metadata:
dcterms:identifier ECHO:UES3EY0G.xml
dcterms:creator (GND:---) Anonym.
dcterms:title (la) Commentarii Collegii Conimbricensis Societatis Iesu in qvatvor [quatuor] libros de coelo Aristotelis stagiritae
dcterms:date 1593
dcterms:language lat
text (la) free

http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/ECHOdocuView?mode=imagepath&url=/mpiwg/online/permanent/library/UES3EY0G/pageimg&viewMode=images


log:
pbsync ok

replacements:

parameters:

<pb>[res-1444-1-v_0001_rosto_t0]
<hd>
<h>COMMENTARII
COLLEGII
CONIMBRICENSIS SO
CIETATIS IESV.
IN QVATVOR LIBROS DE
COELO ARISTOTELIS
STAGIRITÆ.</h>
<p it>Cum Priuilegio & Facultate $uperiorum.</p>
<fig>
<desc>IHS</desc>
</fig>
<h>OLISIPONE.</h>
<h>Ex officina Simonis Lope$ij.</h>
<h>Anno M. D. LXXXXIII.</h>

<pb>[res-1444-1-v_0002_b_t0]

<pb>[res-1444-1-v_0003_III_t0]
<h>IVDICIVM EORVM, QVI AD HOS
commentarios ex officio Sanctæ inqui$itionis
recogno$cendos con$tituti fuerunt.</h>
<p it>_D_E mandato $ereni{$s}imi principis Alberti $anctœ
Romanœ Eccle$iœ Cardinalis ampli{$s}imi, & gcne-
ralis in Lu$itaniœ regno inqui$itoris examinarũt
hos Cõmtarios cur$us Conimbric\~e$is in libros de Cœlocũ La-
tina ver$ione, in Parua Naturalia, & in Meteora Ari-
stote lis, partim F. Bartbolomœus Ferrera $acrœ Theologiœ
Magister, & librorum cen$or: partim P. Doctor Nicolaus
Pimenta, F. Ludouicus de Sotto maior $acrœ Theologiœ Ma-
gister, & P. Rodericus Goes: quorum hoc iudicium fuit.</p>
<p it>Perlegimus hos commentarios, in quibus nihil à Fide, aut
bonis moribus alienum, plurimum verò accuratœ doctrinœ,
& Philo$ophicœ eruditionis inuenimus: proindeq. cen$uimus
non $olum po$$e, $ed debere illos typis mandari ob eximiam
vtilitatem & fructum, quem bonarum artium studio$is vbi-
que allaturi $unt.</p>
<tb>
F. Bartholom{ae}us # Nicolaus # F. Ludouicus de # Rodericus
Ferrera # Pimenta, # Sotto Maior, # Goes
</tb>
<h>FACVLTAS SVPREMI SANCTÆ
Inqui$itionis Con$ilij.</h>
<p>EXcudantur hí commentaríj 24. Septemb. an. 1592.</p>
<tb>
Antonius de # Iacobus # Marcus
Mendon{ae}i, # de Sou$a, # Teixcira.
</tb>
<h>FACVLTAS ILLVSTRISSIMI AC
reuerendi$simi Domini Michaelis à Ca$tro
Archiepi$copi Oli$iponen$is.</h>
<p>EXcudantur. 2. Septembr. anno 1592.
D. Michael à Ca$tro Archiepi$c. Oli$ip.</p>

<pb>[res-1444-1-v_0004_IV_t0]
<h>ALVARA DEL REY.</h>
<p>EV el Rey faço $aberaos que e$te Al-
uara Virem que o Rector, & Religio-
$os do Collegio da Companhia de
IESVS da cidade de Coimbra me
enuiarão dizer per $ua petição que
elles tinhão começado deimprimir o
Cur$o das Artes, & porque $e acabàra de imprimir
hũ Tomo de Philo$ophia com todas as approua-
ções nece$$arias, & agora e$tauão para imprimir os
Commentarios $obre os quatro liuros de Ari$tote
les de Cœlo, & $obre os Metauros, & paruos natu-
raes com o texto de Ari$toteles tre$ladado em Latim,
me pedião lhes de$$e licença para $e imprimirem, vi-
$to como ia a tinhão do Sancto officio da Inqui$ição
& do Ordinario, & antes de lhes dar de$pacho, man-
dei, que appre$enta$$em os ditos liuros na me$a do
de$pacho dos meus de$embargadores do paço, ao \~q
$atisfezerão, & vi$to $eu requerimento, & como os
ditos liuros $orão vi$tos na dita me$a, ey por bem,
& me praz que elles os po$são fazerimprimir, & que
da hy em diante corrão, & $ev$e delles: & no prin-
cipio de cada hũ dos volumes dos ditos liuros $e
tre$ladarà e$te meu aluara para $e $aber, como a$si
$e imprimirão per minha licença, o qual me praz
que valha, e tenha força, & vigor como $e fo$$e car-
ta $eita em meu nome $em embargo da Ordenação

<pb>[res-1444-1-v_0005_V_t0]
em contrario. Domingos Roĩz o $ez em Lisboa a xix.
de Septembro. De M.D. LXXXXII. Ioão da Co$ta o
fez e$creuer.</p>
<h>REY.</h>
<h>SVMMA DOPRIVILEGIO
REAL.</h>
<p>POR priuilegio delRey no$$o $enhor concedi-
do aos padres da Companhia de IESV de$te
Reyno, ninguem pode imprimir, nem fazer
imprimir, nem trazer de fora quae$quer liuros com-
po$tos, ou ordenados, ou tresladados por elles s\~e $ua
licença, $opena de perder os ditos liuros, & trinta cru
zados, como mais largamente $e cont\~e no priuilegio.</p>
<fig/>

<pb>[res-1444-1-v_0006_VI_t0]
<ind>
<h>INDEX QVÆSTIONVM PERTI.
nentium ad quatuor libros de cœlo.</h>
<col 1>
IN PRIMVM LIBRVM.
Sit ne vniuer$um perfectum, an
 # non. # Pag. 6.
Sit ne apta di$tributio motus in
 # rectum, circularem, & ex ijs mi$
 # tum. # p.20.
Vtrum cuilihet corpori $implici
 # vna tantùm latio: cuilibet la-
 # tioni vnum duntaxat corpus ac
 # commodetur. # p.24.
An conuer$io $it naturalis cœlo,
 # p.27.
Num cœlum exmateria & forma
 # con$tet, necne. # p.33
Vtrum natura, $ub$tantiaue cor-
 # porum cœle$tium à $ublunari
 # diuer$a $it, an non. # p.37.
Vtrum materia cœle$tis & $ublu-
 # naris inter $e $pecie di$tinguan
 # tur. # p.42.
Sit ne cœlum di$$olubile, & ali-
 # quãdo re ip$a di$$olu\~edũ. # p.56.
Recte ne Ari$toteles probarit nul-
 # lum motum circulari e$$e con-
 # trarium. # p.65.
Po$sint ne per diuinam potentiã
 # plures mundi e$$e, an non. # p.91
Po$sit ne Deus mundũ hunc per-
 # fectiorem reddere. # p.94.
Vtrum Deus alios, atque alios mũ
 # dos in infinitũ perfectiores po$
 # $it condere. # p.98.
Quibus terminis de$iniantur pot\~e
 # tiæ actiuæ quo ad inten$ronem
 # & exten$ion\~e effectus. # p.106.
Quo nam modo potentiæ actiuæ
 # quoad re$i$tentiam terminen-
 # tur. # p.110.
Quibus limitibus circum$criban-
 # tur potentiæ actiuæ quoad di$
 # tantiam $patij. # p.113.
</col>
<col 2>
Qui nam terminus potentijs pa$-
 # $iuis quoad accidentium inten
 # $ionem a$signari debeat. # p.115.
Vtrum mundus $olo generali con-
 # cur$u Dei perpetuò durare po$
 # $it, an non. # p.124.
INSECVNDVMLIBRVM.
Sint ne orbes cœle$tes animati.
 # p.133.
An cœlum cuilibet $ubluuari cor-
 # pori naturæ dignitate præ$-
 # tet. # p.140.
Vtrum $ex po$itionum differ\~etiæ
 # ex natura rei cœlo in$int, an
 # non. # p.150.
Agant ne corpora cœle$tia in $ub
 # lunar\~e mundũ, an non. # p.155.
Vtrũ ne etiã cœlũ Empyreũ in $ub
 # iecta corpora influat. # p.159
Vtrum corpora cœle$tia interuen
 # tu motus & lucis duntaxat, an
 # etiam per alias occultas quali-
 # tates influant. # p.162.
An ce$$ante motu eœli ce$$are de-
 # beant omnes motus actionesq.
 # inferiorum corporum. # p.166.
Num aliquis effectus naturalisre$
 # pectu cœli ca$u eueniat. # p.170.
Vtrũ cœle$tiũ corporũ virtute ani
 # mantia progigni queant. # p.137
Vtrum animalia, quæ a$trorum vi
 # ex putri materia gignũtur, $int
 # eiu$dem $peciei cum alijs eiu$-
 # dem nominis, quæ $emine pro-
 # creantur. # p.180.
Num corpora cœle$tia in hominis
 # voluntat\~e influãt, an no. # p.183.
Po$sint ne A$trologi ex ob$erua-
 # tione $yderum futura contin-
 # gentia prænuntiare. # p.186.
</col>

<pb>[res-1444-1-v_0007_VII_t0]
<col 1>
Vtrum cœlum globo$a figura præ
 # ditum $it. # p.200.
Recte ne ab A$tronomis cœle$tiũ
 # $phærarum numerus, & ordo
 # $tatuatur. # p.207.
Nũglobi cœle$tes quo altiores, eo
 # nobilioris naturæ $int. # p.213.
Vtrũ cœle$tia corpora inter $e $pe
 # cie di$tinguantur, an non. # p.217.
Vtrum omnes $phæræ cœle$tes in
 # fra primum mobile $imul ab or
 # tu in occa$um, & ab occa$u in
 # ortũ conuertantur. # p.221.
Vtrum cœle$tes orbes ab intellig\~e
 # tijs moueantur, an non. # p.225.
An primum mobile immediatè à
 # Deo moueatur. # p.232.
An facultas, qua intelligentiæ cœ-
 # le$tes $phæras voluunt, ab earũ
 # intellectu, & voluntate diffe-
 # rat. # p.234.
Vtrum $phæræ cœle$tes ab vna,
 # an à pluribus intelligentijs mo-
 # ueantur. # p.237.
Qua ex cau$a proueniat di$pari-
 # tas celeritatis in motibus cor-
 # porum $ublunarium. # p.242.
Vtrũ motus cœli ac $iderũ {ae}quabi
 # les & ordinati $int, an nõ. # p.246
Vtrum natura a$trorum $it diuer-
 # $a a $ublunari, & eiu$dem ratio-
 # nis eum $uo orbe, nec ne. # p.252.
Sit ne a$trorum lux, $ub$tantialis
 # eorum forma, vel etiam corpu,
 # an non. # p.255.
Anlux omnium a$trorum, & vni-
 # uer$im lux omnis, eiu$dem $it
 # $peciei, nec ne. # p.258.
Num a$tra de $uo luceant, vel po-
 # tius lumen à Sole mutuen-
 # tur. # p.262.
Vtrum lux efficiat calorem, nec
 # ne. # p.266.
Sit ne motus cau$a caloris, an
 # non. # p.271.
</col>
<col 2>
Moueantur nea$tra cœlo immo-
 # to. # p.281.
An a$trorum & cœle$tium $phara
 # rum motus concentum, $onum
 # ue aliquem efficiãt. # p.286.
De di$paritate motus planetarũ
 # $ecundum Ari$totelem, & de
 # aliarum cœlc$tium reuolutionũ
 # periodis. # p.290.
Num rectè$e habeant, quæ de nu-
 # mero $tellarum inerrantium: de
 # cœli imaginibus: & de lyderum
 # magnitudine ab A$tronomis
 # traduntur. # p.298.
Quæ $it terræ magnitudo, quæ di
 # ui$io, quænam eius partes habi
 # tentur. # p.315.
An terra comparatione cœli in$-
 # tar puncti habeat. # p.322.
Nũ terra in medio mundi con$titu
 # ta $it, habeatq. id\~e centrũ graui-
 # tatis & magnitudinis. # p 325.
Sit ne terra mari depre$sior, an
 # non. # p.329.
An terra in medio mundi quie$-
 # cat, & quænam eius immobili-
 # tatis cau$a $it. # p.333.
IN TERRTIVM LIBRVM.
Sint ne mundi elementa quatuor,
 # an non. # p.357.
De elementorum inter $e diginta
 # te. # p.362.
Vtrum quodlibet elenientum, $it
 # maius inferiori $ibi proximè co
 # hærente. # p.367.
Vtrum quodlibet elementum ro-
 # tundã habeat figuram. # p.378.
IN QVARTVM LIBRVM.
Sint ne duo elementa leuia, duo
 # grauia, vnum $ummè leue, alte-
 # rum $ummè graue. # p.399.
Vtrum elementa grauitatem aut
 # leuitatem in $uis locis habeant.
 # p.402.
Problemata de rebus ad quatuor
 # elementa $pectantibus. # p.405.
</col>
</ind>

<pb>[res-1444-1-v_0008_b_t0]

<pb 1>[res-1444-1-v_0009_1_t0]
<h>PROOEMIVM.</h>
<h>IN QVATVOR LIBROS ARISTOTE-
LIS DE COELO.</h>
<p>ORdinis, methodi\’que in di$ciplinis trad\~edis non lau-
dator $olùm, $ed diligenti$simus ob$eruator Ari$to
<mgr>De ordint
huiu$ce d@
ctrin{ae}.</mgr>
teles po$tquam in octo Phy$icæ Au$cultationis li-
bris de toto naturalium corporum genere, eiu$que
principijs, cau$is, & affectionibus in commune di$$e-
ruit; nunc à gènerali di$putatione de$cendens, par-
tes, ac membra entis mobilis $igillatim explicanda
aggreditur. Nec enim probanda e$t $ententia quo-
rundam, quæ iam alibi à nobis confutata e$t, exi$ti-
<mgl>Confutata
in proœm.
Phy$. def\~e-
$a à Miran.
libr. 15. de
$ingulari
certamine
a $ect. 2.</mgl>
mantium libros Phy$icorum ad Metaphy$icam pertinere, Phy$iolo-
giam verò à libris de cœlo inchoari.</p>
<p>E$t autem dere huic operi $ubiecta nõ nihil di$sidij. Iamblichus & Sy
<mgr>De $ubje-
cto operis
prima opi
mo.</mgr>
rianus putant e$$e id, de quo tractatio tota in$cribitur, id e$t, cœlũ, neq;
hîc de cœteris corporibus per $e, & ex profe$$o agi: $ed vel quia eorum
cognitio ad cœle$tium corporum naturam intelligendam conducit; vel
quia cœlum in ea influit. Alexander cui D. Thomas a$$entitur, credit e$-
<mgr>Secũdaopi
nio.</mgr>
$e vniuer$um; propterea quod hìc, vt ex primi libri progre$$u con$tat,
vniuer $i proprie tates tradantur, videlicet, e$$e perfectum, vnum, inge-
nitum, indi$$olubile. Simplicius, alij\’que nonnulli arbitrantur e$$e cor-
<mgr>Tertia.</mgr>
pus $implex, quod cœlum & quattuor vulgata elementa compreh\~edit;
con$ideratum tamen qua ratione moueri loco pote$t, ac prout partes
ei $ubjectæ certam $tationem, & locum in mundo obtinent Hæc$ent\~e-
tia placet, tum quia re vera Ari$toteles in primo & $ecundo libro agit
<mgr>Qu{ae} pla-
cet.</mgr>
de quinto corpore $implici; in tertio verò & quarto de elementis $ecũ-
dum prædictas affectiones: tum quia non alibi in $ua Phy$iologia de
corporibus $implicibus hunc in modum $pectatis di$putat; cùm tamen
hæc cõ$id eratio, vt quæ apud philo$ophos magni $it mom\~eti, peculiare
opus effla gitet. Hic e$t igitur horum librorum $copus, hæc materia, in
quam ita incumbit Ari$toteles vt alia quoque ad eam pertinentia tra-
ctationis occur$u inter$erat, & accuratê ac diligenter edi$$erat. No fuit
autem de mixtis corporibus in commune, quatenus motum in loco $ub
eunt, $eorsũ agendũ, quia cognitis elementorũ motibus promptũ cuique
erat mixtorum prout exelementis coale$cunt lationes perno$cere, cum
illa non ni$i vi dominantis elementi cieantur. Nihil verò no$træ $enten-
tiæ de $ubiecto huius operis officit eius in$criptio. Solent enim inter-
dum libri ab eo, quod præ$tantius e$t, nuncupari. Inter corpora verò
<mgr>Quopacto
$ecunda &
tertia opi-
nio conci-
liari po$-
$int.</mgr>
$implicia princip\~elocum obtinent cœle$tia. Illud tamen monuerimus,
quod annotauit etiam Simplicius opinionem Alexandri à no$tra nihil
di$cre pare, modò Alexander accipiat vniuer$um prout comprehendit
omnia, $olaque corpora $implicia, quæ $unt ampliores, & $pectabiliores

<pb 2>[res-1444-1-v_0010_2_t0]<rh>PROOEM. IN QVATVOR LIB.</rh>
partes, è quibus proximè integratur, de quibus tantum Ari$toteles in
hoc opere agit, vt ex illius progre$$u con$tat, aduertit\’que D. Tho-
mas ad text 5.</p>
<p>Quanta autem huiu$ce partis philo$ophiæ dignitas $it, ex obiecti
præ$tantia con$tat, præ$ertim qua ex parte de cœlo di$putat, quo, $i
<mgl>De pr{ae}$tan
tia huius
doctrin{ae}.</mgl>
$tatum $pectemus, nihil firmius. $i ordinem, nihil certius: $i pulchri-
tudinem, nihil elegantius.</p>
<p>Et verò quãtam eadem contemplatio no$tris animis afferat volup-
<mgl>De volup-
tate eiu$-
dem.</mgl>
tatem, tum experientia ip$a docet: tum id, quod $crip$it Philo Iu-
dæus in libro de mundi opificio aiens fui$$e hominem introductum à
Deo in mundum tanquam in conuiuium, & theatrum: alterum abun-
dans vberrimis copijs rerum quas terra, fluuij, mare, aer $uppeditant
ad v$um $imul, & iucunditatem: alterum refertum varijs $pectaculis,
quæ præ$ertim cœle$tis orbis magnitudine immen$us, cur$ibus rapi-
dus $plendore pellucidus quotidie exhibet, dum $iderum tanquam
gemmarum interlucentium varietate con$picuus procedit $uda nocte,
$erena gratia: dum a$trorum, quæ in $eptem inferioribus globis ver-
$antur, & errantia dicuntur (cùm tamen nullo errore vagentur, $ed
indefecto ordine reciprocis itineribuseant) ortum, progre$$um, occa-
$um\’que o$tendit, dum tot $ignorum $e$e velut manu complectentium
choreas iugi vertigine circumue ctas, & hinc inde minorũ $tellarum in-
numeros greges in Aplane, qua$i in amœni$simo campo ducit.</p>
<p>Denique quanta ex hac di$ciplina ad morum eruditionem & cadu-
<mgl>Devtilitate</mgl>
carum rerum de$picientiam vtilitas fructus\’que deriuetur hi$ce verbis
docet Seneca in exordio naturalium quæ$tionum. Quàm iuuat inter
$idera ip$a vagantem diuitum pauimenta ridere, & totam cum auro
<mgl>Seneca.</mgl>
$uo terram: non illud tantum dico, quod ege$sit & $ignandum monet{ae}
dedit, $ed & illud, quod in occulto $eruat po$terorum auaritiæ. Nec po-
te$t ante contemnere porticus & lacunaria ebore, auro\’q. fulgentia, &
ton$iles $yluas, & deriuata in domos flumina, quam totum circumeat
cœlum & terrarum orbem $upernè de$piciens angu$tum, & magna ex
parte opertum mari, etiam ea parte, qua extat, latè $quallidum & aut
v$tum aut rigent\~e, $ibi ip$e dicat: hoc e$t punctum, quod inter tot gen-
<mgl>Terra pun
ctũ, quod
ferro & igni
diuidunt
mortales.</mgl>
tes ferro & igni diuiditur. O quàm ridiculi $unt mortaliũ termini. Pun-
ctum $anè e$t illud, in quo nauigamus, in quo bellamus, in quo regna
di$ponimus. Hæc Seneca, & alia quæ $equuntur in eandem $ententiam.</p>
<p>Porrò totum hoc opus quattuor libris continetur. In primo o$ten-
ditur dandum e$$e quintum aliud corpus præcell\~eti natura præditum,
<mgl>De Di$tri-
butione.</mgl>
quodvnà cum quattuor elementis mundum hunc $pectabilem
con$tituat, & omnia corpora $implicia dignitate, acnaturæ
præ$tantia excedat, $imul\’q. nonnulla vniner$i attributa
explicantur. In $ecundo, de cœlo ip$o priuatim
agitur. In tertio, & quarto de elementis.
Sed hæc in fronte & ve$tibulo cu-
iu$q libri vberius exponentur.</p>

<pb 3>[res-1444-1-v_0011_3_t0]<rh>ARISTOTELIS DE COELO.</rh>
<h>IN PRIMVM LIBRVM
PROOEMIVM.</h>
<p>INITIO huius libri probat inprimis Ari$toteles
vniuer$um perfectum e$$e, omnibus\’q. $uis partibus
ab$olutum. Tum $implices motus, $i generatim lo-
quamur, trés dumtaxat numerari, qui à medio, qui
ad medium, & qui circa medium e$t: atque horum
po$tremum conuenire alicui corpori, quod in re-
rum natura nece$$ariò con$tituendum $it, nimirum
cœlo. Item corpus cœle$te non e$$e vnum è quat-
tuor elementis, aut ex ijs compactum: $ed alterius natur æ à $ublunari,
compo$itione $implex, ordine primum, genere qua$i diuinum, condi-
tione inuiolabile, quod nec graue, necleue $it, neque gigni, aut interire,
diminui, vel augeri po$sit: cui denique nullus motus præter circularem
conueniat. Probat deinde mundum certis limitibus concludi, nec vl-
lum infinitum corpus aut motum $ubire po$$e, aut in natura exi$tere:
item nec mundos e$$e numero infinitos, aut vno plures, neque
extra cœli ambitum aut corpus e$$e, aut vacuum. Po$tremò
$uadere nititur mundi vniuer$itatem corruptionis ex-
pertem e$$e, & neque ortum habui$$e, neque vllis
$æculorum ætatibus e$$e interituram.</p>
<fig/>

<pb 4>[res-1444-1-v_0012_4_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTEL IS</rh>
<tf 1>
<h>ARISTOTELISDE COELO.</h>
<h>_LIBER PRIMVS. CAP. I._</h>
<p it>SCientia Naturalis ferè plurima circa corpo-
<mgr>_Text. 1._</mgr>
ra, magnitudines, atque horum affectus, mo-
tusuè, & in$uper circa principia, quœ $unt $u-
b$tantiœ talis, ver$ari videtur. ε orum enim,
quœ natura $unt, alta $unt corpora, magnitudinesùe,
alia corpora, ac magnitudinem habent, alia principia ha-
bentium $unt.</p>
<p it><n a> Continuum igitur e$t, quod in diui$ibilia $emper
<mgr>_Text. 2._</mgr>
diui$ibile e$t. <n b> Corpus, quod e$t diui$ibile omni exparte:
magnitudo autem ea, quœ ad vnum e$t diui$ibilis, linea
e$t; quœ ad duo, $uperficies: at ea, quœ adtria e$t, corpus.
Atque prœter has nulla alia pror$us est magnitudo, pro-
ptereaquod ip$atria omnia $unt, & ter ip$um omni ex par
te. <n c> Nã vt Pythagoricz etiã inquiunt ip$um õne, ae om-
nia tribus $unt definita. Finis enim mediũ, at que princi-
pium ip$ius omnis numerum habent; hac aut\~e trinitatis.</p>
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis primi explanatio.</h>
<p>CVm in$titutũ Ari$totelis in hoc opere $it agere de partibus ele-
mentaris mundi, qu{ae} $unt corpora $implicia, docet primo hanc
di$ceptation\~e ad Phy$icũ pertinere, vtpote cui incumbit in cor-
poribus, magnitudinibus, horúmque affectionibus, & in princi-
pijs $ub$tanti{ae} corpore{ae} cont\~eplandis ver$ari. Quod ita e$$e ex
eo concludit, quia in con$iderationem Phy$icam veniunt om-
nia, qu{ae} natura $unt, $eu qu{ae} ad naturã $pectant, vel $ecundum
<mgl>Qu{ae} cadãt
in contem
plationem
Phyficam.</mgl>
naturam dicuntur,
quo modo $e ha-
bent corpota, ma-
gnitudinesùe, & ea,
in quibus h{ae}c in-
$unt, id e$t, cõpo-
$ita naturalia, &
eorum partes.</p>
<p><ac A> Continuum
igitur }</ac> Quia om-
ne corpus e$t con-
<mgl>Continuũ
quidnã $it.</mgl>
tinuum, o$ten$urus
perfectionem Vni-
uer$i, quatenus cor
poris ration\~e ob-
tinet, declarat pri<_>9</_>
quid nam $it con-
tinuum, aiens con-
tinuum e$$e, quod
in $emper diuidua
$ecari pote$t. Qu{ae}
definitio, vt anno-
tauit hoc loco D.
Thomas, traditur
per materialem cau$am: $iquidem partes diuidu{ae}, ex quibus continuum coale$cit, $unt
qua$i eius materia, quemadmodum & illa eiu$dem continui definitio, qu{ae} alibi ab
eodem Ari$totele inculcatur, videlicet, continuum e$t, cuius partes communi termino
<mgr>Lib. 5. Phy-
c. 3. text. 26.
& lib. 6. c. 7.
text. I. & II.
Metaph. c.
11.</mgr>
copulantur, traditur per cau$am formalem: quia termini, nexusùe quantitatis, $unt
qua$i form{ae} ip$ius continui.
<mgl>Excellétia
corporis in
ter c{ae}teras
$pecies quã
titatis.</mgl></p>
<p><ac b> Corpus }</ac> E tribus quantitatibus continuis permanentibus, linea, $uperficie, cor-
pore, $oli corpori perfectam in hoc genere ab$olution\~e conuenire o$tendit ex eo, quia
linea vno duntaxat modo $ectilis e$t, nimirũ $ecundũ longitudin\~e: $uperficies duodus
modis, $ecundũ longitudin\~e, & latitudin\~e: eorpus vero tripliciter dimen$um e$t, ac diui
duũ, $ecundũ longitudin\~e, latitudin\~e, & profunditat\~e: nec pr{ae}ter has vlla alia magnitu-
do, autdim\~e$io e$$e pote$t: quãdoquid\~e tribus, $eu ternario numero, vt mox patebit, õia
cõtineri perhib\~etur, & quod trifariã dicitur, id omni ex parte tale, ac per$ectũ c\~e$etur.
<mgr>Leg. Macr.
I. lib. c. 5. in
$omnium
$cipion. D.
Tho. 2. 2. q.
70. 2. 2.</mgr></p>
<p><ac c> Nam vt Pythagorici }</ac> Qu{ae} ternatium numerum fortiuntur, perfecta e$$e probat
<mgl>pr{ae}$tantia
numers ter
narij.</mgl>
ex Pvthagor{ae}orum di$ciplina, apud quos celebre erat omne, & omnia (qu{ae} verba ab-
$olutionem quandam notant) tribus definita e$$e: quia in ternione inuenitur ratio
principij, medij, & finis: & quod $en$im à na@ura perfectionem acquirit, primò incipit,
der@d progreditut, po$tecmò termiuatur.</p>
</tf>

<pb 5>[res-1444-1-v_0013_5_t0]<rh>DE COELO CAP. I. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<p><n d> Quapropter hoc à natura numero $umpto, perinde
atque quadam illius lege, & in Deorum $acrificijs cele-
brandis vti $olemus. <n e> A$$ignamus in$uper & appella-
tiones hoc modo; duo enim, ambo dicimus; & duos, am-
bos, atque vtro$que; non omnes: at de tribus hanc appella
tionem dicimus primò. Hœc autem dicimus, quia $e-
quimur, vti diximus, ip$am $ic profici/centem naturam.</p>
<p><n f> Quarè, cùm omnia omne atque perfectum inter $e $e
<mgl>_Text. 3._</mgl>
nõ differant forma, ni$i materiatantum, & hi$ce de qui-
bus dicũtur: corpus profectò magnitndinum $olum perfe-
ctum erit. Solum enim i$tis tribus e$t definitum: hoc aut\~e
est omne. Atque cùm $it tribus ex partibus diui$ibile,
omni ex parte, atq; omnino e$t diui$ibile. Cœterarum au-
tem magnitudinum altera ad vnum, altera ad duo e$t di-
ui$ibilis. Nam vt numerum $ubeunt, $ic & diui$ionis cõ
tinuationisúe participes $unt. Alta enim ad vnũ cõtinua
e$t, alia ad duo, alia omni ex parte, atq; omnino e$t talis.</p>
<p><n g> Quœigitur magnitudinum $unt diui$ibiles, hœ
<mgl>_Text. 4._</mgl>
continuœ quoque $unt. At $iomnes quoque continuœ di-
ui$ibiles $int, non dum ex hi$ce, quœ nunc diximus, patet:
verùm illud emer $it, in aliud inquã genus è corpore mi-
gration\~e nõ e$$e; vt ex lõgitudine in $uperfici\~e, et ex $uper-
ficie fit in corpus. Nõ enim talis profectò magnitudo perfe
cta erit: fiat enim egre{$s}io ratione defectionisnece$$e e$t: at
perfectã defection\~e habere negãt: e$t enim omni ex parte.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac d> Quapropter hoc à natura }</ac> Idem probat ex con$uetudine gentium, qu{ae} natur{ae}
<mgr>Va ia ra-
tic deũ <?>o
let di ap@d
an@iquos.</mgr>
qua$i legem $ecut{ae} in re diuina facienda tria adhibebãt. Nam Chald{ae}i, & <sc>A</sc> Ethiopes,
Deum venerabantur thure, auro, myrrha: Gr{ae}ci igne, ho$tia, ara: plerique alij thure, ig-
ne, & precatione. Quò$pectat illud ex Theocrito in Pharmaceutria, ter libo, terque
<mgl>Virg. Eclo.
8.</mgl>
h{ae}c pronuntio my$tica verba. Et illud, numero Deus impare gaudet.</p>
<p><ac e> A$signamus in$uper }</ac> Idem con$itmat ex communi v$u loquendi. Nam cùm de
duobus loquimur, ambo dicimus: vel vtrunque, cum autem de tribus, tum primò om-
ne efferimus, & accommodamus.</p>
<p><ac f> Quare cùm omnia }</ac> Ex dictis hanc concludit rationem ad propofitum confir-
mandum. Omnia, omne, & perfectum, non di$tinguũtur forma, id e$t, formali $igni-
ficato, quandoqui-
<mgr>Omnia, @-
ne, & perfe
ctum quo
conuemãt,
& differãt.</mgr>
d\~e h{ae}c tria ex $ua
formaliratione in
tegritatem, & ab-
$olutionem quan-
dam importãt, $ed
di$sident materia,
$iue rebus $ubie-
ctis, de quibus enũ
tiantur. Nam dum
propriè loquimur,
omnia, accommo-
damus di$cretis, vt
cùm dicimus om-
nia elementa om-
ne, $eu totum cõ-
tinuis, vt cũ dici-
mus omn\~e aquam:
perfectũ verò, for-
mis, veluti $cr\~eti{ae},
& albedini. Cùm
ergo inter magni-
tudines $olũ cor-
pus hebeat ration\~e
omnis, quatenus
omn\~e in $edimen-
$ionem. continet,
modisque omni-
bus diuiduum e$t,
fit vt inter c{ae}teras
magnitudines cor-
pus duntaxat per-
fectum iure cen-
$eatur.</p>
<p><ac g> Qu{ae} igitu: magnitudinum }</ac> Tria recen$et, quorum certitudo quanta $it decla-
rat. Primum e$t omnem diuiduam magnitudinem e$$e continuam. Quod per $e mani-
fe$tum e$$e vult. Secundum, omnem magnitudinem continuam, e$$e in partes diuiduã,
quod paulò ante in definitione continui po$uit, neq e hoc loco demon$tratum ab eo
$uit, $ed in. 6. Phy$icorum. Tertium, quod iam ex$upertoribus liquet, non dari progre$-
<mgr>Tres dun-
taxat dim\~e
$iones.</mgr>
fum á corpore ad aliam magnitudinem, id e$t, ex ductu corporis non fieri aliã magni-
tudinem. Nam id, à quo e$t ad aliud progre$sio, defectum, & imperfectionem aliquam
habet: quia progre$sio e$t ab eo, quod dee$t: quod tamen in corpus minimèconuenit,
cum in eo ratio omnis, atque adeo perfecti reperiatur.</p>
<p>Duo hîc aduerte, alterum e$t, locutum in pr{ae}$entia Ari$totelem more Mathemati-
cozum, qui imaginantur lineam fieti ductu, $eu progre$$u puncti, $uperficiem duétu li-
</tf>

<pb 6>[res-1444-1-v_0014_6_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<p><n h> Eorum igitur corporum, quœpartis $ubeunt formam,
tale est vnumquodque per rationem: omnes enim habent
dimen$iones. Attamen ad id, quod est propinquum tac-
tu e$t definitum: idcirco corporum vnumquodq; multa
quodammodo est. Ip$um autem omne, ac vniuer$um cu-
ius bœc $unt partes, perfectum e$$e nece$$e e$t, & omni ex
parte atque omnino, vt nomen ip$um $ignificat, & nõ par-
tim e$$e, partim non e$$e. Deip$ius igitur vniuer$i na-
<mgr>_Text. 5._</mgr>
tura, $iue $it magnitudine infinita, $iue tota mole finita,
po$teriùs con$ideremus oportet.</p>
</tf>
<tf 2>
ne{ae}icorpus ductu $uperficiei. Alterum id, quod Ari$ioteles hoc capite probailiter tã-
<mgl>Lineã fieri
ductupũc-
t<gap>imagi-
nãtur Ma-
thematici.</mgl>
tum o$tendit, videlicet pr{ae}ter tres dimen$iones non dari aliam, demon$trari à Ptole-
m{ae}o in Analemate, cuius demon$trationem affert Simplicius hoc loco commento. 2.
D. Thomas, & Auerroes i@idem, Magnus Albert. tract. 1. cap. 2. Ea verò hunc in modum
explicart pote$t. Dimen$io colligi debet $ecundum lineas rectas, $eu perpendiculares:
atqui $upra idem punctum tres duntaxat line{ae} perpendiculares cadere po$$unt: ergo
tres tantummodo $unt dimen$iones. Maior probatur, quia men$ura debet e$$e certa, &
<mgr>Cõ$ule Cla
uium in
Sph{ae}rã de
Sacro Bo$-
co c. 1.</mgr>
minima, vt docet Ari$toteles. 10. Metaph. cap. 2. text. 4. Inter omnes autem lineas duc-
<mgl>Men$ura
c\~erta & mi
nima.</mgl>
tas ab eodem puncto ad idem punctum recta, $eu perpendicularis, e$t minima. A$$ump-
tio verò o$tenditur quia $i $upra idem punctum po$$ent duci plures line{ae} perpendicu-
lares, quã tres: $equeretur in eodem plano ver$us eandem partem ab eodem pũcto po$$e
duci duas lineas perpendiculates: quod tamen e$t cõtra quartam propo$itionem vnde-
cimilibri Elementotum Euclidis. E$t autem linea perpendicularis, vt habetur ex eod\~e
<mgl>Linea per-
pendicula-
ris.</mgl>
Euclide. 1. lib. Elem. de$init. 10. linea, qu{ae} $uper rectam lineam con$i$tens duos rectos
angulos efficit.</p>
<p><ac h> Eorum igitur corporum }</ac> Ex ijs, qu{ae} hactenus di$$eruit, colligit pr{ae}cipuum in$-
titutum huius capitis, ncmpe vniuer$um e$$e perfectum, intellige in $ua $pecie: idque
tum merito corpo
rum $ingulorum,
ex quibus coagm\~e
tatur: tum in $e.
Priori quid\~e mo-
do, quia quolibet
corpus, vt panlò
ante o$t{ae}$um $uit,
omnes dimen$io-
nes vendicat: ta-
met$i prout alte-
rum ab altero cir-
cun$cribitur, & $i-
nitur, vnũquodque
$it quodammodo
multa, atque adeo perfecti, & imperfecti rationem obtinens: perfecti, quatenus nulla
ci dee$t dimen$io: imperfecti, quatenus id, quod ab alio finitur, & limitatur, imperfec-
tum e$t. Po$teriori autem $en$u ab$olutionem vniuer$i inde concludit: quia corpus,
quod ita e$t totum, vt non contineatur ab alio, necrationem partis $ortiatur: id per-
<mgl>Vniuer $i
perfectio
vnde ar-
guatur.</mgl>
fectũ, ab$olutumque cen$etur: at vniuer$um ita $e habet, cùm omnia corpora $uo cõ
plexu coerceat, & ab alio comprehendi non po$sit. Quam ab$olutionem ip$um vni-
uer$i nomen indicat. Na quod in $e vniuer$a cohibet, nequit ab alio circũ$cribi, vt ita
partim perfectũ, partim imperfectũ iudicerur, $icuti de $ingulis corporibus dicebamus.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
SIT NE VNIVERSVM PER FE CTVM, AN NON.</h>
<h>ARTICVLVS I.
Quibus argumentis o$t\~edi videaturnõ e$$e perfectũ.</h>
<p>QVoniã Ari$toteles proximo capite vniuer$i perfection\~e
a$truere conatuse$t, ea de re paulô accuratiùshoc loco di$
$eremus. Quod igitur vniuer$um no $it perfectũ nitetur
quis $uadere hũc in modũ. Vniuer$o dee$t pulchritudo: er
<mgl>Primũ arg.
Diony$.</mgl>
go & perfectio, Con$ecutio per$picua e$t: namque vt D.

<pb 7>[res-1444-1-v_0015_7_t0]<rh>DE COELO CAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
Diony$ius 4. cap. de diuinis nominibus docet, pulchrum & perfectum
<mgr>Di$crimen
inter per-
fectum &
pulchrum.
Mon$tra
deerrãtis
natur{ae}vita.</mgr>
reciprocantur; nec ni$iratione inter $e differunt:quia vnũquodque per-
fectum vocatur, qua ratione nihil ei dee$t in $uo genere: pulchrum verò
quatenus in$ita dignitate vim cogno$cent\~e ad $ui a$pectũ, & notitiã
allicit. Vnde Plato in Cratylo dixit pulchrũ e$$e boni $pl\~edorem in ijs,
quæ oculis, aure, aut mente percipiuntur. Antecedés trifariã probatur.
Primùm quia invniuer$o multa reperiũtur indecora, & fœda, vt mõ$tra
qu{ae} $unt deerrãtis naturæ vitia, definiuntur\’q à Philo$ophis entia natu
<mgl>lib. 2. Phy $.</mgl>
ralia alienã$uæ $peciei deformitat\~e habentia. Tum, quia culpæ $celera\’q-
õnia no $olũijs, á quibus cõmittuntur, lab\~e a$pergunt, $ed ip$ũ quoque
vniuer$ũ dedecorãt$ua fœditate. Quod Theologi in 4. di$t. 47. te$tãtur.
<mgl>Cùm affe-
tut cau$as,
ob quas
mũdusigne
purgati de-
beat, vbi D.
Thomas
qu{ae}$t. 2. qu{ae}
$tiuncula,
2.</mgl>
Item quia deficiente pace, quæ e$t trãquillitas ordinis, nece$$e e$t or-
<mgr>Pax tràn-
quillitas
ordinis.</mgr>
din\~e ip$um, quo mundi pulchritudo poti$simùm continetur, illico per-
turbari. Deficere autem in vniuer$o pac\~e $atis con$tat, tum ex aliarum
rerum antipathia, & repugnantia, tum maximè ex elementorum lite,
<mgr>Rerum an-
tipathia.
Finis mu-
tu{ae} concer
tationis in
terelem\~e a.</mgr>
quæ ob qualitatum, quibus con$tant, di$sidinm, continenter inter $e pu-
gnant, & in mutuam perniciem concertant, vt alieno videlicet detri-
mento alantur, & extincto, aut depul$o aduer$ario tutiora $int.</p>
<p>Deinde, In vniuer$o quædam de$iderantur, alia redundant: non e$t
igitur vndique aptum & perfectum. Prior antecedentis pars o$t\~editur,
quia non videntur in ratione rerum creatarum exi$tere omnes gradus
<mgr>2. argum.</mgr>
entiũ cùm multo plures in the$auris diuinæ $apientiæ, & pot\~etiæ con-
tineantur. It\~e quia de$unt multæ $pecies, quæ per effectric\~e naturalium
cau$arũ vim denuò excitati queunt. De$unt etiam aliæ, quæ procreari à
Deo po$$unt & quid\~e ijs quæiam extant, multò perfectiores. Po$terior
pars anteced\~etis ex eo concluditur, quia multitudo $ingulariũ in eadem
ipecie $uperuacanea e$t, $iquid\~e rerũ indi$$olubiliũ $pecies vno $ingulari,
di$$olubiliũ paucisabundè co$eruatur. Deinde quia vermes, c{ae}teræq. id
genus be$tiolæ, & alia multa, qu{ae} hominibus non modò vtilitat\~e nullam
pariũt, $ed frequ\~eter etiã nocét, aut mole$ta $ũt; $uperflua onino vid\~etur.</p>
<p>Præterea, Si vniuer$ũ perfectũ e$$et, $equeretur aggregatũ ex Deo, &
rebus creatis e$$e quid perfectins, quã Deũ: hoc aut\~e admittendũ nò e$t,
<mgr>3. argum.</mgr>
ergo neq. illud. Probatur co$ecutio, quia plura \~etia perfecta pl@ in $e per-
fectionis cohih\~et, quã vnũquodq. eorũ: proindeq. id, quod ex ijs coale$cit,
perfectius euadit. Minoris veritas inde per$picua e$t: quia quocũq. mo-
do $pectetur Deus, nihil eo perfectius, aut e$$e, aut excogitari pote$t.</p>
<p>Item Quantum decoris vniuer$itati confert pulchritudo formarum,
<mgr>4. argum.</mgr>
quibus tanquam imaginibus mundi Theatrum exornatur, quantamq.
eidem parit elegãtiam cœle$tiũ corporum ab interitu immunitas, tan-
tundem adimit ruditas materiæ, rerumq. $ublunariũ interitus, & inco-
$tantia. Igitur vniuer$um non e$t $impliciter pulchrum, atq. perfectum.</p>
<p>Rur$us, Omne totum quod e$t vndiq. ab$olutum, con$tat ex optimis:
<mgr>5. argum.</mgr>
tale enim e$t totũ ip$um, quales $unt partes, è quibus eius perfectio có-
$urgit: $ed vniuer$um non con$tat ex optimis. Non e$t igitur vndique
ab$olutum. Probatur minor, quia in vniuer $o alia magis, alia minus

<pb 8>[res-1444-1-v_0016_8_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
bona exi$tunt atque adeò non omnia optima $unt. Quod $i quis dicat
<mgl>Pr{ae}ocupa
tio.</mgl>
hanc ip$am bonitatis inæqualitatem perfectionem e$$e, & ad vniuer$i
pulchritudinem, ablolutionemque conducere: $ic contra licebit obij-
cere. Omnis perfectio à Deo, vt ab archetypo, & fonte totius e$$e dif-
funditur, communicatur\’que; rerũ inæqualitas non ita $e habet: non e$t
igitur perfectio. Probatur a$$umptio, quia nullo antecedente creatu-
rarum demerito nihil cau$æ erat, cur diuinus opifex, in quem nulla
cadit iniu$titia, res alias alijs deteriores conderct; & has ad infimam
conditionem deijceret, illas ad altioris naturæ gradum eueheret. Qua-
re non videtur rerum di$paritas à Deo effluxi$$e.</p>
<p>Po$tremò, neque intelligentiæ, neque homines $unt partes vniuer$i:
<mgl>6. argum.</mgl>
ergo vniuer$i perfectio e$t diminouta. Con$ecutio ex eo patet, quia $i
eiu$modi $ub$tantiæ non $unt partes vniuer$i, caret vtique vniuer$um
nobili$simis creaturis, $ine quibus eius perfectio non videtur po$$e con-
$tare. Antecedens, quod ad intelligentias $pectat, probatur, quia intel-
<mgl>Diony$ius.</mgl>
ligentiæ appellantur à D. Diony$io cap. 5. cæle$tis Hierarchiæ mentes
$upermundanæ, id e$t, extra mundi ordinem con$i$tentes. Quod verò
ad homines attinet, confirmatur idem antecedens, primum quia mun-
dus e$t qua$i hominis domus, incola autem domus non e$t eius pars.
<mgl>Ari$tot.</mgl>
Deinde quia homo, vt te$tatur etiam Ari$toteles 1. Polit. cap. 5. e$t finis
mundi:finis autem non e$t pars eius, cuius finis dicitur: maximè cùm
finis cen$eatur perfectior eo, quod ad finem dirigitur: pars autem eo,
quod componit, ignobilior $it.</p>
<h>ARTICVLVS II.
<mgr>De hi$ce
mũdis Pla
to in Ti-
m{ae}o, auc-
tor operis
de $apien-
tia $\~m AE-
gypt. lib. 2.
cap. 5. Ploti
nus lib. 5.
Enn. 3. c. 6.
D. Augu$t.
lib. 3. cõtra
Acad. Cl\~e.
Alex. lib. 5.
$trom. Eu$.
de pr{ae}par.
Eu. lib. 2. c.
12. Ficinus
in Conuiu.
Plat. Eugu-
binus 3. de
perenni
Philo$o-
phia cap. II</mgr>
VARIA MVNDI, SIVE VNIVERSI
acceptio, eiu$\’que definitio.</h>
<p>VT propo$itæ quæ$tionis explanatio illu$trior $it aduerten-
dum e$t quinque mundos & à no$tris, & ab antiquis Philo-
<mgl>Mũdus Ar-
chety pus.</mgl>
$ophisac Theologis celebrari. nempe mundũ Archetypum,
Angelicum, Elementarem mundum magnum, mundũ par-
<mgl>Angelicus.
Elem\~etaris</mgl>
uum. Mundus Archetypus, $iue intelligibilis, e$t diuina mens, in qua
$unt omnes formæ, & exemplaria rerum faciendarum: vel, vt definit
<mgl>Mũd<_>9</_> mag
nus.</mgl>
D. Augu$tinus 1 Retract. cap. 3. e$t ratio $empiterna & incommutabilis,
qua fecit Deus mundum. Angelicus e$t qui ex triplici Angelorum Hie-
<mgl>Mũdus par
uus.</mgl>
rarchia con$tat. Elementaris e$t, qui componitur ex quatuor elementis,
& corpore cæle$ti:quod etiam elementum vocat Ari$toteles lib. 3. huius
<mgl>μιντςο
ντόμος.</mgl>
operis cap. 1. text. 1. & primo Meteor. cap. 3. & initio lib. de coloribus.
<mgl>Cur homo
appelletur
paruus mũ
dus.</mgl>
Mundus magnus, quod propriê vniuer$um vocatur, e$t tota creatura-
rũ collectio. Paruu; mundus, Græcis μιντςοντόμοΘ@ e$t homo. Dicitur
autem homo paruus mundus, quòd omnium in vnum confluentium

<pb 9>[res-1444-1-v_0017_9_t0]<rh>DE COELO CAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
naturarum po$se$sionem, & totius vniuer$itatis $ummã in $e cohibeat.
E$t enim in illo mixtum ex elementis corpus, vita $tirpium, brutarum
animantium $en$us, corporum eœle$tium (quantum eius natura fert)
â contrarijs, ob temperamenti æqualitatem, remotio: Angelicæ men-
tis, propter intelligendi vim, participatio: ac denique, quod $ummum
e$t, impre$$a diuinitatis effigies. Id quod, præter alios, ob$eruarunt Tri$-
<mgr>Tri$megi-
$tus.</mgr>
megi$tus in Pymandro, Gregorius magnus homilia 29. in Euangelia,
<mgr>Gregorius
Magnus.</mgr>
Nazianzenus oratione $ecunda de pa$chate, Ny$$enus in libro de homi-
<mgl>Lactantius
lib. 2. c. 13.
D. Th. 1. p.
q. 91. a. 1.
Philo lud.
in lib. de
mũdi opi$.
Mirandula
in Hepta-
plo. Coeli-
uslib. 2. an-
tiq. lect. c. 8.</mgl>
nis opi$icio cap. 16. Augu$tinus in libro ad Oro$ium contra Pri$cillia-
<mgr>Nazianze.</mgr>
ni$tas cap. 8. Dama$cenus lib. 2. fidei Orthod. cap 12.
<mgr>Ny$$enus.</mgr></p>
<p>Porrò cùm Ari$toteles capite $uperiori o$tendit mundum e$$e per-
<mgr>Augu$tin.
Damalicen.</mgr>
fectum, de $olo elementari locutus e$t: de hoc enim dumtaxat in toto
huiu$ce operis progre$$u egit. Nos verò cùm in di$putationem vo-
<mgr>Status
qu{ae}$tionis.</mgr>
camus, $it ne vniuer$um perfectum; vniuer$um accipimus pro mundo
magno, $iue pro vniuer$itate creaturarum, qu{ae} fuit quarta mundi ac-
ceptio paulò ante a$signata.</p>
<p>Mundum verò ita $umptum hoc modo definijt Ari$toteles in libro
<mgr>Quid $it
mundus.</mgr>
de mundo ad Alexandrum ($i eius e$t illud opus) Mundus e$t compa-
ges è cœlo, terra\’qque coagmentata, atque ex ijs naturis, quæ intra eam
<mgl>De perfe-
ctionemũ-
di D. Gre-
gorius Na-
zianz. in
orat. de pa
ce. D. Tho.
2. contra
g\~etes acap.
39. Alens. 2.
p. à qu{ae}$tio
ne 16. Ma-
gi$ter $ent.
in I. d. 44.
ibidémque
Schola$tici
doctores.
item Mag.
Albert. 2. p.
$um. tract.
II. q. 66. Plu
tarch. I. de
plac. c. 6.
Plato in
Tim{ae}o.</mgl>
continentur. Siue, Mundus e$t ordo & dige$tio vniuer$orum, quæ à
Deo, & per Deum a$$eruatur. Et$i forta$$e Ari$toteles hi$ce definitioni-
bus, $altem priori, $olum mundum corporeum complecti voluerit.</p>
<h>ARTICVLVS III.
COMPROBATVR VNIVERSI PER.
fectio, tum aliter, tum ex ab$olutione $ingula-
rum rerum, quæ in eo continentur.</h>
<p>HIS ita con$titutis propo$itæ qu{ae}$lioni re$pondemus vni-
<mgr>Conclu$io.</mgr>
uer$um haud dubiè perfectum e$$e: perf@ctum verò intel-
ligimus non omnigena perfectione (hæc enim in $olam
diuinam naturam conuenit) $ed ea, qu{ae} in $uo genere per-
fectio dicitur. Huiu$ce a$$er tionis veritat\~e $uadet in pri-
<mgr>Conclu$io
nis expli-
catio.</mgr>
mis ip$a appellatio vniuer$i, quod Latini à perfecta, ab$olutaq. elegãtia
mundum vocarunt: quia nihil eo $it mundius & pulchrius. Pythagoras
<mgr>Mũdus vn-
de dictus
Latinis.</mgr>
verò omnium primus à $ingulari dige$tione ordineq dec\~eti$simo κόσ-
μον. Plato à rerum comprehen$ione, $pecierum plenitudin\~e nuncupa-
<mgr>Latinis.</mgr>
uit. Probat quoq. eandem a$$ertionem ea ratio, quia vniuer$um e$t ar-
<mgr>Pythagor{ae}
Plaroni.</mgr>
tefactum quoddam $upremi archetypi, diuinæq. artis, quod proinde
non pote$t perfectum non e$$e. Quo $pectat illud Boetij libro tertio de
<mgr>Mũdus di-
uinum arte
factum.</mgr>
con$olatione Philo$oph. metro 9. ad imitationem Platonis in Timæo.</p>
<p>Tu cuncta $uperno
Ducisab exemplo pulchrum pulcherrimusip$e

<pb 10>[res-1444-1-v_0018_10_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
Mundum mente gerens, $imiliq.ab imagine formans,
Perfecta$q iubes perfectum ab$oluere partes.</p>
<p>PRætereà idem ex eo o$tenditur, quia vniuer$o in $uo genere, id e$t,
ad vniuer$i rationem nihil dee$t, vt ex ijs quæ mox dicemus pate-
bit. Tria nimirum $unt, exquibus mundi perfectionem & pulchritu-
<mgl>Tria, inqui
bus mundi
polchritu-
domaximè
cõtinetur.
Dùplex re-
rum perfe-
ctio.</mgl>
dmem poti$simùm con$tare oporteat, videlicet $ingularum rerum, ex
quibus componitur, ab$olutio; naturarum di$tinctio, & varietas; par-
tium ordo. Hæc autem tria in mundi vniuer$itate miri$icè elucent. Ac
<mgr>Lege D.
Tho. 1. p. q.
b. ar. 3. D.
Bonau. in
4. d. 49. 1. p.
q. 1. n. 3. A-
len$. 4. p. q.
8. m. I.</mgr>
quod ad primum attinet duplex e$t cuiu$q. rei perfectio: vna e$$entia-
lis altera accid\~etaria. Perfectio e$$entialis e$t ip$a rei e$$entia vt animal
rationis particeps comparatione hominis: accidentaria verò $unt acci-
dentia, quæ vel ab e$$entia dimanãt, vt facultas ad cape$$endas di$cipli-
nas à natura hominis: vel aliunde rem ornant & cohone$tãt, vt eundem
hominem $cientia. Si igitur de e$$entiali perfectione loquamur, $icuti
<mgl>Nulla res
$u{ae}e$$enti{ae}
perfectio-
ne carere
pote$t.</mgl>
nulla res $ua quiditate; ita neque e$$entiæ perfectione carere pote$t.
Quod etiam de accidentaria, quæ ab e$$entia fluit, dicendum e$t: $iqui-
dem illa inuariabili perpetuo\’q nexu cum natura rei cohæret. Si verò
aduentitiam $pectemus, & $i illa varietatem & mutationem $ubire
queat, amitti tamen omnino non pote$t: nulla enim res $uis omnibus
deficitur accidentibus, etiam aduentitijs. Liquet igitur prædictã per-
fectionem vnicuique rei in mundo exi$tenti competere.</p>
<p>Rur$us idem ex eo confirmari pote$t, quia tunc effectus quilibet per-
<mgl>Tunc effe-
ctus per$i-
citur, cum
in $uum
principium
redit.</mgl>
fectus cen$etur, cùm in $uum recurrit principium: vnde & circulus inter
omnes figuras, & conuer$io inter omnes motus principem locũ habent,
quia $cilicet in eis $it ad principium reciprocatio: redeunt aut\~e omnes
res creatæ ad $uum fontem, $uum\’q. effectorem Deum, dum eius $imili-
tudinem $ecundum $uum e$$e & naturam gerũt, eius\’q perfectiones licet
non o$tendant exprimendo, adumbrant tamen imitando: per omnes
<mgl>Vt res crea
t{ae} diuinum
e$$e adum-
brent.</mgl>
quippe Deus Opt. Max aliqua $uæ $ignificationis $par$it indicia. Nam
cuiu$q. rei à $e ip$a indiui$io, Dei vnitatem; decor $apientiam; vtilitas
bonitatem repræ$entat. Qua de re D. Diony$ius in lib. de diuin. Nom.
<mgr>D. Tho. 3.
p. q. 45. ar.
7. Alen$is 2.
p. q. I. m\~eb.
2. ar. 2. H\~er.
G@nd. I.p.
$um. ar. 21.
q.2.</mgr>
cap 10. D. Augu$tinus 6. de Trinitate cap. vltimo, & in lib. de natura
boni cap. 3. alijs\’que in locis.</p>
<h>ARTICVLVS IIII.
ASTRVITVR PERFECTIO VNIVER-
$iex naturarum varietate, & di$tinctione.</h>
<p>QVod $pectat ad naturarum varietatem & di$tinctio-
<mgl>Vniuersũ
vt gradus
entium in
$e cohi-
beat.</mgl>
nem, $ine qua vniuer$i ab$olutio con$i$tere non po$$et,
e$t etiam hac ex parte vniuer$um perfectum, quia con-
tinet omnes entium gradus, $altem primarios ac gene-

<pb 11>[res-1444-1-v_0019_11_t0]<rh>DE COELOCAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
rales vt lib. 1. contra gent. cap. 85 & lib. 3. cap 71. D. Thomas docet: $i-
<mgl>Lege D.
Tho. in I.
d. 44. q. I.
ar. 2. ad 3. &
I. p.q. 50.
& Caiet.
ibid Fer. I.
contra gen
tes c. 85.</mgl>
quidem comprehendit in $e $umma rerum genera, in quæ primò ens
di$tribuitur; item $ub$tantias corporeas & corporis expertes: compo-
$ita mi$ta & $implicia: animantes ratione præditas, & ratione carentes:
formas materiæ affi xas; & à materia liberas: aliaque genera $imiliter.
Quin verò nulla e$t categoria, quæ aliquot $pecies qua$i in communent
mundi Rempublicam non conferat.</p>
<p>In$uper cùm in vnius $peciei natura gradus omnes, & perfectiones
includi nequeant, oporteatque multas e$$e $pecies per quas eiu$modi
<mgl a> Ari$t. 1. 4.
huius op. à
cap. I.</mgl>
gradus, & perfectiones di$pertiantur, & quarum vna aliam dignitate
vincat: ea varietas & inæqualitas pa$sim occurrit in mũdivnmer$itate,
<mgr>Species re-
rũ perquo$
dam veluti
gradus a$-
cendunt.</mgr>
in qua$pecies per quo$dam veluti gradus a$cendunt. Nam mi$ta perfe-
<mgl b> Plin. 1. 33.
Nat. hi$t &
34. Georg.
Agricola
lib. I. de
nat. fo$sil.</mgl>
ctiora $unt elementis, plantæ metallis, bruta plantis, homines brutis
$ub$tantiæ à materia abiunctæ, hominibus.</p>
<p>Prætereà $ub his ip$is rerum generibus magna varietas & di$cretio
e$t Etenim ex elementis <n a> quædam leuia $unt alia grania: qu{ae}dam $upe-
<mgr>Rerum va-
rietas & di$
tinctio.</mgr>
ra, alia infera: quædam calida, alia frigida: quædam $icca, alia humida.
<mgl c> Auctor
lib. de plã-
tislib. I. c. 3.
Plin. lib.
26. c. 9. & 31.</mgl>
In inetal$is <n b> alia ob$cura alia nitentia, alia pretio$a, alia vilia. In plan
<mgr>In elemen-
tis.</mgr>
tis <n c> etiam, & arboribus non minor differentia: $unt enim vrbanæ, $yl-
ue$tres: aquatiles, terre$tres: humirepæ $ublimes: florigeræ, & $ine flori-
<mgr>Inmetallis.</mgr>
bus. Item in animantibus <n d> terre$tria, aquatilia, volatilia, quadrupe-
<mgl d> Ari$t. lib.
I. de hi$to-
ria Anim.
Plin. lib. 8.
hi$t. natur.</mgl>
<mgr>In plantis.
In anima-
libus.</mgr>
dia, reptilia, & in his varia di$crimina. Po$tremò $ub$tantij<n e> materiæ
expertibuse $ua ine$t di$tinctio, tum ex $pecifica naturarum differen-
<mgr>In $ub$tan-
tijs imma-
terialibus.</mgr>
tia, tum ex triplici hierarchiarum cætunouem in $e ordines comple-
ctente. Atque ita demum, vt Tri$megi$tus in A$clepio ait, qua$i har-
<mgl e> D Diony.
cap. 6. cœ-
le$tis Hie-
rarchi{ae} D.
Thom. I. p.
q. 108.</mgl>
monia quædam in mundo exi$tit: $icut enim in cantu ex diuer$arum
<mgr>Mondi har
monia.</mgr>
vocum moderatione concentus quidam concors efficitur: $ic mundi
vniuer$itas ex rerum inæqualium ac di$similium con$en$u & varietate
<mgr>Pythag.</mgr>
concinit. Vnde Pythagoras vniuer$um pr{ae}dicabat ea ratione e$$e com-
po$itum, quam po$tea lyra e$t imitata. Qua$imilitudine vius etiam
<mgl>Lege Phil.
in lib. de
mũdi opif.
Syne$. in 1.
de Sõnijs.
Cle. Alex.
in orat. ad
hort. ad
Gr{ae}c. Plot.
lib. 2. Enn.
3. c. 17. C{ae}l.
lib. I. lect.
antiq. c. 2.
D. Tho. in
4. d. 48. q. 2.
art. 5.</mgl>
<mgr>Phil.</mgr>
e$t Philo Iudæus in libro de Cherubim: D. verò Augu$tinus epi$tola 5.
<mgr>Augu$t.</mgr>
& 28 mundum comparat carmini, quod $yllabis longis, ac breuibus
concinnè, & numerosè con$tat.</p>
<p>Quæri autem $olet vtrum mi$ta pertineant ad e$$entialem vniuer$i
<mgr>Dubit.</mgr>
perfectionem, oritúrque ratio dubitandi ex eo, quia po$t vniuer$alis
iudicij diem præter hominem, nullum mi$tum remanebit: cùm cætera
communi orbis incendio deflag ratura, atque extinguenda $int nequa-
quam verò exi$timandum e$t mundum innouatione illa in deterior@m
$tatum mutandũ. quin potiùs in meliorem, perfectiorémq. transferen-
dum communis e$t Patrum $ent\~etia elicita ex diuinis literis. Qua de re
D Augu$tinus lib 20. de ciuit. Dei c. 16. D. Hieronymus ad caput 51. &
<mgr>Augu$t.
H@eron.
Ambro$.
Gregor. M.
Greg. Naz.
Mag. $ent.</mgr>
63. E$aiæ, D Ambro$ius, & D. Gregorius Magnus ad caput 21. Apoca-
lyp$is. D. Gregorius Nazianzenus oratione decima, in laude@@ Cæ$arij,
<mgl>Hent. Gãd.
quod lib. 4.
q. 12.</mgl>
Magi$ter in 4. d. 48. ibique eius interpretes: item Alen$is 2. p. q 13. m. 3
Henricus Gand. quod l. 4. quæ$t. 12.</p>

<pb 12>[res-1444-1-v_0020_12_t0]<rh>IN I. LIB. ARIS TO TELIS.</rh>
<p>Adhanc dubitationem re$pondenius et$i mi$ta non pertineant ad
<mgl>Re$põ$io.</mgl>
<mgr>De hac rè
agit D.
Tho. 2. lib.
contra g\~et.
c. 45. & 46.
& Ferr. ibi.
Caret. 2d
qu{ae}$t. 65. 1.
p. ar. 2.</mgr>
e$$entialem perfectionem elementaris mundi: pertinere tamen ad e$-
$entialem perfectionem mundi magni totam rerum crea tarum vni-
uer$itatem amplectentis, cum eius e$$entia non $olum ex $implicibus,
$ed ex mi$tis etiam, tanquam ex partibus coale$cat, vt planum e$t. Nec
refert quod po$t diem iudicij vniuer$um ab$que mi$tis perfectum erit:
vt enim $tatus ille aliam conditionem $ortietur, videlicet incorrupti-
bilitatis, ita non oportet vt eius perfectio & pulchritudo ex ei$d\~e par-
tibus efflore$cat: habet enim mundus, qua$i vnus homo, $uas ætates, qua-
<mgl>Mundus
$uas habet
@tates.</mgl>
rum quælibet proprium à cæteris\’q di$tinctum nitorem & dignitatem
obtinet, vt animaduertit D. Augu$tinus lib. 83. quæ$tionum. q. 44.</p>
<h>ARTICVLVS V.
CONCLVDITVR PERFECTIO VNI-
uer$i ex ordine partium, tam inter $e mutuò,
quàm ad Deum $ub triplicis cau$æ genere.</h>
<p>DEnique elucet, vti diximus, vniuer$i perfectio in ordine
<mgl>Quid $it
ordo.</mgl>
partium, quibus con$tat. E$t enim ordo, ($ecundum eius
<mgr>M. Alb. 2. {$s}.
$um. q. 63.
tract. II.
memb. I.</mgr>
quandam notionem) vt D. Augu$tinus 19. de ciuitat. Dei.
cap 13 definit, parium di$parium\’q rerum $ua cuiq. loca tri-
bu\~es di$po$itio. Quam di$po$ition\~e e$$e in mundi partibus,
præ$ertim grandioribus, quæ $unt corpora cæle$tia, & elementa, nemo
non videt: optimum namq $itum, ac $ed\~e cuiusq. naturæ congruentem
$ortit{ae} $unt, adeò vt vnaquæq. pars $uo in loco, vt in patria, con$i$tens
mutationem non expo$cat. Qua de re plura diximus in phy$icis. ¶ E$t
<mgr>lib. 4. c. 5.
q. 3.</mgr>
autem, præter hunc ordinem $itus, alius quoque ordo perfectionem re-
rum creatarum mirificè comm\~edans, quo $icuti milites ad $e vici$$im &
<mgl>Vt partes
vniuer$i ad
$e mutuò,
& ad Deũ
ordin\~etur.</mgl>
ad ducem exercitus: ita vniuer$i partes ad $e & ad vnum princip\~e Deum
ordinantur: ad Deum quidem, vt ad cau$am efficientem, ex mplar, ac
finem vltimũ: ideo\’qres omnes dicuntur à Deo creatæ in modo, $pecie,
& ordine, vt docet D. Augu$tinus in libro de natura boni cap. 3 Vt enim
ad Deum, $icuti ad cau$am efficientem referuntur, competit eis modus,
hoc e$t, e$$e certo modo & limitatione tributũ. Vt verô $pectant Deum
<mgl>Modus.</mgl>
tanquam cau$am exemplarem, conuenit eis $pecies, id e$t, e$$e $pecificũ,
<mgl>Species.</mgl>
formatum & completum. Deniq. vt re$piciunt Deum velut finem, ac-
commodatur ei$dem ordo, hoc e$t inclinatio ad bonum, & fin\~e vnicuiq.
<mgl>Ordo.</mgl>
propriũ. Quæ tria $ignificãtur Sap. 11. illis verbis, Omnia in numero, po-
dere & men$ura con$titui$ti. Numerus enim $peci\~e $ignificat, quia $pecies
<mgl>Numerus.</mgl>
$unt veluti numerite$te Ari$t. lib. 8. Metaph. text. 10 c. 3. põdus ordinem,
<mgl>Pondus.</mgl>
quia vt corpora ponderibus ita quælibet res innata propen$ione in $uũ
propriũ bonũ fertur: m\~e$ua modũ, quia m\~e$ura r\~e modificat & coercet.
<mgl>Mea$ura.</mgl></p>

<pb 13>[res-1444-1-v_0021_13_t0]<rh>DECOELO CAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
<p>Habent præterea vltra hunc ordinem alium ad $eres omnes create,
quatenus ali\,e alijs adiumento $unt:$iquidem inferiora corpora per $u-
periora reguntur, $uperiora à $ub$tantijs immaterialibus mouentur: in-
ter has verò quæ $ublimiores $unt, alijs diuina my$teria enuntiant, vt
D. Diony$ius 15. cap. cœle$tis hierarchiæ te$tatur.</p>
<h>ARTICVLVS VI.
DILVVNTVR DVO PRIORA ARGV.
menta primi articuli.</h>
<p>AGgrediamur nunc ad di$$oluenda argumenta, quæ initio
<mgl a.> cõ$ule D.
Angu$t. li .
16. de ciu.
Dei.c.8. Al
ber. Mag.@.
p. Sum trac
tat. 11. q. 62.</mgl>
propo$uimus, ac primi quidem anteced ens negari debet, &
<mgr>Sol. 1. arg.</mgr>
ad eius probationem dicendum quod ad mon$tra attmet, ea
non omnino pulchritudine carere, $icuti nec e$$e@tiali defi-
ciuntur perfectione, vt con$tat ex ijs, quæ $uperiùs docuimus. Deinde
licet alienam $uæ $peciei deformitatem habeant: facere tamen ad vni-
uer$itatis elegantiam,<n a> quatenus alia ex eorum collatione pulchriora
<mgl b>. Id\~e a$$e-
rit Laɔtãt.
in libro de
ira Dei. c.
13. I@@dorus
lib. 1. de sũ
mo bono
cap. 11. Hu.
de S. Vict.
1. de Sacr.
p.4 c.6. D.
Aug. lib. 1.
de ciu. Dei
c. 8. & $e-
quentibus,
& lib. 11.c.
18. Eu$ebi<_>9</_>
de pr\,epar.
Eu ã. lib. 3.
Seneca in
lib.cur bo-
na eneniãt.
D. Th. 1.
$ent. d. 46.
q.1.ar.3. &
1.p.q. 22 ar
tic.2.&.Ca
iet. ibid.</mgl>
<mgr>V@ mõ$tra
faciant ad
pulchritu-
din\~e vni-
uer$i.</mgr>
apparent, vt in 2. Phy$icæ Au$cultationis libro diximus. Ob quam
rationem (vt inter alios a$$erit D. Augu$tinus cap. 9. libri 3. de libero
arbitrio) mala culpæ quantumlibet in $e turpia $int, & deformia, atque
$ecundum $e præci$è $pectata, dedecoris notam mundo inurant: confe-
<mgr>Vt mala
culp{ae} ad id
conferant.</mgr>
runt tamen ad mundi ornamentum, quatenus ex eorum comparatione
virtutum $plen dor magis enitet, & bona eminentius commendantur,
ac magis placent: tum præ$ertim quia, vt <n b> idem Sãctus doctor ait cap.
11. Enchridij & lib.1.de ordine cap.7. Deus, quæ ip$ius bonitas e$t & po-
<mgr>Deus è ma
lis bona eli
cit.</mgr>
tentia, è malis bona elicit, dum mala rectè ordinat, & peccati dedecus
emendat pœna peccati. Quare multa impedir\~etur bona, $i nullum ma-
lum à Deo permitteretur. Neque enim iu$titia vindicans & patientia
$ufferens laudaretur, $i iniquitas non e$$et. Ad id, quod de rerum inter
$e di$sidentium pugna in eodem argum\~eto adducitur, re$pondendum
e$t huiu$modi pugnam mundo pulchritudinem non adimere. Namque
(vt aduertit D. A mbro$ius lib. 3. Hexamer. cap. 4. D. Dama$cenus in
<mgr>Di$cors re-
rum cõcor
dia.</mgr>
$ua Philo$ophia cap. 12. & D. Gregorius Ny$senus in lib. Hexam. Cle-
mens Alexandrinus lib. 1. $trom.) quæ res vna ex parte di$sident, eædem
ex altera conueniunt, & mutuo inter $e fœdere copulantnr, atque adeò
$ecundum eam rationem ordinis tranquillitatem $eruant. Quod poti$-
$imùm in elementis:vt alibi <n c> di$$eruimus, videre e$t:tũ quia contentio
& pugna inter contraria phy$ica, e$to ordinis tranquillitatem aliquan-
tulum impediat, non tamen ordinem tollit, quia ip$e ordo naturæ ita
po$tulat.
<mgl c>lib.4.Ph.
q.3.cap.5.</mgl></p>
<p>Ad $ecundum negandum e$t antecedens, & quod ad eius probation\~e
<mgr>Sol. 2.</mgr>
primò a$$umitur de generalibus entium gradibus: quos in mundo con-
tineri patet ex dictis. Ad reliquam partem eiu$dem argumenti dicen-

<pb 14>[res-1444-1-v_0022_14_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTEL@S</rh>
dum, licet Deus, & mundum alium perfectiorem condere, & hunc, quem
videmus, perfeɔtiorem reddere po$sit vt $uo loco vberiùsex plicabitur;
in hoc tamen nihil de$iderari quominus perfectus cen$eri queat. Ete-
nim $peciebus, quæ diuina virtute denuò proèuci queunt, no eget mũ-
dus ad eam petfectionem, quam in hoc $tatu depo$cit: quas autem $iue
ars $iue natura $ubinde proferet eas virtute, id e$t, in $uis cau$is iam con
<mgl>Nihil in
mundo $u-
perfiuum.</mgl>
tinet. ¶ Quod item obijciebatur (fuit autem ea Manichæorum ob-
iectio) e$$e quædam in mundo $uperflua fal$um e$t. Nihil enim continet
mundi vniuer$itas quod non aliquid commodi & vtilitatis pariat, aut
<mgr>Lege Ari$t.
l.1.de part.
anim.c. vl.
Galen. l.3.
devtil.par.
c. 10.</mgr>
parere $altem po$sit $i eo congruè & $ap@enter vtamur; quantumlibet
prima $pecie inutile aut omnmo pernic: o$um videatur. In quam $ent\~e-
tiam lege, quæ $crip$it D. Augu$tinus lib. 1. de Gene$i cõtra Manichæos
<mgl>Augu$t.
Ambro$.
Hie@ony.
Lactãtius.
Theodor.</mgl>
cap. 16. & lib. 11. de ciuit. Dei cap. 22 D Ambro$ius lib. 3. Hexam. cap. 9.
D. Hieronymus lib. 2. contra Iouinianum. Lactantrus lib.6.diuin in$tit.
cap. 4. & in lib. de ira Dei cap. 13. Theodoretus quæ$tione. 13. & 18. in
Gene$im. Cic. lib.2.de natura deorum. Priuatim verò quod ad animan-
tes noxias attmet docet D. Augu$tinus lib. 3. de Gene$i ad litt. cap. 17.
<mgl>Animantes
noxi\,e quã
afierant cõ
modi@at\~e.</mgl>
<mgr>Cõ$ule D.
Bon. 2. d.
15. q. 1. n. 28.
Abul. in c.
2. Gen.q.30</mgr>
eas quadrifariam homini commodas e$$e, videlicet quia ip$um pœnali-
ter lædunt, aut $alubriter exercent, aut vtiliter probant, aut ignoran-
ter docent.</p>
<p>Illud etiã quod de indiuiduorum multitudine in eodem argumento
obiectum e$t, nihil efficit: Non enim natura ob eam tantùm rationem
$ingularia producit, vt $pecies per ea con$eruet; $ed vt eorum copia mũ
dum locuplete: tamet$i negandum non $it rerum interenntium indi-
nidua ad vniuer$i perfectionem, $altèm primariam, minimè pertinere:
$icut enim, te$te A uicenna 1. Suffic. cap. 1. in ea nec primò nec per $e na-
tura fertur; ita nec illa ad primariam $ui perfectionem depo$cit, vt D.
<mgl>Natura nec
primò nec
per $e $\,er-
tur in $in-
gularia.</mgl>
Thomas 2. contra gentes cap.84 edocet.</p>
<h>ARTICVLVS VII.
Explicantur cætera primi articuli argumenta.</h>
<p>AD tertium neganda e$t con$ecutio, & ad eius con
firmationem dicendum tunc aggregatum ex pluri-
bus entibus perfectis e$$e quid perfectius, quàm vnũ
<mgr>De hac re
di$putat
Dur. in. 1.
d. 44.q.3.</mgr>
quodque eorum per $e $umptum: cùm vnum in alio
non continetur emin\~eter, atque in $initè perfectiùs,
quàm in $e: quo tamen pacto creaturæ continentur
in Deo. Itaque tantùm argumen to concluditur ag-
<mgl>Aggregatũ
ex Deo &
rebus crea-
tis non e$t
quidperfec
tius Deo.</mgl>
gregatum ex Deo & rebus creatis e$$e plura entia perfecta, quàm $o@ũ
Deum non autem e$$e quippiam Deo perfectius: $icuti nec punctum
lineæ additum maiorem reddit lineam, vt D. Thomas explicat in 3.
$ent. d. 6. quæ$t. 2. art. 3.</p>

<pb 15>[res-1444-1-v_0023_15_t0]<rh>DE COELO CAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
<p>Ad quartum re$pondendum e$t, quod ad materiã attinet et$i ea ex $e
<mgr>Sol.4.</mgr>
rudis $it: augere nihilominus mundi ornatũ quatenus Prothei cuiu$dã
<mgr>Etiam ma-
teriam au-
geie mũdi
ornam\~etũ.</mgr>
more varias formas induit, quibus vniuer$itas naturæ exornetur. Qua-
re D. Diony$ius 4. cap. de diumis Nom. etiam materiæ $uam pulchritu-
dinem attribuit. Ad reliquam eiu$dem argumenti partem dicendum,
interitum imperfection\~e quandã e$$e, neque tamen mundi perfection\~e
turbare, quandoquidem res caducæ, dum aliæ cedunt, aliæque $uccedũt,
<mgl>M. Alb.2.p.
$um. tract.
11.q.62.</mgl>
peragunt infimã pulchritudinem temporum in genere $uo i$tius mũdi
partibus congruent\~e: ornatur enim hac mutabilitate vniuer$um, $icuti
<mgr>Quopacto
vniuer $um
mutabilita
te rerũ de-
coretur.</mgr>
$ermo bene cõpo$itus vtique pulcher e$t, quanuis in eo $yllabæ, omnes\’q
$oni qua$i na$cendo ac moriendo tran$currunt. Con$ule D. Augu$t. in
lib. de natura boni cap. 8. & in lib contra epi$tolam Manichæi cap. 41.</p>
<p>Ad quintum dic cum Plotino lib.2. Enneadis 3. cap.3. D. Thoma. 1. p.
<mgr>Sol. 5.</mgr>
q.47.ar.2.& Alen$i 2. p.q. 16. totum, quod perfectum e$t, con$tar e ex op
timis, hoc e$t, ex partibus, quæ toti aptè, decenterque conueniant; nec
oportere, vt quælibet pars $impliciter optima $it: tolleretur enim v. g.
<mgr>Partiũ va-
rietas toti
nece$$aria.</mgr>
animantis perfectio, $i quodlibet eius membrum oculorum obtiner et
dignitatem:nec ciuitatis de$criptio con$taret $i ordinis Senatorij am-
plitudine cuncti eminerent : nec placeret comœdia, in qua omnes he-
roes e$$ent. Sic igitur omnium opifex Deus totam mundi vniuer$ita-
tem optimam con$tituit, licet eius partes alijs alias perfectio res crea-
rit: quia $ic totius operis $tructura atque ordo po$tulabat.</p>
<p>Ad eam rationem, quæ o$tendere nitebatur rerum inæqualitatem
<mgr>Rerũ di$pa
ritas á Deo
in$tituta.</mgr>
neque per$ectionem e$$e, neque à Deo effluxi$$e, conce$$a maiori negan
da e$t minor, & ad eius probationem dicendum nullam in eo iniu$ti-
tiam fui$$e, quòd Deus res alias alijs prætulerit. Nec enim ad id antece-
dens culpa, aut demeritum quæri debuit, quod neque e$$e potuit: $icut
neque in la pidibus è quibus artifex domum con$truit: $ed $pectandum
à Deo fuit id, quod ip$a rerũ natura & vniuer$i ordo e$$lagitabat, quid-
quid in contrariam partem $crip$erit Origines 1 Periarchon cap. 7. &
<mgr>Error Ori-
genis.
Sol.6.</mgr>
8. cuius error\~e cõfutat D. Th. loco proximè citato & 2 cotra gen. c. 44.</p>
<p>Ad $extum argumentum negandum e$t antecedens, ad cuius confir-
mation\~e dicendũ, qnod ad Angelos attinet, appellari eos à D. Diony$io
m\~etes $upermundanas accepto mundi nomine paulo pre$siùs, vt res dũ
taxat materia concretas cõprehendit. Id verò, quod probare videbatur
homin\~e propterea quod mundi incola $it, vniuer$i partem non e$$e, ita
diluendum e$t, vt dicamus homin\~e $ic e$$e mundi incolã, vt uihilominus
<mgr>Homo &
mcola mũ
di, & pars
mundi di-
uer$a ra-
tione.</mgr>
vnà cũ cæteris rebus creatis quandã veluti familiã co$tituat: quo pacto
negari nõ pote$t eũ part\~e e$$e vniuer$i, cũ in eiu$modi familia c\~e$eatur.</p>
<p>Itaque non dicitur homo pars mundi, quatenus mundus eius ho$pi-
tium e$t: $ed prout ex eo, & rebus alijs mundus con$tat. Non debet
autem mirum videri, quod homo, & pars, & finis mundi $it: alia
tamen & alia ratione. Pars, quatenus ex eo cæter $querebus mundus
<mgr>Hominis
gratia crea
ta à D@o
$en $ib@@a.</mgr>
componitur: Finis, prout eius gratia $en$ibilium rerum vniuer$itas
condita fuit, non tanquàm ob principalem, $ed ob minus præcipuum

<pb 16>[res-1444-1-v_0024_16_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
finem. Ad id, quod obijcitur, partem e$$e imperfectiorem toto: finem
autem perfectiorem eo, quod ad finem dirigitur, re$pondemus $i ho-
mo confera tur cum mundo corporeo, qui ex ip$o, cæteri$\’que rebus $en-
$ibilibus con$tat, e$$e homin\~e toto illo imperfectiorem: cùm in eo toto
non hominis tantum, $ed aliarum etiam rerum corporearum perfec-
tiones includantur: at mundum $ub hac amplitudine acceptum non
fui$$e hominis gratia creatum: alioqui homo, qui in eo ita $umpto con-
tinetur, e$$et conditus $ui ip$ius gratia. Quod $i homo per $e $eor$im
$pectetur, & ex altera parte reliquus mundus corporeus; dicetur homo
& finis illius, & eo perfectior, non quidem exten$iuè, qua$i plura entia
<mgl>homo in-
te$iuè per-
fectior mũ
do corpo-
reo.</mgl>
comple ctatur, $ed inten$iuè prout omnium creatarum rerum $ummã
& perfectionum collectionem in $e cohibet modo $uperiùs explicato.
Lege D. Thomam 1.p.q.93. art 3.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. II.</h>
<p it>_N_ Vunc de partibus ip$ius per $peciem dicendũ e{$s}e vi
detur, binc exordio $umpto. <n a> Omnia nãque cor-
pora natur alia magnitudinesue mobiles per $e loco dici-
mus e$$e. Natura enim principium ip$is in$itum e$$e motus
a$$erimus. <n b> Omnis autem motus ad locum accommo-
datus, quem lationem con$ueuimus appellare, aut rectus
e$t, aut circularis, aut ex hi$ce mi$tus. Simplices enim
bi duo $unt $oli, propterea quod & magnitudines hœ $o-
lùm $implices $unt, recta & circularis. Circularis igitur
est, qui circa medium $it. Rectus autem, quo $ur$um
itur atque deor$um. Atque eo $ur$um iri dico, quo è me-
dio pergitur. Εo verò deor$um, quo ad medium tenditur.
<mgr>_Text. 6._</mgr></p>
<p it>Quare lationum $implicium aliam è medio, aliam ad
medium, aliam circa medium e$$e nece$$e est.</p>
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis $ecundi explanatio.</h>
<p>OMnia <ac a> namqué }</ac> Quia $uperiori capite o$tendit mundum elementarem
perfectum e$$e, eius autem partes $unt quinque, cœlum, ignis, aer, aqua, &
terra: de cœlo nunc agere incipit, tanquam de par@e omnium prima, &
excellenti$sima. Vt ergo probet pr\,eter qnatuor elementa dandũ e$$e quin-
tum corpus $implex, nempe cœlum, hypothe$es qua$dam pr\,emittit, qu@
futur\,e di$putationis fundamenta e$$e debent. Prima e$t, omnia corpora $uapte natura
loco moueri po$-
$e: $iquid\~e omnia
con$tant natura,
qu\,e principiũ e$t
motus, & quietis.</p>
<p><ac b> Omnis aut\~e
motus }</ac> Secunda
hypothe$is e$t om
n\~e lation\~e aut rec
<mgl>diui$io la-
tionis in
rectam, cir
cúlarem,
mi$tam.</mgl>
tam e$$e, aut circu
larem, aut ex his
mixtam. Quod ve
rò non plures $int
lationes$implices,
$i generatim lo-
quamur, quàm re-
cta, aut circularis,
ex eo o$t\~edit, quia
du\,e tantùm $unt
magnitudines $im
plices, recta, & cir
cularis, per quas motus localis exércetur. Definit autem vtrumque motum $implicem
ai\~es circularem e$$e, qui circa medium, hoc e$t, circa centrum vniuer$i fit: rectum, qui
in $ublime, aut deor$um tendit: in $ublime aut\~e tendere eũ: quo à medio mundi: deor-
<mgl>Tres latio-
nes $impli-
ces.</mgl>
fum, quo in medium mundi pergitur. Tum ex dictis concludit tres omnino e$$e $im-
plic\~es lationes: è medio, ad medium, circa medium.</p>
</tf>

<pb 17>[res-1444-1-v_0025_17_t0]<rh>DE COELO CAP. II. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<p><n c> Atque hoc cum ratione ea, quœ initio dicta e$t, $ecu-
tum e$$e videtur: nam & corpus tribus confectum e$t, &
ip$ius etiam motus. <n d> Cùm autem corporum alia $impli-
<mgl>_Text. 7_.</mgl>
cia $int, alia ex hi$ce compo$it a: at que ea $implicia dico,
quœ motus $ecundum naturam principium hab\~et, vt ign\~e,
terram, horum@ $pecies, & ea, quœ $unt hi$ce propinqua;
motiones etiam alias $implices, alias quodammodo mi$tas
e$$e nece$$e e$t; $implicium quidem $implices, compo$itorum
autem mi$tas moueri@ cõpo$ita nutu eiu$ce $implicis, quod
in his ip$is dominatur ac $uperat. <n e> Si igitur $implex in
<mgl>_Text. 8_.</mgl>
ratione rerum e$t motus, conuer$io autem motus e$t $im-
plex, atque corporis $implicis $implex e$t motus & $implex
motus corporis $implicis e$t (Nam $i compo$iti $it, per id
illi $implex, quod $uperat, competit) $implex quippiam
e$$e corpus in ratione rerum profectò nece$$e est, quod
quidem $it aptum circulari motu $uapte natura ferri.
ctenim fieri pote$t, vt vi quippiam eo moueatur motu,
<mgl>_Text. 9_.</mgl>
qui ad aliud corpus accommodatur, at vt eo moueatur,
$ecundum naturam fieri nequit: $i vniu$cuiu$que cor-
poris $implicis. vnus $it motus, ei competens $ecundum
naturam. <n f> Si prœterea motus, qui prœter naturam
<mgl>_Text. 10_.</mgl>
e$t, ei qui $ecundum naturam est aduer$atur: vnum-
que vni contrarium e$t, cùm conuer$io $it motio $im-
plex, $i non $ecundum naturam ei corpori, quod
fertur, ine$t, prœter naturam in$it eidem nece$$e e$t.
</tf>
<tf 2>
<p><ac c> Atque hoc cum ratione }</ac> Tres e$$e lationes $implices ex eo confirmat, quia vt cor-
pus @@plici dimen$ione con$tat, ita con$entaneom e$t vt e@ tres motus $implices attri-
buantur. Hoc verò ait Ari$toteles cùm rationc, hoc e$t, probabiliter di@tum. Re enim
vera tres motus non nece$lario è tribus dimen$iombus arguuntur: $ed quatenus vide-
tur congruere, vt $icuti corpori perfectus numerus dimen$ionũ, nempe ternarius, con-
uenit, ita & ip$i idem motuum numerus accommodetur.</p>
<p><ac d> Cum aut\~ecor-
porum }</ac> Pa@titio-
nem illa, qua lat@o
in $implicem, &
mixtam di$tribui-
tur, rectè traditam
e$$e ex eo $uadet:
quia cùm motus$it
actus mobilis, eo
pacto motum di-
uidi oportet, quo
mobilia: at mobi-
lium alia$implicia
$unt, alia ex $im-
plicibus concreta.
Ex hac verò con-
firmationetertiam
elicit hypothe$im,
nimirum vnum-
quodq. corpus $im
plex vno $implici
<mgr>Vni corpo
ri $implici
vnum mo-
tũ $implic\~e
naturalem
competere.</mgr>
motu naturaliter
cieri, mixtum aut\~e
nõ ita $e$e habere,
ni$i in eo aliquod
$implex continea-
tur, quod pr\,eua-
leat, ac domi@etur
c\,eteris, vt videre
e$t in plũbo, inquo
terr\,e grauitas ex.
cellit. Quod tam\~e
quo pacto accipi\~e-
dum $it, progre$$u
dicemus.</p>
<p><ac e> Si igitur $implex }</ac> De$cendit iam ad certamen legitimum, quodque in$tituti pr\,e-
cipui e$t, attingit. Probat pr\,eter quatuor vulgata elementa dandum e$$e quintum cor-
pus $implex, hoc e$t, cœlum. Quod quinque rationibus $tab@lire nititur. Prima ita ha-
<mgr>Prima ta-
tio, quapro
b@t dari
quintã $ub
$tantiam.
Motũ vio-
lentume$$e
contrariũ
naturali.
Vnum vni
cõtrarium.</mgr>
bet. Nece$$e e$t omnem motum $implicem naturaliter alicui corpori $implici conue-
nire: $ed motus, qui in orbem $it, e$t $implex, daturque in natura rerum, vt con$tat:
oportet igitur dari aliquod corpus $implex, cui $uaptenatura competat: hoc autem
non pote$t e$$e aliquod ex quatuor elementis, cùm h\,ec $ur$um, & deor$um ferantur,
& vnius corporis vnus tantum $it motus $implex. Erit igitur corpus aliud ab his di-
$tinctum, nempe c\,elum.</p>
<p><ac f> Si pr\,eterea motus }</ac> Antequam alterã ad idem in$titutum comprobandũ ration\~e pro-
ferat, duo $umit. Vnum e$t, motũ pr\,eter naturã, id e$t, violentum contrariũ e$$e motui
$ecundum naturam: $icuti motus terr\,e in locum $uperũ contrarius e$t motui eiu$d\~e in
locũ in$imũ. Alterũ, vnũvni dũtaxat aduer$ari:quod probatur 10. Metaph. cap. 6. text. 14.
</tf>

<pb 18>[res-1444-1-v_0026_18_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
Si igitur ignis $it quod aduer$atur, aut quippiã aliud tale,
<mgr>_Text. 11._</mgr>
naturalis ip$ius motus conuer$ioni contrarius e$t: atque
motus ij, quibus infera $upera@ loca petuntur, inter $e$e
contrarij $unt. Sin verò quippiã aliud corpus ad$it, quod
prœter naturã in orb\~e fertur, erit alius qui$piã motus ip-
$ius $ecundũ naturã: at id e{$s}e non pote$t; nã$i $it motus,
quo $ur$um itur; ignis vel @er erit: $in quo deor $um acce-
ditur, terra erit, vel aqua. <n g> At verò tal\~e lation\~e & pri-
<mgr>_Text. 12._</mgr>
mam e$$e nece$$e e$t: perfectũ enim imperfectũ antecedic
natura; atque circulus quid\~e perfectũ e$t; linea verò recta
nulla e$t $anè perfecta: neque enim infinita; terminũ enim
atque fin\~e haberet; neque finita:e$t enim quippiam extra
omnes, quipp@ cùm fieri po{$s}it, vt cuiuis incrementũ adda-
tur. Quare, $i prior quid\~e motus, corporis $it prioris natu-
ra;conuer $io verò prior $it recto, atque ip$e rectus corporũ
$it $impliciũ motus: ignis enim loca recto motu $upera pe-
tit & terrea corpora eod\~e ad infera medium@ feruntur:
& ip$am $ane conuer$ionem cuiu$piam corporis $implieis
e$$e nece$$e e$t. Mi$t or um enim lation\~e eius nutu $implicis
fieri diximus, quod in mi$t ione dominatur at que $uper at,
Ex his igitur patet aliam quandam in ratione rerũ cor-
<mgr>_Text. 13._</mgr>
poris $ubstantiam e$$e prœter eas corporũ con$titutiones,
quœ hic $unt, diuiniorem his vniuer$i atque priorem.</p>
</tf>
<tf 2>
Tum ita cõ@l dit, Aut motus circularis, qu\~e in c\,ele$ti mundo depreh\~edimus, cõuenit
cœlo naturaluer, aut pr\,eter naturã ($umit aute motũ pr\,eter naturã pro violento) $i na-
turaliter, @@ igitur c\,e$ũ non e$t de quatuor eiem\~etis aliquod, vt ex $uperior bus cõ$tat.
Quare nece$$ariò cœlũ ent aliud corpus ab ijsdi$tinctú. Si cõtra naturã, $it igitur cor-
pus <gap>ud, quod <gap> in orb\~e fe@tur, ignis V. C. vtquidã inquiunt, aut aliud e quatuor ele-
m\~etis:ce: tenece$$e erit motũ natural\~e ignis, qui e$t in locũ $uperũ, contra@ũ e$$e morui
circulari: quod tam en fieri nõ pote$t: quia tã vnt duo e$$ent cõtraria, n\~epe motui ignis,
motus circularis, & motus deor$um. Quod $i quis dicat e@u$inodi corpus, quod pr\,eter
naturã circum agitur, e$$e diuer$um à quatuor elem\~etis, oportebit conuenire ei alique
aliũ motum natural\~e, quod non minus e$t impo$sibile, quandoquid\~e $i ei naturalis $it
motus $ur$um, aut erit ignis, aut aer: $i deor$um, aut erit te@ra, vel aqua. Quare non vi-
detur negandum corpus, quod $upra quatuor elementa in orbem ver$ari con$pici-
mus, eo motu $ecundum naturam agi, e$$éque ab elementis di$tinctum.</p>
<p><ac g> Atvero tal\~e latione }</ac> Tertia ratio ita$e habet. Mot<_>9</_> $implex prior natura, perfectiorq.
<mgl>Tertia ra-
tio.</mgl>
c\,eteris motib<_>9</_> $im
plicibus, cõpetete
debet alicui corpo
ri $implici reliquis
it\~e co: poribus $im
plicibus prtori, no
bilioríq. vt ita mo
tus, & mobile pro-
portione $ibi re$-
põdeant: atqui mo
<mgl>Motus ar-
cularis na-
tura prior,
& excell\~e-
tior c\,ete-
ris.</mgl>
tus circularis e$t
prior natura, & no
bilior c\,eteris mo-
tibus $implicibus,
quibus mouentur
elementa. Cõuenit
igitor alicui cor-
pori$implici, quod
ei$d\~e elementis &
prius natura, & ex-
cellentius, ac diui-
nius $it. Porro au-
r\~e quod circularis
mot<_>9</_> pr\,edicto mo
do reliquis excel-
lat, $uadet Ari$tote
les ex imperfectio-
ne motus recti. Mo
tum aut\~e rectũ im-
perfectum e$$e, dilemate quodã ex natura line\,e rect\,e cõcludit. Nã linea recta vel finita
e$t, vel in$inita: $i finita, $anè quia fin\~e nõ habet, imperfecta e$t: pr\,e$ertim cũ, vt ex Py-
tagorica di$ciplina dictũ iã fuit, cuiu$q. rei perfectio in trib<_>9</_> po$ita $it, principro, medio,
<mgl>Rei perfe-
ctio in tri-
bus pofita.</mgl>
& $ine. Si finita, q@ia licebit illi $emper aliquid a diũgere, quo maior fiat, propterea im-
perfecta e$t. Nã cui aliquid addi pote$t, id aliquo egere videtur. E$t aut\~e indig\~etia im-
perfectio. Quate fatendũ e$t & lineam rectam, & motũ, qui $uper ea fit, imperfectũ e$$e.</p>
<p>Erit tam\~e, qui ita olujciat. <gap>nea circularis non e$t magnitudo perfecta, cũ nõ omnes
<mgl>Obiect. 1.</mgl>
tres dimen$iones obtineat. Non rectè igitur Ari$toteles ex peifectione circularis line\,e
motus circularis pertectionem comprobauit. Secundò, qudquid, principium, mediũ
& fin\~e h@bet, perfectum e$t, vt ex $uper@ùs dictis con$tat. Ergo cum linea recta finita
h\,ec tria vendicet, quid e$t cur perfecta non cen$eatu@?</p>
<p>Tertiò, it finitum perfectione, cuiu$u odi e$t Deus non habet finem: non ergo Ari$-
</tf>

<pb 19>[res-1444-1-v_0027_19_t0]<rh>DE COELO CAP. II. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<p><n h> Prœterea, $i metus õnis aut $ecundũ naturã, aut prœter
<mgl>_Text. 14._</mgl>
naturã e$t, et quimotuũ e$t cuipiã prœter naturã, is alij na
turalis e$t, quod quid\~e intueri licet in hi$ce motibus, qui-
bus $ursũ itur atq. dearsũ: alter enim igni, alter terrœ $ecũ
dum naturã, et prœter naturã est: conuer$ionem etiã (cùm
horũ re$pectu $it prœter naturã) alij cuipiã cõpetere $ecun
dum na@urã nece{$s}e e$t. <n i> In$uper, $i cõuer$io cuipiã cõpe-
<mgl>_Tex. 15._</mgl>
tit $ecundũ naturã, patet e$$e quippiã corporum $implicium,
atque primorũ, quod quid\~e $ic $uapte natura ver$atur, vt
ignis $ursũ, & terra deorsũ fertur. Si verò corpora, quœ ver
$antur circa mediũ, prœter naturã feruntur, mirabile $ane,
meta$q. penitus egredi rationis videtur, hunc $olũ motuũ
continuũ e$$e, perpetuũúe, qui quid\~e prœter naturã illis cor-
poribus inest: in cœteris enim ea, quœ prœter naturã $unt,
citi{$s}ime corrumpi, perireq. videntur. Quare $i ignis $it id,
quod ver$atur, vt quidã in quiũt, nõ minus hœc motio prœ-
ter naturã est ip$i, quàm ea, qua infera loca petũtur. Ignis
enim eũ e$$e motũ videmus, quo rect è perguur è medio $ur-
sũ. <n K> Quapropter ex his õnibus qui$piã rationibus, cor-
<mgl>_Tex. 16._</mgl>
pus quippiã aliud e$$e crediderit, prœter ea corpora, quœ hîc
& circa nos $unt, $eparatum, tanto prœstantiorem habens
naturam, quanto plus ab i$tis corporibus di$tat.</p>
</tf>
<tf 2>
toteles probe colligit lineam infinitam e$$e imperfectam, quia finem non habet.</p>
<p>Ad primum horũ re$pondet D. Thomas hoc loco, & $i linea circularis nõ $ic $impli-
<mgr>Dilut. 1. ob
iect.</mgr>
citer perfecta magnitudo, vt probat argumentũ, e$$e tam\~e perfectũ quid $ecundũ no
tionem line\,e, quatenus ei mhil line\,e adijci pote$t. ¶ Ad 2. dicendũ vt aliquid ex par-
<mgr>Dilut. 2.</mgr>
te $it ab$olutũ, $at e$$e cõpetere ei ration\~e principij, medij, & finis: nõ tam\~e vt $impli-
ter, ac modis omnibus in eo genere, $pecieúe perfectum habeatur: at inxta po$terio@em
hũc $en$ũ negauit Ari$t. lineã rectã perfectam e$$e:quod tam\~e iuxta prior\~e concederet.</p>
<p>Ad 3. probationem Ari$totelîs non concl@dere ab$olutè in quolibet infinito, $ed in
<mgr>Dilut. 3.</mgr>
quantitate infinita, de qua $ermo erat: imo & in hac con$ecution\~e probabilem tantùm
e$$e, vt pote, qu\,e $oluùm vim habeat ex ety mologia vocabuli τελ@ quod finem, per-
fectionemque $ignificat.</p>
<p><ac h> Pr\,eterea $i motus}</ac> Priu$quã ration\~e quartã proponat, duo $umit. Alterũ e$t, omn\~e
motũ $implic\~e aut natural\~e e$$e, aut pr\,eter naturã. Nomine mot<_>9</_> pr\,etet naturã cõpre-
<mgr>Diui$io
motus $im
plicis.</mgr>
h\~edit tã viol\~etũ, quã illũ, qui nec viol\~etus e$t, nec naturalis. Secundũ e$t, motũ, qui pr\,e-
ter naturã vni cõ
uenit, alteri $@@
naturã cõuenire:
vt patet in mo-
tu $ursũ, qui ter-
r\,e pr\,eternaturã,
igni verò $ecun-
dũ naturã cõpe-
tit. Tũ ita ratio
<mgr>Quarta ra-
tio.</mgr>
cinatur. Motus
circulatis conue
nit elem\~etis pr\,e
ter naturã: ergo
datur quinta $ub
$tantia $implex,
cui naturaliter
in$it. H\,ec a item
cõ$ecutio ex $u-
periùs dictis cõ$
picua e$t.</p>
<p><ac i> In$uper $i cõ
<mgr>quinta ra-
tio.</mgr>
uer$io }</ac> Quinta
ratio. õ$tat dari
in @tura rerum
motũ circular\~e.
Vel igitur in mũ
d@ vniuer$itate
aliq rod co@pus $implex exi$tit, cui is motus $ecundũ naturã cõueniat, vel nõ $i exi$tit,
<mgr>Motus cir-
cularis nul
li elem\~eto
$ecundũ na
turam con
uenit.
Solus mo-
tus citcula
ris conti-
nuus & per
petuus e$$e
pote$t.</mgr>
habetur propo$itũ. Nã cũ motus circularis null@ elementorũ naturaliter cõpetat, vt iã
liquet, dabitur quintũ corpus $implex, cui $uapte natura cõpetere dicatur. Quod $i quis
re$pondeat ein$modi circular\~e motũ nõ naturaliter, $ed pr\,eter naturã dũtaxat tali cor
po@i cõuenire, id ab$urdũ omnino e$t. Primũ quia minimè cõgruit, vt motus citcularis,
qui (vt in 8. Phy $ic\,e Au$cultationis lib.demon$tratũ fuit) $olus cõtinuus, & perpetuus e$
$e pote$t, nulli corpori naturaliter accommodetut. Deinde, quia $i tantummodo pr\,eter
naturam corporibus conueniret, non po$$et tot $\,eculorum \,etatibus durare, quando-
quidem ea, qu\,e natur\,e aliena $unt, $empiterna e$$e nequeunt.</p>
<p><ac K> Quapropter }</ac> Ex di$tis colligit $i corpus cœle$te, vt quidá voluere, e$$et igne\,e natu-
r\,e:nõ minus ei debui$le pr\,eter naturã co@enire in orb\~e agi, quàm deorsũ ferri, hoc e$t,
neutrũ horũ motuũ cœli naturã cõ$ecuturũ f@@$$e. Tandem cõcludit dari aliud corpus
pr\,eter $ublunaria, quod nõ modò alterius: $ed multo pr\,e$tãtioris ac diuinioris nã\,e $it.</p>
</tf>

<pb 20>[res-1444-1-v_0028_20_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>Q VAESTIO I.
SIT NE APTADISTRIBVTIO MOTVS
in rectum, circularem & ex ijs mi$tum.</h>
<h>ARTICVLVS I.
NON VIDERI APTAM.</h>
<p>PRo parte negatiua quæ$tionis hæc $e offerunt ar-
gumenta. Cieatur ignis per lineam rectam hinc
<mgl>Prim. arg.
pro parte
negatiua.</mgl>
ver$us Septentrionem: is motus no e$t rectus, cùm
neque $ursùm, neque deor$um tendat: neque verò
ex his mi$tus, quia linea $uper quam, $it non e$t
mi$ta: $implicitas autem motus de$umi debet ex
$implicitate lineæ. Non igitur diui$io illa perfec-
ta e$t.</p>
<p>Secundò, $i aeris particula à cõcauo lunæ in $uum locum per lineam
<mgl>2. argum.</mgl>
rectam demeet, non mouebitur deor$um, quia non ad medium: neque
$ur$um, quia non à medio: igitur non feretur motu recto: $ed neque cir-
culari, vt patet, neque mi$to, vt ex $uperiori probatione con$tat: plures
igitur $unt $pecies lationum.</p>
<p>Tertiò, $i quisiuxta mundi centrum po$itus digitum circa ip$um c\~e-
<mgl>3. argum.</mgl>
trum in orbem circunduceret: eiu$modi motus non e$$et $implex, n\~ec
mi$tus:ergo &c. Probatur antecedens: nam quod non e$$et mi$tus ex eo
$uadetur, quia æqualiter circa medium fieret. Quod non $implex, o$ten-
ditur: quia Ari$toteles $uperiori cap.text. 7. non aliunde, quàm ex $im-
plicitate & compo$itione mobilium, diui$ionem motus in $implicem
& mi$tum indaganit. Quò fit, vt motus, qui corpori mi$to conuenit, $im-
plex haberi nequeat.</p>
<p>Quartò, Idem concludi pote$t in quibu$dam motibus corporum cœ
<mgl>4. argum.</mgl>
le$tium. Namque orbes Eccentrici non voluuntur circa mundi centrũ:
cùm habeant centrum aliud $ibi proprium. Planetæ etiam interdum
remotiores à terra $unt, vt $ol, dum e$t in Auge: quandoque viciniores,
vt idem $ol dum e$t in oppo$ito Augis. Cùm igitur id, quod circulari
motu torquetur, debeat moueri circa mundi centrum, & ab eo paribus
$patijs $emper di$tare, $equitur non omnes orbium cœle$tium & plane-
tarum motus circulares e$$e. Deinde cùm ij neque recti $int, neque
mi$ti@, vt ex $uperiùs dictis colligitur, alia quærenda erit $pecies
motus.</p>

<pb 21>[res-1444-1-v_0029_21_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆST II.</rh>
<h>ARTICVLVS II.
PRAENOTANTVR QVAEDAM
ad controuer$iæ $olutionem.</h>
<p>VT propo$ita difficultas expediatur, $cire licet quemadmodũ
natura (quod 2. Phy$ic. libro admonuimus) interdum pre$sè
<mgl>Cap. 1. q. 4.
art. 2.</mgl>
<mgr>Duplex na
tur\,e accep-
tio.</mgr>
accipitur, quo pacto $ola forma rerum non viuentium na-
tura appellatur: @ta motum naturalem aliquãdo $umi $tric-
tè, prout de eo tantum motu dicitur, qui à non viuentium rerum for-
ma prouenit: quo pacto ab Ari$totele hoc loco v$urpatur. Itaque cùm
<mgr>Quopacto
$umatur ab
Ari$t. mot<_>9</_>
in propo$i
ta diui$io-
ne.</mgr>
Ari$toteles tripartita illa diui$ione motum di$tribuit, naturalem mo-
tum pro eo tantum accipit, qui $olis rebus naturalibus vitæ experti-
bus conuenit. Id quod aduertunt hoc loco interpretes: pote$t\’que pri-
mò ex eo deprehendi, quia nullam hic facit mentionem motus, qui ad
dextrum, vel $ini$trum, ante, vel retro fit: quia $cilicet hi motus, vt D.
Thomas annotauit, in animantibus per $e tantum con$iderantur. Dein
de quia capite $ecundo text.7. ait corpus $implex e$$e id, quod natura-
lis motus principium in $e habet. Qua in de$criptione, ni$i motum na-
turalem prædicto modo interpretemur, concedendum erit animal di-
ci corpus $implex: $iquidem habet in $e motus naturalis principium,
nempe animam, quæ $i naturæ nomen non admodum pre$sè capiatur,
haud dubiè natura e$t, ac motus, qui ab ea dimanat, inter naturales nu-
meratur.</p>
<p>Sciendum præterea e$t ex D. Thoma loco eodem, quemadmodum
<mgr>Corpora
con$ideran
tur in his
lib. vt $unt
partes, ex
quibus mũ
dus cõpo-
nitur.</mgr>
Ari$toteles in hi$ce libris de corporibus, prout partes vniuer$i $unt, di$-
$erit; ita eorum motus expendere lecundum vniuer$i conditionem,
atque adeò penes ordinem ad centrum, quod principium, medium &
finis totius $phæræ habetur, vt ex cap.9. lib. 8. Phy$icorum colligitur.
Pro quo etiam facit, quod hoc loco agitur tãtum de motibus, qui pro-
ueniunt à natura, prout natura ab anima di$tinguitur, vti iam monui-
<mgl>Quid fit
naturã, e$$e
determin@-
tã ad vnũ
explicat e-
tiam Scot.
inquodlib.
q.2. & Zi-
mara in
Theor. pro
po$it. 121.</mgl>
mus: in quo maximè $en$u dici $olet natura determinata e$$e ad vnum.
Proinde\’que debent hîc $pectari motus per re$pectum ad aliquid maxi-
mè vnum & determinatum in vniuer$o, hoc e$t ad medium $iue centrũ,
quod fixum immobileque e$t.</p>
<p>Nec illud prætereundum lineam rectam, circularem, & mi$tam, $uper
quas latio fit, dupliciter $pectari, ac definiri po$$e, nimirùm mathema-
ticè, vel phy$icè: mathematicè hunc in modum defini\~etur, linea recta
<mgr>Quid $it li
nea recta.
Circularis.
Mi$ta.</mgr>
e$t, quæ ab vno puncto ad aliud punctum quàmbreui$sime pertingit:
Circularis, cuius omnes partes ab aliquo vno puncto æquè di$tant: Mi$-
ta, quæ inter aliqua duo pancta, non tam\~e quàmbreui, simè extenditur:
$ic enim fit, vt partim recta $it, partim circularis:recta, quatenus in lon-
gum porrigitur: circularis, prout in gyium flectitur. Phy$icè verò, $iue
in ordine ad centrum vni@ r$i $ic definientur. Recta linea e$t, quæ à c\~e-

<pb 22>[res-1444-1-v_0030_22_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
tro mundi ad circumferentiam quàmbreui$simè procedit; Circularis,
<mgl>Alia defini
tio earun-
d\~e linearũ.</mgl>
cuius omnes partes à centro mur di æqualiter di$tant: mi$ta, quæ par-
tim accedit ad centrum mundi partim ab eo recedit.</p>
<p>Porrò vnde nam motus $implicitas apud Ari$totelem in hoc opere
petenda $it controuer$um e$t. Auerroes à corporibus ip$is, quæ motum
<mgl>Vnde peti
debeat $im
plicitas mo
tus in his
lib.</mgl>
$ubeunt, Simplicius à magnitudine, per quam monentur, $umendam
credit. Nobis tamen a$sentiendum videtur Philaltæo, Threnen$i & alijs
exi$timãtibus huiu$c@modi $implicitatem ab vtroque pendere: prima-
ria quidem, ac præcipua ratione à $implicitate @@eæ, $eu magnitudi-
<mgl>Pr\,ecipuè à
$implicita-
te m@gnitu
dinis.</mgl>
nis, $uper qua corpus fertur $imul cum vnitate termini, ad quem mobi-
le per $e tendit: minus præcipuè verò à $im plicitate facultatis monen-
tis, à qua motio progreditur. quia fieri nequit, vt vnitas motus ab$que
vnitate & $implicitate ip$ius vbi con$i$tat, vnitas verò vbi, ad quod per
$e tendit mobile, ablque vnitate & $implicitate virtutis cò impellen-
tis, nunquam datur. Itaque vnitas termini, & virtutis mouentis (intel-
lige in non viuentibus, de quibus $olis hîc agitur) $e$e mutuò comitã-
tur, nec natura vlli corpori vnum terminum dat, cui etiam vnam mo-
<mgl>Qu\,e $it fa-
cultas mo-
uens $im-
plex.</mgl>
uentem facultatem non tribuat. Sic verò eam facultatem mouentem
$implicem hoc loco cen$emus, quæ per $e ad vnum duntaxat vbi incli-
nat: qualis e$t grauitas terræ, non tamen grauitas terræ, & aquæ $imul:
quandoquidem illa ad locum terræ $olummodô: hæ verò duæ ad locum
terræ, & aquæ ferunt. E$$e autem motus $implicitatem $ecundum Ari$-
totelem ab hoc duplici fonte deriuandam ex ijs, quæ in contextu do-
cuit colligi. pote$t. Quod enim lineæ, $eu magnitudinis, atque adeò
vbi $implicitatem requirat, con$tat tum ex definitionibus motuum $im
plicium ab eo traditis, tum ex tripartita eorum diui$ione, quàm à tri-
plici linea $implici de$ump$it. Quòd verò etiam facultatis motricis
$implicitatem exigat, $atis innuit, cùm docuit, eatenus corpora mi$ta
$implicem po$le $ubire motionem, quatenus dominantis elementi vi
concitari queunt: qua$i diceret ni$i mi$ta ab vna $implici virtute agi-
tentur, non debere eorum motus $implices exi$timari, quod $equenti ar
ticulo magis elucebit.</p>
<p>Ex dictis nonnulla con$ectaria inferuntur. Primum e$t, ad $implici-
<mgl>primũ cõ-
$ectarium.</mgl>
tatem motus, de qua in præ$entia di$$eritur, nullo pacto æquabilem ce-
leritatem, tarditatemue mobilis depo$ci. A lioqui neque grauium & le-
uium corporum, neque cœle$tium $phærarum motus $im plices e$$ent:
$iquidem illa cum naturali impetu feruntur, celeriùs in fine mouentur:
hæ verò $ecundum partes polis vicmiores tardius, $ecundum remotio-
res celerius volunntur: vt videl@cet maiora $patia cum breuioribus ad
eo$dem gyros pariter occurrant. Secundum e$t, motum, quo formica
<mgl>Alterũ cõ-
$ectarium.</mgl>
per columnam in gyrum a$cendit, duabus de cau$is non e$$e hoc loco
$implicem reputandum: primùm quia non e$t naturalis, prout hîc
<mgl>Tetium.</mgl>
naturalem accipimus: deinde quia non fit per $implicem lineam. Ter-
tium e$t, $i aliquod mi$tum inanime, quod qualitates motiuas @m-
nium elementorum participet, per aerem deor$um vergat: cum mo-

<pb 23>[res-1444-1-v_0031_23_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO I.</rh>
tum non debere $implicem exi$timari, cùm oriatur à duplici virtu-
te motrici di$tincta $p@cie, videlicet à grauitate aquea, & terrea.</p>
<h>ARTICVLVS III.
CONTROVERSIÆ DISSOLVTIO,
& argumentorũ, quæ initio propo $itasũt, explicatio.</h>
<p>HIs ita explicatis re$pondendum e$t ad controuer$iam ex
<mgr>Re$põfio
ad qu\,e$tio
n\~e initto
propo$itã.</mgr>
communi con$en$u Peripateticæ $çholæ cum Simplicio,
Alexandro, Themi$tio, D. Thoma, M. Alberto, & alijs
hoc loco, & D. Dama$ceno in Phy$icis cap 6 probè tra-
ditam fui$$e ab Ari$totele tripartitam illam motus di-
ui$ionem, cùm neque plura, neque pauciora a$signari queant natura-
lium lationum membra. Sciendum tamen e$t huiu$modi $pecies non
debere propriè, ac more Logico $pecies iudicari. Sunt enim compo$ita
<mgr>Lationum
non $unt
$pecies plu
res Logιcè:
$ed Phyfi-
cè.</mgr>
quædani per accidens $icuti homo albus, & homo niger; quia omnium
corporum lationes quemadmodum ad vbi, quod $ecundum $peciem
Logicam vnum e$t, tendunt: ita $ub vna infima $pecie Logica cõtinen-
tur, vt in S. Phy$icæ Au$cultationis libro docuimus: po$$unt tamen in
<mgl>cap. 4.q.4.
art. 2.</mgl>
varias $pecies Phy$icas di$tingui pro varietate naturalιum, & non na-
turalium locorum, $iue vbi, ad quæ feruntur.</p>
<p>Argumenta verò, quæ initio propo$ita $unt hunc in modum diluen-
tur. Ad primum dicendum erit illum motum ignis, ac cæteros, qui per
<mgr>Solutio 1.
arg.</mgr>
lineam tran$uer$am fiunt, non e$$e $implices; quia non fiunt per lineam
$implicem in ordine ad centrum $ed per lineam mi$tam, hoc e$t, com-
<fig>
<var>A b C D</var>
</fig>
po$itam ex partibus, quarum vna minus, alia
magis à centro mũdi di$tat, vt videre e$t in hac
figura, in qua linea B.D. breuior e$t, quàm linea
A.D. & C.D. atque ita B D. & partes eι vicinio
res minus receduntà centro, quam A. & C. ex
quo $equitur motum, qui fit $uper linea A B C.
co$tare ex acce$$u, & rece$$u à c\~etro. Lege Maio
rem in 2.d. 14.q 3.</p>
<p>Ad $ecundum re$pondendum e$t motum il
lum aeris $implicem e$$e, fieri\’que à medio $alt\~e
<mgr>Solit.2.</mgr>
virtute quatenus videlicet tendit ad locum le-
uium, qui medio contrarins e$t. Ad tertium quid re$pondendum $it
<mgr>Solit.3.</mgr>
patet ex dictis: ille enim motus cùm à vinente fiat, naturalis e$$e
non pote$t, prout naturale à nobis in præ$entia $umitur: quare ni-
hil mirum $i neque $implex $it, neque mi$tus. Quod verò in eodem
argumento additur, Ari$totelem ex $ola $implicitate, & compo$i-
tione mobilium, diui$ionem motus in $implicem, & mi$tum indaga$-
$e, fal$um e$t: cùm prædicta diui$io tum à lineis, quas mobile per-
tran$it: tum à mobili, non $impliciter, $ed $ecundum eius virtutum

<pb 24>[res-1444-1-v_0032_24_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTEISIS.</rh>
motricem, $pectato $umendam e$$e docuerit vt $upra o$tendimus. Itaq.
tantùm probanit Ari$toteles eo loco, con$entaneũ e$$e, vt quemadmo-
dum corporum alia $unt $implieia, alia mi$ta; ita motuũ alij $implices,
alij mi$ti $int: non qua$i omnes motus corporum mi$torum mi$tos e$$e
<mgl>Non om-
nes motus
mi$torum
corporum
mi$ti $unt.</mgl>
oporteat; $ed tunc videlicet, cùm eis defieit vnitas magnitudinis, $uper
qua feruntur, & vnitas vbi, ad quod tendunt modo ante explicato. It\~e
dum id\~e mobile $imul incitatur non ab vna tantùm, $ed à multis virtu-
tibus motiuis, vt cùm lignum per aerem de$cendit impul$u grauitatis
aqueæ & terreæ. Quod tamen non accidit cùm mobile in quo grauitas
terrea aliorum omniũ elementorum vires $imul $umptas vincic, & tale
mobile tendit per aquam ad locũ prædominãtis in eo elementi, id e$t,
terræ: tunc enim vnius $implicis virtutis impul$u per rectam lineam ad
vnum vbi deor$um commeat; proinde\’q. in hoc euentu, tum ex parte
magnitudinis & termini, tum ex parte virtutis motricis vno eodem\’q.
$implici motu agitur, cùm tamen mi$tum corpus$it.</p>
<p>Ad quartum re$pondemus omnes orbes cæle$tes $iue $int eccentrici,
<mgl>Solut.4.</mgl>
<mgr>Lege D.
Tho. opus
c.70.q.4.
ar.3. Et Cla
uium ad
c.4. Sph\,er.
de Sacrob.</mgr>
$iue concentrici ver$ari circa mundi centrum; differre tamen quod con-
centrici habeant idem centrũ cum centro mundi; eccentrici verò non
item. Quo fit, vt eccentrici, qua tales, non moueantur $ecundũ lineam,
<mgl>Motus or-
biũ eccen-
tricorum.</mgl>
curus omnes partes $emper æquè di$tent à centro mundi, &, quod inde
con$equens e$t, vt ij non cieantur motu exacti$simè $implici, prout à
nobis $uperiori articulo explicatus fuit; cũ de circulari linea ageremus;
dic\~etur tamen ijdem orbes eccentrici i$tiu$modi motu $implici moueri
non ratione $ui, $ed ratione principaliũ $phærarum, quibus contin\~etur,
vt hoc loco annotauit D. Thomas, quia princi pales $phæræ, $altem quo
ad $uperficiem conuexã, $unt concentricæ. Similiter dicendũ licet pla-
<mgl>Motus pla
netarum.</mgl>
netæ nunc magis, nunc minus à centro mundi di$tent; tamen merito
principalium $phærarum in quibus in$unt, æquis interuallis ab eo di-
$tare. Nec verò $impliciter negandum orbes cæle$tes, & planctas cir-
cumuehi motu $implici quocunque modo circumuehantur, quanuis, vti
diximus, non $eruent normam illam perfecti$simi motus circularis.</p>
<h>QVÆSTIO II.
VTRVM CVILIBET CORPORI SIM-
plici vna tantùm latio: cuilibet lationi vnum
tantum corpus rite accommodetur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
Argumenta in partem negatiuam.</h>
<p>PRopo$ita quæ$tio de motu vno $ecundum $peciem, item\’q.
de corpore $pecie vno intelligenda e$t. Quod ad priorem du-
bitationis partem attinet, conabitur quis $uadere vni $im-

<pb 25>[res-1444-1-v_0033_25_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆST II.</rh>
plici corpori plures $pecie lationes conuenire: Primum, quia eadem
<mgr>P@mũ at-
gum. $pe-
@ans ad
priot\~e par
tem cõtro
ue@$i\,e.</mgr>
videtur e$$e ratio in motu ad qualitatem, & in motu ad locum: at ei-
dem corpori $implici competunt plures naturales motus ad qualita-
tem, vt aquæ humectatio, & re$rigeratio. Deinde, quia motio quoti-
dianæ reciprocationis $iue acce$$us & rece$$us, e$t mari naturalis; cùm
fiat cœle$ti virtute, & omnia inferiora corpora naturaliter apta $int à
<mgr>2. argum.</mgr>
$uperioribus moueri, regi\’que, atque adeò elem\~eto aquæ duo motus na-
turaliter in$unt; vnus, quo deor$um tendit; alter, quo ad littora $tatis
temporibus accedit & recedit. Tertiò quia omnes $phæræ cœle$tes in-
<mgr>3. argum.</mgr>
fra primum mobile, quod minimum duplici motu circumaguntur, vi-
delicet ad occa$um ab oriente, & ad orientem ab occa$u.</p>
<p>Deinde circa alteram partem, quod duobus corporibus $pecie di-
<mgr>Argum\~etũ
pertin\~es ad
alterã par-
tem qu\,e-
$tionis.</mgr>
$tinctis, vnus, idem\’que motus $ecundum $peciem competat; atque adeò
quòd non cuilibet motui vnum $pecie corpus accommodetur, hoc ar-
gumentum $uadet, Namque terra, & aqua di$tinguuntur inter $e $pe-
cie; & tamen earum motus videtur e$$e $pecie vnus; tum quia ambæ
communi impetu per breui$simam lineam petunt mundi c\~etrum; tum
quia $i $pecie differrent, cùm motui in $uperiorem locum aduer$etur
quilibet motus, quo deor$um itur, iam motui ignis e$$ent contrarij mo-
tus aquæ, & motus terræ contra dogma Ari$totelis a$$er entis proximo
capite textu 10. alijs\’q.in locis vnum vni tantum e$$e contrarium.</p>
<h>ARTICVLVS II.
EXPLICATIO CONTROVERSIÆ,
& argumentorum, quæ proximo articulo
propo$ita $unt, di$$olutio.</h>
<p>AS$erendum nihilominus vni corpori $implici vnam tantum
<mgr>Cõclu$io.</mgr>
$pecie lationem $implicem naturalem per$e deberi; &vnam-
quanque $implicem lationem naturalem vni dumtaxat cor-
pori $implici conuenire. Priorem partem huiu$ce a$$ertionis
<mgr>Probatio.</mgr>
$tatuit Ari$toteles $uperiori capite; eam\’q. communi a$$en$u approbant
pleriq. omnes A$trologi, qui pro numero motuũ, quos in cœle$ti mundo
notarunt, $phærarũ multitudin\~e di$tinxere, vt progre$$u dicemus. Idem
<mgr>Quodlibet
corpus $im
plex vnum
locum $ibi
proprium
vendicat.</mgr>
confirmat ea ratio quia, cùm vnumquodq. corpus $implex vnũ tantum
$ibi peculiarem locum $ortiatur, vt docet Ari$toteles 4. lib. Phy. c 5. & 4.
lib. huius operis c. 5. con$entaneũ planè e$t, vt vnũ motum per $e habeat,
quo ad illũ $uopte ingenio t\~edat, vel quo in eo circũuoluatur, $itota mo-
le non mutet locũ, vti accidit corporibus, quæ circulari motu agitãtur.</p>
<p>Po$terior pars a$$ertionis tradita e$t etiam proximè cit. loc. ab Ari$-
totele aiente po$$e fieri, vt vi quid piam eo agitetur motu, qui ad aliud
& aliud accommodetur corpus, at vt eo moueatur $ecundum naturam

<pb 26>[res-1444-1-v_0034_26_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTEI IS</rh>
$ieri non po$$e. Item quia Ari$toteles ibidem ex quadripartita varie-
tate motuum a$truit quaternionem elementorum; quæ ratio futilis
e$$et $i duobus elementis vnus, idem\’que $pecie motus conueniret. Con-
firmatur quoque ea ratione; quia $i idem $implex motus pluribus cor-
poribus ine$$et, cùm motus ordinetur ad locum iam plura corpora $im-
plicia eundem $ibi locum vendicarent; $ic\’q vniuer$i ordo turbaretur.</p>
<p>Diluamus igitur argumenta, quibus oppo$itum no$træ a$$ertionis
o$tendi videbatur. Ad primum eorum, quæ ad priorem qu\,e$tionis par-
<mgl>Dilutio
p@imi. arg.
initio pro-
po$.</mgl>
tem attinent, negandum e$t prius pronuntiatum, dicendum\’q. non ean-
dem e$$e in vtroq. motu rationem. Nam cùm vnumquodq corpus $im-
plex vnicum naturalem locum in vniuer$oobtineat, con$equens e$t vt
vnam tantum lationem naturalem in ordine ad eum locum, expo$cat.
<mgl>Cur vni
corporiplu
res altera-
tiones na-
<gap>ales cũ-
ueniã.
Dilut. 2.
Acc $$as &
rece$$us
quo pacto
$it natuia-
lis mati.</mgl>
At vaum idem\’q. elementum plures habet qualitates naturæ $uæ con-
gruas $ecundum quas plures alterationes naturales $ubire nihil vetat.</p>
<p>Ad $ecundum, æ$tus reciprocationem e$$e aliquo modo naturalem
mari, $i $pectetur non $ecundum peculiarem appetitum propriæ for-
mæ, $ed $ecundum eam propen$ionem, quam habent inferiora corpo-
ra vt $uperioribus obtemperent: quo etiam pacto motus corporum ad
vacuum impediendum, naturalis cen$etur; quatenus oritur à communi
inclinatione eis indita ad vniuer$itatis bonum tuendum. Nos verò cùm
negamus po$$e eidem corpori duos $pecie motus locales conuenire; de
ijs tantùm motibus loquimur, qui priuatum cuiu$que corporis appe-
titum, & inclinationem con$equuntur. lege D. Thomam 1.p.q 105. art.
6. & 3 eontra gent. c. 100. Ferrarien$em eodem loco, Ægidium in 2. d.
14. Et Conciliatorem differ. 15.</p>
<p>Ad tertium re$pondemus vnicuiq. orbi cœle$ti vnum dumtaxat mo-
<mgl>dilut. 3.</mgl>
tum $implicem naturalem conuenire, id e$t non plures $pecie di$tinctos,
tamet$i multi eiu$dem $peciei naturales eidem $imul in$int, quorũ vno
per $e, altero per accidens, hoc e$t $uperioris $phæræ impul$u mouea-
tur. Sic igitur lunæ globus v.g. per $e quidem ab occa$u ad ortum; per
accidens verò ab ortu ad occa$um voluitur; qui motus inter $e $pecie
non differunt; cùm orbem lunæ ad locum $pecie diuer$um non transfe-
rant. Sunt etiam ambo naturales; quia cœlum vt D. Thomas a$$erit in
<mgl>Cœlũ ver-
$us quam-
libet part\~e
\,equali pro
pen$ione
voluitur.
dilut. vlt.</mgl>
4. d. 48. q. 2. a. 2. æquam habet propen$ionem, vt ver$us quãlibet partem
agitetur, dũmodò tamen $ecundũ $e totum in $uo loco naturali maneat.</p>
<p>Po$tremum argumentum, quod circa alteram controuer$iæ partem
adduximus, ita explicandum e$t, vt dicamus aquam non ita ferri deor-
$um vt vltra natiui loci terminos $ecundum $uæ propriæ formæ incli-
nationem tendat; licet vlteriùs progre$$ura $it, $i vacui periculum vr-
geat, vel infra inueniat aerem, ignemue, quibus $e tanquam nobiliori-
bus, naturæ decreto ac lege, perpetuò $upponit vt in Phy$icis diximus.
<mgr>Lib. 4. c. 5.
qu\,e$t. 3.
art.3.</mgr>
Quod item obijciebatur de contrarietate motuum, re$pondemus, cùm
<mgl>Penes quid
$pectetur
oppo$itio
inter mot<_>9</_>
clen.\~etorũ.</mgl>
oppo$itio inter motus elementorum $pectetur $ecundum locorum di-
$tantiam; eos tantùm motu, $impliciter ac per$ectè contrarios e$$e, qui
ad loca inter $e maximè di$sita contendunt; quæ loca $unt concauum

<pb 27>[res-1444-1-v_0035_27_t0]<rh>DECOELO CAP. II. QVÆSTIO III.</rh>
lunæ, & terræ medium. Quo fit vt motui naturali ignis, is tantùm $it
$impliciter contrarius, quo ad medium per vim defertur.</p>
<h>QVÆSTIO III.
SIT NE CONVERSIO
naturalis cælo, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
Eorum $ententia, qui naturalem e$$e negant.</h>
<p>NOn paucæ quæ$ciones ad cæle$tem motũ pertmentes $o-
lent à Philo$ophis in hi$ce libris pertractari. Verũ cæteris
incommodiorem locũ reiectis eam dumtaxat in pr\,e$enti
di$cutiemus, qua petitur num cœlo $ecundum naturõ $uus
motus conueniat, an non. Auicenna lib. 9. $uæ Metaph.
c.2. Scotus in 4.d.4.8.q.2.& in 2.d.2.q.6. Durandus in 2. d.14 q.2. Ri-
chardus eademd.in 1. princ. q.6. alij\’que nonnulli opinati $unt $phæras
cœle$tes nec naturali, nec violento motu, $ed præter naturam circum-
uolui. Pro quaopinione hæc afferri po$$unt argumenta.</p>
<p>Primum, Nullus locus e$t cœlo naturalis: ergo & nullus motus: con-
<mgr>1. argum.</mgr>
$ecutio per$picua e$t; $iquidem motus omnis $ortitur $peciem, & ra-
tionem à termino, ad quem tendit. Antecedens probatur, quia locus
naturalis dicitur, in quo resita con$eruatur, vt extra illum ab$que $ui
<mgr>Locus na-
turalis.</mgr>
detrimento e$$e nequeat: cœlum autem, cùm $it ab omni labe alie-
num, & natura $ua indi$$olubile, vbilibet æquè bene $e habet. Con$ir-
matur argumentum; quia $i locus, quo cœlum continetur, naturalis ei
e$$et, non po$$et in eo motum $ubire. Enim verò $ymbolum, & cogna-
<mgr>Cognatio
ambientis
loci cum@e
contenta.</mgr>
tio ambientis loci cum re contenta, non motum; $ed quietem parit: $i-
cuti bonum conueniens & iucũdum, $i præ$ens $it, non iam de$iderium,
quod tanquam motus quidam e$t; $ed delectatiorem, quæ e$t veluti
quies, excitare con$ueuit. Rur$us idem corroboratur quia $i aliqua pars
corporis cœle$tis à toto diuul$a $ub lunæ orbe con$tituatur, æqua pro-
pen$ione quoquo ver$um feretur. Quare vel omnes motus naturales ei
erunt, vel nullus: non omnes quia natura e$t ad vnum determinata; er-
go nullus. Cùm igitur eadem $it partis, & totius inclinatio: $equitur
totum cœlum ad nullum motum natura $ua inclinari.</p>
<p>Secundum, Nullus motus liber e$t naturalis, cum omne naturale $it
<mgr>2. argum.</mgr>
nece$$arium, nullum verò liberum nece$$arium $it: atqui motus cœli
e$t liber; $iquidem admini$tratur ab intelligentia liberè mouente:
non e$t igitur naturalis. Adde quod, vt paulò ante diximus, natura
definita e$t ad vnum; cœlo autem non vnus, $ed plures motus conue-
<mgr>Natura nõ
ad mittit
in$initum.</mgr>
niunt;cùm omnes orbes infra primum mobile ab ori\~ete ad occa$@m, &
ab occa$u ad orient\~e circumferantur. Item quia natura refugit in$ini-

<pb 28>[res-1444-1-v_0036_28_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
tum, vt e$t apnd Ari$totelem 1. de gen. animal. c. 1. & ex in$tituto proba-
tur libro 4. Phy$.à cap. 4.at conuer$io e$t motus infinitus, $icuti & line<_>a</_>
circularis, $uper qua fit. Quare &c.
<mgl>3. argum.</mgl></p>
<p>Tertium, $emper natura alicuius gratia operatur, vt 2. Phy$. Au$cult.
<mgr>Cap. 8.</mgr>
docuit Ari$toteles; oportet ergo omnem motum naturà cougruentem,
$pectare aliquem finem; at cœle$tis motus, nullum finem $pectat, cùm
corpora cœle$tia à primæua origine $uam perfectionem finemque ob-
tinuerint, nec egeant vlla re ad quam a$$equendam moueãtur. Non igi-
tur motus corporibus cœle$tibus naturalis e$t.
<mgl>4. argum.</mgl></p>
<p>Quartum, $i motus e$$et naturalis cœlo, e$$et eidem naturalis quies:
at qui non e$t: ergo neque motus. Maior propo$itio non videtur negan
da, cùm eadem $it, quod ad hoc, motus & quietis ratio: Minor $uadetur;
quia $i quies e$$et naturalis cœlo, po$$et cœlum $uapte natura quie$ce-
re; quod tamen $ecus habet; cùm non ni$i miraculo po$t diem iudicij
quieturum $it.</p>
<h>ARTICVLVS II.
Veræ $ententiæ explicatio.</h>
<p>SIt tamen huiu$ce di$ceptationis prima conclu$io, motum cit
<mgl>1. cõclu$io.</mgl>
cularem e$$e naturalem cœlo. Hanc tu\~etur nobili$simi inter-
pretes Ari$totelis, Porphyrius referente Simplicio libro 2.
Phy$ic. text. 3 Philoponus, Simplicius, & Auerroes; itemque
<mgl>quos a$$er-
tores ha-
beat.</mgl>
D. Dama$cenus in $ua Philo$ophia cap. 6. Plotinus lib. 1. Enneadis 2. c.
8. D. Thomas tum alijs in locis, tum lib.3.contra gent. c.23. Ferrar. eod\~e
loco, Capr.in.2.d.9.q.1.art.3.Ægidius in 2.d.14.D. Bonau.ibidem ar.3.
Argent. q. vnica art 1 Gabr.art.3. dub.2. Zimara in Theorem. prop. 70.
Soncin. 12. Metaph. q. 11.alijque permulti.</p>
<p>Probatur autem hæc conclu$io, primùm ita. Cunctis rebus in$ita e$t
<mgl>Probatio
prim\,e con
clu$ionis.</mgl>
à natura inclinatio ad $uam perfectionem. Atqui motus circularis e$t
perfectio cœli, vt paulo po$t liquidum fiet:igitur cœlo in$ita e$t à na-
tura ad illum inclinatio, proindeque circularis motusnon contra, nec
præter; $ed $ecundum naturam conuenit cœle$ti corpori.</p>
<p>Deinde, omne corpus phy$icum vendicat $ibi aliquam naturalem la
tionem, vt hoc in lib. initio capitis 2. $tatuit Ari$toteles; $ed $phær\,e cœ
le$tes $unt corpora phy$ica; vt pote concreta ex materia & forma:ergo
aliquã natural\~e lation\~e $ortitæ $unt; non aliã ni$i eã, quæ circulo pera-
gitur, vt ibid\~e Ari$t. o$tendit; cientur ergo naturaliter circulari motu.</p>
<p>Secunda conclu$io. Circularis motus non e$t tantum naturalis cœlo
<mgl>Secundacõ
clufio.</mgl>
ex parte materiæ; $ed ex parte etiam formæ. Hæc $uadetur, quia vt
motus cen$eatur ab$olutè naturalis compo$ito phy$ico, non $at e$t
<mgl>Con$irma-
tio $ecun-
@@ conclu.</mgl>
materiam e$$e eius principium; $ed opottet, vt forma etiam tanquani
natura ad illum $e $e habeat. Vnde motus circularis, & motus in lo-
cuns infimum, non $int igni naturales, quia non ei conueniunt

<pb 29>[res-1444-1-v_0037_29_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO III.</rh>
ratione $ormæ, e$to competant ratione materiæ. Cùm igitur conuer-
<mgr>Conuer$io
e$t $impli
cιter natu-
ralιs cœlo.</mgr>
$io $it $impliciter naturalis cœlo, vt paulò ante o$tendimus, docuitque
Ari$toteles loco citato per$picuis verbis aiens $icuti elemento terræ
de$cendere; ita cœle$ti corpori naturale e$$e in orbem ver$ari; vtique nó
$olùm materiam; $ed formam quoque cœle$tem oportet principium
& cau$am e$$e, vt cœlum ita moueatur.</p>
<p>E$t autem inter Philo $ophos di$$en$io quo nam genere cau$æ forma
<mgr>Ferma cœ
li quo pac
to ad mo-
tum cõcur
rat.</mgr>
cœli concurrat ad talem motum. Sunt qui dicant concurrere vt cau$am
effectricem. Verùm hæc opinio confutanda à nobis e$t 2. huiu$ce ope-
ris libro; vbi tum argumentis, tum communi patrum & communiori
philo$ophantium con$en$u o$tendemus cœle$tia corpora non à $e; $ed
ab intelligentijs ad id munus obeundum de$tinatis, moueri.</p>
<p>Diuus Thomas in 4.d.4.8.q.2.art.2.& 3. contra gent. c. 23. Ferrarien-
<mgr>Opinio d.
Th. eιu$q.
$ectatorũ.</mgr>
$is ibidem. Capreolus in 2. d. 9. q. 1. art. 3. Soncinas 12. Metaph. q.36.
alijque $ectatores D. Thomæ aiunt formam cœli concurrere tanquam
principium pa$siuum, $iue receptiuum motus. Qui $i nihil aliud velint,
quàm formam cœli eatenus præcisè concurrere, quatenus materiã ido-
neam a ptamque reddit ad recipiendum in $e motum; non $atisfaciunt.
Enim verò hanc ip$am cau$alitatem præ$tat quælibet forma $uæ ma-
teriæ ad eos motus, qui corporibus non ni$i præter naturam cõpetunt.
Nec enim illos materia per $e recipit ab$que beneficio formæ, qua per
ficitur, & $ub$tantialiter actuatur; $icque fit idoneum receptaculum ac-
tuum $ecundorum.</p>
<p>Igitur qui propo$itam $ententiam magis illu$trant, addunt formam
<mgr>Propo$it\,e
opinionis
illu$tratio.</mgr>
cœli ita concurrere tanquam principium pa$siuum ad motum circula
r\~e, vt nõ vendicet principium impul$iuum internum ad alium motum
$icuti ignis vendicat. Nam ignis materia $ic recipit circularem motum,
vt ex parte formæ habeat innatam inclinationem & principium im-
<mgr>mot<_>9</_> ignis.</mgr>
pul$iuum ad motum $ur$um. Inde enim $it, vt $i $ecundum illam inclina
tionem moueatur, dicatur naturaliter moueri; $i contra illam, violen-
ter; $i aliter, præter naturam. Quod cœle$ti corpori nequaquam accidit.
Etenim cùm non habeat principium internum actiuum inclinans ad
aliquem motum, con$equens e$t, vt is, qui ei ex parte formæ eo modo,
quo dictum e$t, competit, natur alis vocetur.</p>
<p>Hæc propo$itæ opinionis defen$io admodum celebris e$t hoc tem-
pore in $cholis Philo$ophorum, quæ ita nobis probatur, vt addendum
arbitremur formam cœle$tem re$pectu motus circularis non $olùm e$$e
<mgl>Cap. 1. q. 3.
art.2.</mgl>
principium pa$siuum; $ed modo aliquo $ormale, vt in 2. Phy$icæ Au$-
<mgr>Forma cœ
li re$pectu
$ui motus
e$t aliquo
modo prin
cipium for
male.</mgr>
cult.lib. $tatuimus, quatenus is motus cœlc$ti formæ, & toti, quod com-
ponit, maximè conuenit. Cuius rei indicium e$t circularis figu-
ra, vacuitas qualitatum $ur$um aut deor$um impellen-
tium, & $i quæ alia $unt, quibus natura cœle$te
corpus ad circularem
motum cócinna-
uit.</p>

<pb 30>[res-1444-1-v_0038_30_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS III.
DISSOLVVNTVR PRIMI
articuli argumenta.</h>
<p>NVnc ad argum\~eta, quibus aduer$ariæ partis aucto-
<mgl>Repõ$ioad
1.argum.</mgl>
res $uam $ententiam con$irmant, re$podeamus. Ad
primum dicendum e$t, locum cœlo naturalem e$$e,
vt $upra omnia emineat elementa: nec ad natiui
loci rationem per petuò requiri, vt $e corpus in-
tra illum ab interitu noxaque defendat; extra illũ
verò deteriùs habeat. Quanuis enim id competat
$edibus elementorum, quæ di$$olutioni obnoxia
<mgl>Quid nam
$acis $it ad
commun\~e
ration\~e lo
ci naturalis</mgl>
$unt:non tamen requiritur ad communem rationem loci naturalis, ad
quam $at e$t corpora in tali loco eum $itum obtinere, quem pro $uæ
dignitatis modo, $eu men$ura, in mundi vniuer$itate vend@cãt. Ad prio-
rem verò eiu$dem argumenti confirmationem re$pondendum e$t con-
ueientiam loci cum corpore contento eum tantùm motum $i$tere,
qui dirigitur ad quietem, id e$t, motum rectum, quo corpora aliunde in
<mgl>Qui motus
magis $imi
lis de$ide-
rio videa-
tur.</mgl>
patriam $edem commeant; atque hunc motum magis propriè de$ide-
rio $imilem haberi; quanuis etiam motus circularis nonnullam de$ide-
rij præferat $imilitudinem prout corpus, qnod vertigine cietur, merito
$uarum partium, alium atque alium $itum $ubinde occupat, vt e$t à no
<mgl>Pars cœli à
toto, & lo
co $uo ab-
ducta qu\~e
motũ $ubi
re debeat.</mgl>
bis in phy$icis explicatum. Po$teriorem con$ir mationem facilè refuta-
<mgr>Lib. 4. ca. 5.
qu\,e$t. 2.</mgr>
bit qui dixerit partem cœli à $uo loco, totoque diuul$am, $i qua vi $iue
in orbem, $iue ad aliam loci di$$erentiam impellatur, præter naturam
agitatum iri. Nec enim is motus naturalis e$$e poterit quia non e$t con
$entaneus natiuæ inclinationi quam cœlum habet, vt in loco $ibi à na-
tura præ$cripto circumferatur. Nec verò contra naturam, $eu violentus
<mgr>Ari$t lib.3.
Eth.cap.</mgr>
exi$timari debet; $iquidem violentum dicitur, cuius principium exte-
rius e$t, eo, quod patitur, non conferente vim; $ed renitente: forma aut\~e
<mgl>Nullaquies
cœlo viol\~e
ta e$$e po-
te$t.</mgl>
cœli, $icuti ad motum e$$icienter non inclinat, ita nulli motui oblucta-
tur. Quo etiam fit, vt nulla ei quies violenta e$$e po$sit.</p>
<p>Ad $ecundum dic cœle$tem motum ex vi cau$æ e$$icientis (quod pro-
<mgl>Ad 2.</mgl>
bat argumentum) non e$$e naturalem cœlo; $ed ratione pa$siui & for-
malis principij vti diximus; po$$e tamen vtcũq. etiã ex parte effectricis
cau$æ, naturalem vocari; quatenus ex cœlo & motore quodammodo
<mgl>Ex cœlo
& eius mo
tore fitquo
@ammodo
vnum.</mgl>
vnum $it:non quidem vt compo$itum quod ex materia & forma coa-
le$cit; $ed $ecundum appul$um & contactuni virtutis quo motor, &
res quæ monetur, mutuò coniunguntur; maximè in re propo$ita. Ha-
bent enim id peculiare corpora cœle$tia, vt in modum naturæ ab intel
ligentia moueantur; tum quia $emper eodcm tenore. & æquabilitate
ab ea mouentur; tum quia,$i v$itatum naturæ curriculum, & perpetua

<pb 31>[res-1444-1-v_0039_31_t0]<rh>DECOELO CAP. II. QVÆSTIO III.</rh>
generationum corruptionumque vici$situdo $pectetur, non pote$t in-
telligentia à $uo orbe di$cedere, eique motum non impertiri: $icuti
etiam dicere. con$ueuimus communem influxum, quo Deus ad tuen-
<mgr>In$luxus,
quo Deus
cum rebus
creatis con
cu@rit quo
$en$u diei
po$sit natu
ralis.</mgr>
dasres creatas, earunique actiones vnà cum eis admini$trandas, exhibet,
quanqùam e$t $impliciter voluntarius ac liber; e$$e tamen quodam no-
do naturalem; $i in$piciatur ordinariæ legis decretum, quo Deus $ta-
tuit cau$is $ecundis præ$tò e$$e, ei$que ad functiones $uas obeundas ge-
neralem concur$um impertiri. Ad primam eiu$dem argumenti con-
firmationem quid dicendum $it ex $uperiori quæ$tione liquet. E$t
eaim natura præ$inita ad vnum motum $pecie: motus autem cœle$tis
<mgl>Lib. 3. Ph.
a cap.4.</mgl>
eiu$dem orbis ab oriente & ab occa$u, $pecie non differunt. Ad
<mgr>ã quo in$i-
nito abhor
reat natu-
ta.</mgr>
$ecundam, naturam horrere infinitum propriè dictum, quale non e$t
motus circularis.</p>
<p>Ad tertium, corpora cœle$tia dum perenni vertigine circumeunt, &
<mgr>Ad 3.</mgr>
in $ublunarem mundum influxus demittunt, adumbrare intelligibi-
lem motum diuinæ mentis, imitarique, pro $uo captu, exuberantem
bonitatem, ac bene$icentiam cau$æ primæ omnibus rebus creatis $e $e
comunic antem. A tque hunc e$$e finem, quem cœlum motu $uo $pectat.
<mgr>Finis mo-
tus cœle$-
ris.</mgr>
Eum autem quoad pote$t, a$$equitur, omnium $ublunarium corporum
ortus occa$u$que promouendo, & quadripartitam anni temporum
varietatem, Hyemis, Veris, Æ$tatis, & Autumni, $imulque multiplices
rerum na$centium prouentus fœcundo naturæ partu, inuehendo: po-
ti$simùm verò præparando materiam ad hominis generationem, ad
quam, tanquam ad finem, cæterarum rerum generationes ordinantur,
<mgr>Deuteron.</mgr>
& cuius vtilitati omnia ob$eruiunt. Vnde & Deuter. 4. legitur corpora
cœle$tia fui$$e à Deo condita in mini$terium cunctisgentibus. Quam ra
tionem fu$ius per$equitur D. Thomas 3. contra gent. cap. 22. Sed hoc
Dei beneficium hominibus in commune collatum, ex diuma proui-
dentia priuatim eos $pectat, qui ad beatam vitam diuinitus præde$ti-
<mgr>Vtmotus
cœli priu@
tim re$pi-
ciat pr\,edi$
tinatos ad
beatã vitã.</mgr>
nati $unt; videlicet (quod annotauit D. Thomas quœ$t. 5. de potentia
ar. 5. & in 4. d.4.8.quæ$t 2.art.2.) vt labentiũ temporum, & generatio-
<mgl>Ad Rom.
cap. 8.</mgl>
num decur$u eorum numerus expleatur, cuius ab$olutionem crea-
tura omnis qua$i parturiens, & ingemi$cens expectat. Patet
ergo ex dictis cœlum nequaquam fru$tra, $ed gratia
finis, eiu$que præ$tanti$simi moueri,
talique motu perfecctio-
nem con$equi:
cùm
naturalium agentium magnuni $it ornamentum
$e $e communicare alijs & $ecundum
<mgr>Communi
care $ealij@
magnũ or-
namentum
agentiũ na
turalium.</mgr>
cau$alitatis $imilitudinem,
diuinam participa-
re bonita-
tem.</p>

<pb 32>[res-1444-1-v_0040_32_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<h>ARTICVLVS IV.
Soluitur vltimum argumentum, decernitur num
corporibus cœle$tibus quies naturalis $it.</h>
<p>PO$tulat quarti argumenti difficultas explicemus vtrum
quemadmodum motus, ita & quies $ecundum naturam cœ-
<mgl>Duplex cõ
$ideratio
quietis.</mgl>
lo conueniat. Ad cuiusrei intelligentiam prænotandum e$t
po$$e nos de quiete loqui vel ad mentem Ari$totelis, vel $e-
cundum rem ip$am. Hoc po$ito, duobus pronuntiatis rem expedie-
mus. Primum $it, $ecundum mentem Ari$totelis quiesnon e$t cœlo na-
<mgl>Primum
pronun-</mgl>
turalis. Probatur, quia Ari$toteles, vt alibi ex profe$$o docuimus, arbi-
<mgr>lib.8. Phy$.
c.2.q. 5.
art.2.</mgr>
tratus e$t $altem ea, quæ ad communem vniuer$i $tatum, & mundi or-
dinem $pectant, non liberè; $ed nece$sitate naturæ à Deo $tatui, & di$-
<mgl>Error Ari-
$totelis.</mgl>
poni; atque adeò nullatenus potui$$e Deum non applicare intelligen-
tias ad e$$iciendos motus orbium cœle$tium: &, quod hinc $equitur cœ-
lum non habere pote$tatem, $iue aptitudinem, vt à motu ce$$et; pro-
indeque non conuenire ei quietem $ecundum naturam. Vnde lib. 9.
Metaphy$. cap. 4 text. 17. $crip$it non e$$e pertime$cendum ne cœle-
$tia corpora $tent; $ubditque eius rei cau$am; quia non ine$t, inquit, eis
<mgl>Gr\,eci in-
rerpretes
aiunt quie
t\~e non e$$e
natura lem
cœlo.</mgl>
potentia contradictionis, vt videlicet moueantur & non moueantur.
Hinc Græci interpretes, Ari$totelis ve$tigia $ecuti negant quietem cœ-
lo e$$e naturalem, Themi$tius, Philoponus & Simplicius 2. Phy$. A-
phrodi$æus 2.lib.nat.quæ$t.c.18 & ex Latinis nonnulli.</p>
<p>Secundum pronuntiatum. Non e$t negandum $ecundum rem ip$am,
<mgl>2. Pronũt.</mgl>
quietem e$$e naturalem cœlo. Huius pronuntiati veritas ex eo o$ten-
ditur, quia cœlum $uopte ingenio, & ex propen$ione $uæ naturæ po-
te$t indifferen ter moueri & non moueri, motum $ubire & ab eo ce$$are.
Etenim cùm in $e non habeat principium effectiuum motus; $ed nati-
uam habilitatem, $iue vt motum $ubeat externa vi, $iue vt quie$cat
nullo impellente; vtique non magis motum, quàm quietem vendicat,
aut re$puit; $ed vtrumlibet naturaliter admittit. Quare quomodo-
<mgl>Quocũq.
modo cœ-
lũ à motu
ce$$et
erit eiquies
naturalis.
Cur cœle-
$tia corpo-
ra à $uo
motu non
ni$i mira-
culo quie-
tura $int.</mgl>
cumque ce$$et à motu, quie$cet $ecundum naturam, eritque ei quies na-
turalis: præ$ertim cùm omnis quies, quæ corpori in loco naturali
conuenit, naturalis ei $it.</p>
<p>His non ob$tat quòd cæle$tia corpora po$t diem iudicij non ni$i
miraculo à $uo motu ce$$are debeant. Non enim id propterea mira-
culum dicitur, quòd quie$cere $it $upra naturam cœli in $e atque ex
intimis $uis principijs $pectati : $ed quia inductio talis quietis immu-
tabit (quod $olius diuinæ virtutis e$t) v$itatum rerum cur$um & ex-
tinguet $eriem generationum & corruptionum mundi $ublunaris;
quæ motu cæli continuato, $i res $uæ naturæ relinquerentur, peren-
nis e$$et, & in omnem æternitatem duratura. In quam $ententiam
lege, quæ $crip$it D. Thomas in 4. d. 48. q. 2. art. 3.</p>

<pb 33>[res-1444-1-v_0041_33_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆST IV.</rh>
<h>QVAESTIO IV.
VTRVM COELVMEX MATERIA,
& forma con$tet, necne.</h>
<h>ARTICVLVS I.
Eorum opinio, qui cœlũ expers materi\,e con$tituerũt.</h>
<p>EXplicato cœle$ti motu à quo Ari$toteles ad inue$-
tigandam cœli naturam proce$sit; reliquum e$t vt
nos quoque de eadem natura, de\’que cœle$tium cor
porũ $implicitate compo$itioneue di$$eramus. Nõ
defuerunt, qui cœlum corpus ita $implex fecerint,
vt ab eo materiam penitus ablegarint. A qua $en-
<mgr>Negaru@@
cœlo mate
riam.
ïamblich'.
Auerrces.</mgr>
tentia non videtur alienus fui$$e lamblichus in lib.
de my$terijs. Eam verò obnixè tuetur Auerroes in
lib. de $ub$tantia orbis, cap. 2. & lib. 8. Metaph cap. 4. & lib. 1. huius ope-
ris text. 7. & 10. vbi ait corpus cœle$te e$$e medium quid inter purã po-
tentiam, & purum actum; videlicet formam quandam per $e cohæren-
tem ab$que materia, præditam quantitatis dimen$ionibus, ad lation\~e
aptam, lucis & quorundam aliorum accidentium participem. Auerro\~e
$ecutus e$t Durandus in 2.d 12. q. 1. n. 14. Gabriel ibidem. q. 2. Aureolus
apud Capreolum q. vnica, art. 2. Mairones d. 14. q. 2. Ba$$olius q 1. artic 4.
<mgl>Vt Me$$al.
quem citat
Be$lario li.
5. cõtra Ca
lumn. Plat.
c.II. Goti-
fred<_>9</_> quod
lib. 2. q. 2.
Anton. An
dr. 8. Meth.
q. 4. Landu-
nus. q. 7. Sa
xonia. 1. hu
ius op. q. 4.
art. 1.</mgl>
alijque nonnulli. Scotus verò in 2. d. 14. q. 1. putat $ecundũ Theologos
tribuendã cœlo materiam; $ecundum Philo$ophos negandam; additq.
Auerroem (quem alioqui rarò laudare con$ueuit) meliùs hac in re,quam
cæteros Peripateticos, Ari$totelis mentem a$$ecutum fui$$e.</p>
<p>Quod igitur materia nullo pacto cœlo in$it his argumentis videtur
concludi. Primùm, Philo$ophiad cogno$cendam materiam non alia in
<mgr>Prima ra-
tio negan-
tium cœlo
materiam.</mgr>
gre$si $unt via quàm per tran$mutationem ab e$$e ad non e$$e; & quid\~e
iure optimo, $icut enim operatio e$t entis in actu, ita tran$mutatio e$t
entis in potentia. Quare cùm cœlum ab omni tran$mutatione procul
ab$it à materia quoque alienum exi$timari debet.</p>
<p>Secundò,$i in cœlo e$$et materia, po$$et cœlum corrumpi; $ed non po
<mgr>2. ratio.</mgr>
te$t: non e$t igitur in cœlo materia. Probatur maior, quia cum materia
$it pura potentia atque adeò interminata, nequit $ibi certam aliquam
<mgr>Materia pu
ra potetia</mgr>
formam, cui illigata $it, definire; $ed vna abiecta pote$t quamlibet $uap-
te natura $u$cipere. Id quod non ob$curè docet Ari$toteles 9 Metaph.
c.9 tex. 17. a$$erens omnem potentiam indi$criminatim $e habere ad e$-
$e & non e$$e; $eu po$$e habere, vel non habere actum, cuius e$t poten-
tia; & 1. Phy$. cap. 7. text. 68. cùm ait materiam e$$e priuationis $ubrec-
tum: at priuationem $eniper nouæ formæ appetitio, deinde interitus

<pb 34>[res-1444-1-v_0042_34_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTE@IS</rh>
rci comitatur. Stabiliturq. argumentum, quia materia prius obtinet
prinationem, quàm formam. Nam priuationem habet â $e; formam ab
alio: prius autem vnicuique rei ine$t, quod à $e, quim quod aliunde
$ortitur. Sed in natura cœli nunquam $@it priuatio, ergo nec materia.</p>
<p>Tertio, Rerum multitudo non e$t ab$que nece$sitate, aut ratione
<mgl>3. ratio.</mgl>
à philo$opho inducenda: $ed nulla nece$sitas ratioue per$uadet tri-
<mgl>Res non
$ine cau$a
multipli-
cand\,e.</mgl>
buere cœlo materiam; cùm omnia, quæ in cœlo animaduer$a atque
comprehen$a $unt, eidem conuenire po$sint, $i ponatur e$$e forma affe-
cta dimen$ionibus $ine materia. Non e$t igitur, quod dicamus cœlum
materia con$tare.</p>
<p>Quarto, Ad vniuer$i pulchritudinem, quam rerum varietas conci-
<mgl>4. ratio.</mgl>
liat, pertinere videtur, vt exi$tat in natura corpus aliquod $implex,
<mgl>Rerum va-
riet. s con-
eiliatrix
pulchritu-
dinis.</mgl>
non modò $implicitate oppo$ita mi$tioni, quo pacto elementa $impli-
cia dicuntur; $ed etiam oppo$ita compo$itioni, qua ex partibus di$si-
milis naturæ, id e$t ex materia & forma vnum fit. Datur ergo corpus
tali $implicitate præditum; quod non aliud erit, quàm cœlum, cuius
merito $ummum mundi corporei & materiali, hoc e$t natura cœle$tis,
attingat infimum mundi incorporei, id e$t, animam rationis partici-
pem, ad eius videlicet $ynceritatem proximè accedens.</p>
<h>ARTICVLVS II.
<mgr>D.Ba$il. ho
mil.1.Exa.
D.Ambr.1.
2. Exam. c.
3. Item D.
Chry $o$t.
hom. 10. ad
popul. An-
tioch. The
odoret.
$uperillud,
fiat firma-
mentũ. Hip
polit. ibi-
dem Seue-
rian. in
illud, Vo-
cauit Deus
firmamen-
tũ cœlum.
Alen$is
2.p.q. 44.
m.2.M. Al-
bert. in
tract. dequa
tuor coœ-
uis & in
$um. tract.
11. q. 53.</mgr>
NON ESSE NEGANDVM IN.
e$$e cœlo materiam.</h>
<p>HÆc tamen $ententia nullo modo nobis probatur, tum
<mgl>Cõclu$io.</mgl>
quod parum Ari$totelica, parumq. Philo$ophiea $it; tum
quòd di$$entiat à placitis antiquorum patrum, qui ad 1.
caput Gene$eos de rerum procreatione di$putantes
tanquam ratum, ac firmum $upponunt corpora omnia
tam cœle$tia, quàm $ublunaria ex materia coalui$$e: vnde in contro-
uer$iam vocant, vtrum ne Deus materiam, informem produxerit, an
non. Pro quo etiam facit illud Sap. 11. Omnipotens manus tua, quæ
<mgl>Sap. 11. @
D. Auguft.</mgl>
creauit orbem terrarum ex materia inui$a. Vbi D. Augu$tinus lib. 11.
de gene$i contra Manichæos cap. 5. & de Gene$i imperfecto cap. 3. or-
bis terrarum nomine intelligit totum mundum corporeum. Itaque
$tatuimus orbes cœle$tes ex materia & forma con$tare. Quam a$$er-
tionem po$t Pythagoram, Empedoclem, Democritum, Platonem
tuentur Auempace apud Albertum 1. cœli tract. 1. c. 3. Auicebron in
<mgl>AuemPac@
Auicebro.
Plotinus.</mgl>
lib. fontis vitæ. Plotinus lib. 1. Enn. 2. Alexander 1. nat. quæ$t. c.10. Phi-
loponus ad 6. & 13. Procli, Simplicius 2. huius operis comm. 3. & 35.
alijque interpretes Item D. Thomas 1.p.q. 66. ar.1 & 2. D. Bonauentura,
Ægidius, & Capreolus in 2. d. 12. Heruæus quodl. 4. q. 3. & alij, quo-
rum $e@tentia hunc in modum probatur.</p>

<pb 35>[res-1444-1-v_0043_35_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO IV.</rh>
<p>Primò. Si cœlum e$$et forma $ine materia, conueniret ei immate-
<mgr>Prima ra-
tio.</mgr>
rialis & nobili$sima operatio; $ed non conuenit. Non e$t ergo forma
$ine materia. Maior propo$itio $uadetur, quia operatio $equitur e$$e
<mgr>Operatio
$equitur
e$$e & for-
mam.</mgr>
& formam, ac quo forma à materiæ nexu liberjor e$t, eo præ$tantio-
rem naturam po$sidet: ideo\’que intelligentia nobilior e$t, quàm ani-
ma ration alis; quia hæc coit in vnum cum materia, illa verò minimè.
Quare $i forma cæle$tis ita à materiæ concretione abiuncta $it, vt
nullum habeat cum materia commercium; haud dubiè nobili$simam
fortietur operationem, id e$t, intelligendi actum, eumque melioris
notæ, quàm $it is, qui ab anima rationali progreditur. Minor o$ten-
ditur, quia $i cœlum particeps foret intellectionis, e$$et etiam com-
pos beatæ vitæ, quod à veritate procul abe$t; cùm beatorum $ocietas
ex $olis angelis & hominibus con$tet.</p>
<p>Deinde, Vt Auerroes ip$e fatetur 1. cœli comm. 91. vnumquodque
<mgr>2. ratio.</mgr>
$ub $en$um cadit ratione materiæ; $ub intellectum verò ratione formæ:
atqui cœlum cadit $ub $en$um, cùm percipiatur a$pectu, itemque $ub
intellectum, cùm à nobis intelligatur: igitur cœlum non $olùm for-
mam: $ed formam $imul, & materiam habet.</p>
<p>Præterea, Motus phy$icus e$t materiæ argumentum & propria entis
<mgr>3. ratio.
Motus phy
$ieus indi-
cium ma-
teri\,e.</mgr>
mobilis affectio, vt ex ip$a motus definitione liquet: $ed motus phy-
<mgl>Lib. 3.
Phy$. c. 2.</mgl>
$icus conuenit cœlo; ergo cœlum e$t ens mobile: ens autem mobile, vt
docet Ari$toteles 2. Phy$. c.1. text. 1. e$t quod ex materia & forma con-
$tat. Igitur cœlum compo$itum e$t ex materia & forma.</p>
<p>Ad hæc, Quantitas, raritas & den$itas comitantur materiam: $ed in
<mgr>4. ratio.</mgr>
corporibus cœle$tibus reperiuntur hæc omnia, vt ex dictis liquet. Er-
go in eis nece$$ariò poni debet materia. Quod & ip$e Auerroes $ui
oblitus videtur admi$i$$e lib. 7. Metaph. comm. 3. vbi de materia
prima loquens fatetur non po$$e dari accidentia ni$i vbi materia
prima $it.</p>
<p>Denique, Attributam fui$$e ab Ari$totele materiam corporibus cœ-
<mgr>Te$timo-
nia Ari$to-
telis.</mgr>
le$tibus multa eius te$timonia o$tendunt. Nam cap. 2. huius libri text. 5.
probauit $ph\,eras cœle$tes circulari motu cieri, eo quod ex naturis
con$t\~et, naturæ autem $unt materia & forma. R ur$us 9.
cap. eiu$dem libri text. 92. ait cœlum e$$e $ub$tan-
tiam $en$ibilem, & omne $ubiectum $en$ibus in
materia e$$e. Item 12. Metaph c. 2. text.
10. affirmat omnia, quæ mutantur,
materiam habere; licet ea, qu\,e
$empiterna, & genera-
tionis expertia $unt,
diuer$am ha-
heant.</p>
<p>Per$picuè igitur $entit corpora
cœle$tia admi$tione mate-
riæ concreta e$$e.</p>

<pb 36>[res-1444-1-v_0044_36_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<h>ARTICVLVS III.
OCCVRRITVR ADVERSARIO.
rum argumentis.</h>
<p>DIluamus nunc aduer$ariorum rationes. Ad primam re$-
<mgl>dilut. 1. rat.</mgl>
pondemus non ex transmutatione $ub$tantiali dumta-
<mgl>Non $ola
generatιo
$ub$tantia-
lis materiã
arguit.
dιlut.2.rat.</mgl>
xat; $ed etiam ex accidentaria $en$ibili, qualis e$t illumi-
natio, veni$$e Philo$ophos in materiæ cognitionem, it\~eq.
ex motu phy$ico, qui tamet$i in nudam materiam non re-
cipiatur, eam tamen latentem arguit.</p>
<p>Ad $ecundam, neganda e$t maior propo$itio, ad eiusque probatio-
nem dicendum, et$i omnis materia $it pura potentia, nec vllum actum
phy$icum, quem in $ua e$$entia includat, $ibi determinet: po$$e ta-
<mgl>Nõ adimit
materi\,e ra
tionem po
tenti\,e, con
iunctio cũ
forma cer-
ta, & in$e-
parabili.</mgl>
men aliquam materiam certam formam nexu indi$$olubili $ibi cohæ-
rentem ita re$picere, vt nec illam fa$tidire po$sit, nec aliam expetere.
Non enim hoc puræ potentiæ rationem adimit, vti diximus in phy-
$icis. Vt autem id, quod ex 9. Metaph. obiectum fuit, di$$oluatur, ob-
<mgr>Lib. 1. cap-
19. q. 3.</mgr>
$eruandum erit ex Ari$totelis doctrina 2. de interpretatione c.3. duo-
bus modis accipi potentiam: vno pro ea, quæ non $emper cum actu
iungitur, qualis e$t potentia ad $edendum, & facultas ad excipiendas
formas à materia $eparabiles; altero pro quauis non repugnantia, quo
<mgl>Potentiam
dupliciter
$umi.</mgl>
pacto dicere con$ueuimus Socratem non modò vt $edeat, $ed etiam
vt $uam humanitatem habeat, potentiam obtinere. Ari$toteles igitur
loco citato potentiam in primo $en$u v$urpauit, quod potentiæ ge-
nus non cadit in materiam cœle$tem; cadit tamen in $ublunarem, de
qua $ola cap 7. lib. 1. Phy$. di$$eruit. Similiter cùm dicitur materia
prius $ub priuatione, quàm $ub forma exi$tere, id de $ola materia re-
rum corruptibilium intelligi debet, quæ ex $e nulli certæ formæ ad-
dicta e$t; & in $e $pectata, omnium, quas $ubinde recipere pote$t, pri-
uationem habet.</p>
<p>Ad tertiam, concedenda e$t maior propo$itio, neganda minor: ne-
<mgl>Dilutio 3.
rat.</mgl>
que enim motus Phy$icus, aut quantitas, aliaue accidentia $ubiecta $en-
$ibus, quæ cælo in$ident, & materialia procul dubio $unt, in $ola for-
ma hærere po$$unt. Quod autem aduer$arij formam quandam dimen-
$ionibus affectam, & nihilo minus à materia liberam ad mundi orna-
<mgl>Datur in
mundo cot
porum va-
rietas ad
eius pul-
chritudin\~e
nece$$ar. a.</mgl>
tum exigunt, perperam faciunt; cùm $ine illa po$sit mundi pulchritu-
do con$tare; $iquidem concinna & elegans corporum di$similitudo ac
varietas iam re ip$a in vniuer$o datur; cùm in $ublunari globo $int
corpora di$$olubilia ex materia & forma $eparabili compacta: in cœ-
le$ti verò corpora incorruptibilia ex materia & forma in$epa-
rabili com po$ita. illa verò quam ip$i de$idurant, cor-
porum $implicitas, fi\~ctitia e$t vt
exdictis patet.</p>

<pb 37>[res-1444-1-v_0045_37_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO V.</rh>
<h>QVÆSTIO V.
VTRVM NATVRA, SVBSTANTIAVE
corporum cœle$tium à $ublunari di.
uer$a $it, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVOS ASSERTORES HABVERIT,
& quibus argumentis o$tendi videatur ne,
gatiua pars controuer$iæ.</h>
<p>PLerique Philo$ophorum ante Ari$totelem arbitrati $unt
cœlum eiu$dem e$$e naturæ cum elementis. Quamquam ij
etiam inter $e di$erepantes fuere, vti referunt Theodoretus
<mgr>Di$sidium
inter phi-
lo$ophos
de natura
corporum
cœle$t.
Opinio He
racliti &
Pythagor\,e.</mgr>
in lib. de materia, & mundo. Philo Iudæus in lib. de $om.
nijs, Plutarchus 2. lib. de placitis cap. 11. Mirandula lib. 1. de Exa-
mine Vanit. cap. 12.</p>
<p>Heraclitus, & Pythagoras cœlum igneæ naturæ e$$e arbitrati $unt.
Quam opinionem ab Ægyptijs mana$$e tradit Albertus tract. 1. hu-
ius oper. c.4. Aiebant enim hi globum igneum, cùm cel$iorem mun-
di partem occupa$$et, nec iam altiùs potui$$et euehi, $e $e in gyrum
compo$ui$$e, ad eum modum, quo flamma, quæ vbi concameratæ
fornacis $ummitatem attingit, in conuexam effigiem deflectitur.</p>
<p>Empedocles credidit εœlum e$$e $olidum velut cry$tallum, compa-
ctum ex aere, & igni. Vel, vt alij referunt, e$$e terreum, graueque,@ec
tamen cadere propter rapidi$simam vertiginem, qua circumuolui-
tur. Thales etiam cœle$tia corpora, terre$tria con$tituit, eademque fa-
bricauit ex terra Anaximenes.</p>
<p>Plato $ecutus Timæum in opere de anima mundi docuit orbem
<mgl>Eànd\~e $en
tentiam at
trιbuit Pla
toni Ma-
crob. 1. lib.
in $omn.
Scip. D. Au
gu$tinus 8.
de ciu. Dei
cap. 11. Phi
lop. ad. 6. &
13. Procli.</mgl>
<mgr>Platonis.</mgr>
ætherium cœle$temue non e$$e pror$us igneum, $ed con$titui ex flori-
bus $eu, vt Proclus vocat, ex delicijs elementorum, maximè ex terra
& igni. Cùm enim, inquit, nihil videri po$sit $ine lumine, nec tangi
$ine $olido; cœlum verò $ub a$pectum & tactum cadat; fateri nece$$e
e$t cœlum ex igni & terræ $oliditate concretum e$$e: cum rur$us ter-
ra & iguis $ine aqua; & aere coagmentari nequeant, vtique $ecundum
congruam rationem hoc, tanquam vinculo vtrorumque medio ad
extrema vincienda opus erat.</p>
<p>Docuit autem Plato plurimum igneæ $ub$tantiæ cœlo ine$$e, pro-
<mgr>Cur Plato
plurimum
de $ub$tan
tia ignea
cœlo tri-
buerit.</mgr>
pterea quod, cum iuxta ip$ius dogma quatuor $int genera animan-
tium, vnum cœle$te atque diuinum, alterum pennigerum & aerium,
tertium aquatile, terrenum quartum: par erat diuinæ animatior is

<pb 38>[res-1444-1-v_0046_38_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
$peciem, hoc e$t corpoream molem cœle$tium animantium ad a$pec-
tum pulchram, atque adeò $plendore ignis collucentem, à Deo etfiei.
Hæc ex Alcinoo lib. de eius doctrina cap. 12.</p>
<p>Sunt tamen qui addubitent vtrum cœli $ub$tantia $ecundum Pla-
<mgl>Di$crepan-
tes $ent\~eti\,e
de Platoni
co dogma
tç</mgl>
tonem mi$ta $it, an $implex. Verùm quod eam Plato ex elementis, vti
diximus con$tituerit patet exip$ius Timæo, $icque eundem intelligũt
nobili$simi eius interpretes, & alumni, Plotinus in lib. de mundo, Tau-
rus, Porphyrius, & Proclus in eo libro, qui in$cribitur ob$eruationes eo-
rum, in quibus Platonis Tima o contradixit Ari$toteles.</p>
<p>E $acris etiam doctoribus nõnulli, vt qui ad Platonicam doctrinam
<mgl>Doctores
$acii pro-
p\~e$iores ad
Platonicã,
quam ad
Ari$toteli-
cam doc-
trinam.</mgl>
magis propendeant, cœlum exigni conflarunt, D. Ba$ilius hom. 3 Hexa
mer D. Ambro$iuslib. 2. Hexam. cap. 3. Theodoretus q. 9. in gene$im. D.
Augu$tinus 2. de gen. ad litt. cap. 3. Tamet$i D. Bonauentura in 2. d. 14.
q. 2. n. 6. putet inter Philo$ophos quintæ $ub$tantiæ a$$ertores, & inter
pateres non e$$e rerum; $ed verborum di$sidium, videlicet patres quia ig
nis maximè lucet, igneos cœlos appella$$e $eoundum quandam ration\~e
analogiæ: re vera tamen alterius naturæ e$$e credidi$$e.</p>
<p>Non de$unt autem rationes, quæ o$tendere videantur naturam cœli
<mgl>Primum ar
gumentum
quòd cœ-
le$tis natu
ra non dif
ferat ab e-
lementari.
2. argum.</mgl>
eiu$dem rationis e$$e cum elementari. E$t inprimis argumentum illud
Platonicum quod paulo antè adduximus. D einde hoc. Corpora cœle$-
tia & $ublunaria habent communia accidentia; ergo & communem na
turam, $iue $ub$tantiam. Con$ecutio inde$uadetur, quia accidentia $unt
veluti partus qui$ub$tantias tanquam parentes $uos exprimere & com
mo$trare $olent. Antecedens probatur; quia cœlo non $olum in e$t quã-
titas; $ed etiam raritas, & den$itas, vt elementarijs corporibus. Nam cœ
<mgl>Probatur
cœlo ine$-
fe raritat\~e</mgl>
lum rarum e$$e patet, primùm ex diaphaneitate, & $uperiorum lumi-
num ad nos traiectione. Deinde quia ad Au$tralem polum vi$untur
nocte $erena quidã velut hiatus & foramina, quæ nihil aliud $unt, quàm
<mgl>& d\~e$itat\~e</mgl>
partes cœli alijs rariores. Conuenire autem cœlo den$itatem planum
e$t: cùm $tellæ $int partes cœli magis compactæ & den$æ, quæ ideò
$plendorem reuerberant & iaculantur. Prætereà confirmatur idem an-
tecedens, quia cœlum e$t affectum colore, qui ab eo cœruleus; à gemma
Sapphirinus dicitur. Et planetæ varij generis coloribus pinguntur. E$t
enim Saturno color fu$cus, Ioui clarus, Marti rubeus, Soli, cùm oritur,
ardens, po$tea radians, Veneri croceus, Mercurio nunc viridis, nunc fu$-
cus, lunæ blandus.</p>
<p>Quin verò ex Ptolemæi, & aliorum A$trologorum dogmatis plane-
tæ $einuicem calore permutant, & frigore, & à terræ etiam vapori-
<mgl>Ptolem\,eus
quas affec-
tiones Pla-
netis attri-
buat.</mgl>
bus variè afficiuntur. Sic enim $tatuit Ptolemæus primo libro A pote-
le$matum; Luna humida e$t; quoniam proxima terræ a$cendentibus
ad eam expirationibus hume$cit. Saturni $tella frigida inprimis, & mo
dicè $icca, friget procul à Sole po$ita, are$cit\’que longè à fœculento ter-
ræ halitu con$tituta. Mars à Solis vicinitate $iccæ, igneæ, ardenti$\’que

<pb 39>[res-1444-1-v_0047_39_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO V.</rh>
naturæ e$t. Iuppiter medius inter frigus Saturni Marti$que feruorem,
ab vtroque temperatur: quoniam verò $uper calidos Martis ac Solis
orbes vehitur, ideò præcipuam calfaciendi obtinet pote$tatem. Venus
humida e$t æquè, ac Luna; quia luminis $ui copia multos $ibi terræ ha-
litus a$ci$cit: habet item à Sole cui proxima e$t,vim calefaciendi. Mer-
curius & à Sole,cui $emper hæret, obtinet ex$iccandi proprietatem, &
à terræ vicinia, Lunæque confinio humectandi vires. Hæc ex Ptolem\,eo,
quibus $imilia $crip$it Plinius lib. 2. nat. hi$t. capite octauo. Vnde patet
$ecundum A $trologorum di$ciplinam errantes $tellas primarum qua-
litatum alterationi e$$e obnoxias. Quo nullum maius pote$t e$$e indi-
cium ad deprehendendam conuenientiam inter cœle$tes & $ublunares
formas.</p>
<p>Po$tremò e$t ad in$titutum comprobandum, theologicum argumen
tum, quod ita habet. Diumælitteræ Gene$. primo docent mundi opi$i-
<mgr>Argument.
ab auctori
tate diuma
tum litera
rum.</mgr>
cem Deum in prima rerum procreatione $ecreui$$e aquas, quæ erant $u
pra firma mentum ab ijs quæ $ub firmamento erant, $irmamentum au-
tem græcè ςερεωμ, vt $eptuagmta interpretes reddiderunt, e$t octa-
ua $phæra, $iue $tellatum cœlum; cùm ibidem dicatur Deus po$ui$$e
$tellas in firmam\~eto: vel certe e$t compo$itum ex octaua $phæra & $ep-
tem inferioribus orbibus, vbi Deus $tellas, id e$t, $ydera tam fixa, quam
errantia collocauit. Igitur cœle$tis mundus, $altem quoad em$modi
<mgr>Quod in
c œ le$t@nũ
do $int ve-
r\,e aqu\,e.
Ambro$i<_>9</_>.
Ba$ilius.
Chry$o$t.
Hippolit<_>9</_>.
Seuerian<_>9</_>.
Theodor.
Bada.
In$tinus.</mgr>
aquas e$t elemementaris naturæ, videlicet aqueæ. Ac quod eæ aquæ, ve-
ræ $int $ententia e$t multorum patrum, vt Ambro$ij lib.2. Hexam. c. 3.
& Ba$ilij hom.3 de opif mundi, item Chty$o$tomi, Hippoliti, Seueria-
ni, Theodoreti, Bedæ, Iu$tini Martiris, & aliorum, qui cen$ent ideò tales
aquas $upra cœlum à Deo fui$$e po$itas, vt in$iti algoris propinquitate
ignem $yderum, & ætherij axis feruorem minuerent, at que ad tempe-
riem reuocarent.</p>
<h>ARTICVLVS II.
ASTRVITVR PARS AFFIRMATIVA
Quæ$tionis.</h>
<p>PRimus Ari$toteles eam $ententiam, quæ tuetur cœ
lum e$$e di$tinctæ naturæ ab elementis in $cholis
illu$trem reddidit. Vnde in prouerbium fere abijt
quinta $ub$tantia Peripateticorum. Ari$totelem
$ecutus e$t eius auditor Theophra$tus, cæterique
eiu$dem di$ciplinæ alumni. Suadetur autem hæc
<mgr>Probatur
cœlum nõ
e$$e natur\,e
$ublunaris
abeia s in-
corruptibi-
litate.
A mo@.</mgr>
opinio qu\,e vera e$t, primùm ex eo, quia omnes for
mæ $ublunares ita materiam informant, vt
ab ea $eiungi queant, vnde e@ quod omnia
ex ijs conflata interitum $ubeunt: at corpora cœle$tia immorta-
lia $unt, Secundò, idem probatur à motu circulari cœli, qui, vt

<pb 40>[res-1444-1-v_0048_40_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
$pecie differt ab ijs, qui corporibus $ubcœle$tibus eonueniunt, ita diuer
$am in cœlo naturam arguit. Tum quia $i cœlum e$$et elem\~etaris natu-
ræ tenderet $ur$um, aut deor$um; $imiliterque $i e$$et corpus mi$tum:
quandoquidem deberet agitari motu elementi prædominantis. Ter-
<mgl>A loco.</mgl>
tiò à loco omnium $upremo, qui non minus naturæ diuer$itatem indi-
cat. Nam $i cœlum e$$et elementum, vel ex elementis concretum, neuti-
quam $upra illa emineret. Quartò ab actione: cùm enim $it commune
<mgl>Ab actione</mgl>
& vniuer$ale agens, & in omnia $ubiecta corpora influentem vim $par-
gat, eorumque mi$tiones, alterationes & motuum vici$situdines mode-
retur; æquum e$t, vt eius forma $icuti agendi efficacitate, ita naturæ ex-
cellentia præeat, ac longè nobilioris notæ $it quàm elementaris. Priua-
<mgl>Quod non
$it ig ne\,e
$ub$tanti\,e.</mgl>
tum verò quod cœle$tes globi non $int ignei, probat ea ratio, quia cùm
tanta $it ignis voracitas & acrimonia, (vnde Herodotus ignem belluã
auidi$simam, inexplebilemque vocat, quæ quantò plura con$umit, tan-
<mgl>Ignis bel-
lua inexple
bilis.</mgl>
tô fœcundiùs $e parit) $i tota cœle$tis machina, a$traque omnia ex igni
coalui$$ent, iam pridem totus inferior mundus eorum incendio defla-
gra$$et: præ$ertim cùm Sol, & reliqua $ydera adeò magna, $imulque cõ-
pacta, & den$a $int, vt non po$sint non quamlongi$simè propter mag-
nitudinem, quam acerrimè propter den$itatem multitudinemque ma-
teriæ, cuncta vrere & depopulari. Quod e$t argumentum Ari$totelis 1.
lib. Meteor. cap. 3.</p>
<h>ARTICVLVS III.
Occurritur primi articuli argumentis.</h>
<p>RAtiones quæ probare nitebantur cœle$tem $ub$tã
<mgl>Re$pon$io
ad ptimam
rationem.</mgl>
tiam à $ublunaribus non differre, $io erunt expli@
candæ. Ad rationem Platonis dicendum e$t cœlũ
cadere $ub a$pectum: num verò $ub tactum cadat
in lib. de anima expendemus. Deinde negandum
quidquid videri, & tangi pote$t, cõ$tare è quatuor
elementis, cùm terra, etiam in natiuo $tatu, quantũ
libet pura & $yncera, videri po$sit, & tangi, quan-
doquidem $plendore Solis perfu$a ob opacitatem a$pectum terminat,
& interuentu $iccitatis v.g.aut frigoris, tangitur: nec tam\~e quatuor ele
mentorum permi$tionem continet.</p>
<p>Ad $ecundam dicendum in primis ex vnitate affectionum, etiam eiu$
<mgl>Ad 2.</mgl>
dem $peciei, non ritè, neque vniuer$im colligi vnitatem $pecificam na-
<mgl>Fx quarũ
affectionũ
vnitate col
ligatur vni
tas $pecifi-
oa natur\,e.</mgl>
turæ $ub$tantialis: quamuis appo$itè colligatur ex affectionibus pro-
prijs, & reciprocis, quomodo ex aptitudine ad cape$$endas di$ciplinas,
quæ homini propria & peculiaris e$t, & in Socrate, ac Platone reperi-
tur, aptè arguimus conuenientiã formæ Socratis & Platonis $ecundum
$peciem.</p>

<pb 41>[res-1444-1-v_0049_41_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO V.</rh>
<p>Quod veιò attinet ad illa accidentia, quorum in argumento $it men
tio, concedendum e$t competere cœlo non quantitatem $olúm; $ed etiá
ra ritaté, & den$itatem, vt probat argumentũ, docetque Auerroes libro
<mgr>Rar. tas. &
den$itas có
uen@@t cœ-
lo.</mgr>
de $ub$tantia orbisc. 2 M. Albertus 2. de cœlo tract. 1. cap. 2. D. Thon as
in 2. $ent. d. 2. q. 2. a. 2. & d. 14. q. vnica a. 2. & alij.</p>
<p>Colores autem cœlo conuenire negamus; cùm ij $olis mi$tis corpori-
bus ine$$e queant vt dicetur in lib. de anima. Itaque cœlum color cæ
<mgr>Nõ aut\,em
colores ve
ri.</mgr>
ruleus, aut $apphirinus re vera non imbuit. & $i imbuere videatur ludi-
ficato a$pectu Cuius rei cau$a e$t, vt aduertit Cardinalis Cótarenus lib.
<mgr>Cur in cœ
loappareat
color cœ-
ruleus, aut
$apphitin<_>9</_>.</mgr>
5. de elementis: quia totum hoc corpus, hinc ad vltimum cœlum longi$
<mgl>Ité Scali-
exercit. 66.
& 80. in
Card.</mgl>
$imo tractu fu$um $peciem $ubιt den$itatis eo quod di$tantia repræ$é-
tat vi$ui multas partes, alias $upra alias per longitudinem di$po$itas in
linea vi$uali; ita vt eadem $it ratio vi$ionis in corpore raro productæ
in longum, & eiu$dem in eodem corpore conden$a to, & in breuitatem
coeunte Sic igitur totum hoc $patium, alioqui pellucidum, quia præ-
dicto modo qua$i opacum redditur, terminum qu\~edam offert, in quo
figitur vi$us, admi$tioque illa luminis in opaco coloré cæruleum refert;
<mgr>Cœli co-
lor non ve
rus, $ed ap-
parens.</mgr>
qui tamen non e$t verus color, $ed appare: sid e$t lux certa ratione at-
temperata $e $e obtutui no$tro exhibens. Richardus in 2. d. 14. circa 3.
princip. q. 6. probabile exi$timat id quod videmus e$$e cœlum cry$talli-
num affectum tum propria, tum $olis & aliorum a$trorũ luce quæ ideò
vi$um terminet, quod hoc cœlum paulò den$ius $it, quam reliquæ par-
tes non $tellatæ orbium inferiorum, vel e$$e partes non $tellatas om-
nium orbium prædicta luce & den$itate con$picuas.
<mgr>Planetar@
colores $ic
titij.</mgr></p>
<p>Quod ad planetarum colores attinet $imiliter dicendum non ine$$e
eis veros colores; $ed lucem variè modificatam, quæ in quibu$dam ad
vnum; in alijs ad alium colorem videatur accedere. Eam autem modifi-
cationem prouenire partim ex diuer$a eorum à Sole di$tantia; partim
ex maiori minoriue eorundem raritate: hæc enim in cau$a $unt, vt nec
omnes planetæ $imiliter lucem ab eo hauriant, nec eodem pacto ad nos
<mgr>Affectio
medij mul
rum refert
ad a$pectũ
variandũ.</mgr>
repercu$$um $plendorem vibrent. Sed enim & varia affectio medij,
per quod $pecies ad oculum traijciuntur, aduentitios colores $yderibus
affing it. Con$tat enim multum ad id referre aerem $erenum, aut nubi-
lum, aut ex vtroque mi$tũ. Quin verò nec $emper $tellæ octaui orbis
eod\~e pror$us, quo $unt loco, nobis apparent ob di$$ultation\~e radiorum
ab vna parte medij ad aliã ferientium. Tantum momenti in medio e$t.</p>
<p>Illud hîc etiam aduerte, non $atis inter A$trologos conuenire de co-
loribus, quos planetis accommodant, vt con$tat ex ijs, quæ $crip$it
vterque Mirandula; alter lib. 10. contra A$trologos cap. 13. alter lib. 3.
de exam. vanit. capite octauo. Lege hac dere di$$erentem Ægidium lib.
<mgr>Prim\,e qua
litates, &
qu\,e ex ijs
na$cuntur,
nõ forma-
liter, $edvir
tute $tellis
cõueniunt.</mgr>
2. Hexam. cap. 35.</p>
<p>Quod $pectat ad calorem, frigus, alia$que primas qualitates, vel ex
primis tantùm oriundas quas A$trologi$yderibus a$cribunt; dicendum
eas non affectu, $ed effectu, non formaliter, $ed virtute dumtaxat eis co-
petere. Nec item $tellis in pa$tum vapores attrahi; cùm neque alimen-

<pb 42>[res-1444-1-v_0050_42_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
to egeant; nec $i egerent, traducere id ad $e po$$ent ob$idente viam ig-
nis elemento prope lunæ co@@aua, & in$uper traiectum, impediente cœ
le$tium corporum $oliditate.</p>
<p>Ad vltimam re$pondemus, & $iverba illa primi capitis Gene$eos à
<mgl>Ad ult.</mgl>
multis in$igni auctoritate patribus, vt in argumento retulimus, intelli-
gantur; ab alijs tamen quorum $ententia veri$imilior habetur, $ecus ex
poni, vt à D. Bonauentura in 2.d.14.art.1.q.1.à Durando quæ$t. 1. M. Al-
<mgl>Exponitur
locus facr\,e
pag. 1. Gen.</mgl>
berto eadem d.ar.1 Ægidio 2. Hexam. cap 14. item à Lyra, Abulen$i,
Caietano, & Catharino in comentarijs eiu$dem capitis, qui locum illũ
ita interpretantur, vt nomine firmamenti intelligatur cœlum $tellatũ,
$upra quod perhibeantur e$$e aquæ, id e$t nonus & decimus orbis aquæ
$imilitudinem referentes; quia vndique translucidi $unt, nec vllam in
$e $tellam habent, vel ita, vc per firmamentum de$ignetur aer. (vtrum-
<mgl>Alia expo-
$itio.</mgl>
libet enim $ignificat vocabulum Hebræum Raquiah, id e$t exten$io, $i-
<mgr>Lege. D.
Th.1. p. q.
68.a.2.& 3.
Eugub. in @
cap. Gene$.</mgr>
ue expan$io) $icque dicatur Deus $ecreui$$e aquas pluuias ab aquis in-
ferioribus. Quam interpretationem amplectuntur Diuus Augu$tinus
<mgl>Augu$t.
Rupert,
Hierony.</mgl>
lib.2. de Gene$i ad lit cap. 4. Rupertus in @ libro de Trinitate, & eius
operibus cap. 22. D.Hieronymus in epi$tola 83. quam $crip$it ad Ocea-
num.</p>
<h>QVÆSTIO VI.
VTRVM NEMATERIA COELESTIS
& $ublunaris inter$e$pecie di$tinguãtur, an nõ.
ARTICVLVS I.
EORVM SENTENTIA, QVI
vtranque materiã vnius$pecieifaciũt.</h>
<p>COmmunis fuit veterum Philo$ophorum opinio (vt
præter alios referunt Theodoretus in libro de mate
ria & mundo & Plutarchus 2. de placitis) materiam
cœli cum materia inferiorum corporum $pecie con-
uenire. Ita $en$it Tri$megi$tus, Empedocles, Heracli-
tus, Thales Mile$ius, Xenophanes, Anaximander, Xe-
nocrates, Anaximenes, Plato & alij qui ante Ari$to-
<mgl>Qui cœle$
tem, & $ub
lunar\~e ma-
teriã $pecie
non di$tin
guunt.
@. argun@.</mgl>
telem de natura di$$eruerunt. In eandem po$tea iuere $ent\~etiam Auic\~e
na lib. 1. $uæ $uffi cientiæ cap.3.D.Bonauentura in 2. d. 12. q. 1. Ochamus
in 2.q.22.Ægidius in 2.d.14.& in opu$culo de materia cœli, alijque-non
pauci. Probatur verò hæc opinio hi$ce argumentis.</p>
<p>In quolibet cau$arum genere datur vna prima cau$a, vltra quã excur
rere inue$tigando non liceat, vt demon$trat Ari$toteles 2. Metaph. c. 6.
igitur in genere cau$æ materialis deueniendum e$t ad vnã materiã pri
mam: hoc autem fieri nequit $i cœle$tis & $ublunaris materia $pecie di$
tinguantur; iam enim non vna dabitur materia, $ed plures: non e$t igi-
tur putandũ materias inter $e $pecie differre. Confirmatur argumen-

<pb 43>[res-1444-1-v_0051_43_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO VI.</rh>
tum, quia $icut e$t vnus dumtaxat purus actus; ita oportet vnam tan.
tummodò puram potentiam in natura rerum exi$tere.</p>
<p>Deinde, vt e$t apud Ari$totel\~e 7. Metaph. c. 13 text. 49. Omnis di$tin-
<mgr>2. argum.</mgr>
ctio fit per aliqu\~e actũ: Sed materia cœli, & materia mundi inferioris, cũ
$int puræ pot\~etiæ, nullũ $ibi actũ vendicant. Non po$lunt igitur inter $e
$pecie di$ferre. Quod $i qui$piã occurrat Ari$totel\~e docere omn\~e di$tinc
<mgr>Pr\,eoccupa
tio.</mgr>
tion\~e fieri per actũ, vel intrin$ecum quo pacto di$tinguntur ea, quæ ex
materia & forma cõ$tãt; vel extrin$ecũ, quomodo cœle$tis & $ublunaris
materia inter $e differunt; nimirum per formas, ad quas referũtur, quod
non adimit rationem potentiæ: $ic vrgent aduer$arij. Quælibet duæ
$pecies diuer$æ habent intrin$ecas & e$ientiales differentias, quibus &
genus contrahant, & inter $e mutuò di$sideant: ergo $i prædictæ mate-
riæ $pecie di$tinguũtur; aliquam intrin$ecam, & e$$entialem d fferentiã
obtinebunt. Quare cùm omnis differentia $it actus; habebunt vtique in
$ua e$$entia aliquem actun@ atque adcò non erunt puræ potentiæ.</p>
<p>Præterea, $i duplex e$$et materia $ecundũ $peci\~e, cùm vtraque par\~e
<mgr>3. argum.
Speciesqua
$i aumeri.</mgr>
nobilitat\~e $ortiri nõ po$$et ($unt enim $pecies veluti numeri te$te Ari$.
lib 8. Metaph. c 3. text. 10.) $equeretur earũ vnã altera perfectiorem e$$e;
hoc aut\~e fieri nõ pote$t; ergo neque illud. Probatur a$sũptio; tũ quia pu
ra pot\~etia à puro actu maximè di$tat, tanquã vnũ extremũ ab alio:tum
quia materia illa, quæ excellentioris notæ e$$et, non rectè diceretur pro
pe nihil; $iquid\~e longiù, di$taret à nihilo, quàm ea, quæ e$$et deterior:
<mgr>D. Augu$t.'
materiã ap
pellat pro-
pe nihil.
4. argum.</mgr>
cùm tam\~e D. Auguítinus indi$criminatim, ac $impliciter materiã vocet
prope nihil, $ic enim ait lib. 12 confe$$. c. 7. & 8. Duo feci$ti Dñe; alterum
prope te, id e$t, angelicã naturã; alterũ prope nihil, id e$t, materiã primã.</p>
<p>It\~e, $i Deus $ũblunar\~e aliquã formã cũ materia cœle$ti coniungat fiet
ex ijs vnũ quid piã: ergo vtraq materia $ortitur vnã $pecie ration\~e. Ante
cedes o$t\~editur, quia ex pura pot\~etia, & puro actu $uapte natura fit vnũ.
Con$ecutio inde patet; quia $i materia cœle$tis, & $ublunaris forma in
vnius cõpo$iti naturã coale$cãt, iã vtraq. materia eund\~e $pecie tran$cen-
dentem re$pectum habebit eũdemque ordinem ad formas. Ex quo $e-
quitur vtramque $ub eadem $pecie contineri.</p>
<p>Accedit cõmune illud argumentũ. Res non $unt à Philo$ophis ab$q;
<mgr>5. argum.</mgr>
nece$sitate multiplicandæ; $ed nulla nece$sitas cogit a$$erere materiam
cœle$t\~e & infer ior\~e e$$e $pecie diui$as: rectiùs ergo philo$ophantur, qui
<mgr>Pr\,ecipuum
fundamen
tum oppo-
$ic\,e opinio
nis.</mgr>
vtramque $ub vna $pecie collocant. Probatur minor, quia nece$sitas ac
præcipua ratio, quæ ab aduer$arijs affertur, e$t ea, quam à cœle$tiũ cor-
porum incorruptibilitate ducunt. Aiunt enim incorruptibilitat\~e, quã
alioqui ratã e$$e volunt, defendi nõ po$$e ab ijs, qui cœlo, & inferioribus
eand\~e tribuunt materiã; proptereaquod $i vtrobique ead\~e matei ia $it,
id\~e erit vtrobique cõmunis appetitus ad ea$dem formas:$icque materia
ignis appeter formã lunæ:materia lun\,e formam ignis. Ex quo $equitur
tran$mutatio $ubiecti, & mutua formarum vici$situdo in vtraque ma-
teria: atque adeò cœle$tium $phærarum di$$olutio. At quod hæc ratio
<mgr>Euertitur.</mgr>
non concludat, probatur: quia e$to cœle$tes orbes ex eadem materia

<pb 44>[res-1444-1-v_0052_44_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
componantur, non continuò $equitur eos po$$e di$$olui $i con$tent for-
ma, quæ vagum materiæ appetitum refcenet, nec $inat materiam reci-
pere qualitates interitus effectrices, qualem formam putandum e$t e$$e
eam, ex qua cœle$ces globi compacti $unt. Quo $anè modo, aut per$imili
D. Augu$tinus lib. 3. de gene$i ad litt. c.10.cùm dæmones corpore præ-
<mgl>D Augu$t.</mgl>
ditos feci$$et: eos tamen ab interitu liberauit, aiens præualere in eis na-
turam ad agendum, quàm ad patiendum, aptiorem.</p>
<p>Denique huiu$ce opinionis defen$ores, vt æquiori iudicio cau$am
<mgl>6. argum.</mgl>
tueantur, à philo$ophia ad Theologiam prouocant, nituntur\’q a$truere
$uam hanc po$itionem magis e$$e con$entaneam diuinæ hi$toriæ pri-
mo Gene$eos, vbi dum ea, quæ prima die creata $unt, commemorantur
(illis nempe verbis, in principio creauit Deus cœlum, & terram; terra
<mgl>1. Gene$.</mgl>
autem erat inanis, & vacua, & tenebræ erant $uper faciem aby$si; &
$piritus Domini ferebatur $uper aquas) non fit mentio ni$i trium cor-
porum, uimirum cœli, quo nomine videtur cœlum Empyreũ de$ignari:
deinde terræ & aquarum, $eu aby$si. Itaque prima die vt ex ip$o hifto-
riæ contextu licet colligere, totum $patium à terra v$que ad cœlũ Em-
pyreum aby$$o, id e$t, aquarum immen$itate occupatum fuit. Tum die
<mgl>De produ-
ctione fir-
mamenti.</mgl>
$equenti dicitur Deuscondidi$$e firmamentum, eiu$q. interiectu $ecre-
ui$$e aquas ab aquis. Quare non ex alia, quàm ex illa aquarum materia
vide tur Deus totam compagem corporũ à terra v$que ad Empyreum
cœlum, efforma$$e. Pro quo faciunt verba illa ($piritus Domini fereba-
tur $uper aquas) quæ indicant diuini $piritus qua$i artificis curam, a-
quis, tanquam materiæ, è qua opus moliebatur, in$identem, ac velut
incubantem. Vnde & in alia ver$ione legitur, $piritus Domini incuba-
bat aquis. Itaque D. Augu$tinus lib. 1 $uper gen. contra Manichæos c.7.
<mgl>Con$irma-
tio eiu$d\~e
$ente nti\,e
ab auctori
tate Patrũ.
Ambro$$j.
Dama$c.
Ba$il.
Greg. Ny $.
Chry$o$t.
Hieron
& aliorum.</mgl>
& lib. 12. con$e$$. c. 20. a$$erit Deum ex eadem materia cœlum & terram
fabrica$$e, & Theodoretus q. 11. in gen. ait ex aquarum fluida $ub$tantia
compo$itum fui$$e cœlum. Denique patres communi voce cœle$tis &
inferioris mundi materiam vnam e$$e inquiunt; A mbro$ius, Dama$ce-
nus, Ba$ilius, Gregorius Ny$$. Chry$o$tomus, Hieronymus, Beda, Strabo,
Hippolitus, Seuerianus, A lcuinus, Rabbanus, quos $equitur Magi$ter
$ent. in 2. d. 14. c. 1. Non e$t ergo a$$erendum materiam cœle$tem differre
$pecie à materia inferiorum corporum.</p>
<h>ARTICVLVS II.
OPINIO EORVM, QVI MATERIAM
cœle$tem, & $ublunarem $pecie di$tinguunt.</h>
<p>NIhilominus oppo$itam $ententiam permulti è nobili$si-
inis $chola$ticæ Theologiæ profe$$oribus acerrimè tuen-
tur. D. Thomas 1. p.q. 66. a. 2. ibrdem Caietanus, Alen$is
<mgl>A$$ertore s
aduerfari\,e
@@rtis.</mgl>
2. p.q.4.4. memb.2. Henricus lib.4.c.16. Richardus in 2.
d.12. q 8. quo loco pro $e affert Rabbi Moy$em. Hi$pa-

<pb 45>[res-1444-1-v_0053_45_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆST VI</rh>
len$is ead\~ed it\~e\’q. Capreolus q.vnic. art. 1. He@@æus in tract. de materia
eæli q. 3. Ferrarien$is 3. contra gent. cap. 20. Maior. 1. huius operis q. 3.
Alexander 1. nat. quæ$t. cap. 15. Idem etiam $entire videtur Boetius in
<mgr>Diony$iu;
$requens
defentor
Peripateti-
c\,e doctri-
n\,e.
Prima ra-
tio.
Materia re
$picit for-
mam rela-
tione tran$
cendenti.</mgr>
lib. de Trinit. & D. Diony$ius 4. cap. de diuinis Nom. quem D. Tho-
mas 2. $ent. d 14. q.1. art. 2. hac in re, vt $æpe aliâs, Ari$totelis doctri-
nam $ecutum fui$$e ait.</p>
<p>Quod ergo materia orbium cæle$tium à materia inferioris mundi
$pecie di$sideat hunc in modum o$tenditur. Materiæ, cùm ad formas
re$pectu tran$cedenti referantur, nece$$ariò per eas di$tingui debent;
non quidem $ecundum cuiu$que natura@ præcisè $pectatas ($ic enim
materia elementaris, quæ complures formas $pecie di$tinctas re$picit,
non po$$et e$$e vnius $peciei) $ed $ecundum diuer$am informandi mo-
dum: at qui is modus in materia cœle$ti & $ublunari non idem e$t; cùm
illa indi$$olubili, hæc di$$olubili nexu informetur. Nece$$ariò igitur hæc
materia ab illa, $pecie di$iungitur.</p>
<p>Secundò Idem confirmatur hac ratione, quæ præcipuum e$t, ae pene
<mgr>Secunda ra
tio.</mgr>
totum huius $ententiæ fundamentum. Si cœle$tis, & inferioris mundi
materia eiu$dem e$$ent $peciei; $equeretur cælum $uapte natura cadu-
cum e$$e; hoc autem fal$um e$t; ergo & illud. A$$umptio, et$i à quibu$-
dam negetur; a$truitur tamen, probatur\’q ab Ariftotele hoc in libro c.
3. à tex. 20. & à nobis etiam $uo loco illu$trabitur. Maior propo$itio $i-
ue con$ecutio $uadetur, quia $i prædictæ materiæ in vnam $ptci\~e con-
uenirent, haberet materia cœle$tis ordinem ad ea$dem formas, ad quas
$ublunaris, ine$$etque vtrique communis priuatio, & de$iderium om-
nium form arum: atqui ex priuatione formæ, vt philo$ophi communi
a$$en$u docent, corruptibilitas $equitur; e$$et igitur cœlũ corruptibile.</p>
<p>Huic argumento occurrunt aduer$arij tunc $olùm priuationem &
<mgr>Aduer$ario
rum re$-
pon$io.</mgr>
appetitum aliarum formarum in materia dari, cùm ea non po$sidetur
ab aliqua forma, quæ cæteras in $e virtute, $iue eminenter cohibeat,
quæq. omnem materiæ appetitionem expleat: quo pacto, inquiunt, $e
$e habet forma cœle$tis, quæ, cùm ad omnes inferiores formas produ-
cendas vim & concur$um pr\,e$tet, nece$$ariò eas omnes in $e virtute con-
tinet. Verùm hæc re$pon$io non $atisfacit. Primum, quia forma orbis
<mgr>Re$põ$io-
nis confu.
tatio.</mgr>
lunæ non continet virtute formas $uperiorum orbium, vt planum e$t.
Quo fit vt forma lunæ nec iam $uæ materiæ appetitum exhauriat, nec
omnem aliarum formarum priuationem remoueat. Vnde $equitur or-
bem lunæ cum Mercurio, Ioue, aut $ole comparatũ corruptibilem e$$e:
$iquidem illius ma teria pote$t horum corporù formas recipere, quas nõ
recipiet ni$i prius $uam intereundo, deponat. Quin etiam nec omnium
<mgr>Cœlũ non
continet
virture for
mas omniũ
corporum
$ublunariũ.</mgr>
inferiorum corporum formas cœlum eminenter cohibet: $ed eas tantũ
<mgl>Lege D.
T @.1.p.q.
4. a. 2. Dur.
in 1. d. 36.
q.2. Capr.
ibidem q.
1.a. 1.</mgl>
quas propria ui, vt principalis earum cau$a valet produce e (hoc enim
Theologi in eo,quod aliud eminenter continere dicitur, requirunt) at
inter huiu$modi formas $altem animæ perfectorum animaliũ nequa-
quam cen$entur, cùm (excepta rationali quæ à Deo creatur) princi pa-
lis earum cau$a $int alia ammantia, vt $uo loco patebit.</p>

<pb 46>[res-1444-1-v_0054_46_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Hoc igitur ami$$o præ$idio ad aliud $e recipiunt aduer$ariæ partis
<mgl>Alia re$jõ
flo aduer-
$artorum.</mgl>
defen$cres contendentes eam domtaxat materiam alterius formæ pri-
uationi obnoxiam e$$e, quæ $ube$t formæ habenti contrariũ; $ormam
autem cœli contrariũ non habere vt proximo cap. tex. 20. docuit Ari-
$toteles. Sed neque adnuc vim argumenti euadunt. Nam $iue materia
<mgl>Qu{ae} eriam
refellitur.</mgl>
cœli occupata $it à forma habente, $iue à non habente contrarium; $i
tamen ponatur eiu$dem e$$e rationis cum $ublunari, nece$$ariò erit ap-
ta nata ad inferiores formas $u$eipiendas, atque ita dum eis caruerit ea-
rum habebit priuationem; $iquidem priuatio non e$t aliud, quàm ne-
<mgr>Ari$t. 3. Me-
ta h. c. 22.
& in no-
$tris Phy $.
lib. 1.c.9.q.
6.a.1.</mgr>
gatio formæ in $ubiecto apto.</p>
<p>Per$i$tunt tamen aduer$arij re$pondentq. hoc argum\~eto $olum con-
<mgl>Aduer$a-
riorum re-
pugnantia.</mgl>
$iei dari in materia cœli potentiam remotam ad alias formas, non verò
proximam; ex qua dumtaxat corruptio exi$tit. E$$e autem potentiam
remotam materiæ, natiuam eius inclina tionem ad alias formas, qu\,e ta-
men per nexum formæ non habentis cõtrarium e$t impedita, ne po$sit
in actum egredi, re ip$a eiu$modi formas $u$cipiendo; potentiã autem
proximam vocari eandem propen$ionem nihilo impeditam; qual\~e ha-
bet materia aeris ad formam ignis, cuius aeris forma, cùm neutiquã in-
hibeat ingre$$um qualitatũ $ibi aduer$antium, quibusignis generatur,
fit it a vt in eius materia in$it completa priuatio, & potentia proxima
ad formam ignis cœtera$que formas inferiorum corporum.</p>
<p>Sed quod hæc $olutio non diluat argumentum ex eo probatur, quia
<mgl>Nihil pro-
ficit.</mgl>
minime congruitvt natura vna ex parte tribuat inclinationem & ap-
petitum ad aliquem actum, & ex altera parte expletion@ talis appeti-
<mgl>Occuritur
tacit\,e ob-
iect.</mgl>
tus ob$taculum ponat; iam etenim ea potentia fru$tra e$$et. Nec offi-
cit, quod materia corporum beatorum per dotem immortalitatis im-
<mgr>LegeHenr.
Gad quod
1.9.q.16. Pa
lud. in 4. d.
44. q. 2. Ca-
pr. ibidem
2. 3. ad arg.
Scot. Ferr.
4. contr.
gent. c.86.</mgr>
pedita erit, ne formas alias queat recipere: quandoquidem id non ad
aliquod naturæ donum, $ed ad $upernaturale beneficium, & illius $ta-
tus prærogatiuam referendum erit.</p>
<h>ARTICVLVS III.
QVÆSTIONIS DISSOLVTIO.</h>
<p>PRopo$itis ad vtramq.controuer$iæ partem argument@s quid
nobis $tatuendum videatur duplici a$$ertione exponemus.
Prima hæc e$to. Secundum Peripateticam doctrinã dicen-
<mgl>Prima a$-
$ertio.</mgl>
dum e$t materiam cœle$t\~e differre $pecie à $ublunari. Hanc
probant te$timonia Ari$totelis multis in locis. Nam 1. de ortu & inte-
<mgl>Inter cœle
$tia, & $ub
lunaria cor
pora non
e$t actio &
pa$sio mu-
tua.</mgl>
ritu cap. 6. tex. 43. docet ea tantùm in materia conuenire, qu\,e in $e mu-
tuò agunt vici$sim\’q. tran$mutantur; quod etiam inculcat cap. 7. eiu$d\~e
libri tex. 53. & 54. & cap. 10. tex. 87. con$tat verô inter cœle$tia & infe-
riora corpora non dari actionem & pa$sionem reciprocam. Præterea 8.
Metaph. c. 4. tex 12. ait in $ub$tantijs naturalibus perpetuis forta$$e non

<pb 47>[res-1444-1-v_0055_47_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO VI.</rh>
e$$e materiam, aut non talem, qualis in rebus caducis reperitur. Et lib.
12. eiu$dem operis cap.2. text.10. di$ertis verbis affirmat quæ $em pi-
terna $unt, ac licet ortu & interitu vacent, lationem tamen $ubeunt,
id e$t, cœle$tia corpora, materiam obtinere ab ea, qua res di$$olubiles
con$tant, planè diuer$am.</p>
<p>Secunda a$$ertio. In vtramq. pirtem probabile e$t materiam cœle-
<mgr>Secunda
a$$ertio.</mgr>
$tem $pecie di$tingui, vel non di$tingui à $ublunari. Hanc a$$ertionem
probant primi, & $ecundi articuli rationes; quas qui æquo & attento
animo expeaderit paria fere momenta, vti nobis videtur, habere iudi-
cabit. Nos tamen in decur$u no$trarum commentationum in Ari$tote-
lem, cuius doctrinam, $altem cùm æqua probabilitate defendi pote$t,
profitemur, decreuimus eam partem tueri, quæ prædictas materias in-
ter $e $pecie di$iungit, ne cùm de hum$cemodi di$tinctione mentio in-
ciderit, quod non rarò accidit, cogamur ambiguitate $ententiæ nos ad
vtramque partem accommodare.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
QVA VIA PROGREDIENDVM SIT
ijs, qui materiam cœle$tem à materia inferioris
mundi $pecie di$criminant.</h>
<p>POrrò ad maiorem illu$tration\~e huius $ent\~etiæ, cui
ad$tipulamur, nonnulla diligenter animaduert\~eda
<mgr>E$$entia
materi\,e
con$i$tit in
re$pectu
tran$c\~ed\~eti
ad formas.</mgr>
erunt. Quorũ primum $it;cùm e$$entia materiæ in
ordine, pot\~etiaue, $iue re$pectu trã$cend\~eti ad for-
mas con$i$tat; eas materias $pecie inter $e cõuenire,
quæ ea$d\~e formas re$piciunt, $eu (quod eod\~e reci-
dit) quæ ea$d\~e formas $uapte natura induere po$-
$unt; quæ ver ô aliter $e hab\~et, $pecie differre. Vnde
collige non modò cœle$t\~e materiã â $ublunari $pecie di$tingui; $ed o\~es
$ublunares $ub vna infima $pecie cotineri. Sicut enim materia cœli nul-
lam inferiorũ corporum formã $u$cipere pote$t; ita nulla forma e$t in
inferioribus corporibus, quam horũ materia $ubinde non admittat, vt
ex mutua ip$orũ trã$mutatione per$picuè patet. Neque obe$t quod in
<mgr>Dilutio@a-
cit\,eobiect.</mgr>
mundo inferiori tã multæ formæ $pecie di$tinctæ reperiũtur. Etenim
materi\,e identitas & di$crimen, vt ad initiũ $ecundi articuli di$putaba-
mus non deb\~et $umi ex formis $pectatis in $e præcisè, $ed $ecundũ mo-
dũ informandi, qui in cunctis formis inferioribus vnus $ecundum $pe-
ciem e$t, quatenus omnes di$$@lubili nexu $eparabiliterue informant.</p>
<p>Erit tamen, qui ita opponat, $i di$tinctio materiæ e$$et petenda
<mgr>Obiectio.</mgr>
à formis $ecundum modum, quo informant; etiam di$tinctio for-
marum e$$et de$umenda à materia $ecundum modum, quo recipit

<pb 48>[res-1444-1-v_0056_48_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
fouet\’que formas: quandoquidem vt materia re$picit formam, ita for-
<mgl>Materia
corporũ in
feriorum
vna $pecie.</mgl>
ma materiam. At quod form arum di$tinctio non eo pacto à materia
accipiatur, ex eo o$tenditur; quia materia $ublunaris vt e$t vnius $pe-
ciei, ita vendicat vnum $pecie modum, quo cmnes inferiores formas re-
cipit. Quare $i à materia $ecundum talem modum $pectata formæ infe
riores $peciem, di$tinctionemque $ortirentur, omnes in eandem infimã
$peciem conuenirent.</p>
<p>Huic obiectioni re$pondet Capreolus in 2.d.12 q vnica art.3.non eo-
<mgl>Re$pon$io
Capreoli.</mgl>
dem pacto, quo ad hoc, $e $e rem habere in materia & in forma; quia
cùm forma $it actus non pendet eius di$tinctio à potentia, $iue à modo
potentiæ, licet di$tinctio ip$ius pot\~etiæ, quæ ignobilioris entitatis e$t,
pendeat à forma actuque $ecundum prædictum n.odum. Hæc re$pon-
<mgl>Non $ati$-
facit.</mgl>
$io non $atisfacit. Nam cùm materia & forma $int relata tran$cenden-
tia mutua, $icuti illa ab hac ita hæc ab illa $iue in ordine ad illam, di$tin
ctionem capiat oportet. Aliter ergo occurrendum; videlicet formas $ub
<mgl>Quo pacto
form\,e in-
feriores di$
tingantur
per re$pec-
tum ad ma
teriam $ub
lunarem.</mgl>
lunares di$tingui $pecie per ordinem ad materiam $ublunarem con$ide
ratam $ecundum modum reciprendi fouendique ip$as, qui modus in
tot $pecies diuiditur, in quot formæ ipla: cuius rei illud e$$e pote$t ar-
gumentum, quod vt quæ que forma $ublunaris ab alia $ecundum $peci\~e
di$tinguitur; ita vt illam materia in $e recipiat foueatque exigit diuer-
$um temperamentũ, & di$po$itiones, quæ quid\~e $e habent ex parte ma-
teriæ, quatenus earũ interuentu fit habilis aptaq.ad recipiendas formas.</p>
<p>Deinde vt in$titutum circa di$tinctionem inferioris & $uperioris
materiæ per$equan@ur, illud e$t etiam præ oculis habendum non ex pri
uatione & appetitu cuiu$q.formæ;$ed eius tantũ, quæ $pecie differt ab
ea, quam materia po$sidet corruptibilitatem argui: $icut enim materia
formam, quam po$sidet, nõ ni$i acce$$u alterius $pecie differentis abij-
cit; & agens naturale non ni$i formam $pecie di$tinctam ab ea, qua mate
ria informata e$t, in materiam inducere conatur, vt experientia ip$a
docet: ita (quod con$ectarium e$t) $ola priuatio formæ $pecie diuet$æ
interitum rei molitur; ac proinde ex ea dumtaxat rei di$$olubilitat\~e
<mgl>Ex qua pri
uatione ar
guatur cor
ruptibili-
tas.</mgl>
deprehendere licebit Ex quo patet quãuis vnius cœli materia alterius
formæ cœle$tis priuationem haberet, $i tamen cœle$tia corpora eiu$d\~e
e$$ent $peciei, non inde rectè arguendum cœlum caducum e$$e, & aliquã
do interiturũ; cùm $ola priuatio formæ $pecie differentis malefica $it,
$olaque agens naturale ad rei compo$itæ corruptionem inuitet.</p>
<p>Tertiò, nec illud e$t prætereundũ; etiam inter eos, qui materiã cœli à
materia horum inferiorum $pecie di$tinguunt, controuer$iam ver$ari
num in omnibus corporibus cœle$tibus eadem $it $pecie materia an
<mgl>Qui mate-
riam cœle$
tiumcorpo
rum vnam
$pecie cõ-
$tituunt.
Eorũratio.</mgl>
non. Partem affirmatiuam amplexus e$t Capreolus 2. $ent.d.12.q.vnica
art.3.Hi$palen$is ibidem, & Soncinnas 12 Metap.q.10. Quibus illud po-
ti$simum fauet argumentum quod $icuti modusinformandi $eparabi-
liter, qui conuenit formis $ubcœle$tibus, e$t vnus $ecundum $peciem in
fimam; ita modus informandi in$eparabiliter, qui cœle$tibus formis cõ
petit: cùm par vtrobique ratio occurrat. Addunt præterea non $equi

<pb 49>[res-1444-1-v_0057_49_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆST VI.</rh>
ex hac po$itione materiam vnius cœli expetere formam alterius, aut
e$$e in potentia ad illam; quia potentia, inquiunt, & appetitus materiæ
cuiu$que orbis à $ua forma omnino expletur. Aduer$aria tamen $en-
t \~etia verior e$t, quã a$$erit M. Albertus in tract. de quatuor co\,euis qu\,e$
<mgr>Contraria
s\~et\~etia pro
batur.</mgr>
2 a.6.Caiet.1.p.q.66.a.2. Achillinus 1. lib. de orbibus q. 2. & alij. Nam $i
eorum materia vnius foret $peciei nece$$ariò materia orbis lunæ re$pi-
ceret non modò $uam formam, $ed etiam formas aliorum orbium, $ia-
beret\’que illarum priuationem: $iquidem potentia eadem $pecie eun-
dem $pecie terminũ $ortitur. Quare cùm formæ globorum cœle$tium
inter $e $pecie di$tinguantur, vt $uo loco o$tendemus, $equeretur cœ-
lum di$$olubile e$$e.</p>
<p>Nec$atisfaciunt qui dicunt formam cuiu$que orbis $atiare appetitũ
<mgr>Refellitur
quorundã
re$pon$io.</mgr>
$uæ materiæ. Non enim potentia, quæ multosactus $pecie di$tinctos
re$picit, vnius dumtaxat po$$e$sione expleri valet, cùm eo adepto non
minus adhuc ad cæteros obtinendos $uapte vi inclinetur. Argumentũ
verò, quod pro aduer$a parte adduximus, facilè di$$oluet qui dixerit
<mgr>Soluit@r ar
gumen@um
aduer$ari\,e
pattis.</mgr>
& $i modus informandi $eparabiliter $it vnus $pecie, modũ tam\~e in$epa
rabiliter informandi in tot $pecies di$tribui, quot $unt cœle$tes globi.
Rationem autem di$criminis e$$e, quia ibi diuer$us informandi modus
deprehenditur, vbi $ic materia à forma actuatur, vt ab alia forma diuer
$æ $peciei informari nequeat, quod præ$tat quælibet forma cœle$tis
$uæ materiæ. Etenim $icillius capacitatem explet, vt aliam formã $pe-
cie diuer$am nec de$ideret, nec $u$cipere valeat: $ed tam forma, quam
materia ex $ua natura inter $e mutuò approprientur.</p>
<p>Obijciet tamen aliquis videri nos ex parte recidere in $ententiam,
<mgr>Obiectio.</mgr>
quam oppugnamus dum a$$erimus quamlibet cœle$tem formã explere
$uæ materiæ appetitũ & capacitatem. Sed occurrendum noshaud qua
<mgr>Dilutio.</mgr>
quam admittere, po$$e vllam formam cœle$tem talem appetitum $atia
re, $i eius materia re$piceret $imul alias formas $pecie di$crepãtes (quod
in aduer$ariorum opinione con$tituente prædictas materias $ub eadem
$pecie fatendum e$t) $ed tãtummodò a$ierere cœle$tem formam $atia-
re eiu$modi appetitum, quia eum limitat & circũ$cribit, ita vt ad alias
formas vlterius non referatur, & quemadmodum ip$a forma aliam ma
teriam actuare nequit, ita nec materia aliam formam po$sit induere:
cùm $it tantummodò potentia talis actus.</p>
<p>Sanè verò quod non liberè, nec $ine optima ratione pronuntiatum
<mgr>Modus in-
$eparabili-
ter infor-
mandi cur
in vatias
$pecies di-
uidatur.</mgr>
à nobis $it modum informandi in$eparabiliter in varias $pecies tribui:
ex eo $uadetur, quia minimè videtur inficiandum, po$$e à Deo creari
orbes cœle$tes natura $ua indi$$olubiles, coagmentatos ex formis & ma
terijs, quæ nõ modo à $ublunaribus, $ed à $e mutuò $pecie di$sideãt. Quo
dato haud dubiè admittendum foret modum in$eparabiliter informã
di, qui tunc cœle$tibus formis competeret, e$to vnã cõmunem rationem
haberet, di$$ectũ iri nihilominùs in plures $pecies pro cœle$tium $phæ-
rarũ multitudine. At quod in eo euentu e$$et, fierique po$$e aduer$arij
concedent, id nos hoc rerum $tatu factum iam opinamur, tuemurque.</p>

<pb 50>[res-1444-1-v_0058_50_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS V.
Solutio argumentorũ quæ 1. articulo propo$ita $uerãt.</h>
<p>NVnc primi articuli argum@nta diluamus. Ad primũ re$-
<mgl>Solatio 1.
arg.proopi
nione, qu\,e
cœle$t\~e, &
interiorem
materiam
$pecie non
di$tinguit.</mgl>
pondemus & $i in nullo genere cau$æ detur progre$$us
in infinitum, vt Ari$toteles loco citato demon$tr at, non
oportere tam\~e in genere cau$æ materialis venire ad vnã
materiam eo pacto, quo in genere cau$æ finalis & effici\~e
tis peruenitur ad vnum vltimum finem, vnumque primum efficiens:
ita vt $icut datur vnus finis $upremus $ingularis, & vnum primum $in-
gulare efficiens, à quo omnis finis, & omne efficiens dep\~edet: ita detur
vna $ingularis materia, à qua omnes materiales cau$\,e dependeãt. Faten
dum tamen e$t, in quolibet compo$ito phy$ico deueniendũ e$$e ad vnũ
vltimum in genere cau$\,e materialis, & $ub@ectiuæ videlicet ad materiã
primã. Argumenti aut\~e con$irmatio facilè diluetur ab eo, qui dixerit
non eandem e$$e rationem actus puri, & pur\,e pot\~etiæ. Etenim actus pu
rus cum omn\~e in $e cohibeat perfection\~e, nec $pecie, necnumero multi-
plicari pote$t: pura verò pot\~etia nõ ita habet vt per$picuum e$t.</p>
<p>Ad $ecundum dicendum materiam $uperiorem, & inferior\~e de$tin-
<mgl>Solut. 2.</mgl>
gui per actum extrin$ecum, ide$t per formas, quas re$piciũt, & per actũ
intrin$ecum metaphy$icum, hoc e$t, per differ\~etias, quibus con$tituun-
tur, & quibus materiam in commune contrahunt: qu\,e differenti\,e cùm
non $int aliud, quam ordo, & ip$æmet potenti\,e ad formã, ita $ũt actus,
vt non adimant materiæ rationem puræ potenti\,e $icuti fuit à no-
<mgr>Lib.1. cap.
9. qu\,e$t. 3.</mgr>
bis in phy$icis dictum.</p>
<p>Ad tertium conce$sa maiori propo$itione neganda e$t minor, & ad
<mgl>Solut. 3.</mgl>
eius confirmationem dicendum materiam cœle$tem præ$tantior\~e e$$e
$ublunari, & hanc logius abe$$e à Deo,quàm illã:verùm hocnon ob$tare
quominùs vtraq3 inter $nb$tantias $it quid piam infimæ notæ ac prope
<mgl>Nulla $ub$
rãtia de$p@
cacior, quã
materia pri
ma.</mgl>
nihil, & longi$simè di$tans à Deo, quaten us nulla $ub$tantia e$t, quæ
minus habeat entitatis, quam materia $ecundum $uũ genus $pectat@.</p>
<p>Ad quartum negandum e$t vlla vi fieri po$$e, vt materia cœle$tis cũ
forma $ublunari vel materia $ublunaris cum forma cœle$ti in vnius
compo$iti naturam conueniant. Non enim ex qualibet forma, & mate
<mgl>Solut. 4.
Ex mater a
cœle$ti &
forma $ub
Junari ne-
quit vnum
con$titui.</mgl>
ria, quantumlibet hæc $it pura potentia, vnum fit: $ed ex ijs quæ mutuũ
ad $e $e ordinem, & re$pectum habent. At neque $ublunaris materia
ad cœle$tem formam ordinatur: cùm ex $ua natura formam $eparabili-
ter informantem vendicet:neque materia cœle$tis $ublunarem formã
re$picit:cùm $imiliter po$cat formam qu\,e in$eparabili nexu informet.</p>
<p>Ad quintũ re$pondemus $uppo$ita incorruptibilitate corporum cœ
<mgl>Solut. 5.</mgl>
le$tium, nece$sariò dicendum eorum materiam differre $pecie à mate
ria inferiorum corporum, & ad hurus rei impugnationem negandum
$i materiæ $int eiu$dem $pecier po$$e vllam formam cœle$tem refrenare
appetitum $uæ materiæ ad cæteras formas, vt liquet ex ijs, quæ hacte-
nus d@@eruimus. Videlicet $tabili naturæ decreto omnis forma

<pb 51>[res-1444-1-v_0059_51_t0]<rh>DE COELO CAP. II. QVÆSTIO VI.</rh>
quæ actuat materiam alias formas appetentem, nequit aditum præclu
dere extraneis, & corruptricibus qualitatibus; atq. adeò non e$t in eius
<mgr>Nõ pote$t
inhibere
qualitates
corrump\~e-
tes $orma
in$idens in
materia ap
pe \~etc alias
formas $@e
cie di$tinc
tas.
Cõc. Lat.</mgr>
pote$tate compo$itum ab interitu vindicare. Ad id verò, quod ex D.
Augu$tino citatur, dicendum eam $ententiam, quæ angelos vel dæmo-
nes cõcretione corporum præditos faciebat, euanni$$e iam nec in Theo
logorum $cholis admitti: immo nec tutam videri po$t concilium Late
ranen$e $ecundum. Nam cap. firmiter, de $umma Trin. & fide Cathol.
$tatuit conciliũ Deũ ab initio t\~eporis vtrãque de nihilo condidi$$e crea
turam $piritual\~e, & corporal\~e; angelicã videlicet & corpore con$titutã.
Quibus verbis angelica natura $piritualis vocatur, di$tinguiturq. à cor-
porea. Nec verò D. Augu$tinus ex $uo $\~e$u dæmonibus co@ pus dedit; $ed
ex Platonicæ $cholæ dogmate vt interpretatur D. Th.1.p.q.51.a.1. & D.
Bonau. in 2.d.8.q.1. & plerique alij $chola$ticæ Theologiæ piofe$$eres.
<mgr>Solut vlt.</mgr></p>
<p>Ad vltimum dicendũ, & $imulti nobiles Theologi locũ illũ Gene$. vt
in argum\~eto dicitur enarr\~et;ab alijs tamen $ecus explicari ai\~etibus nec
totũ illud inter$titium quod à terra ad cœlum Empyreum porrigeba-
<mgl>Quod De<_>9</_>
non creaue
rit mundũ
per inter-
ualla t\~epo-
rum, $ed $i
mul putat
D.Augu$t.
libro 4. de
Gen.ad lit.
à c.21.
M.Alb.2.p.
$umm.trac
tat.11.q.4@.
Philo lud.
in libro de
allegorijs,
Ca@etan.ad
1.cap.Gen.
Procopius
Gaz\,eus, &
alij.</mgl>
tur, aquis ob$e$$um fui$$e; neque Deum è materia aquarum cœle$tes glo
bos efforma$$e: $ed tam cœle$tia, quã elementaria corpora è quibus nũc
con$tat vniuer$um, eodem puncto t\~eporis condidi$$e. Itaque diuinã hi$
toriá nomine cœli totum cœle$tem orbem de$igna$$e: nomine terræ &
aquarũ, qua$i in $umma inferior\~e mundũ. Qua de re lege D. Thomã di$-
$erentem 1.p.à quæ$t. 74. & in 2.d.12.ibidemque alios doctores.</p>
<p>Ad patrũ verò te$timonia re$pondet D. Thomas 1.p.q. 66.ar. 2. ad 1.
<mgr>Re$pon$io
D. Thom\,e
ad re$timo
nia patrum
pio vmta-
te mateti\,e
cœle$$@s &
$ublunaris.</mgr>
& in 2.$en.d.14.q.vnica ar.2.patres eã opinion\~e nõ tã a$$euera$$e, quàm
ex di$ciplina Platonis & aliorum philo$ophorum, quibus operam dede
rant retuli$$e. Itaque hac in re, quæ $chola$ticæ & philo$ophicæ pal\,e$tr\,e
magis e$t propria, non maiorem habere auctoritatem, quàm dicta phi-
lo$ophorum, quos $equuntur, ni$i quod ab omni impietatis $u$picione
longi$simè ab$unt: vel certè feci$$e omnium corporum materiem vnã,
non vnitate infimæ $peciei:$ed vnitate ordinis quo pacto omnia corpo
ra vnum $unt in ordine naturæ corporeæ.</p>
<h>ARTICVLVS VI.
Quo pacto argum\~etis $ecũdi articuli re$pondendũ $it.</h>
<p>REliquum e$t vt ea quoq argumenta, quæ pro $ententia, quã
tuemur, propo$ita$unt, di$$oluamus quandoquidem vtramq.
controuer $iæ partem æqua fere probabilitate nixam e$$e
<mgr>Re$p. ad 1.</mgr>
$tatuimus. Ad primum re$ponderi pote$t diuer$asillas @a-
tiones informandi non terminare per $e re$pectum materiæ ad formã:
$ed accid\~etariò $e $e habere ad illã, proindeq nõ ei inuehere $pecificæ na
turæ di$tinction\~e. Quod $i quis petat vnde nã materia habeat, vt $it vna
$pecie cũ nõ accipiat vnitat\~e à formis ab$olute $ũptis; $iquid\~e vna $pe-
cie materia ad plures formas $pecie di$tinctas refertur. Occurrendũ erit
materiam habere vt $it vna $ecundum $peciem à $ua differentia $peci-
fica, per quam con$tituitur, in ordine tamen & re$pectu ad formam $pe

<pb 52>[res-1444-1-v_0060_52_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
ctatam non ab$olutè, & $ecundum $e; $ed $ecundum rationem infor-
mandi actuandique ip$am materiam; quæ ratio e$t vnius infimæ $pe-
ciei; licet formæ inter $e $pecie di$tinguantur: $icuti & ratio vi$ibilita-
tis, qua colores terminant, $peci$icantque potentiam videndi, e$t vnius
$peciei infimæ quantumlibet colores $pecie differant.</p>
<p>Ad $ecundum conce$$a maiori propo$itione neganda e$t minor, & ad
<mgl>Re$p. ad 2.</mgl>
eius probationem diluendam accommodanda po$terior $olutio aiendo
et$i materia cœli referatur ad formas horum inferiorum; non tamen
habere eorum priuationem $altem completam, nec e$$e ad eas in po-
tentia proxima; $ed re mota ob rationem, quæ inibi traditur. Ad cuius
confutationem rur$us dicendum nihil mirum e$$e, quod natura impe-
dierit cohibueritque materiæ cœle$tis appetitũ ne alijs formis re ip$a
interdum potiri queat, cùm inde non-$equatur eins potentiam & ap-
<mgl>Cur nõ $it
$ru$tra ap-
pecitus ma
teri\,e cœ le
$tis ad for-
mas $ublu-
nares.</mgl>
petitum fru$tra e$$e. Neque enim fru$tra e$$e dicitur id, quod tamet$i
in vno, aut pluribus $ingularibus non exeat in actum, exit tamen in
alijs, vti in re propo$ita euenit. Nam v.g. potentia, quam materia or-
bislunæ obtinet ad formam ignis recipiendam perducitur ad actum
in materia, quæ nunc ip$ius ignis formæ $ubiacet, $imiliterque res ha-
bet in cæteris.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. III.</h>
<p>CVm <n a> eorum, quæ dicta $unt, alia $uppo$ita $int, alia
<mgr>_Text. 17._</mgr>
demon$trata, patet nõ omne corpus leuita@\~e, aut gra-
uitat\~e habere. Atq. $upponatur quidnã $it id, quod leue, &
quid id, quod graue nũcupamus, oportet, quoad $atis e$t ad
v$um prœ$ent\~e: exactius aut\~e rur$us dicemus, cũ $ub$tan-
tiã ip$orũ con$iderandã aggrediemur. Graue igitur id $it,
guod aptũ e$t ad mediũ ferri. Leue id, quod aptũ e$t à me-
dio ferri. Grauiβimũ id, quod $ub his omnibus collocatur,
quœ deor$um feruntur: leuiβimũ id, quod $uper omnia col-
locatur, quœ $ur$um pergũt. Omne aut\~e, quod fertur $ursũ,
aut deor$um, aut leuit at\~e, aut grauitat\~e babeat, aut vtrũ-
que, at non ad idem nece$$e @$t. Ad alia namque grauia
$unt, leuiaque, vt aer ad aquam, & aqua ad terram.</p>
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis tertij explanatio.</h>
<p>CVm <ac a> eorum }</ac> Probauit dandũ e$$e quintum corpus á $ublunaribus di-
$tinctũ: accedit nunc ad propius $crutandũ eius tum naturã, tũ differen-
tiã a c\,eteris corporibus $implicibus, primò quid\~e inita cõparatione ad
motũ local\~e, deinde ad alios motus. O$ten$urus igitur c\,elũ nec graue
e$$e, nec leue, nec vlli motui obnoxiũ, pr\,eterquã ei, qui loco $it, hypo-
the$es qua$dã pr\,e
mittit, quod & $e
iã $uperiùs feci$$e
inquit, vbi qu\,edã
$ũp$it, alia demon
$trauit. Multaenim
<mgl>Mulra in
Philo$o-
phia $ine
probatio-
ne conce-
denda.</mgl>
in Philo$ophia po
nenda $unt, & $ine
vlla eorũ probatio
ne a di$cipùlo cõ-
cedenda, dũ ea vel
forte nõintelligit,
vel fal$a e$$e cre-
dit, qu\,e po$tulata
dicũtur. Po$tulãtur
enim cõcedũturq.
pro t\~epore, ne di$-
putationis ordo
turbetur, alias tamen confirmanda. Docet ergo ex dictis notũ haberi, nõ omne corpus
<mgl>Nõ omne
corpus e$$e
graue, aut leue.</mgl>
graue, aut leue e$$e, cùm non omne corpus $ur$ũ, aut deot$um feratur. Sumit verò hoc
loco quid graue, quid leue, quid grani$simũ, quid leui$simũ $it, de quibus 4. huius ope-
ris libro accuratius d@$putabit. Demde vult ex quatuor elementis duo e$$e, quorũ vnũ
dicatur $impliciter leue, nempe ignis: alterum $impliciter graue, nimirum terra: reliqua
duo non ab$olutè leuia, aut grauia: $ed comparatè dumtaxat.</p>
</tf>

<pb 53>[res-1444-1-v_0061_53_t0]<rh>DE COELO CAP. III. EXPLANA TIO.</rh>
<tf 1 it>
<p><n b>Corpus igitur id, quod ver$atur, impoβibile e$t gra-
<mgl>_Text. 18._</mgl>
uitatem, aut leuitatem habere. Fieri enim non potest,
vt ip$um aut $ecundum naturam, aut prœter naturam
ad medium, aut è medio moueatur. Latio enim recta
non competit ip$i natura: nam vniu$cuiu$que corporis
$implicis vna e$$e latio dicebatur. Quare erit idem, quod
ignis, aut cœterorum quippiam corporum, quœ recto mo-
tu cientur. Quod $i prœter naturam feratur, $i ea la-
tio, qua deor$um itur, $it prœter naturam, ea $anè, qua
$ur$um pergitur, ip$i competit $ecundum naturam: $i
prœter naturam $it i$ta, $ecundum naturam illa compe-
tet $anè. Po$uimus enim, $i contrariorum motuum al-
ter e$t cuipiam prœter naturam, alterum eidem compe-
tere $ecundum naturam. <n c> Cum autem ad idem to-
<mgl>_Text. 19._</mgl>
tum, & pars $ecundum naturam feratur, veluti tota
terra, paruaque gleba, primò quidem fit, vt neque gra-
uitatem, neque leuitatem habeat vllam: nam aut ad
medium, aut è medio $anè ferri $uapte natura po$$et: de-
inde fieri nequit, vt ip$um moueatur motu ad locum ac-
commodato, aut $ur$um, aut deor$um $ubiens detractio-
nem. Neque enim $ecundum naturam, neque prœter na-
turam alio motu moueri pote$t, aut ip$um, aut pars vlla.
ε a dem enîm e$t ratio de toto, & parte. <n d> Simili mo-
<mgl>_Text. 20._</mgl>
do rationi con$entaneum e$t, & ingenerabile at que in-
corruptibile ip$um e$$e exi$timare, & neque incre-
menta, decrementáque $u$cipere, neque alterationi-
bus $ubijci po$$e; propterea quod omne, quod genera-
tur, ex contrario & ex $ubiecto fit quodam, & i-
dentidem, quod corrumpitur $ubiecta materia, &
à contrario ad contrarium $anè corrumpitur, vt
primis in $ermonibus diximus. Contrariarum verò re-
rum & lationes contrariœ $unt.
</tf>
<tf 2>
<p><ac b> Corpus igitur }</ac> Qnod cœlum nec graue, nee leue $it, hunc in modum colligit.
Quidquid leue aut graue e$t, id à medio, vel ad medium fertur, vt ex proxim\~e dictis
<mgr>Cœlũ nec
grauitate,
nec leuita-
te pr{ae}di-
tum e$$e.</mgr>
con$tat: cœlum autem nec à medio, nec ad medium $ertur: ergo nec graue e$t, nec le-
ue. A$$umptionem con$irmat: nam vel cœlum eo motu naturaliter ageretur, vel pr{ae}ter
naturam. Non naturaliter, quia cum vnius corporis $implicis, vnus tantũ motus $im-
plex naturalis $it, $equeretur cœlum ignem e$$e, aut aliud c quatuor elementis, quibus
motus rectus na-
turalis e$t, quod
iam $uit $uperiùs
confutatum. Non
po$$e autem cœlũ
eo pacto pr{ae}ter
naturam moueri,
probatur: quia $i
ei motus ad me-
dium V. G. pr{ae}ter
naturam conueni-
ret, eidem natura-
turalis e$$et motus
à medio, aut è cõ-
uer$o ($iquidem
quoties duorum
motuum $ibi ad-
uer$antium vnus
alicui corpori pr{ae}
ter naturam com-
petit, alter ei na-
turaliter ine$t) er-
go cũ neuter mo-
tus rectus cœlo na
turaliter conue-
niat, neuter quo-
que eidem pr{ae}ter
naturam compe-
tet.</p>
<p><ac c> Cùm autem ad
idem }</ac> Ex dictis
duo cõ$ectaria de
ducit. Alterum e$t
nullam cœli par-
tem grauitate, aut
leuitate pr{ae}ditam
e$$e, cùm eadem
$it, quo ad hoc, ra-
tio totius & par-
tium. Alterum, $i
<mgr>Si aliqua.
pars moue
retur.</mgr>
portio aliqua cœ-
li à toto diuelle-
retur, eam nec à
medio, nec ad medium agitatum iri ob rationem proxime add ctam.</p>
<p><ac d> Simili modo rationi con$entaneum }</ac> Explicat differentiam quinti corporis à
<mgr>Quicquid
generatur,
$it \~e con-
trario.</mgr>
$ub cœle$tibus, comparatione $acta ad c{ae}teros motus, $eu mutationes. Probat er-
go ip$um ortus, & interitus expers e$$e. Nam quidquid gignitur, è contrario
& è $ubiecto gignitur, hoc e$t, $it ex materia contrarias affectiones $ubeunte.
</tf>

<pb 54>[res-1444-1-v_0062_54_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
Si igitur nihil huic contrarium e$$e potest, propterea
quod & eonuer$ioni nullus e$t concrarius motus natu-
ra, rectè id à contrarijs excepi$$e videtur, quod inge-
nerabile atque incorraptibile e$t. Generatio namque
corruptio\’que in ip$is contrarijs e$t. <n e>At verò &
<mgr>_Text. 21._</mgr>
id, quod accre$cit, à propinquo quodam, accedente
$ubeunt\’que re$olutionem in materiam augetur: hoc au-
tem non habet id, ex quo est ortum. <n f>Quod $i ne-
que accre$cere, neque corrampi pote$t, eiu$dem e$t
profectò $ententiœ, & alterationibus ip$um $ubijci
non po$$e putare; alteratio enim motio e$t in qualita-
te. Qualitatis autem habitus quidem, & di$po$itio
non $ine mutatiombus in pa$sionibus fiunt, vt $ani-
tas at que morbus. Quœ verò naturalilim corporum
in paβionibus mutantur, ea vniuer$a incrementa $u$-
cipere decrementa\’que videmus, vt animaliuum cor-
pora, partes\’que ip$orum atque plantarum etiam, &
elementorum $imili modo. Quare $i corpus quod ver-
$atur neque incrementa neque decrementa $u$cipere po-
te$t, expers ip$um & alterationum e$$e con$entaneum e$t
rationi. Patet igitur ex hi$ce, quœ dicta $unt, id quod
<mgr>_Text. 22._</mgr>
primum e$t corporum perpetuum e$$e, & neque accre$cere
neque decre$cere, neque $enc$cere, neque alterationibus,
neque paβionibus $ubijci: $i qui$piam hi$ce, quœ $unt $up-
po$ita credit. <n g>Videiur autem & ratio te$tis his e$$e quœ
apparent, & ea, quœ apparent te$tes e$$e etiam rationi.
</tf>
<tf 2>
$imiliterque omne, quod interit, in contrarium di$$oluitur, vt in 1. Phy$ic{ae} au$culta-
tionis libro dictum fuit: atqui cœlo nthil e$t contratium. Igitur cœlum ortus, & in-
teritus expers e$t. A$$umptionem probat, quia $ub$tantijs, in quas contrari{ae} affectiones
cadunt, conueniunt contrarij motus: motui antem cœle$ti nullus e$t comrarius, vt
progre$$n patebit.</p>
<p><ac e>At verò & id, quod accre$cit}</ac> Quod cœlum nullo pacto accretionis, aut decretio-
<mgl>Cœlũ, nec
accre$cere,
nec decre$-
cere.</mgl>
nis motum $ub-
eat, ita eoncludit.
Quidquid accre$-
cit, quodammodo
oritur: quidquid
decre$cit, quodam
modo interit: ac-
cre$cere enim non
pote$t ni$i adie-
ctione alicuius,
quod cùm antea
di$simile e$$et. po-
$tea a$similatum,
& in $ub$tantiam
rei, qu{ae} alitur con
uer$um fuit: nec
item pote$t decre-
$cere ni$i di$pen-
dio alicuius par-
tis, qu{ae} priorem
formamabijciat &
intereat. Sed cœ-
lum, vt proximè
demon$tratume$t,
nec oriri, nec in-
terire pote$t. Ergo
nec accrementum,
aut decrementum
$u$cipere.</p>
<p><ac f> Quod $i neque
<mgl>Cœlum
nõ alterari</mgl>
accre$cere, neque
corrumpi}</ac> Probat
cœlum non altera
<mgl>De qua al-
teratione
loquebatur
hoc loco
Ari$toteles.
Accretio fu
$o $ignifi-
catu com-
petit etiam
nonviuen-
@ibus.
Cœlũ e$$e
expers ge-
ner@tiouis,
& interitus.</mgl>
ri. Nam alteratio
e$t motus ad qualitatem, non quam$ibet $ed qu{ae} pa$sio, aut patibilis qualitas $it. Quid-
quid verò $ic alteratur, mouetur ab vna qualit@e in contrariã. Rur$es quod ita $e ha-
bet, accretionem, & decretionem $u$cipit, vt in animantiũ, & $tirpium generibus, atq. in
elem\~etis videre e$t: at cœlũ non accre$cit, aut decre$cit, vti nũc o$ten $um fuit: etgo nec
alteratur. Aduerte loqui Ari$totel\~e hic non de qualibet alteratione: $ic enrm etiã luna
alterari dicetur, dũ lumen recipit: $ed de ea, qu{ae} ad interitũ ducit. hanc enim cœlum a-
uer$atur. Aduerte etiã licet accretio propria fiat recepto, attractoq. intus alimento: ac
proinde $olis viuentivus cõpetat: fu$o tamen vocabulo cõprehendere quodlibet accre-
mentũ rei, $iue adacto intus alimento, $iue alio corpore iuxta po$ito, & in prioris $ub-
$tantiam conuer$o, fiat. Hoc igitur loco $ump$it Ari$toteles accretionem in po$terio-
ri $en$u, quo pacto etiam ijs, qu{ae} expertia vit{ae} $unt conuenit, vt igni.</p>
<p><ac g> Videtur autem & ratio}</ac> Nonnullis indicijs comprobat cœlum ab ortu, & interitu
exemptum e$$e. Primum, quia omnes, etiam barbari, cœlum Dei $edem fecere, non ni$i
quia immortali, & {ae}terno numini $edes perpetua, & nunquam interitura conuenit.
</tf>

<pb 55>[res-1444-1-v_0063_55_t0]<rh>DE COELO CAP. III. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
Omnes enim homines de dijs exi$timationem habent, &
vniuer$i qui deos e$$e putant, tam Grœci, quàm barbari
ip$um $upremum locum dijs tribuerunt, propterea quod
immortale ad immortaie e$t accommodatum: alio nam-
que modo e$t impcβibile. Siigitur quippiam e$t diuinum,
quemadmodum & est, ea$anè, quœ de prima corporum
$ub$tantia dicta $unt, benè recte\’que $unt dicta. Emergit
autem hoc & per $en$um respectu fidei humanœ $uffi-
cienter: in toto namque prœterito tempore per traditam
$ucceβione memoriam posteris non mut atum vllo pacto
fui$$e videtur, aut in toto vltimo cœlo, aut in $uarum par-
tium vlla. <n h> Videtur autem & ip$um nomen v$que ad
hoc tempus ab antiquis hœc opinatis, quœ & nos dici-
mus $ucceβione traditum e$$e. Non enim $emel, neque
bis, $ed infinities ea$dem opiniones ad nos accedere putare
oportet. Quapropter, quia primum corpus diuer$um quid-
dam e$t à terra, igne, aere, atque agua, Æt herem $upe-
rum locum appellauerunt à $emper currendo perpet uò
tempore po$ita appellatione. Anaxagor as verò hoc nomine
abutitur non recte: pro igne enim Æt herem dicit. <n i> Pa-
<mgl>_Text. 23._</mgl>
tet autem ex dictis, & cur impoβtbile e$t numero plura
ea, que $implicia corpor a dicuntur: $implicis enim corpor is
motum $implicem e$$e nece$$e e$t. Solus autem motus ho$ce
$implices dicimus e$$e, circularem & rectũ: & huius duas
partes; vnam, qua à medio; alteram, qua ad medium
pergitur.</p>
</tf>
<tf 2>
Secundo, quia ab eo tempore quo A$tronomi $iderum, & cœli motus contemplari
cœperunt, nunquam vel in $upremo orbe, vel in $ph{ae}ris ei $ubiectis mutationem ob-
$eruarunt.</p>
<p><ac h> Videtur autem & ip$um}</ac> Suam $ententiam de diuer$itate natur{ae} cœle$tis ab ele-
mentari, etiam antiquis Philo$ophis probatam $ui$$e inquit: quod ex eo conijcit, quia
cœlum diuer$o nomine ab iis appellatum e$t, nempe ẚ@Ἥρ, non quod ignitum $la-
gret ẚπὸ{τῶυ}ẚιθεὶν, quod e$t ardere: $ed ẚπὸ{τῶυ}ᾲεὶθεῖν. hoc e$t, $emper currere:
quod nimirumper
petua circuitione
voluatur. Vnde in
<mgr>Reprehen-
ditur Ana-
xagoras.</mgr>
reprehen$ionemve
nit Anaxagoras,
qui hoc abu$us no
mine A Ethera pro
igne v$urpauit:
nec mirũ cumcœ-
lum igneum, & $o-
l\~e nihil e$$e aliud,
quàm ferrum igne
acc\~e$um crederet.
idem de etymo-
logia nominis, AE
ther, traditur in
libro de mundoad
Alexandrum hi$ce
vetbis. A Etheris ap
pellatione cœlum
ip$um, $tell{ae}que &
omnis $idereacom
pago intelligitun
non vt quidam pu
tant, quod igneus
$it & incen$us, $ed
quod cur$ibus ra-
pidis $emper ro-
tetur.) C{ae}terum
Tull. lib. 2. de nat.
Deor. placuit A E-
thera ab ardore
dici.</p>
<p><ac i> Patet autem}</ac> Ex
dictis, quibus o$-
ten$um fuit dari quintum corpus pr{ae}ter grauia & leuia, compertum e$$e inquit non
po$$e reperiri ampliorem numerum $implicium corporum: quia, vt $upra explica-
<mgr>Numerus
corporum
$impliciũ.</mgr>
tum e$r, oportet cuiu$libet $implicis corporis aliquem e$$e motum $implicem: non
e$t autem alius motus $implex preter eos, qui traditi $unt, quorum vnus e$t circu-
laris, alius rectus: rur$umque rectus aut à medio, aut ad medium: è quibus is, qui
e$t à medio, conuenit corporibus leuibus: nimirum aeri, & igni, qui ad medium,
grauibus, videlicet aqu{ae} & terr{ae}: circularis autem primo ac $upremo corpo$i.
Quo patet pr{ae}ter eiu$modi corpora $implicia non inueniri in natura rerum a-
liud corpus $implex, proindeque vniuer$i integritatem & per$ectionem in his
con$i$tere.</p>
</tf>

<pb 56>[res-1444-1-v_0064_56_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>QVÆSTIO I.
SIT NE COELVMDISSOLVBILE, ET
aliquando reip$a di$$oluendum, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
Q VIBVS AVCTORIBVS PARS AFFIR.
matiua quæ$tionis vera videatur, & quibus
argumentis.</h>
<p>FVit de re propo$ita inter veteres philo$ophos di$
$idium, vt con$tat ex ijs, quæ $crip$it D. Hierony-
mus, E$ai. 51. Theodoretus in libro de materia &
mundo, Eu$ebius lib. 15. præparationis Euangeli-
cæ, Plutarchus 2. de placitis cap. 4. & alij.
<mgl>opinio Pla
tonis.</mgl></p>
<p>Plato in Timæo cœlos natura $ua mortales &
caducos, $ed diuino beneficio ab interitu liberos
fecit, $ic enim mundi opificem pro Deorum concione corpora cœle$tia
alloquentem inducit, Natura ve$tra e$tis di$$olubilia, voluntate autem
<mgl>Plato non
natiuã $ed
a$cititiam
immortali
tat\~e cœlo
dedit.</mgl>
mea indi$$olubilia; neutiquã tamen vos vlla mortis fata perim\~et; quia
mea voluntas maius potentiu$que vobis e$t vinculũ ad perpetuitatem
ve$tram, quàm illud, quo fui$tis, tunc cùm gignebamini, colligata.</p>
<p>Heraclitus etiam, & Cratylus non $olùm terrena, $ed cœle$tia quoque
<mgl>Sententia
Heracliti,
Craty li, &
aliorum.</mgl>
perenni fluxu dilabi exi$timarunt. Præterea Empedocles, Anaxagoras,
Democritus, & Epicuræi, itemque Chry$ippus, Po$idonius, Cleantes,
Antipater, Panætius, & horum princeps Zeno, atq. eiu$dem $ectæ alũ-
nus Seneca arbitrati $unt con$umptum iri aliquando non $olum mun-
dum hunc $ublunarem, $ed etiam cœlum. Quod Sibylla 2. lib. oraculorũ
<mgl>Sibyll{ae}.</mgl>
hunc in modum cecinit.</p>
<p>Tunc ardens fluuius cœlo manabit ab alto
Igneus, atque locos con$umet funditus omnes,
Terramque, Oceanumque ingentem, & cærula ponti,
Stagna, lacus, fluuios, fontes, Ditemque $euerum:
Cœle$temque polum, cœli quoque lumina in vnum
Fluxa fluent, forma deleta pror$us eorum.</p>
<p>A$tra cadent etenim de cœlo cuncta reuul$a.</p>
<p>Ad hæc multi patres varijs in locis orbes cœle$tes natura $ua di$$olu-
<mgl>Multorum
patrum.</mgl>
biles e$$e tradiderunt, D. Ba$ilius homil. 1. & 3. in Gene$. Theodoretus
in commentarijs $uper 8. cap. epi$tolæ ad Rom. D. Dama$cenus libro 2.
fidei orthod. cap. 6. D. Chry$o$tomus homil. 9. & 10. ad populum Antio-

<pb 57>[res-1444-1-v_0065_57_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆST. I.</rh>
chenum. Iu$tinus philo$ophus & martyr re$pondens ad quæ$tionos
gentilium, quæ$t. 93. 94. 95. & in opu$culo contra Ari$totelen; quod
etiam in paræne$i ad gentes ait Platonem è diuims litteris accepi$ie;
item Irenæus lib. 4. cap. 16. D. Ambro$ius lib. 1 Hexam. cap. 6. Genna-
dius in libro de Eccle$ia$ticis dogmatibus cap. 7. & alij.</p>
<p>Suffragatur huic $ententiæ diuinarum litterarum auctoritas do-
cens cœlos, qui nunc $unt, vetu$tate con$umendos perituros\’que, vel
$altem in alium $tatum & formam tran$mutandos. Nam p$alm. 102.
<mgr>P$alm.</mgr>
dicitur, opera manuum tuarum $unt cœli, ip$i peribunt, tu autem per-
manes, & omnes $icut ve$timentum vetera$cent, & $icut opertoriumi
mutabis eos & mutabuntur. Eccle$ia$tici. 17. Quid lucidius $ole & hic
<mgr>Eccle$ia$t,
Luc.</mgr>
de$ieret? Lueæ 21. Cœlum & terra tran$ibunt. A poc 21. Vidi cælum
nouum & terram nouam; prius enim cælum & prior terra iam abijt.
<mgr>Apocal.</mgr>
2. Petri epi$tola cap. 3. Cœli magno impetu tran$ient, elementa ve-
<mgr>2. Petr.</mgr>
rò calore $oluentur; vbi cùm Apo$tolus cœlos ab elementis di$tin-
guat, dici non pote$t cœlorum nomine aerem intelligere; $ed ip$os
globos cœle$tes; proindeque palam a$$erere videtur eos igni defla-
graturos.</p>
<p>Præterea non de$unt ad idem in$titutum confirmandum argumen-
<mgr>Primum
argum.</mgr>
ta. In primis enim Ioannes Grammaticus, qui eam partem tuetur, ita
fere di$putat. Virtus finita, vt con$tat ex ijs, quæ docuit Ari$toteles
lib. 8. phy$icorum cap. 10. tex. 78. nequit per$i$tere infinito tempore;
cum nece$$e $it proportionem dari inter virtutem eiu$q. durationem:
atqui virtus cœli $inita e$t, $icut & ip$um cœlum, quod finitam ac limi-
tatam cohibet perfectionem: $it igitur con$equens, vt cœlum non po$sit
infinito tempore durare, atque adeò vt debeat tandem aliquando fa-
ti$cere vetu$tate, aut vitio aliquo extabe$cere.</p>
<p>Secundò id quod contrarias $ubit motiones frangitur ae labefacta-
<mgr>2. argum.</mgr>
tur, $phæræ cœle$tes $ubeunt contrarias motiones: $iquidem omnes
infra primam commeant $imul ab ortu ad occa$um, & ab occa$u ad
ortum; quæ locorum differentiæ inter $e oppo$itæ $unt. Nece$$e e$t
ergo machinam cœle$tem flaccidam & ruino$am e$$e.</p>
<p>Tertiò. Tam Ari$toteles, quàm eius $ectatores ea poti$simum ra-
<mgr>3. argum.</mgr>
tione cœlorum immortalita tem a$truere nituntur, quod in eis nulla
corruptionis indicia deprehendantur: $ed hæc ratio fal$um a$$umit;
non e$t igitur cur cœlos indi$$olubiles putemus. Minor propo$itio
$uadetur. Nam, vt ex libris M. Varronis D. Augu$t. 21. de ciuit. Dei
<mgr>D. Aug. ex
Varione.</mgr>
cap. 8. refert, $tella Veneris dicitur $emel muta$$e magnitudinem, cur-
$um, & figuram. id quod accidi$$e Rege Ogyge nobiles Mathematici
Adra$tus Cy zicenus & Dion Neapolites tradiderunt. Præterea anno
$alutis no$træ qumgente$imo $eptua ge$imo $ecundo $upra mille$i-
mum apparuit in Ca$siopea noua $tella, quæ po$t biennium euanuit.
Quare non e$t cur affirment corpora cœle$tia ab omni labe & di$$olu-
tionis nota aliena e$$e.</p>

<pb 58>[res-1444-1-v_0066_58_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS II.
ENODATIO CONTROVERSIÆ.</h>
<p>VT propo$itæ quæ$tioni faciamus $atis prænotandum e$t
multipliciter po$$e quidpiam indi$$olubile, $iue immortale
<mgl>Incorrup-
tibile mul
tis modis
accipi.</mgl>
dici. Primo modo, quia ex $ua natura habet e$$endi nece$si-
tatem, ita vt nulla vi à $uo e$$e decidere queat. Secundo,
quia nullam habet cum materia comunctionem. Tertio, quia et$i ma-
teria con$tet, ea tamen eiu$modi e$t, vt non teneatur aliarum forma-
rum de$iderio: vnde fit, vt nec interire nec peregrinas qualitates ad-
mittere po$sit. Quartò, quia e$to illius materia alias formas appe-
tat; e$t tamen aliunde præditum aliqua qualitate, quæ omni aduen-
titiæ affectioni corruptionem aut noxam inuehenti aditum præclu-
dit. Primo modo $olus Deus Opt. Max. immortalis e$t, cùm habeat
e$$e omnino independens, & omnes res creatæ po$sint ab ip$o in nihi-
lum redigi; in eoque $en$u docuit $extum Concilium generale actio-
<mgl>Quo $en$u
angeli di-
cãtur in 6.
Concil. ge
neralt e$$e
immorta-
les per na-
turam.</mgl>
ne 11. angelos non e$$e immortales per naturam, $ed per gratiam: quia
videlicet ex $e po$$unt non exi$tere, nec ni$i Dei creantis bene$icio e$$e
habent. Secundo modo dicuntur angeli indi$$olubiles, quandoqui-
dem $unt omnis corporeæ molis expertes. Tertio modo controuer-
$um e$t num cœle$tes orbes incorruptibiles haberi debeant, idque in
præ$enti di$quirimus. Quarto modo erunt immortalia beatorum cor-
pora, vt docet D. Thomas 1. p. q. 97. ar. 1. ex D. Augu$tino in epi$to-
la ad Dio$corum a$$erente adeò potenti natura Deum feci$$e animam,
vt ex illius beatitudine defluxura $it in corpus plenitudo $anitatis, &
incorruptionis vigor.</p>
<p>His ita con$titutis præ$ens quæ$tio duplici a$$ertione explicanda
<mgl>Prima a$-
$ertio.</mgl>
e$t. Prima $it. Corpora cœle$tia $uopte ingenio indi$$olubilia $unt.
Hanc $tatuit probauitque Ari$toteles 3. cap. huius-libri & cap. 1. li-
bri 2. Et in libro de mundo ad Alexandrum, $i eius e$t illud opus.
Eandem amplexus e$t D. Diony$ius 4. cap. de diuinis nom. & tota fe-
re Peripatetica $chola communi a$$en$u.</p>
<p>Ea verô non alio argumento meliùs $tabilitur, quàm experientia
<mgl>Eius pro.
batio.</mgl>
tot ætatum & $eculorum, quibus mirabilis con$tantia in cœle$ti mun-
do ob$eruata e$t; cùm tamen in inferiori, quia corruptibilibus con$tat
corporibus, tam multiplex $it varietas, tam perennis mutatio. Sanè
quidem $i lunæ globus di$$olui po$$et, non effugeret acrimoniam & vo-
racitatem ignis $ibi cohærentis: nec po$$et non ab eo in dies ab$umi.
Fuit etiam perfectioni & pulchritudini vniuer$i conueniens, vt qu\~ead-
modum in natura quædã $unt corpora animata, alia inanima: ita quæ-
dam e$$ent corruptibilia, alia interitus expertia. Præterea naturæ or-
do po$tulabat, vt $uperior mundus, à quo inferioris vis magna ex parte,
dependet, & gubernatur, immortalitatis prærog atiua excelleret.</p>

<pb 59>[res-1444-1-v_0067_59_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO I.</rh>
<p>Quæri autem $olet num, licet corpora cœle$tia naturæ $uæ conditio-
<mgr>Dub.</mgr>
ne immortalia $int; diuina tamen virtute (quod procul dubio $ieri po-
te$t) re ip$a po$t diem iudicij di$$olui debeant. Cui dubitationi hunc
in modum re$pondemus. Sit $ecunda a$$ertio. A$tra, corporaque cœle-
<mgr>Secundi a$
$ertio.</mgr>
$tia po$t diem iudicij non $unt di$$oluenda, nec immutanda quoad $ub-
$tantiam: $unt tamen nouæ lucis acce$sione diuinitus illu$tranda. Prjo-
rem partem huiu$ce a$$ertionis affirmat D. Dama$cenus lib. 2. $idei or-
<mgr>Dama$c.
Grego. M.
Hierony.
Procl.
Method.
Oecum.</mgr>
thod. cap. 6. D. Gregorius lib. 17. Moralium cap. 5. D. Hieronymus in il-
la verba E$aiæ, Cœli $icut fumus lique$cent. Item Proclus & Metho-
dius apud Epiphanium hære$. 64. & Oecumenius ad cap 3. epi$tolæ 2.
D. Petri. Pote$tque id probari ex illis verbis capitis tertij Eccle$ia$tæ,
didici quod omnia opera, quæ fecit Deus, per$euerant in perpetuum.
& p$al. 148. $tatuit ea in æternum. Pro quo etiam facit illud primæ ad
Corinth. 7. præterit figura huius mundi; non enim dixit A po$tolus
præterituram $ub$tantiam, $ed figuram. Po$terior verò a$$ertionis pars
con$tat $acræ paginæ te$timonijs, præ$ertim illo E$ai. 30. Erit lux
lunæ $icut lux $olis, & lux $olis erit $eptimpliciter, hoc e$t, $eptuplo
maior, quàm modo e$t. idemque a$$erunt vnanimi con$en$ione do-
ctores $acri ad eundem locum, & Schola$ticæ Theologiæ pro$e$$ores
in 4. $ent. d. 48.</p>
<h>ARTICVLVS III.
EXPLICANTVR QVÆ IN AD.
uer$am partem adducta fuerant.</h>
<p>NVnc adea re$pódeam<_>9</_>, qu{ae} cõclu$iones à nobis propo$itas
labefactare vid\~etur. In primis quod multi patres cœle$tes
<mgr>Quo $en$u
multi pa-
tres dixe-
rint orbes
cœle$tes
di$$olubi-
les e$$e.</mgr>
globos incorruptibiles e$$e negarunt, dicimus cũ D. Tho-
ma 1. p. q. 66 art. 2. pronuntiatũ id ab eis ex mente Pla.
tonis, qui docuit cœlos no natura $ua $ed Dei co$eruatrice
bene$icentia ab interitu $eruari. Veri$imile quoq e$t eorũ aliquos acce-
pi$$e incorruptibile non tertio modo, de quo no$tra quæ$tio e$t; $ed
iuxta primam illam notionem, qua incorruptibile $oli Deo conuenit.</p>
<p>Quod ad diuinarum litearum te$timonia attinet, re$pondet D. Au-
gu$tinus 3. de gen. ad lit. cap. 2. & 3 Et in explanatione p$alm. 101.
omnia eiu$modi loca, quæ $ignificare videntur cœlum e$$e di$$u-
lubile interpretanda e$$e de aere. E$t enim familiare $cripturæ di-
uinæ aerem cœlum nuncupare, vt p$al. 103. dicuntur volucres cœ-
li, id e$t, aeris. Quo etiam modo cœlorum nomen v$urpauit D. Pe-
trus loco cit, vt ex antecedentibus con$tat. Nam cùm prius dixi$$et ter-
<mgr>interprete
D. Aug. 20
de ciuit.
Dei c. 24.</mgr>
ram cœlosque illuuione aquarum perij$$e, $ubdidit e$$e illos iterum
in diem iudicij igni de$tinatos. Quare cùm manife$tum $it aquas di-
luuij non attigi$$e cœle$tes globos, patet non $ignificari ab A po$tolo

<pb 60>[res-1444-1-v_0068_60_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
eos extremo incendio perituros Adde $i quando in diuinis libris $phæ
ræ cœle$tes, aut $idera fin\~e habitura, mutandaue leguntur intellig endũ
id e$$e nõ de fine, $eu mutatione quoad $ub$tantiã; vt docet D. Hierony
mus in commentarijs ad cap. 65. E$atæ & D. Gregorius libro 17. Moral.
cap. 5. $ed quoad illorum accid\~etia, cuiu$modi $unt vacatio â priori mi
ni$terio, v$u & opere; & variatio conditionis, aut promotio in melior\~e
$tatum. Ce$$abit enim po$t diem iudicij eorum motus & influxus, acci-
pientque noua lucis incrementa, vt in $ecunda a$$ertione diximus. Ta-
met$i quidam $acrorum voluminum interpretes exi$tima$$e vide antur
totam a$trorum & cœle$tis mundi compagem diuina virtute penitus
euertendam, aliamque in eius locum $ubrogandam.</p>
<p>Ad primum verò argumentum eorum, quæ in eodem articulo pro-
<mgl>Sol. 1. arg.</mgl>
po$uimus, dicendum cum D. Thoma 1. contra gent. cap. 20. omi$$a alia
qua dam re$pon$ione Comm\~etatoris, quam ibidem refellit, id cuius e$-
$e à tempore per $e non attingitur, $ed e$t totum $imul & omnino fi-
xum atque immutabile, & $i virtutis, quoad inten$ionem, finitæ $it, po$
$e tempore in$inito per$i$tere. Nam cùm $emper eod\~e modo $e habeat,
hac ex parte eius virtus quodammodo infinita e$t, ac nihil differt diu
ne, an momento duret: atque hoc modo $e $e habere corpora cœle$tia
quo ad $uam $ub$tantiam. Quare minimè requir\~edam e$$e æqualitatem
inter natiuam eorum perfectionem, & moram, qua perdurant: qua$i ne
ce$$e $it quantum hæc extenditur, tantũdem illam intendi ac perfici.
Ari$toteles autem 8. Phy$. loco citato agit de virtute mouente finita,
quæ tempore langue$cit. con$ule D. Thomam loco citato & Ferrarien-
$em ibidem.</p>
<p>Ad $ecundum re$pondemus id, quod motibus verè ac propriè con-
<mgl>Solut. 2.</mgl>
trarijs cietur, di$$olui aut ex toto, vt animantes: aut ex parte vt elemen
ta, $ed tales motus non conuenire cœlo. Quia non $ubit alterationes, qu{ae}
ver$antur inter qualitates propriè contrarias, vt calefa ctionem, & fri-
gefactionem. I tem quia propria lationũ cõtrarietas non deprehenditur
ni$i in motu, qui per lineã rectam fit, vt cap. 4. tex. 26. huius libri demõ
$trauit Ari$toteles. Nec verò motus orbiumcœle$tium ab oriente in occa
$um, & ab occa$u iu orientem $ibi mutuòrepugnant; cùm non fiant $u
per eo$dem polos, nec ver$us partes $impliciter repugnantes, vt $uo loco
planiùs, ac pleniùs dicendum erit.</p>
<p>Ad tertium conce$$a maiori propo$itione neganda e$t minor: dicen
<mgl>Solut. 3.</mgl>
dumque $i Veneris $tella eiu$modi $ubijt mutationem; id non ad ali-
quam naturæ vim referendum e$$e, $ed ad miraculũ, & ad diuini numi-
<mgr>Eiu$d\~e e-
clyp$is me
minit ex E-
thnicis $cri
ptoribus
Phlegõ in
$uis Chro-
nicis te$te
Originetr
3. in Matt.</mgr>
nis potentiam. Solet enim aliquando Deus non $ine cau$a, licet inter-
dum nobis ignota, talia portenta $iue miracula mundo exhibere: $icut
etiam in diuinis literis Io$ue 10. legimus, vt Ie $us Naue inchoatum præ
lium victoria $iniret, $olem diuina virtute con$titi$$e: & E$ai. 38. retror
$um commei$$e, vt regi Ezechiæ quindecrm anni ad viuendum diuini-
tus conce$si hoc prodigro $ignificarentur: & eundem $olem Chri$to mo
riente ob$curatum $ui$$e, te$tante $acri Euangelij hi$toria.</p>

<pb 61>[res-1444-1-v_0069_61_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QV ÆSTIO I.</rh>
<h>ARTICVLVS IV.
DILVITVR RELIQVA PARS TER-
tij argumenti; agitur de noua $tella Ca$siopeæ.</h>
<p>QVod ad Ca$siopeæ $tellam attinet, quam ip$i vi-
dimus. Magnam illa omnibus, qui rei nouitatem
notarunt, admirationem peperit: confe$timq. A$-
trologos, quorum eæ partes erant, ad $peculation\~e
& fer\~edum de ea iudicium excitauit. A pparuit an
no 1572. durauit fere biennium, & initio quidem
magnitudine, & claritate Veneris $tellam $upera-
re videbatur, deinde aliquot tran$actis men$ibus
v$que eò decreuit, vt non maior videretur, quam quoduis $idus tertiæ
magnitudinis, eamque retinuit quantitatem reliquo tempore donec
euanuit. Vnà cum tribus Ca$siopeæ $tellis figuram, quam Geometræ
rhombum vocant, exprimebat: non alio quàm diurno motu $imul cum
aplane progrediebatur: vbique locorum, con$entiente A$tronomorum
ob$eruatione, eundem $itum inter $tellas fixas habere vi$a e$t.</p>
<p>Igitur $uam de ea $ententiam literis con$ig narunt nobili$simi ætatis
<mgl>Mauroly-
cus Abbas
Me$$an\~e$is
Paulinus
Pridianus,
Chri$to-
phoi<_>9</_> Cla
uius, Tha
deus, & A-
ge$sius.</mgl>
<mgr>Prima opi
nio de no-
ua $tella.</mgr>
no$træ A $trologi, quorũ nõnullis vi$ũ fuit hoe iubar $tellã nõ fui$$e, $ed
cometã: nec in regione Æ therea, $ed infra lunæ globũ emicui$$e. Verùm
hos ratio illa confutat, quòd cometæ, qui in elementari plaga vi$untur,
<mgr>Refellitur.</mgr>
nõ vbique eund\~e exhibent cern\~etibus a$ pe ctum; $ed ob propinquita-
tem (vt inter A$tronomos ratum firmumque habetur) nunquam eod\~e
in loco notantur $i ad $tellas iner rantes collatio fiat. Præterea cometæ
tardius, quàm $ydera, $eruntur, $icut & aer, cui in$ident. At in noua $tella
nihil horum ob$eruatum $uit.</p>
<p>Alij arbitrati $unt eam $tellã in regione Ætherea con$i$tere: qui in di
<mgr>Secunda
opinio bi-
partita.</mgr>
uer$um abiere. Quidam enim putarunt haud nouum e$$e a$trum, $ed
vnum ê tredecim, quibus Ca$siopeæ $ydus con$tat, atque ob ingentem
expirationum terre$trium copiam, quæ per id tempus inter ip$am no$
trumque a$pectum interiecta fuerit, $olito maius & $plendidius e$$e vi
$um. At horum $ententia ex eo palam coarguitur, quod multi A $trono
<mgr>Reijsitur
quoad prio
r\~e partem.</mgr>
mi, qui rem attentè in$pexerunt, præter nouum illud a$trum alias tre-
decim $tellas ob$eruarunt in Ca$siopea.</p>
<p>Quidam iudicarunt e$$e $tellam aliam ex minimis, quæ in aplane $i-
tæ $unt, & præ exiguitate obtutum effugiunt, tune verò interpo$ita in
ter nos & ip$am, exhalationum multitudine, $e $e in con$pectum dedi$-
$e. Sed quod neque hi veritatis $copum attigerint ea ratio probat,
<mgr>It\~e quoad
po$terior\~e.</mgr>
quia non po$$et tanta $pirationum vis inter illam & a$pectum no$-
trum interijci, quin eædem $pirationes $imul inter aliud vicinum $y-
dus eiu$dem Ca$siopeæ, & no$trũ vi$um interponerentur pro diuer$u-

<pb 62>[res-1444-1-v_0070_62_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
tate videlicet regionum, præ$ertim longi$simo interuallo di$tantium,
$icut de Cometis antea diximus. Quare non vbique eadem $tella; $ed
alia, atque alia nono illo magnitudinis increm\~eto con$piceretur. Quod
tamen ita accidi$$e A$tronomi negarunt.</p>
<p>Re$tant duæ aliæ $ententiæ, quarum vna $tatuit hoc iubar e$$ul$i$$e
quidem in octa ua $phæra, non tamen veram $tellam fui$$e, $ed cometã;
qui citra vllum miraculum $olius naturæ vi extiterit: neque cœle$tia
corpora ita e$$e ab interitu $oluta, vt aliquando ha$ce tran$mutatio-
<mgl>Senrentia
exi$timan-
tium fui$$e
cometã in
octauo or
be.</mgl>
nes $ubire nequeant. Hoc placitum, præterquam quod refellitur com-
munibus argumentis Peripateticæ $cholæ, cœlorum immortalitatem
ab i$iiu$modi alterationibus liberam a$truentis: pote$t etiam priua-
tim hoc pacto reuinci. Cùm $tellæ $int partes cœli den$iores & nouum
illud $idus non ni$i ex cœli materia, quœ tenui$sima e$t, coa gmentari
<mgl>Reijcitur.
Stell{ae} par-
tes cœli d\~e
$iores.</mgl>
debuerit, generari certè nequiuit, ni$i aliæ partes cœli rare$cerent, aliæ
den$arentur: hoc autem non $uit po$sibile per naturã: ergo neque illud
Probatur a$$umptio, quia cœlum non e$t naturæ fluidæ, $ed con-
$i$tentis & $olidæ, vt annotauit A phrodi$æus in primum Meteo-
rorum, vbi Ari$toteles ait motu $olis atteri, & attenuari aerem.
Quod minimê accideret ni$i corpus $olare ac cœle$te $olidum e$$et.
Item quia alioqui $tellæ fixæ aliquando $ibi mutuò magis appro-
pinquarent, & à $e recederent: item non po$$et primum mobile æqua
l: celeritate inferiores orbes $ecum rapere: vt aeri accidere vide-
mus, cuius $uperior pars lunæ globo circumuehitur, $ed quia flui-
dæ naturæ e$t, ac dum elabirur, totum cœli rapientis impul$um
non excipit, idcirco minori velocitate circumuoluitur, vt con$tat
ex motu cometarum. Denique capite trige$imo $eptimo libri Iob
<mgr>ab Eliu, v@
no ex ami
cis Iob.</mgr>
dicuntur cœlilolidi$simi e$$e, & qua$i ære fu$i. Non igitur fluidi
$unt, atque adeò nec rare$cere po$$unt, neque adden$ari.</p>
<p>Præterea $i natura vel partes adden$ando, vel alio quouis modo, $ua
<mgl>Orbes cœ-
le$tes $oli-
di, & qua$i
ex {ae}re.</mgl>
tamen vi, eam $tellam proferre potuit, eur non hactenus multò plures
eadem vi in lucem extulit? cur non aliquas materia rarefacta di$$oluit?
maximè cùm non $it veri$imile tot $eculorum ætatbus ne id faceret
impeditam fui$$e.</p>
<p>Supere$t ergo vt veri$imilior $it alia opinio omnium vltima, quæ
a$$erit nouam hanc $iellam, non phy$ica, $ed $upernaturali generatio-
ne à Deo fui$$e procreatam: licet quid nam ea portendat, & quam ob
cau$am Deus tam in$olitum $pectaculum mundo exhibuerit, adhuc la
teat. Nec e$t eur qui$piam hanc calumnietur $ententiam nobisque vi-
<mgl>Vltima sè.
tentia, qu{ae}
probatur
vti veri$i-
milior.</mgl>
tio vertat, quod ad miraculum confug iamus. Non enim hoc primum ex
titit eorum, quæ præter v$itatum naturæ cur$um, $olaque diuina virtu
te in cœle$ti mundo acciderunt, vt ex $uperiùs dictis con$tat.</p>

<pb 63>[res-1444-1-v_0071_63_t0]<rh>DE COELOCAP. IV. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h>Caput IV.</h>
<p>N On e$$e autem aliam lationem conuer$ioni contra-
<mgl>_Tex. 24._</mgl>
riam, ex compluribus quispiam $umere fidem pote$t.
Primò guidem ex eo, quia circumflexœ lineœ rectam op-
<mgl>_Text. 25._</mgl>
poni maximè ponimus. Concauum enim & curuum non
$olùm inter $e $e po$ita e$$e videntur, $ed etiam recto con-
iunct a $imulque $umpta. Quare $i qua e$t contraria latio,
eum maximè, qui fit $uper linea recta, conuer$ioni contra-
<mgl>_Text. 26._</mgl>
rium eβe neceβe e$t. At ij, qui $uper linea recta fiunt, in-
ter $e $e oppo$iti $unt ob loca; $upra enim, & infra, differen
tia loci atque coutrarietas e$t.</p>
<p><n b> Deinde $i qui$piam eãdem etiam rationem & in re-
<mgl>_Tex. 27._</mgl>
cta linea & in circumflexa (lationem enim ab A. ad B.
ei contrariam e$$e dicit, qua à B. ad A. pergitur) is eam
lationem dicit, quœ $uper linea recta fit: hœc enim finita
est: circumflexœ autem circa cadem puncta infinitæ e$$e
po$$unt. <n c> Similiter & in $emicirculo vno, velut à C. ad
<mgl>_Text. 28._</mgl>
D. & à D. ad C: e$t enim illa, quœ $uper diametro fit. S\~e-
per enim vnumquodque per lineam rectam di$tare po-
nimus. Similiter res $e $e habet, & $i qui$piam cir-
culo facto lationem eam, quœ $uper aliero fit $emicirculo,
</tf>
<tf 2>
<h>Capitis IV. Explanatio.</h>
<p>NOn <ac a> e$$e auten }</ac> Probat hoc capite nullum motum conuer$ioni
<mgr>Nullũ mo
tum cõuer
$ioniaduer
$ari.</mgr>
e$$e contrarium, quod $ibi antea concedi voluit $ine vlla con$ir-
matione, ne di$putationis $eries perturbaretur. Inprimis ergo o$-
tendit, non e$$e illi contrarium motum rectum, qui ei @ aximè op
poni videbatur, $icuti & linea recta circulo: ratiocinaturque hoc
pacto. Rectus motus recto motui contrarius e$t. ergo $i rectus etiã
circulari cõtrarius $it, duo vni erunt contrarij, quod e$t ab$urdũ.
<mgr>Nõ rectũ.</mgr>
Quod aut\~e motus recti, id e$t, qui lineis rectis peragũtur, cõtrarij $int, probat, quia t\~e
dunt in locũ $upe
rũ & infeiũ, qu{ae} lo
ca, vt inter $e maxi
mè di$tant, ita ve
ram, $olidamque
motuum contra-
rietatem, & repug
nantiam arguunt.
<mgr>Non circu
arem.</mgr></p>
<p><ac b> Deinde $iqui$
piã}</ac> O$tendit nec
motui circulari a
liũ circulirem cõ
trariũ e$$e. Etenim
\~ea cõtiarietasvno è
quattuor modis ac
cideret. Primũ $idi
ceretur mot', quo
decurriturlinea cir
cularis A. B. aduer
$ari motui, quo
tran$itur linea cir
cularis ducta inter
eadem puncta $u-
pra, vel in$ra lineã
A. B. Secundò $i di
ceretnrmotus. quo
itur per vnũ $emi
circulũ ab A. in B. aduer$ari motui, quo itur per eñd\~e $emicirculũ a B. in A. Tertiò, $i di-
ceretur motus, qui $it pet vnũ $emicirculũ alieuius circuli ab F. in D. cõtrarius. e$$e mo-
tui, qui fit per aliũ $emicirculũ eiu$d\~e circuli à D. in F Quartò $i poneretur motus $a-
ctus per integrũ circulũ ab A. in id\~e A. pervnã part\~e aduer$ari motui facto ab A. in A.
per part\~e oppo$itam. Sed nullo horũ modorum pote$t contrarietas accidere: ergo mo-
tus circularis alteri circulari contrarius e$$e nequit. Primam a$$umptionis partem o$ten
dit, quia cùm inter puncta A. B. po$sint in$init{ae} line{ae} circulares de$cribi, $equeretur. vni
motui aduer$ari in$initos, quod fal$um e$t.</p>
<p><ac c> Similiter & in $emicirculo}</ac> Con$irmat $ecundã partem a$sñpsionis, quia vt motus
cõtrarij c\~e$eantur, opus e$t terminos quãmaximè inter $e di$tare: maxima aut\~e di$tãtia
<mgr>Penes quid
meti\~eda in
lationibus
maxima dĩ
$tantia.</mgr>
in lationibus $pectã da e$t, & meti\~eda $ecundũ lineã rectã, nõ penes lineã inflexã: $iqui
<mgl>10. Metap.
c. 2. text. 3.
& 2. huius
operis c. 4.
text. 29.</mgl>
d\~e omn\~e men$urã certã, & de$initã, minimãq. e$$e oportet, cuiu$modi e$t linea recta ia
c\~es inter duo pnncta: qu{ae} inprimis nõ pote$t e$$e ni$i vna, deinde e$t õniũ lineatũ, qu{ae}
inter qu{ae}libet duo pũcta di$cribi po$sũt, breui$sima: cũ in$init{ae} curu{ae}, $iue inflex{ae} inter
ead\~e duo puncta duci queãt, quarũ qu{ae}libet maior e$t, quã linea recta de$cripta inter
ead\~e duo pũcta. Cùm igitur ad contrarietat\~e maxima di$tantia exigatur, & di$tantia,
qu{ae} e$t inter duo puncta non $ecundum l neam in flexam$ed rectam men$uretur: con
$equens e$t, vt motus, qui per $emicirculum fiunt, verã contrarietat\~e minim e $or@itur-
</tf>

<pb 64>[res-1444-1-v_0072_64_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
ei contrariã po$uerit lationi, quæ $uper altero fit veluti to-
to in circulo eam, qua ab E. ad F. itur $uper Q. $emicircu-
lũ, ei, qua ab F. ad E. pergitur in $emicirculo H. <n d> Quòd
$i & bœ $unt contrariœ; at non eœ $unt ob hoc inter $e con-
trariœ lationes, quœ $uper toto circulo fiunt. <n e> At verò
<mgr>_Text. 30._</mgr>
neque ea latio circularis, qua B. ab A. petitur, ei cõtraria
e$t, qua ab A. ad C. profici$citur. Adid\~e enim hœc ex eo-
d\~e e$t motio, cõ traria verò latio cõ trarijs e$t locis definita,
à cõ trario enim ad contrariũ itur. <n f> Quod $i circularis
<mgr>_Text. 31._</mgr>
motio circulari e$$et cõtraria, fru$tra altera e$$et. Ad id\~e
enim fit profectio per vtras{que}. Prœterea id, quod ver$atur
à quocumq; $igno incœperit, ad omnia $imiliter accedere
cõtraria loca nece$$e e$t: $unt aut\~e loci cõtrarietates $upra,
& infra, ante, & retro, dextrum, & $ini$trũ: lationis verò
contrarietates per locorũ $unt contrarietates. $i igitur œ-
qualia e$$ent, motus ip$orũ non e$$et: $i alterũ $uperaret, al-
ter profectò non e$$et. Quare, $i vtra{que} e$$ent, frustra $ane
<mgr>_Text. 32._</mgr>
corpus alterum e$$et, $uuns non $ubiens motũ: fru$tra enim
calceũ eum dicimus e$$e, cuius v$us non e$$t. At Deus &
<mgr>_Text. 33._</mgr>
natur a nihil pror$us faciunt fru$tra. Verum vbi hœc $a-
tis emer$erunt, de reliquis con$ideremus oportet.</p>
</tf>
<tf 2>
Et hac etiam ratione, probata manet tertia pars a$$umptionis: tum pr{ae}terea, quia por-
tiones, quibus integra conuer$io con$tat, cum inter $e continuari po$sint, mutuò $ibi
aduer$ari nequeunt.</p>
<p><ac d> Quod $i & h{ae}}</ac> Addit licet pr{ae}dict{ae} partes motuum circulariũ e$$ent contrari{ae}, non
proinde ab$olute concedendum dari in motibus circularibus contrarietat\~e. Nec enim
talis partium contrarietas $at e$t ad appellandos motus $impliciter contratios.</p>
<p><ac e> At vero neque}</ac> Suadet quartam partem eiu$dem minoris. primum quia motus
contrarij po$cunt terminos fibi aduer$os, cuiu$modi non $unt, qui eo pacto per totum
circulum e$$iciuntur, cùm $int ab eodem puncto ad idem punctum.</p>
<p><ac f> Quod $i circu
laris}</ac> Idem rur$us
con$irmat in hune
modũ $i pr{ae}dictis
motibus ine$$et cõ
trarietas deber\~et in
circulo de$ignari
contraria loca: in
recta autem linea
de$ignãtur duo tã
tũ loca contraria,
qu{ae} videlicer ma-
ximè di$tant (alia
<mgl>In linea re
cta duo $o
lummodo
loca cõtra
rietatem
exercent.</mgl>
enim perfectã cõ-
trarietat\~e non $or
tiuntur@ at in quo
libet pũcto circuli
licet maximã di$-
tantiã accipere″ du
cta ab vno puncto
circuli ad aliquod
aliud diametro,
qu{ae} rectarũ linea-
rũ cadentiũ in cir
culo maxima e$t.
Cùm igiturea, qu{ae}
cõtrarijs motibus
feruntur debeant
oppo$ica loca pertingere, nece$$e erit $i metus circulares $int contrarij, vt vtrumq. cor-
pus in orbem agitatum, vndecumq. moueri incipiat, ad omnia circuli puncta perue-
niat: cùm omnia contraria $int. Ex his autem ab$urdum illud con$equitur. Nam aut
ea corpora; haberent {ae}quales vires: aut in{ae}quales. Si {ae}quales, certe dum inter $e con-
currerent, neutrum alterum $uperaret: $icque ambo perpetua quiete vincta tenerentur,
atque ita fru$tra e$$ent. Quod $i alterum vinceret, id tantùm moueretur, atque ita
non obirent ambo $uum motum & operationem, cuius gratia exi$tunt: proindeque
fru$tra e$$ent: cùm tamen neque Deus, neque natura quicquam fru$tra moliatur. Ob-
$eruat hoc loco D. Thomas agnoui$$e Ari$totelem Deum e$$e cau$$am e$$icientem
corporum cœle$tium: cùm dicat illa fru$tra e$$e non po$$e: quia nihil fru$tra à Deo
$it. Ac $ane quod mundi creatio (et $i non nona, id e$t, qua mundus à Deo ini-
tio temporis è nihilo productus fuit, vti $ides docet) Ari$toteli innotuerit, mul-
torum e$t Theologorum $ententia, D. Thom{ae}, non hoc tantum loco, $ed etiam
in 8. lib. Phy$ic{ae} au$cultationis ad text. 4. Alberti Magni de quatuor coœuis q. 1.
Scoti in 2. d. 1. q. 3. Heru{ae}i in tract. de {ae}ternitate mundi q. 4. & aliorum. lege,
$i placet, qu{ae} in hanc $ententiam $crip$imus 8. lib. Phy$icorum cap. 2. qu{ae}$t. 2.
art. 2.</p>
</tf>

<pb 65>[res-1444-1-v_0073_65_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. QVÆSTIO I.</rh>
<h>QVÆSTIO I.
RECTE NE ARISTOTELES PRO.
barit nullum motum circulari e$$e contarium.</h>
<h>ARTICVLVS I.
Q VIBVS ARGVMENTIS ARISTOTE.
licæ rationes oppugnentur.</h>
<p>IM primis contra ip$um pronuntiatum Ari$totelis
<mgr>Primum
argum.</mgr>
arentis nullum motum e$$e contrarium circulari
pote$t opponi id, quod ip$e docuit 8. Phy$ic cap 8.
text. 64. motus factos in circulo ad partes oppo$i-
tas e$$e contrarios, quia $e impediunt: & quod a$-
$eruit cap. 9. eiu$dem libri text. 73 motum factum
per $emicirculum, ab A, in B, non po$$e continuari
cum motu reflexo à B. in A. quia hi motus $ibi ad-
uer$antur. Quare videtur planè in Phy$icis concedere dari inter circu-
lares motus contrarietatem.</p>
<p>Deinde contra id, quod in prima ratione $uppo$uit, vni vnum tan-
<mgr>2. arg.</mgr>
tùm contrarium e$$e, (quod pronuntiatum cognatum e$t alteri tradi-
to in primo Topic. nempe, quot modis vnum oppo$itorum dicitur,
tot alterum dici oportere) hunc in modum obijcitur. Liberalitati ad-
uer$atur non $olùm auaritia, $ed etiam prodigalitas. Ergo vni plura
$unt contraria.</p>
<p>Item contra $ecundam rationem ita di$putat Ioannes Grammati-
<mgr>3. arg.</mgr>
cus. Quemadmodum inter duo puncta de$eribi po$$unt infinitæ lineæ
circulares; $ic etiam à centro mundi ad circumferentiam po$$unt duci
infinitæ lineæ rectæ: $ed ex hoc non $equitur motui recto infinitos e$$e
contrarios; ergo neque ex illo rectè colligeretur circulari motui in$i-
nitos aduer$ari.</p>
<p>Contra tertiam ita argumentatur D. Thomas. Motus ad medium,
<mgr>4. a g.</mgr>
& à medio ex communi con$en$u Philo$ophorum $unt contrarij; & ta-
men non fiunt $ecundum maximam di$tantiam: ergo contrarietas in
motu locali non e$t $ecundum maximam di$tantiam accipienda. Pro-
batur minor, quia in mundo maior e$t di$tantia ex vno polo ad al-
terum quam à centro ad circumferentiam; cùm illa porrigatur per
integram diametrum; hæc per $emidiametrum: & tamen contra-
rietas in motu recto de$umitur à di$tantia, quæ e$t inter centrum,
& circumferentiam.</p>
<p>Denique po$tremam rationem ita impugnat Ioannes Grammati-
<mgr>5. arg.</mgr>
cus. Vt duo illi motus circulares $e $e mutuò impedirent, $ic etiam duo

<pb 66>[res-1444-1-v_0074_66_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
motus recti per eandem lineam; $ed ex hoc non $equitur alterum nio-
tum rectum, e$$e $uperuacaneum: ergo neque ex illo aptè arguetur al-
terum motum circularem $uperfluum e$$e.</p>
<h>ARTICVLVS II.
SOLVTIO ARGVMENTORVM
$uperioris articuli.</h>
<p>HÆc tamen argumenta nihil contra Ari$totelem con-
<mgl>Re$pon$io
ad 1. arg.</mgl>
<mgr>Lege D. Da
ma$c. in
Phy$icis
cap. 6.</mgr>
cludunt. Ad primum dicendum nomen contrariorum
accipi ab Ari$totele 8. & 9. cap. illius libri laxiori $igni-
ficato, videlicet pro ijs, quæ $ibi quomodolibet repu-
<mgl>Duplex no
tio contra
riorum.</mgl>
gnant; hoc autem loco $umi pre$siùs; quo pacto circulari
motui nullus e$t contrarius.</p>
<p>Ad $ecundum, prodigalitatem, & auaritiam comparatione libera-
<mgl>Ad 2.
Prodigali-
tas & aua-
ritia vt in-
ter $e con-
traria $iut.</mgl>
litatis habere rationem vnius contrarij, quod vno communi nomine
illiberalitas dici pote$t. Alij re$pondent auaritiam duntaxat, & pro-
digalitatem inter $e ab$olutè contraria e$$e, tanquam duo extrema,
nec his liberalitatem perfectè aduer$ari, $ed eo modo, quo colores
medij aduer$antur extremis; qua imperfecta contrarietate vni multa
repugnare nihil vetat.</p>
<p>Ad tertium re$pondet D. Thomas lineas rectas infinitas ductas à
<mgl>Ad 3.</mgl>
<mgr>Lege Sim-
pliciũ hoc
loco adver
$us Philo-
ponum.</mgr>
centro ad circumferentiam æquales e$$e inter $e, habereque eandem
di$tantiam, ac proinde eandem $pecie contrarietatem. Quare non
$equitur vni motui recto diuer$os $pecie di$tinctos contrariari: at cùm
infinitæ lineæ circulares nece$$ariò di$pares $int, habeantque maio-
rem, vel minorem di$tantiam, ac proinde diuer$am $pecie contrarie-
tatem, rectè colligitur ex hypothe$i aduer$arij circulari motui con-
trarios e$$e infinitos $pecie diuer$os.</p>
<p>Ad quartum dicendum contrarietatem in motu locali $olum $pe-
<mgl>Ad 4.</mgl>
<mgr>Con$ule
D. Th. 1.
huius op.
lect. 8. Fer-
rar. 3. cõtra
gent. ad
cap. 82.</mgr>
ctari penes maximam di$tantiam $ecundum lineam rectam, quæ e$t
$emidiameter mundi. Hæc e$t enim di$tantia maxima, per quam
naturaliter pote$t fieri motus rectus, non ea, quæ inter vtrunque po-
lum extenditur.</p>
<p>Quintum bifariam di$$oluit S. Thomas, $ed eius $olutionibus omi$-
<mgl>Ad 5.</mgl>
$is apertius re$ponderi pote$t, cùm contrarietas in rectis motibus $e-
cundum rectam lineam $umatur: rectæ autem lineæ, quæ à centro ad
circumferentiam progrediuntur, plurimæ $int numero inter $e diffe-
rentes, fieri po$$e vt per diuer$as illas lineas, ac vias citra impedimen-
tum contrarijs illis motibus corpora cieantur. Necenim ad eiu$modi
contrarietatem opus e$t, vt corpora per eandem lineam $ibi inuicem
occurrant, atque adeò vt $e $e impediãt. At cùm circularis motus $it ab
codem ad idem, $i vnus e$$et alteri contrarius, $e $e mutuò impedirent.</p>

<pb 67>[res-1444-1-v_0075_67_t0]<rh>DE COELOCAP. V. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. V.</h>
<p>AT que <n a> primò con$iderandum e$t, vtrum $it corpus
quippiam in$initum, vt complures antiquorum puta-
runt, an id ip$um vnumquid $it eorum, quœ fieri nequeũt.
Hoc enim an illo modo res $e $e habeat, non parum, $ed to-
tum ad veritatis contemplationem vtique refert. Etenins
hoc ferè contrariet at um omnium hi$ce, qui de natura to-
ta aliquid dixerunt, principiũ & fuit, & $ieri $anè pote$t.
<n b> Siquidem & paruus exitus à veritate fit hi$ce, qui exor-
bitarunt, $i longè progred: ũtur, decies millies maior: veluti
$i quispiam magnitudinem aliquam minimã dixerit e$$e.
Hic enim minima magnitudine intro ducta, maximas re-
rum Mat hematicarũ vti{que} dimouebit. At{que} huius cau$a
e$t, principiũ vi maius, quàm magnitudine e$$e. <n c> I dcirco
quod in principio paruum e$t, id in fine valde magnũ emer-
get. Infinitum aut\~e & principẏ vim & quantitatis maxi
man habet; quare nõ e$t ab$ur dum, ne{que} ogreditur ration\~e,
admirabil\~e differentiã e$$e ex infiniti po$itione, $i qui$piã
$ump$erit infinitum corpus in ratione rerum quippiã e$$e.
Quamobr\~e à principio repct\~etes, de ip$o dicamus oportet.
<n d> Omne it aq corpus, aut $implex, aut compo$itum e$$e ne-
<mgl>_Tex. 34._</mgl>
ce$$e e$t: quare & in$initũ ip$um, aut $implex, aut cãpo$itũ
erit: Atqui patet $i $implicia $int finita, compo$itũ nece$$a-
riò finitum e$$e. Quod enim ex multitudine finitis ac mag
nitudine cõ$tat, id & multitudine & magnitudine e$t $i
nitũ: tãtũ enim erit quãta $unt ea, ex quib<_>9</_> cõponitur at q.
con$iat. Re$iat igitur videre, vtrũ $impliciũ quippiã cor
<mgl>_Text. 35._</mgl>
porũ infinitũ magnitudine e$$e po$sit, an hoc fieri nequeat.
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis quinti explanatio.</h>
<p>ATque <ac a> primò}</ac> Explicauit hactenus è quibus corporibus mũdi moles coa
gutentata $it, nimirum è quatuor elementis, & quinta $ub$t intia cœle$ti.
Nune qua$dam vniuer$i per$ectiones, & attributa explicanda agg@editur.
Ac primum di$quirit num aliquod corpus in$initom extet, vt pleriq. ve.
<mgr>Di$cepta-
tio de cor-
pore in$ini
to, nũ $it.</mgr>
terum exi$timarũt, monetq. haud paruam huin$ce di$ceprationis vtilitat\~e
futurã, quod hinc principiũ omnium di$$en$ionum, qu{ae} olim viguetunt, ductum fuerit.</p>
<p><ac b> Siquidem & paruus}</ac> Quanti inter$it ad veri cognitionem quidnam circa infinitum
$tatuatur, ex eo o-
$t\~edit, quia patuus
error in principio
in fine magnus e.
<mgr>Paruus er-
ror in prin
ci io, mag
nus in $ine.</mgr>
uadit, $iquidem
omnia $ub$equen.
tia. dependent 2
principijs: quod il
lu$trat ex\~e, lo eo.
rum, qui in$ectiles
magnitudines. in-
uexerunt, vt De-
mocritus: po$ita
enim minima quã
titate, qu{ae} in mi-
norem diuidi ne-
queat, euertuntur
plurima effita Ma
thematicortim iu-
bentium lineã da-
tam $ecari in duo
media.</p>
<p><ac c> Iccirco quod
in principio}</ac> Eius,
quod dixerat cau-
$am e$$e ait, quia
<mgr>Principia
mole pat-
ua, virtute
magna.</mgr>
principia et$i mo-
le parua, virtute
migna $unt, vt in
$emmibus, alijsq.
eiu$modi reb<_>9</_> cet
nere e$t. Veteres
aut\~e Philo$ophi,
qui in$initu\~m po-
$uere, principium
id e$$e pr{ae}dicabãt, vt lib. 3. Phy$ic{ae} au$cultationis fu$iùs explicatum fuit. Quod $i etiana
principia, qu{ae} quantitate patua $unt, tantum momenti habent, vtique multo maius ha-
bebunt qu{ae} non virtute tantum, $ed maguitudine etiam valent, vt in$inita.</p>
<p><ac d> Omne itaq. corpus}</ac> Cùm omne corpus ė numero $impliciũ, aut compo$itorum $it,
<mgr>Corpusom
ne aut $im
plex, aut
cõpo$itũ.</mgr>
oportet in$initũ corpus, $i detur, aut $implex e$$e, aut compo$itũ: oportet it\~e, $i corpora
$implicia & numero & mole circũ$cripta $int, omne compo$itũ pari circũ$criptione de-
$iniri:nec enim compo$itũ quantitat\~e $implicrũ excedere valet O$ten$um a it\~e $upermùs
e$t corpora $implicia certo numero cõprehendi: quia nullũ pr{ae}ter ea, qu{ae} rec\~e$ita $unt,
e$$e pote$t. Tantũ ergo re$tat excutiendũ, $it ne aliquod corpus $implex infinit{ae} exten-
<mgr>Nullũ dari
corpus in.
figitum.</mgr>
$ionis, an non. Negatiuam partem veram e$$e ait Ari$toteles: atque inprimis hoc capite
$ex rationibus $uadet nullũ corpus $implex, quod in orb\~e agitetur, infinitũ e$$e po$$e.
</tf>

<pb 68>[res-1444-1-v_0076_68_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
Atque prius hoc de primo corpore, vi$o ac pertractato, de
reliquis deinceps con$ideremus. Corpus igitur, quod ver$a-
tur, nece$$ariò omne finitum e$$e, ex hi$ce patere pote$t. Nã
corpus, quod ver$atur e$t infinitum, infinitœ profectò erunt
& rectœ lineœ, quœ è medio protrahuntur: infinitarũ au-
tem inter uallum infinitum etiam est. Atque interuallum
linearum id dico, extra quod nulla magnitudo tangens li-
neas $umi potest. Hoc igitur infinitum e$$e nece$$e e$t: fini-
tarum enim interuallũ $emper finitum erit: fieri prœterea
pote$t, vt eo maius $emper $umatur, quod datũ e$t. Quare
eadem e$t ratio & de spatio, quemadmodum numerũ ex
eo dicimus infinitũ, quia maximus non e$t. Si igitur fieri
nequit vt infinito tran$itus fiat: atq. cœlum $i $it infinitũ;
interuallum otiam infinitum e$$e nece$$e e$t, fieri profectò
non pote$t, vt ip$um cœlũ ver$etur. At ver$ari cœlũ vide-
mus, ratione\’{que} iam definiuimus conuer$ion\~e corporis mo-
tion\~e cuiu$piam e$$e. <n e> Prœterea $i à finito t\~epore finitum
<mgr>_Text. 36._</mgr>
tempus ab$tuleris, & reliquũ finitũ eβe, principium\’{que} ha-
bere nece$$e e$t: $i tempus autem ambulationis principium
habet & motionis etiam principium e$t. Quare principiũ
& magnitudinis eius erit, $uper qua ambulatio fuit; ead\~e
e$t & in cœteris ratio. $it itaq. A. B. C. linea alteraex
parte infinita, qua ip$um e$t C. & rur$us alia infinita vtra
que ex parte D. E. $i igitur ab A. centro circulum linea
A. B. C. de$cribat lineam $ecans D. ε. in or bem aliquãdo
lata finito tempore erit. Totum enim t\~epus, quo ver$atum
e$t cœlum, finitum e$t; & id ergo tempus finitũ e$t, quod
e$t ablatum, in quo $ecans linea ferebatur. Erit igitur
principium quoddam, quo primũ A. B. C. linea D. E. li-
neam $ecuit: At e$$e non pote$t: non ergo fieri pote$t, vt in-
finitum ver$etur. Quare nec mundus, $i infinitus e$$et.</p>
</tf>
<tf 2>
Nam $i V. G. cœlum infinitum e$$et, line{ae} A. B. à centto duct{ae} e$$ent infinit{ae}, vtpote
<mgl>Prima ra-
tio.</mgl>
per in$initam magnitudinem pcrrect{ae}: pr{ae}terea $patium inter eas lineas fu$um infinitu
dinem haberet. Sicque vt linea A. perueniret ad locum line{ae} B. oporteret infinitum in-
teruallum pereurri. Quare cùm in$initum percurri nequeat, circumuolui cœlum nõ po$
<mgl>Infinitnm
non pote$t
decurri.</mgl>
$et: quod tamen $en$ui & experienti{ae} repugnat.</p>
<p><ac e> Pr{ae}terea $$ a $i
nito tempore}</ac> Du
plic\~e hypothe$im
pr{ae}mittit: vnam, $i
à t\~epore $inito au
feratur tempus $i-
nitũ, id, quod re-
manet, finitũ e$$e
debere: alterã, tem
pus, motũ, & mo-
bile par\~e conditio
nem $ubire quoad
finitñ & in$initũ.
Ex his ration\~e $e-
<mgl>Secunda
ratio.</mgl>
cundam ita cõpo-
nit. Si cœlũ in$ini
tum e$$et, nõ po$-
fet conuer$ionem
$uam cõ$icere $pa
tio vigintiquatuor
horatũ, vt ex $ecũ
da po$tulatione li
quet: atqui cõ$icit,
vt $en$u patet: nõ
e$t igitur infinitũ.
Maiorem probat.
nã $i lineã A. B. C.
in$initã ver$us C.
fingamus egredi à
centro, cierique ad
motum corporis;
$itq. alia linea ex
vtraq. parte in$ini-
ta D. E. qu{ae} quie$-
cat. Tunc linea
prior, motu corpo
ris circularis in or
bem agitata, po$te
rior\~e quie$centem
aliquando pertin-
get. Quare in$initũ $patium finito tempore con$icietur, quod ab$urdũ e$t. Immo quod
nec per aliquam part\~e $patij moueri queat, ex $uperiori ratione manife$t è patet. Quod
$i quis obijciat cum Xenarcho in corpore infinito non dari centrum, cùm neque detur
circum$erentia, ad quam line{ae} à centro duct{ae} {ae}quales maneant, proindeque Ari$totelis
probationem futil\~e e$$e. Occurrendũ in corpore infinito nõ dari centrũ po$itiuè, quod
in corpore circulari vnicum e$t, & circumferentiã requirit: $ed negatiuè, quia in eo nõ
magis vnum punctũ, q uam aliud, $ed quodlibet $ubit vic\~e centri, quia nullũ magis ver-
git ad ex tremum, quàm aliud in corpore, quod extremo caret, quale e$t infinitum. I. ege
D. Thomam hoc loco, & ea, qu{ae} in hane $ent\~etiam $crip$imus lib. 3. Phy $. c. 8. q. 1. art. 4.</p>
</tf>

<pb 69>[res-1444-1-v_0077_69_t0]<rh>DECOELOCAP. V. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<p><n f> Prœterea ex his etiam patet fieri non po$$e, vt infini-
<mgl>_Text. 37._</mgl>
tum motu $it agitatum. Sit enim linea A. quœprope B. li-
neam feratur, finita inquam prope finitam. $imul igitur
A. lineam à B. & B. ab A. ab$olutam fore nece$$e e$t.
Quantũ enim alterius altera occupabit, tantum illius &
altera occupabit. Si igitur ambœ in contrariũ moueãtur,
citius ab$oluentur, $in altera prope manent\~e alteram mo-
ueatur, tardius: $i modò eadem, quod prope illã mouetur,
celeritate feratur. <n g> Verum illud e$t manife$tũ, fieri non
po$$e vt finito in tempore quicquã tran$eat infinitũ: tran$-
ibit ergo in tempore infinito. Hoc enim e$t demonstratum
<mgl>_Text. 38._</mgl>
priùs in hi$ce, quœ de motu $unt pertractata: nihil autem
intere$t finita prope infinitã feratur, an infinita prope fini-
tam. Nam cùm hœc prope illã mouetur, & illa per hanc
tran$ire videtur. Similiter & $i moueatur & $i nõ mouea-
tur. Verũ $i moueantur ambœ, citius ab$olu\~etur: quanquã
nihil prohibet eã interdũ, quœ prope quie$cent\~e mouetur,
citius quàm eam, quœ fertur, contra trã$ire, $i qui$piã eas
quidem, quœ contra mou\~etur vtras{que} ferritar dè po$uerit:
eã verò, quœ prope quie$cent\~e mouetur multo celeriùs illis
ferri. Nullũ igitur rationi pror$us impedim\~etũ afferetur,
$i prope quie$cent\~e altera moueatur, cùm fieri poβit vt A.
$i prope B. lineã moueatur, motionem & ip$am etiã $ub-
eunt\~e tar dius tran$eat, vti diximus. Si igitur infinitũ e$t
tempus, quo finita $ubiens motũ ab$oluitur, & id $anè, quo
finita in finitam tran$iuit, infinitum e$$e pari ratione ne-
ce$$e e$t. Vt infinitum ergo $it motum minimè fieri po-
test: nam tempus fiat infinitum nece$$e est, etiam $i per
minimum fuerit motum. At cœlum tempore finito ver-
$atur, totum{que} fertur in orbem. Quare totã eam tran$it
circumferentiam, quœ e$t intus, ceu A. B. finitam. Impo$-
$ibile e$t ergo id infinitum e$$e, quod $ubit conuer$ionem.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac f> Pr{ae}terea ex his}</ac> Accedit ad tertiam rationem: prius tamen $upponit, $i du{ae} line{ae}
finit{ae} iuxta $e collocat{ae} $int, & amb{ae} in contrarium ferantur, aut vna quie$cente alte-
<mgr>Motus, quo
mou\~etur
du{ae} line{ae}
finit{ae} iuxta
$e po$it{ae}.</mgr>
ra motum $ubeat, pariter $e $e debere ab$oluere, mutuòq. di$iungi: quia nimirum quan-
tum illa ex hac, tantum h{ae}c ex illa occupabit. Quare diuellantur $imul nece$$e e$t:
quamuis celerius vtrâque mota, quam altera quie$cente.</p>
<p><ac g> Verum illud
e$t}</ac> Accommodat
id, quod proximè
$ump ft, de duabus
lineis, quarũ altera
finita $it, altera in-
finita; docens $iue
infinita quie$cat, $i
ue moueatur, vtrã
que pariter $e$e cõ
ficere debere, eo ta
men di$erimine,
quod $ieri nõ po$-
$it, vt linea in$imta
tempore $inito per
<mgr>Nequit li-
nea in$ini-
ta tempore
$inito per-
tran$iri.</mgr>
tran$eatur: proin-
deq. vt linea $inita
in$initam ab$oluat,
opus $it tempore
infinito. quod 6.
Phy$ic{ae} au$culta-
tionis libro o$ten-
$um fuit. Nec quic
quam refert vtrum
finita linea per in-
$initam, an infinita
per $initam com-
meet. Cùm enim
linea infinita de$e
ratur per finitam,
nihil intere$t mo-
ueatur ne finita li-
nea, an quie$cat: e-
$to $i finita mouea
tur $icuti & infini
ta, minus temporis
con$umendum $it.
Vnde manife$tum
e$t et$i linea $inita
quie$cat, idem va-
lere tran$iri $ini-
tam ab infinita, at-
que infinitam à $inita. His po$itis o$tendit non po$$e corpus infinitum circulo moue-
ri: atque ita corpus cœle$te, quod videmus in orbem agitari, non e$$e in$initum. Pote$t
<mgr>Tertia @@-
tio.</mgr>
autem tota probatio ad maiorem per$picuitatem in hanc rationem breuiter colligi.
Si cœlum e$$et in$initum non petcurreret corpora $ua concaua @$uperficie conten-
ta ni$i tempore infinito, $iue ea moueri quis dicat, $iue quie$cere: hoc autem expe-
rienti{ae} repugnat, cum videamus cœlum viginti quatuor horatum $patio circulum ab-
$oluere, igitur cœlum $initum e$t.</p>
</tf>

<pb 70>[res-1444-1-v_0078_70_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<p><n h> Prœterca vt e$$e non pote$t linea infinita exea parte.
<mgr>_Text. 39._</mgr>
qua finis e$t, ni$i ad longitudinem fine careret: $ie & $u-
perficies infinita e$$e non pote$t ea ex parte, qua finis est.
Cùm verò fuerit terminata, nulls ex parte e$t infinita.
Quadratũ enim aut circulũ aut $pharã infinitã e$$e non
dixeris, qu\~eadmodũ nec lineã bipedalem. Si igitur neque
$phœra, neque circulus, neq. quadratũ e$t infinitũ: atque
$i circulus nõ e$t, conuer$io non erit: & $i infinitus nõ e$t,
infinita non erit: $i ip$e circulus infinitus non e$t, ver$ars
profectò corpus infinitum non pote$t. <n i> Praterea $i C.
<mgr>_Text 40._</mgr>
$it centrũ A. B. verò $it infinita, & E. $it erecta adrectos
angulos infinita, & in$upar infinita $it C. D. $ubiens mo-
tum, nunquã ip$a C. D. ab E. linca ab$oluetur; $ed $cmper
perinde at q. A. B. linea $e $e habebit: $ecat enim in ip$o F.
puncto; non ergo infinit a ver$atur. <n K> In$uper, $i cœlũ e$t in
<mgr>_Tex. 41._</mgr>
finitũ atque ver$atur, infinitũ profectò finito tempore per
tran$ibit. Sit enim cœlũ quid\~e, quod manet, infinitũ: id au
t\~e quod in hoc mouetur, œquale: quare $i ver$atἭ fuerit, cũ
$it infinitum, œquale $ibi infinitum tempore finito tran$i-
bit. At e$$e hoc impoβibile dicebatur. At qui dicere
<mgr>_Text. 42_</mgr>
contra etiam licet. Cùm finitum $it id tempus, in quo e$t
ver$atum; magnitudinem quoque finitam e$$e nece$$e e$t
eam, quam conuer$ione tran$iuit. At œquale $ibi conuer-
$ione træn$iuit, & ip$um ergo cœlum finitum e$t. Corpus
<mgr>_Text. 43_</mgr>
igitur id, quod ver$atur, exitu non vacare, nec infinitum
e$$e, $ed finem habere, ex hi$ce iam, quœ diximus, patuit.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac h> Pr{ae}terea vt e$$e non pote$t}</ac> Quarta ratio e$t. Nihil quod terminus clauditur, e$t
<mgl>quarta ra-
tio.</mgl>
infinitum: atqui omne corpus clauditur terminis, cùm nullum $it, quod figura careat,
igitur nullum corpus e$t infinitum. quare nec erit corpus vllum circulare catens fine:
nec dabitur motus circularis in$inito corpori conuentens.</p>
<p><ac i> Pr{ae}terea $i C.}</ac> Quinta ratio e$t. Imaginemur, inqu t, in corpore it. finito circulari
<mgl>quinta ra-
tio.</mgl>
lineam vnã A. B.
infinitã tran$eun-
tem per centrum.
Item lineam C. D.
$imiliter in$initã,
$ed extra centrũ.
Pr{ae}terea lineã E.
terminatam quid\~e
centro, $ed inde in
infinitum crectam
& $ecant\~e lmeam
C. D. $i linea E.
moueatur alijsdua
bus quie$centibus
nunquam poterit
ab$oluere lineam
C. D. cùm $it in$i-
nita, $ed $emper cã
in alio & alio pũ-
cto continget. Nũ
quam ergo circu-
lare corpus motũ
perficiet.</p>
<p><ac K> In$uper $i cœ-
<mgl>Sexta ra-
tio.</mgl>
lum.}</ac> Sexta ratio,
quã ante per$trin-
xerat, ita concludi
tur. $i cœlum e$t
in$lnitum, etiam
tempus, quo volui
tur, erit in$initũ,
hoc a ut\~e $en$ui re
<mgl>Tempus &
mobile,
quod per-
curritur,
mutuò $ibi
re$pond\~et.
Nullũ dari
elem\~etnm
in$initum.</mgl>
pugnat, @@nigitur
cœlum in$innũ e$t. Deinde monet valere etiam hanc ration\~e è conuer$o. Nã $i t\~epus,
quo cœ lũ in orbem vertitur, e$t $initũ, etia cœlũ ip$um finitũ erit: re$pond\~et enim $ibi
mutuò quoad men$urã t\~epus & mobile, vt ex ijs, qu{ae} lib, 6. Phy$icorũ dicta $unt, patet.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. VI.</h>
<p><n A> aT verò neque id, quod è medio, neque id, quod
<mgr>_Text. 4@_</mgr>
ad medium fertur, infinitionem $ubit. Lationes e-
nimeas, quilus $ur$um ittur atquerdeor$um, contrarias
e$$e eon$iat. Contrarijs autem cõtraria loca petũtur: at q.
contrariorũ $i alterũ definitũ e$t, & alterũ definitũ erit.
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis $exti explanatio.</h>
<p><ac A>T verò neq.}</ac> Quod proximo capite de cœle$ti corpote a$truxenat, id nũe de ele-
m\~etis con$irmat, videlicet nullñ eorũ e$$e in$initũ. Et quia elementorũ duo $unt
extrema, ignis, &
terra: duo media,
aer, & aqua: de ex
tremis priori lo-
to di$$erit. Argu-
m\~etatur igiturhũc
in modũ. Quorũ
loca $unt ficita, ea
ip$a $inita e$$e ne-
ce$$e e$t: $ed ignis & terr{ae} loca $unt finita: ergo ignisetiã & terra finita $út. Minor\~e pro-
</tf>

<pb 71>[res-1444-1-v_0079_71_t0]<rh>DE COELOCAP. VI. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
Medium verò est definitum: nam $i vndeuis deor$um
feratur id, quod $ub omnibns collocatur, fieri non pote$t,
vt vltra medium ip$um progrediatur. Cùm igitur mediũ
$it definitum, & $uperum locum definitum e$$e nece$$e e$t.
Quod $i loca $unt definita atque finita, & corpora $anè
erũt finita. Prœterea $i $aperius ac inferius locus e$t de$ini
<mgl>_Tex. 45._</mgl>
tus & id, quod e$t inter hoc, definitum e$$e nece$$e e$t. Nã
$i definitũ nõ e$t, motus infinitus erit profectò. Hoc autem
impoβibile e$$e antea demon$trauimns: ergo medium ipsũ
e$t d finitum. Quare & id corpus de$initũ e$t $anè, quod
in hoc e$t, aut e$$e pote$t: At id corpus, quod $ur$um et deor
<mgl>_Tex. 46._</mgl>
$um fertur, in hoc e$$e pote$t. Aliud enimè medio, aliud
ad medium ferri $uapte natura pote$t. Ex his igitur pa-
tet corpus infinit um in ratione rerum e$$e non po$$e. <n b> Et
<mgl>_Tex. 47._</mgl>
in$uper $i pondus non $it infinitum, neque quicquam horũ
corporum infinitum e$$e profectò pote$t. Infinitinamque
corporis pondus infinitum e$$e nece$$e e$t: eadem fuerit ra
tio & de corpore leui. Nam $i e$t grauit as infinita e$t es
leuit as infinita: $i id est infinitum, quod $uper omnia emi
net. Quod quidem ex hi$ce patere pote$t: $it enim fini-
tum, at que $umatur infinitum quidem corpus A. B. pon-
dus autem ip$ius C. ab infinito igitur magnitudo finita
auferatur B. D. atque pondus ip$ius $it E: ip$um igitur
E. pondus minus erit ip$o pondere C. minoris enim mag-
nitudinis pondus minus nimirum e$t. Minus itaque pon-
dus maius men$uret numero aliquo repetitum. At vt
minus $e $e habet ad maius, ita B. D. $e $e habent ad B.
F. magnitudin\~e. Fieri enim pote$t vt quantauis ab infini
ta auferatur. Si igitur magnitudines $imilitudin\~e ratio-
nũ $ubeũt cùm põderibus, & minus põdus minor is e$t mag
nitudinis, maius etiã magnitudinis erit maioris: œquale er
go finiti põdus erit ac infiniti. Si maioris præterea corpo
ris maius est põdus ip$ius B. D. pondus, maius erit põdere
corporis ip$ius B. F. Quare $initi pondus maius erit pon
<mgl>_Text. 48_</mgl>
dere infiniti. Inœquali etiã magnitudinũ id\~e fuerit pon-
dus. Finitum enim ac infinitum inœqualia e$$e con$tat.</p>
</tf>
<tf 2>
bat: nam loca ignis, & terr{ae} $unt contraria: contraricrum verò $i vnum $initum e$t,
alterum $imiliter $initum e$$e oportet, ergo cum terr{ae} locus $it finitus, locus etiam ig-
nis $initus erit, e$le autem locum terr{ae} fin tum, ex eo con$tat: quia finitum dicitur
vltra quod progredi non licet: at terram $ic in infimo loco e$$e, vt vlrra eum progredi
nequeat, ea ratio conuincit, quia $i vlteriùs moueretur, cœlum peteret, atque ita a$cen-
deret, quod illius natur{ae} repugnat. Quare $initus e$t terr{ae} locus, atque adeo & ignis, qui
illi contrarius e$t. Quod $i duo illa loca $inita $unt, mulro magis $inita e$$e oportebit
<mgr>Si terr{ae}
moles lo-
co $uo mo
ueretur, in
cœlum cõ
tenderet.</mgr>
ea, qu{ae} medio continentur, cùm ab extremis coerceantur, & ab extremo ad extremum
nõ ni$i per mediũ
venire liceat: tum
quia $i ip$a media
infinita e$$ent, cõfi
ci nunquã po$$ent,
$icq ab extremo. d
extremũ nũquã ac
cederetur. Nec cor
poraleuia$ursũ, aut
grauia deor$ũ ten
derent, fru$traq il
lis indita e$$et ana
tura in clinatio ad
ea loca occt pãda.</p>
<p><ac b> Et in$uper $i
pondus}</ac> Quemad
modum exlocorũ,
qu{ae} elementis con
ueniunt, circũ$crip
tione, eorum fini-
tudinem o$tendit,
ita nune eand\~e va
riè per$uadet ex $i
nitate motric ium
virtutum, qu{ae} ei$-
dem cõpetunt. Nã
$i aliquod elemen
tum e$$et in$ir itũ,
polleret infinita
grauitate & leuica
te, quam illation\~e
probat alijs qua-
tuor$equ\~etibus: ab
$urdum verò e$$e
dari grauitatem &
leuitatem in$initã
po$tea o$tendet.
<mgr>Non po$-
$e corpus,
quodrecto
motu fer-
tur, in$ini-
tam habe-
re grauita-
tem.</mgr></p>
<p><ac c> Quod qnidem
ex hi$ce}</ac> Infiniti
corporis quod re-
ctis lineis fertur,
interminatam atq.
in$initam grauita-
tem e$$e debere ex
eo probat, quia a-
lioqui tria $equerentur incõmoda. Primũ, finiti & infiniti eandem grauitat\~e e$$e po$$e:
$ec indũ, $initi po$$e maior\~e e$$@@rauitatem: tertium, in{ae}qualium magnitudinum@ intel-
lige vndequaque $imilium po$$e e$$e parem grauitatem.</p>
</tf>

<pb 72>[res-1444-1-v_0080_72_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<p><n d> Nilil autem interest commen$urabilia ip$a pondera
an incommen$urabilia $int. Etenim eadem erit ratio $i in
commen$ur abilia $int, veluti $i E. pondus men$urans C.
pondus ter repetitum exuperet. N am $i tres tot æ magni
tudines B. D. $umantur; pondus ip$arum maius erit pon
dere C. Quare idem eueniet impoβibile. <n e> Prœterea
<mgr>_Tex. 49._</mgr>
fieri pote$t vt commen$ur abilia ip$a $umantur. N ihil
enim intere$t à pondere, an à magnitudine initium fiat:
veluti $i E. pondus commen$urabile $umatur ip$i ponderi
C. atque ab initio ea magnitudo auferatur, quœ habet ip
$um E. pondus, ceu B. D. Deinde allata fuerit alia mag-
nitudo ceu B. F. ad quam ita magnitudo $e $e habet, vt
pondus $e $e habet ad pondus. Fieri enim pote$t, vt $i mag
nitudo A. B. $it infinita quantauis ab ea magnitudo au
feratur. His enim $umptis tam magnitudines, quàm pon-
dera inter $e $e $anè commen$urabilia erunt. <n f> At verò
<mgr>_Text. 50._</mgr>
nihil ad demon$trationem etiam refert, $imilis ip$a mag-
nitudo ponderis, ac diβimilis $it: $emper enim œqualis cor
pora ponderis magnitudinis ip$ius B. D. ponderi, quot-
quot vis ab infinito $umere, aut auferendo, aut addendo
licet. Quare patet ex his, quœ diximus, corporis infiniti
põdus $initum non e$$e. Erit igitur infinitũ. Quod $i hoc
e$$e non pote$t, nec infinitũ quicquã in ratione rerum cor
pus etiam e$$e pote$t. <n g> Atqui pondus infinitum quid
<mgr>_Text. 51_</mgr>
in ratione rerum e$$e non po$$e, ex hi$ce patere pote$t. Si
enim tantum pondus per tantum $patium hoc in tempo-
re motu cietur, tantum & in$uper in minore $anè moue-
bitur. Atque tempora rationem eam, quam habent
pondera, contra $anè habebunt. Veluti $i dimidium pon
dus hoc in tempore mouetur, duplum in dimidio huiu$ce
mouetur. Prœterea pondus finitum omne finitum $patiũ
finito quodam in tempore tran$it.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac d> Nthil aut\~e intere$t}</ac> Conaretur forta$$e quis Ari$totelis demon$tration\~e eludere, &
incommoda illa vitare: propterea quod non videantur ea $equi ni$i po$itis grauitati-
bus commen$uratis: cùm videlicet aliqua pars aliquoties repetita totam reddit, vt uni
<mgl>Exclu$io
cauilli.</mgl>
tas binarium. At non $emper ita $e habere quantitatem minorem comparatã cũ maio
ri. nec enim ternarius repetitus ex {ae}quo reddit octonarium, $ed ip$um excedit. Re$pon
det dupliciter. Pri-
mùm nihil ad vim
propo$it{ae} rationis
differre, vtrũ du{ae}
grauitates, de qui-
bus loquebatur, ita
$ibi commen$uren
tur, vt minor repe
tita maior\~e dime-
tiatur, aut exupe-
ret. $\~eper enim col
ligitur grauitatem
magnitudinis fini
t{ae} habere propor
tion\~e ad grauitat\~e
infinit{ae} magnitu-
dinis, quod ab$ur-
dum e$t.</p>
<p><ac e> Pr{ae}terea fieri
pote$t}</ac> Secũdò re$
pondet po$$e nos
in pr{ae}dicta demo $
tratione $umere
duas grauitates cõ
men$uratas, quia \.a
grauitate infinit{ae}
magnitudinislicet,
prout libuerit, hãc
aut illam part\~e ac
cipere, cũ qua aliã
ei {ae}qualem è mag
nitudine finita cõ
feramus, qua iden-
<mgl>Refutatio
alterius ca
uilli.</mgl>
tidem $umpta ab-
$oluatur grauitas
molis infinit{ae}.</p>
<p><ac f> At vero nihil
addemõ$tration\~e}</ac>
Alterũ cauillũ e x
cludit. Diceret quis
Ari$totelem $uppo
$ui$$e magnitudines, earũq. grauitates eandem inter$e habere ration\~e. At enim id e$to
in corporibus $imilariũ partium $eruetur: non $eruari tamen in corporibus partiũ di$si
milariũ, qu{ae} diuer$as affect: ones vendicant. Occurrit Ari$toteles nihil attinete $iue ma
gnitudo homogenea, $iue hete rog\~enea $it: quia integrum nobis erit \~e corpore in$ini-
to maior\~e aut minor\~e part\~e adijciendo, vel detrah\~edo accipere@ita vt vna, aut mult{ae} il
lius portiones, $umantur, qu{ae} tantumdem habeant grauitatis, quantum ea, qu{ae} ex infini
ta magnitudine ad comparationem excerpitur.</p>
</tf>

<pb 73>[res-1444-1-v_0081_73_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<p><n h> Que cùm ita $int, $i quippiam pondus $it infinitum,
<mgl>_Text. 52._</mgl>
moueatur ip$um, & non moueatur nece$$e e$t. Moueatur
enim nece$$e e$t, quo tantũ e$t, quantũ finitum: & in$uper
non moueat ur rur $us nece$$e ect, quo exce$$uũ quidem ra-
tione ip$um moueri oportet, contra\’{que} maius in minore mo-
ueri. Ratio vero infiniti nulla e$t ad finuũ. Temporis au-
tem minoris e$t ad maius t\~epus finitũ, $ed in minore $im-
per: minimum autem non e$t. <n i> Ne\’{que}; $i e$$et, vtilitas vlla
<mgl>_text. 53._</mgl>
e$$et. Sumptũ enim fui$$et quippiam finitũ maius in ead\~e
ratione, in qua re$pectu t\~eporis infinitum ad minus e$$et.
Quare œquali in t\~epore per $patium œquale finitum, ac in
finitum vtiq; moueretur. At fieri non pote$t. At nece$$e
<mgl>_text. 45._</mgl>
e$t, $i infinitum quantouis, finito tamen t\~epore, moueatur,
aliud etiam pondus finitũ in hoc eodem per spatiũ fini-
tum quo ddam moueri. Impoβibile e$t ergo pondus infini-
tum e$$e, & $imiliter leuitat\~e. ct corpora erg, infinitum
pondus hab\~etia leuitat\~e ve in ratione rerũ e$$e non poβũt.
<n K> Patet igitur corpus infinitũ non e$$e, & $i boc modo cõ-
templatio de ip$o fiat per rationes particulares. ct $i vni-
uer$aliter con$ideretur non $olum per rationes eas, quœ in
$ermonibus de principẏs à nobis $unt dictæ Determinatũ
e$t enim & illo in loco de infinito vniuer $aliter prius quo-
modo e$t, & quomodo non e$t: $ed etiam nunc alio modo.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac g> Atqui pondus infinitum}</ac> O portere inquit ex ijs, qu{ae} $equuntur, planum fieri nen
dari infinitam grauitatem. Primumq. tres hypothe$es $ubrjcit, quarct prima e$t, $i tanta
h{ae}c grauitas mouet pr{ae}finitã magnitudin\~e determinato tempote, nece$$e e$t grauitat\~e
maiorem hoc enim $ignificant illa verba contextus, tantùm & in$uper, $eu & aliquid
amplius) mouere eand\~e magnitudinem breuiori t\~epotis $patio. Secunda, qu{ae}, ex priori
<mgr>De propot
tione inter
grauitates,
& corpora.</mgr>
$equitur ita habet. Quam proportion\~e inter $e grauitates obtinent, eandem vice ver$a
$eruãt tempora, ita vt $i fimpla grauitas hoc tempore, dupla in dimidio illius moueat.
Tertia e$t, Finita grauias mouet per $patium finit{ae} magmtudinis finito tempore.</p>
<p><ac h> Qu{ae} cùm ita
$in}</ac> Colligit $i in
<mgr>Repugnan
tia, qu{ae} $e-
quitur po$e
ta infinita
grauitate.</mgr>
finita grauitas po
natur danda e$$e
duo cõtradicentia
$imul vera: quia ni
mirum eius inter-
uentu eorpus mo-
uebitur & nõ mo
uebitur. Mouebi-
tar, quia $i h{ae}c ta-
ta grauitas mouet
finito t\~epore, ma-
icr ciebit velocius
ac breuiori $patio
t\~eporis, vt coni$tat
ex prima hypothe
$i. Cùm ergo infi-
nita grauitas ma-
ior $it, qua finita,
$i finita mouet cet
to tempore per de
terminatũ $patiũ,
con$equens e$t, vt
iufinita tantumd\~e
moueat, & adhue
amplius, nimiruna
vel per maius $pa-
tium {ae}quali t\~epo-
re, vel per {ae}quale
$patiũ tempore minori, vt ex tertia hypothe$i liquet. Rur$us verò quod infinita graui-
tate non po$sit corpus moueri patet ex $ecunda hypothe$i. Oportet enim maior\~e gra-
<mgr>Inter fini-
tam, & in-
$initã gra-
uitat\~e nul-
la compa-
ratio.</mgr>
uitatem $eruata proportione velocius mouere. Quate cùm nulla $it eõpatatio inter fi-
nitam & infinitã grauitatem, nulla erit etiã inter tempus, quo mouetur corpus infinit{ae}
grauitatis, & t\~epus, quo mouetur eorpus grauitatis finit{ae}: proindeq. fi corpus cerro t\~e-
pore mouctur à grauitate finita, mouebitur in minimo ab infinita. Minimũ aur\~e non
datur, quia omne t\~epus pote$t in minores partes $ecari:mouebitur ergo in in$tanti, $eu
potius nõ mouebitur, cũ repugnet motũ, qui natura $ua $ucce$siuus e$t mom\~eto peragi.
<mgr>Non dari
minimum
tempus.</mgr></p>
<p><ac i> Neque $i e$$et}</ac> Non po$$e dari tempus minimum, quo infinita grauitas moueat ex
eo concludit, quia adhuc inter minimũ illud tempus, & inter id, quod finita grauitas
con$umit e$$et proportio: at hoc non minus repugnat, quàm inueniri comparationem
magnitudmis inter grauitatem finitam & infinitam.</p>
<p><ac K> Patet igitur}</ac> Ex dictis colligit non po$$e dari infinitum corpus, $iue $pectemus pe-
culiares rationes, hoc e$t minus communes, qu{ae} hoc loco allat{ae} $unt ex $ingulis moti-
bus, nempe recto & circulati, & fingulis corporibus, nimirum cœle$ti & elem\~etari: fiue
vniuer$ales, qu{ae} tertio Phy$ic, pertractat{ae} fuerunt, quibus etiã alias inferiùs adiunget.</p>
</tf>

<pb 74>[res-1444-1-v_0082_74_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<p><n l> Po$t hæc autem cõ$ider andum e$t, $i infinitum quidem
<mgr>_Text. 55_</mgr>
vniuer $um corpus non $it, tantum tamen $it vt plures $int
cœli. For $itan enim hoc qui$piam dubitauerit mbil ob$ta-
re, vt his qui nos circumdat mundus e$t con$titutus, $ic &
plures alios e$$e cœlos plures quidem vno, non tamen infi-
nitos. Prius autem vniuer$aliter de infinito dicamus.
<mgr>_Text. 56._</mgr></p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac l> Po$t h{ae}c autèm con$iderandum}</ac> Inquirendum $ibi ait vtrum licet totum vniuer$i
corpus non $it in-
finitum: tantam
nihilominus mag
nitudinem & va-
rietatem habeat,
vt plurcs mundi
$imul coh{ae}reant:
prius tamen com-
munibus rationi-
bus pergit o$tendere nullum dari infinitum corpus, vt inde ad in$titutum procedat.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. VII.</h>
<p>OMne <n a> it a {que} corpus aut finitum aut infinitũ e$$e ne-
ce$$e e$t, & $i infinitũ e$t, aut $imiliũ, aut diβimiliũ
partium e$$e. Et $i diβimiliũ partiũ e$t, aut ex finitis $pe-
cie, aut ex infinitis con$tare. Patet igitur ex infinitis con-
<mgr>_Tex. 57._</mgr>
$tare non po$$e: $i qui$piam nobis primas $uppo$itiones ma-
nere $inat. Nam $i primi motus finiti $int, species quo\’{que}
$impliciũ corporum finitas e$$e nece$$e e$t, ctenim $implicis
guidem corporis motio $implex e$t: $implices aut\~e motio-
nes finitœ $unt, at{que} omne naturale corpus motion\~e babere
nece$$e e$t. <n b> At verò $i infinitũ ex infinitis erit, & quam
que partiũ infinitã e$$e nece$$e e$t. dico autem aquam, vel
ignem: at boc e$$e non pote$t. Demon$tratũ est enim neque
pondus neq; leuitatem in ratione rerũ infinitã e$$e. <n c> Prœ-
<mgr>_Text. 58._</mgr>
terea loca quoq; ip$arum magnitudinũ infinita e$$e nece$$e
e$t. Quare & motus omniũ infinites e$$e: hoc aut\~e e$$e ne-
quit, $i primas $uppo$itiones po$uerimus ver as e$$e; & neq;
id, quod deorsũ, neq; id, quod $ur$um fertur in infinitũ mo
ueri poβit. Impoβibile e$t enim fieri id, quod ortũ $ubire nõ
pote$t, tam in qualitate, quã in quãtitate, quã etiã in vbi.
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis $eptimi explanatio.</h>
<p>O <ac a> Mne itaq. corpus}</ac> Vt argum\~eto à motu locali de$umpto probet nõ exi-
$tere corpus infinitũ, tres pr{ae}mittit corporũ diui$iones: deinde ita argu-
mentatur. Species motus $implicis, quo ad locum itur, $unt cerro numero
<mgl>Speciesmo
tus $impli-
cis localis
certo nu-
mero con-
tinentur.</mgl>
comprehen${ae} vt con$tat ex ijs, qu{ae} initio huius libri tradita $unt: ergo &
corpora $implicia certo numero continentur: alioqui aliqua e$$ent cor-
pora, qu{ae} proprio motu carerent: cùm tamen vnicuique corpori $uns motus debeatur.</p>
<p><ac b> At verò $i mfinitum}</ac> Tribus rationibus o$tendit non po$$e dari corpus infin tum
ex di$similibus partibus con$titutum. Prima ratio e$t, quia oporteret eius partes (intel-
lige vel $altem v-
nam aliquã ex ijs)
in immen$ũ porri
gi, atq. ita infinita
pollere grauitate,
quod $upra con-
futatum fuit.</p>
<p><ac c> Pr{ae}terea loca}</ac>
Secunda ratio e$t,
quia $i partes to-
tius infiniti mag-
nitudine infinita
<mgl>Locus &
res locata
{ae}qualitat\~e
inter $e ha
lent.</mgl>
pr{ae}dit{ae} $int, opor-
tebit etiã loca in-
finitam capedin\~e
habere: fiquidem
loca omnia rebus
cõt\~etis paria $unt.
Quare & motus
partium infiniti e
runt, quod tamen
fieri non pote$t, $i
vera $unt, qu{ae} fue
re $uperiùs demõ-
$trata, videlicet ni
hil po$$e $ur$um
aut deor$um in infinitum moueri: eo quod locus $uperus, & infimus determinati $int.
Addit commune id e$$e omnibus motibus, ac mutationibus, vt id, quod e$t impo$sibi-
le factum e$$e, impo$sibile $it etiam fieri. Nam V.G. $i leo non pote$t e$$e particeps
intelligenti{ae}, certè nec intelligenu{ae} particeps e. fici pote$t. Item $i corus non pote$t
e$$e @@bus, nec potetie albe$cere. Si Tagus nequit e$$e in A Egypto, nec eò à natura $e-
retur: cùm natura nihil fru$tra aggrediatur.</p>
</tf>

<pb 75>[res-1444-1-v_0083_75_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
Dico œutem hoc pacto, $i impoβibile e$t album quippiam
fore, aut pedale, aut in Ægypto: & fieri quicquam horũ
impoβibile e$t. Impoβibile e$t igitur & illuc etiã quic-
quam ferri, quo nullum corpus peruenire potect $ubiens
lationem. <n d> Prœterea & $i $eiuncta $unt, non minus tam\~e
<mgl>_Tex. 59._</mgl>
bi$ce, qui e$t ex omnibus, ignis infinitus e$$e pote$t. <n e> At
<mgl>_Tex. 60._</mgl>
corpus e$t id, quod omni ex parte dimen$ionem babet.
Quare quî fieri pote$t, vt plura quidem $int diβimilia, v-
numquodq; autem ip$orum $it infinitum? omni enim ex
parte quodq; infinitũ e$$e oportet. <n f> At verò neq. $imiliũ
<mgl>_Tex. 61._</mgl>
partium infinitum e$$e pote$t. Prime enim non e$t alius
prœter hos motus: horum igitur vnum habebit. Quod $i
hoc concedetur, eueniet $anè grauitatem, aut leuitat\~e in-
finitam in ratione rerum e$$e. Atqui impoβibile e$t id,
quod ver $atur, infinitum e$$e: fieri enim non pote$t, vt in-
finitum ip$um ver$etur: nibil enim intereft hoc an cœlum
infinitum e$$e dicatur: hoc autem demon$tratum e$t im-
poβibile eβe. <n g> At verò fieri omnino non pote$t, vt infi-
<mgl>_Tex. 62._</mgl>
nitum $ubeat motum: aut enim $ecundũ naturam, atu vi
motus ciebitur: at que $i vi moueatur, e$t ip$ius profectò, &
$ecundũ naturã motus, quare & locus proprius alius erit,
ad qu\~e ip$um $uapte natura feretur: at hoc impoβibile e$$e
con$tat. <n h> Omnino autem fieri non po$$e, vt infinitũ à fi-
<mgl>_text. 63._</mgl>
nito patiatur, aut in quippiam finitũ ag at, ex bi$ce patere
pote$t. Sit enim infinitũ quid\~e A. finitũ aut\~e B & t\~epus,
in quo finitũ mouit, ac infinitũ e$t motũ C. $i igitur ip$urns
A. calefactũ e$t, aut pul$um à B. aut aliud quippiã paβũ
in t\~epore C. $it D. ip$o B. minus atq; minus æquali in t\~e-
pore moueat minus; $it aut\~e E. ab ip$o D. alter atũ. Quod
igitur D. e$t ad B. id ip$um ad finitũ aliqued erit puta F.
</tf>
<tf 2>
<p><ac d> Pr{ae}terea et$i}</ac> Dicetet quis non dari corpus aliquod in$initum continum, $ed con-
$tans infinitis partibus difcreus, quo pacto Democntus po$uit infimta corpu$cula in-
<mgr>R. futatio
ca ullatro
nis.</mgr>
$ectilia. Occurrit Ari$toteles nihil diffetre $i e{ae} partes continu{ae} aut di$cret{ae} $int: cùm
ex illis, vtcumque $e habeant, infinita moles con$urgat.</p>
<p><ac e> At corpus e$t
id}</ac> Tertio conclu
<mgr>Non po$-
$e exi$tere
corpus in
finitã con
$tans parti
bus di$si-
milium ra
tionum.</mgr>
dit non po$$e dari
corpus in$initum
di$simulatiũ par-
tium. Nã corpus
tribus con$tat di-
men$ionibus lon-
gitudine latitudi-
ne, & profuditate.
Quare $i ignis V.
G. infinitus fit,
omnes loci diffe-
rentias occupabit,
proindeq. nullum
ceteris corporibus
$patiũ relinquet.</p>
<p><ac f> At verò neq}</ac>
O$tendit nõ po$ie
dari corrus infini
tum $imilium par
tiũ. Primùm quia
oporteret conue-
nite illi aliquem
localem motum,
vel rectum, vel cir
cularem: quod ta-
men repugnat: $i
chim corpus infi-
nitum recta moue
retur, haberet in-
finitam granitat\~e:
quod paulo ante
imnugnatum fuit:
$i in gyrdm, $e-
querentur ea ab-
$urda, qu{ae} $upe-
riùs explicata $ũt.</p>
<p><ac g> At vero fieri
omnino}</ac> Idem conclud t ex eo, quia tale corpus infinitum $imilium partium vel
moueretur $ecundum naturam, vel per vim. Non $ecundum naturam, quia darentur
duo loci infiniti: vnus, quem occuparet, alter, ad quem tenderet: quod non minus re-
pugnat, quàm dari $imul duo infinita corpora. Non per vim, quia conueniret ei ali-
quis motus naturalis, ex quo idem ab$urdum exi$teret. Nullo igitur pacto corpus
in$initam in rebus dari pote$t.</p>
<p><ac h> Ommno autem}</ac> Per$equitur in$titutũ probans corpus infinitum neque in fin tum
agete, neq. ab eo pati po$$e. Interponit aut\~e huius rei demon$trationi qu{ae}dã po$tulata,
quibus tota probatio innititur. Primum e$t, fi id, quod mouet {ae}quali virtute & magni-
<mgr>Po$tulatũ
primum.
Secandũ.</mgr>
tudine pr{ae}ditum fit, parem magnitudin\~e eodem tempore mouebit. Secundũ, $i id, quod
mouet tam virtute, quàm mole minus $it, eod\~e t\~epore mouebit magnitudin\~e minor\~e.
</tf>

<pb 76>[res-1444-1-v_0084_76_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
Atque alterare ponatur æquale quidem æquali in tem-
<mgr>_Tex. 64._</mgr>
pore œquale: minus autem inœquali minus, & maius etiã
maius: atque tantum $anè, quantũ ratio flagitabit, quam
habet maius ad minus: à nullo ergo finito vllo in tempore
mouebitur infinitum. Minus enim aliud œquali in t\~epore
à minore mouebitur, ad quod id, quod rationem $ubit, fi-
nitum nimirum erit. Infinitum enim ad finitum nullam
rationem $ubire pote$t. <n i> At verò neque infinitum vllo in
<mgr>_Text. 65._</mgr>
tempore finitum mouebit. Sit enim infinitum quidem A.
finitum verò B. tempus autem C. igitur D. in C. tempo-
re minus B. ip$o mouebit. Sit illud F. atque quam ratio-
nem B. totum habet ad F. eam habet E. ad D. ergo E.
mouebit ip$um B. F. in tempore C. finitum ergo & infini-
tum æquali tempore alterabunt, at fieri non poie$t. Suppo-
nebatur enim maius minore in tempore alter are: at {que} tem
pus $umptum idem faciet $emper: quare nullum erit tem-
pus, in quo mouebit. <n K> At verò fieri non pote$t vt t\~epore
infinito moueat, aut etiam moueatur: finem enim non ha-
bet: actio autem atque paβio habent. Atqui ne{que} fieri po-
<mgr>_Text. 66_</mgr>
te$t, vt infinitum ab infinito aliquid patiatur. Sit enim tã
A. quam B. infinitũ: C. D. aut\~e tempus, in quo pa$$um e$t
B. ab A. pars igitur infiniti, qua ect E. quoniã totum B.
fuit pa$$um, non œquali t\~epore pa$$a c$t idem. Supponatur
enim minus tempore minori moueri: $it c. motũ ab A. in
tempore D. F. Quod igitur e$t ip$um F. D. ad C. D. id e$t
ip$um E. ad quippiam finitum ip$ius B. hoc igitur ab A.
in C.D. tempore motum e$$e nece$$e ect. $upponatur enim
ab eodem in maiore tempore atque minore maius minu$ue
pati: quœ quidem diui$a $unt per temporis rationem.</p>
</tf>
<tf 2>
Tertium, id quod, minus e$t, rari tempote minus mouet: & quod maius e$t. itidem
<mgl>Tertium.</mgl>
matus: $ed tantum, quanta e$t maioris ad minus proportio. Probat deinde in$titutum
in hunc modum. & primo quidem agere, aut pati non po$$e tempore finito: nam $i in
<mgl>Infinitum
non po$$e
agere, aut
pati tempo
re finito.</mgl>
$initum à finito quopiam moueretur certo ac pr{ae}finito tempore: cùm minus {ae}quali
in tempote moueatur à minore, vt pater ex tertio po$tulato, iam finiti ad infinitum
e$$et proportio comparationis, ae proinde iam non e$$et infinitum, cùm finiti ad infi-
nitum comparatio e$$e non po$sit.</p>
<p><ac i> At verò neque
infinitum}</ac> Eodem
argomento duc\~e-
<mgl>Infinitum
non po$$e
mouere fi-
nitum tem
pore finito</mgl>
te ad incommodũ
concludit infinitũ
non po$$e corpus
finitum finito t\~e-
pote mouere: quia
iam flnitum & in-
finitum {ae}quali t\~e-
pore mouebunt.
Deinde probat ne
que infinito tem-
pore agere aut pa
ti po$$e, quia om-
nis actio & pa$sio
finem exitumque
$ortitur. quare $i
ageret, aut patere-
tur corpus infini-
tum, eius actio &
pa$sio exitum ob-
tinerent, ideoque
definito tempore
perficerentur.</p>
<p><ac K> At verò fieri
non pote$t}</ac> Pro-
bat infinitum non
po$$e ab infinito
pati neque tempo
re finito neque in
finito: non finito,
quoniam tunc {ae}-
quali t\~epote pars,
ac totum patere-
tur, quod probat:
nam $i infinitum
certo t\~epore mo-
tũ e$t, aliqua eius
pars finita tempore minore moueatur nece$$e e$t: minus enim minore tempore mo-
uetur: $ed qu{ae} e$t proportio temporis, quo pars mouetur ad tempus, quo totum
mouetur, eadem pote$t e$$e partis mot{ae} ad aliam partem maiorem: nam cùm $it
proportio finita dabitur $imilis in parte, qu{ae} moueri $upponebatur, in ordine ad
aliam maiorem, $iquidem in in$inito $emper $umi pote$t maior ac maior, ergo
<mgl>Sempet in
infinito po
te$t $umi
rans maio:</mgl>
h{ae}c pars maior eodem tempore mouebitur, quo totum: quod e$t impo$sibile. Non
po$$@ autem infinito tempore pati, $imiliter ac antea o$tendit: nempe quod infi-
nitum exitu careat, & termino, quem id, quod motum e$t, nece$$ario habere debet.
</tf>

<pb 77>[res-1444-1-v_0085_77_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<p>Nullo ergo tempore finito infinitum ab infinito moueri
<mgl>_Text. 67._</mgl>
pote$t: infinito ergo: $ed infinitum quidem tempus finem
non habet: id autem, quod e$t motum, habet. Siigitur om
<mgl>_Text. 68._</mgl>
ne $en$ibile corpus actiuam aut paβiuam aut vtramque
potentiam habet: impoβibile e$t corpus infinitum, $en$ibi-
le e$$e. <n l> At verò quœ corpora etiam $unt in loco, omniœ
<mgl>_Text. 69_</mgl>
$en$ibilia $unt. Non ergo corpus vllum extra cœlum infi-
nitum erit: at neque etiam finitum. Nullum ergo corpus
emnino e$t extra cœlum. Nam $i intelligibile $it, erit $a-
nè in loco. Extra enim & intus locum $ignificat. Quare
$en$ibile corpus erit: $en$ibile autem nullum ect non in lo
co. <n m> Licet etiam & rationes afferre ad artificem di$$e
<mgl>_Tex. 70._</mgl>
rendi magis accommodatas. Neque enim ver$ari potect
in $initum $i $it $imilium parrtium: quippe cùm non $it me-
dium infiniti, id verò, quod ver$atur circa medium mo-
ueatur: neque rectà moueri; oportebit enim alium tantum
infinitum e$$e locum, ad quem $uapte natura mouebitur,
& alium item tantum, ad quem prœter naturam feretur.
<n n> Prœterea $iue natura motum habeat rectà pergendi, $i-
<mgl>_Text. 71._</mgl>
ue vi moueatur, vtroque perfectò modo mouentes vires in
finit as e$$e oportet. Vires enim infinitœ $unt infiniti, & in-
finiti vires $unt infinitœ: quare & id, quod mouet, infini-
tum eβe nece$$e e$t. E$t autem in hi$ce, quœ de motu $unt
dicta, ratio quadam, qua demon$tratur nibil finitorũ po-
tentiam infinitam, neque quicquam infinitorum finitam
habere. Si igitur erit id, quod $ecundum naturam moue-
tur, & prœter naturam moueri pote$t, erunt infinita duo:
id inquam, quod $ic mouet, & id quod mouetur.</p>
</tf>
<tf 2>
Ex quibus colligit nullum po$$e dari corpus magmtudinis infinit{ae}: cum enim omne
$en$ibile corpus agere, aut pati queat, aut vtrumque, & probatum fit neutrum po$$e in-
finito corpori conuenire, efficitur vt nullum corpus $en$ibile $it infinitum.</p>
<p><ac l> At verȯ qu{ae} corpora}</ac> Occurrit tacit{ae} obiectioni. Dicetet quis extra mundum dari
<mgr>Occurtie
obiect.</mgr>
corpus infinitum intelligibile, id e$t, quod $en$um effugiat, $ed tamen intellectu perci-
cipiatur. Re$põdet
<mgr>Extra @œ-
lum nullũ
dari corp<_>9</_>.</mgr>
neq. in$initũ neq.
finitum corpus il-
lic e$$e: deinde om
nia corpora alicu
bi exi$tentia $ub
$en$ũ cadere, atq.
ita nullum dari in
telligibile corpus,
nec vero Mathe-
matica, qua talia,
exi$tere: quia his
non propriè con-
uenit locus, vt etiã
traditur lib. 3. hu-
ius operis eapit. 6.
text. 55. $ed per me
taphoram, vt con-
$tat ex primo de
generatione cap. 6
text. 44. & locus,
vt item $criptum
e$t in 4. phyfic. ca.
1. text. 3. tantum
qu{ae}ritur ratiamo
tus, à quo mathe-
matica ab$oluta
$unt. Probat etiam
nõ dari corpus in
telligibile extra
cœlum, quia èxtra
& intra $unt diffe
renti{ae} loci. Quare
$i corpus intelligi
bile extra cœlum
exi$tat, erit ibi vt
in loco: cùmque
omne id, quod loco circun$cribitur, fit $en$ibile, iam eiu$modi corpus $en$ibile erit:
rur$u$que non erit & quia ita $upponitur, & quia re vera locus, qui $en$ibili corpori de
betur, non ni$i intra vniuerfi complexum datur.</p>
<p><ac m> Licet etiam rationes}</ac> Rationibus phyficis, id e$t, è principijs phy$iologi{ae} de$ump
tis probauit nullum dari corpus infinitum: idem nunc Dialectico more communiori-
<mgr>Infinitum
moueri nõ
pote$t.</mgr>
bus ac probabilibus argumentis confirmat. Primum ita, omne cotpus pote$t moueri, in
finitum moueri non pote$i: igitur nullum e$t corpus infinitum. Minorem $uadet, quia
motus aut e$t circulatis, aut rectus, quorum neuter co rpori infinito competit. Non cir
cularis, cùm is circa medium $iat, & comparatione infiniti non detur medium, $icuti
nec extremum: non rectus, quia quidquid cietur moturecto aptum e$t cieri naturali-
<mgr>Locus, &
locatũ{ae}qua
lia.</mgr>
ter, & contra naturam: atque ita pote$t modo vnum, modo alium ob$idere locũ. Quod
tamen de infinito corpore dici nequit: nam cùm oporteat locum & locatum {ae}qualia
</tf>

<pb 78>[res-1444-1-v_0086_78_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<p><n o> Prœterea quid e$t id, quod infinitũ mouet? Nã$iip-
<mgr>_Text. 72_</mgr>
$um $e ip$um meuet, animatũ erit profectòrboc aut\~e quo-
nã pacto infinitũ animal e$$e potect? $in aliud quippiã e$t,
duo erunt infinita profectò; id inquam, quod mouet, & id
quod mouetur, forma, potentiaque diuer$a. <n p> Si vniuer-
$um autem non $it continuum, $ed, vt Democritus dicit,
<mgr>_Text. 73_</mgr>
ac Leucippus, corpara vacuo $int di$tincta, vnum omniũ
e$$e motum nece$$e ect: $unt enim figuris di$tincta. Natu
ram autem ip$orum vnam inquiunt e$$e perinde atque $i
quodque $eparatum aurum e$$et. Horum autem vtidici-
mus, eundem e$$e motum nece$$e ect. Quo namque vna gle
bafertur, cò & vniuer$a terra mouetur; & totus ignis
at que $cintilla eundem ad locum feruntur. Quare $i cun-
ct a pondus hab\~et, nullum corpus leue $impliciter erit: $i cũ
cta $int leuia, nullum erit particeps grauitatis. <n q> Prœte-
reœ $i pondus habent vel lenitatem: aut vltimũ quid vni-
<mgr>_Tex. 74._</mgr>
uer$i aut medium erit. Hoc autem e$$e nequit, quippe cũ
$it infinitum: omnino autem vbi medium non e$t, aut vl-
timum; ne que hoe quidem e$t $upra, hoc autem infra, &
nullus lartionis locus corporibus erit. At hic $i non $it, mo-
tus nõ erit: moueãtur enim aut $ecũdũ naturã aut prœter
naturam nece$$e e$t. Hœc aut\~e definita $unt proprijs, alie-
nis que locis. <n r> Prœterea $i vbi prater naturã manet quip
piam, aut quo fertur, illum alij locum cuipiam competere
<mgr>_Text. 75_</mgr>
natura nece$$e e$t, quod quidem ex inductione patcre po-
tect, non omnia $anè pondus aut leuit at \~e habere, $ed quœ-
dam habere, quœdam non habere nece$$e e$t. Vniuer $i igi-
tur corpus infinitum non e$$e, ex his, quœ diximus patet.</p>
</tf>
<tf 2>
dabuntur $imul duo loca infinita, $icuti & duo infinita corpora, contra natur am infi-
niti, à quo omnes loci differenti{ae} etiam imaginari{ae} oc cupantur.</p>
<p><ac n> Pr{ae}ter ea $iue)</ac> Secunda ratio ita concluditur. Omne, quod mouetur, ab alio moue-
tur, & quid\~e fortiori ($iquidem omnis actio e$t à vincente) oportet ergo, $i infinitũ mo
<mgl>Omnis ac-
tio e$t â
vincente.</mgl>
uetur, nõ à finito, $ed ab infinito $eu naturaliter, $eu per vim moueri. Erũt igitur plura
infinita, n\~epein$initũ, quod motũ affert, & quod motu cietur: quãdoquid\~e, vt in 8. Pfiy.
libro often$um fuit, nullum finitum pote$t habere infinitam vittutem: & tam\~e id, quod
mouet, infinitum corpus infinita virtute pr{ae}ditum $it oportet.</p>
<p><ac o> Pretera, quid)</ac>
H{ae}c e$t tertia ra-
tio, qua fimul re-
fellitur id, quod
quis $uperiori ar-
gum\~eto re$ponde
iet, nempe infinitũ
moueri à $e. more
viuintiũ $i, inquit,
infinitũ ita moue
retur à $e ip$o, e$-
$et animal, cùm in
ter viuentia $olũ
animal a $e ip$o
per $elocaliter mo
ueatur, quod tam\~e
e$$e non pote$t,
quia õne animal
determinatã v\~edi
cat figutã, c\~ertãq.
proportion\~e $ingu
<mgl>omne ani-
mal vendi
cat deter-
minatã fi-
guram.</mgl>
gulartũ partiũ ad
totũ: inter finitum
verò & infinitum
nõ e$t proportio.
At $i non à $e, $ed
ab alio agitetut:
vtique plura erũt
infin. ta, alterũ mo
uens, alterum mo
tũ, quod paulò an
te impugnatũfuit.</p>
<p><ac p> Si vniuersũ au
tem)</ac> Tribus ratio
nibus o$t endit nõ
dari in finitũ, quod
interiectu vacui di$tinguatur, fieuti po$uere Democritus & Leucippus, qui arbitrati sũt
<mgl>Non dari
infinitũ di$
tinctũ in-
terpo$itio-
ne vacui.</mgl>
corpora in$ectilia nõ po$$e inuic\~e coniungi ni$i vacuo interpo$ito, nec mutuò differ-
re ni$i po$itiõue, & figura. Probat ergo nõ po$$e dari infinitũ ex his conflatũ, quia cùm
illorũ omniũ ead\~e fit natura, (vt, $i vnũ aliquod eorũ $eparatim $umptũ. aurũ $it, totum
auri naturã obtineat nece$$e e$t) ita oportebit vniuersa aut grauia e$$e aut leui@@ It\~e cũ
eòd\~e t\~edat gleba, quò tota terra: & $cintilla, quò totus ignis, omniũ idem motus erit, &
omnia $imul cũ toto, quod confic unt, vel $or$ũ dumta@at, vel deor$um tendent: quo-
<mgl>Eodem t\~e-
dunt pars,
& totam.</mgl>
rum vtrumque impo$sibile e$t. Nam $i omnia grauitate pr{ae}dita $unt, nullum dabitut
corpus leue: $i omnia leuitate, nullum graue, contra manife$tam experientiam.</p>
<p><ac q> Pr{ae}terea $i pondus)</ac> Secunda ratio. Si pr{ae}dicta corpu$cula grauia, aut leuia $unt, mo
uebuntur ad medium, vel ad extremum, deor$um aut @@@$um. quod repugnat, quia infi-
</tf>

<pb 79>[res-1444-1-v_0087_79_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h it>CAP. VIII.</h>
<p>N <n a> Vne aut\~e dicamus cur & plures cœli e$$e non po$-
<mgl>_Text. 76_</mgl>
$unt. Hoc enim cõ$iderandũ diximus e$$e, $i qui$piã
demon$tratũ e$$e de corporibus vniuer $aliter nõ putet, ex
tra munàũ hũc nihil ip$orũ e$$e po$$e; $ed $ermon\~e dicrũ e$-
$e duntaxat exi$timet de bi$ce corporibus, quœ indefinitè
ponuntur. Omniaitaq. corporœ & vi & natura et man\~et
& etiã mouentur. <n b> Atque quo in loco non vi man\~et, ad
eũ $ecundũ naturã feruntur; & ad qu\~e non viferuntur, in
eo manent natura. Quo verò in loco vi manent, ad eũ &
vi $anè feruntur, & ad quem vi feruntur, in eo vi quoq.
manent. <n c> Prœterea $i hœc latio vi fit, contraria competit
$ecundũ naturã. <n d> Atque $i ad hoc mediũ illine viterra
<mgl>_Tex. 77._</mgl>
feretur, hinc illuc $ecundũ naturã feretur. Et $i hic terra
non vi manet, & buc natura $anè feretur. Vnum enim eũ
motum, qui $ecundum naturam competit e$$e con$tat.</p>
</tf>
<tf 2>
nitum omnes locorum differentias confundit & tollit, quibus $ublatis nullus motus, $i
ue naturalis, $iue pr{ae}ter naturam e$$e poterit.</p>
<p><ac r> Si vbi}</ac> Tertia ratio. Locus, ad quem vnum corpus tend t cõtra naturam, & in quo
per vim quie$cit, e$t alteri corpori naturalis, vt inductione pater. (Nã V.G. locus infim<_>9</_>
quò ignis truditur, & in quo detinetur contra inna tã $ibi in clination\~e, e$t terr{ae} natu-
ralis@: $i ergo in$ectilia corpora repugnãte ingenio deor$um feruntur: nec ni$i per vim
inibi con$i$tunt, alia erunt corpora, qu{ae} eòd\~e per $e tendant, ibid\~eq. $uapte natura ma-
neant. Quod $imiliter concludi pote$t $i quis dieat eiu$modi corpu$cula naturali impe
tu inferior\~e locũ cape$$ere. Nõ igitur õnia pr{ae}dicta indiuifibilia grauia erũt. nec eund\~e
appet\~et locũ. Ex quo rur$us $equitur, quod ãtea colligebatur, plura dari loca: cõtra ratio
n\~e infiniti õnia occupãtis.</p>
<h it>Capitis octaui explanatio.</h>
<p>N <ac a> Vnc autem)</ac> Po$tquam o$tendit vniuer$um non e$$e magnitudine in
finitum, accedit ad probandum, non plures e$$e mundos, (hos autem
<mgr>Non plu-
res e$$e mũ
dos.</mgr>
cœli nomine $ignificat). Pr{ae}mittit ergo inprimis aliquot hypothe$es,
qu{ae} ad propo$itũ $uadendũ v$ui erũt. Prima eft. Omnia corpora quie$
cunt, & mouentur tum natura $ua, tũ vi. loquitur aut\~e de inferioribus
tantũ corporibus. H{ae}c enim cũ di$$olubilia $int, $icuti a potentioribus
immutãtur, & ad
interitũ rapiuntur,
ita a proptijs locis
per vim dimouen
tur.</p>
<p><ac b>Atque quo in
loco}</ac> Secunda hy
pothe$is. Vbicunq.
<mgr>2.</mgr>
aliquod corpus $e
cũdũ naturã, & nũ
per vim manet, il-
luc natur{ae} impetu
fertur. & è contra
rio, in qu\~ecũq. lo-
cũ per naturã cor-
pus aliquod t\~edit,
in eo naturaliter
cõ$i$tit. quod $imi
liter de motu &
quiete violenta a$
$erendum e$t.</p>
<p><ac c> Pr{ae}tetea $i h{ae}c)</ac> Tertia hyp othefis. Si qua loci mutatio alicui corpori violenta $it,
<mgr>3.</mgr>
eius contraria erit ei $ecũdum naturam: vt quia motus in locum $uperum e$t terr{ae} vio
lentus, motus deor$um erit ei naturalis.</p>
<p><ac d> Atque $i ad hoc inedium)</ac> Ratione á motu de$umpta o$t\~ed it nõ po$$e dari plutes
mũdos, quia oporteret cuilibet $uã e$$e terrã. Quate terra, qu{ae} in alio mũdo exi$teret,
ad locũ huius demearet, idq.aut per naturã, aut per vim: $i per vim, i\.a mutatio, qu{ae} e$t
a medio huius mũdi ad mediũ illius foret ei $ecundũ naturã, vt ex tertia $uppo$itione
cõ$tat. Quod tam\~e falsũ e$t: quia à medio vniuer$i nõ pote$t terra naturaliter moueri,
<mgr>Nequit ter
ra ã medio
mundi $e-
cundum na
turã moue
ri.</mgr>
repugnante grauitate, qua pollet. Vnde etiam patet nec $ecundum naturam po$$e terrã
alterius mundi ad locum huius venire.</p>
<p><ac c> Pr{ae}terea mundos vniuer$os)</ac> Pergit o$tendere in$titutũ, $imulque remouet quod quis
$uperiori argumento forta$$e re$ponderet, nimirũ mũdos nõ con$tare ex ij$d\~e corpo-
ribus, & ign\~e ac terrã alterius mundi diuer${ae} natur{ae} e$$e, ideõq. nõ t\~edere ad loca hu-
ius. Ait igitur oportere mundũ vtrũq. ex corporibus eiu$d\~e
natur{ae} & inclinationis cõ
$latũ e$$e: alioqui nõ $pecie, $ed $olo nomine cõuenir\~er. Quod viderur alrenũ ab eorũ
dogmate, qui plures mũdos fecete. Quare $icut portio aliqua nr{ae} terr{ae} ad hoc mediũ:
portio no$tri ignis ad extre<gap>oc conc\~edit, quia õnes eãdem habent $pecie $ormam
</tf>

<pb 80>[res-1444-1-v_0088_80_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<p><n e> Prœterea mundos vniuer$os ex ij$dem corporibus con-
<mgr>_Tex. 78._</mgr>
$tare, cùm $int eiu$dem naturœ, nece$$e e$t. Corporum etiã
vnumquodque potentiam eãdem habere nece$$e e$t, vt ter
ram, ignem, & ea, quœ inter hœc collocantur. N am $i hœc
$olo conueniunt nomine & non forma, eadem eœ, quœ illie
& hîc $unt dicuntur, vniuer$um quoque nomine profecto
tantum mundus dicitur. Patet igitur ip$orum aliud è me
dio, aliud ad medium aptum e$$e $uapte natura ferri: $i ig-
nis omnis eiu$dem e$t formœ, & vnumquodque etiam cœ-
terorum, quemodmodum & eœ partes ignis, quœ hoc in
mundo $unt. <n f> Hœc autem ita $e $e habere nece$$ariò ex
$uppo$itionibus hi$cs patet, quas de mot ibus priùs attuli-
mus. N am & motiones finitœ $unt & vnumquodque ele
mentorum per vnumquemque motuum dicitur. Quare $i
<mgr>_Tex. 79._</mgr>
motiones eœdcm $unt, & elementœ $int eadem vbique ne-
ce$$e e$t. Partes igitur terrœ quœ in alio mundo $unt, ad
hoc medium aptœ $unt ferri, & ignis etiam qui e$t ibi, ad
hoc vltimum ferri $uapte natura pote$t: at impoβibile e$t.
Si enim hoc eueniat, $ur$um quidem terram $uo in mũdo,
ignem autem ad medium ferri nece$$e e$t, Simili modo &
terram, quœ e$t hîc, è medio $ecundum naturam ferri, me-
dium illius mundi petentem nece$$e e$t; proptereœ quod
mundi inter $e $e talem habent po$ition\~e, Aut enim ponen
<mgr>_Tex. 80._</mgr>
dum non e$t eand\~e corporũ naturã $impliciũ in cœlis plu-
ribus e$$e; aut $i eãdem e$$e ponamus, ip$um mediũ vnũ &
vltimũ itid\~e vnũ faciamus nece$$e e$t. Quod $i hoc ab$ur
dũ eueniat, vno plures e$$e mũdos impo$ibile e$t. <n g> C\~e$ere
<mgr>_Tex. 81._</mgr>
autem aliam $implicium e$$e naturam, $i minus, aut plus à
proprẏs locis dictent, met as egreditur rationis. Quid enim
refert tanta longitudine, an tanta di$tent? different enim
tanto ratione magis, quanto plus di$tant; formam autem
eandem habent. <n h> At verò motum ip$orum aliquem e$$e
<mgr>_Tex. 82._</mgr>
nece$$e e$t: patet enim ip$œ moueri. Omnibus ne igitur mo
tibus vi moueri, contrarij$que dicemus? At quod omninò
moueri aptum non e$t, id vt vi moueatur, fieri nequit.
</tf>
<tf 2>
ita & alterius mun di terra, igni$que ad h{ae}c ip$a loca nitetur, vt ratio ante adducta $u-
mebat.</p>
<p><ac f>H{ae}c autem ita $e $e habere}</ac> Quod neque plures mundi
eiu$dem $peciei e$$e po$sint
ex eo conclude@t, quia cùm motionum genera certa ac de$inita fint, nece$$e e$t ea in hoc
<mgl>Non po$$e
e$$e plures
mundos e-
iu$d\~e $pe-
ciei.</mgl>
vnico mundo c@-
prehendi: & mo-
tus huius, atque il
lius in eandem na
turam con$entire.
Quare h{ae}c no$tra
terra ad centrum
illius tendet, & ter
ra illius ad centrũ
hurus. Quod tam\~e
fieri non po$$e in
de con$tat, quia iã
terra per $e ac $u-
apte vi in $ublime
feretur, cũ nequeat
ab hoc centro ad
illud peruenire,
aut contra, ni$i è
c\~etro abeũdo, atq.
adeò in $uperior\~e
locũ nit\~edo. Itaq.
aut a$$er\~edum e$t
vtrumque mundũ
non eiu$d\~e natu-
r{ae} corporibus con
$tate, quod fuit
paulò ante impug
natum, aut faten-
dum neutiquãvno
plutes e$$e mũdos.</p>
<p><ac g> Cen$ere au-
t\~e}</ac> Putaret forta$-
$e qui$piã & $i ter
ra vtriu$que mun-
di eamdem $pecie
naturã habeat: nõ
po$$e tamen ad lo
cum huius moueri
propter intercape-
din\~e locorũ. Hoc
ex eocõfutat, quiæ
$patij lõgitudo, &
<mgl>Spatij lon
gitudo nõ
variat in-
clination\~e
eorporisad
motum.</mgl>
di$tantia non mu
tat rei e$$entiã, nec
affoctiones, qu{ae} il-
lam nece$$ariò cõ
$equuntur, e$to accidentarij di$criminis rationem inuehat. Quare $i terra vtrobique ei
dem naturam vendicat, eandem obtinebit inclinationem, nec non & motum; qui ab eæ
nece$$ariò manat.</p>
<p><ac h>At vero motum ip$orum}</ac> Aliter mundi vniratem comprobat ad hunc $ere mo-
</tf>

<pb 81>[res-1444-1-v_0089_81_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
Si igitur e$t quispiam motus ip$orum $ecundum natu-
ram, & eorum $anè, quœ $unt eiu$dem formœ, & $ingu-
lorum ad vnum numero locum, ad hoc inquam medium,
& ad hoc vltimum motionem e$$e nece$$e ect. Si verò
<mgl>_Tex. 83._</mgl>
ad eadem $pecie, plura autem numero motus ip$orum
$it, propterea quod & $ingula plura quidem $unt, spe-
cie verò non differunt: non huic quidem partium ta-
le, huic autem non tale; $ed $imiliter omnibus idem ac-
commodabitur. Eadem enim omnes inter $e $e $pecie con-
ctat e$$e; numero verò quamuis à quauis differre. Hoc
<mgl>_Tex. 84._</mgl>
autem ideo dico, quia partes quœ hic $unt; & partes,
quœ in altero mundo $unt, inter $e $e $imiliter habent, &
ea, quœ hinc e$t $umpta, nullam differentiam ad earum
partium vllam habet, quœ in alio & in eod\~e $unt mundo;
$ed eodem modo $e habet ad omnes: quippe cũ inter $e $e
non differant forma. Quare aut ha$ce $uppo$itiones mo-
<mgl>_Text. 85_</mgl>
uere, aut mediuns vnum, & vltimum vnum e$$e nece$$e
ect. Quod $i $it & cœlum his ei$dem profectò $ignis ei$-
dem\’{que} neceβitatibus vnum $olùm & non plures e$$e ne-
ce$$e e$t. <n i> E$$e autem quippiam quo ferri terra e$t apta
<mgl>_Text. 86._</mgl>
ac ignis, ex cæteris etiam patet. Omnino enim id, quod
mouetur, ex quopiam in quippiam mutatur. Atque hœc,
ex quo, inquam, & in quod, specie differunt. Omnis au-
tem mutatio finitœ e$t $anè. Id enim, qued $anatur, ex
morbo it ad $anitatem: & id, quod accre$cit, è quantita-
te parua ad magnam accedit; & id ergo, quod fertur,
legem eandem $ubit: etenim hoc ex loco in locum eun-
do fit. Id ergo ex quo, & id, ad quod aptum ect fer-
ri, $pecie differre oportet: quemadmo dum id, quod $æ-
natur, non quouis $ine vllo di$crimine pergit, neque
quo vult is, qui mouet. Et ignis ergo & terra non in
infinitum, $ed in oppo$ita $anè feruntur: $uprà autem &
infra $unt ea, quœ in loco $ubeunt oppo$itionem; quibus
efficitur, vt hœc lationis $int fines.</p>
</tf>
<tf 2>
con$tat corpora aliquem motum $ortiri, cùm non $emper quie$cant. Pro comperto
item haberi debet non mouerialla omnibus $uis motibus per vim, quta quod nullum
motum ex $ua natura vendicat, nullum etiam violentum $ubite pote$t: cum violeurũ
dicatur, quod repu
<mgr>Violetum
quid $it.</mgr>
gnat naturalimcli
nationi re@ad im-
pelletis oppo$itũ.
Oporte: ergo na-
taraliũ corporum,
qu{ae} mundi partes
$unt, aliquem e$$e
natural\~e motum,
& quorum eadem
e$t $pecie natura,
eundem e$$e mo-
tum $pecie: at mo-
tionis, qu{ae} e$t ea-
dem $pecie, idem
e$t terminus. Igi-
tur omnia grauia
tendent ad me-
dium, omnia le-
uiæ ad locum $u-
perum huiu$ce
mũdi, proindeque
& terra huius ver
get ad centrum al
terius, & ignis ad
locum $uperum e
iu$dem.</p>
<p><ac i>E$$e autem}</ac>
Quod autea po-
$uerat, videlicet
<mgr>Omniacor
pora natu-
ralia ven-
dicant de-
terminatæ
loca.</mgr>
omniæ corpora
Phy$ica vendicare
determinata loca,
ad qu{ae} natura $ua
ferantur, ex eo
$uadet, quia om-
nis mutatio e$t ex
quodam in quod-
dam, non indi$-
criminatim, $ed
definite. Non e
nim album V.G.
$it. ex grammati-
co, $ed ex non
albo, vt in Phy $i-
cis explicatũ fuit,
$quidem oportet omnem mutationem finitam e$$e, cum natura effugiat infinitum,
<mgr>Natura e$
fugit infi-
nitum.</mgr>
mutatio autem finita e$$e non pote$t, ni$i certum terminum, quem petat, & in
quem de$inat propo$icum habeat. Quare oportet terram aliaque elementa certum
habere locum à natura pr{ae}$criptum, quem adeant, & in quem vbicumque $int, $uo-
pre ingenio inclinentur.</p>
</tf>

<pb 82>[res-1444-1-v_0090_82_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<p><n K> Nam & conuer$io, oppo$ita quodammodo babet ea, quœ
<mgr>_Tex. 87._</mgr>
per diametrum di$tant: toti vorò non e$t contrarium quic
quam. Quare & ex hi$ce motio quodammodo in oppo$i-
ta fit at que finita: $it igitur quispiam exitus, & non $ine
fine ferantur, nece$$e e$t. <n l> Non ferri autem hœc in infi-
<mgr>_Tex. 88._</mgr>
nitum, $ignum etiam hoc e$$e videtur. Terra namque &
ignis quo propinquiora $unt locis $uis, illa quidem medio,
ignis verò $upero loco, eo celerius porrò feruntur. Quod
$i infinitus e$$et $uperus locus, infinita nimir um & cele-
rit as e$$et; & $i celeritas infinita e$$et, & grauit as etiam
& leuitas infinita e$$et. Nam vt quod inferius perge-
ret, celeritate differens grauitate celere e$$et: $ic $i infini-
ta e$$et huius accretio, & increm entum $anè celeritat is
infinitum etiam e$$et. <n m> At verò neque ab alio, neque
<mgr>_Tex. 89._</mgr>
vi, vt quidam inquiunt, extru$um $ur$um alterum ip$o-
rum, deor$um alterum fertur. T ardius enim maior ignis
$ur$um, & maior terra deor $um vtique moueretur: nune
autem contrarium fit: ignis enim maior & terra etiam
maior, celerius $emper proprium locum petit. <n n> Neque
porrò celerius prope finem pergerent, $i vi extru$ione\’que
mouerentur. Omnia namque quæ ita mouentur, cùm
longius ab eo, quod vim attulit, dictant, tardiùs $anè
feruntur.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac K> Nam & conuer$io}</ac> Diceret qui$piam motum circularem non babere certum
terminum, cùm non tendat ex vio contrario in alind. Occuint eti m motum cir-
<mgl>Cofntatio
re$ponfio-
nis.</mgl>
cularom $uo modo ver$ari inter contrarios, atque adeò inter definitos terminos, quate-
nus iu eo inuenitur $ua, quali$eunque ca $it, oppo$itio: non $ecundum aliqua puncta in
circulo de$ignata, prout $unt puncta ip$ius circul: $ed dumtaxat quatenus $unt ex@rema
<mgl>Quopacto
mctus cir-
cularis ver
$etur inter
contrarios
teminos.</mgl>
diametri, qua maxima in circulo di$tanna c$timatur. Item quia licet tota $ph{ae}ra per $e
& ex toco non mutet locum, mutat nihilominus ratione $uarum partium, quibus di-
uer$um vbi partiale $ucce$sit è re$pondet, vt alibi explicatuna fuit.
<mgr>lib. 4 Phy$-
c. 5. q. 2.</mgr></p>
<p><ac l> Non ferti autem}</ac> Indicio quodam o$tendit corpus naturale non ferri in infinitum,
$ed ad certum ter-
minum, quia tetra
<mgl>Terra quã
to magis
centro ap-
propin-
quat, tanto
n. onetur
celerius.</mgl>
quantoò lõgiùs mo
uetur, & quantò
magis centro ap-
propinquat. tantò
fertur velociùs, $i-
militerque ignis
quò altions enolat,
& ad nat uam $e-
dem propiùs eua-
dit. Quare cùm
h{ae}c maior veloci-
tas ex maiori gra-
uitatis & leuitatis
impetu obueniat,
fi motus naturalis
corporum non cõ
cluderetur certis li
mitibus: $ed im-
men$um & inter-
minatum $patium
decurreret, $eque
retur grauitatem
& leuitatem in in-
finitum cre$cere:
quod fieri non po
te$t, cùm naturaab
infinito abhor-
reat. Nota locum
hunc Ari$totelis ad explicandam controuer$iam de cau$a maioris celeritatis in motu
naturali granium & leuium. Apertè enim $entit prouenire maiorem velocitatem ac-
ce$$u & inciemento grauitatis & leuitatis. Quod tamen non de ip$a grauitate qua$i
habituali: $ed de accidentaria, qu{ae} e$t impul$us $iue impetus ab illa ortus, intelligen-
dum e$t, vt $uo loco fu$ius dicetur.</p>
<p><ac m>At verò neque}</ac> Arrepta ex dictis occa$ione explodit $ententiam quorumdam phi-
<mgl>Explodi-
tur opinio
quorunda
de motu
grauium,
& leuium.</mgl>
lo$ophorum aientium corpora grauia & leuia po$teaquã $uas formas $ortita $unt, mo-
ueri iniecto $ibi impetu ab externo motore, eo modo, quo vnũ corpus a fortiori pro-
truditur, & vi defertur. Prima ratio contra hanc $ententiã e$t, quòd qu{ae} per vim ci\~etur,
quò $unt maiora, eo minori impetu agũtur. Et tam\~e in grauibus & leuibus cõ$tat oppo-
fitũ accidere: fiquid\~e maior ignis a$c\~edit celeriùs, maior terr{ae} gleba velociùs de$cedit.</p>
<p><ac n> Neque porto celerius}</ac> Socunda ratio, qua id\~e confirmat ita habet. Qu{ae} ab externo
motore impelluntur, non $olent in fine celeriùs moueri, $ed quo longius à motore $uo
abeunt, eo mouentur lentiùs: atqui grauia & leuia cum in naturalia loca tendunt, ce-
lerius r@ouentur in fine: non igitur ab externo motore impelluntur.</p>
</tf>

<pb 83>[res-1444-1-v_0091_83_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<p><n o> Atque vnde vi pul$a $unt, illuc non vi, $ed $uopte
nutu feruntur. Quare fides exhi$ce $umi de hi$ce, qui-
<mgl>_Tex. 90._</mgl>
bus de loquimur, $atis pote$t. <n p> Præterea, per ratio-
nes etiam, quœ ex prima philo$ophia adduci po$$unt, &
ex ip$a conuer$ione, quam quidem bic $imiliter & in
cœteris mundis perpetuam e$$e nece$$e ect; hoc idem
demon$trari profectò pote$t. <n q>Fuerit in$aper manife-
<mgl>_Text. 91_</mgl>
ctum, cœlum nece$$ariò vnum e$$e, & $i hoc con$idera-
bimus modo. N am cùm triœ $int elementa corpo-
rea, tria nimirum & loca elementorum erunt. Atque
unus quidem locus, corporis eius erit, quod $ub omni-
bus collocatur, qui quidem circa medium e$t: alius au-
tem, eius, quod orbe fertur, qui quidem vltimus e$t: &
tertius, eius, quod e$t medium corpus, qui quidem in-
ter hæc loca medius e$t. In hoc enim id e$$e corpus ne-
ce$$e e$t, quod eminet leuitate. <n r> N am $i in hoc non
e$t, extra collocabitur $anè: at fieri non potect. Aliud
enim pondere caret, aliud pondus habet: locus autem
eius co poris, quod pondus habet, inferior e$t; $i is,
qui e$t in medio, grauis eξt corporis locus.
</tf>
<tf 2>
<p><ac o>Atque vnde vi}</ac> Terria ratio. Nihil per vim fertur ad eum locum, vnde vi extra-
<mgr>3. argum.</mgr>
hitur: $ed grauia & leuia extrahuntur vi à proprijs locis, vt terra a loco infimo,
ignis à $upero. Non ergo ad illa per vim, $iue externi motoris impetu feruntur-
Hic adnerte non negare Ari$totelem grauia & leaia cùm in naturalia loca ten-
dunt moueri ab externo morore, videlicet à generante, vt à principe cauffa $ui mo-
tus: id enim alijs in locis docuit, vt 8. phy$ic{ae} au$cultasionis cap. 4. $ed tantum do-
<mgr>Grauia &
leuia mo-
uètur à ge
nerãtibus.</mgr>
cere non agitari illæ per vim ad propria loca.</p>
<p><ac p>Pr{ae}terea per rationes}</ac> Ait po$$e mundi vnitatem comprobari rationibus à pri-
ma philo$ophia
petitis, & a natu-
ra conuer$ionis,
qua cœle$tia cot-
pora mouentur.
Nam 12. Metaph.
<mgr>Vnitas mũ
di ex vni-
tate vnius
primi mo-
uentis.</mgr>
cap. 8. tex. 49. o$-
tenditur vnũ tan-
tum e$$e mũdum,
quia e$t vnum tan
tum mouens pri-
mum. Sumilicer 8.
Phy$icorum oap.
5. tex. 42. demon-
$tratur vnum tan-
tum e$$e primum
mobile, & vnum
motum nempe cir
cularem, atque v-
num primum mo
torem, cui motus
omnes $ubordin\~e-
tur. ex qua $abor-
dinatione vnitas
mundi concludi-
tur.</p>
<p><ac q> Fuerit in$uper}</ac>
Ratione $umpta
tum à cœle$tibus, tum à $ublunaribus corporibus $uadet vnum tantum e$$e mun-
dum: $umitque vt tria $unt co porea elementa, cœlum, terra, & meaium, ita tria
e$$e loca eis re$pondentia: locum medium, qui omniuin in$imo & graui$simo cor-
pori debetur, nempe terrε: extremum, ac $ummum, qui conuenit corpori circulari
id e$t cœlo: intermedium, qui corpori leui competit. Vnd: colligit non e$$e
plures mundos, quia $i alius mundus e$$et, contineret in $e alia loca $uis corporibus
recipiendis, qu\,e tamen non dantur. Aduertit D. Thomas hoc loco, appellare Ari$totel\~e
<mgr>Cur fimpli
cia corpo-
ra appell\~e-
tur ab Ari
$totele cor
pora ele
menta.</mgr>
corpora $implicia elementa corporea ad di$crimen materi\,e prim{ae}, qu{ae} etiam dicitur
elementum, non tamen corporeum: quia ex $e omni forma corporũ caret. Item vocare
cœlum elementũ quemadmodum & I. Meteor. cap. I. quia vt ex quator elementis vul-
gatis coale$cũt mi$ta:ita ex ip$o, vnà cũ alijs corporibus $implicibus, cõ$tat vniuer$um.</p>
<p><ac r> Nam $i in hoc non e$t}</ac> O$tendit corpus leue, medium e$$e inter infimum ele-
mentum, hoc e$t, inter terram, qu{ae} in medio mundi iacet & cœ le$te corpus, quod
fupremum obtinet locum, interpo$itum e$$e corpus leue (intellige vel $impliciter, vel
per comparationem) nempe tria $uperiora elementa, aquam, aetem, & ignem. Nam $i
medius illi locus non conueniret vel e$$er $upra, hoc e$t, in cœle$ti regione, vel infra.
Non infra, quia is locus debetur grauibus: non $upra, quia non e$t locus elem\~etorum,
$ed corporum immortaliũ. Fatendã jgitur e$t corpus leue pr{ae}dictũ medium occupare.
</tf>

<pb 84>[res-1444-1-v_0092_84_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
At neque præter naturam in hoc e$t loco: compete enim
alij $ecundum naturam: at nullum e$t aliud corpus in ra
tione rerum, vt putauit. In ip$o ergo medio, qui e$t inter
dicta loca, hoc e$$e nece$$e e$t. Huius autem ip$ius quæ nã
$int differentiœ, poξterius explicabimus. De corporeis igi
tur elem\~etis, quænã & quot $unt, & quis cuiu$que locus,
& quot in$uper $unt multitudine ip$a loca, ex his, quæ di-
ximus, patuit.</p>
</tf>
<tf 2>
Quod fi qui$piam dicat leue corpus non $ecundum, $ed pr{ae}er natutam, in hoc medio
loco cõ$i$tere: id refellit quia locus qui vni corpori conuenit pr{ae}ter naturã nece$latio
alteri $ecundũ naturã competit, non inueni tur autem aliud corpus, cui hoc medium
natura debeatur.
quare hoc à cor-
pere leui natur{ae}
di$tributione oc-
cupabitur. Addit
explicaturũ $e in
progre$$u, qu{ae} $int
huius corporisme
dium occupantis
differenti{ae}, prop-
terea quod inter
cœlum & terram
tria $unt corpo-
ra, aqua, aer, & ignis, de quibus vt de vno hactenus locutus fuit, de ei$dem figillatim ac
turus in tettio & quarto huius operis.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
SINT NE PLVRES MVNDI, AN
vnus tantùm.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVID VETERES PHYSIOLOGI
hac in re $en$erint.</h>
<p>IN propo$ita quæ$tione varia extiterunt philo$o-
<mgr>Guilielm<_>9</_>
Pari$ien$is
in I. de vn.
Mirand. I.
lib. de exa-
mine vani.
cap. II.</mgr>
phantium placita, quæ commemorat D, Ambro-
$ius lib. I. Hexam. c. i. D. Augn$tinus lib. 18. de ciuit.
Dei cap. 41. Theodoretus in lib. de materia & mun
do, Philo Iudæus in lib. de mundi incorruptibili-
tate, Plutarchus I. de placitis cap. 5. Cicero libro 2.
Academ. quæ$t, & libro primo de finibus. M. Alber
<mgr>Acad. q.
edit. 3.</mgr>
tus in $umma de homine, in quæ$tione de hominis
habitaculo articulo $ecundo.</p>
<p>Quidam plures inuexere mundos, finitos tamen, vt Manichæi. Alij
<mgl>qui plures
mundo; ex
cogitarunt
partim fini
tos, parti m
infinitos.</mgl>
innumerabiles vt Democritus qui in hismagnam ponebat diuer$itat\~e,
a$$erens in quibu$dam neque $ol\~e e$$e, neque lunam: in alijs $plendidiora
nitere $idera, quam quæ a pud nos vi$untur. Item quo$dam e$$e animali-
bus de$titutos, & plantis, omnique humoie vacuos:alios hi$ce rebus affa
tim abundare. Infinitos quoque mundos excogitarunt Metrodorus,

<pb 85>[res-1444-1-v_0093_85_t0]<rh>DE COELOCAP. VIII. QVÆSTIOI.</rh>
Anaximander, Anaximenes, Archelaus, Ari$tarchus, Xepophanes, Dio-
genes, Leucippus, Epicurus, & Anaxarchus; quem (vt Plutarchus refert
in libello de tranquillitate animi) cùm Alexander Macedo de mundo-
<mgr>Illacryma-
tus Alexan
der audita
mũdorum
infinitate.</mgr>
rum infinitate di$$erentem audiui$$et illacryma$$e fertur, rogantibu$q.
amicis, num aliquid ei dignum lacrymis accidi$$et; An indignum e$t, in
quit, nos flere, $i cùm infiuiti mundi e$$e perhibeantur, non dum vmus
domini fimus?</p>
<p>Vnum mundum fecere Thales, Pythagoras, Hippa$us, Anaxagoras,
<mgr>qui vnum
mundũ po
$uere.</mgr>
Parmenides, & Meli$$us, Heraclitus $toicorum princeps Zeno, Plato &
Ari$toteles. Fuerunt autem vtriu$que partis philo$ophi, & ij etiani, qui
dogma id\~e tuebãtur, diuer$is rationibus in $ententiam adducti. Namq.
vt cæteros omittamus, Metrodorus ab$urdum e$$e arebat in magno cã-
po vnam $picam na$ci, & in infinito vnum mundum. Democritus, &
Epicurus mundorum infinitatem a$truebant ex conflictatione & nexu
infinitarum partium in$ectilium.</p>
<p>Plato in Timæo, & apud Alcinoum in lib. de eius doctrina cap. 12.
<mgr>Ratio Pla-
tonis pro
mundi vni
tate.</mgr>
duobus poti$simùm argumentis innixus mundi vnitat\~e probabat. Pri-
mùm quia perfectus atque integer non foret ni$i omnia in $e compre-
henderet, & compactus con$titutu$que e$$et ex omnibus rebus à Deo
creatis. Secund ò quia conueniens e$t mundum $uo Archetypo & intel-
ligibili exemplari, hoc e$t diuinæ naturæ re$pondere, vt quemadmodũ
vnus e$t Deus, vna prima cau$a; ita vnum $it vniuer$um. Ei$dem ratio-
nibus v$us e$t Philo Iudæus in libro de mundi opificio; Alen$is 2. parte
quæ$t. 11. memb. 1. & alij.</p>
<h>ARTICVLVS II.
VERÆ SENTENTIÆ
explicatio.</h>
<p>Nos propo$itæ quæ$tioni re$pondentes a$$erimus procul dubio
vnum tantum e$$e mundum. Quam a$$ertionem argumenta illa
Platonis, & Ari$totelis probant & $i non euid\~eter. Po$$et nãque
<mgr>Mundus
vnigena,
& fingu-
laris.</mgr>
eis haud magno negotio ab aduer$arijs re$ponderi, vt ex ijs, qu\,e
Progre$$u dicemus, planum fiet. D. Athana$ius in oratione contra idola
<mgl>Lege D.
Tho. I. P. q.
47. art. 3. &
de pot. q. 3.
ar. 16. ad. I.
& 12. Plut.
in I. de Ho
mero. Gui-
lielm. Par.
I. par. de
vniuer$o.
Cœliũ lib.
I. c. 7.</mgl>
a$$erit ideò opificem naturæ Deum, vnum dumtaxat mundum condi-
<mgr>D. Athan.</mgr>
di$$e, ne de multorum numero multi etiam opifices exi$timarentur; $ed
ex vno opere vnus quoque illius auctor crederetur. Monet tamen ratio
nem hanc mundi vnitatem non conuincere; quia licet ex vniuer$itate
creatarum rerum vnus eius conditor fui$$e intelligatur; cùm inde infi-
nita virtus opificis quæ in vno tantum creatore e$$e pote$t, innote$cat:
non tamen hæc retro commeant, vt ex eo, quod vnus e$t conditor, vnũ
tantum e$$e mundum nece$$ariò concludamus; cùm ab eo multo plures
effici potuerint. Cõ$ule D. Augu$tinũ lib. 7. de ciuitate Dei cap. 9. &
Methodium in lib. de re$urrect.</p>

<pb 86>[res-1444-1-v_0094_86_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<p>Quanquam verò phy$icæ rationes non $uppetãt, quæ vnum tantum
e$$e mundum apertè demon$trent, tamen quod. vnus tantum $it, fidei
<mgl>Dari vnũ
tantu mun
dum fidei
di$ciplin{ae}
con$enta-
neum.
Act. Apo$t.
Ad Rom.
Matth.</mgl>
di$ciplinæ omnino con$entaneum e$t; cùm liquidò co$tet ex humanæ
pro$apiæ hi$toria tradita in libro Gene$eos, ac palam etiam docuerit
D. Paulus A ctorum 17. feci$$e Deum ex vno omne genus hominũ: cùm
idem A po$tolus ad Rom 5. dicat per vnum hominem peccatum in hũc
mundum introi$$e: cùm Matthæi vltimo mittantur di$cipuli ad doc\~e-
das omnes gentes. Ex quibus locis, alij$que nonnullis colligitur totum
genus hominum in no$tro hoc mundo genitum, propagatumque fuil-
$e, & intra eum contineri. Ni$i quis dicat effectum à Deo alium mun-
dum, in quo homines non $int, vel hinc ad illũ tran$uectos fui$$e à Deo
aliquos tanquam in coloniam. Quorum vtrumque ridiculum e$t, ac nul
lam. præ$e ferens $peci\~e veritatis. Ad idem confirniandũ affert D. Tho-
<mgl>Ioann.</mgl>
mas 1. p. q. 47. art. 3 illud Ioannis 1. mundus per ip$um factus e$t: vbi dũ
mundus nu mero $ingulari exprimitur, eius vnitas non ob$curè indica-
tur. Certè M. Albertus 2. p. $ummæ de homine a$$er tionem multurum
mundorum vocat hære$im, & D. I$idorus lib. 8. Etym. cap 5. inter hære-
<mgl>D, I$id.</mgl>
$es, quæ apud Chri$tianos aduer$us catholicã fidem exortæ & ab A po$-
tolis, $ancti$que patribus vel concilijs damnatæ $unt, enumerat eã, quæ
infinitos mundos ponit, Quod etiam habetur in decretis 24. q. 3. capite
<mgl>Dectet.</mgl>
Quidam autem.</p>
<h>ARTICVLVS III.
CVR MVNDVS, CVM TAMDISSIMILI
bus con$tet naturis, vnus dicatur.</h>
<p>SI quis verò petat quam ob rem totum hoc vniuer$um, quod
tantam di$similium naturarum varietatem in $e cohibet,
<mgr>De hac mũ
di vnitate
D. Thom.
loco citat.
Dur. in I.
d. 44. q. 3.
Guihel. Pa
ri$ien. lib.
de vniuer-
$o. Tullius
I. de legib.
& de diui-
nat. lib 2.</mgr>
vnum dicatur; explo$a eorum $enteutia, qui vnam cunctis re
bus auimam informantem dabant, cuius nexu, & copulatio-
ne inter $e omnia tamquam eiu$dem animalis membra iungerentur, &
à qua vnius mundi rationem haberent; quem errorem a alibi confuta-
<mgl>Diciturmũ
dus vnus
{pro}pter $ub
ordinatio-
nem cau$a
rum.
propterhar
moniam.</mgl>
bimus, re$pondendum e$t dici vniuer$um vnum propter cau$arum effi
cientium $ubordinationem, qua inferiora corpora cœle$tibus. hæc in-
telugentijs, hæ Deo Optimo Maximo $ubijciuntur. De qua $ubordina
tione Ari$toteles libro $ecundo Metaph. capite $ecundo à textu $exto
D. Thomas libro tertio contra gent. cap. 17. E$t præterea vniuer$um
vnum propter harmoniam, qua omnia ad commune bonum totius
vniuer$itatis con$entiunt, docente Ari$totele 12. Metaph, capite 10. tex.
<mgr>a 2. huius
operis q. I.</mgr>
52, Item propter ordinem, quem cuncta habent tamquam vnius exer-
<mgl>proptet or
dinem.</mgl>
citus milites tum inter $e, tum erga vnum ducem, & principem Deum;
ad quem vt ad $upremum totiusnaturæ finem, & vltimum, ac $ummũ

<pb 87>[res-1444-1-v_0095_87_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. QVÆSTIO I.</rh>
bonum contendunt, vt alibi expo$uimus ex doctrina Ari$totelis loco
<mgl>Lib. 2. Phy.
e. 9. q. 2. a 3.</mgl>
proxin è citato, D. Diony$ij 4. cap. de diuinisnom. Tri$megi$ti in Pi-
mandro, Platonis in Timæo, & aliorum.</p>
<p>Docet etiam M. Albertus extremo capite $ummæ de homine trifa-
riam ordinatum e$$e vniuer$um: nimirũ in $e, ad homin\~e, & ad Deum.
<mgl>Cõ$ule D.
Aug. in lib.
de ordine.</mgl>
<mgr>Tripliciter
mũdus e$t
ordmatus.</mgr>
In $e generatim loquendo, triplicem habere ordinem, videlicet locati
ad locum, mobilis ad motorem, potentiæ ad actum. Alia namque ab
alijs continentur, motum accipiunt, pei$iciuntur. Erga hominem verò
multiplex e$t rerum creatarum re$pectus. $uperiora namque ip$um tu\~e
tur, m$truuntque, nempe Angeli:inferiora ei ob$eruiunt ad rationem
alimenti, & vitæ $u$tentationem, laborun:que adiumenta. Quædam ei
$unt v$ui ad $tudium $apientiæ alia ad comparandam, exercendamque
virtutem; alia ad alias commoditates & emolumenta.</p>
<p>Denique ordo totius vniuer$i ad Deum non tantùm elucet in cau$a-
litate $inis, quatenus omnia ad $un mum bonum a$pitãt, vti $upra mo-
nuimus, $ed etiam in participatione eiu$dem $ummi boni; quandoqui-
dem vt D. Diony$ius quarto capite de diuio. nom, ait, quamquam Deus
<mgl>Lege et am
Ari$t. ca. 8.
& 9. huius
libri.</mgl>
omnibus rebus æqualiter ade$t, non omnes tamen illi ex æ quo ad$unt;
quia non eodem omnes gradu, $ed ordine quodam per$ectionem diui-
nam participant. Nam cù Deo conueniat e$$e, vita, & cognitio tam
intelligibilium, quàm $en$ibilium: quæ ex ijs plus $ortita $unt, magis ad
ip$um appropinquant; quæ minus, longiùs recedunt. Ita verò quæ vi-
<mgr>Multiplcx
ratio, &
giadus in
participan-
do $ummũ
bonum,</mgr>
tæ munere de$tituta $unt, in vltimo gradu iacent: quæ vitam, cognitio
nem, & immortalitatem hau$ere, in $ummo $tant: reliqua in medio.
liquet igitur vt totum vniuer$um ordine teneatur, & vt ordinis benefi
cio vnum $it Hinc præclara illa ordinis encomia. A b$que ordine mun-
dum, mundum non e$$e Ordinem e$$e formam vniuer$i, pulchritudinis
parentem, mutuæ rerum amicitiæ indi$$olubile vinculum, catenam au
ream, $ine qua neque in vnitate multitudo neque in multitudine vnitas
dari po$sit: $ed in turbatam congeriem illico omnia di$$oluantur.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. IX.</h>
<p>D <n a> Icamus autem deinceps oportet, mundum non $o-
<mgl>_Text. 92_</mgl>
lùm vnum e$$e; $ed etiam plures e$$e non po$$e, & in-
$uper perpetuũ e$$e, cum neq. corruptionem, neque genera-
tionem $ubire po{$s}it; primò dubitatione de ip$o allata:
</tf>
<tf 2>
<p>D <ac a> Icamus autem}</ac> Controner$iam de vnitate mudi non putauit Ari$toteles $a-
tis ab $e profligatum iri ni$i o$tenderet non modo vnum dumtaxat e$$e
mundum, $ed nec
plures vllo pacto
e$$e po$$e, itemque
mundum e$$e per-
petuum, ita vt nec
temporum $ucce$-
$ione po$sint plu-
res exi$tere. Hoc
igitur capite $ubij
cit tationem, qua
quis probare niteretur po$$e dari plures mundos, vt ea $oluta propriam $la-
tuat $ententiam Ratio hec e$t. In omnibus $en$ibilibus, que natura, vel
</tf>

<pb 88>[res-1444-1-v_0096_88_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
N am $iboc pacto cõ$iderauerimus, impo{$s}ibile e$$e vide-
bitur vnum ip$um ac $olum e$$e. Vniuer $is enimrebus, quæ
aut à natura, aut ab arte $unt factœ, aliud e$t ip$a per $e
ip$am forma, & quœ e$t cum materia mixta: ceu ξpbærœ
forma aliœ e$t, & aurea at{que} œnea $phœra; & circuli rur-
$us alia e$t ip$a forma, & œneus circulus ligneu$ue. ξpbœ-
rœ namque quidditatem, aut circuli a{$s}ignantes, non au-
rum, non œs in ratione dicemus: quippe cùm bœc $ub$tan-
tiœ hi$ce non $int: $i verò æneam, aut amream ξphæram
dicemtu, etiam$i prœter $ingulare quicquam aliud intel-
ligere, ac $umere non po$$umus: interdum enim, vt hoc
accidat, nihil obξtat. Veluti $i $olus vnus circulus fuerit
$umptus; non minus enim aliud e$$e circuli, & huius cir-
culi erit: & illud quidem forma, hoc autem in materia
forma erit, æc $ingulare. Cùm igitur cœlum $en$ibile $it,
$ingulare erit profectò $en$ibile enim omne, in materia e$t,
$i $ingulare autem e$t, aliud e$$e buius cœli, & cœli $im-
pliciter erit. Eξt ergo alind, hoc cœlum & $impliciter cœ-
lum at que hoc e$t, vt ξpecies, atque forma; illud vt cum
materia mixtum. Quorum autem forma quœdam, &
ξpecies e$t, eorum aut $unt aut e$$e plura $ingulariter po$-
$unt. Nam $i $int, vt quidam inquiunt, formœ: hoc acci-
dere $anè nece$$e e$t, $i nibil $it talium $eparatum, non mi-
nus idem euenire nece$$e eξt: in omnibus enim bi$ce, quo-
rum $ub$tantia in materia e$t, plura e$$e infinita ea, quæ
$unt eiu$dem ξpeciei videmus. Quare aut plures $unt cœ-
li, aut plures e$$e profectò po$$unt. Exhis igitur qui$piam
exi$timauerit, & e$$e plures cœlos, & etiam e$$e po$$e,
<n b> Con$iderandum autem rur$us eξt, quidnam horum di-
<mgr>_Tex. 93._</mgr>
citur rectè & quid non rectè. Aliam igitur e$$e formœ ra-
tionem eam, qua $ine materia e$t, aliam eam, que in mate-
ria eξt, rectè profectò dicitur, atque verum e$$e ponatur.
</tf>
<tf 2>
arte fiunt & con$tant, aliud e$t forma in $e $u npta, aliud forma con$iderata in mate-
ria: cœ um id e$t, mũdus e$t forma in $e $u npta, aliud forma con$iderata in mate-
ergo aliud qundpiam erit cœ lum in $e, aliud hoc cœlum. Maior propo$itio o$tendi-
tur, quia aliam racionem habet $ph{ae}ra, vel circulus ab$olute: aliam $ph{ae}ra {ae}nea, vel
<mgl>Aliud cœ-
lum in $e-
aliud hoc
cœlum.</mgl>
{ae}neus circulus (vnde & in definitione $ph{ae}r{ae} non ponitur {ae}s, et$i in definitione {ae}ne{ae}
$ph{ae}r{ae} adhibeatur.) Quod etiam patet vbi vnum tantum $ingulare exi$tit. Nam & $i
vnus tantum da-
retur circulus, alia
e$$et notio circuli
in commune, aliæ
huius determinati
circuli: idemq. iu-
dicium erit de cõ-
po$itis naturali-
Eu:; quandoqui-
de vniuer$alia cõ-
po$itæ vendicanut
materiam commu
nem, $ingularia
definitam & cer-
tam. Deinde ita
progreditu, in
ijs, in quibusaliud
e$t forma, $eu na-
tura in commune,
aliud h{ae}c forma:
po$$unt dari mul-
ta. $ingularia: cùm
illud cõmune po$
$it in multis $ingu
laribus contrahi,
immo cù ita $e
$e rem habere in-
ductione pateat. $i
quid\~e dantur mul
ti leones, mult{ae} a-
quil{ae}, multi lapi-
des, multi ignes,
quod item in c{ae}-
teris eiu$modi cer
nere licet. Cùm
igitur in cœlo, id
e$t, mundo aliud
$it forma, aliud
h{ae}c $orma non e-
rit in$iciandum
plures mũdos po$
$e dari.</p>
<p><ac b> Confiderandum autem}</ac> Vt propo$itam rationem diluat, expendendum $ibie$$e
<mgl>Perpendi-
tur ratio
propo$ita.</mgl>
ait, quid nam probè, aut non probe in ea dictum $it. Probe dictum inquit aliam
e$$e rationem form{ae}, qu{ae} e$t $ine materia (intellige $ingularis) aliam eius, qu{ae} mate-
ri{ae} coniuncta e$t. Negat tamen vbicunque ea diuer$itas reperitur, confe$tim dari mul-
titudinem indiuiduorum: quia cùm vnum totam in $e inateriam includit, impo$sibile
e$t dari plura, quem dmodum $i h{ae}c $imitas ex tota carne con$taret, non ni$i vnicum
</tf>

<pb 89>[res-1444-1-v_0097_89_t0]<rh>DE COELO CAP. IX. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
Nulla tamen obid ip$um mundos, aut plures e$$e, aut plu-
res e$$e po$$e, nece{$s}it as e$t: $i hic vniuer$a ex materia con-
$tat, vt con$tare videtur. Hoc autem modo for$itan id,
<mgl>_Text. 94_</mgl>
quod dicitur, magis patebit: $i enim $imitas concauitas e$t
in na$o, aut in carne, caro\’{que} materies $imitatis; $i omni-
bus ex carnibus vna fieret caro, atque in hac $imit as e$-
$et orta, nullum aliud $imum aus e$$et, aut fore omnine
po$$et. Simili quoque modo $i materies in homine care
e$t, at que o$$a; $i vniuer$a ex carne atque o{$s}ibus fieret ho-
mo, at que illa di$$olui non po$$ent; alius homo profectò e$$e
non po$$et. Eadem fuerit & in cæteris ratio: omnino enim
quorum $ub$tantia in $ubiecta materia quadam e$t, eorum
nihil oriri pote$t, $i non aliqua materiæ $it. Cœlum autem
<mgl>_Tex. 95._</mgl>
e$t quidem $ingulare, & ex materia conξtat: $ed $inon ex
ip$ius materiei parte, $ed ex vniuer$a materia con$tat, e$$e
quidem ip$ius cœli, atque buiu$ce cœli, aliud e$t; non ta-
men aut aliud erit, aut plares fieri po$$unt: propterea quod
vniuer$am hoc materiam e$t complexum. Re$tat ergo hoc
<mgl>_Text. 96._</mgl>
demon$trare, ex vniuer$a inquam ip$um naturali corpore
$en$ibili\’{que} con$tare. <n c> Dicamus autem primùm, quidnam
cœlum e$$e dicimus, atque quot modis, quo magis id nobis
manife$tum, quod quæritur, fiat. Vnoigitur modo cœlum
dicimus, $ub$tantiam vltimæ vniuer $i conuer $ionis; aut id
maturale corpus, quod e$t in vltima vniuer$i conuer $ione.
Vltimum enim $uperum\’{que} corpus cœlũ maximè con$ueui-
mus appellare, in quo & vniuer$um diuinũ dicimus e$$e.
Alio modo cœlũ id corpus, dicimus, quod e$t proximũ vl-
timæ viniuer $i cõuer$ioni, in quo luna, & $ol, & nonnullæ
$tellarum $unt collocatœ: hæc enim in cœlo dicimus e$$e.
In$uper alio modo dicitur cœlumid corpus, quod à conuer-
$ione vltima continetur; totum enim ac vniuer$um, cœlum
dicere con$ueuimus. Cùm igitur cœlum tribus modis dica
<mgl>_Text. 97_</mgl>
tur, totum id, quod ab extrema conuer$ione continetur,
ex vniuer$o naturali, $en$ibili{que} corpore con$tare nece$$e
e$t; propterea quod extra cœlum ne{que} e$t quicquã corpus,
ne\’{que} e$$e omnino pote$t. <n d> Nam $i extra vltimam conuer-
$ionem corpus $it naturale, ip$um aut $implicium quip-
piam corporum, aut compo$itorum e$$e, & aut $ecundum
naturam, aut præter naturam $e $e habere, nece$$e eξt.
</tf>
<tf 2>
$imul dari in natura po$$et. At mundus totam materiam, qu{ae} in natnra rerum inue-
niri pote$t, in $e cohibet. Vnde e$t, quod licet aliorum $ingularium, qu{ae} $ub $en$us
cadunt, multa exi-
$tãt indiuidua: plœ
res tamen e$$e mũ
dos repugnet. h{ae}c
autem ratio uihil
coneludit, \‘quem-
admodum neque
c{ae}ter{ae}, quibus Ari
$toteles id\~e pro-
bare contendit, vt
in qu{ae}$tione ea de
re excitanda pa-
tebit.</p>
<p><ac c> Dicamus au-
tem}</ac> Vt o$tendat
cœlum, hoc e$t,
mundum con$ta-
re ex tota mate-
ria, docet tribus
modis cœlum ac-
<mgr>Cœlum tri
fariã $umt.</mgr>
cipi, nimirum pro
vltima $ph{ae}ra, pro
complexione or-
bium c{ae}le$tium,
in quibus $unt $tel
l{ae} errantes, pro
vniuer$itate cor-
porum, qu{ae} à $u-
premo orbe con-
tin\~etur. Tum a$-
$erit extra cœlum
tertio modo $um
ptum nullum cor
pus dari. Ex quo
$equitur mundum
hunc omnibus cor
poribus, qu{ae} e$$e
po$$unt, atque a-
deò tota materia
con$tare.</p>
<p><ac d>Nam $i extra
<mgr>Extra mũ-
dum nul-
lum dari
corpus.</mgr>
vltimam}</ac> Probat
neque dari actu,
nec dari po$$e vl-
lum corpus ex-
tra mundum. quia
vel tale corpus e$-
$et $implex, vel
compofitum. I-
tem aut inibi $e-
cundum naturam con$i$teret, aut per vim. Qu{ae} omnia $ieri non po$$e fingu-
atum o$tendit. Aduerte autem: licet extra c{ae}lum, nullum $it corpus, e$$e tamen $pa-
</tf>

<pb 90>[res-1444-1-v_0098_90_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
Simplicium igitur corporum quicquam omnino non erit;
demon$tratum e$t enim id, quod or be fertur, mutare $uum
locum non po$$e. At neq; id e$$e potc$t, quod è medio fer-
tur, ne{que} etiam id, quod $ub omnibus colloeatur. Etenim
naturœ quid\~e ibinon ermnt: alia nam{que} $unt ip$orũ propria
loca. Siverò præter naturæm $unt, alij cuipiam corporũ is,
qui extra e$t, locus competet $ecundũ naturam: qui namq;
buic prœter naturã tribuitur, is alij competat $ecundũ na-
turam nece$$e e$t. At nullum aliud prater hœc in ratione
rerum $implex e$t corpus. Impo{$s}ibile e$t ergo, corpor ũ ex-
tra cœlum quicquã $impliciũ e$$e. Quod $i corpus $implex
nequeat vllum e$$e neq; quicquam mixtorũ etiam e$$e po-
te$t. Sint enim & $implicia, $i $it mixtum, nece$$e e$t. At
<mgr>_Text. 98._</mgr>
verò neq; fore etiam pote$t. Aut enim prœter naturã, aut
$ecunàum naturã & aut $implex, aut mixtum identidem
erit. Quare ead\~e ratio $anè redibit. Nibilenim refert, $i
$it, an fore po$sit, cõ$iderare. Patet igitur ex dictis nec e$$e,
nec fore po$$e vllius extra cœlum corporis mol\~e. Vniuer $ui
enim mũdus cx$ua tota materia con$tat: materia namq;
ip$ius, naturale e$t, atque $en$ibile corpus. Quare neque
nunc plures $unt cœli, neque fuere, neque etiã fore po$$unt;
$ed vnicum e$t hoc cœlũ atque perfectũ. <n e> Patet in$uper,
<mgr>_Tex. 99._</mgr>
naque locum extra cœlũ e$$e, noc vacuum, ne que t\~epus; in
omninamq; loco corpus e$$e profecto pote$t. Vacuũ autem
id e$$e dicunt, in quo corpus non e$t, $ed e$$e pote$t. Tempus
<mgr>_Tex. 100._</mgr>
verò motus numerum e$$e con$tat; & motus $ine naturali
corpore nullus eξt. At demon$tratũ e$t, extra cœlum nec
e$$e corpus, nec etiã e$$e po$$e. Patet ergo, neq; locum extra
cœlum e$$e, neq; vacuum, neq; tempus. <n f> Quocircaneque
apta $unt ea, quæ illic $unt, e$$e in loco, neque tempus $ene-
$cere ip$a facit, neque vllius eorum e$t vlla mutatio. quœ
$uper extima $unt di$po$ita latione: $ed nullis alterationi-
bus, nullis pror$us pa{$s}ionibus $ubiecta, optimam in vni-
uer$a $empiternitate vitam & $ufficienti{$s}imam habent.
</tf>
<tf 2>
tium fiue eapedinem ad recipienda cotpora, vt in 8. Phyfie. diximus.</p>
<p><ac e>Patet in$uper}</ac> Ex dictis compertum e$$e ait exira mundum neque locú cari, neque
vacuũ, neque tempus, quę affectiones naturalia corpora attingunt. Non d ri autem
<mgl>Extra cali
cõplexum
non dan
locum.</mgl>
locũ probat, quia
cum locus $it ad
recipi\~eda corpon,
& h\,ec e$$e extra
mũdũ nõ po$sint,
fru$tra eiu$modi
locus daretur, quo
etiam liquet non
dari illic vacuum:
<mgl>Nec va-
cuum.</mgl>
cum vacuũ fit lo-
cus non repletus
corpore, aptus ta-
men replen. Non
e$$e item extra mũ
<mgl>Neque t\~e-
pus.</mgl>
dum tempus inde
cóncludit, quia t\~e-
pus e$t numetus
motus, vtcõ$tat ex
ijs, qu\,e litro 4.
Phyficorũ tradita
$unt: at vbi nullũ
e$t corpus natura-
lc, nec motus e$$e
pote$t, proindeque
necnumer<_>9</_> motus.</p>
<p><ac f>Quocirca neq.
apta $unt}</ac> Cùm ex
tca cœlum neque
locus $it, neque t\~e-
pus: docet ea, qu\,e
ibi $unt, nec conti
neri loco, nec ad
$enectutem & in-
teritũ cõpelli, nec
alterationem, aliũ
ue cius generis a$-
fectum $ubire, $ed
vitã ab his omni-
bus $ecretam & li-
beram in $empiter
nitate traducer.
Videtir autemhic
<mgl>Quidextra
mundum
corporeũ
$tacuat hic
Ari$tote-
les, di$sid\~et
intca retes</mgl>
locus de$umptus
ex Platone in Ph\,edro. Sed qu\,e nam entia ponat Ari$toteles extra mundum non con-
ftar mter eius interpretes: quidam putant $olum Deum: alij Deum & intelligentias,
quibus hine $uppetit argumentum in $enpatetica doctrina ad probandi m Deum
e$$e actu in $patio imaginatio extra mundum. Alij volunt non diei ab Ari$lotele hu-
in$modi $ub$tartias immateriales e$$e extra mundum, que$i exi$taut in $patio illo
imaginario, $ed quia $unt extra condirionem & $ortem rerum materialium hy $i-
cas mutatrones $uteurtium. Qua dere lege $i placet que $crip$imus 8. Phy fic. cap.
@. q. 2. art. 2.</p>
</tf>

<pb 91>[res-1444-1-v_0099_91_t0]<rh>DE COELOCAP. IX EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<n g>Diuinè namque nomen hoc pronuntiatum e$t ab anti-
quis. Finis enim, qui vitæ vnicuiu$que continet tempus, cu
ius nibil eξt extra $ecundum naturam, $empiternitas v-
niu$cuiu$que e$t nuncupatus. per eandem ctiam rationem
finis vniner $i cœli, ac finis is, qui tempus totum infini-
tum que continet, $empiternit as eξt à $emper e$$endo ap-
pellatione $umpta, immortalis $anè atque diuina. Vnde
& cœteris, alijs exactiùs, alijs offa$catiùs ip$um e$$e vi-
uereque dependet. ξtenim vt <n h> in externis $ententijs
circa dinina per$œpe rationibus diuinum omne nece$$ariò
mutatione vacare videtur; primum ip$um ac $ummuns
ita $e habeus, te$t is e$t dictis: <n i> Neque enim aliud præ$t a-
bilius eξt, quod quidem moueret: illud enim porrò diui-
nius e$$et: neque prauitatis cuiu$quam e$t particeps, neque
bonorum $uorum cuiu$quam indiget: <n K>ξt ince$$abili igi-
tur motu non ab$q; ratione mouetnr. Vniuer$a enim ce$-
$ant, de$inunt\’que moueri, cùm vonerint $uum in locum.
cius autem corporis, quod ver$atur, idem e$t locus, in
quo incipit, & in quo finit.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac g>Diuinè namque}</ac> Vox Gr\,eca αιων απὸ χ αεὶν, id e$t, ex eo, quod $emper
e$t (Argyropilus tran$tuit $empitermattem, Perionius ${ae}culum; bifariam $umitur,
vno modo prout $ignifieat periodum, $iue men$nram continentem tempus & dura-
tionem cuiu que tei, vt pro $patio vit{ae} human{ae} $ecundum naturam pr{ae}$eripto. Alio
modo quatenus de$ignat $patium complectens totam durationem cœli, & omne tem-
pus, omnemque
exi$tendi infinita-
tem. Hanc po$te-
riorem rationem
permanendi ait A-
ri$toteles ijs con-
uenire, qu{ae} extra
mundum $unt, à
quibus ad res c{ae}-
teras pro cuiu$que
modo & condi-
tions vita atq. e$$e
deriuatut.</p>
<p><ac h> In externis}</ac>
Contextus gr{ae}cus
habet έντοιεγ
χ ι λ ι ο ι ς φ ι λ-
σορΠμασι id
e$t, incircularibus,
$eu qu{ae} coram cir
cuiafu$a multitu-
dine habentur, di$
<mgr>Di$putatio
nes exote-
ric{ae}.</mgr>
purationibus, qu{ae}
etiã exoceticg ap-
pellantut. vt in
proœmio Phy$icorum expo$uimus. Confirmat ergo Ari$toteles id, qeod dixerat de
$empiternitate, & immutaoilitate intelligentiarum te$timoniys philo$ophorum, qui in
exoterieis & publicis altercationibus, quas de diumis rebus habebant, id ip$um te$ta-
bantur.</p>
<p><ac i>Neque enim aliud}</ac> Primam cau$am, qu{ae} extia cœlum & extra omne tempus e$t,
mutatione vacare inde o$tendit, quia ip$a mouet aha, nec ab vllo moueri pore$t alio-
<mgr>Primã cau
$am reque
$ubijci t\~e-
pori, neque
vlli muta-
tioni.</mgr>
qui non e$$et prima cau$a, nec c{ae}ieris dignitate natur{ae} pr{ae}$taret: cùm id, quod monet,
nobilius ac pr{ae}$tantius $it eo, quod mouetur. Item quia $i mutationem $ubiret, $eque
retur eam alicui incommodo e$$e ovnoriam, aut re quapiam indigere; cùm omnis mu
tatio natur{ae} in$tiruto aut mali alicuius depulaonem, aut acqui$itionem boni $pectet.</p>
<p><ac K> Et ince$$abili igitur}</ac> Con$entaneum e$$e inquit, vt primum mobile perenni agi-
tatione ver$etur a prima cau$a, qn{ae} $tabilis manens dat cuncta mouer. corpora enim
$ublunaria à motu ce$$ant, quia tendunt in loca di$tantia, quibus adeptis quiete po-
tiuntut at quod in orbem ver$atur, et$i partes mutent $itum, eundem tamen commu-
nena locum perpetuò obtinet.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
POSSINT NE PER DIVINAM PO.
tentiam plures mundi e$$e, an non.</h>

<pb 92>[res-1444-1-v_0100_92_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<h>ARTICVLVS I.
Q VIBVS ARGVMENTIS OSTEN.
di videatur non po$$e.</h>
<p>STatuimus cap. octauo cum Ari$totele vnum tantum
e$$e mundum, nune an $altem diuina virtute plures
e$$e po$sint, di$quiramus, In partem negatiuam hæc
<mgl>Primum
argum.</mgl>
$e offerunt. Vniuer$um procreatum fuit à Deo ad
exemplar diuini archetypi, $eu mundi intelligibilis,
vt docuit Plato in Timæo, cuius $ent\~etiam approbat
<mgl>Plato.
D. Augu$t.</mgl>
D. Augu$tinus 1. lib. Retract. cap. 3. aiensmundum intelligibilem nihil
e$$e aliud, quàm ip$am rationem $empiternam, atque incõmutabilem,
qua Deus mundum architectatus e$t. Cùm igitur mũdus intelligibilis
nec $it, nec po$sit e$$e ni$i vnus & Deus mhil moliri valeat ni$i diuinum
illud exemplar intuendo, idq. externo opere adumbrando, neutiquam
videntur plures mundi diuina virtute fabricari potui$$e.</p>
<p>Secundo, a$pectabilis mundi fabrica non pote$t $ine materia con$ta-
<mgl>2. argum.</mgl>
re:$ed hic mundus abripuit, con$ump$itque omnem materiam vt Ari-
$toteles proximo capite a$$eruit. Non pote$tigitur alius mundus à Deo
efformari. A dde quod cùm fru$tra $it potentia quæ in opus nunquam
prodit: $i Deus aliam materiam po$$et efficere, cùm eam non effecerit,
$equeretur otio$am e$$e eiulmodi potentiam quod nemo dicat.</p>
<p>Tertiò Nihil à Deo inordinatũ fieri pote$t, cùm omnia diuina opera
<mgl>3. argum.</mgl>
perfecta $int: atqui $i e$$ent plures mundi, daretur magna naturæ inor-
dinatio; ergo impo$sibile e$t effici à Deo plures mũdos. Minor proba-
tur ijs argum\~etis, qu{ae} At i$toteles cap. 8 huius libri à motu, quiete $ituq.
elementorũ deduxit. Quibus accedit tũ illud de vnitate primi motoris,
tũ quod nom\~e ip$um vniuer$i $uo ambitu quidquid v$quã e$t, cople cti-
tur. Quo fit vt vniuersũ nõ ni$i vnũ e$$e po$sit, alioqui vniuersũ no e$$et.</p>
<h>ARTICVLVS II.
POSSE ADEO PLVRES CREARI
mundos, nec $uperiora argumenta vim habere.</h>
<p>VVitcleph, vt erat impietatis veneno co$per $us, interalia fal$a
dogmata, illud quoque euomuit, non po$$e Deum alios effe-
ctus edere, quàm edit, atque adeò nec plures mundos creare;
proptereaquod naturæ nece$sitate ageret, Idemq. $ecutus
fuit Abaylardus Hunc error\~e impugnat Vualden$is in doctrinali fidei
antiquæ à ap. 10. Eiu$demq. fundamentũ euerfum à nobis fuit in phy-
<mgr>Lib. 8. cap.
2 q. 5. art. 1.</mgr>
ficis, cùm acner$us Ari$totel\~e o$tendimus Deũ omnino liberè operari.</p>
<p>Sit igitur coclu$io omnino certa po$$e à Deo plures effici mũdos. Hãc
<mgl>Sõclu$io.</mgl>

<pb 93>[res-1444-1-v_0101_93_t0]<rh>DE COELOCAP. IX. QVÆSTIO I.</rh>
$tatuit D. Athana$ius in oratione contra idola, D. Ambro$ius lib. 2. hex
am. c. 2. & communis Patrum, aliorumque doctorum con$en$us. Quod
<mgr>Probatio.</mgr>
verò ita $entire oporteat, liquet ex eo, quia plures mundos effici nec re
pugnat ex parte dininæ potentiæ, quæ e$t infinita, nec ex parte ip$ius
effectus, cùm ex eonulla $equatur implicatio.</p>
<p>Re$pondeamus igitur argumentis in aduer$am partem adductis. Ad
<mgr>Solutio 1.
argu. $upe-
rioris art.</mgr>
prinrũ dicendũ e$t mundum creatum fui$$e ad imitationem diuini Ar
chety pi, $ed Deum non vnam tantum habere ideam, rationemue intel
ligibilem ad procreandum mundum, $ed in$initas, ad quarum intuitũ
pote$tnon tot quin plures producere. Itaque cùm mundi vnitas o$ten
ditur ex vnitate archetypi, id e$t, Dei in quo omnia rerum faciendarũ
exemplaria continentur, (quo pacto admittendum e$t vnum tantum
dari Archetypum fundamentaliter, hoc e$t vnam e$$entiam diuinam,
in qua $unt infinitæ imitabilitates) ea ratio probabilis tantum e$t.</p>
<p>Ad $ecundum conce$$a maiori neganda e$t minor, $i intelligatur de
<mgr>Sol. 2.</mgr>
omni pror$us materia, licet enim hic mundus totam materiam, quam
Deus produxit, in $e cohibeat, non tamen exhau$it omnem, quam crea
re Deus pote$t, $ivelit. Lege Iu$tinum Martyrem in lib. de quorundam
<mgr>D. Iu$t.
D. Ba$il.
D. Ambr.</mgr>
decretorum Ari$totelis reprehen$ione, ad cap. 9. lib. 1. de cœlo. D. Ba$iliũ
hom. 2. Hexam. & D. Amb. lib. 2. Hexam c. 2. contra hunc Ari$totelis er-
rorem di$putantes. Ad argumenti confirmationem dic potentiã, quæ
ad opus tanquam ad finem ordinatur, $i in opus exire non po$sit, fi u$-
tra e$$e. At diuinam potentiam non ordinari ad opus tanquam ad fi-
nem, vt planum e$t.</p>
<p>Ad tertium dicendum $i plures mundi à Deo crearentur, nihil in eis
<mgr>Solutio 3.
argum.</mgr>
præpo$terum, inordinatum ve futurum, nec rationes Ari$totelis id con
ficere, vt di$ertè o$tendit Plutarchus in eo libro, qui in$cribitur; Quod
ce$$auerint oracula. Itaque facilè Ari$toteli re$pondebit, qui dixerit ter
<mgr>Re$pon$io
ad I. ratio-
nem Ari$-
totelis.</mgr>
ram non inclinari per $e primò ad centrum huius, aut illius mundi; $ed
ad c\~etrum vniuer$i in commune, $eu indefinitè $umpti, ideoque in quo
cumque mundo ea con$titueretur, per innatam propen$ionem ad illius
mundi eentrum contenderet: &, cùm primùm naturali$uo loco potita
foret, quie$ceret:nec ad centrum alterius mundi tran$meare, conaretur.
Quod pari modo de cæteris elementis comparatione $uorum locorum
naturalium a$$erendum e$t. Nec ob$tat, quod elementorum loca certa
& definita $int: $icut enim elementa hoc in mundo determinatas $edes
obtinent, ita & in alio re$pectu illius determinatas $edes haber\~e. Ad-
de $uperi, & inferiloci appellationem non accommodari ni$i ijs, quæ
eiu$dem mundi ambitu continentur, proindeque creatis à Deo pluri-
bus mundis neque hunc $upra illum, neque illum $upra hunc, neque ter
ram huius $upra illius cœlum, neque cœlum huius infra terram illius,
fui$$e collocanda. Ad rationem de vnitate primi motoris dicendũ e$t
po$itis pluribus mundis in quolibet dandum vnum primum mobile,
vnumque primum motum: & vnicnique applicandam $uam peculia-
renrintelligentiam e$$ectricem primi motus. Nec tamen iccirco admit-

<pb 94>[res-1444-1-v_0102_94_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
tendum dari tunc plures cau$as $impliciter primas, aut plures princi-
pes $eu motores vniuer$i, quia vnus idemque naturæ creator Deus$ua
immen$itate muodos omnes impleret $uaque prouidentia gubernaret.</p>
<p>Ad vltim. quæ ab vniuer$i appellatione de$umpta e$t, re$ponden
<mgl>Nom\~evni
uer$i dupli
citer $umi.</mgl>
dum, vniuer$um bifariam accipi: nunc pro omnium rerum creatarum,
<mgr>Lege Cap.
in l. d. 43.
q. 1. artic. 2.
prope $in\~e
Durand. in
1. d. 44. q. 3.</mgr>
quæu$piam $unt, complexur:quoc modo vnum dumtaxat vniuer$um da
ri pote$t, cuius partes forent plures mundi, $i extarent: nunc pro ijs tan
tùm, ex quibus vnus aliquis mundus coagmentatur, quo pacto non re-
pugnat plures rerum vniuer$itates, tanquam eiu$dem imperij prouin-
cias à Deo condi.</p>
<h>QVÆSTIO II.
POSSIT NE DEVS MVNDVM HVNC
perfectiorem reddere, annon.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ARGVMENTA IN PARTEM NEGATIVAM.</h>
<p>NOnnulli, quorũ meminit Hugo Victorius arbitrati
$unt no po$$e Deũ quicquã melius facere, cuãfacit:
qui proinde negabant po$$e hunc mundũ à Deo per
<mgl>Primũ arg.</mgl>
fectior\~e reddi. Eoiũ ratio $uit quia $i quicquã Dens
po$$et melius facere, nec tam\~e efficeret, hoc ip$o nó
benè faceret, quia po$$e melius facere & non opti
mè facere, vitium faci\~etis e$t: quod logê abe$t à Deo.
Corro boraturqne vis argumenti auctoritate D. Augu$tini lib. 3. cotra
<mgl>Atg. cõfir-
matio.</mgl>
Maximum c. 7. & lib. 83. qua $tionum q. 50. vbi ex eo demon$trat non
potui$$e Deum meliorem filium gignere, quia $ivoluit, & non potuit,
infirmus e$t: $i potuit, & noluit, inuidus. Vnde concluditur æqualem ge-
nui$$e filium. Pari ergo ratione $i in diuina pote$tate e$$et ea, quæ pro-
ducit, meliora efficere, nec tamen ea produceret meliora, muidiæ cul-
pam $u$tineret.</p>
<p>Secundò ita licebit argumentari. Ab$olurio vniuer$i magna ex par-
<mgl>2. argum.</mgl>
te continetur perfectione e$$entiali $pecierũ, quibus cõ$tat, $ed hæc au-
geri non pote$t: ergo necilla. Probatur minor, qura e$$entia $peciei non
pote$t incrementa, aut decrementa $u$cipere, cum $pecies doc\~ete Ari$-
totele 8. Metaph. cap. 3. tex. 10. $int tanquam numeri.</p>
<p>Tertiò. Mundi perfectionem maximè o$t\~edit ordo rerum tum erga
<mgl>3. argum.</mgl>
Deum, quem vt $inem vltimum cunctæ re$piciuut, tum inter $e, quate-
nns vt quæque nobilior e$t, ita altior\~e locum in mundo obtinet. Nãque
vt in phy$icis late di$$eruimus, aqua eo quod terrã diguitate vincit, u-
<mgr>Lib. 4. cap.
5. q. 3. art. 1.</mgr>
pra terram eminet, $imiliter aer $upra aquam, ignis $upra aerem: quod
item $eruatur in di$po$itione $ituque orbium cœle$tium. Atqui necres
meliorem finem $pectare queunt, vtliquidô cõ$tat: nec corpora, ex qui-
bus hic mundus compactus e$t, aliter di$pen$ari po$$unt ni$i peruer$o

<pb 95>[res-1444-1-v_0103_95_t0]<rh>DE COELOCAP. IX. QVÆSTIO II.</rh>
naturæ & dignitatis ordine ita vt nobiliora $ub$int ijs, quæ deterioris
naturæ $unt, & contra. Igitur nullo pacto mundus hicad altiorem per-
fectionis gradum promoueri pote$t.</p>
<h>ARTICVLVS II.
QVID IN PROPOSITA DISCEPTA.
tione $tatuendum $it, aliquot a$$ertionibus
enodatur.</h>
<p>AD illu$trationem veritatis quædam prænotanda $unt. Pri-
mum e$t bi$ariam po$$e in controuer$iam vocari, num ali-
<mgl>Lege D.
Th. 1. p. q.
25. ar. 6. &
in 1. d. 44.
ar. 1. 2. & 3.
Dur. ead\~e
di$t. q. 3.</mgl>
quid à Deo perfectius fieri queat, nimirum vel ex parte ip-
$ius operis, vel ex parte modi, quo res fit. Secundum e$t & $i
alijs modis, vt mox patebit, duobus tamen $peciatim po$$e à nobis cõ
<mgr>Maior hu-
ius vnic cr-
$i per$ectio
quor, mo-
dis po$sit
concipi.</mgr>
cipi maior\~e huiu$ce vniuer$i perfection\~e, nempe $i Deus illius partibus,
& ijs, quæ iam extant, $peciebus, alias denuò adijciat, vt noua corpora
cœle$tia, & nouas $pecies animantium: vel $ivetera dumtaxat a$cititio
ornamento excolat & per$iciat. Tertiũ e$t per$ectionem aut e$$e e$$en-
tialem, vtrationis particeps comparatione hominis: aut accidentariã,
<mgr>Perfecio
duplex.</mgr>
vt e$$e congruenti magnitudine præditum, rectê valere, aliaque huiu$
modi. Quartũ e$t in rebuscreatis multiplic\~e elucere ordinem, vtiam
$upra monuimus, videlicet aut partium in toto: aut partium, totiu$ue
<mgr>Multiplex
crdo in re
buscreatis.</mgr>
ad finem. Deinde ordinem partium in toto aut e$$e ordinem, quo vna
pars ad alterius bonũ de$tinatur: aut e$$e ordin\~e porportionis $ecũdum
dignitat\~e, aut $itũ earund\~e inter $e. Rur$us ordin\~e partiũ totiusue ad fi
nem vel e$$e ad fin\~e proximũ, vel ad fin\~e vltimũ, ad qu\~e õnia collimant.</p>
<p>Hisita con$titutis $it prima a$$ertio. Simodum operandi qui ex par
te operantis, non ex parte operis $e habet, expendamus impo$sibile e$t
<mgr>1. a$$ertio.</mgr>
vel vniuer$um, vel aliquid aliud effici à Deo meliùs$iue perfectiùs, quã
ab ip$o effectũ $it. Hæc probatur quia nequit Deus operari marori bo
nitate, potentia, aut $api\~etia:cum hæc $int ip$a e$$entia diuina. Lege
D. Thomam 1. p. q. 25. art. 6. ad 1. Alen$em 2. p. q. 18. memb. 3. Alti$siodo
ren$em lib. 1. $ummæ cap. 12. q. 7.</p>
<p>Secunda a$$ertio. Vniuer$um non pote$t à Deo magis perfici quoad
<mgr>2. aflertio.</mgr>
perfectionem e$$entialem $pecierum, quibus con$tat. Hanc a$$ertionem
<mgl>Lege Dur.
in 1. d. 44.
q. 3.</mgl>
confirmat $ecundum argumentum $uperioris articuli.</p>
<p>Tertia a$$ertio. Vniuer$um pote$t à Deo perfici quoad a$cititiam ac
<mgr>3. a$$ertio.</mgr>
cidentariãue per$ectionem omnium $pecierum. Hæc ex eo concludi-
tur, quia pote$t Deus, cùm nulla inde oriatur repugnantia, $ingulis in-
diuiduis noua impertiri accidentia, quibus magis adornentur: verbi
gratia, corporibus cæle$tibus & $tellis vberiorem lucem, elementis &
auimantibus, cæteri$que mi$tis corporibus alias perfectrices qualita-
tes attribuere.</p>

<pb 96>[res-1444-1-v_0104_96_t0]<rh>IN I. LIB. ARIS'TOTELIS.</rh>
<p>Quarta a$$ertio, Pote$t à Deo per$ici vniuer$um additione nouarum
<mgl>4. a$$ertio.</mgl>
partium integrantium: vt plurium orbium cœle$tium, & nouarum $pe-
cierum, tam $implicium, quâm non $implicium: tam immaterialium,
quàm materia con$tantium: tam viuentium, quàm non viuentium. Hu
ius quoque a$$ertionis veritas ex eo con$picua e$t, quia nulla ex i$tius
modi additione $equitur contradictio. Sed enim in hoc euentu alij$que
$imilibus mutationibus non iam idem pror$us vniuer$um dici poterit,
cùm e$$entia totius integralis ex $uis partibus coale$cat, proindeque ijs
vel detractis vel additis, non iam id\~e omnino totum permaneat. Itaq-
tale vniuer$um habebit $e $e ad id, qnod nunc extat, velut totum ad
partem, vt aduertit D. Thomas in 1. d. 44. q. vnica, ar. 2.</p>
<p>Quod ad ordinem $pectat, $it quintaa$$ertio. Pote$t hoc vniuer$um
<mgl>Quinta a$-
$ertio.</mgl>
à Deo magis per$ici quoad ordinem, quo aliæ partes aliarum bonum
& pulchritudin\~e pro facultate $ua tuentur, augentque, immo & quoad
ordinem, quem habent ad commune bonum & decorem vniuer$i. Hæc
<mgl>Probatio
prioris par
tis concl.
quint\,e.</mgl>
quoad priorem partem o$tenditur, quia vt in tertia conclu$ione $tatui-
mus, $icuti omnium $pecierum indiuidua ad maiorem perfectionem ac
cidentariam pronehi queũt, ita efficaciori conatu operari, atque adeò
$ecundum nobiliorem modum $ibi mutuò ade$$e, & commodare pote
runt: atque ita hac con$ideratione c\~e$ebuntur inter $e $e perfectius or
dinari.</p>
<p>Po$terior verò pars inde $uadetur; quia $i hoc vniuer$um, vt ex dic-
<mgl>Probatio
po$terioris
partis.</mgl>
tis con$tat, melius perfectiu$que reddi pote$t; iam eius partes dum cõ-
mune ip$ius bonum & cõcinnitatem $pectant, ordinatæ erunt ad præ$
tantius bonum, obtinebuntque hac ex parte maiorem ordinis excel-
lentiam.</p>
<p>Verùm enim verò $i non habeatur ratio præ$tantiæ extremorum,
inter quæ talis ordo ver$atur, $ed $olius ordinis pr\,ecisè $umpti: nõ opor
tet $ecundum men$uram & dignitaem partium, mundi vniuer$itatem
quoad ip$úm ordinem perfici, quia quemadmodum in vili ignobilique
in$trumento mu$ico po$$unt fides æque benè, atque in præ$tãti & af-
fabrè elaborato, $eruare ordinem & proportionem, tam vnaquæque
ad aliam $ibi vicinam, quàm vniuer$æ ad communem harmonιam ex-
hibendam: ita partes vniuer$i, quantumlibet deteriores, po$$unt pro fa
cultatis $uæ gradu, & $ibi mutuò & toti vniuer$o re$pondere, vt non
minus in partibus inferioris, quàm altioris notæ, prædictus ordo elu-
ceat: $icut etiam æque per$ecta e$t proportio duorum equorum ad vnũ
& duorum hominum ad vnum: & exercitus è barbaris ru$ticisue confla
tus pote$t æquè benè ad pugnam $uis locis, & $tationibus di$poni, atq.
is, qui è nobilibus con$tat.</p>
<p>Porro quæri $olet vtrum quibu$dam vniuer$i partibus ad meliorem
<mgl>Dubium.</mgl>
conditionem accid\~etariam perductis, alijs verò in codem $tatu, in quo
nunc $unt, relictis, inconcinnitas & di$$onantia in mundo $oret. D. Tho
<mgl>Quorundã
re$pon$io.</mgl>
mas 1. $ent. d. 44. q. 2. & 1. p. q. 25. a. 6. ad 3. Capreolusead\~e d. q. 1. a. 2. &
plerique alij affirmatè re$pondent, a$$erentes oportere $imul partes

<pb 97>[res-1444-1-v_0105_97_t0]<rh>DE COELOCAP. IX. QVÆSTIO II.</rh>
$ecundum proportionem $uam, magis per$ici, alioqui labefactandã re-
rum inter $e proportionem, atque adeò concentum. Id verò non aliter
confirmant quã $imilitudine ducta ab in$trum\~eto mu$ico, cuius $i chor-
davna magis intendatur, t\~eperatio & melodia deperit. Contra opina-
<mgr>Re$pon$io
aliorum.</mgr>
natur Aureolus apud Capreolũ in 1. d. 43. q. 1. a. 2. itemque Argentinas
d. 44. q. vnica art. 3. & Durandus d. 44. q. 3. quod ex eo confirmant, quia
in $tatu hominis integro tota naura humana multo excellentioribus,
quàm modò, nõ gratiæ tantùm, $ed naturæ etiã muneribus excellebat,
& tamen cæteræ vniuer$i partes, vt cœlum, $tellæ, & elementa, $altem
ignis & aer, non erant proportionaliter meliora. Quare vel tuncnõ e$$et
debita inrer partes vniuer$i proportio, atq. ita no fui$$et mũdus á Deo
harmonicè có$titutus: vel certè nũc haud benè $e $e habet, quia cũ $pe-
cies vna, eaq. præ$tãti$sima, deterior effecta $it, cæteræ nihilominus prio
rem $tatum retinuere. Non igitur ad vniuer$i conc\~etum requiritur, vt
omnes eius $pecies perpetuò eãdem $eru\~et proportion\~e quoad per$ec-
tiones accidentarias. Alioqui $ivna tantum $pecies, quæ in aliqua mũ-
di parte dumtaxat reperitur, vt de quibu$dam arboribus & animanti-
bus con$tat, in meliùs aut deteriùs mutetur, quod nõ rarò accidit, opor
tebit reliquas $imil\~e cũ ea mutation\~e $ubire, vel frequenter de$truetur
proportio bonitasque vniuer$i, quod e$t ab$urdum. Statuit igitur Du-
randus po$$e à Deo vniuer$um meliusreddi, $ialiquæ eius partes melio-
res fiant, & $i aliæ non $imul meliore$cant: nec ob id di$$olutum iri mũ-
di harmoniá. Quæ præcipuè con$i$tit in inuariabili gradu & propor-
tione bonitatum e$$entialium, & cõtentione ad vltimum $inem, in qu\~e
impo$sibile e$t non ferri omnia, dum aliquid appetunr: itemque in cõ-
nexione & habitudine, quam res inferiores inter $e habent, $ecuudum
impre$sionem & motum, quem à $uperioribus cau$is accipiũt, à quibus
earũ vis gubernatur. Qui etiã nexus & con$en$io $eruata huiu$ce mundi
identitate mutari nequit. Hæc opinio nobis veri$imilior videtur. Nec
<mgr>Approba-
tur po$te-
rior re$-
pon$io.</mgr>
aduer$ariorum ratio à mu$ici in$trumenti $imilitudine ducta rem con-
ficit. Etenim non eodem modo $e habent $pecies in mundo, præ$ertim
quoad accidentarias perfectiones, atque chordæ in cithara; cùm $pecies
non $ecundum proportionem a$cititij ornatus, $ed præcipuè $ub ea,
quam diximus, con$ideratione, mundi concentum efficiant.</p>
<p>Sexta a$$ertio. Elementa & corpora cœle$tia, quibus hoc conflatum
<mgr>6. a$$ertio.</mgr>
e$t vniuer$um, nequeunt magis à Deo perfici quoad ordinem $itus, lo-
corumue, quibus continentur. Hanc a$$ertionem domon$trat tertium
$uperioris articuli argumentum.</p>
<p>Septima a$$ertio. Non pote$t hoc vniuer$um magis per$ici ex parte
<mgr>7. a$$ertio.</mgr>
ordinis, quo $upremum finem $pectat, qua$i alium nobilior\~e fin\~e queat
re$picere. Hæc probatione non indiget, cùm $it luce clarius nullũ fin\~e
$upremo, qui e$t naturæ auctor Deus, nobilior\~e dari po$$e. Nõ e$t tam\~e
diffitendũ po$$e hoc vniuer$um melioris fieri conditionis quoad modũ
cótendendi in $upremũ fin\~e: quia cùm res omnes creatæ in eũ ferantur
tum alijs modis: tum $ecundum $uas operationes, quibus appetunt ali-

<pb 98>[res-1444-1-v_0106_98_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
quod bonũ, quod quædã $ummi boni participatio e$t: cùm rur$us vnũ
<mgl>Quodlibet
bonum e$t
qu\,edã par-
ticipatio
boni $upre
mi.</mgl>
quodque agens accidentaria perfectione diuinitus cumulari po$sit, ita
vt perfectiori modo functiones $uas admini$tret, planum relinquitur
po$$e vniuer$um prædicto modo ad meliorem $tatum perduci.</p>
<p>De ijs, quæ ad totam harum conclu$ionum materiam $pectaut, deq.
alijs rationibus, quibus vniuersũ po$sit, aut non po$sit diumitus perfi-
ci con$ule Alen$em 1. p. q. 20. memb. 3. D. Thomam, D. Bona. Richar-
dum, Capreolum, Ægidium, alio$que doctores in 1. d. 43. & 44.</p>
<h>ARTICVLVS III.
OCCVRRITVR PRIMI ARTI.
culi argumentis.</h>
<p>ARgumenta initio quæ$tionis propo$ita $ic diluito. Ad pri-
<mgl>Sol. primi
argumenti</mgl>
mum nega vitium e$$e faci\~etis non efficere ab$oluti$simum
opus, quod pote$t, ni$i forte ad id aliqua lege præeeptoue a$
tringatur, quod in Deum comparatione creaturarum nullo
modo couenit. Ad te$timonium D. Augu$tini dic cùm Filius procedat
<mgl>Explicæur
locus Diui
Augu$tmi.</mgl>
à Patre per actionem immanentem naturalem, nece$$ariò à Patre ei cõ
municari debere quidquid pote$t, atque adeò totam naturam diuinã,
totámque paternam bonitatem. Quo circa $i Pater meliorem Filium,
quàmgenuit, generare potui$$et, inuidus foret, quia nega$$et Filio, quod
illi ex vi diuinæ generationis debebatur: $i autem volui$$et melio-
rem gignere, nec tamen potui$$et, imbecillus e$$et, quia imbecillitatis
e$t non po$$e, quod velis. Hæc tamen ratio non concludit in ijs, quæ à
Deo creantur, aut alia tran$eunte actione quoquo modo perficiuntur:
cùm nulla Dei actio erga creaturas nece$$aria $it, $ed libera:cùmq. nul-
la res creata ad æqualitatem Dei queat pertingere. Ad $ecũdum, & ter-
tium argumentum quid re$pondendum $it patet exdictis.</p>
<h>QVÆSTIO III.
VTRVM NE DE VS ALIOS ATQ VE
alios mundos in infinitũ perfectiores po$sit condere.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ARGVMENTA, QVIBVSPARSNEGA.
tiua comprobari videatur.</h>
<p>LIcet ex ijs, quæ paulò ante di$$eruimus, rei propofitæ
explicatio magna ex parte per$picua iam $it: eam ta
men vberioris doctrinæ gratia $eparatim in quæ$tio-
nem adduximus. Videtur ergo hi$ceargumentis o$t\~e
di neutiquam fieri po$$e, vt alij perfectiores mundi
<mgl>Dargum.</mgl>
à Deo creentur. Perfectio, & pulchritudo mundi tan

<pb 99>[res-1444-1-v_0107_99_t0]<rh>DE COELOCAP. X. QVÆSTIO III.</rh>
tum e$$lore$cit ex primis & communibus rerum gradibus: $ed ij om.
Des hoc in mundo exi$tunt. Igitur nulla noua peifectio alijs mun
disaccumulari pote$t. Maior probatur, quia $i mundi ornatus & pul-
chritudo non penderet ex hi$c@. tantum gradibus, $ed ex $ingulis etiam
eorum $peciebus, $equeretur mundum non fui$$e creatum à Deo perfe-
ctum: $iquidem illis primis $ex diebus, quibus totum eius opificiũ om-
nibus $uis partrbus ab$olutum, di$tinctumque fuit, non dum habebat
ãnimalia, quæ ex putri materia generantur. Minor di lucida e$t:habet
enim hoc vniuer$um $ub$tantiam & accidens: cau$am & cau$atum: cor-
<mgl>7</mgl>
poreum & expers corporis & ex vtroque compo$itum: animatum &
inanimatum: nece$$arium & contingens. Continet etiam omnes gradus
e$$endi e$$entialiter $ubordinatos, nempe e$$e, viuere, $entire intelligere,
vt alibi docuimus.
<mgl>c. 1. huius
lib. q. 1.</mgl></p>
<p>Secundò. Formæ $unt veluti numeri vt docet Ari$toteles 8. Met. c. 3.
<mgr>2. argum.</mgr>
tex. 10. & Deus habet $e $e ad modũ vnitatis te$te Diony$io 5. c. de diuι.
nom. $ed numeri ver$us vnitat\~e nõ procedunt in infinitũ; quia non per-
gunt vltra binariũ. Ergo nec $pecies accedendo ad Deum per incremen
ta perfectionis po$$unt in infinitũ abire. Qnare neque Deusnouas $pe-
c@ es producendo poterit mundos in infinitum perfectiores creare.</p>
<p>Tertiò. Si Deus quolibet mundo aliũ perfectior\~e po$$et efficere ex
<mgr>3. argum.</mgr>
eo e$$et, quia quilibet, quantumuis omnibus numeris ab$olutus, infinitè
di$tat à per$ectione diuini e$$e: atqui hæc ratio non $ufficit: ergo & cæt.
Probatur minor quia inter Deum & totã vniuer$itatem $iue comple-
xion\~e rerũ, quæ à Deo produci po$$unt, e$t di$tantia infinita: & tamen
repugnat vltra huiu$modi complexionem aliquid à Deo effici.</p>
<p>Quartò. Incarnatio diuini Verbi tautũ dignitatis attulit nõ modo
<mgr>4. argum.</mgr>
fingulari illi humanitati ad diuinã hypo$tha$im a$sũptæ, $ed etiã toti
hominum generi, immo & omnibus rebus creatis, qu\,e in homine taquã
in Microco$mo inclu$æ $unt, vt nihil mundo nec ad bonorem magnifi-
centius, nec ad gloriam $ublimius, nec ad decorem pulchrius à Deo tri-
bui po$sit. Igitur cùm alij mundi ad huiu$ce dignitatis con$ortium ad
mittendi non $int, oportebit eos, $i procreentur in multo inferiori ex-
cellentiæ gradu con$i$tere. Quare negandum videtur po$$e mũdos alios
in infinitum nobiliores diuina virtute procreari.</p>
<h>ARTICVLVS II.
STATVITVR PARS AFFIRMATIVA
Quæ$tionis. Diluuntur argumenta, quæ negati-
uam a$truere videbantur.</h>
<p>VT rectè verèque $crip$it Hugo Victorius lib. 1. de $acram\~etis
q. 2. c. 22. $icut æternitat\~e Dei nõ æquat t\~epus, nec imm\~e$ita-
t\~e locus: $ic nec $api\~etiã s\~e$us, nec bunitat\~e virtus, nec pot\~etiã
opus. Quare fat\~edũ nece$$ario e$t, quicquid á Deo fit, manere

<pb 100>[res-1444-1-v_0108_100_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
infra diuinæ virtutis eminentiam & perfectionem: proindeque po$$e
Deũ alia atque alia $ubinde perfectiora efficere infinitè abeũdo. Quod,
vt de alijs rebus particulatim $umptis, ita & de mũdis dicendũ erit. Pro
qua a$$ertione lege $i placet, quæ à nobis lib. 3. phy$. in tractatu de infi-
nito di$putata $unt, & quæ $crip$it Capr. in 1. d. 43. q. 1. ar. 2. contra Au-
reolum aduer$æ opinionis defen$orem.</p>
<p>Nunc tantum $upere$t, vt $atisfaciamus argum\~etis, quibus oppo$itũ
<mgl>Solut. 1.
arg.</mgl>
o$t\~edi videbatur. Ad primũ negãda e$t maior: etenim perfectio vniuer$i
etiã cõ$urgit ex varietate $pecierũ. Ad maioris verò confirmation\~e di-
cendũ primis $ex diebus fui$$e à Deo fabricatũ mundũ $impliciter per-
<mgr>Lege. D.
Bon. in 1. d.
25. n. 49.</mgr>
fectũ quia & $i tunc non dum actu exi$terent animalia, quæ ex putredi
<mgl>De animã-
tibus ex pu
tri materia
oriundis.</mgl>
ne gignuntur, erat tamen cœlo facultas indita ad ea produc\~eda, eratq.
in mundi elementis vis quædam naturalis & qua$i præ$eminata mate-
ria, & quodãmodo initiata primordia eorũ omniũ, vt a$$erit D. Augu$-
tinus lib. 3. de ger. ad lit. c14. Necerat imperfectum vmuer$um dũ eius
modi animantia non actu, $ed pote$tate dumtaxat continebat, quoniã
hæc, vt po$tremæ notæ $unt, ita vniuer$i ornatum acce$sione & dece$.
$ione $ua aut nihil, aut $altem in$igniter neque augent, neq. imminuũt.</p>
<p>Ad $ecundum dicendum formas e$$e qua$i numeros, Deum qua$i vni-
<mgl>Solut. 2.</mgl>
tatem, & vt ab vnitate tanquam à radice procedunt numeri in infini-
tum: ita à Deo tanquã à fonte & principio totius e$$e, po$$e $pecies in
<mgl>quo pacto
intellg\~edũ
$it $ornas
e$$e veluti
numeros,
Deũ verò
tãquã vni-
tatem.</mgl>
infinitũ plures, & perfectiores produci, maioremq. ab$olutionem ab$que
vllo termino accipere prout vna quæq. ad Deũ magis accedit: nec in i$-
tius modi acce$$u quærendam $imilitudinem inter Deũ & vnitat\~e, vt $i-
cuti numeri ver$us vnitat\~e non progrediuntur in infinitum, ita $pecies
nõ po$sint ab$q. ter mino magis magi$q. ad Deũ accedendo perfici. Nec
enim ea, inter quæ $imilitudo e$$e dicitur, in õnibus $imilia e$$e oportet.</p>
<p>Ad tertiũ cõce$$a maiori propo$itione neganda e$t minor, & ad eius
<mgl>Solut. 3.</mgl>
probation\~e dicendũ, licet tota collectio rerũ producibiliũ infinitè di$-
tet à Deo, nõ idcirco tamê po$sibile e$$e extra illã quicquã fieri: quia ma
nife$ta e$t repugnantia po$$e aliquid produci, nec tam\~e in multitudine
{pro}ducibiliũ cõtineri. talis verò implicatio minimè accidet, $i Deus sũpta
quacũq illi<_>9</_> cõplexionis parte, aliã excell\~etior\~e {pro}creet, vt luce clari<_>9</_> e$t.</p>
<p>Ad quartũ dicendũ inprimis cum honor $ingularis illius humanitatis
<mgl>Solut. 4.</mgl>
<mgr>Ex doctri-
na D. Aug.
in l. de pr\,e
de$t. Sanct.
c. 15. $ren\,ei
l. 3. c. 18. D.
Th. 3. p. q.
1.</mgr>
a$$umptæ ad vnitat\~e per$onal\~e diuini Verbi, redundarit in õnes gradus
entiũ, qui in homine continentur, negari nõ po$$e etiã alios mũdos, quos
Deus crearet, in quibus ij cõmunes gradus nece$$ariò includerentur, ad
mittendos fui$$e ad tantæ dignitatis cõmunionem. Secũdò dicimus tã-
et$i nihil mundo maius tribui potuerit, quã Deũ aliquã eius naturã
<mgl>Nihil mũ-
do maius
tribui po-
tui$$e, quã
@@casnari
Deum.</mgl>
pr\,edicto modo $ibi copulare: hoc ipsũ tamen beneficium latitudinem
habere, $ecundum quã po$$et aliud vniuer$um magis perfici & exorna-
ri, quã hoc, po$ita etiam incarnatione diuini Verbi. Quandoquid\~e po$-
$et Deus in nouo illo mundo non $olùm humaná, $ed angelicã & aliquã
aliã naturam $ibi vnire: quo dato licet eadem e$$et vtrobique maie$tas
p@r$onæ a$$umentis; nobilior tamen c\~e$endus foret mũdus, qui plures,

<pb 101>[res-1444-1-v_0109_101_t0]<rh>DE COELOCAP. X. EXPLANATIO.</rh>
quam qui vnam tantùm naturã ad diuinæ per$onæ dignitat\~e euectã
in $ehaberet. Quare hac etiã ex parte po$$unt à Deo plures mundi eo,
qui nunc e$t, perfectiores creari. Tertiò addimus licet $umma dignitas,
quæ naturæ creat\,e communicari pote$t, $it a$$umptio ad diuinam per-
$onam, adhuc tamen po$t eum honorem mundo communicatum $u-
pere$$e alios modos, quibus mundi perfectio po$sit a Deo magis ex-
tendi, vt ex dictis con$tat.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. X.</h>
<p>_H_l$ce <n a> determinatis con$ideremus deinceps oportet,
<mgl>_Tex. 101_</mgl>
vtrum mundus ingener abilis $it, an generabilis: &
incorruptibitis, an corruptibilis, priùs cæterorum opinio-
nibus recitatis. Demon$trationes enim contrariorum, du-
bitationes de contrarijs $unt. In$uper & dicenda magis
credentur, $i $ententiarum earum, quæ in controuer$iam
veniunt, iura priùs fuerint audita: ab$entes enim con-
demnari minus vtiq; videbuntur. Etenim eos, qui $atis
iudicauerini veritatem, non aduer$arios, $ed arbitros e$$e
oportet. <n b> Omnes itaq; factum quidem a$$erunt e$$e: $ed
<mgl>Tex. 102</mgl>
factum quidam perpetuum, quidam caducum: perinde vt
quoduis aliud corum, quæ natura con$tant, inquiunt e$$e:
quidam vici{$s}im interdum hoc: interdum alio modo $e $e
habere $ubeuntem corruption\~e, idq; $emper hoc fieri modo
dicunt, vt Agrigentinus Empedocles, vt Ephe$ius Hera-
clitus dicit. <n c> Igitur factum quidem e$$e, perpetuũ tamen
e$$e a$$erere, ex ijs e$t profectò, quæ nequeunt e$$e. Ea
namque $ola ponenda $unt, quæ in multis, aut in omnibus
e$$e videmus. De hoc autem contrarium accidit: vni-
uer$a enim, quæ fiunt & corrnptionem $ubire videntur.
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis decimi explanatio.</h>
<p>HI$ce <ac a>determinatis}</ac> Di$cutiendum proponit vtrũne mundus ingeni-
<mgr>Qu\,e$tio
nũ mũdus
ingenitus
$it, & incor
ruptibilis.</mgr>
tus fit, & indi$$olubilis, an non. Ac primum aliorum opiniones & do-
gmata $ibi in medium afferenda e$$e ait, propterea quod ad veritatem
inue$tigandam, inueniendam que id per quam vtile habeatur.</p>
<p><ac b>Omnes itaque}</ac> Docet in primis omnes Philo$ophos in eam $en-
tentiam conuenire, vt mundum ortum faciant: et$i alioqui inter $e di$-
<mgr>Qui Phi
lofophi mũ
do exor-
dium de-
derin@</mgr>
crepent. Nam Or-
pheus, He$iodus, &
hos $ecutus Plato
docuere mundum
initium habui$$e,
$ed immortal\~e e$$e
ac fine cariturum:
Democritus fortui
ta atomorũ cõcur
$ione genitũ, eũd\~e
que corruptũ iri, vt
quoduisaliud cor-
pus ex elementis
coagm\~etatum, nec
iterum in$tauran-
dum: Empedoctes,
& Heraclitus vi-
ci$sim generari &
interire, nunc ami-
citia congregante,
nunc lite di$$ol-
uente.</p>
<p><ac c>Igitur factum
quidem}</ac> Primam
$ententiam oppu-
gnat duplici ratio-
ne, quarum prior
h\,ec e$t. Id, quod à
Philo$opho a$$eritur eiu$modi e$$e oportet, vt in omnibus aut pleri$que ita $e habeat,
alioqui tanquam improbabile explodetur: atqui in re propo$ita videmus qu\,ecumque
gignuntur interire: non igitur pronuntiandum $uit genitum e$$e mundum: & tamen
nunquam di$$oluendum. H\,ec ratio, & qu\,e proximè $equitur, nihil con$icit, ni$i de ge-
neratione phy$ica intelligantur.</p>
<p><ac d>Pr\,eterea}</ac> Po$terior ratio. Si mundus genitus e$t, ergo ex aliquibus principijs.
vel igitur h\,ec ante mundi ortum aliter $e habere potuerunt: velnon. Si detur $ecun-
dum, $icuti ante ex eis non con$tituebatur mundus, ita nec po$tea con$titueretur.
</tf>

<pb 102>[res-1444-1-v_0110_102_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<n d>Præterea quod non habet principium hoc habendi mo-
<mgr>_Tex. 103_</mgr>
do, $ed aliter habere prius uniuer$a æternitate non po-
te$t; id & mutari profectò nequit: erit enim aliqua cau-
$a, quæ quidem $i prius e$$et, aliter id $e $e habere po$-
$et, quod aliter $e $e habere non pote$t. Quod $i mundus
ex aliter prius habentibus conctat, $i $emper $ic $e ha-
bemibus & non potentibus aliter $e habere, factus ip$e
profectò non e$t; $i verò e$t factus & illa aliter $e habere
po$$e & non $emper ita $e $e habere, nece$$e e$t. Quare
& con$tituta di$$olaentur, & di$$oluta ante con$titerunt:
atque hoo infinities aut $ic $e habuit, aut poterat $ic ha-
bere. Quod $i it a ect, non vacabit $anè corruptione, ne-
que $i olim aliter $e $e habebat, neque $i aliter $e $e ha-
bere po{$s}it. <n e>Sub$idium autem, quod quidam corum,
<mgr>_Tex. 104_</mgr>
qui dicunt mundum incorruptibilem quidem e$$e, atta-
men factum e$$e, $ibi ip$is enituntur ferre, verum non e$$e
videtur. Inquiunt enim, & $e perinde, vt Geometræ,
qui de$ignationes de$cribunt, de generatione mundi di-
xi$$e, non quia aliquando mundus e$t ortus, $ed gratia
doctrine, quia di$centes magis cogno$cum, $i, vt de$ig-
nationem, viderint factum. <n f>Hoc autem non ita est
<mgr>_Tex. 105_</mgr>
vt dicimus: nam in de$ignationum quidem effectione om-
nibus po$itis e$$e $imul accidit idem, in horum autem de-
mon$trationibus, non idem; $ed impo{$s}ibile $anè accidit.
<mgr>_tex. 106._</mgr>
Eanamque, quæ priùs, po$teriù$ue $umuntur, $ubcon-
traria $unt. Ex inordinatis enim olim, inquiunt, ordi-
nata fui$$e. Vt autem idem ordinatum $it $imul atque
inordinatum, fieri nequit: $ed generationem e$$e, quæ
$eparat tempu$ue nece$$e e$t. In de$ignationibus verò
nihil e$t tempore $eparatum. E$$e igitur imspo{$s}ibile per-
petuum ip$um $imul, atque factum e$$e, ex his, quœ di-
ximus, patet.</p>
</tf>
<tf 2>
Idem enim eodem pacto $e habens $emper idem e$$icit, aut non efficit. Si primũ, etiam
<mgl>Idem eod\~e
pacto $e
habens.</mgl>
modo eadem principia mutari poterunt, mundusque ex ijs con$tans mutationem
$ubibit, atque adeò in interitum ruet.</p>
<p><ac e>Sub$idium autem}</ac> Xenocrates alijque Platonici, vt magi$tri dogma à reprehen-
$ione vindicarent,
aiebant Platonem
<mgl>Vt quidam
Platonis
dogma de
noua mũdi
procreatio
ne interpre
tentur.</mgl>
non ex aurmi $ui
$en$u mundi ori-
ginem tradidi$$e,
$ed illu$trand\,e do
ctrin\,e gratia, & vt
auditores in cog-
nitionem vniuer-
$itatis facilius de-
duceret, eius qua$i
ortum in tabella
propo$ui$$e, eo
modo, quo geome
tr\,e, qui tri@ngulos
in puluere dc$cri-
bentes, primum li-
neas qua$dam du-
cunt, deinde alias,
non qua$i ad trian
gulum componen
dum ill\,e prius, h\,e
po$terius concur-
rant: $ed vt ea, qu\,e
ad trianguli $tru-
cturam exiguntur,
apertius o$tendan
tur. Itaque Plato-
nem mundum ex
elementis quodam
ordine coagmen-
tatum dixi$$e, non
qua$i à certo ali-
quo & pr\,e$inito
tempore creatum
putaret, $ed vt qui
bus nã ex partibus
coalui$$et, plane
o$tenderet.</p>
<p><ac f>Hoc autem nõ
<mgl>Refutatio
$uperioris
mterpreta
tionis.</mgl>
ita e$t}}</ac> Re$ellit
defen$ionem illam $iue interpretationem Platonici dogmatis o$tendens non eodem
modo $e habere, qu\,e Geometr\,e circa linearum de$ignationes afferunt, & qu\,e Plato-
nis di$cipuli @e mundi generatione pronuntiant. Etenim in de$criptionibus Geome-
<mgl>Refellit s\~e
tentiam ex
i$timantiũ
mundũ $\,e-
pe na$ci,
$\,epe occi-
dere.</mgl>
tricis idem accidit pofitis, aut non pofitis fimul lineis, è quibus triangulus con$urgit,
nec in eo vlla $ube$t repugnantia: qu\,e tamen inuoluitur in illa mundi effectione.
Aiunt enim ex elementis tumultuantibus & inordinatis ordinatum fui$$e mundum:
cùm tamen ordinatum non ni$i exordinatis & inter $e apte compo$itis coale$cat.</p>
<p><ac g>Con$tituere verò mundum }</ac> Tertium dogma, quod a$$erebat mundum $\,epe oriri.
$\,epe interire, atque ita $empiternam e$$e dum ortus occa$ui, occa$us oitui $uccedit, ea
</tf>

<pb 103>[res-1444-1-v_0111_103_t0]<rh>DE COELOCAP. X. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<n g> Con$tituere verò mundum vici{$s}im atque di$$oluere, nil
<mgl>_tex. 107._</mgl>
aliud e$$e videtur, quàm ip$um $empiternum quidem, for-
mam autem mutantem extruere, perinde at{que} $i quis in-
terdum corrumpi, interdum e$$e putaret quempiam, qui
vir ex puero & ex viro fieret puer. Est enim per$pi-
cuum, $i elementa inter $e $e conueniunt, non quemuis
$ed eundem ordinem, eandem\’{que} fieri con$titutionem: præ-
$ertim $ecundum eos, qui hanc $ententiam dicunt, qui
quidem vtriu$que di$po$itionis contrarium ip$um cau$am
inquiunt e$$e. Quare $i totum quidem corpus continuum
permanens, interdum hoc, interdum illo di$ponitur modo,
ac perornatur, cõ$titutio verò totius, mundus e$t, at{que} cœ-
lũ non vtiq; mundus, $ed di$po$itiones ip$ius fiunt, ac cor-
rumpuntur. <n h> Hoc autem, ortum, inquam, mundũ omnino
<mgl>_tex. 108._</mgl>
corruptum iri, & non redire, $i $it quid\~e vnus, impo{$s}ibile
e$t. Nam antequàm ortus e$$et, con$titutio præcedens ip-
$um, $emper nimirum erat, quam quidem haud factam,
mutari nõ po$$e dicimus. Sin verò $int infiniti magis fieri
pote$t. At verò hoc etiam $i fieri po{$s}it, nec ne, per$picuum
<mgl>_tex. 109._</mgl>
ex hi$ce, quæ po$terius dic\~etur, euadet: $unt e@m, quibus
fieri po$$e videtur, vt ingenerabile quippiã corrumpatur,
& ortum vacet corruptione, vt in Timæo a$$eritur. Illic
enim Timæus cœlũ e$$e quidem ortũ, non tamen e$$e ca-
ducũ, $ed reliquo $emper fore t\~epore dicit, ad quos, natura-
liter quid\~e de cœlo $olũ e$t dictũ: $i verò de omnibus vni-
uer$aliter cõ$iderauerimus, de boc quo{que} fuerit manife$tũ.</p>
</tf>
<tf 2>
ratione con$u@at, quia h\,ec alternatio & vici$situdo con$tare nequit ni$i $uper$tite
$emper mundi $ub$tantia & natura, hoc e$t, $aluis elementis, qu\,e $emper in mundo per-
$euerant, $ed ita, vt interdum per amicitiam coeant, mundusque occidat: aliquando li-
te regnante ab $e di$iungantur, & in proptia loca redeant, atque ita mundus ab inte-
ritu reuocatus rur $um efflore$cat & vigeat. At $i ita ies habeat, & mundi $ub$tantia
$emper integra per
$eueret, non pro-
prie dicetur mun-
dus interitum $ub
ire, $ed perinde e-
rit, ac $i quis ex
puero fiat vir, aut
è contario. Vn-
de pater hanc $en-
tentiam à vero ab
errare, & pugnan-
tia dicere, quando
quidem mundum
$imul ortum & nõ
ortum facit.</p>
<p><ac h>Hoc autem or
tum}</ac> $ecundam o
<mgr>Confutat
$ententiam
Democriti.</mgr>
pinion\~e, qu\,e erat
Democriti, ex eo
refellit quod fieri
non po$sit, vt mũ
dus, pr\,e$ertim $i
vnus tantum $it,
ab$que regre$$u in
tereat. Quamuis $i
eff\~et in$initi, ma-
gis po$$ent: quod
tamen inferius di$
cuti\~edum e$$e ait.
Is namq. vnus mũ
dus $i procreatus
e$t, non ex nihilo:
$ed ex aliquo pr\,e-
iacente fuit con-
ditus. Vel ergo id, ex quo conditus fuit, poterat generationi $ubijci, vel non. Si non
poterat, non igitur ex eo mundus con$i$tit: $i poterat, ergo etiam nunc ex eodem repa-
rabitur, $i intereat. Quare non ita occidit mundus, vt quoduis alind mi$tum, quod vbi
$emel di$$olutũ e$t, @euocari non pote$t. Aduerte illud principlũ, quo nititur h\,ec ratio,
nempe $i mundus procreatus e$t, non ex nihilo: $ed ex aliquo $ui$$e conditum, erro-
rem e$$e, vt catholica fides, & vera philo$ophia docent.</p>
<h it>Capitis vndeci@@ explanatis.</h>
<p>PRimum <ac a> autem }</ac> Reiectis veterum placitis de mundi origine & inte-
ritu, antequam $ententiam $uam ap@riat, doeet quidnam dicatur gene-
rabile & ingenerabil@, co@@uptibile & incorruptibile. Id verò prop-
<mgr>Acquiu@@@
di$tinguea
dũ.</mgr>
terea $e docete ait, quia cùm aliquod vocabulum multiple, aut \,e-
quiuocum e$t, li@et @a multiplicitas interdum nihil variet, aut
</tf>

<pb 104>[res-1444-1-v_0112_104_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. XI.</h>
<p>_P_Rimum <n a> autem di$tinguamus oportet, quomodo ge-
<mgr>_Tex. 110_</mgr>
nerabilia, & ingenerabilia, sorruptibilia & incorru-
ptibilia dicimus. Nam cùm multipliciter dicantur, & $i
nihil ad rationem refert, mentem indefinitè $e $e habere
nece$$e e$t, $i quispiã vt indiui$ibili eo vtatur, quod multis
diuiditur modis. Non e$t enim manife$tum per quam ip-
$orum naturam id accidit, quod e$t. <n b> Dicitur itaq; in-
<mgr>_Tex. 111._</mgr>
generabile vno modo, $i $it quippiam nunc, quod antea nõ
erat $ine generatione mutationeue, vt ip$um tãgi quidam
inquiunt, atque moueri. dicunt enim, non po$$e tangens
generari, neque $ubiens motum. Alio modo, $i fieri vel or-
tum e$$e quippiam po{$s}it, & non $it: nam & hoc ingenera-
bile dicitur, quia ortum $ubire pote$t. Alio modo, $iquip-
piam omnino factum e$$e impo{$s}ibile $it, vt interdum $it,
interdum non $it. Impo{$s}ibile autem dupliciter dicitur; aut
enim quia non verum e$t dicere ortum e$$e po$$e, aut quia
non facilè, nec citò nec benè oriri pote$t. Eodem modo &
<mgr>_Tex. 112_</mgr>
generabile vno dicitur modo, $i $it quippiam posteriùs,
quod priùs non erat, $iue per generationem, $iue $ine gene-
ratione. Alio modo, $i po{$s}ibile $it, $iue veritate, $iue faci-
litate po{$s}ibile ip$um $it definitum. Alio modo, $i genera-
tio $it ip$ius ex eo, quod non e$t, ad id, quod e$t, $iue iam
$it, per generationem autem $it, $iue & nondum $it, e$$e
autem po{$s}it. Corruptibile etiam & incorruptibile $imi-
<mgr>_tex. 113._</mgr>
liter dicitur. Nam $i quippiam priùs erat, postea verò
non e$t; aut e$t quidem, non e$$e autem potest, $iue per cor-
raption\~e mutationemue, $iue $ine corruptione, corruptibile
illud dicimus e$$e. Interdũ & id, quod per corruptionem
nõ e$$e pote$t, corruptibile e$$e dicimus. & in$uper alio mo-
do id, quod facilè corrũpitur, quod quid\~e qui$piam facilè
corruptibile dixerit. Deincorruptibili eadem est etiã ra-
<mgr>_tex. 114._</mgr>
tio. Aut enim id, quod $ine corruptione interdũ e$t, inter dũ
non e$t, incorruptibile dicimus: quo pacto tactus incorru-
p@ibiles e$$e dicuntur, propterea quod priùs erant, & po$t-
ea non $unt $ine corruptione; aut id, quod quidem est,
non e$$e autem non potest, aut non e$t futurum vnquam,
nunc autem est. Tu enim es nunc, & tactus e$t etiam
nunc: corruptibiles tamen e$tis, quia erit aliquando tem-
pus, quando nec te e$$e, nec h@c tangere verè dicerur.
</tf>
<tf 2>
re ip$a turbet rationem, qu\,e pr\,eponitur, quia illud in vna tantum $ignificatione v$ur-
pat: tamen auditoris intellectus ambiguitate di$trahitur & confunditur.</p>
<p><ac b>Dicitur itaq. }</ac>
<mgl>Trifariam
$umi inge-
nerabile.</mgl>
Ttibus modis ait
dici ingenerabile.
Primò id, quod
nunc e$t, & antea
non erat: ita tam\~e
vt ab$que genera-
tione, & motu e$$e
incipiar, vt tactus
& motus, qu\,e, vt
con$tat ex lib. 5.
Phy$ic. non acqui
runtur per genera
tionem, motumue
aliquem. Secundo
id, quod gigni po-
te$t, nondum ta-
men genitum e$t.
Terriõ id, quod
impo$sibile e$t ita
fieri, vt interdum
$it, interdum non
$it. Deinde a$$erit
totidem modis di
ci generabile, to-
tidemque corrup-
tibile & incorru-
ptibile.</p>
<p><ac c>Si igitur h\,ec
<mgl>Facultates
naturales
per quem
terminum
explicand\,e
$int.</mgl>
ita $int}</ac> Quia in
explicanda $igni-
ficatione illorum
vocabulorũ v$ur-
pauit impo$sibile
& po$sibile, h\,ec
ip$a etiam quam
vim habeant de-
clarat, $imulq. ex
occur$u docet fa-
cultates naturales
expon\~edas e$$e $e-
cũdum terminum
excellenti\,e, id e$t
per maximũ, quod
po$$unt: vt $i ma-
ximum pondus,
quod Socrates por
tare valet, $it cen-
tum librarum, di-
cetur facultat\~e ha-
bere ad portandas centum libras. qui enim maximum pote$t, valet etiam id, quod in-
fra maximum continetur. Vnde ea omnia, qu\,e intra vltimum alicuius naturalis po-
</tf>

<pb 105>[res-1444-1-v_0113_105_t0]<rh>DE COELOCAP. XI. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
Id verò maximè propriè incorruptibile dicitur, quod qui-
dem e$t, non pote$t autem $ic corruptum e$$e, vt nunc qui-
dem $it, po$tea verò non $it, aut non e$$e po{$s}it: aut & id,
quod nondum corruptum e$t, non e$$e autem po$teriùs po-
te$t. Dicitur etiam incorruptibile & id, quod non facilè
corrumpitur. <n c> Si igitur hæc ita $int, con$iderandum est
<mgl>_Tex. 115_</mgl>
quomodo po{$s}ibile & impo{$s}ibile dicimus. Nam & quod
proprẏ {$s}imè incorruptibile dicitur, ex eo dicitur $anè, quia
corrumpi non pote$t, nec quandoque e$$e, nec quandoque
non e$$e: & ingenerabile id proprẏ{$s}imè dicitur, quod $ic
generari non pote$t, vt priùs quidem non $it, po$teriùs
verò $it, qualis e$t diameter commen$urabilis lateri. Si
<mgl>_Tex. 116_</mgl>
igieur quippiam per decem millia pa$$uum moueri pote$t,
aut pondus leuare id, quod maximum pote$t, dicere $em-
per $olemus: veluti centum leuare libras aut per decem
millia pa$$uum ambulare, quanquam & partes, quæ citra
$unt, pote$t, $i & exce$$um pote$t. Quo patet ad finem at-
que exce$$um definiri potentiam oportere. Id igitur, quod
pote$t tot per exce$$um, & ea, que $unt citra, nece$$e est;
ceu $i centum libras leuare pote$t, & duas po$$e; & $i per
decem millia pa$$uum ambulare pote$t & per duo ambu-
lare po$$e: potentia verò ip$ius exce{$s}ionis e$t; & $i quip-
piam tantum non pote$t, eo per exuper ationem dicto, &
plura non pote$t. Quinamque centum pa$$us tran$ire non
pote$t, is & centum & vnum non potest. <n d> N ihil au-
<mgl>_Tex. 117._</mgl>
tem nos conturbet, id quod propriè pote$t, per finem ex-
ce{$s}ionis e$$e definitum. For$itan enim quispiam dicet,
id quod dictum est non nece$$ario it a e$$e. Qui namque
magnitudinem decem pa$$uum videt, is non & magni-
tudines eas, quæ $unt citra, videbit. Sed contra potiùs,
qui punctum videre pote$t, aut paruum audire $onum, is
& maiorem $en$um habebit. Verùm nihil ad rationem
vefert: ip$a enim exuperatio, aut in potentia aut in re ip$a
$it definita: id enim, quod dicitur patet. Nam vi$us qui-
dem is, qui e$t minoris, excedit, celerit as autem ei, quæ
e$t maioris.</p>
</tf>
<tf 2>
tenti\,e terminum cohibentur, dicuntur $ecundum eam facultatem naturalem po$si-
bilia. Rur$us verò admonet naturalem potentiam, quoad id, quod non valet, decla-
randam per minimum, quod non pote$t. Qui enim minimum non valet, vtique ne-
<mgr>Facul-
tas natura
lis quoad
id, quod
non valet,
per quid
declarãda.</mgr>
que maius pr\,e$ri-
terit. Vt $i Socra-
tes centum dum-
taxat libras ferre
queat, minimum,
quod non pote$t,
erũt libr\,e 101. per
quas declarandae-
rit eius potentiæ
$ecũdum id, quod
non pote$t.</p>
<p><ac d>Nihil autem
nos conturbet. }</ac>
Obiiceret quis nõ
<mgr>Obiectio.</mgr>
videri facultatem
naturalem dijudi-
candam $ecũdum
terminum excel-
lenti\,e, propterea
quod $onum ma-
ximum exaudire
qui$que valet, &
rem item maxima
videre, exiguum
verò $onum perci
pere, & rem par-
uam a$pectu dig-
no$cere non po-
te$t. Itaque fal$um
videri quod dictũ
fuerat, eum, qui
pote$t, quod ma-
ius e$t, po$$e etiã
minus. Occurrit
<mgr>Dilutio.</mgr>
potentiam $emper
definiendam per
terminum excel-
lenti\,e: $ed hunc
in quibu$dam fa-
cultatibus attendi
penes exce$$um, &
magnirudin\~e ob-
iecti, vt in poten-
tia motrici: in a-
lijs penes paruita-
tem, vt in ficulta-
te videndi, vel au
diendi. Ea namque maior vis motrix dicitur, qu\,e pari tempore per maius $patium
<mgr>Qu\,e vid\~e-
di pot\~etia
pr\,e$tãtior.</mgr>
mouet: ea per$picacior & pr\,e$tantior videndi facultas, qu\,e minutiora qu\,eque cer-
nit & di$tinguit.</p>
</tf>

<pb 106>[res-1444-1-v_0114_106_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>QVÆSTIO I.
QVIBVS TERMINIS DEFINIAN.
tur potentiæ actiuæ quo ad inten$ionem
& exten$ionem effectus.</h>
<h>ARTICVLVS I.
PRÆLVDIA AD TOTAM FVTVRAM
di$putationem de terminis potentiarum.</h>
<p>PO$tulat hic locus, vt controuer$iam de potentia-
rum terminis, quam paulò ante per$trinxit Ari-
$toteles, auctiùs minutiùsq; tractemus. Qua de re
di$$eruent $chola$ticæ Theologi\,e profe$$ores $uper
Magi$trum partim in 1. $ent d. 17. partim in 3. d. 13.
It\~e Niphus, M. Albertus, Thienen$is & alij hoc loco.</p>
<p>In primis verò repetendum erit ex ijs, quæ tra-
<mgl>Duplex ter
minus.</mgl>
didimus in 1. phy$icæ au$cultationis libro, duplicem dari terminum
videlicet magnitudinis & paruitatis, & vtrumlibet horum aut inter-
<mgr>cap. 4. qu\,e$t
1. art. 1.</mgr>
num, aut externum e$$e.</p>
<p>Deinde aduertendum naturalem potentiam, de qua hîc agimus, di-
<mgl>Duplex po
tentia.</mgl>
uidi in actiuam & pa$siuam: pa$siuam rur$us aut e$$e re$i$tentem, qua-
lis e$t in igni ad recipiendum frigus, $iquidem ignis per calorem fri-
gori obluctatur: aut non re$i$tentem, cu@@$modi e$t in aere ad hau-
riendam lucem.</p>
<p>Tertiò nec illud e$t prætereundum, potentiam actiuam, quod etiam
de pa$siua $uo modo dicendum erit, comparari po$$e cum inten$ione
<mgl>Varia con
fideratio a
ctiu\,e pot\~e-
ri\,e.</mgl>
& exten$ione effectus, item cum re$i$tentia, & $patio. Quod non de
omnibus potentijs intelligi debet: $iquidem, & $i omnes circa effectum
aliquem ver$entur, non omnes tamen re$i$tentiam in $ubrecto inue-
niunt, vt ex dictis patet. Præterea non omnes $ua effecta per $pa-
tium extendunt. Quæ enim actione in externam materiam abeun-
te agunt, vt vis calefaciendi, & illuminandi, requirunt $patium, in-
tra quod pertingant id, quod patitur: quæ verò agunt per actionem
immanentem, non omnes $patium, aut exten$ionem depo$cunt, vt in
<mgl>Termini
impot\~eti\,e.</mgl>
intellectu & voluntate planum e$t. At enim verò nihil immorabi-
mur in explicandis impotentiæ terminis, proptereaquòd ex termi-
nis potentiæ facilè quiuis impotentiæ limites deprehendet. Vbi
euim incipit potentia, ibi de$init impotentia, & vbi potentia de$i-
nit, ibi impotentia incipit: atque ille terminus, qui e$t intrin$ecus
potentiæ, e$t impotentiæ extrin$ecus, & qui illi exrtin$ecus e$t, huic
intrin$ecus manet.</p>

<pb 107>[res-1444-1-v_0115_107_t0]<rh>DE COELOCAP. XI. QVÆSTIO I.</rh>
<h>ARTICVLVS II.
QVID IN HAC CONTROVER-
$ia $entiendum $it.</h>
<p>HIs ita con$titutis quæ$tioni propo$itæ duplici conclu-
<mgr>1. Concl.</mgr>
$ione faciemus $atis. Prima $it. Actiu\,e potentiæ quo-
ad inten$ionem effectus non vendicant terminum par-
uitatis, vendicant tamen magnitudinis internum. Hæc
conclu$io poti$simùm intelligenda e$t de alteratricibus
potentijs. Eius verò prior pars hunc in modum $uadetur. Nequit
<mgr>Probatio.</mgr>
effectus tam remi$$us ab aliqua potentia pro$ici$ci, quin remi$sior ab
eadem profici$ci queat: ergo huiu$modi potentiæ nullum habent
terminum paruitatis quo ad inten$ionem. Antecedens inde patet,
quia quanto hæ potentiæ agunt in remotius, tanto $egnius & remi$-
$ius operantur. Po$terior ita o$tenditur. Potentia naturalis $i ad a-
<mgr>Naturalis
pot\~etia a-
git ouantũ
pote$t.</mgr>
gendum applicetur ad$intque omnia requi$ita, & nihil omnino ob$it,
agit toto conatu. Igitur quo ad inten$ionem effectus circum$cribitur
termino intrin$eco magnitudinis, quem vocant maximum quo $ic.
Con$ecutio per$picua e$$, quia eiu$modi effectus ita productus, erit ma
ximus, quem potentia pote$t attingere; $i enim inten$iorem potui$$et
edere, inten$iorem edidi$$et.</p>
<p>Secunda conclu$io. Potentiæ actiuæ quo ad @ten$ionem effectus
<mgr>2. Concl.</mgr>
habent terminum magnitudinis internum: paruitatis autem omni
termino carent. Prior pars huiu$ce conclu$ionis intelligenda e$t de
vnaquaque $ingulari potentia determinatè $umpta, & eodem mo-
<mgr>Explicatio
conclu$io-
nis.</mgr>
do $e $e habente: aliter enim non obtinet eum terminum, quem
dicimus; $i quidem ignis, quo longiùs protenditur, eò calorem in
ma@orem exten$ionem $pargit. E$t igitur intelligenda V. G. de
calore huius ignis dum in ampliorem molem non excre$cit. Pro-
batur verò hunc in modum. Potentia naturalis habet virtutem in-
<mgr>Confirma-
tio.</mgr>
trin$ecù; definitam, item $i ei nihil ab$it, neque ob$it, agit quan-
to miximo pote$t conatu: ergo effectus ab ea productus, erit $@-
cundum inten$ionem maximus, quem proferre valet. Po$tcrior
pars conclu$ionis o$tenditur, quia potentiæ actiuæ, quæ effectum
in-magnitudine diffundunt, non edunt effectum exten$ionis tam mi-
nutæ, quin adhuc minoris & contractioris edere queant. Quod ex eo
<mgr>Vet$usag\~es
non datur
in re patien
te pars mi-
nima.</mgr>
$anè confirmatur; quia, vt ver$us agens nulla datur pars mag@@tudinis,
qua non $it alia in infinitum minor; cùm omne continuum infinitè@$e-
<mgl>Lib. 6.
Phy$. 5.</mgl>
cari po$sit; @ta ver$us idem ageus nulla inten$io effectus tam parua de-
$ignari pote$t qua non po$sit dari minoi: $iquidem mag@itudo, motus,

<pb 108>[res-1444-1-v_0116_108_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
tempus, & forma producta eandem $ubeunt diui$ionem, vt lib. 6.
Phy$ic. Ari$toteles demon$trat.
<mgr>cap. 1. text.
3.</mgr></p>
<h>ARTICVLVS III.
OBIECTA ADVERSVS CONCLVSIO-
nes proximi articuli, eorumque dilutio.</h>
<p>ER it tamen, qui contra primam $uperioris articuli
conclu$ionem ita obijciat. Cùm elementa natura-
<mgl>1. @biact.</mgl>
lia loca petun@, manat ab eorum virtute niotiua
continuo & naturali fluxu impul$us quidam, quo
in ea tendunt: hic autem nullo magnitudinis, $iue
inten$ionis termino definitur: igitur potentiæ na-
turales non terminantur ver$us maximum quoad
inten$ionem effectus. Maior o$tendetur à nobis 2.
huiu$ce operis lib. minor probatur, quia, vt te$tatur experientia, quo
elementum ver$us locum naturalem longius iter conficit, eo celeriùs
fertur, non ni$i quia i$tiu$modi impulius ma@ora $umit incrementa; $u-
metque ab$que vllo fine, $i diuina virtute orbis lunæ in maiorem a@
maiorem di$tantiam eleuetur, & inde gleba terræ deijciatur, quando-
quidem $emper velocius de$cendet, vt docet Ariltoteles octauo cap.
huius lib. text. 88. hi$ce vetbis. Quod $i e$$et infinitus $uperus locus, in-
finita nimirum & celeritas e$$et, & $i celeritas infinita e$$et, & grauitas
etiam & leuitas infinita e$$et.</p>
<p>Item contra $ecundam conclu$ionem opponet aliquis. Lux octo
<mgl>2. obiect.</mgl>
graduum cùm $it cau$a vninoca, & nihil ob$tare videatur, pote$t aliam
lucem æquè inten$am gignere, & illa aliam $imiliter pari inten$ione.
Igitur lux quandiu incurrit in corpus diaphanum nullis terminis coer-
@eri poterit, quin vlterius $ub æquali inten$ione porrigatur: proindeq.
non videtur lux vllum habere terminum quoad exten$ionem. Quod $i-
militer de calore, alij$que id genus qualitatibus, pronuntiandum erit.</p>
<p>Rur$us eadem conclu$io hunc in modum oppugnari pote$t. Formæ
<mgl>3. obiect.</mgl>
accidentariæ terminantur ver$us minimum quo ad exten$ionem: ergo
datur exten$io tam parua, in qua po$sint e$$e, ita vt in minori non po$-
$int. Antecedens probatur, quia eadem videtur e$$e ratio in formis ac-
cidentarijs, quæ in $ub$tantialibus: at quod hæ certo & intrin$eco par-
uitatis termino, quo ad $ui productionem, definiantur, veri$imilius e$t,
vt in 1. lib. Phy$ic. de $ententia D. Thomæ 1. p. q. 7. ar. 3. Durandi in 2.
<mgr>cap. 4. q. 1.
art. 7.</mgr>
d. 18. q. 1. Capreoli & Hi$palen$is d. 19. q. 1. Soncinatis 8. Metaph. q. 3.
Richardi quodlib. 3. q. 5. & aliorum complurium $tatuimus.</p>
<p>Pro explicatione primi argumenti $ciendum e$t ex Henrico Ganda-
<mgl>Solut. 1.</mgl>
uen$i quod 1. 5. quæ$t. 22. omnes qualitates (quod intellige de qualitati-
bus ordinis naturalis, cuiu$modi e$t calor; non autem de qualitatibus

<pb 109>[res-1444-1-v_0117_109_t0]<rh>DE COELOCAP. XI. QVÆSTIO I.</rh>
$uper naturalis ordinis, vt de gratia & charitate quæ no$tris animis di-
uinitus infunduntur, & in hac vita perpetuò augeri po$$unt) $ciendum,
<mgr>õnes quali
tates natu-
ralis ordi-
nis haber@
terminum,
vltra qu\~e
intendi ne
queant.</mgr>
inquam, omnes qualitates $uapte natura circunicriptas e$$e, & termina
tas ver$us maximum quo ad inten$ionem graduum, ita vt po$tquã ad
$ummam inten$ionem peruenere, non po$sint iam naturæ vi magis in-
tendi. Hoc ita e$$e ex eo $anè probatur, quia vt perfectio e$$entialis $ub
iectorum finita e$t, ita & inten$ionem gradualem accidentium, quibus
$ubiecta perficiuntur, limitatam e$$e conuenit, vt perfection@s $uo per-
fectibili per $e ac $uopte ingenio re$pondeant. Deinde $i potentia nu
triendi ex communi philo$ophorum opin@one, quam pertractauimus
<mgr>Faeult@@
nutritiua
definita e$t
certoter@i
no.</mgr>
in Phy$icis, circun$cripta e$t certis limitibus; adeò vt po$tquam molem
<mgl>Lib. 1. e. 4.
q. 1. art. 2.</mgl>
corporis ad $uam maximam perfectionem prouexit, non iam illam ad
maiorem quantitatem perducere valeat, e$to ei alimentũ affatim $up-
peditetur; cur aliæ eius modi qualitates non habebunt certam int\~e$io-
nem, quam vbi primum adeptæ fuerint, non ram amplius auge$cant?
Præterea in confe$$o e$t apud omnes, idque philo$ophi in $uis di$puta-
tionibus pa$sim v$urpant, calorem aliasque primas qualitates octo, aut
nouem gradibus ad $ummum definitas e$$e. At quod de primis dicitur
non e$t cur etiam de cæteris qualitatibus non dicatur: videlicet quam-
libet ex ijs, quæ inten$ion\~e admittunt, vendicare certos gradus $uæ in-
ten$ionis, vltra quos intendi nequeat.</p>
<p>His po$itis cùm impul$us, quo corpora grauia, & leuia feruntur, $it
qualitas, terminabitur etiam, ex communi aliarũ qualitatum lege, cer-
<mgr>Nõ pote@
impuls' in
infinitum
ere$cere.</mgr>
ta inten$ione ver$us maximum; nec augebitur in infinitum $yncatego-
rematicè: $i lapis. V. G. è $patio $yncategorematicè in infinitum lõgio-
ri feratur ad centrum; $ed vbi $ummum inten$ionis $uæ gradum de$cen
dendo obtinuerit, nullum iam incrementũ accipiet, $ed deinceps \,equa-
li impul$u, parique velocitate delcendet.</p>
<p>Nec Ari$toteles loco cit. lib. 1. huius operis oppo$itum docuit, $i rectè
perpendatur. Nam cùm probandum $ump$i$$et omnes motus ver$ari in
ter definitos terminos, intulit ni$i ita $it, concedendum fore po$$e im-
pul$um in infinitũ augeri: cùm videamus quò V. G. lapis magis ad $uũ
locum natural\~e appropinquat eò illi magisincre$cere impul$um, maio-
rique impetu concitari. Itaque tantum abe$t, vt velit Ari$toteles im-
pul$um nullam habere incrementi $ui metam, vt ad id tanquam ad ma
<mgr>Obiectio.</mgr>
nife$tum ab$urdum deducat aduer$arium. Quod $i quis obijciat Ari$-
totelem videri concedere impul$um lapidis de$cendentis augeri pro
men$ura $patij, cùm ex decur$u $patij infiniti impul$um infinitum ar-
guat; re$pondemus rationem Ari$totelis ita procedere. Lapis, quo pro-
<mgr>Dilutio.</mgr>
piùs accedit ad locum naturalem, eo maiori impul$u fertur, vt experi\~e-
tia con$tat; igitur $i non vendicat certum terminum, à quo tendat, ha-
bebit infinitum incrementum $ui impul$us. Probatur con$equentia,
quia $i talis impul$us prope locum naturalem adhuc augetur, profectò
in toto $patio, quod lapis pertrã$ijt, auctus fuit, proindeque in infinitũ
creuit. Ita verò propo$ita ratio ad incommodum adducit eos qui cùm

<pb 110>[res-1444-1-v_0118_110_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
videant, fateãturque impul$um lapidis adhuc cre$cere, dum ad terram
appropinquat; aiunt lapidem non habere definitum terminum à quo
tendat. Coguntur enim fateri cre$cere impul$um in toto $patio, & $i
in infinitũ porrecto, cùm adhuc cre$cat prope terram: $i enim non cre$-
ceret in toto $patio iam antea cre$cere de$ij$$et. Nos autem a$$erimus, $i
lapidi diuina virtute $patium, quod decurrat, extendatur, po$$e à tam
remoto loco moueri, vt po$tquam certum illius $patij punctum attige
rit, nihil iam deinde eius impul$us cre$cat; $ed eodem tenore reliquum
<mgl>Quando
@ e$$are de-
beat incre
mentũ im
pul$us.</mgl>
iter conflciat. Quo in euentu non iam illi intendetur impul$us prope
terram, & $i, vt nunc res habent, intendatu@; quia modò nunquam fer-
tur è tam di$sito loco, vt antequam appropinquet ad terram, $ummũ
inten$ionis gradum, qu\~e a$$equi pote$t obtineat. Ita patet $olutio pro-
po$itæ obiectionis.</p>
<p>Ad $ecundum cùm qualitates non $int principes cau$æ effectuũ, $ed
<mgl>Solut. 2.</mgl>
earum in$trumenta, quo à principali cau$a longiùs abeunt, eò degene-
rare magis, nec iam producere æquè inten$um effectum, $ed vniformi
difformitate minus ac minus inten$um. Et verò ad rationem cau$æ vni
uocæ $at e$t producere effectũ $ibi $imil\~e in $pecie, qui perpetuò æqua-
lem obtinet e$$entiæ perfectionem cum $ua cau$a, vt cunque $e habeat
quoad accidentariam perfectionem. Hoc tamen, quod de vniformiter
difformi exten$ione qualitatum dicimus, intellig\~edum e$t de luce qui-
<mgl>De \,equali
tate inter
cau$am &
effectũ vni
nocum.</mgl>
d\~e $emper, de calore verò, & frigore alijsque eiu$modi qualitatibus pro
priè alterantibus & ad generationem di$ponentibus, in pricipio mo-
tus. Nam hæ po$tea motu progrediente vniformiter extenduntur, quã
tum po$$unt, vt experientia patet, alioqui nunquam lignum actione
ignis ita perfectè incale$ceret, vt ex eo ignis generaretur. Ideo verò hoc
<mgl>Di$crimen
inter luc\~e,
& aliasqua
litates.</mgl>
in $e $e propagando, di$crimen inter lucem & prædictas qualitates à na
tura con$titutum e$t; quia lux non e$t qualitas per $e ordinata ad intro
ducendas formas $ub$tantiales in mater am, $icuti $unt qualitates illæ,
quæ proinde eo modo, quo diximus, in re patiente extendi debuerunt,
vt po$$ent tãdem materiã perfectè di$ponere ad introduc\~edas formas.</p>
<p>Ad tertium. Negandum e$t antecedens, & ad eius probationem dic\~e-
<mgl>Solut. 3.</mgl>
dum di$parem e$$e rationem in accidentarijs formis, & in $ub$tantiali-
bus, quod hæ cùm perfectiores $int, plus requirunt, vt exi$tant & operen
tur, quàm illæ, vt in libro de ortu & interitu fu$ius explicabitnr.</p>
<h>QVÆSTIO II.
QVONAM MODO POTENTIÆ AC-
tiuæ quoad re$i$tentiam terminentur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVÆSTIONIS EXPLICATIO.</h>

<pb 111>[res-1444-1-v_0119_111_t0]<rh>DE COELOCAP. XI. QVÆSTIO II.</rh>
<p>QVod attinet ad pot\~etias actiuas facta comparatione adre$i$t\~e-
tiã $it prima cõclu$io. Pot\~eti\,e actiu\,e nõ hab\~et ex parte re$i$ten
<mgr>Concl. 2.</mgr>
tiæ terminũ magnitudinis internũ, $ed externum. Hæc proba-
tur, quia actio non e$t ni$i à vincente, atque adeo à proportione maio-
ris inæqualitatis ex parte agentis; quare nequibit potentia actiua
agere in eam re$i$tentiam, inter quam & ip$am intercedit proportio
æqualitatis, poterit verò in quancunq. minor\~e, atq. adeò æqualis illa re
$i$t\~etia definiet pot\~etiã actiuã termino extrin$eco, qu\~e vocãt minimum
quod nõ. Secũdò id\~e confirmatur quia $i daretur maxima re$i$tentia, in
quã pot\~etia actiua po$$et agere, eiu$modi re$i$t\~etia excederetur à pot\~e
tia actiua aliquo exce$$u diui$ibili, $iquid\~e indiui$ibile nõ reddit maius;
igitur $i re$i$t\~etia excre$ceret ad dimidiũ talis exce$$us, adhuc nihilomi
nus e$$et actio, maneret enim proportio maioris in\,equalitatis ex parte
pot\~etiæ actiuæ. Quo liquet re$i$tentiam prius datam non fui$$e maxi-
mam, quam potentia po$$et vincere, cum adhuc maiorem vincat.</p>
<p>His nȯ ob$tat, quod Ari$toteles proximo $uperiori capite a$$eruit po
<mgr>Remotio
obiect.</mgr>
tentias agentes definiendas e$$e maximo, quod po$$unt. Enim vero bi-
fariã $olet a$signari re$i$tentiæ terminus cȯparatione alicuius pot\~etiæ,
vno modo per partes gradusue re$i$t\~etiæ æquales alicui certo, quo pac
to cõmuni v$u loqu\~edi numero librarũ, aut cuiu$uis alterius certi pode
ris vel men$uræ, re$i$tentiã definire con$ueuimus. Altero, ad normã Ma-
thematicã, ita vt omnes partes proportionales quantũlibet exiguæ s\~e
$umque effugi\~etes ad calculum vocentur. Igitur Ari$toteles $ecundum
prior\~e ration\~e de potentiarum terminis egit, quo pacto nõ inficiamur
dari maximũ numerũ graduũ, $iue partiũ definitæ re$i$tentiæ, in quas
po$sit virtus aliqua, ita vt in plures quantitatis æqualis no po$sit. Nos
verò in propo$ita conclu$ione $ecundũ po$terior\~e $ensũ locuti fuimus.</p>
<p>Quod aut\~e A ri$toteles $ic intelligi debeat, ex eo per$picuũ e$t quia $i
more Mathematico loqueretur, du\,e cõclu$iones eod\~e capite ab eo tradi
tæ inter $e pugnar\~et, videlicet dari maximã re$i$t\~etiã, in quã virt<_>9</_> aliqua
po$sit, & dari minimã, in quã non po$sit Nãq; aut maximũ, in quod po-
<mgr>Explicatur
locus Ari$-
totelis.</mgr>
t\~etia pote$t; & minimũ, in quod nõ pote$t, $unt inter $e \,equalia; aut vnũ
ab alio $uperatur. Si detur primum, $equitur potentiã aut vtrũq. po$$e
aut neutrũ, & ex cõ$equ\~eti vel vtrũq. e$$e maximũ quod $ic, vel vtrũq. mi
nimũ quod nõ. Si detur $ec@odũ, tũ $i id, quod nõ vincitur, e$t minimum
quod nõ, tollatur dimidiũ exce$$us, qui haud dubiè erit quidpiã diui$ibi
le, $iquid\~e in$ectile nõ efficit maius. Vel ergo facultas pote$t vincere id
quod remanet, vel nõ. Si pote$t, nõ erat ergo maximũ id quod ãtea pro
maximo $umebatur cũ pot\~etia maius aliquid valeat. Si nõ pote$t, non
erat igitur minimũ quod nȯ id, quod tale e$$e dicebatur, cũ infra illud
detur aliquid minus in quod prædicta facultas agere non valet.</p>
<p>Secũda cõclu$io. Pot\~etiæ actiu\,e nò hab\~et certũ terminũ re$i$t\~eti\,evers<_>9</_>
<mgr>Concl. 2.</mgr>
minimũ vt agere po$sint. Hæc per $e liquet, nam quò minor e$t re$i$-
tentia eò pot\~e@iæ liberius, ac prõptius operãtur & vim $uã imprimũt,
ni$i quid aliunde ob$tet; quod iccirco addimus, quia fulm\~e traiectu ens\~e
<mgl>Pliniũ 1.b.
2. Nat. c. 5.</mgl>
liquat, nec tam\~e vaginã magnopere l\,edit: cũ ta. n\~e ei minus vagina quã

<pb 112>[res-1444-1-v_0120_112_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
Vnde videri po$sit requiri ad actionem expediendã aliquid re$i$t\~etiæ.</p>
<p>Sed nimirum huiu$ce euentus cau$a e$t, quia vbi fulmini minor $e $e
<mgl>Cur fulm\~e
non omn\~e
materiam,
$ed valen-
tiorem cũ
minuit.</mgl>
offert re$i$tentia (Quod tunc euenit, cùm non incidit in corpora dura
& $olida, $ed rara, & tenuia, quæ facilem exitum præbent) illic breuio-
rem moram trahit, atque adeò minus vim $uam exerit, non ob defectũ
re$i$tentiæ in $e $umptæ, $ed ob defectum temporis ad talem effectum
edendum nece$$arij, vt explicat Ari$toteles lib. 3. Meteororum capite 1.
Theophra$tus lib. 5. de cau$is plantarũ cap. 17. & D. Dama$cenus in $uis
Phy$icis capite 17.</p>
<h>ARTICVLVS II.
REFVTATIO OBIECTIONVM CIR.
ca ea, quæ proximè conclu$a $unt.</h>
<p>VErùm contra $uperiùs dicta hunc in modum licebit argum\~e
<mgl>Obiect. 1.</mgl>
tari. Cum frigus, & calor obtinent $ummam inten$ion\~e, quã
po$$unt, actiuitas caloris, & re$i$t\~etia frigoris $unt inter $e pa
res, & calor pote$t tunc agere in frigus & ex con$equenti vin
cere eius re$i$tentiam. Igitur potentia actiua ex parte re$i$tentiæ non
finitur termino extrin$eco ver$us magnitudin\~e. Maior probatur, quia
tot $unt gradus caloris, quot frigoris, & tanta e$t frigoris vis ad re$i$ten
dum, quanta eius inten$io. Minor verò inde con$picua e$t, quia ni$i ca-
lor $ummus po$$et $ummum frigus vincere, nequirent elementa in $uo
naturali $tatu con$tituta inter $e congredi, & vici$sim tran$mutari ad
gignenda corpora mixta; cùm tamen à natura ip$a ad i$tiu$modi gene
rationem de$tinata $int.</p>
<p>Secundò, $i potentiæ actiuæ non terminarentur ver$us minimum ex
<mgl>Obiect. 2.</mgl>
parte re$i$tentiæ, non po$$ent eædem potentiæ definiri intrin$ecè ver-
$us maximum quoad inten$ionem effectus, hoc autem pugnat cum ijs,
quæ $uperius $tatuimus. Non e$t igitur inficiandum potentias actiuas
terminari ver$us minimum ex parte re$i$tentiæ. Probatur maior, Nam
tanto magis in re patiente effectus intenditur, quanto eiu$dem patien-
tis re$i$tentia magis euane$cit; ergo $i non de$ignatur minima re$i$t\~etia,
in quam potentia agat, $ed qualibet data adhuc pote$t in minor\~e; vtiq.
nec quoad int\~e$ionem dabitur maximus effectus potentiæ, $ed quouis
edito, adhuc inten$ior ab ea produci poterit.</p>
<p>Ad primum horum negãdum e$t parem e$$e actiuitat\~e caloris $um-
<mgl>Solut. 1.</mgl>
mi, & re$i$tentiam $ummi frigoris. Nec enim actiuitas & re$i$tentia pri
marum qualitatum tot gradus $ortiuntur, quot $unt gradus compon\~e-
tes inten$ionem, vt in libris de ortu & interitu planius dicemus.</p>
<p>Ad $ecundum neganda e$t maior propo$itio prioris $yllogi$mi, & ad
<mgl>Solut. 2.</mgl>
eius confirmationem dicendum, ea tantù@n concludi $icuti re$i$tentia
durante motu continenter minuitur; $ic effectum continenter augeri:

<pb 113>[res-1444-1-v_0121_113_t0]<rh>DE COELO CAP. XI. QVÆSTIO III.</rh>
non tamen probari in infinitũ abire incrementa effectus. Sicut enim in
diminutione re$i$tentiæ deuenitur v$que ad non gradum; ita in inten-
$ione effectus ad graduum ab$olutionem. Quare vbi primum re$i$ten-
tia euanuerit, ce$$abit motus, & effectus totam $uam perfectionem ob-
tinebit, atque adeò non habebit, quo iam vltra progrediatur.</p>
<h>QVÆSTIO III.
QVIBVS LIMITIBVS CIRCVNSCRI.
bantur potentiæ actiuæ quo ad di$tantiam $patij.</h>
<h>ARTICVLVS I.
RESPONSIO AD PROPO.
$itam quæ$tionem.</h>
<p>HÆc controuer$ia duplici a$$ertione dirimenda
<mgr>Prima a$.
$ertio.</mgr>
e$t. Prima $it. Potentiæ actinæ quo ad $patij di-
$tantiam nullo termino clauduntur ver$us mini
mum. Probatur, quia ad actionem phy$icam re-
quiritur mutuus cótactus inter agens, & pati\~es,
vt docuit Ari$toteles 7. Phy$icorũ cap. 2. tex. 10.
<mgr>Mutuus a-
gentis, &
patientis
contac\=ctus.</mgr>
at inter illa, quæ $e cotingunt, nulla e$t di$tantia,
eùm eorum extrema $int $imul. Quare potentiæ actiuæ ad agendum
non habebunt paruitatis terminum, quin potiùs quanto res, quæ pa-
titur, minus di$sita fuerit ab agente, tanto, cæteris paribus, agens illi
vim $uam acriùs, ac vehementius imprimet.</p>
<p>Vt verò pateat quid de terminis earundem potentiarum ver$us
maximum, $tatuendum $it; ob$eruare oportet ipatij di$tantiam du-
pliciter $pectari po$$e. Vno modo, ita vt $umatur certa aliqua exten-
$io, V. G. vnius, aut trium $tadiorum, excludendo vltimum indiui$ibi-
le, quo ea exten$io clauditur. Secundo modo ita vt accipiatur eadem
exten$io pariter cum indiui$ibili, quo terminatur. Hoc po$ito $it $e-
<mgr>Secunda a$
$ettio.</mgr>
cunda a$$ertio. Potentiæ actiuæ quoad di$tantiam $patij priori mo-
do $umptam definiuntur termino interno ver$us maximum; quo ad
eandem verò di$tantiam po$teriori modo, definiuntur termino exter-
no. Hoc e$t, potentia ita $uum effectum per $patium porrigit vt detur
certa magnitudo, $iue men$ura $patij, ad quam pertingat lux V.G nec
po$sit ad maiorem. Si tamen $umatur $uperficies claudens magnitudi-
nem, in illa non erit lux, & tamen erit in quauis parte $patii ver$us lu-
mino$um. Probatur autem hæc a$$ertio quoad priorem partem quia
<mgr>Probatio
prioris par
tis.</mgr>
lumino$um fundit lumen per totam $phæram $uæ actiuitatis quam
longi$simè pote$t. Quare eiu$modi $patium, quod $it V. G. vnius $tadij
erit maximum quod $icrquandoq@idem $i in maius $patium potui$$et

<pb 114>[res-1444-1-v_0122_114_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
lumen effundere, effudi$$et. Po$terior autem pars ita o$tenditur. Si lu-
<mgl>Probatio
po$terio-
ris.</mgl>
men productum non terminatur extrin$ecus, $ed intrin$ecus aliqua $u-
perficie; aut lumen in ea $uperficie receptum, e$t inten$ionis indiui$i-
bilis, aut diui$ibilis. Non primum, quia repugnat inten$ionem e$$e in-
diui$ibilem, $icuti & exten$ionem: $i diui$ibilis, ergo vlteriùs diffundetur
lum\~e remi$siori gradu, cùm omne accid\~es, quod ext\~editur vniformiter
difformiter, in nulla parte $ubiecti habeat tam remi$$um gradum, qum
remi$siorem vlterius habere qu\~eat, porrigendo $e $e v$q; ad non gradũ.
Quare fat\~edum nece$$ariò erit dari aliquã $uperficiē terminant\~e, $patiũ,
in qua nihil luminis $it, & ante illã ver$us lumino$ũ in quauis parte $it.</p>
<h>ARTICVLVS II.
QVÆ CONTRA PROXIME DICTA
obijci po$$unt, eorumque explicatio.</h>
<p>SOlent tamen aduer$us conclu$iones proximi articuli hæc op
poni. Aduer$us primam. Sen$us videndi non a$picit corpus
<mgl>Obiectio
contra 1.
concl.</mgl>
impo$itũ ip$i $en$iterio, $iue organo, vt experientia te$tatur,
docetq. Ari$toteles 2. de anima cap. 11. tex. 117. ergo nó omnes
potentiæ actiuæ carent paruitatis termino, quoad di$tantiam $patij.</p>
<p>Item contra $ecundam. In toto $patio, quod clauditur $uperficie,
<mgl>Obiect. cõ
tra 2. cõcl.</mgl>
quam diximus e$$e terminum extrin$ecũ magnitudinis, e$t lux alicuius
inten$ionis, ergo adhuc ea lux protendetur v$que ad $uperficiem ip$am
intrin$ecè. Probatur con$ecutio, primum, quia eiu$modi $uperficies
non e$t in maiori di$tantia; $iquidem indiui$ibile non efficit maius. Se-
cundò quia nulla videtur e$$e maior ratio, cur lux, quæ e$t in qualibet
$uperficie, quàm lux, quæ e$t immediatè ante prædictam $uperficiem
externam vlteriùs effundatur.</p>
<p>Rur$us contra eandem conclu$ionem. Non pote$t dari vltima $uper-
<mgl>Obiect. 2.
aduer$us 2.
concl.</mgl>
ficies, in qua non $it $pecies vi$ilis, & in tota exten$ione ante illam $it.
Ergo vis effectrix eiu$modi $pecierum non clauditur extrin$eco termi-
no ver$us maximum. Antecedens probatur te$timonio Ari$totelis pri-
mo de $en$u, & $en$ibili cap. vltimo aientis darι primam di$tantiam, ex
qua res con$piciatur, quod veritati con$onum e$$e non pote$t ni$i $pe-
cies vi$ilis $it vltimo in aliqua $uper$icie.</p>
<p>H{ae}c ita diluenda $unt. Ad id, quod contra primam a$$ertionem ob-
<mgl>Dilutio
obiect. cõ-
@. 1. concl.</mgl>
iectum e$t, dicendum potentiam videndi non agere in obιectum, quod
percipit, $ed ip$um potiùs obiectum in eam agere $uam illi imaginem
imprimendo: vt verò hanc imprimat (dummodò luce collu$tratũ $it) nõ
requirere terminum paruitatis ex parte di$tãtiæ; $ed quo propinquius
e$t, eo vehementius agere. At enim quia ad eliciendam vi$ion\~e nece$$a-
ria e$t certa quædam proportio quoad $ubtilitatem, & cra$sitiem in-
ter $peciem, & pot\~etiam, quæ proportio dee$t plerunq. $peciei, cum res

<pb 115>[res-1444-1-v_0123_115_t0]<rh>DE COELO CAP. XI. QVÆSTIO IV.</rh>
vi$ilis e$t nimium propinqua a$pectui; inde e$t quod tunc actιo videndi
non datur; ac multò minus cũ res vi$ilιs e$t immediatè $upra $en$iteriũ.</p>
<p>Ad primum contra $ecundam a$$ertionem dicito omnem lucem ha-
<mgr>Dilutio 1.
obiect. ad-
ter$us 2. a$
$e@t.</mgr>
bere aliquam ιnten$ionem, e$$eque dιui$ibilem; $ed ante vltimá $uperfi-
cιem $icuti non datur aliqua pars exten$ionis tam parua, qua nõ detur
minor, ita non dari aliquam lucem tam inten$am, qua non detur alia
minus inten$a in infinitum ver$us $uperficiem donec de$inat in non lu-
cem. Quia tamen progrediendo à tali $uperficie ver$us lumino$um
non $equitur immediatè aliqua pars certæ inten$ionis, ideo licet quæ-
cunque pars certa, & de$ignata producat lucem vlterius, non tamen
pars, quæ antece dit immediatè $uperficiem. Nec ob$tat quod $uper-
<mgr>De $uper@
cie vltima,
ad quã lux
non pertin
git.</mgr>
ficies, non reddat $patium maius quo ad di$tantiam; $at enim e$t non
e$$e talem $uperficιem quocunque modo intra $phæram agentis, hoc
e$t, non contineri intra illam phy$icè, $iue ad effectum recipiendi a-
ctionem à tali agente, quanuis mathematicè contineatur; $iquidem
eius adiectione $patium nequaquam maius redditur. Nec verò idem
iudicandum e$t deluce, cùm inhæret in $uperficie, & de luce, quæ e$t
immediatè ante $uperficiem externam. Nam cùm illa certa $it, hæc
autem incerta, & indeterminata; adhuc illa in partes certæ inten$ionis
diuidetur, atque adeò vlterius $e $e diffundet $ub minore inten$ione:
hæc vero non item; $iquidem in parte incerta non licet eιu$modi par-
tes accipere, alioqui iam illa incerta non foret.</p>
<p>Ad $ecundum negandum e$t, quod a$$umit, & ad eius probationem
<mgr>Dilutio 1.
obiect. ad-
uet$us 2. a$-
$ert.</mgr>
dicendum, Ari$totelem eo loco docui$$e dari primam di$tantiam, vn-
de res videtur, hoc e$t primam, qua non $it alia maior; non $impliciter,
$ed vulgari more, nimirum procedendo $ecundũ partes notabiles: quo
etiam modo diximus $upra explicandũ id, quod 11. cap. huius libri a$$e-
ritur, videlicet potentias actiuas defini\~edas e$$e maximo, quod po$$unt.</p>
<h>QVÆSTIO IV.
QVI NAM TERMINVS POTENTIIS
pa$siuis quo ad accidentium inten$io
nem a$signari debeat.</h>
<h>ARTICVLVS I.
DE TERMINO POTENTIÆPASSI.
uæ $ecundum $e con$ideratæ.</h>
<p>PRo explicatione quæ$tionis prænotandum e$t potentiam
<mgr>Triplex cõ
$ideratio
pot\~eti{ae} pa$
$iu{ae}.</mgr>
pa@siuã, $eu receptiuã materiæ, & cuiu$libet alterιus $ubiecti
tribus modis $pectari, quod ad rem præ$ent\~e attinet. Primo
$ecundũ $e, nullo re$pectu $ub$tãtialis form{ae}, aut vllius actiu{ae}

<pb 116>[res-1444-1-v_0124_116_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
potentiæ. Secundò, $ine ordine ad formam; $ed tamen comparan-
do illam ad potentiam actiuam naturalem, vel $upertnaturalem; qua
po$trema con$ideratione talis potentia receptiua, obedιentιalis
dici con$ueuit. Tertiô cum ordine ad certam formam, & ad agens
naturale.</p>
<p>Hιs po$itis $it prima a$$ertio. Potentia naturalis pa$siua, $eu capa-
<mgl>Prima a$-
$ertio.</mgl>
citas materiæ, & cuiu$lιbet alterius $ubiecti $ecundum $e con$iderata
vendιcat terminum magnιtudinis internum quo ad inten$ionem effe-
ctus, quem recipit, V. G. pote$t materia $ecundum $e recipere, & $u$ten-
tare calorem certæ inten$ionιs, ita vt maiorem non po$sit. Hæc a$$ertio
e$t Theologorum communis, partim in primo $entent. vb@ eam ample-
<mgl>Eius aucto
res.</mgl>
ctitur D. Bonauentura d. 14. $ecunda parte di$t. q. 4. Maironius di$t.
44. q. 10. art. 3. ad 4. Ægιdius dι$t. 17. q. 1. Maior q. 15. Partim in ter-
tio, vbi Richardus d. 13. q. 1 art. 2. Durandus q. 2. art. 3. Argentinas q. v-
nica art. 3. Ba$$olius q. vnic. art. 3. Mar$ilius q. 10. art. 1. part. 2. ad 1.
concl. Idemque docet Henricus Gandauen$is quodlibet 5. q. 22. D.
Thomas de veritate q. 29. art. 3. ad 3. & 3. p. q. 7. art. 11. alii$que in locis;
quod etiam omnes ferè eius $ectatores tuentur.
<mgl>Confirma-
tio a$$ertio
nis.</mgl></p>
<p>Probatur autem hæc a$$ertio breuiter ex eo, quia recipere accidens,
$u$tentare accidens & exercere erga illud cau$$alitatem $ubiectiuæ,
$eu materialis cau$æ, e$t conferre illi $uo modo e$$e; at res creata $icuti
lιmitatam e$$entiam, & perfectionem obtinet, ita limitatam habet
vim ad cau$andum, & ad conferendum e$$e. Quare non poterit mate-
ria, aut quoduis aliud $ubiectum naturali $ua potentia $u$tentare ma-
iorem in infinitum inten$ionem accidentis; $ed quemadmodum eorum
e$$entia, atque adeò & perfectio, e$t intrin$ecè terminata, ita & præ-
dicta vis eodem limite circum$cribetur. De finitate autem e$$entiæ cu-
iu$que reι creatæ $crip$imus lib. 3. phy$ic. cap. 8. q. 1. & 2.</p>
<p>Erit tamen qui ita obijciat. Recipere accidentia non e$t perfectio;
<mgl>Obiectio 1.</mgl>
igitur licet $ubiectum $it e$$entiæ finitæ poterit habere infinitam ca-
pacitatem, ita vt naturaliter recipiat quantamcumque formæ inten-
$ionem. Probatur a$$umptum, quia recipere accidentia e$t eis $ubijci,
quod potius importat imperfectionem, quam perfectionem.</p>
<p>Secundò contra eandem a$$ertion\~e opponunt quidam locum illum
<mgl>Obiect. 2.</mgl>
ex cap. 8. huius libri text. 88. vbi Ari$toteles videtur concedere impul-
$um celeritatemque corporum grauium & leuium po$$e cre$cere in
infinitum. Ex quo $equitur pari modo dari in $ubiecto potentiam
naturalem infinitam ad eiu$modi impul$um recipiendum. Verum
dilutio huiu$ce obiectionis ex ijs, qu{ae} $uperiùs à nobis explicata $unt,
iam lιquet.</p>
<p>Ad id autem quod primo obiectum fuit negandum e$t antece-
<mgr>Qu{ae}$t. 1. hu
ius cap. art.
3.</mgr>
dens; & ad eius probationem dicendum $ubiectum ita $ubdi acci-
<mgl>Conferre
e$$e e$t qu{ae}
dam parti-
cipatio pri
m{ae} cau${ae}.</mgl>
dentibus, vt dum eis $ubditur, ei$dem nihιlominus det e$$e in genere
cau$æ $ubiectiuæ, quatenus ea fouet, $u$tentatque. Dare verò e$$e, cùm
$it participatio quædam primæ cau$æ, quæ omnibus e$$e confert, haud

<pb 117>[res-1444-1-v_0125_117_t0]<rh>DE COELO CAP. XI. QVÆSTIO IV.</rh>
dubiè perfectio e$t, e$to dare e$$e tali modo, hoc e$t, recipiendo & $ubij-
ciendo $e $e, haud $it perfectio $impliciter, $ed perfectio in $uo genere,
hoc e$t, $ecundum modum cau$æ materialis & $ubiectiuæ. Quo etiam
modo lib. 1. Phy$ic. cap. 9. quæ$t. 3. art. 3. diximus ex doctrina Diui Dio-
ny$ij materiam e$$e bonum quid & perfectum, prout ei ad rationem po
tentiæ pa$siuæ nihil dee$t. Quia verò non $olùm perfectio $impliciter,
$ed i$tiu$modi etiam naturalis perfectio, limitata e$$e debet, $icuti & e$
$entia; fit vt ex $ubiecti finitudine rectè arguatur finitudo potentiæ re
ceptiuæ naturalis, vti diximus.</p>
<p>Nó inficiamur tam\~e contrarιá $ent\~etiã exi$tιman tiũ prædictã capaci
tatem potentiamue naturalem $ubiecti, carere omni termino magni-
tudinis quoad inten$ionem effectus, probabilem e$$e, quam tuetur Ga-
briel in 3. di$t. 13. quæ$t. vnic. art. 2. & Almainus quæ$t. item vnica.</p>
<h>ARTICVLVS II.
DE TERMINIS POTENTIÆ PAS
$iuæ $ecundum aliam con$iderationem.</h>
<p>SEcunda a$$ertio in propo$ita quæ$tione $it. Capacitas cuius
<mgr>A$$ertio. 2.</mgr>
libet $ubiecti $pectata quoad potentiam obedientialem nõ
definitur certo termino, $ed recipere valet non tantam, quin
maiorem inten$ionem accidentium.</p>
<p>Vt huius a$$ertionis confirmatio expre$sior $it, aduertendũ erit quæ
dã e$$e accιd\~etia, ad quæ recιpienda nullo modo e$t in $ubiecto poten-
tia naturalis; $ed obedιentialis tantùm, cuiu$modi e$t capacitas animæ
<mgl>De poten-
tia natura-
li, & obe-
dientiali
$crip$imus
lib. 1, Phy$.
c. 9. q.12. a.
4.</mgl>
<mgr>Duo gene
ra accid\~e-
tium.</mgr>
ad gratiam, & ad lumen gloriæ. Alia, ad quæ v$que ad certum gradum
recipienda e$t in $ubiecto potentia naturalis; ad recipienda verò ead\~e
vltra illum gradum non e$t in $ubιecto ni$i potentia obedientalis: nimi
<mgr>Pot\~etia o-
bedientia-
lis.</mgr>
rum quia forma intra certum illum gradum comm \~e$urata e$t naturæ
$ubiecti recipientis: vltra illum autem excedit natiuam eius capacitat\~e.
Huius generis e$t calor, ad quem recipiendum v$que ad octo, V. C. dec\~e
ne gradus e$t in materia horum inferiorũ naturalis pot\~etia; adrecipi\~e
dos verò plures in infinitum $yncategorematicè, quos Deus pote$t pro
ducere, e$t in eâdem materia potentia obedientialis dumtaxat.</p>
<p>Hoc po$ito quod $ubiectum $ecundum nullam harum potentiarum
obedientialium vllo termino ver$us magnitudinem finiatur, ex eo o$-
tenditur, quia quemadmodum Deus pote$t non tam inten$um accid\~es,
<mgr>Pote$t à
Deo pro-
duci acci-
dens nõ tã
inten$um,
quin inten
$ius.</mgr>
quin ιnten$ius producere, vt à nobis tertio Phy$icæ A u$cultationis lib.
probatum fuit; ita potentia, qua materia & $ubiectum Deo producen
<mgl>Cap. 8. q.
3. art. 2.</mgl>
ti infundentique obediunt, nullis ad id recipiendum limitibus circun-
$cribitur.</p>

<pb 118>[res-1444-1-v_0126_118_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Obijciat tamen aliquis contra $uperiorem a$$ertionem. Subiectum
<mgl>Obiectio.</mgl>
recipit accidentia per $uá met $ub$tantiam. Igitur $i $ubiectum nequit
recιpere naturaliter aliquod accidens, ni$i $ub tanta inten$ione, vtique
non poterit idem $ub maiori recipereni$i mutata $ub$tantia, & natura;
quæ cum mutari non po$sit, nequaquam videbitur admittendum id,
quod de obedi\~etiali pot\~etιa paulò ante a$$eruimus. Occurrendũ tam\~e
<mgl>Re$pon$io</mgl>
$ubiectum recipere quidem accidentia per$uam $ub$tantιam; $ed tam\~e
vt $tat $ub quodam modo, perquem exercet cau$alitatem erga for-
mam, vt in Phy$icis expo$uιmus. Qui modus integra rei e$$entia per$e-
uerat, quia $olam accidentariam mutationem inuehit. Igitur cũ Deus
<mgl>Modus eau
$andi $ub-
iectiu{ae} cau
${ae}.</mgl>
<mgr>lib. 2. ca. 7.
q. 8.</mgr>
efficit, vt $ubiectum vltι a $uam naturalem potentiam aliquod accidens
recipiat, amplιat capacitatem $ubiecti $ecundum illum modum, quem
diximus, non mutata rei e$$entia, quemadmodum nec mutatur aquæ
natura cum exparte fit totum, vel ex toto pars: licet in priori eu\~etu ac-
quirat modum quendam $ub$tantialem, in quo $uppo$iti ratio cõ@$tit;
in po$teriori eundem modum amittat, quia de$init e$$e $uppo$itum,
cum antea e$$et.</p>
<p>Sit tertia a$$ertio. $i materia cõ$ideretur per $e ab$que re$pectu for-
<mgl>A$$ertio 3.</mgl>
mæ, & tamen in ordine ad agens naturale habet eius potentia ex parte
effectus, quo ad inten$ionem, terminum magnitudinis intrin$ecum,
paruitatis autem termino caret. Hæc $uadetur quo ad priorem
partem: quia potentia pa$$iua ita $umpta tantum pote$t recipere, quã-
tum edere valet potentia actiua naturalis: at e$$ectusquem edere valet
potentia actiua naturalis, terminatur intrin$ecè ver$us maximum,
quo ad inten$ionem effectus, vt ex ijs, quæ $uperius dicta $nnt, planum
e$t. Deinde po$terior pars a$sertionis o$tenditur, quia nulla datur in-
<mgr>de action@
vniformi-
ter diffor-
mi egimus
in Ph. li. 6.
c. 2. q. 1.</mgr>
ten$io formæ tam exigua, quin potentia minorem edere queat, vt con$
<mgl>Actio
vniformi-
ter diffor-
mis.</mgl>
tat exlege actionis vnιformiter difformis, qua inten$io qualitatis pau
latim minuitur v$que ad non gradum.</p>
<p>Sit quarta a$$ertio. Potentia pa$$iua naturalis con$iderata non $olũ
<mgl>A$$ertio 4.</mgl>
vt re$picit potentiam actιuam $ed etiam quatenus manet $ub certa a-
liqua forma, qua informatur, habet exparte effectus quoad inten$ionem
terminum magnitudinis, modo internum, modo externum. Hnius a$ser
<mgl>Probatur
quoadpri-
or\~e part\~e.</mgl>
tionis, prior pars ex eo concluditur, quia aqua tepida V. G. pote$tab a-
qua $umme frigida recipere $ummum frigus, cum $nb eo optimè con-
$eruetur: at $ummum frigus $ecundum communem naturæ cur$um, in-
ternolimite, vtpote certo graduũ numero, terminatur. Po$terior pars
<mgl>quoad p o$
teriorem.</mgl>
inde aliquet, quia cum forma non pote$t con$eruari in materia cum qua
litate certi alicuius gradus, & infra illum gradum pote$t, nequit mate-
ria, retenta tali forma, eiusmodi qualitatem in prædicto gradu $u$tine-
re, & tamen infra illum pote$t.</p>
<p>Proximum erat, vt de terminis potentiæ pa$$iuæ, quo ad exten$ion\~e
effectus, quo ad re$i$tentiam & quoad di$tantiam $patij ageremus. Ve-
rum quid de his pronuntiandũ $it, ex ijs, quæ de potentijs actiuis tra-
dita $unt, planum e$t.</p>

<pb 119>[res-1444-1-v_0127_119_t0]<rh>DE COELOCAP. XII. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. XII.</h>
<p it>_H_Is <n a> autem determinatis, dicenda $unt ea, quæ dein-
<mgl>_tex. 118._</mgl>
ceps $equuntur. Si igitur aliqua $int, quæ e$$e & non
e$$e po$$unt, quoddam tempus maximum & e$$endi & non
e$$endi definitum e$$e nece$$e e$t. Atque dico rem e$$e po$-
$e, & non e$$e po$$e in vnoquoque prædicamento, vt homi-
nem aut album, aut tricubitũ, aut aliquid aliud tale. Nã
$inon erit definitum quiddam; $ed $emper propo$ito maius,
& quo non e$t minus, idem erit profectò po{$s}ibile e$$e tem-
pore infinito & non e$$e alio tempore infinito; at hoc e$$e
nequit. <n b> Principium autem hinc $umatur. Impo{$s}ibile
<mgl>_text. 119_</mgl>
enim & fal$um non idem $ignificant. Est autem impo{$s}ibi
le & po{$s}ibile & fal$um ac verum, ex $uppo$itιone. Velu-
ti triangulum impo{$s}ibile e$t $uos tres angulos duobus rec-
tis æquales habere, $i hæc $int, & diameter commen$urabi
lis e$t. $unt autem $impliciter, & po{$s}ibilia & impo{$s}ibilia,
& vera & fal$a. Non e$t igitur idem, fal$um aliquid e$$e
$impliciter & $impliciter impo{$s}ibile: Te nãque dicere $ta
re, fal$um e$t quidem, $ed non impo{$s}ibile: $imiliter & eũ,
qui cithar am quidem pul$at, non autem cantat, cantare
dicere fal$um e$t, $ed non impo{$s}ιbile e$t: $imulautem $ta-
re, atque $edere, & diametrum commen$urabil\~e e$$e, non
$olum e$t fal$um; $ed etiam impo{$s}ibile. <n c> Non igitur id\~e
e$t $upponere fal$um, ac impoβibile: impo{$s}ιbile autem ex
impo{$s}ibili accidit. Sedendi it aque quippiam $tandique,
$imul potentiam habet, quia quando habet illam, & alte-
ram habet: at non vt $imul$tet, atque $edeat; $ed in alio
tempore. <n d> Si verò quippiam plurium potentiam habeat
<mgl>_tex. 120._</mgl>
tempore infinito, nõ est hoc in alio atque alio tempore, $ed
$imul. Quare $i quippiam, quod e$t tempore infinito, e$t
corruptibile, illud vt non $it, potentiam habet.</p>
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis duodecimi explanatio._</h>
<p>HI$ce <ac a> determinatis }</ac> Aceedit ad explicãdam propo$itam qu{ae}$tionem
de mundi ortu & interitu. Ac primùm quia $uperiori capιte poten-
tiam definiuit maximo, quod pote$t, & in rebus, qu{ae}dam po$$unt e$$e
<mgr>Qu{ae} po$-
$unt effe,
& non e$-
$e, habere
definitũ té
pus ad ex-
i$tendum.</mgr>
& non e$$e: docet qu{ae} eiu$modi $unt (h{ae}c verò in omnibus pr{ae}dica-
mentis reperiri inquit) nece$$ariò vendicare definitum tempus ad ex-
i$tendum. Alioqui $i quolibet tempore $umpto po$$ent in maιori e$$e,
vel non e$$e ab$q.
vllo termino, po$-
$et eadem res tem
pore infinito e$-
$e, & nõ e$$et\~e po-
re infinito, quod
repugnat, vt in
progre$$u patebit.</p>
<p><ac b> Principιum au
tem hinc }</ac> Tradi-
tutus dι$crimen
inter fal$um &
<mgr>De fal$o,
& impo$si
bili.</mgr>
impo$sibile, cuius
rei declaratio ad
in$tιtutum condu
cit, a$$erit primò
impo$sibile, & fal
$um non $igmfica
re idem: pro quo
$upponit tam po$-
$ibile, quàm im-
po$sιbile: tam ve-
rum, quàm fal$um
bifariamdici. Vno
modo ex hypo-
the$i, alio $impli-
citer: exempli gra
tia, triangulum ha
bere tres angulos
{ae}quales duobus re
ctis, quod e$t ab-
$olutè verũ & ne-
ce$$arium, erit fal-
$um ex hypothe-
$i, & impo$sibιle,
$i ponamus trian-
gulum e$$e qua-
dratum.</p>
<p><ac c> Non e$t igi-
tur idem }</ac> O$ten-
dit non idem va-
lere aliquid e$$e ab$olutè $al$um & ab$olutè impo$sibile: $i enim affirmem $tare eum,
qui $e det, erit id quid\~e $impliciter fal$ũ, nõ tam\~e impo$sibile: at diamet@ũ e$$e lateri cõ
<mgr>De potes-
tia ad op-
po$itos ac-
tus.</mgr>
men $urabilem ab$olutè fal$um & impo$sibile e$t. Similiterque $tare $imul, & $edere.
Nam e$to habeamus $imul poten. iam ad oppo$itos actus: non habemus tamen poten-
tiam ad eos $imul obtinendos.</p>
</tf>

<pb 120>[res-1444-1-v_0128_120_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
Si igitur e$t tempore infinito, $it id, quod pote$t: $imul
ergo erit, atque non erit actu; fal$um igitur accidit,
quia fal$um $appo$itum est: $ed $i impo{$s}ibile non e$-
$et, non id vtique, quod accidit etiam impo{$s}ibile e$$et.
<n e> Omne ergo, quod $emper e$t, incorruptibile $implici-
ter e$t: $imiliter & ingenitum e$t: nam $i gener abile
e$t, erit po{$s}ibile aliquo in tempore non e$$e. Corruptibi
<mgr>T_ex. 121._</mgr>
le enim id e$t, quod priùs quidem er at, nuno verò non
e$t; aut quod nunc quidem e$t, pote$t autem aliquando
po$terius non e$$e. Generabile verò id, quod prius non
e$$e pote$t: at nõ e$t t\~epus, aut infinitũ, autfinitum, quo
id, quod s\~eper e$t, nõ e$$e pote$t. Etenim finito tempore
e$$e pote$t; quippe cùm e$$e & tempore infinito po{$s}it.
Non ergo contingit idem ac vnum & $emper e$$e, &
$emper non e$$e po$$e: at neque non $emper e$$e, quod pa-
tet e$$e negationem. Impo{$s}ibile e$t ergo & $emper quip
piam e$$e, & corruptibile e$$e: parimodo nec generabi
le. Nam $i duo $int termini, posteriorque $ine priore in
e$$e po{$s}it, $i ille competers non pote$t, & po$terior etiam
competere nequit. Quare $i id, quod e$t $emper, non e$$e
aliquando non pote$t; impo{$s}ibile e$t & generabile e$$e.
Cùm autem negati@ quidem eius. quod $emper e$$e po-
<mgr>_Tex. 122_</mgr>
test $i id, quod non $emper e$$e pote$t; contrarium aut\~e
id, quod non $emper e$$e pote$t, & negatιo est id, quod
non $emper non e$$e pote$t, negationes amborum eidem
competere nece$$e est, & e$$e medium eius, quod $emper
non e$t, id quod e$$e & nõ e$$e pote$t. Vtriu$que namq.
negatio qnandoque competet, $i non $emper $it. Qume
$i ιd, quod non $emper non e$t, erit quandoque, atque no
erit: & id, quod non $emper e$$e pote$t, $ed quandoque
e$t vt & non $it, erit $anè atque non erit. Idem ergo po$
$ibile erit e$$e atque non e$$e: & hoc e$t medium vtro-
rumque. Ratio autem vniuer$alis hæc e$t. Nam A. &
<mgr>_Tex. 123_</mgr>
B. nulli eidem ine$$e po{$s}int. A. verò aut C. & B. aut
D. euilibet in$int. Cui igitur neque A. neque B. ine$t,
ei C. B. cuilibet in$int nece$$e e$t. $it autem id, quod in
ter A. & B. medium e$t, ε, id enim, quod neutrum cõ
trariorum e$t, eorundem medium e$$e con$tat. Ambo
</tf>
<tf 2>
<p><ac d> Si vetò qui$piam }</ac> Probat nullum $empiternum e$$e corruptibile. Nam cùm omne
corruptibile habeat potentiam, vt corrumpatur, proindeque vt, non exi$tat, ponatur
eam potentiam dedu
<mgl>Nullũ per
petuũ cor-
ruptibile.</mgl>
ci ad actum, $icque ta
le corruptibile nõ ex
i$tet: at cùm idem s\~e-
piternum $it, etiam ex
i$tet: $imul ergo erit
& non erit. Quod $i
quis re$pondeat ab$ur
dum hoc $equi ex eo,
quod po$itum fuit r\~e
$empiternam corrum
pi: occurrit Ari$tote-
<mgl>Refutãtio
re$pon$io-
nis.</mgl>
les, e$to illa hypothe-
$is fal$a fui$let, non ta
men impo$sibil\~e e$$e.
Quare cùm impo$si-
bιle nõ ex quouis fal
$o concludatur, $ed ex
impo$sibili dumtaxat
planè $equitur illud,
quod aduer$arij a$$ere
bant, nempe aliquod
corruptibile e$$e $em-
piternum, ex quo con
clu$io illa impo$sibi-
lis illata e$t.</p>
<p><ac e> Omne ergo }</ac> Ex di
ctis colligit id, quod
$emper e$t, e$$e ingeni
tum: quia id, quod ge
nerabile e$t, pote$t cor
rumpi, quemadmodũ
potuit gigni, atque ita
pote$t non e$$e. Qua-
re $i id, quod $emper
e$t, generetur: id\~e $em
per erit & aliquando
non erit.</p>
<p><ac f> Si igitur ingenera-
bile }</ac> Probat omne \~es
ingenitum, & incor-
<mgl>Ingenitum
& incorru
ptibile $e
mutuo cõ
$equi.</mgl>
ruptibile, e$$e $empi-
ternum: quia cùm in-
genitum & incorrup-
tibile $e inuicem con
$equantur, ita vt om-
ne ingenitum $it in-
corruptibile, & è con
uer$o: vtique nece$$e
e$t $empiternum con$equi vtrumque, vt nimirum omne ingenitum & incortuptibile
$empiternum $it. Pote$t autem h{ae}c ratio ex dictis colligi. Nullum $empiternum e$t ge
nitum, aut corruptib@le: omne ingenitum & incorruptibile e$t $empitetnum: ergo nul-
</tf>

<pb 121>[res-1444-1-v_0129_121_t0]<rh>DE COELO CAP. XII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
igitur C. inquam, & D. huic in$int nece$$e e$t. Nam aut
A. aut C. cuilibet ine$t. Quare & ip$i E. Cùm igitur A.
impo{$s}ibile $it e$$e, inerit ip$um C. Eadem e$t & in ip$o D.
ratio. Neque igitur id, quod $emper est, neque id, quod
<mgl>_Tex. 124_</mgl>
$emper non e$t, generabile, aut corruptibile e$t. Patet au-
tem & $i generabile, aut corruptibile $it, non perpetuum
e$$e: $imul enim poterit $emper e$$e, & non $emper e$$e.
Hoc autem prius, demon$tratum e$t impo{$s}ibile e$$e. <n f> Si
<mgl>_Tex. 125_</mgl>
igitur ingenerabile quippiam e$t, atque est ens, id ne $em-
piternum e$$e nece$$e e$t? & pari modo $i incorruptibile
est? Dico autem ingenerabile, & incorru ptibile, ea quæ
propriè dicuntur. Ingenerabile quidem id, quod nunc e$t,
& priùs non erat, verum dicere haud e$$e; incorruptibile
verò, quod nunc est, & posterius verum non erit dicere
haud e$$e. An $i hæc mutuò $e $equuntur, at {que} ingenerabile
e$t incorruptibile, & incorruptibile ingenerabile, ip$ũ etiã
perpetuum vtrumq; $equatur nece$$e e$t? & $i e$t quippiã
ingenerabile, & $i e$t quippiam incorruptibile, $it continuò
$empiternum nece$$e e$t. Hoc ita e$$e & ex definitione ip-
<mgl>_Tex. 126._</mgl>
$orum patet. Etenim $i corruptibile e$t, generabile e$$e ne-
ce$$e est: aut enim ingenerabile aut generabile est. At
$i ingenerabile est, incorruptibile e$$e $upponitur, & $ige-
nerabile e$t, corruptibile e$$e nece$$e est. Aut enim corru-
ptibile, aut incorruptibile e$t: at $i incorruptibile e$t, in-
generabile e$$e $anè $upponebatur. Sin verò mutuò $e non
<mgl>_Tex. 127_</mgl>
$equuntur incorruptibile atque ingenerabile, non nece$$e
e$t aut ip$um ingenerabile, aut incorruptibile, perpetuum
e$$e. Sequi autem hæc $e $e mutuò nece$$ariò, ex his emer-
gere pote$t: generabile enim & corruptibile mutuò $e $e-
quuntur. Manife$tum e$t autem & hoc, ex antea dictis:
e$t enim id medium inter id, quod $emper e$t & id, quod
$emper non e$t, quod neutrum $equitur: hoc autem est
generabile ip$um, ac corruptibile. Vtrumque enim de-
finito tempore quodam & e$$e, & non e$$e pote$t. Si igi-
<mgl>_Tex. 128_</mgl>
tur quippiam aut generabile, aut corruptibile $it, id
medium e$$e nece$$e e$t: $it enim id quidem, quod $em-
per e$t A. id autem, quod $emper non e$t B. C. verò $it
generabile, & D. $it corruptibile. C. igitur inter A. & B.
medium e$$e nece$$e e$t: illorum enim ad neutrũ vltimum
tempus e$t, in quo A. ip$um non erat, aut B. ip$um erat.</p>
</tf>
<tf 2>
lum ingenitum e$t corruptibile: & nullum incorruptibile genitum, aut corruptibile.
Aduerte hi$ce rationibus minimè concludi mundum initio temporis non fui$$e pro-
ductum à Deo per
creation\~e, vti nos
$acra docent ora-
cula: $ed non fui$
$e productũ genè-
ratione phy$ica.</p>
<p><ac g> Hoc ita e$$e }</ac>
O$t\~edit omnecor
ruptibile e$$e geni
tum. Nam $i cor-
ruptibile non e$t
genitum, erit inge
nitum: $ed inge-
nitum e$t incorru
ptibile. Igitur cor
ruptibile incorru-
ptibile erit, quod
repugnat.</p>
<p><ac h> Dιcere autem }</ac>
Po$tquam o$t@dit
generabile, & cor
ruptibile $emutuò
con$equi, $imiliter
que ingenitũ & in
corruptibile: refel
lit $ententiam Pla
<mgr>Impugnat
$ententiam
Platonis.</mgr>
tonis, a$$erens pri
mò eũ, qui ait ni-
hil prohibere quo
min<_>9</_>aliquid, quod
genitum e$t, $it in
corruptibile, & ali
quid quod e$t in-
genitũ, po$sit cot-
rumpi, ita vt vni
eorum n\~epe geni-
to $emel tantùm
generatio cõpetat:
alteri verò $emel
tantùm conueniat
corruptio $ine vi-
ci$situdine genera
tionis & corruptio
nis: eum inquã ne
ce$$ariò euertere
aliqua principiaex
ijs, qu{ae} $uperiùs
po$ita $unt: pr{ae}$er
tim illud, quod
$tatuit, nihil po$$e
e$$e infinito tempore, & aliquando non e$$e. Enimuerò omnia vel infinito tempore,
vel certo ac definito agunt, & patiuntur; & $unt vel non $unt: alioqui $i infinito e$$ent,
</tf>

<pb 122>[res-1444-1-v_0130_122_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
Generabile autem aut actu, aut potentia nece$$e e$t e$$e:
ip$is verò A. B. neutro modo. Tempore igitur quodam
A. definito, C. ip$um & erit, & rur$us non erit. $imiliter
e$t dicendum & de ip$o corruptibili D. generabile ergo
corruptibileue vtrumque e$t. Generabile ergo corruptibi-
leue, mutuò $equuntur. Sit itaque ingenerabile E. genera-
<mgr>_tex. 129._</mgr>
bile F. incorruptibile G. & corruptibile H. e$t igitur de-
monstratum, F. atque H. $e $e mutuò $equi. Quando au-
tem $ic aliqua vt hæc iacent velut F. quidem & H. $e $e
mutuò $equuntur, E. verò & F. nulli eidem competunt,
$ed alterum omni competit & $imili modo ip$a G. atq; H.
tunc & E. & G. mutuò $e $equantur nece$$e e$t, E. nanque
ip$um G. non $equatur, ergo F. ip$um $equetur: quippe cùm
cuilibet ip$um E. aut F. competat. At H. etiam id $eque-
tur, quod $equitur ip$um F. ergo H. $equetur G. ip$um. At
impo{$s}ibile e$$e $upponebatur. Eadem ratione &. G. $equì
ip$um E. demon$trabitur. At $ic $e habet ingenerabile
E. adgenerabile F. & incorruptibile G. ad corruptibile
H. <n g> Dicere autem nihil prohibere generatum qnippiam
<mgr>_tex. 130._</mgr>
incorruptibile e$$e, & ingenerabile quippiam corruptum
e$$e, $emelillo generato, hoc corrnpto, tollere est aliquid
eorum, quæ data $unt. Aut enim infinito, aut quodam de-
finito tempore, omniæ aut agere, aut pati, aut e$$e, aut non
e$$e po$$unt. & infinito proptere a, quod tempus infinitum
aliquo modo e$t definitum, quo non e$t maius. Id verò,
quod aliqua ex parte e$t infinitum, neque infinitum est,
nec etiam definitum. <n h> Praterea cur magis hoc in $i-
<mgr>_tex. 131._</mgr>
gno corruptum e$t id, quod antea $emper erat, aut gene-
ratum e$t id, quod prius non erat tempore infinito? Nam
$i non magis in hoc, quàm in alio, & ip$a $igna $unt in-
finita, erat quippiam, vt patet, generabile & corruptibi-
le tempore infinito: ergo non e$$e tempore infinito potcst.
Simul enim, vt non $it, & $it, potentiam $anè habebit,
ip$um quidem prius, $i corruptibile e$t: ip$um autem po-
$terius, $i generabile e$t. Quare $i po$uerimus e$$e, quæ
po$$unt, oppo$ita $imulerunt. Atque hoc in$uper in omni
<mgr>_tex. 132._</mgr>
$igno $imiliter erit. Quare vt non $it, & $it tempore in-
finito potentiam $anè habebit. At demon$tratum est
hoc impo{$s}ibile e$$e.
</tf>
<tf 2>
& Enito non e$$ent, $iue aliquando non e$$ent: $imul e$$eut, & non e$$ent, cùm infini-
tum omnia complectatur. At qui mundum genitum & immortale, ac $impliciter infi-
nitum faciunt, dι-
c@n@ eum aliqnan
do non fui$$e, ni-
mirum antequam
e$$et conditus: &
tam\~e $emper e$$e,
quia id quod $im-
pliciter infinitum
<mgl>Quod $im
pliciter e$t
infinitum,
$emper e$t.</mgl>
e$t, $\~eper e$t. H{ae}c
ratio Ari$totelis
$olùm probat ea,
qu{ae} per generatio
nem phy$icam in-
cipiunt, $uapte na
tura e$$e corrupti-
bilia, ideoq. ni$iab
aliqua $uperiore
cau$a con$eruen-
tut, di$$olutũ iri,
itemq. ea, qu{ae} cor
ruptioni $unt ob-
noxia, $i per gene
ration\~e producta
$unt, c{ae}pi$$e in t\~e-
pore, nec fui$$e
tempore infinito.
Quanuis enim, vt
<mgl>Qua ratio
ne probabi
le $it potu
i$$e genera
@iones e$$e
@b {ae}terno.</mgl>
8. Phy$ic. lib. $ta-
tuimus, non $it im
probabile rerũ ge
nerationes colle-
ctiuè $umptas ab
{ae}terno e$$e potu$-
$e: $ingul{ae} tamen
non ni$i definito
tempore e$$e po-
tuerunt, cùm $em-
per cau$a natura-
lis cuiu$libet gene
rationis $ub$tan-
tialis pr{ae}cedat t\~e-
pore rem genitã.
Quod $i Ari$tote-
les velit nihil cor
ruptibile potui$$e
per cteationem ab
{ae}terno e$$e: aut
nihil, quod tem-
pore gignatur, po$
$e à Deo {ae}ternum
con$eruari, nihil cius rationes e$$iciunt: cùm diuina potentia nullis limitibus cir-
cum$cribaturiqu{ae} animaduer$io in ijs, qu{ae} $equuntur, pr{ae} oculis habenda erit.</p>
</tf>

<pb 123>[res-1444-1-v_0131_123_t0]<rh>DE COELO CAP. XII. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<n i> Prætereà $i actum potentia antecedit, vniuer$o tem-
pore erit: & quod ingenerabile erat, atque non ens, tem-
pore infinito, fieri autem potens: $imul igitur non erat,
& vt $it potentiam habebat, & vt tunc $it, & posteatem
pore in$inito. <n k l> Patet autem & alio modo impo{$s}ibile
<mgl>_tex. 133._</mgl>
e$$e quippiam corruptibιle, non aliquando corrumpi: $em-
per enim $imul, & corruptibile & incorruptibileerit
actu. Quare $imul erit po{$s}ibile, $emper e$$e & non $em-
per e$$e: corruptibile ergo aliquando corrumpitur; & $i
generabile e$t, ortum e$t. Po{$s}ibile enim e$t ortum e$$e,
& non $emper e$$e. <n m> Po$$umus autem & hoc comem-
<mgl>_tex. 134._</mgl>
plari modo impo{$s}ibile e$$e aut $i ortum aliquando quip-
piam e$t incorruptibile e$$e, aut $i ingenerabile e$t, &
antea $emper erat, corruptionem $ubire. Nihil enim
ca$u, aut incorruptibile, aut ingenerabile e$$e pote$t.
Quod enim ca$u e$t atque fortuna, e$t præter id quod
<mgl>_tex. 135._</mgl>
$emper aut plerumque aut e$t, aut fit. Quod verò in-
finito tempore aut $impliciter aut ab aliquo tempore e$t,
id aut $emper, aut plerumque e$t ens. Talia igitur in-
<mgl>_tex. 136._</mgl>
terdum e$$e, interdum non e$$e natura, nece$$e e$t. Ta-
lium autem eadem potentia e$t contradictionis, & vt
$int & non $int cau$a, materies e$t. Quare oppo$ita $imul
e$$e actu, nece$$e e$t. <n n> At verò neq; verum e$t dicere nunc
<mgl>_tex. 137._</mgl>
tran$acto in anno e$$e. Impo{$s}ibile e$t ergo $i aliquando non
e$t, po$terius perpetuum e$$e. Habet enim po$terius & po-
tentiam non e$$endi. Verùm non vt tunc non $it, quando e$t
<mgl>_tex. 138._</mgl>
(e$t enim ens actu) $ed in anno præterito tempore\’{que} tran$-
acto. Sit igitur id actu, cuius potentiam habet. Verum igi
tur erit $i tran$acto in anno, non e$$e dicatur. At impo{$s}ibi-
le e$t; nulla nam{que} potentia e$t re$pectu ip$ius fui$$e, $ed
e$$e, vel fore.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac h> Pr{ae}terea cur }</ac> Alia ratione pr{ae}dictam po$itionem euertit. Si inquit ponamus ali-
quid ingenitum $emper fui$$e, & po$tea corrumpi in aliquo in$tanti, nulia pote$t ra-
tio a$signari, cur in vno potius, quam in alio in$tanti corrumpatur: $imiliter $i ali-
quid genitum $it,
quod rempore in-
finito non erat, &
po$tea tempore in
fini@o $it, n@lla af-
ferri pote$t ratio,
cur in vno potius,
quam in alio in-
$tanti generetur.
Repugnat ergo al@
quid genitum im-
mortale e$se.</p>
<p><ac i> Pr{ae}tererea$i }</ac> Id\~e
per$equitur hũc in
modum. In eo,
quod incipit e$se,
<mgr>In quibus
rebus poté
tia actum
pr{ae}eat.</mgr>
cùm antea nõ fue
rit, vel non e$se
po$tquam $uit, po-
tentia antecedit a-
ctum. Ergo $i ali-
quid modò non
e$t, quod $emper
fuit, $emper habuit
potentiam vt non
e$set: vnde enim
illi h{ae}c pot\~etia ad
non exi$tendũ de-
nuò adueniretpo$t
infinitum tempus?
$imiliter $i quid
genitum $it, quod
tempore infinito
non extiterit, vti-
que toto illotem-
pore potuit e$se.
Quare dum non
erat, habebat po-
tentiam ad exi$ten
dum, & ad non exi$tendum, ita vt exi$tentia & exi$tenti{ae} priuatio po$set ei $imul eo-
dem tempore ine$se: cùm non $it maior ratio cur in infinita duratione potius e$se,
quàm non e$se competat ei, quod pr{ae}dictam potentiam habere dicitur.</p>
<p><ac k l> Patet autem & alio modo }</ac> Eadem ratione concludit non po$se aliquid e$se corru-
<mgr>Non po$se
dari ali-
quid di$so
lubile, quin
intereat.</mgr>
ptibile, quin corrumpatur. Quod $i quis dicat, et$i omne genitũ $it corruptibile $ecundũ
$uam naruram, po$se tamen accidere, vt nunquã corrumpatur, eo quod alicuius extern{ae}
cau${ae} beneficio cõ$eruetur: quomodo Plato po$uit mundũ ingenio $uo di$solubil\~e, $ed
Dei volũtate perpetuũ, hoc refellit Ari$toteles, quia $equeretur dari aliquid, quod po$$it
$\~eper e$se&nõ $eper e$se, vt ex dictis patet. Qu{ae} tam\~e impugnatio nulla e$t, nihil enim
repugnat r\~e $u{ae} natur{ae} relictã nõ po$se $emper e$se, & tam\~e à Deo petpetuò cõ$eruari.</p>
<p><ac m> Po$sumus autem }</ac> Probat rur$us nullum genitũ po$se e$se incorruptibile & {ae}ternũ.
Nã aliquod genitũ e$se incorruptibile, non pote$t e$se fortuna aut ca$u, $ed vi natur{ae},
</tf>

<pb 124>[res-1444-1-v_0132_124_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
Similiter & $i prius $empiternum erat, & po$terius non
<mgr>_Tex. 139_</mgr>
e$t; habebit enim pot\~etiam eius quod actu non e$t. Quare
$i po$uerimus id, quod pote$t, verè dicetur nunc hoc e$$e
tran$acto in anno, tempore\’{que} omnino exacto. Naturaliter
<mgr>_Tex. 140_</mgr>
etiam & nõ vniuer $aliter $i con$ideremus, impo{$s}ibile $anè
videbitur, aut corrumpi po$terius, quod perpetuum prius
erat; aut po$t erius $empiternum e$$e, quod prius non er at.
Corruptibilia enim, & generabilia, & alterabilia $unt vni
uer$a; alterantur autem contrarẏs, & ex quibus con$tãt,
ea quæ $unt natura, ab ijs ip$is & corrumpuntur.</p>
</tf>
<tf 2>
qu{ae} e$t eorum, qu{ae} $emper aut frequenter fiunt. H{ae}c verò natura e$t materi{ae}: atqui ma-
teria $emper eadem manet: ergo $emper erit potentia ad e$$e & non e$$e, proindeque
$i aliquod gemitum $it incorruptibile, poterit e$$e & non e$$e: quod per infinitom tem-
pus exi$tenti neutiquam pote$t conuenire, vt iam $uperiús declaratum fuit. qu{ae} etiam
ratio de generatione phy$ica e$t intelligenda.</p>
<p><ac n> At verò }</ac> Con
futat quod afferre
quis po$$et, nimi-
rũ incorruptibile
genitũ habere po-
tentiam, vt nõ $it,
nõ quid\~e re$pectu
t\~eporis futuri, $ed
pr{ae}teriti: $icuti in-
genitum corrupti
bile é cõtrario po
te$t non e$$e com
paratione futuri.
H{ae}c ait Ari$tote-
les minimè coh{ae}-
rere, quia licet re$pectu futuri $it potentia: comparatione tamen pr{ae}teriti nulla e$t.</p>
<p>Nota hoc loco $ententiam Ari$totelis dicentis nullam dari potentiam ad pr{ae}teri-
<mgl>Nullã e$$e
potentiam
ad pr{ae}teri-
tum.</mgl>
tum, quod repetit lib. 6. Ethic. cap. 2. ex Agathone: idemq. a$$erit D. Augu$tinus lib. 26.
contra Fau$tum c. 5. & D. An$elmus in libro, cur Deus homo: tueturque D. Thomas 1. p.
q. 25. art. 4. Alen$is 1. p. q. 21. memb. 4. Richardus in 1. d. 42. q. 5. Capreolus ibidem q. 1. ad
arg. conrra 7. concl. Ferrarien$is 2. contra gent. cap. 25. communi aliorum Theologo-
rum a$$en$u, paucis exceptis. vt Gilberto Porretano in Boetiũ de Trin. Alti$idoren$i in
$ua $umm. lib. 1. c. 6. Gregorio in 1. d. 42. q. 1. art. 2. & alijs. E$t autem no$tr{ae} a$$er-
tionis fundamentum, quia $i ad pr{ae}reritum potentia daretur, po$$et Deus facere, vt,
quod fuit, non fuerit, quod repugnat. Recté enim $equitur, pr{ae}terijr: ergo fuit: non
pr{ae}terijt, igitur non fuit: ergo fuit, & non fuit.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
VTRVM MVNDVS SOLO GENERA.
li concur$u Dei perpetuò durare po$sit, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ARGVMENTA IN PAR.
tem negatiuam.</h>
<p>PRoximo $uperiori capite a$$eruit Ari$toteles mũ-
<mgr a> Multis lo
cis $acr{ae}pa
gin{ae}. itéq.
capit. Fir-
miter de$ú
ma Trinit.
& $ide C<_>a</_>
thol.</mgr>
dum neque ortum habui$$e, neq. finem habiturũ.
Cuius a$$ertionis prior parε, quanquã $i de ortu &
generatione phy$ica inte lligatur, veritati có$onat:
tamen, $i de omni alia productione $ermo $it, repu
guat Catholicæ veritati, quæ <n a> docet mundũ initio

<pb 125>[res-1444-1-v_0133_125_t0]<rh>DE COELO CAP. XII. QVÆSTIO I.</rh>
temporis à Deo fui$$e procreatum. Qua de re in octauo phy$icæ Au$-
cultationis lib. fu$è, latèque egimus. Quod autem $pectat ad po$terior\~e
a$$ertionis partem, di$quirendum in præ$entia occurrit num mundus
naturæ $uæ relictus eo tantùm concur$u, quo nunc à Deo con$eruatur,
in omnem æternitatem manere po$sit, debeatque, an non.</p>
<p>In partem, quæ negat, hæc $e offerunt argumenta. Res creatæ, vt ab
<mgr>1. argum.</mgr>
$e e$$e non habent, ita ex $e tendunt in non e$$e: ergo ni$i influxu ali-
quo maiori, quàm communi & ordinario, $eruentur, decident tandem
in nihilum: præ$ertim cùm finis principio re$pondeat; & à principio
nihil præter Deum extiterit.</p>
<p>Item, id, quod e$t gratia finis alicuius, adepto fine nece$$arium non
<mgr>2. argum.</mgr>
e$t, vt patet in naui, quæ, quia ad traijciendum mare comparatur; mari
traiecto, $i ampliùs v$ui futura non $it, $uperuacanea erit. Atqui mũdus
corporeus fuit à Deo conditus, vt per eum homo iuuaretur ad vltimũ
finem a$$equendum; igitur cùm in diuinis operibus nihil $uperfluũ $it;
perducto po$t diem iudicij homine ad finem vltimum, nihil corporeæ
naturæ, præter hominem, remanebit.</p>
<p>Deinde id, quod ex contrarijs con$tat, nece$$ariò di$$oluitur, & inte
<mgr>3. argum.</mgr>
rit: atqui $ublunaris mundus con$tat ex contrarijs, nempe calido, & fri-
gido; $icco & humido, alij$que eiu$modi qualitatibus inter $e pugnan-
tibus: di$$oluetur igitur aliquando.</p>
<p>Prætereà, ob$eruatũ e$t minor\~ein dies $ieri homînũ $taturã rarosque
<mgl>Lege D.
Augu$t. 15.
de ciuit. c.
9. D. Cpri
anũ aduer
$us Deme-
trianũ. Pli.
7. Nat. hi$.
c. 16.
1. Georg.</mgl>
<mgr>4. argum.</mgr>
parentibus proceriores euadere: ad quod allu$it Poeta illo carmine</p>
<p>Grandiaque effo$sis mirabitur o$$a $epulchris. # 
Igitur cùm $pecies humana non po$sit in quantumuis parua quanti
tate, aut con$eruari, aut gigni; deueniendum erit ad tempus, in quo nul
la $it hominum propagatio, totaque humana $pecies fũditus intereat.
Quo fit vt $altem hæc præ$tanti$sima pars mundi corporei perpetua e$
$e non po$sit.</p>
<p>Po$tremò. Generationes & corruptiones non potuerunt e$$e æter-
<mgr>5. argum.</mgr>
næ ver$us partem anteriorem, vti decernit probabilior $ententia; quam
in octauo Phy$ic. libro expo$uimus: igitur neque ver$us po$terior\~e par
<mgl>c. 2. q. 7. a. 5.</mgl>
tem, æternæ e$$e poterunt, cùm vtrobique eadem incommoda & ab$ur-
da exι$tere videantur. Quare dicendum non erit po$$e mundum perpe
tuò dnrare, ni$i peculiari Dei influxu con$eruetur.</p>
<h>ARTICVLVS II.
DIVERSA AVCTORVM PLACITA,
& explicatio veræ $ententiæ.</h>
<p>TRia poti$simum fuerunt in hac quæ$tione philo$ophantiũ
dogmata. Quidam mundum $empiternum, & ortus atque
interitus expertem pronuntiarunt; cuius dogmatispræci-

<pb 126>[res-1444-1-v_0134_126_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
puus a$$ertor & defen$or extitit Arι$toteles, quem ferunt cauillatum
alιquando timuι$$e olim $ene $ua domus vi procellarum, ac tempe$ta-
<mgl>Iocus Ari$
totelis in
eos, quimũ
dum interi
turum a$$e
rebant.
$ecunda &
tertia $en-
tentia.</mgl>
tum, aut vetu$tate, aut architecti incuria contracto vitio rueret:
$ed iam maiorem $ibi metum impendere abijs, qui conentur verbis
mundum de$truere.</p>
<p>Alij mūdum & ortum & corruptioni obnoxium fecere. Alij vtranq.
$ententiam diuidentes & ortum cum po$terioribus, & incorruptibil\~e
cum prioribus arbitrati $unt.</p>
<p>Vt autem quid propo$itæ à nobis quæ$tioni re$pondendum $it, pa-
teat, aduertendum e$t po$$e nos quærere, aut quid re vera $it futurum,
aut quidnam e$$e po$sit, hoc e$t num vel mundus generali Dei concur-
$u in perpetuum $it duraturus: vel vtrum $ic durare po$sit, e$to re
ιp$a duraturus non $it. Deinde po$$e nos loqui aut de mundo $ecun-
dum præ$entem $tatum generationum & corruptionum, in quo
nunc e$t, aut $ecundum hunc aliumue $tatum, quem $ortiri aliquan-
do debeat.</p>
<p>His po$itis $it prima a$$ertio. Po$$et mundus $ibi relictus, $ub
<mgl>1. a$$ertio</mgl>
<mgr>Lege Mar-
$il. 2. de ge
nerat q. 19.
Saxoniam
eodem li.
q. 14. Iand.
de cœl. q.
35. Concil.
dιfteren. 9.</mgr>
eo $tatu, quem modò habet, $olo communi & ordinario concur$u,
quo nunc à Deo con$eruatur, in perpetuum durare. Hæc a$$ertio,
quæ no$trorũ philo$ophorum communis e$t, ex eo o$tenditur, quia in
<mgl>Probatio
a$$ertionis</mgl>
primis corpora coele$tia, cùm $uapte natura $int corruptionis ex-
pertia, vt ad tertium huius libri caput o$tendimus, immortalia
$unt. Quin verô & ip$orum motus, cùm ab intelligentijs, quæ
la$$ari non po$$unt, admini$tretur, perenuis ac perpetuus e$$e po-
te$t.</p>
<p>Quod autem ad corpora $ublunaria $pectat; con$tant illa, vt planum
e$t, ex materia & forma. Materia verò nulla vinaturæ interimi valet,
quia vt tantummodò per creationem à Deo e$$e accipit, ita non aliter
de$trui pote$t, quàm $ubtrahente Deo concur$m, quo ei eru$modi e$$e
<mgr>Egimus de
hac re 1. li.
Phy$ic. ca.
7. q. 1. ar. 2.</mgr>
confert. At formæ ita $e habent, vt nulla earum intercidat, materiamue
relinquat, quin alia eius locum $ubeat. Tum quia alioqui maneret
<mgl>Naturale
agens non
fertur per
$e in inte-
tum rei.</mgl>
materia prima ab$que omni $ub$tantiali forma: tum quia agens natu-
rale non intendit per $e interitum rei, vt potenaturæ malum, $ed ge-
nerationem. Quapropter $emper vnius corruptio e$t alterius genera-
tio. Vnde etiam fit, vt licet prædicta corpora $ingulatim $umpta, inte-
reant; alia ex toto, nempe mi$ta; alia ex patte, videlicet elementa; $em-
per tamen $pecie, aut genere eadem permaneant, po$sintque hoc modo
in perpetuum durare.</p>
<p>Diximus elementa ex parte interire, quia ex toto non occidunt, vti
videmus, nec vllis naturæ viribus pote$t aliquod eorum in alia, aut alia
in vnum ita præualere, vt quaternarius numerus elementorum in mun
do deficiat. Id, quod o$tendi pote$t tum experientia antecedentium $e-
culorum, quibus quatuor elementa $emper durarunt. Tum quia incom
moda, quæ elementa à $e mutuò accipiunt, aliunde re$arciunt & com-
pen$ant, vt libro quarto Phy$icorum ex Platone in Timæo, & Philone

<pb 127>[res-1444-1-v_0135_127_t0]<rh>DE COELO CAP. XII. QVÆSTIO I.</rh>
in libro de mundi incorruptibilitate, docuimus. Tum quia ad pro-
<mgl>cap. 5. q. 3.
art. 3.</mgl>
uidentiam diuinam pertinebat neque $ideribus, neque alijs cau$is
Phy$icis tantam permittere facultatem, vt aliquod ex elementis
perpetuò abolere, atque ita vniuer$i ordinem turbare, & eius per-
fectionem, ornatumque tam in$igni dettimento imminuere po$-
$ent. Quare & illa mundi deflagratio, quæ paulò ante vniuer$ale
iudicium futura e$t, non ad aliquam naturæ vim, $ed ad diuinam
potentiam referri debet; vt docet D. Thomas in quarto di$tinct. 47.
quæ$t. 2. artic. 1.</p>
<p>Sit $ecunda a$$ertio. Mundus re ip$a perpetuò duraturus e$t, non
<mgr>Secũda a$-
$ertio.
Con$irma-
tio a$ser-
tionis.</mgr>
tamen in eo $tatu, quem nunc obtinet. Vtraque huiu$ce a$$ertio-
nis pars con$tat diuinarum litterarum te$timonijs. Prior illo Ec-
cle$ia$tæ 3. Didici quod omnia opera, quæ fecit Deus, per$euerant
in perpetuum. Po$terior illo E$aiæ 66. Ecce ego creo cælos nouos.
& terram nouam. Itemque illo Apocalip. 21. Vidi cælum nouum
& terram nouam.</p>
<p>Porrò hæc rerum innouatio ab vniuer$alis. iudicij die futura erit:
<mgl>De hac re
doctor@s n
4. $ent. di$t.
48. item D.
Th. 4. con-
tra gent.
capite 97.</mgl>
inde verò cæle$tes globi quie$cent Dei voluntate, ce$$antibusque eos
<mgr>De mundi
innouatio
ne.
T\~eporisce$
$ario quan
do futura.</mgr>
mouere intelligentijs. Vnde Apocaly p. 10. cap. dicitur Angelus iura$$e
per viuentem in $æcula $æculorum quia tempus non erit amplius: ni-
mirum po$tquam vnus angelus tuba cecinerit, qua in$onante mortur
ad vitam reuocabuntur, vt legitur 1. ad Corinth. 15. Si autem tempus
non $it, nec motus erit. Itaque cæle$tium corporum conuer$io in po$te-
rum omnino ce$$abit. Nec mirum: nam cùm hic motus præcipuè $it ob
humanam generationem; conueniens e$t, vt po$tea quam certus & à
Deo præfinitus hominum numerus expletus fuerit, terminetur. Ob
<mgr>Po$t diem
iudicij nul
lum mi$tũ
permon$u-
rũ excepto
homme.</mgr>
eandem quoque rationem bruta animantia, & plantæ, cæteraque mi-
$ta, quæ ad animalem hominis vitam $u$tentandam, aut iuuan-
dam procreata $unt, de$inent e$$e; vtique communi ignis incendio
ab$umpta.</p>
<p>Præterea $icuti beatorum corpora miri$ico $plendore, & pluchri-
tudine, ex dote claritatis, perfundentur; ita corpora cœle$tia am-
pliori luce decorabuntur, iuxta illud E$aiæ 30. Erit lux lunæ $i-
cut $olis lux, & lux $olis erit $eptimplicrter Rur$us vero vt homi-
nes po$t $uam maximam perfectionem, beatitudinemque adep-
tam in illo felici$simo $tatn erunt tanquam Angeli, ita corpora ele-
<mgr>Elem\~eto@ũ
perfectio.</mgr>
mentorum qua$i cæle$tia reddentur, neque $olùm ab interitu, & altera-
tionum vici$situdine perpetuam, obtinebunt immunitatem; $ed exi-
mia luce, pro cuiu$que dignitate, ve$tientur. A tque hic rerum $tatus
$upra mortalis naturæ conditionem in perpetuum manebit. Ad-
uerte hîc nonnullos, quorum meminit D. Thomas in 4. di$tin. 48.
<mgr>Quorundã
$ententia.
de duratio
ne & terml
no mot@
cœle$tis.</mgr>
quæ$t. 2. art. 2. exi$tima$$e quieturum cœlum in eo $itu, in quo à
Deo creatum fuit. Quia minimè videatur conuenire, vt tot cor-
porum in$ignes motus, antequam $emel ad metam perueniant,
abrumpantur. Verùm hæc $ententia refellitur à D. Thoma loco

<pb 128>[res-1444-1-v_0136_128_t0]<rh>IN I. LIB. ARISTOTELIS</rh>
cit. Primum quia cùm aliqua cœli reuolutio nempenonæ $phæreæ $ecũ
dum proprium cur$um ab occa$u in ortum $upra polos Zodiaci non
ni$i annis fere 49000. ab$olu\~eda $it, $equeretur tandiu debere mundum
in hoc $tatu durare, quod probabile non videtur. Deinde quia cùm ab
<mgl>Refellitur.</mgl>
A $trologis po$sit probabiliter colligi, quo $itu corpora cœle$tia, & $tel-
læ $int à Deo conditæ, inito annorum numero, qui à mundi exordio cõ
putantur; po$$et quoque deprehendi numerus annorum, quo ad eund\~e
$itum redire debeant, cùm tamen tempus con$ummationis mundi ig-
notum $it. Neque ratio in aduer$am partem adducta vim habet; $iqui-
<mgl>Solutio ra
tionis pro
$uperiori s\~e
tentia.</mgl>
dem huiu$modi conuer$ionum ab$olutio non requiritur ad perfectio-
nem vniuer$i, quod ab$que illa perfectum e$t, vt con$tat exijs, quæ ini-
tio huius operis di$putata $unt: nec propterea ij motus erunt fru$tra;
<mgr>cap. 1. q. 1.</mgr>
cùm ante eam periodum orbes cœle$tes $uo munere perfungi, & finem,
quem motu intendunt, adipi$ci queant.</p>
<h>ARTICVLVS III.
QVO PACTO DISSOLVENDA SINT
primi articuli argumenta.</h>
<p>NVnc argumentis initio propo$itis occurramus. Ad pri-
<mgl>Sol. 1. arg.</mgl>
mum re$pondendum e$t creaturas dici ex $e tendere in
nihilum, quia nequaquam $ibi met $ufficiunt, vt $int; $ed
egent concur$u Dei $u$tentantis, quo $ivel momento de$-
tituantur, in nihilum recident. Itaque negandum e$t vt
mundus perpetuò duret, egere influxu maiori, quàm $it is, quo nunc à
Deo con$eruatur. Neque verò oportet finem, quo ad hoc, principio re$
pondere, vt $icuti à principio nihil extabat præter Deum; ita po$tea ni
hil, præter Deum, maneat. Quin potiùs $icuti conueniens fuit creari à
<mgl>Cur mũdũ
à Deo crea
ri conueni
ens fuerit.
Sol. 2. arg.</mgl>
Deo mundum, vt diuina bonitas, potentia, & $apientia, in rebus creatis
eluceret; ita conuenit illum ob eandem cau$am perpetuò durare.</p>
<p>Ad $ecundum, Non ob id tantùm fui$$e à Deo conditum vniuer$um,
vt homo per ip$um ad finem vltimnm a$$equendum iuuaretur, $ed vt
in eo diuinæ perfectiones, quo ad fieri po$set, adumbratæ apparerent:
& vt creaturæ intellectuali præberetur occa$io effectorem ommum, &
principem Deum collaudandi. Quæ ratio, etiam homine finem vltimũ
adepto, integra relinquitur.</p>
<p>Ad tertium, Quodlibet $ingulare mi$tum, quod ex contrariorum per
<mgl>Sol. 3. arg.</mgl>
mi$tione con$tat, nece$$ariò di$$olui & interitum $ubire. Non eodem ta
men pacto $e $e habere mundum: quia licet globus $ublunaris compo$i
tus $it ex elementis, quæ contrariarum qualitatum di$sidio inter $e pug
nant: nihilominus $emper quatuor elementa, ob eas cau$as, quas expo-
$uimus, $alua manent.</p>
<p>Ad quartum, Et$i magna ex parte, vt aliarum rerum, ita hominum
<mgl>Sol. 4. arg.</mgl>

<pb 129>[res-1444-1-v_0137_129_t0]<rh>DE COELOCAP. XII. QVÆSTIO I.</rh>
decrementa $int, nonnullos parentibus proceriores euadere, $icque
non in omnibus degenerare $taturam, $ed in quibu$dam imminur, in
<mgr>De huma-
norum cor
porum de-
cremento.</mgr>
alijs augeri; & illorum di$pendia, in his quoquomodo re$arciri. Quæ
compen$atio $at erat, vt hominum genus propagari in æternum po$-
$et. Accedente præ$ertim naturæ ιp$ius prouidentia, ad quam perti-
net anteuertere & præcauere pericula, quæ interitum & ami$sio-
nem totius $peciei minitentur: quale e$$et corporum decrementum
infra quantitatem, in qua $pecies humana po$$et con$i$tere.</p>
<p>Ad vltimum conce$$o antecedente neganda e$t con$ecutio. Non
<mgr>Sol. 5. arg.</mgr>
enim par e$t ratio in $empiternitate generationum & corruptionum
ver$us anteriorem partem, & in eadem ver$us partem po$teriorem.
Namque, vt loco illo octaui libri Phy$c. di$putabamus, $i generatio-
nes ab æterno extiti$$ent, cùm omnem generationem antecedat alte-
ratio di$po$itioque materiæ ad introducendam formam; $equeretur
ante æternum aliquid fui$$e, videlicet di$po$itionem materiæ ante
intro ductionem formæ. Quod tamen ab$urdum, vt attendenti pla-
num erit, nequaquam exi$tet per$euerantibus in æternum tempus ge-
nerationibus, quæ initio temporis cœperunt.</p>
<h>PRIMI LIBRI FINIS.</h>

<pb 130>[res-1444-1-v_0138_130_t0]
<h>IN SECVNDVM
LIBRVM ARISTOTELIS
DE COELO.</h>
<h>Proœmium.</h>
<p>TRipartita e$t huiu$ce libri di$ceptatio. Primum
agitur de todo cœlo, quod inter cæteras vniuer$i
partes, quas Ari$toteles in hoc opere con$iderat,
principatum obtinet. Tum de a$tris. Tertio lo-
co de terra, non tam terræ, quàm cœli, quo vndi-
que circumfu$a e$t, ratione. Quod ad primam
partem attinet, repetit in ea primùm Ari$tote-
les, quæ $uperiori libro expo$uerat, & cœlo ip$i
cum magno corpore, id e$t, vniuer$o communia
$unt, vt cœlum non oriri, non interire, perpetuum e$$e. Deinde Jo-
cet$ex illi conuenire loci differentias, $ur$um, deor$um, ante, retro,
dextrum, & $ini$trum. Item cœle$tium corporum plures e$$e motus,
æquabiles tamen, $ibique $imiles. Alteram verò tractationis partem
tribus ab$oluit quæ$tionibus. Videlicet quæ $it natura $tellarum, quis
carum motus, quæ figura. Denique tertiam partem con$umit in ex-
plicundo qua ratione terra in medio vniuer$i con$i$tat, & quie$cat, ac
figuram rotundam habeat. Illud verò hoc loco monendum cen$ui-
mus; non debere quemquam turbari, quod neque in $uperiori
libro, neque in ijs, qui $equuntur, eadem, quæ in quibu$-
dam alijs codicibus, capitum initia, ea$demue
textuum $ectiones inueniat; cùm in
hi$ce rebus exemplaria mag-
nopere di$$entiant.</p>

<pb 131>[res-1444-1-v_0139_131_t0]<rh>DECOELO CAP. I. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h>_ARISTOTELIS DECOELO_
_LIBER SECVNDVS_</h>
<h>CAPVT I.</h>
<p>COelum <n a> igitur vniuer$um ne{que} ortum e$$e, neq; cor-
<mgl>_Text. 1._</mgl>
rumpi po$$e, vt quidam inquiunt, $ed vnũ e$$e ac $em-
piternum, principium quidem & exitũ aternitatis uni-
uer$e non habens, infinitum autem habens, & continens in
$e ip$o tempus. & ex hi$ce quæ dicta $unt, & per opinion\~e
corum qui aliter dicunt, ip$umq; generant, fid\~e $umere li-
cet. Nam $i $ic quidem $e $e habere pote$t, eo autem modo,
quem illi dιcunt, non pote$t: magnũ & hoc vtiq; momentũ
adfaciendam fidem de immortalitate aternitateq; ip$ius
hahet. Quare bene $e $e habet, quemq; $ibi per$uadere, ve-
<mgl>_Text. 2._</mgl>
teres & maiorum maxims no$trorũ $ententias veras e$$e,
quæ quidem a$$erunt e$$e quippiam corum immortale atq;
diuinum, quæ motũ quidem $ubeunt, talem tamen, vt nul-
lus ip$ius $it finis, $ed potius ip$e cæterorũ $it finis. <n b> Et fin\~e
enins ex his e$$e con$t at, quæ contin\~et: & hic cum $it per-
fectus, imperfectos continet, & eos, qui $in\~e habent ac ce$-
$ationem: ip$e nanq; neque principium, neq; exitũ vllum
habet, $ed ince$$abilis e$t t\~epore infiniιo. Cæterorũ aut\~e aut
e$t principij cau$a, aut $u$cipit exitũ ce$$ationemue. Atq;
$uperũ locũ cœlũ\’{que} veteres quid\~e dijs tribuerũt, propterea
quod $olũ e$t immortale. Præ$ens aut\~e oratio te$t is e$t, in-
<mgl>_Text. 3._</mgl>
corruptibile ac ingenerabile e$$e, vacareq; præterea omni
di$$icultate mortali. <n c> Et in$uper e$$e $ine labore, propterea
quod nullius indiget vim infer\~etis nece{$s}itatis, quæ quid\~e
prohib\~es detineret ιpsũ aptũ alio modo ferri. Omne nãq;
tale laborio$um e$t, quo magis perp@tuũ e$t, & optimæ di$-
po$itionis expers.</p>
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis primi explanatio._</h>
<p>COelum <ac a> igitur }</ac> Cœlum e$$e ingemtũ, & md@$$olubile, $emperq. vnũ &
idem, principij finisq. expers, nec tempore vllo circum$cribi, $ed ip$um
potius t\~epus in $e cohibere (iquidé tépus e$t duratio motus cœle$tis)
non difficulter intelligi po$$e inquit tum ex ijs, qu{ae} $uperiori libro tra
ctata $unt, tum quia aduerlariorũ, vt Heracliti, & Empedoclis dogmata
<mgr>Heracliti,
& Empedo
clis tal$a
dogmata.</mgr>
in easdifficultares
& incõmoda inci
dũt, à quibus $e ne
quaquã expediũt:
tum pr{ae}terea quia
veteres nõnulli, &
patres, a quibus tra
dita doctrina e$t,
corpus cœle$te à
mortalitatis noxa
liberũ & qua$i di-
uinũ quid e$$e eiu$
que motũ nõ $olú
fine carers, $ed a-
liorũmotuũ finem
e$$e pr{ae}dicarunt.</p>
<p><ac b> Et finé enim }</ac>
Rectè dici motũ
cœli e$$e fin\~e alio
rum motuũ ex eo
<mgr>Quo $en$u
motus cœ-
li dicatur $i
nis aliorũ
motuum.</mgr>
$uadet, quia omne
contmés hobet ra-
tioné finis, prout
cõt\~etũ terminatur
ad cotinens: patet
aut\~e imperfectum
$uapte natura cõti
neri à perfecto, vt
verò liquet ex ijs,
qu{ae} 1 lib. explicata
$unt, motus circu-
laris e$t perfectus:
recti auc\~e imperfe
cti $unt, quia nõ re
deũt ad $uũ princi
piũ, vt ij, qui in or
b\~e peragũtur. Quo
$it, vt motus $ublu
nares cõtineantur à cœle$ti tãquã imperfecti a perfecto: proindeq. cœle$tis motus hac
cõ$ideratione aptè dicitur fims reliquorũ motuũ. Vnde con$equ\~es etiam e$t, vt motus
cœli perenis, $emperq. idem $it: cùm id, quod variũ e$t, ac multiplex, quale, $unt motus
$ublunares, ad aliquid vnũ, & perpetuũ referri debeat. Qu{ae} $anè perpetuitas congruit
cum dignitate cœle$tis corporis quod indi$lolubile e$t, & beatarũ mentiũ domicilium.</p>
<p><ac c> Et in$uper e$$e $ine labore }</ac> Docet cœlũ nõ $olũ e$$e indi$$olubile, $ed ab$q. labore &
repngnãtia moueri: idq. ex eo probat, quia nulla vi in contrariũ nit\~ete à $uo motu re-
tardatur, vt $olent ea, qu{ae} cõtra naturã ferũtur, quorũ motus tãto e$t difficilior, & labo-
rio$ior, quàto diutarnior, & à propria inclinatione alienior: c@eli aut\~e motus nequaquã
e$t contran naturam, vt ex ijs, qu{ae} initio primi libri tradita $unt, con$tat.</p>
</tf>

<pb 132>[res-1444-1-v_0140_132_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
<p><n d> Iccirco neque putandum e$t ip$um ita $e $e habere, vt
<mgr>_Text. 4._</mgr>
veterum fabula dicit, qui quidem $alutem ip$ius Atlan-
te quodam inquiunt indigere, & ẏ nan{que}, qui hanc $enten-
tiam attulerunt, idem, quod po$teri videntur exi$tima$$e.
nam qua$i pondus haber\~et $upera corpora omnia; terrea{que}
e$$ent, nece{$s}itatem animæ participem ip$i fabulo$e $uppo-
$uere. Neq; igitur hoc modo, <n e> neque ob conuer$ionem, pro
<mgr>_Text. 5._</mgr>
pterea quod lationem habet motu $uopte caleriorem, vt
ε mpedocles dicit, conuer$ari putandum e$t adhuc ip$um
tempore tanto, at que incolume e$$e. <n f> At vero neque ab
<mgr>_Text. 6._</mgr>
anima cogente $empiternum manere, con$entaneum e$t ra-
tioni: neque enim talis ip$ius animæ vita $ine dolore bea-
taque e$$e pote$t. εt motum enim, qui e$t cum vi, $i mouet
corpus primum, aliter aptum ferri, continueq; mouet, ne-
gotio$um atque ab omni voluptate mentis $emotum e$$e
nece$$e e$t. Sineque vt auimæ mortalium animalium re-
quies inest ea, quæ circa $omnum fit corporis relaxatio,
$ed Ixionis fatum cuiu$dam ip$am perpetuum in$epara.
bileque detinere nece$$e e$t. Si igitur, (vt diximus) res
dicto modo de prima latione $e $e habere pote$t, non $olum
concinnius e$t ita de æternitate ip$ius exi$timare, $ed
ctiam hoc modo dumtaxat con$entance magis ei vatici-
nationi, quam de dijs habemus, $ententias po$$umus cer-
to proferre. Sed de his hæctenus.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac d> Iccirco neque }</ac> Refellit tres $ententias circa motum cœli: vnam poeticam, qu{ae}
<mgl>Prima opi-
nio fal$ade
motucœli.</mgl>
finxit Atlantem cœlum humeris fulcire ne ruat: vnde ιllud poet{ae}, vbi c{ae}l: fer Atlas
<mgr>Virg. lib. 6.
AEneid.</mgr>
axem humero torquet $tellis fulgentibus aptum. Huius opinionis auctores ait Ari$to-
teles idem $en$i$$e, quod nonnulli è po$terioribus philo$ophis, qui cum corpora cœle-
$tia grauia e$$e affirmarent, voluere ideo datam cœlo a nimam, vt eius vi in $ublimi
con$i$terer. Verûm cùm cœlum neque graue, neque leue $it, vt $uperius declaratum
<mgl>impugna-
tur.</mgl>
fuit, non e$t ei e-
iu$modi ruina per
time$cenda. Porro
<mgl>Atlantis fa
bula vnde
orta.</mgl>
de Atlante ita $cri
pfit Diodorus lib.
4. Ferunt Atlantem
A$trologi{ae} fui$$e
periti$simum, deq.
$ph{ae}ra primum in
ter homines di$pu
ta$$e: qua ex re vi-
$us e$t cœlum $uis
humeris $u$tinere:
locum pr{ae}bente fa
bulis $ph{ae}r{ae} inuen
tione. Idem fere
tradit D. Augu$ti-
nus 18. de ciu. Dei
cap. 8. Eu$ebius ve
ròde pr{ae}paratione
Euangelica & Ale
xander Poly hi$tor
aiunt eumd\~e fuif-
$e Atlantem & E-
noch, cuius fit m\~e
tio in libro Gene
$eos.</p>
<p><ac e> Neque ob con
<mgl>Secunda o
pinio.</mgl>
uerfion\~e }</ac> Secunda
opinio fuit Empe
doclis, qui cœli
corpus naturalem habere grauitatem dixit: verùm tanta celeritate circumagi, vt neu-
tiquam po$sit cadere, $ed ip$a cur$us velocitate $u$tineatur co modo, quo hydria aqua
plena, dum in gyrum torquetur, aquam, & $i grauis $it, non effundit. Quare idem etiã,
aiebat ille, cœlo accidet, cùm pr{ae}$ertim nulla celeritas tanta $it, qu{ae} po$sit cum cœli
<mgl>Refellitur.</mgl>
velocitate contendere. Coarguitur autem huiu$m odi placitum, tum quia eœlo pon-
dus attribuit, quo ip$um vacare o$ten$um fuit, tum quianon explicat qu{ae} $it illa tanta
vis, qu{ae} grauitatem deoi$um nitentem tot ${ae}culorum {ae}tatibus vicerit, atque etiam nũc
porenuem illam motionem continuet.</p>
<p><ac f> Atverò neque ab anima }</ac> Tertia $ententia fuit Platonis, qui in Tim{ae}o docuit animã
<mgl>Tertia opi
nio.</mgl>
cœli propria vi & impetu cœle$tes orbes, quantumlibet renitantur, torquere. Hanc ex
eo improbat, quia $i illa anima tam va$ta molem contra eius naturam tanta celeritate
perpetuò circumduceret, non $olũ non e$$et beata, vt cœle$tes mentes decet, $ed mi$era
<mgl>Reijcitur.</mgl>
pror$us, ac deterior animantibus, in quibus nullũ e$t, quod nõ interdum $omno aut la-
borum intermi$sione quie$cat. E$letq. talis anima, dum cœlum tamquã rotam voluit,
Ixioni $imilis, quem $ingunt poet{ae} apud inferos ea pœna cruciari, vt rotam perpetuò
<mgl>Ixionis fa-
bula.</mgl>
voluat. qu{ae} omnia cùm ab$urda $int, eolligit magis e$$e con$entaneam eam opinio-
nem, qu{ae} cœlo {ae}ternitatem motumque ab$que vlla v olentia tribuit.</p>
</tf>

<pb 133>[res-1444-1-v_0141_133_t0]<rh>DE COELOCAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
<h>QVÆSTIO I.
SINT NE COELESTES ORBES
animati, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
OPINIOET ARGVMENTA EORVM,
qui animatos e$$e crediderunt.</h>
<p>QVoniam Ari$toteles proximo capite docuit cor
pora cœle$tia non moueri ab anima, di$quiren-
dum hoc loco e$t, nũ illa animata $int. Chaldæi,
qui ingeniorum $olertia in A$$yria præ cæteris
floruerunt, & A $trologiã putantur inueni$$e, ani
mata e$$e prædicabant. Idem opinati $unt Pla-
<mgl>Hac de re
D. Dama$.
1. de h{ae}re$i
bus. Lactã-
tius 1. 2. c. 6
Be$$ario 1.
2. cõtia ca-
lumn. c. 7.
M. Albert.
11. Metap.
tract 2. ca.
10. Cic. 2.
de nat. De.</mgl>
tone te$te, & defen$ore in Cratylo, & Epimoni
de, omnes fere veteris Phy$iologiæ principes tã
Græci, quàm Æ gyptij, quorum alij mundum, magnum quoddam ani-
<mgr>quidã mũ-
dũ animil
magnũ fe-
cere.</mgr>
mal e$$e, omne$que eius partes vna & eâdem anima præditas e$$e puta
bant; alij $ingulis orbibus animas $ingulas attribuebant; alij etiam vni
cuique $tellæ $uam animam applicabãt. Et ex his rur$us quidam intelli
gentem dumtaxat; quidam altricem $imul animam cœle$ti mundo de-
derunt, aientes ali $idera humoribus <n a> Oceani in altũ $ubductis. Deniq.
adeò hæc opinio antiquorum animis in$ederat, vt Anaxogoras, referen
te Laertio in eiusvita, & Diuo Augu$tino 18. de ciuitate Dei capit 41.
<mgr>Anaxago-
ras $ole læ
pidem ig-
nitum vo-
cabat.</mgr>
quòd $olem lapidem flagrantem non verò animal, neque Deum e$$e di
xerit; impietatis apud A thenien$es accer$itus, ac deinde reus factus fue
<mgl a> Huius s\~e
tenti{ae} fuit
Cl eanthes
te$te Cic.
lib. 2. de na
tura Deor.
& Plinius
lib. 2. hi$t.
c. 8. Seneca
lib. 2. nat.
qu{ae}$t. c. 5.
c{ae}te@i que
Stoici.</mgl>
rit. Cœlos item animatos fecere ex Hebræis Philo Iudæus & Rabbi
Moy$es. Ex Arabum di$ciplina Auicenna, Algazellus, Alpharabius & Al
bumazar. Præterea Ptolemæus, & A$trologi complures. Denique ean-
<mgr>Origines.</mgr>
dem $ententiam approbauit Origenes 7. lib. Πε ìẚρχῶ_v_ & primo to-
mo commentariorum in Ioannem addens $tellas virtutis & vitii capa-
ces e$$e, proficereque in actionibus $tudio$is, & deficere. D. verò Augu$-
<mgr>D. Augu$t.</mgr>
tinus 2. $upra Gene$. ad lit. cap. 18. & in Enchit. cap 18. de cœle$tium cor-
porum animatione di$putãs, neutram part\~e a$$euerare audet, $ubditq.
hoc po$teriori loco incertum $ibi e$$e, num $tellæ ad beatorum $ocieta-
tem pertineant; $ed nec illud, inquit, certum habeo vtrum ad eandem,
id e$t, beatarum mentium $ocietatem pertineant $ol & lnna, & cuncta
$idera; quanuis nonnnllis lucida corpora e$$e $ine $en$u, & intelligentia
videantur.</p>

<pb 134>[res-1444-1-v_0142_134_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Non de$unt autem argumenta pro affirmatiua parte quæ$tionis,
<mgl>1. arg. pro
animatio-
ne cœli.</mgl>
quæ cœlo ine$$e animam $tatuit. Primum $it: Negari non pote$t dari
animam mundi, à qua videlicet informetur, & cuius beneficio tota
natura corporea, atque adeò cœle$tes orbes viuant: igitur corpora cœ-
le$tia $unt animata. A ntecedens o$tenditur quia cùm quædam mundi
partes viuant, vt animantes, & $tir pium herbarumque genera; minimé
canuenit, vt totum ip$um vita careat; alioqui totum deterioris e$$et
conditionis, quàm $uæ partes. Præterea quod talis forma nece$$ar ò
con$tituenda $it, vt rerum naturalium munia per $e exequatur, argu-
mento e$t, admirabile earum artificium, quod pa$sim elucet, præ$ertim
in conformatione fœtuum; in membrorum delineatione non minus ad
elegantiam, quàm ad v$um, & vtilitatem apta; in viuifici caloris di$tri-
butione; in di$pen$atione alimenti, prout cuiu$que partis magnitudo
& conditio po$tulat; in brutorum animantium operibus: in multarum
rerũ antipathia, & $ympathia, id e$t, mutuo di$$en$u & con$en$u, alijsq.
<mgl>Antiphatia
& $ympa-
thia.</mgl>
eiu$modi quæ non ni$i ad aliquam $a pientem cau$am, qualis e$t anima
mundi, videntur referri po$$e. Ac priuatim id etiam comprobant ani-
mantia, quæ ex cœn@$a, & putre$cente materia $ponte oriuntur. Nam
cùm horum generationem nulla vis $emini in$ita præcedat, neque ad
ea procreanda $olus calor $uf$iciat, vtique putandum e$t præe$$e mun-
do animam vnam totius animationis fontem, quæ ijs vitam ab $e fun-
dat, & communicet. Accedit ad argumenti confirmationem te$timo-
nium Boetij quilibro 3. de con$olat. Philo$. metr. 9. ait Deum per ani-
<mgl>Boetius.</mgl>
mam mundi motus corporum cœle$tium admini$trare: hi$ce verbis,</p>
<p>Tu triplicismediam naturæ cuncta mouentem</p>
<p>Connectens animam, per con$ona membra re$oluis</p>
<p>Quæ cùm $ecta duos motum glomerauit in orbes;</p>
<p>In $e met reditura meat, mentemque profundam</p>
<p>Circuit, & $imili conuertit imagine cœlum.</p>
<p>Secundũ. Id, quod e$t intellig\~etijs ad earũ action\~e recipi\~edã vicinius,
<mgl>2. argum.</mgl>
e$t etiã ij$d\~e $ecundũ naturã propinquius: alioqui di$$olueretur partiũ
vniuer$i proximè $ibi coh{ae}rentiũ affinitas & proportio: $ed corpora cœ
le$tia sũt viciniora intellig\~etijs ad recipiendã earũ action\~e, cùm in ip$a
motum primò infiuant; $unt igitur intelligentijs propinquiora $ecun-
dum naturam; non po$$unt autem ita $e habere, ni$i $uo modo vitá par
ticipent. Sunt ergo viuentia, & animata.</p>
<p>Tertiū. Id, quod primũ e$t in genere mobiliũ, e$t mouens $e ip$um vt
<mgl>3. argum.</mgl>
probat Ari$toteles 8. lib. Phy$ic. c. 5. à text. 34. quia nimirũ quod e$t per
$e, prius e$t eo, quod per aliud: $ed corpora cœle$tia sùt priora in genere
mobiliũ, vt ex proxima ratione co$tat: ergo mouent $e ip$a, atque adeò
animata $unt.</p>
<p>Quartum. Non videtur pulcherrimæ vniuer$itatis de$criptioni, & or
<mgl>4. argum.</mgl>
dini congruere, vt inferior mundus à re, quæ animata non $it, regatur
& con$eruetur: $ed regitur & eon$eruatur à cœlo, vt docet A ri$toteles 1.
Meteo, c. 2. Igitur cœlum e$t animatum: Nec verò qualibet anima, $ed

<pb 135>[res-1444-1-v_0143_135_t0]<rh>DECOELOCAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
ea, quam habere conuenit gubernatorem, & qua$i parentem orbis $ub
lunaris, id e$t, rationis & in telligentiæ participe.</p>
<p>I d\~e confirmari pote$t te$timonio Ari$totelis. Nã 2. lib. huius operis c.
<mgr>5. argum.</mgr>
2. text. 13. ait cœlũ e$$e animatũ, & habere in $e motus principiū, @tē 12.
Metaph. c. 7. a$$erit primum principiũ monens orbes cœle$tes, id e$t pri
<mgr>Primus
motor $e-
cundũ Ari$
totele mo
uet vt cog
nitus, ama-
tu$que.</mgr>
mũ motor\~e, $ine Deũ mouere vt id, quod cogno$citur & a ppetitur: pu-
tat igitur orbibus cœle$tib<_>9</_> in tellectū ine$$e & appetitũ, quibus primũ
motorē cogno$cãt, amētq. Deniq. Gr{ae}ci interpretes, Alexander, Philo-
ponus, & alij, itemque, vt videtur, D. Thomas lib 2. contra gent. cap. 70.
hanc e$$e credunt Ari$totelis $ententiam, cui etiam $ub$crip$it nobili$-
$imus eius di$cipulus Theophra$tus in libro, quem de cœlo edidit.</p>
<p>Po$creinò, ad hanc partem tnendam facere videtur illud p$almi 135.
<mgr>6. argum.</mgr>
qui fecit cœlos in intellectu, id e$t intellectu præditos: & illud Eccle$ia$-
tæ in circuitu pergit $piritus, & in circulos $uos reuertitur. Quo loco cũ
<mgr>\.a te$timo-
nijs facr{ae}
pagin{ae}.</mgr>
nomine $priritus $ignificari non po$sit intelligentia a$si$tens: neq. enim
illa cum ip$o orbe circumuoluitur, reliquum e$t, vt $ignificetur anima
informans-Cui inter pretationi ad$tipulari videtur D. Hieronymus ibi
dem, hi$ce verbis, $iue ip$um $olem $piritum nominauit, quod animet,
& $piret, & vigeat, & annuos orbis cur$us expleat: $iue quod lunæ lucen-
tem globum, Titaniaque a$tra $piritus intus alit, totamque infu$a per
<mgl>lib. 6. A En.</mgl>
artus mens agitat molem & c. Non putatigitur D. Hieronymus à veri-
tate alienum fateri cũ poeta cœle$t\~e globũ mente animari, ac viuere.</p>
<h>ARTICVLVS II.
CONCLVDITVR ORBES COE.
le$tes non e$$e animatos.</h>
<p>COntraria tamen $ent\~etia omnino vera e$t quã tuendã
monet D. Dama$cenus lib. 2. Fidei orthodoxæ cap. 6.
<mgr>D. Damai</mgr>
Nullus inquit, cœlos, aut $idera animata e$$e exi$timet:
anima quippe, ac $en$u car\~et, Idē $entit D. Cyrillus 1. 2.
<mgr>D. Cvrill'.</mgr>
c\=otra Inlianũ, D. Amb. l. 2. Hexam. c. 4. D. Ba$ilius ho-
<mgr>D. Ambro-
Lactãtius.</mgr>
mil. 3. Hex. & in comm. p$al. 48. Lacta@tius lib. 2. c. 5.
D. Augu$t. in lib. de duabus animabus c. 4. vbi a$$erit mu$cã, propterea
<mgr>D. Augu$t.</mgr>
quod viuit, e$$e nobilior\~e $ole: & lib. 1. retract. c. 5. vbi, quæ de anima tio-
ne mũdi in lib. de immortalitate animæ $crip$erat, temerè $cripta fui$-
$einquit. it\~eq. lib 2. earund\~e retract. c. 7. vbi, quæ aliâs de cœle$tiũ corpo
rũ vita a$$eruerat, ait per tropũ & figurã po$$e accipi, ductavidelicet trãs
latione à re animata ad inanimatã. In ead\~e opinione fuit D. Hierony-
<mgr>D. Hieron</mgr>
mus $uper illud Deuteronomij 32. audite cœli qu{ae} loquor, & ad cap 1. &
4.5. E$aiæ & in epi$tolis ad pãmachium, & Auitũ: vbi Origen\~e coarguit,
quod $olē, luná, & a$ira auimata e$$e dixerit. It\~e auctor libri de congnitio
ne veræ vitæ c. 6. aiéseos, qui $idera ratione vel s\~e$u prædita arbitrátur,
iure s\~e$u car\~etes & rationis expertes hiberi. Deniq. id\~e a$truunt omnes

<pb 136>[res-1444-1-v_0144_136_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
ferè $chola$ticæ Theologiæ profe$$ores, D. Thomas 1. p. q. 70. art. 3 Alen
$is 2. p. q 87 membro 3 art. 4. Albertus in tract. de quatuor coæuis q 4.
art. 25. D. Bonauentura in 2. d. 14. q. 2. n 30. Durandus ibidem q. 2. prio-
<mgr>Capr. in 2.
d. 9. q. vn.
a. 1. Argen.
item in 2.
d. 14. q. 1. a
1. Hetu{ae}us
ibrd. art 2.
Nicolaus
lyra in ca.
10. Ieremi{ae}
Eugub. in
P$al 18. A-
bulen$is in
c. 23. Exodi
q. 47. & $e-
quentibus.</mgr>
ri parte di$tinct. Ochamus q 12. @ gidius q. 3. & alij. Qum etiam credũt
D. Thomas, D. Bonauentura, & M. Albertu, eo, qui orbes cœle$tes ani-
matos vocant, & qui animæ expertes e$$e arunt, re concinere, verbis di$-
$idere; illos nempe animam alsi$tentem, $iue motricem ab$que informa
tione, hoc e$t intelligentiam cœlo tribuere; hos informantem negare.
In quo $en$u $altem patrum $anctorum dicta, $icubi corpora cœle$tia
animata nuncuparunt, accipienda $unt. Nam quod ex antiquis no nul-
li animam, etiam vegetatricem & $entientem, atque adeò informatem
cœlo dederint con$tat tum ex alijs, tum ex Plutarcho lib. 2. de placitis
philo$ophorum c. 5. & 17. Tullio lib. 2. de nat. deor. & Auicenna 9. Me-
taph. cap. 2.</p>
<p>Probatur igitur no$tra $ententia hunc in modum. Si cœlum foret
<mgl>Primt ra-
tio quod
nrmati a-
nimati cœ
le$tes or-
bes.</mgl>
animatum, cœli anima e$$et in qualibet eius parte quæ libet enim pars
viuentis viuit; $ed anima cœli nequit $imul in qualibet cœli parte elle.
Non e$t igrtur cœlum animatum. Probatur a$$umptio nam $i $patium,
quod occupat Angelus, etiam primæ Hierarchiæ, quæ alijs naturæ dig
nitate præcellit $i id inquam $patium vt $tatuit communis Theologo-
rum doctrina, breuius contractiusque e$t, quàm cœle$tis $phæræ mag-
nitudo; vnde fieri nequit, vt Angelus in aliqua cœli parte, & in teri a $i-
mul con$i$tat; quo pacto anima va. præ$e rtim in$ectilis, quam aduer-
$arij cœlo tribuunt, tam va$to corpori animando $ufficiat?</p>
<p>Rur$us, Animus e$t actus corporis organici, vt docet Ari$toteles 2.
<mgl>2. ratio.</mgl>
de anima c. 1. text. 7. Igitur omne corpus animatum e$t organicũ atqui
cœlum n\=o e$t huiu$modi, nec enim in illo vlla organorum varietas aut
di$tinctio cernituri: (Ni$i quis poeticè ac ridiculè philo$ophetur, di-
catque cœlum videre per $olem qua$i per oculum, audire per polos tan-
quam per aures) non ergo cœle$te corpus animatum e$t. Adde quod
forma perfectorum viuentium, quale oporteret cœlum e$$e, $i viueret, $i
cuti perfectior e$t, ac pluribus facultatibus prædita, ita in$tructiorem
corporis officinam & maiorem organorum corpiam ad functiones vitæ
obeundas requirit: & tamen cœlum hi$ce in$trumentis pror$us caret.</p>
<p>Deinde, Omnis forma boni alicuius obtinendi gratia cum materia
<mgl>3. ratio.</mgl>
copulatur. Nam materia e$t propter formam te$te Ari$totele 1. Phy$i
cæ Au$cult. (vnde & no$ter animus, qui alioqui per $e extra materiam
cohærere pote$t, non $olùm totius coagmentandi cau$a: $ed ob $uam
<mgl>Anima ra-
riõalis $u{ae}
commodi-
tatisgratia
corpori iũ
gitur.</mgl>
etiam commoditatem corpori coniung itur: vt nimirum rerum mate-
rialium cognitionem per $en$us hauriat) Non apparet autem cuius
boni gratia, cæle$ti corpori anima iungi debeat. Igitur cœlum e$t ex-
pers animæ. Probatur a$$umptio, nec enim propter functiones vegeta-
tricum facultatum videlicet nutritionem, accretionem generationem:
<mgr>Lege Ari$-
totelem c.
3. lib. 1. hu-
ius operis.</mgr>
hæ namque $olis corporibus interitum $ubeuntibus conuenire po$$unt.
Nec propter $en$uum operationes, cùm $entiendi organa nec cœlo in-

<pb 137>[res-1444-1-v_0145_137_t0]<rh>DE COELO CAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
$int, nec $ine tactilium qualitatum temperie con$tent. Nec etiam (quod
ex dictis $equitur) ob intellectionem, cùm corpus non ni$i $en$uum
mini$terio intellctui de$eruiat. Nec po$tremò ob localem motum, $i-
<mgr>Corpus mi
ni$terio$en
$uum intel
lectui ob-
$eruit.</mgr>
quidem ad hunc exhibendum, non informatio requiritur, $ed appul-
$u virtutis, qua motor rem motam attingat. Nulla igitur cau$a ex-
cogitari pote$t, ob quam anima cum corpore cœle$ti in vnius compo-
$iti $ocietatem coire debuerit.</p>
<p>Ad hæc. Si cœlum e$$et animatum; cùm proprium viuentium $it,
<mgr>quarta ra-
tio.</mgr>
ab $e moueri, non egeret cœlum intelligentijs, vt moueretur; quod fal-
$um e$$e in progre$$u o$tendemus. Adde quod $i eiu$modi anima ratio-
ne prædita e$$et, potui$$et etiam peccare, & præmium, ac pœnam me-
reri, atque adeò beatitudine frui, vel æternis cruciatibus addici, cùm
tamen hoc $olis angelis & hominitus conuenire, & communis patrum
$en$us doceat, & ex $acræ paginæ doctrina eliciatur.</p>
<p>Præterea quod Ari$toteles huius $ententiæ fuerit, probatur. Nam-
<mgr>Quinta
tio à te$ti-
monijs Ari
$totelis.</mgr>
que 8. Phy$ic. text. 40 & 41. ait motorem orbis cœle$tis vniri cum
$uo oròe contactu virtutis; at vnio formæ cum matcria non e$t vnio
per contactum, $ed alterius rationis. Quare $ecundum Ari$totelem
motor cœli non e$t forma cœli, nec cœle$tia corpora à $e ip$is mo-
uentur; ex quo $equitur ea non viuere. Item capite vltimo eiu$dem
<mgr>Motor cœ
li qua in
parte ab A-
ri$totelecõ
$tituitur.</mgr>
libri text. 48. motor cæli con$tituitur in ea circumferentiæ parte,
vbi $phæra cœle$tis rapidi$sima vertigine circumuoluitur. Non e$t
igitur in toto corpore cœle$ti, in quo tamen e$$e oporteret, $i cœ-
lum viueret; $iquidem, vt paulo $upra dicebamus, quamlibet par-
tem rei viuentis viuere, & ex forma viuente con$titui nece$$e e$t.</p>
<p>Quærat hic aliquis, quo nomine contraria $ententia, quæ cœlo ani-
<mgr>Dubitatio.</mgr>
mam informantem attribuit, reijcienda $it. Capreolus in 2. di$t. 9.
<mgl>Sotus 8.
Phy$icorã
q. 3. vocat
cõtrariam
fidei. dãna
tur etiam
quodã art.
Pari$ien$i.</mgl>
<mgr>Re$pon$io.</mgr>
q. vnica art. 1. Et Gabriel item in 2. di$t. 14. q. vnica iudicant eam
non e$$e con$onam fidei. D. Bonauent. in 2. di$t 14. appellat fal$am
& erroneam. Quod nobis etiam videtur. Primùm quia numeratur à
D. Hieronymo loco cit. inter errores Origenis, & à D. Epiphanio
<mgr>Hierony.
Epiphan.
Iren{ae}us.
Niceph.
quinta Sy-
nod. gene
ralis.</mgr>
lib. 11. Panarij & D. Irenæo lib. 1. contra hære$es inter Marco$iorum
dogmata damnata. Deinde quia Nicephorus cap. 27. & 28. libri 17.
Eccle$ia$ticæ hi$toriæ inter alia Origenis dicta, quæ quinta Synodus
<mgl>qu{ae} e$t $e-
cŭda ex ijs
qu{ae} Con-
$tãtinopo-
li coact{ae}
$unt.</mgl>
generalis Con$tantinopoli coacta $ub anathemate explo$it, recen-
$et illud, quod cœlos, lunam, $olem, & a$tra animata fecerit. Idem-
que te$tatur $ouerius in $umma Conciliorum in eadem quinta $yno-
do prope finem, vbi hæc eiu$dem $ynodi verba refert, Si quis dicit
cœlum, $olem, lunani, $tellas, & aquas, quæ $upra cœlos $unt, animan-
<mgl>2. tom. Cõ
cil.</mgl>
tes qua$dam e$$e, & materiales virtutes anathema $it. } Non tamen
i$tiu$modi dogma hære$eos titulo notaadum cen$emus, propterca
quod an decretum illud à quinta $ynodo editum fuerit, haud om-
nino con$tat.</p>

<pb 138>[res-1444-1-v_0146_138_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<h>ARTICVLVS III.
SOLVITVR PRIMVM ARGVMEN.</h>
<h>tum initio propo$itum: refellitur opinio exi$ti-
mantium dari animam mundi.</h>
<p>REliquum e$t, vt argum\~eta initio adducta explicemus. Of-
<mgl>Quid Aca
demici de
anima mũ
di.</mgl>
fert $e in primis id, quod pro a$truenda anima mundi Aca-
<mgr>T. ege D. Au
gu$t. lib. 7.
de ciu. Dei
cap. 23. M.
A@bert. 2. p.
$ũm{ae} tract.
11. q. 66.</mgr>
demici $pecio$a oratione amplificant, aientes mundi ani-
mam ex lineis in circuli figuram conuolutis, & ex numeris
harmonicis, compo$itam e$$e; quibus verbis illius ab$olutionem vi-
re$que adumbrare volunt. Sed nihil con$iciunt; Neganda $unt, quæ in
argumento a$iumunti; euimuer ò licet quædam mundi partes vita
fruantur, non propterea nece$$e fuit totum mundum viuere; ita vt ni-
hil in eo expers vitæ e$$et. Non e$t enim mundus totum continuatio-
ne, $ed aggregatione, quod partibus di$similium naturarum, & viuen-
tium ac non viuentium $peciebus con$tare debet, vt ex hac varieta-
tate cougruentem $ibi pulchritudinem a$ci$cat. Neque hinc $equi-
tur aliquas vniuer$i partes $uo toto perfetiores e$$e, cùm eas omnes
vniuer$um in $e con$tituat, & carum $ibi perfectionem vendicet. Se-
cundò, quia vt res naturales actiones $uas & opera etiam ea, quæ om-
<mgl>Non opus
e$$e anuna
mundi ad
$ũctiones,
& operare
rũ natura-
lium.</mgl>
nem artis elegantiam & pulchritudinis admirationem vincunt, edere
valeant, $at e$t $ua cuique forma, proprietatum & latentium virium,
cæterorumque accidentium apparatu in$tructa: concurrente eodem
mutua ope, quam $ibi vniuer$i partes, tanquam vnius corporis mem-
bra non rarò exhibent pr{ae}$ertim cùm natura operetur directione pri-
mæ cau$æ, vt in Phy$icis expo$uimus. Ortus verò animalium ex collu-
uie & putri materia prouenientium referendus e$t ad eorpora cœle$tia,
quæ $uo influxu $ublunatem mundum irrorant; vt alibi in hoc operè
dicimus. Danique vt rationes alias omittamus, quod huiu$modi ani-
ma non detur hunc in modum conuinci pote$t. Namque aut illa in na-
turalium rerum compo$itionem venit, aut non. Si detur primum, iam
nullum ens naturale erit vnum per $e, vtpote ex multis formis confla-
tum: $i po$terius; non igitur ea anima vitales rerum Phy$icarum actio-
nes obit: $iquidem omnis vitæ actio, vt communis Philo$ophantium
<mgl>Actio vita
lis e$t abm
terno prin
cipio</mgl>
$chola tuetur, ab interno principio oritur.</p>
<p>Adde quod eadem forma non pote$t con$tituere compo$ita natura-
lia numero diuer$a, & non continuata, cuiu$modi $unt quæcunque
non eadem $ingulari materia con$tant. Nam cùm vnitas, $icuti & e$$e
rei compo$itæ, poti$simùm $umatur à forma, $i eadem forma e$$et in
pluribus compo$itis, iam ea, quæ numero di$tinguuntur, vnum potiùs
ens, quàm plura dicenda e$$ent; quod à communi hominum $en$u, &
loquendi v$u abhorret.</p>

<pb 139>[res-1444-1-v_0147_139_t0]<rh>DECOELO CAP. I. QVÆSTIO I.</rh>
<p>Ad conflrmationem argumenti ex auctoritate Boetij, dicendum car-
mina illa explicari à D. Thoma in commentarijs eiu$dé loci, non de ani
ma cœlum informante, $ed mouente $olum, hoc e$t de intelligentia. A
Magno aut\~e Alberto 2. p. $um. tract. 11. quæ$t. 63 memb. 2. intelligi qui-
dem de anima mundi, quam dari negamus: quæ interpretatio probari
pote$t ita tamen vt dicamus cum Alberto Boetium illic non ex $uo $ed
ex Platonis $en$u animam mundi po$ui$$e.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
DISSOLVVNTVR CÆTERA PRI.
mi articuli argumenta.</h>
<p>AD reliqua argumenta eiu$dem articuli hunc in modum re$-
<mgr>Solut. 2. ar-
gument.</mgr>
pondendum erit. Ad $ecundum, Licet corpora cœle$tia quo
ad generalem $en$ibilis mnndi gubernationem intelligentijs
viciniora $int, quatenus primo ab eis motũ excipiunt; tamen
non rectè inde colligi ea $ecundum naturæ præ$tantiam & dignitatem
$impliciter ad intelligentias propius accedere; e$to quadam ex parte
(quod ad mundi harmoniã $at e$t) eis magis appropinquent, quatenus
ip$a ab interitu aliena $unt, $icuti & intelligenti{ae}; quod tamen compo-
$itis Phy$icis, quæ $ub lunæ orbe continentur, minimè conuenit.</p>
<p>Ad tertium, dupliciter cœlum $pectari po$$e, vel cum intelligentia
<mgr>Solut. 3. ar-
gum.</mgr>
prout e$t totum qua$i quiddam ex orbe & intelligentia motrice com-
po$itum: vel $ine intelligentia, vt e$t corpus phy$icum duntaxat. Priori
quidam modo appellatur cœlum animatum non anima informãte, $ed
<mgr>Cœlŭ ani-
marum an?
ma a$si$t\~e-
te.</mgr>
a$sidente; atq. ita dici pote$t ab $e moueri. Quæ e$t $olutio D. Thom{ae} 1.
p. q. 70. ar. 3. $icq. ratum manet primũ in genere mobiliū mouere $e. Po-
$teriori autem con$ideratione neutiquã dicitur cœlũ animatum, nec à $e
ip$o motũ habere. Adde cœle$tē mundū ratione primi mobilis de quo
illic di$putat Ari$toteles, cen$eri in orb\~e à $e ip$o agi quatenus ita vol-
uitur, vt ab alio corpore impul$um nò accipiat, $icuti inferiora corpora.</p>
<p>Ad quartum, corpora $ublunaria non regi à corpore cœle$ti per $e
<mgr>Solut. 4. ar-
gum.</mgr>
$umpto, $ed vi etiam intelligentiarum motricium, quæ cæteris rebus
viuentibus dignitate præ$tant.</p>
<p>Ad quintum ex te$timonijs Ari$totelis, quidquid nonnulli eius inter-
<mgr>Solut. 5. at-
gum.</mgr>
pretes velint, dicimus philo$ophum loco illo libri $ecundi huius operis
accepi$$e cœlum vnà cum in telligentia: cuodecimo verò Metaphy $icæ
a$$erui$$e Deum mouere, vt cognitũ & amatum á $ingulis orbibus, non
<mgr>Quem $iné
fpectēt in-
telligenri{ae}
mou\~edi c{ae}
lum.</mgr>
quidem per $e $umptis, $ed vnà cum motoribus, qui ideo mouent, vt in
$e primæ eau$æ $imilitudinem, quoad fieri po$sit, exprimant.</p>
<p>Ad po$tremũ dic locum illum p$almi non eam habere. $ententiam &
$i illa Caietano non di$pliceat, videlicet exi$timanti eos, qui cœlos ani.
matos faciunt, non omnino à ratione abhorrere. E$t igitur germana
<mgr>Solut. Vlt.
argum.</mgr>
explicatio Deum in intellectu, id e$t, diuina $ui intellectus lapientia

<pb 140>[res-1444-1-v_0148_140_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
cœlos condidi$$e. Vel, Deum cœle$tia corpora ita procrea$$e, tam ratum
ordinem, tantam con$tantiam, & proportionem eorum indidiffe mo-
tibus, ac $i ea mtellectu pr{ae}dita feci$$et. illo autem loco Eccle$ia$t{ae}, mi$-
$is alijs interpretationibus, quas affert D. Thomas opu$c. 10. art. 6. &
Æ gidius in 2. d 14. dicendum appellatione $piritus $ignificari $olem ip-
$um propterea quod $uo influxu rebus vitam in$piret. Quo etiam pa-
cto D. Hieronymus $olem, cui vitam ine$$e alibi negauit, $pirare dixit,
<mgl>Non puta-
uit D. Hie.
ronym. c{ae}-
los anima-
@os e$$e.</mgl>
<mgr>Locis cita
tis 2. articu
lo.</mgr>
non quod viuifico $piritu informetur aut in $e ip$o viuat, $ed ab effe-
ctu quatenus res viuentes $ublunaris mundi modo $uo $pirare ac viuere
facit. Quod verò ex Latino poeta citat, $piritus intus alit, & c. non in
eo $en$u verum e$$e credidit, in quo ij, qui totum vniuer$um animal e$$e
aiebant: $ed poetæ carmen in vero $en$u intelligens, $iue ad veritatis
$en$um reducens, per $piritum, Dei potentiam intellexit omnia mo-
uentem, & con$eruantem. Quæ interpretatio placuerat etiam Lactan-
tio lib. 1. diuinarum in$titutionum cap. 5.</p>
<h>QVÆSTIO II.
AN COELVM CVILIBET SVBLVNA.
ri corpori naturæ dignitate præ$tet.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVÆ ARGVMENTA AFFIR.
mantem partem $uadeant.</h>
<p>AF fir matiua pars quæ$tionis hune in modum vide-
<mgl>Primum ar
gument.</mgl>
<mgr>De pr{ae}$tan
ria figur{ae}
circulai is A
ri$t. c. 4. hu
ius libri.</mgr>
tur o$tendi. Cœlo connenit figura rotunda omniũ
figurarum præ$tan ti$sima, motus circularis omniũ
motuum princeps, lux ommum qualitatum ma-
teriæ inhærentium diuini$sima, efficientia tanta,
<mgr>De nobili-
tate circu-
larismotus
Ati$t. r. hu
ius op. c. 2.</mgr>
vt ab eo viscon$eruatrix quoquo ver$um in omnes
mundi plagas deriuetur. Cùm igitur exacciden.
tium nobilitate & prærogatiuà, $ub$tantiæ digni-
tas arguatur, con$equens fit, vt corpus cœle$te omnibus $ublunaris mũ-
di corporibus præferendum $it.</p>
<p>Secundò. Idem hunc in modum confirnratur. Materia cœle$tis
<mgl>2. argum.</mgl>
e$t $ublunari nobilior; ergo & forma, atque adeò corpus cœle$te quo-
uis $ublunari; cùm dignitas totius ex partium dignitate con$urgat.
Antecedens o$tenditur, quia materia cœli minus habet potentiæ, vt-
pote, quæ de finitam, ac certam $ibi ormam determinet, nec vaga &
crrabunda formarum alternatione varietur. Con$ecutio ex eo vide-
tur pen$picua, quia $i quemadmodum materia cœle$tis e$t nobilior, non

<pb 141>[res-1444-1-v_0149_141_t0]<rh>DE COELOCAP. I. QVÆSTIO II.</rh>
etià forma nobilior e$$et; $equeretur in coagm\~etatione naturaliũ cor-
porum non $eruari proportionem inter actum & potentiam.
<mgr>Proportio
inter actũ,
& $uã po-
tentiam.</mgr></p>
<p>Adde, quod corpus cœle $te interitu vacat, cui omnia $ubcœle$tia ob-
noxia $unt, cùm ex quatuor elementorum permixtione conitent; id au
tem, quod occa$um $ubit, deterioris notæ e$t, quàm quod occasũ ne$cit.</p>
<p>Tertiò. Hoc ip$um videtur $entire multis in locis Ari$toteles. Nam 1.
<mgr>3. argum.</mgr>
buius operis c. 2. text. 16. ait præter corpora $ub lunæ orbe contenta,
e$$e aliud tanto excellentioris naturæ, quanto ab illis locorum interual
lo magis di$tat, & 1. de partibus animalium cap. 1. vocat a$tra & $phæ-
ras cœle$tes nobili$sima eorum, quæ $ub $ensũ cadunt: & 6. Ethicorum
<mgr>Ari$t.</mgr>
c. 7. docet alia e$$e homine multo diuiniora, vt ea, quæ oculis maximè
con$picua $unt, id e$t, corpora cœle$tia. Huc etiam $pectat illud Philo-
$ophorum $ermone tritum, in cœle$ti mũdo florem e$$e huius, in hoc fœ
cem illius. Accedit $ent\~etia Philonis Iudæi in lib. de Io$eph, vbi ait, quã
<mgr>Phil. Iud.</mgr>
to apud nos $unt potiores vigilantes dormientibus, tãto in mundi vni-
uer$itate cœle$tia terre$tribus, vt quæ in$opita vigilent propter certas
irrequietasque vires nunquam fru$tratas $uis effectibus. Terre$tria verò
etiam$i pauli$per excitentur, rur$us degrauata in $omnum recidunt.</p>
<h>ARTICVLVS II.
PROPOSITÆ QVÆSTIONIS
di$$olutio.</h>
<p>EXtra omnem controuer$iam e$t corpus cœle$te cui
libet $ublunari non viuenti nobilitate præ$tare: è
<mgr>Cœlŭ quo
libet cor-
pore non
viuéte no-
bilius.</mgr>
conuer$o etiam inter viuentia hominem cœlo e$$e
longè præ ferendum dubitari non pote$t. Homo
enim mente & con$ilio pollet, ad exemplar diuini-
tatis effictus e$t, & beatæ vitæ particeps, quibus
Dei, & naturæ muneribus nihil e$t in cœlo compa
randum. Atque hanc hominis inter cætera $pecta-
bilia excellentiam $ignificare voluere qui hominem appellarunt rerum
<mgr>Hominis
inter erea-
turas, qu{ae}
$ub $en$ŭ
cadũt pr{ae}$
tantia.</mgr>
$ub a$pectum cadentium, & nò cadentium nexum: $iue rerum materia-
lium, & immaterialium horizontem: quia mmirum $upra res omnes
materia concretas, & infra eas, quæ materia vacant, medium obtinet.
Quo etiam pertinet illud Abdolæ de homine elogium, quod in Arabũ
monumentis legitur, videlicet. Nihil e$$e in mundi $cena magis $pectan
dum, magisque admirabile, quàm hominem; & illud Mercurij in A$cle-
pio, hominem magnum e$$e mundi miraculum: ac demque illud p$almi
8. minui$ti eum paulo minus ab angelis, & quæ $equuntur.</p>
<p>Quod ad reliqua viu\~etia attinet duobus pronuntiatis difficultas ex
<mgr>1. pronun-
t atum de
animãtib<_>9</_>
peifectis.</mgr>
plicauda e$t. Primum $it corpus cœle$te e$t perfectis animan tibus igno-
bilius. Perfecta animantia hocloco cen$entm, quæcunque ab$que $em

<pb 142>[res-1444-1-v_0150_142_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
ne, & interuentu aliorum auimalium $pecie aut genere $imilium gene
rari nequeunt. Hoc pronuntiatum ita expo$itum quamquam negetur
à Mar$ilio in 1. q. 1. art. 2. conclu$. 6. & 7. & à quibu$dam recentioribus
Philofophis, qui cum Mar$ilio cœlum conctis animantibus præfeiunt,
$olo homine excepto; à reliquis tamen philo$ophis, & Theologis com-
muni con$en$u $tatuitur. Probaturque ex eo, quia gradus vitæ in vni-
<mgl>Probatio
pronuntia
ti.</mgl>
uer$o $uperior e$t, quàm gradus naturæ, pront natura di$tinguitur ab
anima. Item quia viuere ab$olutè $umptum e$t perfectio $impliciter,
& melius quidpiam atque expetibilius quàm eius oppo$itum. Quare
vita, etiam animalium, $altem quæ perfectum gradum obtinuerint eo-
rum naturam ita perficiet, vt eam cunctis non viuentibus anteponat.
Deinde nob lius e$t à $e ip$o, quá ab alio moueri; $icut & agere, quam
pati præ$tantius e$t; $ola autem viuentia à $e ip$is mouentur. Quare $al
<mgl>Sola viuen
tia à $e ip-
$is mouen-
tur.</mgl>
tem ea viuentia, quæ $e ad perfectum vitæ actum monent, hoc e$t
animalia perfecta, maiorem vendicant nobilitatem, quàm non viuen-
tia.</p>
<p>De animãtibus imperfectis, hoc e$t, de illis, quæ ab$que $emine $ibi $i-
milium, ex $ola putri materia, & qua$i $ponte generari po$$unt, maior
e$t controuer$ia. Sunt enim, qui velint cœlum his naturæ nobilitate ex
cellere, quamquam perfectis animantibus cedat. Nitunturque hac po-
ti$simũ ratione quia cùm eiu$modi animalia ab$que $emine procrean-
tur, cœlum e$t eorum cau$a efficiens non vniuer$alis tantùm, $ed etiã
particularis & principalis (cùm aliquam particularem & pricipalem
cau$am habere debeant, nec vlla alia occurrat) con$tat autem talē cau-
$am non po$$e e$$e ignobiliorem effectu; immo $i æquiuoca $it, vti cœ-
lum in generatione animalium, præ$tantiorem e$$e. Quare nece$$ariò
colligi cœlum imperfectis animantibus naturæ dignitate anteire. Ad-
dunt etiam ridiculum videri cœle$te corpus ea mole pulchritudine, effi
cientia, & indi$$olubilitate præditum, inferiorisnotæ e$$e, quam exi-
guam be$tiolam.</p>
<p>Nihilominus $it $ecundum pronuntiatum, animalia etiam imperfec-
ta; immo & quæuis alia viuentia, vt arbores & herbæ $unt nobilior is
<mgl>2. pronun-
tiatum de
imperfec-
tis animã-
tibus.</mgl>
naturæ, quàm corpora cœle$tia. Hoc a$$eritur à Diuo Augu$tino mul-
tis in locis, vt in lib. de vera religione cap. 29. hisce verbis, non enim
qualis cũque moles, quáquam i$ta vi$ibili luce præ $ulgeat $i vita careat
magni æ$timanda e$t, qualibet namque viua$ub$tantia cuilibet non
viuæ $ub$tantiæ naturæ lege præponitur. & lib. de duabus animabus
cap. 4. pulchre confimat mu$cam $oli præferendam e$$e. Quibus $imi-
lia $crip$it lib. 11. de ciuit. Dei capite 16. & alibi. Eadem $uit $en-
tentia Platonis in Timæo; Eademque e$t con$tans doctrina $ancti
<mgl>Plat.
D. Thom.</mgl>
Thomæ, vt prima parte quæ$tione tertia articulo primo & quæ$tione
70. art. 3. ad 2. & primo contra gent. cap. 20. $ubindeque eam $tndio$é
defendunt nobiles eius $ectatores, Caietanus & Ferrarien$is locis cita-
<mgl>Thomi$t{ae}.</mgl>
tis. Capreolus in 2. di$t. 10. art. 3. Soncinas 12. Metaphy$. quæ$t. 12. Idemq.
a$$erunt Richardus in 2. di$tinctione 14. circa 3. princip. quæ$tione 4.

<pb 143>[res-1444-1-v_0151_143_t0]<rh>DE COELO CAP. I. QVÆSTIO II.</rh>
Argentinas quæ$t. vnica art. 1. Ba$$olius quæ$t. 2.§. ad dicta. Ochamus in
2. q. 23. Gabriel $uper Can. lect. 41. ac fere omnes, qui corpora cœle$tia
inanimata faciunt, $icuti vera $ententia decernit; vt vix inueniatur auc
tor, qui cœlum naturæ nobilitate $impliciter præferat alicui viuenti,
ni$i exi$timet cœlum etiam viuens e$$e; aut cum Mar$ilio omnia pror-
$us viuentia, excepto homine, ignobiliora cœlo con$tituat. Vnde Auer-
<mgr>Auerroes.</mgr>
roes 2. lib. huius operis com. 61. a$$erit defendi non po$$e cœlum nobili-
tate præ$tare alicui rei animatæ, ni$i id anima præditum $it. Rationes
verò primi pronuntiati hoc etiam $ecundum concludunt, $i rectè per-
pendantur. Nam inter gradus entium gradus vitæ ita præ$tare vide-
tur gradui naturæ vita carentis, vt in quocunque viuente particulari,
etiam imperfecti$simo reddat illud e$$entialiter nobilius quoms non
viuente. Quod ex eo etiam confirmatur, quia $i animantia perfecta, vt
equus, & leo, non præcisè quia viuentia $unt, cœlo præ$tant; $ed quia
inter viuentia perfectiorem naturam obtinuere; fieri etiam po$$et vt
aliquod corpus vitæ expers, quod tanto e$$et nobilius cœlo quanto per
fecta animantia imperfectis antecellunt, ip$a etiam perfecta animan-
tia $uperaret.</p>
<p>Deinde quia non pote$t inter animalia perfecta, & imperfecta di$tã-
tia $ufficiens, ratioq. a$signari, cur hæc à cœlo quo ad perfection\~e e$$en-
tial\~e $uperentur, illa minimè. Ná $i ea ratio afferatur, quia imperfecta
ab$que $emine $uorum $imilium generari queunt, no vei ò perfecta. Có
<mgr>Non apte
colligitur
maior na-
tur{ae} perlee
tio ex diffi
ciliori ge-
neratione.</mgr>
tra occurritur, quia n\=o rectè arguitur maior perfectio e$$entiæ ex diffi-
ciliori generatione; $iquid\~e multæ plãtæ, aut $emê nece$$ariò reqiurũt,
vt generétur: aut difficiliùs proueniút, quá quædá animalia, præ$ertim
quæ $copulis marinis adhære$cunt: ac veri$imile n\=o e$t apes V. G. quarũ
mirabilis prudētia à philo$ophis ob$eruatur, quia ex putri materia ge
nerari po$$unt ignobiliorise$$e natur{ae}, quá $tolidi$simas qua$dá be$tias,
quæ ad $ui generation\~e $emen nece$$ariò exigunt: $iquidem maior pru
dentia meliorque phanta$ia certius e$t præ$tantioris animæ indicium
inter diuer$as $pecies, quàm exce$$us molis corporeæ, qui incau$a e$t cur
animalia illa ab$que interuentu $eminis non gignantur.</p>
<p>Præterea ex vitali functione, qua omnia viuentia, etiam imperfecti$
$ima, à $e mirabiliter agitantur, $atis colligitur quodlibet viuens cuili-
libet non viuenti $impliciter præ$tare; $iquidem res vitæ expers non $e
ip$am agit; & cùm ab externo de$eritur motore, torpe$cit; ac motus,
qui ei imprimi pote$t, longè e$t ignobilior operatione vitali: in qua ve
<mgr>Excell\~etia
vitalis ope
rationis.</mgr>
luti diuinam quandam præ$tantiam philo$ophi con$iderant. Lege D.
Augu$tmum de duabus animabus loco citato.</p>
<p>Denique idem Augu$tinus 11. de ciuit. cap. 16. diuer$os creaturarum
gradus $ic inter $e quoad nobilitatem ordinat, vt quæcunque in $uperio
<mgr>Diuer$i
gradus cre
aturarũ or
dinati à d.
Augu$t.</mgr>
ri gradu cen$entur omnibus inferioris gradus ab$que vlla exceptione
præferantur. In creaturis, inquit, quæ quoquo modo $unt, præpo-
nuntur viuentia non viuenribus: & in his, quæ viuunt, $eutientia
non $entientibus: & in his, quæ $entiunt, intelligentia non intelli-

<pb 144>[res-1444-1-v_0152_144_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
gentibus; & in his, quæ intelligunt, immortalia mortalibus, nempe an-
geli hominibus; idque naturæ ordine. E$t autem alius pro $uo cuiu$que
v$u æ$timationis modus; quo fit, vt quædam $en$u carentia quibu$dá
$entientibus præponamus. Quis enim nó domi $uæ panē habere quàm
mures; nummos, quàm pulices malit? $ed quid mirum cùm plerunque
cariùs comparetur equus, quàm $eruus: gemma quàm famula? Hæc Au
gu$tinus. Itaque in hac rerum di$tributione in $uas cla$$es, quæ v$urpa
ti$sima & celeberrima e$t, quæ cunque pertinentia ad cla$$em $uperiorē
anteponuntur omnibus cla$sis inferioris, vt quodcunque animal omni
<mgl>quo dlibet
viuens cui
libet n\=o vi
uéti excel-
lit.</mgl>
plantæ, quicūq. angelus ȯni homini, quoduis viu\~es cuilibet nȯ viu\~eti.</p>
<p>Aduerte autem nos in propo$ita $ententia confirmanda, non hanc
intuli$$e con$ecutionem; viuens in commune præ$tat non viuenti: ei go
quoduis viuens particulare nobilius e$t quouis particulari non viuen-
te. Erat enim in promptu obiectio: quia corpus incorruptibile nobili-
<mgl>Dilutio ta
cit{ae} obiec
tionis.</mgl>
tate præfertur corruptibili prout hæc genera immediatè con$ideian-
tur $ub corpore categoriæ $ub$tantiæ: & tamen aliquid contentũ $ub
corpore corruptibili excedit $impliciter omma contenta $ub incorrup
tibili: nempe homo, & alia animantia $altem perfecta, immo, in no$-
tra opinione, omnia viuentia. Itaque vtcunque $e $e illacȯ$ecutio ha
beret, nos eam haud quaquam adhibuimus: $ed rationibusconati $umus
o$tendere gradum vitæ, eius e$$e dignitatis, vt vbicunquein$it, rem qua
uis non viuente $impliciter nobiliorem reddat.</p>
<p>Diximus, $impliciter, quia non diffitemur cœlum $ecundum quid no
<mgl>Cœlum $e
cũdũ quid
pr{ae}$t antius
e$$e quoli-
bet viuėte
corruptibi
li.</mgl>
bilius e$$e quouis viuente corruptibili, idque duplici ratione. Primùm
$i tale viuens $pectetur, vt præcisè con$tituitur per differentiam cor-
ruptibilis, quæ corpus categoriæ $ub$tantiæ immediat è dimdit. Dein-
de $i comparatio fiat non quoad e$$e $impliciter: $ed quoadmodum e$-
$endi: namque formam e$$e $eparabilem, vnde res corruptibilis, vel in-
corruptibilis redditur, modi quidam $unt e$$endi: præ$tantiorque mo-
dus e$t informare in$eparabiliter. Quare forma in$eparabilis, qualis e$t
forma cuiuslibet compo$iti indi$$olubilis, nobiliorem e$$endi modum
habet, quàm forma $eparabilis, quæcunque illa $it, quannis h{ae}c $impli-
citer po$sit e$$e nobilior, quàm illa vt patet non $olùm in forma huma
na, quæ immortalis e$t: $ed etiá in formis brutorũ animátiũ$alt\~e perfec
torũ, quæ licet caducæ $int, cœle$tibus tamé ab$olutè præferũtur: quare
po$$unt etiá eis anteponi formæ reliquorum viuentiū, vt o$tendimus.</p>
<p>Ad eam vero rationem, qua poti$simum innititur opinio exi$timan
tium cor pora cœle$tia e$$e nobiliora imperfectis animantibus, negan-
dum e$t produci hæc à cœlo, vt à proprio agente & progenitore $impli
<mgl>De proge-
nitore ani
mantiũ im
perfect orú
E$ēti{ae} pr{ae}
$tantia qui
bus meti\~e-
da.</mgl>
citer principali. A quo autem $ic producantur $eor$im explicandum à
nobis in progre$$u erit in quæ$tione, qua id ex profe$$o tractari $olet.
Id, quod ad eandem rationem confirmandam a$$erebatur, paruo nego-
tio diluetur ab eo, qui dixerit e$$entiæ præ$tantiam neque mole corpo
rea, neque externa pulchritudine metiendam e$$e: $ed operandi faculta
tibus, earumque $unctionitus. His enim exccllentia formæ in qua e$-

<pb 145>[res-1444-1-v_0153_145_t0]<rh>DE COELO CAP. I. QVÆSTIO II.</rh>
$entia rei poti$simum con$i$tit, $e $e prodit: adeò vt nulla $it certior
nota nobilioris e$$entiæ, quam nobilior operatio, $iue res $it di$$olu-
bilis, $iue non: at operatio vitalis, quæ viuenti, qua viuens e$t, con-
uenit longè præ$tat cuicunque operationi rei non viuentis, eadem-
que comparatio e$t inter vires ip$as, à quibus prædictæ operatio-
nes emanant.</p>
<h>ARTICVLVS III.
QVO PACTO ARGVMENTA INI.
tio quæ$tionis propo$ita explicari debeant.</h>
<p>RE$pondeamus nunc argumentis, quæ probare nitebantur
corpus cœle$te omnibus alijs corporibus etiam viuentibus
naturæ dignitate anteire. Ad primum quid re$ponden-
<mgr>Solut. 1.</mgr>
dum $it con$tare iam ex dictis pote$t, videlicet & $i acci-
dentia quædam cœle$tium $ph{ae}rarum, nonnullis inferiorum corporum,
etiam viuentium, accidentibus nobiliora $int, alia tamen reperiri, in
viuentibus, quæ longè præ$tantiora habentur, cuiu$modi $unt poten-
tiæ cognitrices, & vitales functiones, ex quibus, vt non $emel diximus,
altior naturæ gradus deprehenditur.</p>
<p>Ad $ecundum concedendum e$t materiam cœli præ $tantiorem e$$e
<mgr>Solut. 2.</mgr>
$ublunari, vt argumentum concludit; $ed inficiandum $equi inde for-
mam cœli viuentium formis $impliciter nobiliorem e$$e; tum quia $u$-
ficit e$$e illis aliquo modo perfectiorem, niminum $ecundum rationem
informandi, quatenus in$eparabili vnione cum materia cohæret;
quo pacto iam hac ex parte dicetur $eruari proportio inter poten-
tiam, & proprium actum: tum quia nobilitati materiæ cœle$tis abun-
dè $it $atis dignitate $uæ formæ; quæ licet non omnibus formis $ub-
lunaribus, earum tamen magnæ parti excellit. Quod $i quis obijciat
<mgr>Obiectio.</mgr>
materiam hominis debui$$e cœli materia ab$olutè nobiliorem e$$;
quandoquidem forma humana $impliciter nobilior e$t: occurrendum
<mgr>Dilutio.</mgr>
materiam primam hominis in $e $pectatam, non magis homini,
quàm cæteris compo$itis naturalibus, quæ infra lunam iacent, pro-
priam e$$e; cùm omnia in $e $e reciproca vici$situdine commuten-
tur, atque ita ($uppo$ita hominis corruptibilitate, quæ ex natu-
ralibus eius principijs oritur) non debui$$e hominis materiam cœ-
le$ti perfectiorem e$$e, $icuti nec materiam terræ, cœle$ti digniorem
e$$e congruebat. Ad reliquam partem eiu$dem argumenti dicen-
dum incorruptibile melioris e$$e conditionis, quàm corruptibile,
dummodo cætera paria $int quod in re $ubiecta non accidit.</p>
<p>Ad po$tremum illa encomia intelligenda e$$e de corpore cœle$ti,
<mgr>Solut. 3.</mgr>

<pb 146>[res-1444-1-v_0154_146_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
non per $e $pectato, $iue vt e$t compo$itum phy$icum præci$è; $ed
vt e$t quid ex corpore cœle$ti, & intelligentia con$tans. Item fæ-
cem $uperioris mundi e$$e in inferiori, & florem inferioris in $upe-
<mgl>Floré ele-
mentorum
c\=otineri in
cœle$ti mŭ
do.</mgl>
riori, $i nomine inferioris mundi accipiatur moles ex quatuor ele-
mentis coagmentata; non autem vniuer$us orbis $ubcœle$tis, quoad
omnes $uas partes. Qua de re lege quæ $crip$it Be$$ario lib. 1. contra
calumniatorem Platonis cap 6.</p>
<p>De Philonis antem dicto non e$t in hac quæ$tione laborandum,
<mgr>In libr. da<?>
mundi opi
ficio.</mgr>
cum putarit, cœle$tia corpora e$$e animata. Quod verò de eorum vi-
gilia & Perenni motu affert, nihil conficit. Nam & vitæ munia, quæ
<mgl>Corporavi
uentia per
petuò nu-
triri.</mgl>
animantibus conueniunt, nobiliora $unt illo motu, vt ex dictis con-
$tat; & viuentia nunquam omnino ce$$ant ab opere nutritionis, quæ
veluti quædam vigilia e$t.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. II.</h>
<p>_C_Um <n a> autem $int, qui dextrum ip$ius cæli quippiam
<mgr>_Text. 7._</mgr>
& lœuum in quiunt e$$e, vt ij, qui pythagorici nuncu-
pantur (e$t enim hœc illorum $ententia) con$iderandũ e$t,
vtrum res $ic $e$e habeat, vt illi dicunt: an alio potius mo
do, $i hœc principia corpori ip$ius vniuer$i $unt adiung\~eda.
Cõtinuo nan{que} $i dextrũ ine$t li, lauumq; priora principia
prius in ip$o exi$t imandum e$t e$$e. <n b> Determinatũ igitur
de his e$t in ijs, quœ de anim alium motibus $unt tractata,
propterea quod hœc propriorœ $unt illorũ, naturœq; accom
modata: manife$te nanq; animalibus ine$$e videntur qui-
bu$dam omnes i$t iu$modi partes (dextrũ, inquam, atqui $i
ni$trũ) quibu$dã nonnullœ: plantis verò, $upera atq; infera
$olum. Quod $i cœlo taliũ quippiam e$t adiungendum, &
<mgr>_Text. 8._</mgr>
id ip$i competere quod primum (vti diximus) in animali-
bus ine$t, con$ent aneum e$t rationi. Vnumquodque enim
trium (dico autem trium $uperum, inferumq; ip$um, ante,
atque oppo$itũ, & dextrum, lœuumq;) vt principiũ quod-
dam e$$e videtur. Hæs enim omnes dimen$iones perfectis
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis $ecundi explanatio._</h>
<p>CVm <ac a> autem }</ac> Di$$erit de varietate, di$tinctione, & $itu partium, qui-
bus cœlum con$tat. Sunt autem $ex omnino $itus di$$erenti{ae}, dex-
trum, $ini$trum, ante, retro, $ur$um, deorfum. Ex quibus Pythagorici
<mgl>Differenti{ae}
locorú $ex.</mgl>
tantummodo dextrum & $ini$trum in cœlo ponebant. Hoc an ita $it,
exponendum $ibi e$$e ait, & an potiùs dicendum vbicumque dextrum
& $ini$trum repe-
ritur, inueniri etiã
$imul teliquas dif-
ferentias.</p>
<p><ac b> Determinatum
igitur }</ac> Di$$erui$$e
ait $e de his in lib.
de motibus ani-
mantium (videli-
cet in libro, qui
in$cribitur de cõ-
muni animalium
gre$sil) quia h{ae}c in
animantibus, qui-
bus difsimiliŭ par
tium & membro-
rum varietas con-
uenit, multo di$-
<mgl>Quibus, &
quomodo
competãt.</mgl>
tinctius & euiden
tius appatent: et$i
non ex {ae}quo, om-
nibus competant.
Nam in animali-
bus, qu{ae} non mo-
dȯ $entiuut, $ed
etiam loco mou\~e-
tur, in$unt omnes: impet$ectis autem & immobilibus conueniunt dumtaxat $ur$um,
& deor$um, ante, & retro: at plantis, qu{ae} vitam participany, & tamen omni $en$u ca-
rent, $ur$um dumtaxat & deor$um competunt.</p>
</tf>

<pb 147>[res-1444-1-v_0155_147_t0]<rh>DE COELO CAP. II. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
corporibus ine$$e, con$onum e$t rationi: atq; $uperum qui-
dem longit udinis, dextrum autem latitudinis, ip$um verò
ante altitudinis principium e$t. In$uper alio modo motuũ
ratione. Hœc enim principia dico, vnde motus incipiunt,
quœ hœc habent. E$t autem ab ip$o quid\~e $upero accretio,
à dextris autem eamotio, quœ loco accõmodatur: ah hi$ce
verò, quœ ante $unt, ea motio, quœ fit $en$u. Atq; id ante
dico, in quo $unt $en$us. <n c> Quapropter & non omni in corpo
<mgl>_Text. 9._</mgl>
re quœrendum e$t $uperũ atque inferum, & dexirum, lœ.
isũque, atque ante & retro: $ed in bi$ce, quœ cùm animata
$int, motus in $eip$is principium habent. In nullo enim
eorum, quœ vacant anima, id cernimus vnde e$t princi-
pium motus. Quœdam enim omnino non mouentur: guœ-
dam mouentur quidem, $ed omni ex parte $imili modo,
veluti ignis $ur$um $olùm & terra ad medium. Sed in his
<mgl>_Tex. 10._</mgl>
$uperum, & inferum, dextrum, lœuumq; dicimus, ad nos
ip$os referentes. Nam aut re$pectu no$tri dextri, lœuique,
vt augures dicunt: aut $imilitudine no$tri, vt ea, quœ $unt
$tatuœ, aut ea, quœ contrario modo $e $e habent po$itione.
Etenim dextrum quidem id dicimus, quod opponitur no-
$tro $ini$tro: lœuum autem, contrarium: & retro atque
ante, $imili modo. In his autem ip$is nullam differen-
tiam cernimus: $i contra nanque vertantur, contrariæ
dextra lœuaque, $upera atque infera, & ante retroque
$anè dicemus. <n d> Quapropter & Pythagoricos quispiam
<mgl>_Tex. 11._</mgl>
mirabitar $ola hœc duo principia dixi$$e, dextrum in-
quam atque $inistrum: cœter as autem quatuor differen-
tias omi$i$$e, non minus rationem principij $ubeuntes.
Non enim minorem ad infera $upera, & ad ea quœ $unt
retro ea, quœ, $unt ante, quàm ad lœuœ dextra vniuer$is
in animalibus differentiam habent. Hœc enim vi $olùm,
<mgl>_Text. 12._</mgl>
illa figura etiam differunt. <n e> Et $uperum quidem ac infe-
rum, omnibus animatis ine$t, tam animalibus, quã etiam
plantis. Dextrum autem, læuumque plantis non ine$t.
</tf>
<tf 2>
<p><ac c> Quapropter & non omni}</ac> Quod $ola viuentia $ex pr{ae}dictas differentias habeant,
inde per$picuum e$$e vult: quia cùm vit{ae} expertibus eas tribuimus, id vel ratione no-
$tri intelligimus, quia V. G. $unt ad no$tram manum dextram, vel ratione no$trarum
imaginum, $uam
quoque dextram,
& $ini$tram haben
tium, quibus res a-
li{ae} re$pondeant,
aut oppo$ito me-
do affect{ae} $int. De
inde quia in quo
tales differ\~eti{ae} ve
rè & propriè in-
$unt, in eo nun-
quam ali{ae} in alias
transferuntur: at
in rebus, qu{ae} vita
carent, pa$sim eas
commutari vide-
mus, prout no$tra
corpora nunc in
hanc, nunc in il-
lam partem demi-
grant.</p>
<p><ac d> Quapropter &
<mgr>Coarguig
Pythagore
or.</mgr>
Pythagoricos}</ac> Re
prehendit Pytha-
goricos, quòdc{ae}lo
conce$$erint dex-
trum & $ini$trum,
alias verò po$itio-
nes omi$erint: qu{ae}
tamen non mino-
ris momenti $unt,
nec minorem in-
ducunt differen-
tiam. Quod ex eo
primùm con$tat,
quia dertrum, &
$ini$trum non $i-
gura, vt ali{ae} quat-
tuorpo$itiones, $ed
viribus $olùm dif-
ferunt. Nam V. G.
manus derxtra for-
tior e$t, quàm $i-
ni$tra: $ed tamen vtraque eandem $iguram $ortita e$t: at pars anterior & po$te-
rior animalis, itemque $uperior & in$erior non vi tantum $ed figuris di$tinguun-
tur, vt con$picuum e$t: ad di$eriminandas autem po$itiones multum $acit $igurq
diuer$itas.</p>
<p><ac e> Et $uperum quidem }</ac> Si cœlo competat dextrum & $ini$trum debere etiam
eonuenire $ur$um & deor$um inde probat, quia h{ae}c $unt priora natura illis:
cùm h{ae}c non in animantibus tantum, $ed ctiam in arboribus: illa in $olis animan-
tibus reperiantur.</p>
</tf>

<pb 148>[res-1444-1-v_0156_148_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<n f> Prœterea vt longitudo latitudinem antecedit: $ic prius
erit generatione $uperum dextero, cùm multipliciter prius
dicatur. Si longitudinis quidem $uperum, latitudinis verò
dextrum principium e$t, at que prioris principium antece-
dit. <n g> In$uper $i $uperum quidem e$t id, vnde est motio,
<mgr>_Tex. 13._</mgr>
dextrum autem à quo, & ante, ad quod; hoc quogue modo
vim quandam principij $uperum ad cœter as $pecies habet.
Insrepandi $unt igitur Pythagorici, & quia maximè pro
pria principia omi$erunt, & quia in vniuer$is hæc $imi-
liter ine$$e putabant. <n h> Cùm autem à nobis $it antea de-
finitum, tales potentias ijs ine$$e, quœ principium motus
habent, & cœlum $it animatum, atgue principium ha-
beat motus: patet ip$i $uperum inferumque, & dextrum
atque lœuum ine$$e. <n i> Non enim dubitare oporiet ob
vniuer$i rotundam figuram, quonam pacto aliud ip$ius
dextrum, aliud lœuum erit, $i partes $int $imiles vni-
uer$œ, perpetaoque motu cieantur. Sed intelligere per-
inde oportet, atque $i quispiam in hi$ce, quœ dextri ad
lœuum figuris quoque differentiam habent, circum-
po$uerit sphœram. Habebunt enim potentiam diffe-
rentem: at ob figurœ $imilitudinem habere non vide-
buntur.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac f> Pr{ae}terea vt longitudo }</ac> Sur$um e$$e prius dextro alia ratione $uadet hunc in
modum. Longitudo e$t natura prior latitudine, quia Geometr{ae} imaginantur ductu
<mgl>Sur$ù prius
dextro.</mgl>
line{ae} fieri $uperficiem, ductu $uper$iciei corpus: atqui $ur$um pertinet ad longitu-
dinem, dextrum ad latitudinem: igitur $ur$um natura, $iue origine prius e$t, quàm
dextrum.</p>
<p><ac g> In$uper $i $uperum }</ac> Idem rur$us confirmat ex eo, quia $upra e$t id, vnde inci-
pit accrementum, quod videlicet ore, vel radice excipitur, & pr{ae}paratur. Vnde me-
<mgl>Vnde inci-
pit accre
mentum.</mgl>
dicorum plerique
primam coctioné
in ore effici aiunt:
idque $ignificant
verba illa contex-
tus, ($i $uperum e$t
id, vnde e$t mo-
tio) nam verbum
illud, vude nõ im-
portat terminum à
quo talis motus. Is
enim e$t extra vi-
uens, à quo trahi-
tur alimentum ad
locum, in quo $ie-
ri incipit. Dextrú
verȯ e$t id, a quo
inchoatur localis
motus non $olú vt
à termino à quo:
$ed tanquam à vir
tute motrice, qu{ae}
in parte dexterae$t
e$$icacior. Ante ve
<mgl>Quid $it
ante.</mgl>
rò e$t id, ad quod
e$t motus: quia ni
mirum in anterio
re parte animaliú
in$unt $en$us om-
nes: $entimus au-
tem non mouendo nos in obiecta, $ed ab illis patiendo. Itaque anterior pars e$t ea, ad
quam ab obiectis in $en$us $it motio. Quare cùm accretio in animantibus prior $it, quã
loci mutatio, aut $en$uum $unctio: fiquidem accretio $equitur gradum vegetatiuum,
qui $entiendi & loco mouendi principia antecedit, per$picuum manet, $upra, inter re-
liquas differentias connumerati.</p>
<p><ac h>Cùm autem à nobis }</ac> Ratum effe vult inueniri in cœlo omnes po$itionum diffe-
rentias. Quod ex eo concludit: quia cùm ill{ae} rebus animatis per$ectis conueniant:
<mgl>Omnes po
$itionú dif-
ferentiasin
cœlo inue
niri.</mgl>
cœlum verò huiu$modi $it, fieri non poterit quin in eo omnes reperiantur. Intelligit
autem cœlum e$$e animatum non anima in$ormante, $ed intelligentia, qu{ae} ei perpe-
tuò a$sidet ip$umq. iugi motu circumuoluit, vt in progre$$u fu$ius explicabitur.</p>
<p><ac i> Non enim }</ac> Obijceret aliquis, Cœli figura e$t globo$a, qu{ae} proinde nihil obti-
net di$simile, aut in{ae}quale. Igitur cùm $ex differenti{ae} $int inter $e di$parium, ae
<mgl>Obiectio.</mgl>
di$similium rationum, nequaquam cœlo competent. Occurrit Ari$toteles partes $i-
gur{ae} globo${ae} $imiles quidem omnes e$$e: $ed partium $imilium affectiones e$$e di$-
<mgl>Dilutio.</mgl>
$imiles, e$to partium $imilitudo omnibus per$picua $it, di$similitudo verò, & di$-
paritas occulta. Itaque ob di$$inctas affectiones, quas re$pectu motricis intelligenti{ae}
cœlum obtinet, $ex illas di$$erentias $ortitur.</p>
</tf>

<pb 149>[res-1444-1-v_0157_149_t0]<rh>DE COELO CAP. II. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<n K> Eodem modo de principio quoque motus intelligamus
oportet. Etenim & $i nunquam moueri cœlum incepit,
principium iamen habeat ip$um nece$$e e$t, vnde incepi$-
$et, $i inciperet moueri: & rur$us ciebitur motu, $i $tahit.
<n l> Dico autem longitudinem ip$ius quidem eam e$$e, quœ
<mgl>_Tex. 14._</mgl>
e$t inter polos di$tantiam: & polorum alterum $uperam,
alterum inferam partem. <n m> Differentiam enim in $olis
his hemisphœriorum cernimus, ex eo quia poli non mo-
uentur. & in$uper in mundo non ip$um $uperum atque in-
ferum, $ed ea quœ $unt prœter polos, latera dicere con$ueui
mus. Quo patet, hãc ip$ius cœli longitudinem e$$e. Id enim
e$t latus, quod e$t prœter $uperum inferumque. <n n> Polo-
lorum autem is, quidem quiapud nos videtur, pars infe-
rae$t: is autem qui nobis manife$tus non e$t, partis ratio-
nem $uperœ $ubit. Dextrum enim vmu$cuiu$que id e$$e di
<mgl>_Tex. 15._</mgl>
cimus, vnde principium ad locum accommodatœ motionis
emergit. Conuer$ionis vero cœli principium id e$t, vnde
oriuntur $tellœ. Quare hoc erit dextrum: id autem vbi
fiunt occa$us: lœuum. $i igitur à dextris incipit, et circum
fertur ad dextrā, polum eum, qui non videtur $uperum e$-
$e nece$$e e$t. Si enim erit is, qui videtur, motus ad partes
erit $ini$tras. quod quidem non dicimus. Patet igitur eū
<mgl>_Tex. 16._</mgl>
polum, qui non videtur à nobis, cœli partem $uperam e$$e:
et. eos quidem, qui illic habitant, in hœmisphœrio $upero e$
$e, atque in dextris: nos autem in infero, atque $ini$tris cõ
tra atque Pythagorici dicunt. Illi enim nos $upra faciũt,
dextraque in parte: illos infra atque in lœuis. C\=otrarium
autem accidit. Verùm $ecundœ conuer$ionis veluti vaga
rum $tellarum nos quidem in $uperis dextrisque $umus,
illi vero in inferis $unt at que $ini$tris. e$t enim hi$oe prin
cipium motionis contrà, propterea quod lationes contra-
riœ $unt. Quare fit, vt nos in principio $imus, illi in $ine
$int collocati. De partibus igitur per dimen$iones, locóue
definitis, tot à nobis $int dicta.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac K> Eodem modo }</ac> Opponeret etiam qui$piam. Cœle$te corpus nunquam moueri cœ-
pit: $ur $um e$t id, vnde motus accrementi incipit: dextrum id, à quo latio e$$icitur. Er-
go diffcrenti{ae} ill{ae}
non inueniŭtur in
corpore cœle$ti.
Re$pondet quan-
quam moueri cœ
lum non cœperit
(putauit enim $al-
<mgr>Errot hri$
totelis de
{ae}ternitate
motus.</mgr>
sò Ari$toreles má
dum & motum ex
{ae}ternitate fui$$e) $i
tamen aliquando
c{ae}pi$$et moueri, ab
vna potiùs parte,
quãab alia inchoa
ri cius lation\~e de-
bui$$e, & ab vna
inchoandum, $i ce$
$et.</p>
<p><ac l> Dico autē lon-
gitudiuem}</ac> O$ten
dit $ecundũ quam
dimen$ionem $pec
tari debeat in cœ-
lo $ur$um & deor
$um: aitque cœli
longitudinem e$$e
di$tantiam, qu{ae} e$t
<mgr>Longitu-
do in cœ-
lo.</mgr>
inter polum aicti-
cum & antarcticú.
Quo $it, vt alter
ex ijs polis $it pars
$upera, alter infe-
ra.</p>
<p><ac m> Differentiam
enim }</ac> Probat id,
quod dixerat, pri-
mò quia in quoli-
bet corpore lougi
tudo expenditur
$ecŭdum maximã
ip$ius dimen$ionē,
at maxima $ph{ae}ri
ci corporis dimen
$io e$t $ecundum
eius diametrum: diameter autem in cœlo con$tituitur inter duo puncta immobilia,
$emperque eodem modo $e habenria, qu{ae} $unt polus arcticus & antarcticus. Deinde id\~e
confirmat communi loquendi v$u: $olemus enim dicere latera in mundo non e$$e ip-
$os polos, $ed id, quod inter eos ad dexteram & $ini$tram $unditur, videlicet orientem
& occidentem.</p>
<p><ac n> Polorum autem }</ac> Docet polum arcticum, qui nobis apparet, inferiorem e$$e, antarcti
<mgr>Polus are-
ticus, & an
tarcticus.</mgr>
cŭ $uperior\~e: nam vt in animantibus dextera pars e$t, à qua motus e$$ectiue oritur, ita
& in cœlo dextra pars vocaturea, à qua conner$io effectiuè pro$ici$citur, id e$t oriens:
</tf>

<pb 150>[res-1444-1-v_0158_150_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTO TELIS</rh>
<tf 2>
$ini$tra verò oceidens. quo $it, vt $ecundum hanc con$idetationem polus arcticus, in-
$erior cœli pars con$tituenda $it, quod intellige de motu cœli diurno, motus enim in
feriorum $ph{ae}rarum ab occa$u ver$us orientem alias po$itionum di$$erentias $ortitur,
vt mox dicemus, & iam ex dictis facilė quiuis intelliget.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
VTRVM SEX POSITIONVM
differentiæ ex natura rei cœlo
in$int, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
VIDERI NON INESSE.</h>
<p>QVidam è iunioribus philo$ophis, qui veterum $en
<mgr>Ioannei
Franci$cus
Picus Mir.
6. de exa-
mine vani
tatis cap. 9.
cui a$$enti
tur Scali-
in exercit.
67. contra
Card.</mgr>
tentias ad examen vocauit, præcipueque aduer$us
Ari$totelem, vt ip$e profitetur, cla$sicum cecinit,
Peri pateticam a$$ertionem de cœli dextro & $ini$-
tro magnopere cauillatur & irridet. Dextrum, in-
quit, & $ini$trum in cœlo qua ratione $irmatur? An
homo ille, qui $upinus iacere $ingitur, fractis erat
cruribus, vt con$ilio medicorum iacere non po$$et in latus? cur eius ca-
put ad Au$trum mag is quàm ad Boream collocatui? An vt erectis for-
<mgl>Iocus in
Ari$totelē.</mgl>
ta$$e cruribus polum hunc no$trum editiorem plantarum ve$tigijs ob-
um braret, more illorum planipedum $ciopodum, quos aut inuenit, aut
finxit vetu$tas? hæc ille.</p>
<p>Sunt etiam argumenta, quibus o$tendi videatur non competere cœ-
lo $ex illas differentias. Ac primùm. Figura cœli rotunda e$t, & globo-
$a, atque adeò principio & fine carens, & $ibi vndique $imilis. Item cœ-
lum e$t homogeneum, & vnius modi;<?> atqui $ex differentiæ exigunt ra-
<mgl>1. argu. pro
parte nega
tiua.</mgl>
tionem principij & finis habentque inter $e diuer$itatem & di$simili-
tudinem. Non po$$unt ergo in cœlo reperiri. Secundò. Pars $uperior, vt
<mgl>2. argum.</mgl>
Ari$toteles proximo capite docuit, e$t, vnde accrementum incipit: an-
terior vnde oritnr motio $ecundum $en$um: at cœlo, cùm anim{ae} expers
$it, vt ex $uperioribus con$tat, neutra harum mutationum cȯuenire po-
te$t. Nec igitur ei pars $uperior, & anterior competit. Tertiò. Vbiq. in
<mgl>3. argum.</mgl>
cœlo e$t oriens, vbique occidens pro climatum, & oppidorum vario $itu
atque horizonte: & ea pars, quæ in oriente primum fuit, po$tea in meri
die e$t, tum in occa$u, rur$umque in ortu. Ergo dextrum & $ini$trnm nõ
reperiuntur in cœlo ex natura $ua. Quartò Sini$trum e$t dextro imbe
<mgl>4. argum.</mgl>
cillius & ad opus faciendum ineptius, ideoque vult e$$e Plato $uos ciues
ambidexteros. Ergo tanto magis $ini$tro carebit cœlum: quanto id ab
ijs, quibus à natura datum e$t, auferre $tudent $apientes. Quinto. Si cœlo
ine$$ent $ex illæ differentiæ, ine$$ent quoque plures aliæ: $ed nȯ in$unt:
<mgl>5. argum.</mgl>

<pb 151>[res-1444-1-v_0159_151_t0]<rh>DE COELOCAP. II. QVÆSTIO I.</rh>
ergo &cæt. Probatur maior, quia præter illas $ex, vi$untur etiam in cor
poribus rectum, tran$uer$um, & obliqerim, aliæque eiu$modi, quæ, non
e$t, cur cælo negentur, $i cæteræ conc@dantur.</p>
<h>ARTICVLVS II.
INESSE REVERA COELO SVO MO.
do ex natura rei $ex po$itionum differentias,</h>
<p>OMi$sis circa $ex po$itionum differentias Philo$ophorum con
trouer$ijs, quas per$tringit M. Albertus in tractatu de 4. coæ-
uis 1. p. q. 4. art. 5. 6. & 7. & Plutarchus lib. 2. de placitis c. 10.
Sciendum e$t A$tronomos, Geographos, Phy$icos, atq. etiam
Poetas vno con$en$u dextrum & $ini$trũ cœlo tribuere: & $i non eodem
<mgr>quo pacto
dextrũ &
fini$trũ cœ
lo aecõmo
dent A$tro
nomi.</mgr>
pacto ónes; $ed quilibet pro ratione, atque v$u $uæ artis. Videlicet A$-
tronomi cùm $tellarũ cur$us cȯtéplentur, vertunt $e $e ad æquinoctialē
<mgl>Lege loa-
ehimũ Fo-
reium lib.
1. in$titut.
A$tr. Mau-
rolvcú in
1. dialogo
Co$mogra
phi{ae} A Egi
dium 2. 1.
Hex. \.a cap.
18. v$q. ad
21.</mgl>
circulŭ, vbi concitatior e$t earũ motus, atq. ita dextrũ cœli e$t illis occi
d\~es, $ini$trũ oriés. Loquimur verò de A$tronomis qui citra æquatorē de
gunt. At Poetis, quoniá vt $yderú obitus notét, occasũ intu\~etur; dextrū
<mgr>Poet{ae}.</mgr>
manet ad $eptentrion\~e, $ini$trũ ad meridi\~e. Geographis autem citra æ-
<mgr>Geograph.</mgr>
quatorē exi$tētibus, quia, vt terræ $itũ ex altitudine cœli de$cribant, in
polū $pectāt, dextrū e$t oriens, $ini$trũ occidēs. Atq. in eadē etiam parte
<mgr>Phy$ici.</mgr>
collocatur dextrũ & $ini$trú à Phy$icis; $ed non ob eand\~e causá. Hi enim
cœlũ qua$i homin\~e quendá imaginátur ex intelligétia, vt anima; & ex
corpore cœle$ti, vt materia con$i$tentem. Quia verò in homine, $icuti in
cæteris animátibus, ȯnis loci mutatio à dextra profici$citur; (quod vi-
delicet ea ad impulsũ expeditior $it ob calor\~e hepatis & $olidior\~e eius
<mgr>Cur dex-
tra ad mo
tum prõp-
tior.</mgr>
partis ac firmioré mu$culorũ naturã, vt Ari$toteles I. 3. de partibus ani-
maliũ c. 4. alijsq. in locis, & Galen 7. Aph. 44. edi$$erit) iccirco partē eã,
à qua cœle$tes $ph{ae}r{ae} mou\~etur, illius hominis, atq. adeò cœli dextrũ cȯ$
tituũt. E$t ita q. huius modi dextrũ quælibet cœli pars cũ primũ ad ori\~e
<mgr>Qu{ae} pars
cœli dex-
tra.</mgr>
tem peruenit vbi ab intellig\~etia, quæ illic perpetuò re$idet (neq. enim
cum orbe circumfertur) im pul$um accipit. Ex quo facile erit intellige-
re quo pacto cæteræ po$itionum differentiæ cœlo in$int.</p>
<p>Primùm náque ea pars quæ ex diametro dextræ opponitur, $ini$tra
<mgr>Sini$tra.
Anterior.</mgr>
e$t, vt per$picuè patet. Deinde quoniá illa, ad quá latio vergit, anterior
vocatur; ea anterior cœli pars dicitur, quæ inter $ini$trá & dextram ab
ori\~ete ad occident\~e funditur: quæ verô huic aduer$a inter eund\~e orien
t\~e & occid\~et\~e porrigitur, po$terior. Deniq. pars $uperior, qua$i illius ho
<mgr>Superior.</mgr>
minis caput, e$t polus Antarcticus, inferior qua$i pedū plātæ Arcticus,
vt ex cæterarũ partiũ de$criptione co$equens fit. Hæc tamen re$pe ctu
<mgr>In$erior.</mgr>
primi mobilis accipienda $unt; namque in inferioribus $phæris, quæ
proprio motu ab occidente in orientem commeant, contrario modo
$e habent dimen$iones, vt erit con$ideranti per$picuum. Ex his

<pb 152>[res-1444-1-v_0160_152_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
liquet & $i cœlum per $e $umptum differentias po$itionum ab A$tro
nomis & poetis inuentas non p.s. re$pectu no$tri habeat; $itamé $imul
cum intelligentia motrice $pectadr;@@@ differentias phy$icas ab Ari$totele
traditas ex natura @ei, licet meta phoricè obtinere.</p>
<p>Quibus ita explicatis iam cuique promptum erit argumentis ini-
tio adductis re$pondere. Primum enim tantum concludit, cœlum per
$e $pectatũ carere po$itionum differentijs, non tamen $i vna cum in-
<mgl>Sol. 1. arg.</mgl>
telligentia $umatur: $ic enim diuer$itatem $eruat partium $ecundum
virtut\~e, habetque principium motus, in eo videlicet $itu, in quo intel-
ligentia con$i$tit. Secundum probat non competere cœlo differentias
<mgl>2.</mgl>
eo modo, quo animantibus: adhuc tamen manet conuenire illi $ecun-
dum eam $imilitudinem & coaptationem, quam explicauimus. Ter-
<mgl>3.</mgl>
tium conficit eandem partem non e$$e $emper dextrum, vel $ini$trum:
quod tamen non impedit quominus hæ differêtiæ in$int exnatura rei
cœlo, prout rei natura po$tulat, vt intelligentia certum obtineat $itum,
è quo motum influat.</p>
<p>Qu artum nȯ concludit. Quicquid enim de bidextris quos Plato in
<mgl>4.</mgl>
$ua $ epubl. requirit, $entiendum $it, vtique $ini$trum in cœlo nullum
defectum arguit, vt in animátibus, quibus $ini$tra pars imbecibillior e$t,
$icuti & dextra fortior ob eas cau$as, quas ex Galeno retulimus.</p>
<p>Quintum nihil ad rem affert: hoc enim loco tátum agitur de po$itio-
<mgl>5.</mgl>
num differentijs, quæ corporibus ratione motuum accomodantur.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. III.</h>
<p>_C_Vm <n a> autem conuer$io couuer$ioninon $it contraria,
<mgr>_Tex. 17._</mgr>
con$iderandum cur plures $unt lationes. Quanguã
eminus facere inqui$ition\~e conamur, eminusque non adeo
loco, $ed multo magis hoc ip$o, quod accidentium ip$is cœ-
lis perpaucorum $en$um habemus. Dicamus tamen, atque
de ip$is cau$am hinc $umamus oportet. <n b> Eorũ quodque,
quorum e$t opus, operis ip$ius e$$e gratia con$tat. Dei verò
operatio, immortalitas e$t. Hoc autem e$t perpetua vita.
Quare Deo perpetuum ine$$e motum, nece$$e e$t. Cùm au
tem cœlum $it tale (e$t emm corpus quoddam diuinum)
ideo corpus roiundum habet, quod $uapte natura $cmper
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis tertij explanatio._</h>
<p>C <ac a> Vm autem)</ac> Perue$tigat cau$am cur cœle$tibus corporibus multi mo
tus conueniant. Si conuer$ioni motus aliquis e$$et contrarius, facilem
explicationem qu{ae}$tio haberet: cum ea $it contrariorum natura, vt $i
vnum exi$tat, alterum quoque exi$tere oporteat. Nune verò cùm o$t\~e-
$um $it conuer$ioni nullum motum aduer$ari, ce$$at h{ae}c ratio, proin-
deque aliam $ibi
qu{ae}rendam e$$e in
quit Ari$toteles, &
$i rerum cœle$tiú
cognitioné nimis
arduã, & difficil\~e
e$$e intelligat tŭ
ob locotŭ di$tãtiā
tŭ ob paucitat\~e ac
cid\~etiŭ, qu{ae} in ijs
pereipere valemus.</p>
<p><ac b> Eorŭ quodq.)</ac>
Probatex eo, quod
cœlum $it corpus
diuinŭ & immor-
tale, nece$$ariò c\=o-
$equi, vt & rotun-
ditate pr{ae}ditum $it, & in orbem agitetur. Nam quicquid aliquam habet operationem,
</tf>

<pb 153>[res-1444-1-v_0161_153_t0]<rh>DE COELO CAP. III. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
conuertitur. <n c> Cur igitur totum corpus cœli tale non e$t?
Quia corporis eius quod ver$atur aliquid, id inquã quod
<mgl>_Text. 18_</mgl>
e$t in medio, manere nece$$e e$t. Huius autem manere nul
la pars aut omnino, aut in medio pote$t. Naturalis enim
ip$ius motus, ad ip$um medium e$$. t. At ip$um $uapte
natura ver $atur. Motus enim $empiternus non e$$et.
quippe cùm nihil præter naturam $it $empiternum. Id
enim, quod est prœter naturam, posterius e$t eo quod e$t
$ecundum naturam. At que id, quod e$t præter naturam,
exce$$us quidam e$t in ip$a generatione eius, quod e$t $e-
cundum naturam. Sit igitur terra, nec $$e e$t. Hæc enim
in medio $anè qui. $cit. Atq; nunc qutd\~e boc $upponatur.
Po$terius autem de ip$o dicetur. <n d> At $iterram e$$e ne.
ce$$e e$t, ignem etiam e$$e nece$$e e$t. Contrariorum enim $i
alterum e$t natura, & alterum e$$e natura nece$$e est,
$i $it contr arium; atque aliquam ip$ius e$$e naturam.
</tf>
<tf 2>
e$t gratia illius, ficque ea operatio debet illi pro dignitate re$pondere. Neceil<?> eit
ergo diuinum & immortale corpus immortalem obtinere operationem, & pereunc,
<mgr>Vnùquod-
que e$t gra
tia $u\,e ope
rationis.</mgr>
ac nunquam deficientem motum, qui $it ei qua$i, rita. Nullus autem motus perpe.
tuus e$$e pote$t, ni$i circularis, vt alibi o$ten$um fuit. Igitur c\,elum circulo voluitur.
Appellat autem Ari$toteles corpus cœle$te Deum more Platomco, vt D. Thomas an-
<mgl>Lege Plato
nem in E-
pinomide.</mgl>
notauit: Plato enim po$uit quo$dam minores Deos, in quibus numerauit cœle$tes
<mgr>Cœle$te
corpus ab
Ari$totele
Deus vocæ
tur imita-
tione Pla-
tonis.</mgr>
globos, quos diur-
nis mentibus ant-
matos fecit. Appel
lat item cœlt ope-
rationem immor-
tahtate, non quod
re veta $it ip$a im
mortahtas: $ed
quod à mortalira-
re & f\,ece caduca-
rum atque incer-
euntium rerũ lon-
ge ab$it.</p>
<p><ac c> Cur igitur to-
<mgr>qu\,e$tio.</mgr>
tum }</ac> Qu\,erit cur
non cotum corpus
cœli, id e$t, vniuer
$i, motu voluatur,
& cœle$tem natu-
ram participet: re$
pondetq. eius rei
<mgr>Re$põ$ie.</mgr>
cau$am e$$e, quiæ
oportet dari aliquod corpus quie$cens in medio eius, quod circulari motione agi-
tatur. Quod autem i$tiu$modi corpus non po$sit e$$e eiu$dem natur\,e cum cœle$ti,
bifariam o$tendit. Primùm, quia cœle$te corpus non pote$t quie$cere, cum ei motus
perpetuus conuentat, medium autem, circa quod motus naturalis fit, quietum e$$e de-
bet. Deinde quia fi tale corpus cœle$te ibi per naturam con$i$teret, illuc naturali-
ter moueretur: $i quidem vnumquod que natur\,e impetu tendit ad locum, in quo $uop-
te ingenio quie$eit. Quod verò nulla pars corporis cœle$trs natura $ua ad medium
feratur, inde probat: quia naturalis eius motus, e$t circu$aris: vnius autem corpo-
ris $implicis non po$$unt e$$e duo naturales motus, vt in primo libro explicatum
e$t: quo fit, vt qutes illius cœle$tis corporis, $i id in medio mundi maneret, nece$-
$ario ei contra naturam conueniret: & quod inde $equitur, motus cœli non po$$et
e$$e $empiternus: quia non pote$t e$$e ni$i circa aliquid in medio quietum: & $i qutes
eius, quod in medio h\,eret, foret violenta, non po$$et e$$e $empiterna, propterea
quod nullum violentum e$t perpetuum. Siquidem omne violentum e$t po$terius
<mgr>Nullũ vio
lentum per
petuum.</mgr>
eo, quod e$t $ecundum naturam: cùm violentia adueniat rei in $uo e$$e & naturali
$tatu priùs con$titut\,e, & $it quidpiam ab eo exorbitans & recedens. Ex quibus
patet $i motus cœli $empiternus $it, debere terram in medio mundi $emper quie$-
cere: qua de re in progre$$u plura. Habes hoc loco philo$ophicum illud axioma,
nullum violentum perpetuum, quod traditum e$t etiam ab Ari$totele libro 1. hu-
ius operis cap. 2. text. 15. eius verò intelligentiam di$cutit S. Thomas de potent.
<mgr>Cur $i vnú
c\=otrartum
exi$tat, alte
rũ quoq. ex
i$tere in le
rum natura
debeat.</mgr>
qu\,e$t. 4. att. 1. & in 3. di$t. 13. qu\,e$t. 2. art. 2. Capreolus in 3. di$t. 27. qu\,e$t. 1. art. 3.
Item Conciliator differ. 14. & vberioribus verbis Zimara in $uis Theor. propo-
$it. 19. De eodem etiam nos in Meteor. non nihil.</p>
<p><ac d> At $i terram }</ac> Si terra $it, oportere quoque ignem e$$e in rerum natura, $audet ex
eo, quia contraria talem vim & conditionem $ortiuntur vt $i vnum ponatur, alterum
quoque poni debeat. Cuius rei cau$a e$t quia è duobus contrarijs alterum maio-
</tf>

<pb 154>[res-1444-1-v_0162_154_t0]<rh>IN II. LIB. ARIS TO TELIS.</rh>
<tf 1 it>
E$t enim eadem contrariorum materies & affirmatio
priuatione est prior, veluti calidum frigido. Qutes ve-
rò, ac graue, per leuitatis motu$ue priuationem dicuntur.
<n e> Atqui $i terra est, at que ignis, ea quoque corpora e$$e,
<mgr>_Tex. 19._</mgr>
quæ $unt inter ip$a, nece$$e e$t. Elem entorum enim vnum-
quodque contrariet at em ad quodq. nimirum babet. At-
que boc etiam nunc $upponatur, po$teriùs autem est de-
mon$trandum. <n f>Hæc cum $int, patet nece$$ariò genera-
<mgr>_Tex. 20._</mgr>
tionem e$$e, propterea quod nibil ip$orum perpetuum e$$e
potest. Agunt enim inter $e$e contraria ip$a, mutuoque
á $e $e patiuntur, ac corrum puntur. Non e$t praterea
con$entaneum rationi, mobile quippiam perpethum e$$e,
cuius motus $ecundum naturam perpetuus e$$e non po-
te$t. At horum e$t motus. Ex his igitur patet, nece$$a-
riò generationem e$$e. <n g> Quod $i generationem e$$e ne-
ce$$e e$t, & aliam lationem aut vnam, aut plures e$$e ne-
ce$$e est. nam vt $e $e babet totius motio cali, $ic ele-
menta corporum inter $e $e re$pectu generationis babere
</tf>
<tf 2>
rem obtinet perfectionem: alterum minorem, & hoc e$t velut alterius priuatio, ac
$ecandum natur\,e ordinem po$terius: at $i exi$tat id, quod e$t po$terius, oportet etiam
dari id, quod prius e$t. Cùm ergo terra & ignis contraria fint: & tetra igni po$te-
rior: rectè $equitur, $i terra in med: o mundi $it, ignem quoque extare.</p>
<p>Duo hîc aduerte. Alterum e$t terram, & ignem non dici ab Ari$totele contraria
<mgl>quo $en$u
ignis & ter
ra dicãtur
ab Ari$tot.
contraria.</mgl>
per $e: cùm $ub$tanti\,e tali coutrarietate vacent: $ed contraria ex accidente, hoc e$t,
ratione affectio-
num $ibi mutuo
aduer$antium: has
verò ait Ari$tore-
les e$$e grauitat\~e,
& quietem ex par
te terr\,e : motum
& leuitat\~e ex par-
te ignts. Nam ter
<mgl>Terra $um
mè grauis.</mgl>
ra e$t $ummè gra
uis, & in medio
mundi perpetuò
quie$cit: ignis e$t
$ummè leuis, $em-
perque in gyrum
voluitur ad lun\,e
concaua. Habent
autem $e $e huiu$
modi affectiones
tanquam priuatio
& habitus, proin-
deque tanquam a-
liquid po$terius &
prius: quia graui-
tas e$t deterior le-
uitate, & quies motu. Vnde etiam facilè quiuis it telliget, nec affectiones ip$as, ra-
tione quarum ig nis, & terra hic ab Ari$totele contraria vocantur, propriè con-
trarias e$$e: cùm proprie contraria $int entia po$itiua, qualia non $unt motus, &
quies.</p>
<p>Alterum e$t, ex eo quod detur in rerum natura vnum contrarium, non $equi ab-
$olute dari aliud, $ed $pectata per$ectione vniuer$i, qu\,e eiu$modi contraria der o$-
cit. Item quia, cùm in materia $it potentia naturalis ad formas contrarias, conue-
niens e$t reduci aliquando ad actum eiu$modi potentiam, proindeque dari in mun-
do tales formas. Lege Auerroem 1. Phy fic. text. 44. Zimaram in theorematis pro-
po$itione 35.</p>
<p><ac e> Atqui $i terra e$t, atque ignis }</ac> Ex eo, quod elementa extrema $int, debere quoque
media extate, inde colligit, quia non extrema $olùm inter $e, $ed etiam media, &
vniuer$um quodhbet elementum cum alio aliquam habet contranetatem, vt in lib.
de ortu & interitu explicandum erit. Nam aer contrariatur aqu\,e, calore: terr\,e, hu-
<mgl>Elemento-
rũ inter $e
contrarie-
tas.</mgl>
miditate: aqua repugnat aeri frigiditate: terr\,e, humore. Item ignis aduer$atur aqu\,e,
calore: &c. Quare ob rationem paulò ante adductam, $i alia contraria elementa exi-
$tant, eniam media exi$tere oportet.</p>
<p><ac f> H\,ec cum $iot }</ac> Si dentur quatuor elementa nece$$ariò res gigni, & interire, du-
<mgl>Si elemeta
fint, neceffa
rio dari ge
nerationes,
& cotrup-
tiones.</mgl>
plici ratione concludit. Primum quia contraria $e inuicem oppugnant, & interimunt.
Item quia cum motus $it corporis mobilis a$$ectio, nequit \,erernum e$$e illud corpus,
curus motus $empiternus non e$t: at nullus motus conueniens elementis $empiterni-
tatem habet. Quo Et, vt neque elementa, neque mixta ex eorum concretione orta, im-
mortalia $int, $ed genera tionem & interitum $ubeuntia.</p>
</tf>

<pb 155>[res-1444-1-v_0163_155_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QV ÆSTIO I.</rh>
<tf 1 it>
nece$$e e$t: & hoc etiam in $equentibus dilucidius decla-
rabitur. Nunc tantùm patet quam ob cau$am plura
<mgl>Tex. 21.</mgl>
$unt corpora, quæ ver$antur: generationem e$$e enim ne-
ce$$e e$t, & generationem, $i & ignem e$$e nece$$e e$t; &
hunc cæteraque, $i & terram, & hanc, propterea quod
con$i$tat aliquid maneat que $emper nece$$e ect, $i moueri
quippiam $emper oportet.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac g> Quod $i generationem }</ac> Tandem colligit $i generationes $int, oportere dari
alium motum circularem pr\,erer eum, quo primum mobile fertur. Nam cum pri-
<mgr>Ererum ge
nerationt-
bus argui
motum cœ
le$tem.</mgr>
m\,e $ph\,er\,e conuer
$io $it maximè \,e-
quabilis, ac $ibi $i-
milis, ni$i alius
motas daretur nõ
po$$et in $ubluna-
ri mundo dari ea
in rebus gignen-
dis varietas, qu\,e
$ingulis annis ap-
paret. Qu\,e certè
prouenit ex acce$$u & recc$$u planetarum, pr\,e$ertim $olis. Qua de re in libro $ecun-
do de generatione fu$ius, ac planius.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
AGANT NE CORPORA COELES
tia in $ublunarem mundum, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
VIDERI NON AGERE.</h>
<p>HViu$ce quæ$tionis excitandæ occa$ionem præ-
<mgr>Primũ arg-
pro parre
negatiua.</mgr>
buit Ari$toteles proximo tertio capite cùm do-
cuit generationum, & corruptionum $ibi $ucce-
dentrum varietatem ex cœli motu prouentre.
Igitur in partem negatiuam hæc $e primò offe-
runt. Vt D. Diony $ius 2. capite de diuinis nomi-
nibus, & Ari$toteles in primo de ortu, & interi-
tu cap. 7. text. 51. te$tátur, omne agens ideò agit,
<mgr>D. Diony$.</mgr>
vt in effectu $ui $imilitudinem exprimat, $ed corpora cœle$tia non po$-
$unt in effectu $ui $imilitudinem exprimere; nec enim alia corpora cœ-
le$tia procreare po$$unt. Non igitur agunt in mundum inferiorem.
Corroboraturque argumentum; Nam $i corpora cœle$tia quicquam
efficerent, maximè e$$et rerum ortus & propagatio, quæ tamen ab ijs
effici negat D. Dama$cenus lib. 2. fidei orthodoxæ cap. 6.
<mgr>D. Dama$.</mgr></p>
<p>Secundò. Omne agens te$te Ari$totele 7. lib. Phy$icorum cap. 2.
<mgl>De hac im
mediatione
egimus in
Phy$ lib. 7.
6. 2. q. 1. a. 2.</mgl>
<mgr>2. argum.</mgr>
debet e$$e patienti proximum & immediatum, cùm ad actionem mu-
tuns contactus requiratur; atqui cœlum longa interca pedine di$tat ab
his in$imis corporibus, ergo non pote$t in ea agere. Quòd $i qui$piam

<pb 156>[res-1444-1-v_0164_156_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
occurrat vnum quemque orbem cœle$tem agere primò, atque imme-
dratè in corpus $ibi cohærens, & illud cæteraque deinceps vim à $upe-
riore immi$$am in inferiora refundere, atque ita qua$i per manus in-
fluxum deruitti; contra id obijcitur Nam cùm eiu$modi influxum, $i
detur, oporteat calorem e$$e, aut frigus, aliamue eiu$modi qualita-
tem; $equeretur corpora cœle$tia alterationem $ubire ac di$$olui, dum
hi$ce qualitatibus afficiuntur.</p>
<p>Tertiò. Cœle$tium $phærarum vires & motus, rati $tabilesque $unt,
<mgl>3. argum.</mgl>
vt longa temporis ob$eruatio docet, te$taturque D. Diony$ius in epi-
$tola ad Polycarpum, Boetius lib. 4. de con$ol. phil. metr. 6. & A$tro-
<mgl>D. Diony$.</mgl>
logi omnes: ergo $i mundi $ublunaris effecta ab illis dependent, nul-
la erunt in eo contingentia, nihilque in rebus naturæ ex accidente;
$ed omnia con$tanti nece$sitate euenient, quod ab$urdum e$t.</p>
<p>Quartò. Cœlum Empyreum nullo modo videtur in $ubiecta cor-
<mgl>4. atgum.</mgl>
pora influere: ergo neque cæteri orbes cæle$tes. Cou$ecutio o$tendi
tur, quta $i corpus tam eximiæ nobilitatis, & præ$tantiæ, influxu
caret; par e$t, vt eo etiam reliqua cœle$tis mundi corpora omnino
priuentur.</p>
<h>ARTICVLVS II.
ASTRVITVR, ILLVSTRA TVRQVE
pars affirmatiua quæ$tionis.</h>
<p>OMi$sis hoc loco Auicennæ & quorundam A$trologorum
<mgr>De errori-
bns A$tro-
logorũ Gui
lielmus 1.
p. libr. de
vniuer$o.
Philo Ind.
in libro de
migratio-
ne Abrah\,e,
& alij.</mgr>
erroribus circa effectricem cœle$tium corporum virtutem,
quos D. Thomas confutat in 2d. 15. q. 1. art 2. a$$erendum
<mgl>Conclu$.</mgl>
e$t haud dubiè corpora cœle$tia in hunc inferiorem mun-
dum agere. Id, quod docuit Tri$megi$tus in Æ$clepio, Pla
<mgl>Tri$megif.
Platonis.
Ari$tot.</mgl>
to in Theæteto, & Ari$toteles multis in locis, vt in 2. de generatione
cap. 10. text. 55. & 56. lib. 4. de generat. animalium cap. vltimo, 12.
Metaph. cap. 6. text. 33. & 34. & 2. Phy$ic. cap. 2. text. 26. Philo Iu-
dæus in libro de mundi opificio. Itemque A $trologi, præ$ertim Pto-
<mgl>Philonis.
Ptolem\,ei.
A$trologo
rum.</mgl>
lemæus lib 2. Almage$ti cap. 12. & in 1. de iudicijs; D. Diony$ius 4.
cap. de diuinis nom. D. Augu$tinus 13 de Trinitate cap. 4. D. Ba$ilius
<mgr>In 2. $ent.
di$t. 15. D.
Thom 1. p.
q. 115. a. 3. &
lib. 3. cõtra
gent. c. 82.
M. Alb. lib.
decoœuis.</mgr>
homilia 6. Hexameron, cæterique patres, & $chola$ticæ Theologiœ
<mgl>Diony fij.
Augu$tini.
Ba$ilij.</mgl>
profe$$ores vno con$en$u.</p>
<p>Sed neque $apientum te$timonijs opus e$t ad id comprobandum,
quod manife$ta docet experientia. Siquidem videmns $olis motum
<mgl>De influxu
$olis.</mgl>
afferre quadripartitam anni di$tinctionem, quæ duo æquinoctia ve-
re & autumno, ac totidem $ol$titia a $tate & hyeme complectitur. Vn-
de calorum & frigorum vici$situdo, & rerum generatio obitusque exi-
$tit. Con$picimus item quæ dam a$tra $uo ortu, vel occa$u in certo a$pe-
<mgl>Et aliorũ
A$trorum.</mgl>
ctu & congre$$u $terilitatem, aut vbertatem terræ; tranquillitatem,

<pb 157>[res-1444-1-v_0165_157_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QV ÆSTIO I.</rh>
aut procellas mari inuehere; & ad inducendos vel $anãdos morbos plu
rimum habere momenti. Vnde a$trorum, ac lunæ præ$ertim, congre$-
$iones a$pectu$que ad opportunam corporum curationem $pectandos
e$$e præcipit Galenus in 3. de diebus criticis. Porrò licet, vt cœlum $uo
circumflexu vniuer$a contegit, ita virtus ab eo fu$a quoquouer$um pe
netret; non tamen omnibus eádem ratione illabitur, neque à cunctis cœ
li partibus eadem manat. Nam polus Arcticus trahit ad $e magnetem,
<mgl>De magne
te $crip$i-
mus lib. 7.
Phy$. c. 2.
q. 1. a. 3. vbi
aliã quoq.
opin. retu-
limus.</mgl>
$ol Heliotropij, & Scorpiuri flores ab ortu ad occa$ũ $ecũ vertit; id\~eq.
<mgr>Gall<_>9</_> auis
$olaris.</mgr>
peculiarem vim gallo infundit, vt quidam autumant; atque eam causã
e$$e credunt, cur gallus ad mediam noctem canit; nimirum vt Soli ex
medio Antipodum cœlo cur$um ad nos inflectenti applaudat. Qua ta
men de re alibi.</p>
<p>Ac luna quidem, quam Ari$toteles lib. 4. de generat. animal. cap. vlti-
<mgr>De influ-
xu Lun\,e.</mgr>
mo minorem $olem vocat, $icuti e$t inferiori mundo vicinior, ita maio-
ri, magisque a$sidua effectorum varietate vim $uam prodit. Eius quip-
pe impul$u æ$tus maris vltro, citroque reciprocatur <n a> O$trea, conchilia,
& conchæ omnes cum ea pariter incrementa, pariter decrementa acci-
piunt: <n b> atque eius numero re$pondent $oricum fibræ. Formica nono
<mgl a>Ari$t. li.
4. de Part.
anim. c. 5.
Plin lib. 2.
Nat. hi$t.
c. 41. & c.
99.</mgl>
die ab eius coitu, quem $ibi aduer$um nouit, nunquam è latebris exit,
interlunio $emper quie$cit, plenilunio etiam noctibus in opus ineum-
bit. <n c> Selenites lapis, vt quidam affirmant, imaginem lunæ continens
eam reddit in dies $ingulos cre$centis, minuentisque numero.</p>
<p>Ad hæc, a$$erunt A$tronomi ordinem men$ium, quibus $ætus in vte-
<mgl b> Plin. lib.
2. Nat. hi$.
c. 41. & ibi
d\~e de for.
mica.</mgl>
ro ge$tatur, planetarum ordini re$pondere. Primum Saturno, $ecundũ
<mgr>A$trono-
motũ pro-
nũtiata de
vi & influ
xu $y derũ.</mgr>
Ioui, atque ita gradatim; tune rur$us octauum men$em Saturno, nonũ
Ioui. Quæ cau$a, inter alias, e$$e à quibu$dam creditur, cur octime$tris
partusrarò vitahs e$$e $oleat; nempe quia per id tempus Saturnus, $y-
dus ferale & noxium, exa$perat, $uaque frigiditate in fanti vires deij-
<mgl c> Plin. lib.
38. c. 10. D.
Augu$t. l.
21. de ciu. c.
3. Georgi<_>2</_>
Agric. lib.
3. de nat.
fo$silium.</mgl>
cit. Quam ob rem ad nonum men$em in $ua $tatione con$i$tere, $aluta-
<mgr>In fœtũ.</mgr>
re e$t, quo vires colligat in$tumque robur a$$equatur. Idem de humori-
bus prædicant. Nam Mars, inquiunt, flauam bilem concitat; Saturnus
<mgr>In humo-
res.</mgr>
melancholiam ciet; luna pituitæ incremento e$t; Sol & luppiter $an-
guini dominantur. Idem de partibus humani cor poris, Sol cordi re$po-
det, felli Mars, iecori Iuppiter, ori & lin guæ Mercurius, capiti Satur-
nus. Idem de ætatibus. Etenim infantiæ præ e$t luna; pueritiæ Mercu-
<mgr>In partes
corporis
humani.</mgr>
rius; adole$centiæ Venus; iuuentuti Sol; ætati virili Mars; $enili Iuppi-
ter; decrepitæ Saturnus. Idem & de metallis. Soli aurum $ube$t: Lunæ
<mgl>De via$tro
rũ in meral
la Scotus
in 2. d. 14.
ad finem.</mgl>
arg\~etum: Marti ferrum, & chalybs: Saturno plumbum: Ioui $tannum
<mgr>In \,etates.
In metat@</mgr>
& electrum: Mercurio argentum viuum: Veneri æs. At enim num h\,ec,
quæ ita ab A$trologis dicuntur, omni ex parte vera $int, $uis locis ex-
peridemus.</p>
<p>Denique credit D. Thomas in 2. d. 19. q. t. $ingulis $peciebus rerum in-
tereuntium re$pondere in cœle$ti mundo peculiares virtutes, quibus
foueantur, & con$eruentur: $icuti etiam quidam $acri doctores, uec non
& Platonici philo$ophi ei$dem $peciebus diuer$as $ub$tantias materiæ

<pb 158>[res-1444-1-v_0166_158_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
expertes ordine diuinæ prouidentiæ præpo$itas e$$e a$$eruerant, vt
te$tatur idem D. Thomas 1. p. q. 110. art. 1. Quod verò naturæ ordini cõ
$entaneum fuerit, vt mundus inferior cœle$tium corporum virtute &
influxu regeretur, probat Ari$toteles 1. Meteororum cap. 2. quia con-
<mgr>D. Thom.
3. cõt. gen.
cap. 82.</mgr>
gruit, vt quorum definita motio e$t, quemadmodum elementorum, ac
cæterarum rerum, quæ ambitu lunæ continentur, ea ab illis regantur,
quæ perpetuo motu in orbem cientur. Idem comprobat D. Thomas 1.
<mgl>Omnis
multitudo
pendet ab
vnitate.</mgl>
p. q. 115. art. 3. ex eo, quia cùm omnis multitudo ab vnitate procedat,
cùmque id, quod immobile e$t, vno modo $e habeat, quod autem moue
tur, multifariam: con$equens fit vt in tota natura motus ab immobili
oriatur, & quantò vnunquodque magis vacat motu, tanto magis obti-
neat ius ac rationem cau$æ re$pectu mebilium: at corpora cœle$tia in-
ter cœtera corpora magis $unt à motu aliena; cùm $olam motionem in
loco $ubeant, eamque circularem, quæ $imilis e$t quieti, quatenus quod
<mgl>Motus cir
cularis qui
eti $imilis.</mgl>
ea fertur, non ex toto locum mutat aliò demigrando, vt ea, quæ recto
<mgr>Lib. 4. Phy
$ic. c. s. q. 2.</mgr>
motu aguntur. Nece$$e e$t igitur, vt tam varij, tamque impares $ublu-
narium corporum motus, ad $implicem illam & æquabilem cœle$tium
$phærarum vertig inem, vt ad cau$am referantur. Quod etiam confir-
mat te$timonium D. Augu$tini 3. de Trinitate c. 4. vbi ait naturæ ordi-
nem expo$cere, vt corpora cra$siora, & inferiora per $ubtiliora & pot\~e-
tiora quodam ordine regantur. Verùm quo pacto motus cœle$tis dici
debeat cau$a aliorum motuum, & num omnium, vel aliquorum tãtum-
modo cau$a $it, progre$$u exponemus.</p>
<h>ARTICVLVS III.
SOLVVNTVR ARGVMENTA
primi articuli.</h>
<p>AD primum igitur argumentum eorum, quæ cœle$tem influ-
<mgl>Re$pon$io
ad 1. ar gu-
mentũ pri-
mi artic.</mgl>
xum tollere nitebautur, dicendum e$t, agens vniuocum ideo
agere, vt in effectu $ui $imilitudinem exprimat, id e$t, vt $ibi
$imtle in $pecie producat, homo homin\~e, leon\~e leo: agens ve
rò æquiuocũ, quale e$t cœlũ cõparatione elementorũ & mi$torum, quæ
progenerat, non iccirco agere, vt producat $imile $ibi $ecundũ $peciem,
<mgr>Lege D.
Th. 1. p.q.
105. art. 1.
Auerr. 12.
Metap. cõ-
mento. 24.
Alex com.
13.</mgr>
$ed $ecundũ virtut\~e quia nimirũ non actu $ed virtute $iue vt alij loquũ
tur, non affectu, $ed effectu, ac $ecundum analogiam, eiu$modi formas
in $e cohibet. D. aut\~e Dama$cenus non negat corpora cœle$tia e$$e cau
sá generationis & interitus: $ed e$$e causã illorũ primá, vt quidã puta-
bant, qui diuinã ac primartã virtut\~e cœlo a$cribebant. Vnde & a$tra tã
quam numina venerabátur: eaque fuit apud Ethnicos vna è præcipuis
cau$is $uper$titionis, & idolatriæ, vt refert D. Thom. in 2. di$t. 15. q. 1. a. 2.</p>
<p>Secundo argumento rectè occur$um e$t. Nã cœle$tes orbes attigui sũt
<mgl>Ad 2.</mgl>
ijs, in quos primò & immediatè agunt: in mundum verò $ublunar\~e non
aguntónes immediatè: $ed per intermedia corpora. Ad id quod deinde

<pb 159>[res-1444-1-v_0167_159_t0]<rh>DE COELO CAP. III. Q V ÆSTIO II.</rh>
obiectum e$t, re$pondetur influxum, qui primùm à cœlo immititur, nó
e$$e frigus, aut calorem, $ed lucem, aliamvè occultam qualitatem di-
<mgr>Cœle$tis
11. fluxus
quid $it.</mgr>
$tinctã à primi, quæ illarum tamen effectrix $it: & quia cuiu$que ag\~etis
vis recipitur accomodatè ad naturã eius, quod recipit, vt aduertit Ari-
$toteles lib. 2. de anima cap 24. inde e$t, quod cœle$tis influxus et$i in
corporibus, quæ interitũ $ubeunt, calor\~e, frigus, alia$que id genus qua-
litates e$$iciat; in cœle$tibus tamen, quia naturam, ab alteratione &
interitu alienam habent, eas progignere non po$sit.</p>
<p>Ad tertium re$pondemus licet motus corporum cœle$tiũ firmi $int,
<mgr>Ad 3.</mgr>
$emperque eodem modo $e habeant: id tamen non impedire, quomi-
nus in inferioribus multa contingenter eueniant. Primum quia nõ om
<mgr>Non õnes
effect<_>9</_> mũ
di inferio-
ris à cœlo
pendece.</mgr>
nia $ublunaris mundi effecta à cœlo pend\~et, vt progre$$u patebit. Dein
de quia cœli influxus modificatur, ac nonnunquam impeditur à cau$is
particularibus. Lege D. Thomam in 2. di$t. 15. q. 1. art. 2. ad 3. Quarti ar-
gumenti difficultas peculiarem de$iderat quæ$tionem.</p>
<h>QVÆSTIO II.
VTRVM NE ETIAM COELVM EM.
pyreumin $ubiecta corpora influat an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
CONSTITV IT VR PARS AFFIR MA.
tiua quæ$tionis.</h>
<p>NEgatiua pars huiu$ce controuer $iæ placuit D. Tho
<mgr>A$$ertores
negatiu\,e
partis.</mgr>
in æ in 2. di$t. 2. quæ$t. 2. art. 3. & Alexandro Alen$i
<mgl>Vtramque
partem iu-
dicat pro-
babil\~e D.
Bon. in 2.
d. 2. p. 2. d.
art 1. q. 2.
3. 43.</mgl>
$ecunda p. quæ$t. 47. membro 1. alij$que nonnul$is.
Qu\,e videtur probari non $olum quarto argumento
<mgr>Argum\~eta.</mgr>
$uperius propo$ito; $ed etiam qnia nullũ corpus mo
uet, ni$i moueatur: cœlum autem Empyreum omni
motu caret. Deinde quia cœlum Empyreum obid
ædificatum à Deo e$t, vt e$$et cœle$tis curiæ theatrũ & beatorũ domici
liũ : non vt quicquã præ$taret inferioribus corporibus, quæ ad natura-
liũ rerũ cur$um, & generandi atque intereundi vici$situdin\~e pertinent.</p>
<p>Contraria tamen $ententia probabilior e$t, quàm D. Thomas (vt
<mgr>Conclu$io</mgr>
ip$eait) re diligen<?>tius $pectata amplexus fuit quodlibeto 6. ar. 19. & 1.
p. q. 66. art. 3. M. Albertus in tractatu de quatuor coæuis q. 4. att. 14.
Maironius in 2. d. 14. Durandus d. 2. q. 2. Richardus eadem d. quæ$tione
3. circa tertium principale, alijque complures. Probatur autem ex eo,
quoniam vt D. Dama$cenus lib. 2. Fidei orthodoxæ cap. 23. docet mini-
mè congruit in mundi vniuer$itate aliquam e$$e $ubitantiam otio$am
& actionis expertem maximè cùm vnumquodque $it operationis $uæ
gratia, vt a$$erit Ari$toteles lib. 2 huius operis c. 3. text. 17. & 1. Ethicorũ

<pb 160>[res-1444-1-v_0168_160_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
cap. 7. & 9. Metaph. cap. 9 text. 91. Quibus concinit illud D. Diony $ij
in quolibet tria ine$$e nimirum $ub$tantiam, virtutem, action\~e. Immo
& illud gene$eos 2. ce$$auerat ab omni opere, quod creauit, vt faceret,
id e$t, quod creauit, vt non e$set otio$um, $ed vt aliquid ageret: $ic enim
hunc locum nonnulli viri docti interpretautur.</p>
<p>Confirmatquoque eandem a$$ertionem D. Thomas quod libet citato,
quia omnes partes vniuer $i habent inter $e connexionem, & tanquam
<mgl>Vnitas
ordinis in
pat tib<_>9</_> ni
uer$i.</mgl>
eiu$dem corporis membra in quãdam ordinis vnitatem co$pirãt te$te
Ari$totele 12 Metaphy$. cap. 10. text. 52. hæc autem vnitas in eo poti$-
$imum elucet, quod $ub$tantiæ materia præditæ per $ub$tantias à ma-
<mgr>Angelos
e$$e partes
vntuer$i di
ximus 1. l.
c. 1. q. 1. art.
7. ad 6. arg.</mgr>
teriæ concretione abiunctas, & inferiora corpora per $uperiora regun-
tur, atq. admiui$trantur: quod lam $upra ex D. Augu$tino lib. 3. de Tri-
nitate cap. 4. a$$eruimus. Quare $i cœlum Empyreum nihil in$iueret, nõ
e$$et pars vniuer$i, quod ab$urdum e$t: cùm etiam angeli, qui materia
vacant, partes illius $int.</p>
<h>ARTICVLVS II.
QVOPACTO COELVM EMPY.
reum influat.</h>
<p>ESt tamen adhuc inter eos, qui cœlo Empyreo in-
fluxum dant, non parum in eo explicando di$si-
dij. Nonnulli enim, quosrefert D. Bonauentura
<mgl>Prima. $en
tentia.</mgl>
in 2. d. 2. $ecunda p. d. art 1. q. 2. n. 43. volunt cœlũ
Empyreum, quemadmodum inter omnia cor-
pora cœle$tia nobilitate excellit, $ic in nobili$si-
mum corpus $ublunare, id e$t, humanum peculia
riter in$luere: ita vt cùm triplex $it anima, vege-
tans, $entiens, intelligens; cœlum $tellatum materiam præparet ad ani-
mam vegetantem, cry$tallinum ad $entientem, Empyreum ad intelli-
gentem. Hæc explicatio nec à $uis auctoribus vlla filma ratione $tabili
tur, nec etiam ab aduer$arijs planè conuincitur.</p>
<p>Alij, quorum meminit Richardus loco citato, aiũt diuer$itatem quo-
<mgl>Secund2.</mgl>
rundam effectorum, quæ vi$untur in nonnullis terræ tractibus $ub ea-
dem latitudine, & di$tantia ab vtroque polo exi$tentibus, prouenire à
cœlo Empyreo. Nam cùm illa oriri nequeat ab influxu a$trorum, $eu
$phærarum mobilium: alioqui in toto illo climate eadem effecta cerne
rentur; nece$$e e$t, inquiunt, huiu$modi varietatem referre ad aliquid fi-
<mgl>Cœlũ Em
pyreũ vni
formi luce
parfu$um.</mgl>
xum, & immobile, quale e$t cœlum Empyreum. Quod $i quis obijciat
cœlum Empyreum pari luce vndique con$per$um $ibique $imile e$$e, ac
proinde $i influat, in omnes partes æquè & eodem modo influere de-
bere. Occurrunt ip$ũ non interuentu $olius lucis agere; $ed per occultã
virtutem, qua varium e$t: licet gradu lucis vniforme $it.</p>

<pb 161>[res-1444-1-v_0169_161_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO II.</rh>
<p>Hæc etiam doctrina tamet$i veri$im lis videatur, non multum habet
firmitatis. Re$ponderi enim pote$t diuer$itatem illam effectuum in
eodem climate na$ci ex diuer$itate proprietatum, quibusvnumquodq.
$olum ab auctore naturæ in ip$a mundi na$centis origine donatum
e$t. Itaque non à $tellarum a$pectu duntaxat, $ed ab ipio regionis ha-
<mgr>Natiui $o
li pro prie-
tas & vis.</mgr>
bitu, & innata terræ vi, atque ingenio prouenit, vt nõ omues terræ fer-
re omnia po$sint, $ed India mittat ebur, molles $ua thura Sabæi: has
<mgl>Virgilius
in lib. 2. &
1. Georg.</mgl>
leges, æternaque fœdera certis impo$uit natura locis.</p>
<p>D. Dhomas 1. p. q. 66. art. 3. propo$itam difficultatem expediens, ait
<mgr>Tertia opi
nio qu\,e e$t
D. Thom\,e.</mgr>
$icuti $upremi Angeli, qui a$si$tunt, influunt in medios, & vltimos, qui
mittuntur, tamet$i non mittantur ip$i, vt docet D. Diony$ius 8. cap.
cœle$tis Hierarchiæ, ita probabile e$$e Empyreum cœlum agere in cor-
pora motum $ubeuntia, licet ip$um non cieatur; po$$eque dici immiti
ab eo in primam $phæram mobilem, quidpiam $ine motu fixum & $ta-
bile, nimirum continendi, & per$i$tendi vim, aut aliquid eiu$modi ad
dignitatem pertinens. Quod D. Thomæ interpretes ita explicant. Dif-
<mgr>Eius inter-
pretatio.</mgr>
formitas generationum & corruptionũ $ublunaris mundi refertur tan-
quam in cau$am in motũ cœli difformem, hoc e$t, qui fit $ecundũ acce$-
$um & rece$$um planetarũ, præ$ertim $olis: itemq. vniformitas & per-
petuitas motuum inferiorũ reducitur tanquam in cau$am in motũ cœli
vniform\~e, id e$t, qui $ingulis diebus ab ortu ad occa$um fit: ergo perma-
nentia e$$e $ub$tantialis inferiorũ rerũ habebit etiã in cœle$ti mũdo ali-
quam cau$am: hæc autem non videtur e$$e alia, quàm virtus demi$$a à
corpore maximè $tabili, motuq. omm vacante, quale e$t cœlum Em-
pyreum; nec refert quod cœlum hoc ad beatæ curiæ domicilia, vt pro-
pterea no$tr is v$ibus ob$eruire non debeat, de$tinatum $it, cùm eiu$-
dem curiæ ciues, nempe Angeli res no$tras $ingulari $tudio procurent,
& in $phæris cœle$tibus voluendis occupentur.</p>
<p>Nos ne in relatenti diuinare potiù quàm philo$ophari videamur,
<mgr>Conclu$io
propo$it\,e
dubitatio-
nis.</mgr>
a$$erimus agere quidem cœlum Empyreum in $ubiecta corpora, vt ra-
tiones $uperiùs adductæ probant; verùm quid lam eiu$modi influxus
præ$tet, aut quou$que pertingat, occultum e$$e. Ad primum igitur ar-
<mgr>Solut. 1. ar
gum.</mgr>
gumentum eorum, qu\,e cœlo Empyreo influxum adimebãt (id $uperio-
ris quæ$tionis po$tremum fuit) dicendũ non ex eo cõuinci eius cœli in-
fluxum, quod ab$que illo naturales effectus con$tare non po$$ent: $ed ob
eas rationes, quibus id $uperiùs cõprobauimus. Ad aliud imprimis di-
<mgr>Solut. a</mgr>
cendum effatum illud. Nullum corpus mouet nõ motum, ni$i probè in-
<mgl>De $en$u
tiu$d\~e e$$a
ti $crip$im<_>9</_>
in Phy$icis
lib. 8. c. 4.
q. 1. ar. 4. ad
3. arg. De
quo etiam
Ztmara in
theor. pro-
po$it. 94.</mgl>
telligatur, per$picuè à verò abe$$e. Magnes enim ferrum trahit, & ignis
aquam calefacit, & $i non moueantur. Igitur Caietanus 1. p. ad articulũ
primum quæ$tionis 3. $ic illud interpretandum cen$et, vt nullũ corpus
mouere queat, quin actu vel pote$tate moueatur: at cœlum Empy-
reum: cùm $it ens naturale $ua pte natura moueri pote$t. Alias eiu$dem
pronuntiati explicationes tradit Capreolus in 2. d. 14. q. vnic. art. 3. &
Ferrarien$is ad 20 caput libri 2. contra gentes. Lege etiam Themi-
$tium in paraphra$i hbri 1 de anima cap. 17.</p>

<pb 162>[res-1444-1-v_0170_162_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<h>QVÆSTIO III.
VTRVM CORPORA COELESTIA IN.
teruentu motus & lucis duntaxat; an etiam per
alias occultas qualitates influant.</h>
<h>ARTICVLVS I.
OPINIO EXISTIMA NTIVM IN.
fluere per $olum motum, & lucem.</h>
<p>EX ijs, quæ $uperiùs di$putauimus, liquet orbes Æ-
thereos in $ublunarem mundum agere; proximum
e$t vt qua vi agant di$quiramus. Auerroes Auicen
na, Auenazra, & ex recentioribus Picus mirandula
lib. 3. contra A $trologos cap. 5. & 6. Georgius A gri-
cola lib. 4 & 5. de cau$i, $ubterraneorum, Medina
libro $ecundo $uæ paræne$is cap. 1. & quidam alij
<mgr>Zimara in
theoremat.
prop. 45. Bo
cafer. in$uis
Meteor. Si-
renius in 1.
de fato.</mgr>
$olam luc\~e motu circumuectã ad omnia effecta,
quæ cœlo a$cribuntur, abundè $ufficere opinantur, cæterosq. corporum
cœle$tium afflatus derident, & delirantium $omnia atque a$ylu igno-
rantiæ appellant. Quorũ $ententia hi$ce rationibus videtur cõprobari.</p>
<p>Primò. Alienum e$t à Philo$ophorum con$uetudine, atque di$cipli-
<mgl>Primũ ar-
gum\~etum.</mgl>
na, minimeq. conuenit eos, qai rerum intellig\~etiam ex ratione naturali
tradere profitentur, aliquid in natura ponere, quod neque ex $en$u, ne-
que ex ijs, quæ à $en$u oriuntur, con$picuum $it; at non con$picimus ex-
perimurue cœlum alijs vti in$trumentis, præter quam motu & luce.
Nec verò vlla ratio euincit, pluribus et opus e$$e, vt mox patebit; non
e$t igitur cur plura inducantur.</p>
<p>Deinde. Calor cœle$tis tanquam proles nobili$sim\,e qualitatis corpo-
<mgl>2. argum.</mgl>
reæ, id e$t, lucis, & vt vniuer$alis naturæ artifex, continet excellenter, ac
$implict eminentia tum calor\~e elementarem tum cæteras primas qua-
litates, $icuti cœli natura elementa omnia virtute in $e cohibet; igitur
cœlum $olius lucis opportunitate, atque efficientia præ$tare poterit
quidquid in $ublunari mundo efficit, cùm id omne ex quatuor prima-
rijs qualitatibus ortum habeat.</p>
<p>Præterea. E$to calor ille $y dereus non claudetet in $e omnes quatuor
<mgl>3. argum.</mgl>
primas qualitates neque eas progigneret; tamen lux prout e$t vnius $y-
deris in$trum\~etum, pote$t calor\~e efficere; prout alterius, frigiditatem.
atque ita cæteras qualitates; adhuc igitur $ola lux ad omnes $tellarum
fluxus & afflatus deuehendos perficiend osque $at erit.</p>
<p>Rur$um. Demus luc\~e $olum calor\~e primò ex $e parere, adhuc $ol fri-
<mgl>4. argum.</mgl>
giditat\~e efficere c\~e$ebitur, dum à nobis digrediens frigori nos reliquit.

<pb 163>[res-1444-1-v_0171_163_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO III.</rh>
$eu propter lucis ab$entiam, $eu quia eius radij ad acutos angulos non
flectuntur: item adhuc luna $imiliter frigefacere dicetur. Superuaca-
neũ e$t igitur ad a$truendam, $ublunaris globi à cœle$ti dep\~edentiam,
alium, præterquam lucis, influxum motu aduectum cœlo attribuere.</p>
<p>Quod item hoc modo confirmari pote$t In quacunq. re plures hab\~ete
<mgr>5. argum.</mgr>
proprietates potentiasve, $emper $pecifica proprietas genericam nobi-
litate vincit; vt patet in homine, cuius proprietas $peci$ica nimirum
intellectus, loge pr\,e$tat $en$ui, qui proprietas generica e$t, vtpote cun-
ctis animantibus conueniens: atqui lux e$t proprietas generica omni-
bus a$tris & corporibus cœle$tibus competens; igitur $i in aliqua $tella
peculiaris aliqua proprietas ad influendum inueniatur, erit ea nobilior
luce: quod tamen admitt\~edum non e$t, cùm lux communi Philo$opho-
rum iudicio cen$eatur nobili$sima omnium cœle$tium qualitatum.</p>
<p>Ad hæc. Quo agentia $unt nobiliora, eo paucioribus vtuntur in$tru-
<mgr>6. argum.</mgr>
mentis: $ed corpora cœle$tia $unt elementis nobiliora: igitur cùm hæc
habeant plures qualitates, quibus vt in$trumentis vtuntur; illa vnam
tantum obtinebunt, nimirum lucem.</p>
<p>Accedit Ari$totelis auctoritas, qui neque in hoc opere, neque in libris
Meteororum, vbi hanc partem philo$ophiæ pertractat, aliud vnquam
agendi in$trumentum cœlo attribuit præter motum & lucem.</p>
<h>ARTICVLVS II.
EXPLICATIO VERÆ SENTENTIÆ.
di$$olutio argumentorum aduer$ariæ partis.</h>
<p>PRopo$ita controuer$ia nonnullis a$$ertionibus explicãda eft
<mgr>Prima a$-
$ertio.</mgr>
<mgl>Vt Arift. 1.
Meteor. c.
3. Auerr. 1.
huius ope.
text. 32. D.
Th. 1. P.
q. 67. art. 3.</mgl>
Prima $it. Cœlum tum per motum, tum lucis beneficio in
inferiorem mundum agit. Hæc, quam communis Philo$o-
phantium $en$us approbat, $atis per$picua e$t. Probatur ta-
<mgr>Suadetur</mgr>
men quo ad priorem partem. Primùm quia globus lunæ perpetua cir-
cnitione ignem rapit; ignis verò cohærentem $ibi aerem, qui agitatus
mutuo partium attritu incale$cit. Item quia motus admouet, remo-
uetque â nobis planetas, quorum, præ$ertim $olis, acce$$u, & rece$$u fit
quadripartita anni varietas cum illa, quam $upra diximus, alteratio-
nam, generationumque varietate. Po$terior pars ein$dem a$$ertionis
non minus vera e$t & à Philo$ophis inculcata ac $en$u nota: cùm nemo
$it, qui non videat experiaturq. lucem è cœlo fu$am non $olũ collu$trare,
$ed calefacere etiam hæc inferiora corpora. Qua dere in di$putatione
de natura & luce a$trorum vberius agendum.</p>
<p>Secunda a$$ertio Cœlum non interuentu $olius motus, & Iucis,
<mgr>Secunda ar
$ertio.</mgr>
$ed per alias etiam occultas vires, quas influentias vocant, in $ublu-
narem mundum inffuit. Hæc, vt con$tat ex ijs, quæ initio quæ-
$tionis retulimus, dubia e$t & controuer$a. Itaque ab illa Phrlo-

<pb 164>[res-1444-1-v_0172_164_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
$ophi complures vehementer di$$entiunt, $ed nec ip$i inter $e con$en-
tiunt. Nam Ioannes Picus cuius e$t $ecundum argumentum à nobis $u-
<mgl>Opinio P.
Mirãdul\,e.</mgl>
periùs adductum, libro 3. aduer$us A $trologos cap. 4. credit calor\~e cœ-
le$tem motu applicitum omnes quatuor primas qualitates gignere, ad
eum modum, qui in eodem argumento exponitur. Sed non rectè phi-
lo$ophatur. Nam calor cœle$tis & elementaris eiu$dem $peciei $unt, cùm
<mgl>Refellitur.</mgl>
hic ab illo intendatur, atque adeò ambo in vnum calor\~e per $e coeant.
Quo fit vt quemadmodum elementaris calor frigori aduer$atur, ita &
cœle$tis, & ex con$equenti vt cœle$tis nequeat frigiditat\~e gignere, alio-
qui vnum contrarium aliud produceret: cùm tamen contrariorum ea
conditio & natura $it, vt $e $e mutuò interimãt. It\~equia licet cœle$tis
<mgl>Calor ge-
nerofa lu-
cis $obo-
les.</mgl>
calor $it genero$a lucis $oboles, non proinde veri$imile e$t, duplicem il-
lam tam di$similium, ac repuguantium qualitatum coniugationem, ca-
loris & frigoris, humoris & $iccitatis, virtute in eo contineri.</p>
<p>Alij igitur contendunt $olam lucem prædictas qualitates parere, non
<mgl>Aliorũ $en
tentia.</mgl>
interu\~etu caloris à $e geniti, vt aiebat Picus, $ed immediatè prout ip$a
met huius, aut illius $ideris in$trumentum fit, vt tertium argumentum
a$truere nitebatur. Hoc etiam placitum hilce rationibus confutatur.
Multa à cœlo perficiuntur non interce lente motu, aut luce: igitur cœlũ
<mgl>Impugna
tur.</mgl>
non $ola luce motúve: $ed alia etiam occulta vi ad agendum pollet. Pro-
batur a$$umptum, quia a$tra procreant aurum, cæteraq. metalla in terr\,e
gremio, quod neque motus attingit, neq. lux permeat: neq. enim bruta
illa terr\,e cra$sities radio penetratur. Quod aut\~e huic argum\~eto nõnulli
<mgl>Re$ponfio
nis confu-
satio.</mgl>
re$pond\~et, in terræ latebras no po$$e quid\~e luc\~e po$$e tam\~e calor\~e à luce
genitũ peruenire, mirimè $atisfacit. Etenim calor ille in extima terr\,e
$uperficie excitatus certũ habet propagationis $uæ terminũ eũq. breui
$patio coclusũ, maximè cũ non $it $ummè inten$us:quare nequaquã tam
latè fũdi poterit, ob$i$t\~ete pr\~e$ertim $ibi acviã occlud\~ete terr\,e frigore.</p>
<p>Rur$um acus attritu magnetis confricata trahitur à cœli partibus
polo vicinis vt in 7. Phy$icæ au$cultationis libro di$$eruimus, non vehi
<mgr>c. 2. qu\,e$t. 1.
art. 3.</mgr>
autem lumine eiu$modi attractoriam vim argumento e$t, quod etiam
den$a caligine, & in quolibet tenebrico$o loco, acus ver$us illum cœli
tractum obuertitur. Negari igitur non debet id alterius virtute ope
fieri. Item fluxus & refluxusO ceani fit à luna, vt communi philo$opho-
<mgl>Acce$$us &
rece$$us ma
ris a luna.</mgl>
rum con$en$ione in Meteoris o$tendemus: fit autem $æ pe non appa-
rente luna in no$tro hemi$phærio: nec vllam ad ip$um lucem cffun-
dente. Igitur luna aliam obtinet vim, per quam id efficiat. Præterea
experientia compertum e$t lunam, dum cum $ole coit, vehementius
mouere hæc inferiora: & in morbidis corporibus $æpe numero acrio-
rem doloris vim efficere, maiore$que a$$ultus Oceani & vndarum reci-
procationes excitare: & tamen in eo congre$$u multo minorem lucem,
po$sidet: habet igitur occultam aliam facultatem à luce di$tinctam,
per quam operatur.</p>
<p>Hac po$itione reiccta, offert $e $e opinio Auerrois lib. 2. huius ope-
<mgl>Placit@ Cõ
m\~etatoris</mgl>
ris comm. 42. quem $equitur Mirandulanus libro 23. de euer$ione

<pb 165>[res-1444-1-v_0173_165_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO III.</rh>
$ingularis certaminis $ect. 2. & Zimara in Theorematis propo$it 45.
alijque nonnulli. Hi a$$erunt calorem dũtaxat à cœlo $ub $unæ globo,
lucis internentu effici; frigus verò, accæteras qualitates modo illo, qui
in quarto primi articuli argumento explicatur. Sed hi non minus à
<mgr>Reijcitus.</mgr>
vero ab$unt. Namque, vt D. Thomasrectè di$putat, $i corpora cœle-
$tia ea tantum ratione frigiditatem gignerent, quia cau$am caloris ef-
fectricem remouent; vel vt etiam eorum nonnulli interpretantur, quia
remi$sè calefaciunt, $equitur alias qualitates, excepto calore, non per
$e, $ed ex accidente, à cœlo effici; quod fal$um e$t. Tum quia oportuit
cau$am vniuer$alem, cuui$modi e$t cœlum, per $e atque ex in$tituto
producere omnes primarias qualitates, vtpote operum naturæ mini-
$tras, ac cœle$tis formæ vicarias: tum quia alioqui non rectè diceren-
tur elementa in cœle$ti mundo, vt in primo alterante, pote$tate conti-
neri, $i ab eo qualitates ad illorum formas è materia educendas non
per $e dimanant. Refragantur quoque huic $ententiæ A$trologi diu-
<mgl>De his M.
Albert. lib.
de quatuor
co\,equ\,euis.
Ptolem\,eus
in quadri-
partito. Al
bumazar
in introdu
ctorio.</mgl>
turnæ experientiæ magi$terio docentes ine$$e Saturno vim gignendi
<mgr>Errantium
$iderũ pro
prietates.</mgr>
frigiditatem & $iccitatem, Ioui efficiendi temperiem, Marti ardor\~e.</p>
calor\~e Soli, Veneri & Mercurio moderatũ calorem, Lunæ humiditat\~e.
<p>Maneatigitur corpora cœle$tia, qua lucida $unt, in inferiori mundo
<mgr>Conclu$io
di$putatio
nis.</mgr>
calorem gignere, $ed habere præterea vires alias aliarum qualitatum
effectrices, quæ influentiæ vocantur. Hæc fuit Platonis opinio, vt te-
$tatur Dama$cenus in lib. de con$olatione Medicin. eftque Mathema-
ticorum communis. E$t etiam D. Thomæ. 2. huius operis cap. 7. &
quodlibet. 6. art. 19. D. Bonauenturæ in 2. d. 14. quæ$t. penult. Mag.
<mgl>Idem a$$e-
rit Abul \~e-
$is 3. Reg.
cap. 17. q. 9.
Venetus 2.
Meteor. c.
1. Saxonia
2, hui<_>9</_> ope
ris. q. 12.</mgl>
Albert. in 2. d. 15. quæ$t. 1. & 2. huius operis tractat. 13. Richardi in 2. d.
14. circa 3. princip. quæ$t. 5. ad 5. Ferrarien$is 3. contra gentescap. 84.
Ioannis Maioris in 2. d. 14. quæ$t. 5. & aliorum.</p>
<p>Rationes verô initio propo$itæ facilè $oluentur. Ad primã re$põ-
<mgr>Sol 1. rat.</mgr>
dendum e$t tam $en$um, quàm rationem per$uadere ine$$e corporibus
cœle$tibus latentes illas vires, quas ponimus; $iquidem pro comperto
habetur multa à cœlo fieri ab$que interuentu motus, & lucis. Ad $e-
<mgr>2</mgr>
cundam dicendum calorem $idereum non tanta vi pollere, vt queat
quadruplicem illam primarum qualitatum varietatem ex $e profun-
dere. Ad tertiã negandũ quod a$$umit. Nec enim corpus lucidũ, qua
<mgr>3</mgr>
tale, refrigerat. Quarta nihil conficit, quia oportet in primo alterãte,
<mgr>4</mgr>
ide$t, cœlo e$$e vires per $e effectrices alterãtiũ qualitatũ. Ad quintã, di-
<mgr>5</mgr>
cimus maior\~e no e$$e verã in vniue$ũ. Nã pot\~etia hinni\~edi minus præ-
$tãs e$t, quã facultas $entiendi; & tam\~e illa $equitur naturã equi, hæc cõ-
mun\~e naturã animalis. Ad $extã, neganda e$t $iniliter maior: nõ enim
<mgr>6</mgr>
perpetuò vera e$t, cùm videamus perfection a animalia plures habere
$en$uum officinas ac plu es potentias, quibus, vt in$trumentis, ad fun-
ctiones $uas obeundas vtuntur. Ad id, quod vltimo loco obiectũ fuit,
<mgr>7</mgr>
re$pondemus nihil mirum, quod Ari$toteles prædictorum influxuum
non expre$$am m\~etionem fecerit; cùm non pauca $int in philo$ophia,
quæ ab illo $uppre$$a $unt, aut ab eo $cripta ad nos non peruenere

<pb 166>[res-1444-1-v_0174_166_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
intercidentibus iniuria temporum libris; & tamen in $chola Peripa-
tetica, vt à magi$tri dogmatis minimè aliena, defenduntur. Non e$t
tamen negandum contrariam $ententiam arbitrantium corpora cœ-
le$tia per motum dumtaxat, & lucem in inferiorem mundum agere
admodum probabilem videri nec $ine caa$a multis no$træ ætatis ex-
cellenti doctrina Philo$ophis probari.</p>
<h>QVÆSTIO IV.
AN CESSANTE MOTV COELI CESSARE DE.
beãt õnes motus actione$q; inferiorũ corporũ.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVIBVS ARGVMENTIS PARS
affirmatiua concludi videatur.</h>
<p>XN partem, quæ affirmat, hæ poti$simũ rationes $unt. Pri-
<mgl>1. arg.</mgl>
mũ in vnoquoq; genere e$t cau$a reliquorũ; $ed motus circu-
laris corporũ cœele$tiũ e$t primus in genere motuũ, vt docuit
Ari$t. 8. Phy$. c. 8. text. 75. & lib. 2. huius operis. c. 2. e$t igitur
cau$a reliquorum motuũ, proinde\’q; omniũ $ublunariũ: atqui ce$$ante
cau$a, ce$$at eius actio; ergo ce$$áte motu cœli ce$$abit omnis productio
motuum in inferiori mundo.</p>
<p>Item, Agentia e$$entialiter $ubordinata te$te Ari$t. lib. 2. Metaph.
<mgl>2. arg.</mgl>
c. 2. text. 5. eã in operã doleg\~e perpetuò fetuãt, vt inferius nõ agat ni$i
dependenter à $uperiori, ita vt $uperius $imul cõcurrat ad ipsũ agendi
fiue cau$ãdi actũ inferioris: atqui corpora, quæ motus in $ublunari orbe
efficiunt, $unt agentia e$$entialiter $ubordinata cœle$tibus corporibus
(alioqui nõ $ernaretur inter corporavniuer$i vnitas ordinis, quæ in hac
$ubordinatione & qua$i nexu con$i$tit) Igitur ni$i cœle$tia moueãt nõ
mouebunt inferiora: $ed illa non mouent hæcni$i moueantur ab in-
telligentijs: à quibus pari $ubordinatione dependent. Ergo ce$$ante
illorum motione etiam horum motus ce$$abit.</p>
<p>Præterea, Ita $e habet in vniuer$o motus cœli ad motus corporũ $ub-
<mgl>3. arg.</mgl>
lunariũ, vt in animali motus cordisad motus cæterorũ m\~eborũ. Vnde
Ari$t. 8. lib. Phy$ic. c. 1. text. 1. docuit motũ cœle$t\~e e$$e qua$i vitã cæteris
<mgl>Ari$t.</mgl>
corporibus in natura exi$tentibus: ergo $icuti motu cordis ce$$ante cõ-
fe$tim in animali membrorum omnium motus intercidit; ita cœle$ti
motu cohibito nullus in cæteris corporibus motus e$$e poterit.</p>
<p>Itė, Influxus corporũ cœle$tiũ requiritur ad actiones corporũ infe-
<mgl>4. arg.</mgl>
riorũ; cũ hæc $int illis per $eac nece$$ariô $ubordinata: $ed illa nõ po$sũt
agere ni$i moueãtur, quia mouere nõ motũ e$t, քpriũ primiac $upremi-
motoris. Igitur ni$i cœlũ moueatur, nulla erit actio in mũdo inferiori</p>
<p>Po$tremò Pro hac$ent\~etia facit id, quod Ari$t lib. 1. Metor. c. 2. affir-
<mgl>5 arg.
Ari$t.
Plato.</mgl>
mat, videlicet oportere mũdũ inferior\~e $upernislationib<_>9</_> coiũctũ e$$e, vt
inde vis eins vniuer$a regitur. Facit quoq. auctoritas Plat. in Theæ. vbiք

<pb 167>[res-1444-1-v_0175_167_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO IV.</rh>
catenam auream, de qua $crip$it Homerus octauo Iliados, $ignificari
credit nexũ dependentiamve inferioris mundi à cœle$ti, poti$simũque
<mgr>Aurea Ho
meri cate-
na.</mgr>
â motu $olis: Nihil aliud, inquit, per catenam, quàm $olem, Homerus
intelligit; quia quou$que $olis circuitus per$euerat, omnia tam Deo-
rum, quàm hominum $unt, atque $eruantur. Si autem hoc qua$i liga-
tum $taret, confe$tim omnia di$$oluerentur, eueniretque quod dici-
tur, $ur$um deor$um omnia.</p>
<h>ARTIC VLVS II.
STATVVNTVR QVINQVE ASSER
tiones ad totam controuer$iã explicandam.</h>
<p>IN hac di$ceptatione offert $e opinio D. Thomæ in 2. d. 2. q.
2. art. 3. & de potentia Dei q. 5 art. 8. alijsq. in locis; & eius
$ectatorũ Quæ vt intelligatur, prænotandum e$t duo e$$e
<mgr>Duo gene
ra actionũ</mgr>
actionũ genera. Alterũ earũ, quæ pertinent ad motũ, $iue lo-
cal\~e, $iue aliũ qu\~ecuoq; atq; ad tran$mutation\~e $ub$tantial\~e, $eu gene-
ration\~e, & interitũ inferiorũ corporũ. Alterũ earum, quæ $ecus hab\~et,
videlicet quia quandam veluti immaterial\~e, $pirital\~eve ration\~e $or-
tiuntur, nec ad $ub$tantiarum ortũ aut corruptionem ordinantur Ta-
lis e$t effu$io luminis à corpore lucido, & productio imaginũ, quos colo
res aliaq. obiecta $ub $en$us cad\~etia in mediũ, & $en$iteria imprimunt.</p>
<p>Putat igitur D. Thomas $i cœlum à motu ce$$et, neq. cœlum ro$um,
<mgr>Opinio D.
Thom\,e.</mgr>
neq. corpora $ublunaria aliquam ex actionibus prioris generis po$$e
edere. Cœlũ quid\~e, քpterea quod nequit actiones illas adeò materia-
les erga inferior\~e mundũ $ubditũ $ubordinatũq. $ibi exequi, ni$i in or-
dine ad illas intelligentiæ $ubordinetur, quæ $ubordinatio in acci-
piendo ab ea impuliu ad motũ con$i$tit. Atq. hãc part\~e $uadent $ecũ-
dũ & quartũ argumentũ primi articuli. Corpora verò $ublunaria $i-
militer ait D. Thomas non po$$e tales admini$trare actiones, ni$i con-
currente $imul primo alterante, ide$t cœlo per $uum motum, propte-
reaquod $ine taliconcur$u perfectam $ufficientemq. vim ad eas exerc\~e-
das non habeat. Pro quo faciunt reliqua eiu$dem artiçuli argumenta.</p>
<p>Quod verò attinet ad actiones po$terioris generis, cen$et D. Tho.
cùm illæ minus materiales $int, minus dependere aliunde, atque adeò
con$entaneum e$$e, vt etiam cœlo quie$cente tam à cœlo quã inferio-
ribus corporibus obiri queant.</p>
<p>Hæc e$t D. Thomæ opinio, quæ licet in Paripatetica $chola cũ mag-
na probibilitate defendatur, habeatque nec paucos, recignobiles pro-
pugnatores, nobis tam\~e nõ $atis probatur. Quo circa quid veri$imilius
iudicemus aliquot a$$ertionibus explica bimus. Prima $it. Quanuis cœlũ
<mgr>1. a$$crtio.</mgr>
no moueatur pote$tvtrouis genere prædictarũ actionũ in $ubiecta cor-
pora influere. Hæc a$$ertio e$t Durandi in 2. d 15 quæ$t. vlt. Scoti. d. 14.
<mgl>De c\,elo
Empy reo
$upra q. 2.
huius cap.</mgl>
q. 3. Argentinatis ibid\~e. art. 2 Richardi. d. 2. circa 3. princip. q. 3. & aliorũ
<mgr>Probatur.</mgr>
copluriũ. Saadeturq. in hũc modũ. C\,elũEmpyreũ influit vt $upra o$t\~edi
m<_>9</_>, &tam\~e nõ mouetur, lgitur & reliqui orbes c\,ele$te influere poterũt.

<pb 168>[res-1444-1-v_0176_168_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
licer à motu ce$$ent. Deinde $ublunaria & corruptibilia immota agũt,
vt patet in magnete ferrũ ad $e trahente, & in igni calefaciente aquã:
ergo cùin cœle$tia non $int deterioris notæ, nec minorem ad ag\~e-
<mgr>De magne
te in no-
$tris Phy-
$icis lib. 7.
c. 2. q. 1. a. 3.</mgr>
dum efficacitatem habeant, agent et$i non moueãtur. Tertiò cœlum
dum ab intelligentia circumuoluitur non accipit ab ea vim ad influ-
<mgl>C\,elum nõ
accipit ab
intelligen
tiavim in-
fluendi.</mgl>
endum; Igitur licet moueri de$inat adhuc influet. Probatur a$$umptũ.
Primò quia eam facultatem debuit cœlum ab auctore naturæ accipere
ex $ua primæua origine; quemadmodum & tunc reliqua corpora nati-
uas proprietates, ac vires, quibus operantur, hau$ere. Deinde quia, vt
<mgr>Lib. 1. c. 9.
q. 12. art. 3.</mgr>
in phy$icis o$tendimus intelligentiæ præter impul$um non po$$unt
vllam formam $iue accidentariam $iue $ub$tantialem, corporibus im-
primere, ni$i applicando naturalia actiua pa$siuis. Quare intelligen-
tia mouens cœlum nihil ei conferet præter eiu$imodi impul$um: qui cũ
$it qualitas loco motiua tantùm, nihilo potentius reddet cœlum ad
influendũ calorem, & frigus aliasve eiu$modi qualitates, quàm ip$um
per $e ac $uopte ingenio $it. Quemadmodum & is, qui flamam vrendæ
$tupæ admouet, nullo pacto ei calorem, & vim vrendi confert; $ed ign\~e
ea præditum ad idoneam habilemque materiam applicat.</p>
<p>Secunda a$$ertio. Cœli motu ce$$ante, adhuc in mundo inferiori tã
<mgl>2. a$$ertio.</mgl>
prioris, quàm po$terioris generis actiones dabuntur. Hæc probatur
<mgl>Suadertur.</mgl>
quia ex actionibus $ublunaribus quædam pendent à cœle$ti influxu,
quædam non, vt progre$$u o$tendimus. At quæ pendent à cœli
influxu, non pendent ab eius motu; cùm cælum, vt ex dictis con$tat,
po$sit influere, licet non moueatur: quæ verò ab influxu non pend\~et,
in confe$$o e$t non pendere à motu. Ergo & cæt. Cofirmatur quoque
hæc a$$ertio ex eo, quia cùm Sol pugnante Io$ue, diuino imperio $te-
<mgr>Lib. Io$ue
cap. 10.</mgr>
tit, vt $acræ litteræ te$tãtur, non ce$$arunt inferioris mundi actiones,
$ed tenore $uo & ordine proce$$erunt. Accedit etiam con$en$us docto-
rum Pari$ien$ium, qui opinionem exi$timantium motu cœli ce$$ante
<mgl>Artieulus
Pari$ien$is</mgl>
non comburendam ab igni $tupam vno ex $uis articulis improbarunt,
quorum articulorum ab illis iurata auctoritas et$i, vt aiunt, non tran-
$eat Sequanam, e$t tamen etiam apud alios non parui momenti.</p>
<p>Tertia a$$ertio. Motus cœle$tium corporum e$t nece$$arius ad tem-
<mgl>3. a$$ertio.</mgl>
perandos, aptèque di$pertiendos influxus. Hæc inde patet quia circũ-
uectione & vici$situdine lucis impeditur exce$$us frigorum & calorum
& alterna opportuaaque varietate nunc harũ, nunc illarum qualitatũ,
<mgl>O$t\~editur.</mgl>
quæ à cœlo immituntur, alijs atque alijs terrarum oris mirificè com-
modatur. In quam $ententiam lege quæ $crip$it Tertullianus in lib.
de pallio, & Philo Iudæus in libro de creatione principis prope fin\~e.</p>
<p>Quarta a$$ertio. Motu cœli ce$$ante non erit vici$situdo genera-
<mgl>4. a$$ertio.</mgl>
tionum & corruptionum quam $ingulis annis videmus. Hæc ex con-
firmatione proximæ a$$ertionis cõ$picua e$t. Nam cùm arborum ger-
minatio, procreatio $egetũ, frugum, fructuumque prouentus ex aliarũ
qualitatum, ac poti$simùm caloris incremento & decremento proue-
niant, atque hæc quorundam Planetarum, poti$simum Solis, appul$u

<pb 169>[res-1444-1-v_0177_169_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO IV.</rh>
vel abce$$u, fiant; planum e$t immoto cœlo planetisque in eadem $ta-
tione hærentibus prædictam gignendi & intereundi varietatem mi-
nime apud nos futuram. Atque ad i$tiu$modi effectus nece$$arium e$$e
errantium $iderum motum docuit Ari$toteles tum hoc in libro cap. 3.
tum in 2. de generatione cap. 9.</p>
<p>Si autem pet as quidnam a$$erendum videatur, $i ponamus non mo-
tum cœli tantummodo, $ed eius quoque influxum omnino ce$$are. Sit
<mgr>Quinta a$-
$ertio.</mgr>
quinta a$$ertio. Cœli motu, omniq. eius influxu ce$$ante quædam na-
turales $ublunarium corporum actiones ce$$abunt, quædam non. Prior
<mgr>comproba
tur.</mgr>
pars huiu$ce a$$ertionis o$tenditur. Nam generationes viuentium exi-
gunt calorem cœle$tem cuius viuifica & $alutari vi perficiantur; vnde
illud Ari$totelis lib. 2. phy$ic. cap. 2. text 26. Sol & homo generant ho-
minem. Quare $i à $ole eiu$modi calor non communicetur, nulla erit
hominis generatio. Quod $imiliter de ortu cæterorum viuentium, in
<mgr>Calor $olis
viuificus.</mgr>
quibus par, quo ad hoc, conditio inuenitur, pronuntiandum, erit. Ac
multo etiam potiori ratione de ortu animantium ex putri materia,
qua$i $ponte na$centium, quorum peculiaris genitor cœlum e$t. Item
etiam de productione aliorum, quæ quia in $ublunari mundo pro-
priam & $ufficientem cau$am, ad quam referri po$sint, non habent; ad
cœle$tia corpora, vt ad particularem eorum effectorem iure optimo
recurritur. Huiu$modi e$t generatio tum metallorũ in terræ $inu, tum
<mgr>Generatio
metallorũ
à cœlo.</mgr>
aliarum quarundam rerum, de quibus partim in libris Meteororum,
partim alibi, vt $e occa$io obtulerit, $eor$im di$$eremus.</p>
<p>Po$teriorem partem a$$ertionis ea ratio confirmat, quia non videtur
<mgr>Ab$que cœ
li motu, &
influxu ig-
nis $tupam
inflãmabit.</mgr>
negandum cohibito cœli influxu motuq. po$$e $tupam ab igni inflam-
<mgl>Contra D.
Tho. loc.
cit.</mgl>
mari: cùm igni ad huiu$modi actionem exhibendam, po$ito generali
Dei concur$u, nihil dee$$e videatur: tũ maximè quia non apparet quid
nam igni omnibus qualitatibus ad comburendum in$tructo præ$tare
cœlum debeat, vt aptam, $ibiq. proximè cohærent\~e materiam inuadat.</p>
<h>ARTICVLVS III.
PRIMI ARTICVLI ARGVMENTA
nihil conficere aduer$us ea, quæ $uperiùs
conclu$a $unt.</h>
<p>REliquum e$t vt ad argumenta initio propo$ita re$pondea-
<mgr>Solut 1 ar-
gum.</mgr>
mus. Ad primum re$pondendum e$t cum Durãdo in 2. d. 15.
q. vltima primum in vnoquoque genere e$$e cau$am reliquo-
rum, $i in aliquo genere cau$alitatis primum $it; quo pacto
<mgl>In no$tris
Phy$. lib. 2.
cap. 7. q. 1.
art. 3.</mgl>
primum efficiens e$t caula omniũ efficientium, & vltimus finis e$t cau-
$a finalis omnium aliorum finium. At motus cœli non e$t cau$a prima
efficiens omnium aliorũ motuum, quod erat ab aduer$arijs probãdum.</p>
<p>Ad $ecundum admi$$a maiori propo$itione, ad minorem dicendum
<mgr>Solut. 2.</mgr>
corpora inferiora non quoad omnes $uos motus actionesue $ubordinari

<pb 170>[res-1444-1-v_0178_170_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
cœle$tibus, $ed cum ea limitatione, ac modo, quem $upra expo$uimus,
idque $at e$$e ad vnitatem ordinis vniuer$i. Negandum præterea cœ-
le$tia non po$$e ab$olutè mouere ni$i moueantur: e$to mouere nequeãt
inducendo annuam generationum, corruptionumq. varietatem. & in-
fluxus accõmodatè inferioribus corporibus di$tribuendo, ni$i ab intel-
ligentijs circũuehantur. Quo in officio præ$tãdo, illis $ubordinata $unt.</p>
<p>Ad ter tium re$pondendum e$t motum cœli dici po$$e $imil\~e motui
<mgl>Solut. 3.</mgl>
cordis non $impliciter, & quoad omnia; $ed quatenus vt ce$$ante motu
cordis ce$sat motus aliorum membrorum, ita cohibito motu cœli non
per$euerabie illa grgnendi & intereundi vici$situdo, neque illa influ-
xuum dilpen$atio, de quibus proximè.</p>
<p>Ad quartum neganda e$t maior $i de omnibus in vniuer$um actioni-
<mgl>Solut. 4.</mgl>
bus intelligatur. Negandum rur$us corpora cœle$tia neutiquam po$$e
agere ni$i moueantur. A ddendumq. mouere non motum actu, hand e$$e
proprium $upremi motoris; $ed ita mouere, vt neque actu nec poten-
<mgr>In no$tris
Phy $.lib. 8.
c. 6. q. r.</mgr>
tia vllum motum mutationemue $ubire po$sit.</p>
<p>Ad vltimum oportere inferiorem mundum $upernæ cõuer$ioni e$$e
<mgl>Solut. 3.</mgl>
contiguum ad excipiendum cœle$tem influxũ, cuius defectu quanta in
$ublunari orbe rerũ perturbatio & detrim\~eta exi$terent, con$tat ex ijs,
quæ hacten<_>9</_> docuimus. Ex quibus etiã patet, quarũ actionũ $ublunariũ
cœle$tis motus cau$a $it; & quomodo earũ cau$a vocetur nimirũ prout
eius interu\~etu $tell\,e à quibus poti$simũ afflatus dimanãt, circũuehũtur.</p>
<h>QVÆSTIO V.
NVM ALIQVIS EFFECTVS NATV.
ralis re$pectu cœli ca$u eueniat.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVID DE HAC RE D. THOMAS
alijque auctores $crip$erint.</h>
<p>LIcet huiu$ce dubitationis expo$itio ex ijs, quæ
hactenus di$putata $unt, con$picua fere $it, maio-
ris tamen illu$trationis gratia pertractanda hoc
loco à nobis erit. In primis ergo quod nullus effe-
ctus naturalis (non enim de ijs, quæ à libero arbi-
trio pendent, in præ$enti agimus) coparatione cœ-
li ca$u, vel fortuito accidat, ex eo probari pote$t,
quia vt D. Thomas 1. p. q. 19. art 6. edi$$erit, licet
vnum aliquod a$trum ob imped mentum $ibi aliunde obiectum, ef-
fectu in quem collimabat, fru$trari queat; tamen quicunque effectus

<pb 171>[res-1444-1-v_0179_171_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO V.</rh>
tandem extiterit oportebit, vt ad aliam cœle$tium corporum virtutem
reducatur. V. G. habebat A quarius in certo a$pectu vim ad effundendũ
imbrem, qui faceret lætas $egetes; impeditus tamen e$t ab alio $ydere
fortiori, quod ob$titit V. G. ne vapores, è quibus pluuia concre$ceret, è
terra leuarentur; $icq. aruere $egetes. In hoc euentu e$to ariditas illa nõ
$it A quario tribuenda; a$cribetur tam\~e alteri a$tro, quod eam induxit.
Idemq. in $imilibus euentis pari ratione dicendum erit. Itaq. nullus om-
niuo naturalis effectus dabitur, qui omni ex parte cœli concur$um effu-
giat; proindeq. nullus erit, qui $i non ab vna, ab alia $altem con$tella-
tione non per $e intendatur. Ob hoc argumentum pars negatiua con-
trouer$iæ à nomullis vera exi$timatur; eamque $ecutus e$t Auicenna
<mgr>A$$ertores
partis nega
tiu\,e.</mgr>
10. $uæ Metaphy$.cap. 1. & Ochamus quodlibet 1. q. 17. nec ab illa di$-
fen$i$$e videtur D. Thomas loco proximè citato.</p>
<p>Cæterùm idem D. Thomas 3. cõtra gent. cap. 86. ac$æpe alibi aduer-
<mgl>1. p. q. its.
art. 6. & 22.
q. 95. ait. 5.
& 6 Meta-
phy$. de ma
lo q. 10. art.
7. ad 17. de
ver. q. 2. ar.
14. ad 3. 3.
contra gét.
cap. 8.</mgl>
$ariam $ententiã magis approbat, ea poti$simùm ratione, quòd à cau$a
vniuer$ali & remota quantumlibet nece$$aria, non nece$$ariò $equatur
effectus, ni$i etiam cau$a media nece$$aria $it; $icuti ex propo$itione ne-
ce$laria, & a$$umptione contingenti non infertur nece$$aria conclu$io;
corpora autem cœle$tia $unt cau$æ vniuer$ales & remotæ: proximæ
veiò & particulares $unt vires actiuæ & pa$siuæ inferioris mundi, quæ
$æpe deficiunt, & contingenter agunt. Ideòq. monet Ari$toteles in lib.
<mgr>Ari$t.</mgr>
de diuinatione per fomnium cap. 2 ea, quorũ $unt in cœlo $igna, interdũ
impediri. Quare non omnia effecta re$pectu cœli nece$$ariò eueniũt, $ed
aliqua ex accidenti & ca$u rectèq. à Ptolemæo dictum e$t, expectandũ
<mgl>Hac. de re
Ptolem\,eus
in centilo-
quio, & in
opere $uo
quadripar-
tito.</mgl>
<mgr>Ptolem\,eus</mgr>
e$$e iudicium à $ecundis $tellis, id e$t, à cau$is $ublunaribus, vt ea, qu\,e pri-
niariæ, id e$t, cœle$tes $tellæ, facere moliuntur, in actum veniant.</p>
<h>ARTICVLVS II.
PROPOSITÆ DIFFICVLTATIS ENODATIO.</h>
<p>AD explicationem huiu$ce dubitationis aduertendum primò
<mgr>E Fectum à
cau$a bifa-
ram con-
$iderari.</mgr>
e$t effectum à ca$u $pectari po$$e aut formaliter, aut mate-
rialiter hoc e$t, vel quoad ip$ius entitatem, vel prout exacci-
dente e$t. Ac priori quidem modo cau$am habet: cùm $it e$s
creatum; po$teriori verò minimè, eo quod $it non ens, vt lib 6. Metaph.
cap. 2. text. 5. & 6. probat Ari$toteles. E$t igitur quæ$tio, num effectus
naturales, qui re$pectu cau$arum elementarium ex accidente eueniunt,
$int per $e intenti à cœlo, an verò aliqui eius cau$alitatem $ubterfu-
giant, & ca$u contingant.</p>
<p>Cui dubitationi re$pondemus effectus, qui à $olo corporum cœle-
<mgr>Re$põ$io.</mgr>
$tium cur$u ordineq. dependent, non e$$e contingentes, $ed nece$$arios:
cuiu$modi $unt diei nocticque vici$situdo, & annua temporum varie-
tas. Nam cùm cœle$tis motus, quieorum cau$a e$t, ratus $tabilisque
fit, neque ab aliqua cau$a contingenti, $imul operante dependeat,

<pb 172>[res-1444-1-v_0180_172_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
aut mpediri quiat, nece$$ariò i$tiu$modi affecta $equuntur. Eiu$dem
ordiais ac rationis $unt, quæ ab vno a$tro, aut con$tellatione intenta,
ab influxu alterius partis cœli inhibentur, impediunturque. Etenim
licet comparata ad eam partem, quæ intendebat, ca$u e$$e dicantur; ta-
men cum toto cœlo collata, per $e intenta e$$e dicuntur; cùm ab illo
$ecundum aliquam $ui partem intendantur, efficianturque, vt argu-
mentum $uperiùs adductum concludebat.</p>
<p>Nihilominus dari multa effecta in inferiori mũdo, quæ re$pectu cœli
<mgl>Multa e$$e
ctu re$pe-
ctu cœli à
ca$u.</mgl>
ca$u eueniant, colligitur ex D. Augu$tino libro 5. de Ciuit. Dei cap. 26.
a$$eriturque ab Alen$i 1. p. q. 26. memb. 3. art. 2. à Diuo Thoma locis
citatis. à Caietano 1. p. q. 15. art. 6. à Ferrarien$i 3. contra gent. cap.
86. & 94. & ab alijs. Et verò triplici de cau$a pote$t effectus con-
<mgl>Ob trescau
fa\‘s po$$e ef
fectus con
ting\~etes cõ
paratione
cœli eueni
re.</mgl>
tingens re$pectu cœli euenire. Primùm ratione materiæ, quæ ob ali-
<mgr>Prima can
$a.</mgr>
quam di$po$itionem influxum cœle$tem fru$trata e$t. Vt $i Aqua-
rius, cæteraque a$tra aquo$a ad pluuiam fundendam in aliquem ter-
ræ tractum con$pirarent, nec tamen funderent ob inopiam vaporum,
qui è $icco & arenti $olo vi $iderum elici minimè potuerunt. In hoc
euentu $egetum ariditas con$ecuta, non e$t opus, vt in cœle$tium cor-
porum vim referatur, $ed præter illorum intentionem, ca$uq. eueniat.
Quod $i quis obijciat prædicti $oli $iccitatem nece$$ario e$$e à cœlo: ne-
<mgl>Dilutio ob
iect.</mgl>
gandum id e$t. Non enim omnes terrarum habitus & affectiones à cœ-
lo, etiam progrediente tempore, dimanarunt aut per illius vim immu-
tatæ $unt; $ed pleræque eas habent, quas prima orrgine ab auctore na-
turæ immediatè acceperunt.</p>
<p>Aliud affert exemplum Diuus Augu$tinus eo, quem antea indica-
<mgl>D. Augu$t.</mgl>
<mgr>Secunda
cau$a.</mgr>
uimus, loco, quod Alen$is q. citata. memb. 4. refert ad defectum ma-
teriæ: cum videlicet duo gemini alter mas, alter fæmina gignuntur,
cùm tamen eadem a$trorum vis in eorum conceptione concurrerit:
& ob materiæ diuer$itatem illa $exus varietas con$ecuta e$t. Sed
hoc exemplum defectui agentis accommodari pote$t. Quæ e$t alte-
ra cau$a, ex qua fortuitus $eu ca$ualis effectus prouenire $olet com-
paratione cœli in ijs actionibus, ad quas non cœlum dumtaxat con-
currit; $ed etiam cau$a inferior contingens, quæ defectum in agendo
fubire pote$t, vti accidit in propo$ito exemplo, vbi virtus $eminalis, à
qua generatio fœminæ $ecuta e$t, defecit. Quod item contingit cùm
<mgl>Ouopacto
frum\~eta de
generentin
aliã $peci\~e.</mgl>
frumenta in aliam $peciem degenerant, vt $i$emen triticeum minus
vegetum committatur terræ, ob cuius debilitatem & impotentiam in
agendo hordeum na$catur: cùm tamen cœlum $uo influxu triticum
gignere intenderet. Tunc enim i$tiu$modi effectus $ub$ecuti re$pectu
cœli à ca$u $unt.</p>
<p>Tertia denique cau$a e$t fortuitus concur$us duarum cau$arum in-
<mgr>Tertia can
$a.</mgr>
feriorum, ad quem $equuntur effectus; vt $i fulmen nube eli$um in
$yluam decidat, indeque $yluæ conflagratio obueniat. Namque et$i
fulminis emi$sio $it per $e intenta à cœlo, & $yluæ ariditas ab aliqua
<mgl>Iaculatio
fulminis.</mgl>
cœle$ti virtute inducta: adhuc tamen fulmen nube exiliens dicitur

<pb 173>[res-1444-1-v_0181_173_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO VI.</rh>
ca$u $yluam combu$si$$e. Non enim materiæ ad concipiendam flammã
idoneæ exi$tentia in eo loco habebat per $e connexionem vllam cum
vibratione fulmi is. Quemadmodum licet quis tegulas è tecto liberè
deijciat, & alius $imiliter vol\~es ac lubens, in$cius tam\~e eiu$modi iactus,
illac iter habeat, $i tegula ca$u percutiatur, nȯ dicitur ea perculsio per
$e intenta, $ed fortinta; quia non fuit vna cau$a libera, quæ vtriu$que
cau$æ concur$um per $e intenderet: ita quanuis ariditas, qua $ylua ad
ignem corripiendum habilis reddita e$t, ab aliqua cœle$ti vi ortum ha-
buerit, & fulmen cœle$ti aliqua virtute è nube pro$iluerit; incur$us
tamen fulminis in arentem $yluam, non habuit cau$am aliquam per $e,
<mgr>Sylu\,e de-
flagratio à
fulmine
ca$u cueni
ens.</mgr>
ideôque $yluæ deflagratio ca$u contigit. Hæ tres cau$æ colliguntur ex
ijs, quæ tradita $unt à D. Thoma locis antea citatis. Quibus ita expo-
$itis patet quo $en$u admittenda, reijciendave $int ea, quæ in primo
articulo retulimus.</p>
<h>QVÆSTIO VI.
VTRVM COELESTIVM CORPORVM
virtute animantia progigni queant.</h>
<h>ARTICVLVS I.
VIDERI PRIM VM NEC IMPERFE
cta po$$e; videri deinde po$$e etiam perfecta.</h>
<p>OVOD cœle$ti vi nullum animal, etiam imper-
fectum, generari queat, hunc in modum vide-
<mgr>Argu. pro
imper$e-
ctis animã
tibus.</mgr>
tur probari. Id, quod vita caret, non pote$t r\~e
<mgl>Hoc inl ib.
6. 1. q. 1. a. 2.</mgl>
viuentem producere; atqui cœlum (vt $uperiù,
o$ten$um $uit) caret vita; nequit igitur animal,
vllamve rem viuentem producere. Maior pro-
po$itio o$tenditur, quia omnis cau$a vel æquã,
vel majorem habet perfectionem, quàm $uus ef-
fectus; omne autem viuens perfectius e$t non viuente, vt alibi ex com-
<mgl>Hoc in lib.
6. 1. q. 2. a. 2.</mgl>
muni philo$ophorum $ententia decreuimus.</p>
<p>At enim ex aduer$a parte occurrunt argumenta, quibus o$ten di vi-
deatur non imperfecta tantùm; $ed perfecta etiam animantia à corpo-
ribus cœle$tibus produci po$$e. Primum. Eiu$dem e$t materiam di$-
<mgr>1. argu. pro
perfectis.</mgr>
ponere, & formam inducere: $ed corpora cœle$tia po$$unt per $e ma-
teriã ad for mam animantium perfectorum di$ponere; poterunt igitur
eorum formas inducere in materiam, eaque gignere. Minor $uadetur,
quia materiæ ad eiu$mo di formas præ paratio cő$i$tit in certa primarũ
qualitatum temperie, quæ non e$t, cur vi a$trorum perfici nequeat,

<pb 174>[res-1444-1-v_0182_174_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
cùm omnes primariæ qualitates in cœle$ti mundo virtute in$int.</p>
<p>Secundò, Id\~e $uadetur ex eo, quia in in$ulis à continenti di$iuncti$si-
<mgl>2. arg.
Ab animã-
tibus. qu\,e
in in$ulis
degunt.</mgl>
mis vi$untur complura perfecta animalia. Quæ tamen neque abijs, quæ
in primæua rerum creatione genita $unt, propagari potuerunt; cùm
omnia, paucis exceptis, diluuio interierint; neque enatando eo perue-
ni$$e putanda $unt, ob lati$simi maris intercapedinem; nec nauibus eo
fui$$e inuecta, cùm eorum multa efferata $int, vt leones, lupi, pãtheræ-
Reliquum e$t igitur vt cœle$ti vi producta fuerint. Nam denuò crea-
ta à Deo fui$$e non e$t cur dicamus. Huc pertinet quod ab Auicenna in
<mgl>Auicenna.</mgl>
libro de diluuio proditum e$t, nempe aliquando vitulum in nubibus
generatũ excidi$$e inter imbres. Et quod Plinius $cribit. 8. natur. hi$tor.
<mgl>Plinius.</mgl>
cap. 42. & Solinus in polyhi$t cap. 36. equas in Lu$itania animalem
<mgl>Solinus.</mgl>
$piritum fauonio flante concipere, idque partum fieri, & gigni perni-
ci$simum, licet triennium vitæ non excedat. Quod item in Cappado-
cia euenire refert Solinus in de$criptione Cappadociæ, & D. Augu$ti-
<mgl>D. Augu$t.</mgl>
nus lib. 21. de Ciuit. Dei. c. 5. Denique Phænix vnica in mundo auis non
<mgl>De Ph\,eni-
ae.</mgl>
<mgr>De ph\,eni-
ce extat car
men Lactã
tij.</mgr>
ex ouo, $ed ex o$sibus, aut cinere demortui parentis na$citur, vt multi
auctores affirmant. Id verò non aliter pote$t accidere, quã cœle$ti in-
fluxu eam formam inducente. Igitur experientia compertum vide-
tur etiam perfecta animalia a$trorum virtute gigni; cùm hæc, quæ à
nobis commemorata $unt, non aliter gigni potuerint.</p>
<h>ARTICVLVS II.
DE ORTV IMPERFE CTORVM
animantium re$pectu cœli.</h>
<p>IN hac di$ceptatione con$tat in primis multa e$$e animan-
tium genera άuτoματα id e$t, quæ $ponte, nulloque paris
cõgre$$u ena$cuntur; idq. non in terris $olum, $ed multò ma-
gis in mari; cũ & humiditate abundet, & cœle$ti etiã calo-
re, quod facilè permeari po$sit, cõ$pergatur. Quæ duæ qualitates, præ-
<mgl>Calor, &
humor pr\,e
cipu\,e qua-
litates ge-
nerationi
ob$eruien-
tes.</mgl>
cipuæ $unt generationis admini$træ & opifices. Vnde e$t illud poetæ.
<mgr>Ouidij 1.
lib. Meta-
morph.</mgr></p>
<p>Quippe vbi temperiem $ump$ere humor\’que calor\’que</p>
<p>Concipiunt, & ab his oriuntur cuncta duobus;</p>
<p>Cumque $it ignis aquæ pugnax, vapor humidus omnes</p>
<p>Res creat, & di$cors concordia fætibus apta e$t.</p>
<p>Sic Ari$toteles lib. 6. de hi$toria animalium cap. 16. anguillas ex pu-
tri vligine prouenire auctor e$t; idemque de o$treis, ac cæteris adhæ-
<mgl>Animalia
$ponte na-
$centia.</mgl>
re$centibus vado, vel $axo affirmat Plinius lib. 10. natur. hi$t. c. 68. Sic in
lignis cario$is teredines agilesq. vermiculi ena$cuntur; ex putilagine li-
maces, chocleæ, mures: ex fimo bubulo fuci, ve$pæ: ex aereo madore eru
cæ, papiliones, formicæ, locu$tæ, cicadæ, aliaq. id genus. Itaque nõ du-
bium quin multa animalia gignantur ex non genitis. At a quonam

<pb 175>[res-1444-1-v_0183_175_t0]<rh>DE COELOCAP. III. QVÆSTION VI.</rh>
parente formas accipiant, controuer$um e$t. Themi$tius; A uicenna, &
Alpharabius dixerunt ea produci ab agente $eparato à materia, id e$t,
<mgr>Sententia
Themi$tij,
& aliorũ,
qu\,e reijci
tur.</mgr>
ab intelligentia. Verùm i$tin$modi dogma confutatum iam à nobis
<mgl>Lib. 1. cap.
9. q. 12. a. 3.</mgl>
fuit in primo Phy$icæ au$eultationis libro.</p>
<p>Alia e$t $ent\~etia, eaq. communis Philo$ophorũ, D. Thomæ. 1. p. q. 45.
art. 8. ad 3. & q. 70. art. 3. ad 3. & q. 91. art. 2. ad 2. & in quæ$tionibus de
<mgr>Commu-
nis opinio
qu\,e placet.</mgr>
potentia Dei, q. 6. art. 4 D. Bonauenturæ 10 2. d. 8 q 1. num. 20. Capreoli
in 2. d. 9. quæ$t vnic. Durandi di$t 15. $ecunda part. di$t. q. 1. Ferrari\~e$is. 1.
contra gent. c. 20. Gabrielis $uper Can. lect. 41. landuni lib. 7. Metaphy$.
q. 14. Alen$is eodem lib. ad text. 23. Auerrois lib. 12 comm. 13. & 18. Son-
cinatis eod\~e lib. q. 12. & aliorũ complurium Hi arbitrantur imperfecta
animalia, cũ non ex $emine aliorũ proueniunt, à cœlo produci. Sed e$t
inter eos di$sidium: Nam quidam putant cœlum e$$e cau$am propriã,
ac principal\~e eorũ animantiũ. Quibus $i obijcias tal\~e caulam $\~eper e$$e
effectu nobilior\~e: Gabriel negat a$$umptũ; $ed contra coniunem philo-
<mgr>Re$pon-
$io Gabrie
lis nõ pro
baturr</mgr>
$ophorũ doctrinã. Alii concedunt; aiuntq. cœlũ e$$e naturæ præ$tãtio-
ris, quã imperfecta animantia; neq. e$$e ab$urdũ per$ecti$siniũ inter n\=o
viuentia, quale e$t cœlũ, nobilitate vincere imperfecti$sima viuentia,
cuiu$modi $unt animalia ex putri materia genita. Et h\,ec quid\~e opinio
à multis no$træ ætatis eruditi$smis viris cum magna probabilitate
defenditur. Sed impugnata à nobis $uperiùs fuit, quòd a$$ertio exi$ti-
mantiuni quodlibet viuens quouis non viuente excellentius e$$e, & có-
munior $it & firmioribus nixa fundamentis.</p>
<p>D. Thomasloc. cit. eiu$q $ectatores aiunt cœlũ non propria vi, $ed tã-
<mgr>Sententia
D. Thom.</mgr>
quã in$trumentũ motricis intelligentiæ prædicta animantia gignere.
H\‘æc $ententia non placet ob eam rationem, quã $upra attigimus, vi-
delicet quia Angelus cœlum voluens nullam ei virtut\~e præter impul-
$um imprimit, $icuti neq. igni, qui eum inflammandæ $tupæ admouet.
Namque intentionalis illa virtus, quam Thomi$tæ aiunt in corpus cœ-
<mgr>Virtus in-
t\~etionalis,
qu\,e à Tho
mi$tis in
in$trumen
tis ponitur</mgr>
le$te ab Angelo vnà cũ impul$u mijci, $imiliterq. ab alijs ag\~etibus prin-
cipalibus in $ua in$trumenta, cuius virtutis mini$terio varia effecia $u-
pra naturalem in$trumentorum facũltatem edere valeant; ea inquam
<mgl>Cap. 7. q.
28. a. 3.</mgl>
vir tus commentitia e$t, vt in 2. Phy$icorum libro o$tendimus.</p>
<p>Durandus exi$timat cælũ à $ua primæua origine fui$$e productum
<mgr>Opinio Du
randi.</mgr>
veluti $em\~e, ide$t, con$per$ũ virtute qua$i $eminaria, productiua i$tiu$-
modi animantiũ. Quare vt generatio eorũ, qu\,evirtute $eminis oriũtur,
a$cribi $olet ei, à quo virtus $eminaria in $ub$tantiã ip$ius $eminis im-
pre$$a e$t, nimirũ generanti: ita horũ animantiũ production\~e auctori
naturæ, qui eá virtut\~e cœlo tribuit, tanquá principali cau$æ a$criben-
<mgl>Elem\~etaris
mundus è
c\,elo, & qua
tuorelem\~e
tis con$tat
lib. 1. huius
op. c. 1. q.
1. art. 2.</mgl>
dã e$$e. Nec mirũ quòd Deus corpus cœle$te $ibi, vt in$trumentum, ad
hos effectus a$ciuerit. Enim verò cùm cœlũ $it primũ alterans, ac nobi-
li$sima pars elementaris mundi, & tam\~e expers vitæ, conueniens fuit
hanc illi à naturæ principe & auctore Deo fæcunditatis prærogatiuã
dari, vt ad őniũ corporũ viuétiũ ortũ nece$$ariò cocurreret, & ad quorũ-
dã generation\~e tanquã peculiare ip$ius Dei in$trumentũ adhiberetur.</p>

<pb 176>[res-1444-1-v_0184_176_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Hæc Durandi opinio ita explicata reliquis veri$imilior videtur.
Præ$ertim quod in ea, $alua integraque maneant aliquot pronuntiata
inter Theologos communia. Videlicet cau$am æquiuocam principa-
<mgr>De his in
no$tris Phy
$ic. lib. 2. c.
7. q. 5. art.
2. & lib. 1. c.
9. q. 12. a. 3.</mgr>
lem e$$e nobiliorem $uo effectu, quod negat prima $ent\~etia. It\~e quod-
uis corpus vitæ expers e$$e ignobilius quolibet viuente. Quod nõ tue
tur $ecnnda. Præterea intelligentias non inferre in materiam formas
phy$icas ni$i applicando agentia naturalia, quæ ex $e apta nata $int ad
eas formas p oducendas: cuius oppo$itum ex tertia colligitur.</p>
<p>Ad id verò, quod nonnulli obijciunt $emen debere e$$e coniunctum
<mgl>Dilutio ob
iect. cõtra
$\~et\~etiã Du
randi.</mgl>
rei genitæ, cœlum autem longè di$tare ab animantibus ex putri ma-
teria oriundis. Re$pondemus cœlum non vocari à nobis $em\~e, $ed vel-
uti $emen; quòd $it affectum virtute qua$i $eminaria viuentium. Nimi-
rum ad rationem $emmis duo (vt nunc cætera omittamus) requirũ-
tur. Alterum, vt non $it di$iunctum à re, quæ generatur; alterum, vt
habeat in $e virtutem generatiuam à genitore transfu$am. Nos ergo
non ob priorem, $ed ob po$teriorem conditionem dicimus corpus cœ-
le$te e$$e qua$i $emen. Non enim ea, quæ $imilia vocantur, in omnibus
$imilia e$$e oportet.</p>
<p>Ad argumentum autem initio quæ$tionis propo$itum, quod pro-
<mgl>Re$pon$io
ad I. argu.
primi art.</mgl>
babat non po$$e animalia imper$ecta à cœlo gigni, dicendum rectè cõ-
cludere non po$$e illa produci à cœlo vt à proprio & principe genito-
re: $ic enim nullum viuens ab alio vitæ ex perte generatur; alioqui
cau$a principalis e$$et effectu ignobilior. Verùm nequaquam eo confici
eiu$modi animantes non po$$e à cœlo, vt à cau$a in$trumentaria &
minus præcipua, (quæ $uo effectu deterior e$$e pote$t) ad eum mo-
dum, quem diximus, produci.</p>
<h>ARTICVL VS III.
DE ORTV PERFECTORVM ANI.
mantiũ comparatione cœle$tiũ corporũ.</h>
<p>QVOD verò ad animantia perfecta attinet, ex commu-
ni, veraque Theologorum & philo ophorum doctrina
a$$erendum e$t non po$$e illa gigni à cœlo, vti imperfe-
cta, $ed egere proprio, $ibique peculiari progenitore. Id
<mgr>Iege O-
cbamum in
2. 9. 23.</mgr>
a$$erit D. Thomas. 1. p. quæ$t. 45. art. 8. & quæ$t. 91. art. 2. &
lib. 3. contra gent. cap. 69. Scotus in 2. d. 8. q. 1. D. Bonauentura ibidem
num. 20. Iandunus lib. 7. Metaphy. quæ$t. 14. & alij.</p>
<p>Huius autem a$$ertionis fundamentum e$t, quia perfecta animan-
<mgl>A$$ertio-
nis $unda-
mentum.</mgl>
tia $icuti excellentiorem habent naturã, ita ad $ui production\~e plura
exigunt, $icque non ni$i propagatione $eminis à proprijs parentibus
gigni queunt. Quod $atis confirmat experientia. Nec enim videmus

<pb 177>[res-1444-1-v_0185_177_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO VI.</rh>
leonem, aut equum, aliaue eiu$modi nobilioris notæ ab$que paren-
tum $emine prouenire.</p>
<p>Fuere tamen nonnulli adeò naturæ legum ignari, & in genus hu-
<mgr>Ab$urda
quorũdam
$eni\~etia de
hominum
procreatio
nc.</mgr>
manum contumelio$i, vt dixerint non modò cætera perfecta ani-
mantia, $ed homines etiam è terra e$$e prognatos, ex eoque nume-
ro Ogygem & Inachum fui$$e. Cuius rei meminit lu$tinus martyr in
$ua parœne$i, Eu$ebius libro 7. de præ paratione Euangel. cap. 7. Phi-
<mgl>Lege Plato
nem in Me
nexemo.</mgl>
lo Iudæus in libro de mundi incorruptibilitate, Diodorus Siculus
lib. 1. rerum antiquarum cap. 1. & 2. alijque nonnulli. Dicitur au-
tem hic error ab Æ gyptijs defluxi$$e id $ibi per$uadentibus argumen-
to ortus murium, qui humore, & $olis æ$tu nati $unt circa ripas Nili
apud Thebaidem.</p>
<p>Nonnulli etiam veterum Philo$ophorum, quos coarguit Lactantius
lib. 2. cap. 12. prædictam hominum è terra generationem accidi$$e aie-
bant certis conuer$ionibus cœli, & a$trorum motibus, qui gignendis
animantibus maturitatem attulere: videlicet terram denuò creatam,
ac $emen genitale retinentem folliculos ex $e quo$dam qua$i vteros ef-
forma$$e, de quibus Lucretius lib. 5.</p>
<p>Cre$cebant vteri terræ radicibus apti;
Ex ijsque naturæ nixu di$ruptis cætera animalia, $imulque homi-
nem prodij$$e. Equidem verè dici $olet nullum e$$e mendacium $i-
<mgl>Plinius lib.
8. Nat. hi$t.
cap. 22.</mgl>
<mgr>Nullũ m\~e-
daci im $i-
ne te$te.</mgr>
ne te$te, nec aliquid tam ab$urdum & ineptum excogitari, quod pa-
tronum non inueniat. Auicenna, homo alioqui acuti ingenij, opti-
<mgl>Tullius 2.
1. de diuin</mgl>
mique nominis inter Arabes Philo$ophos huiu$ce dogmatis defen-
$ionem $u$cepit. Nec defuere è recentioribus Philo$ophis, qui intem-
pe$tiua audacia in eandem $ententiam abierunt, aientes eam cœli
con$titutionem po$$e incidere, quæ homines non $ecus ac ranas, &
mures è terra progignat. Namque licet minimè $ibi per$uadeant po$-
$e hominis animum à cœlo effici (id enim non $olùm totius Philo-
<mgl>Lege D.
Hieron. ep.
17. ad Da-
ma$um, &
in Apolo-
gia ad Pã-
machiũ ad
uet$us h\,ete
$es Ioannis
Hiero$ol.</mgl>
$ophiæ placitis repugnat, $ed etiam decretis fidei, quæ docet ani-
mam rationalem à $olo Deo creari) aiunt tamen po$$e vi cœle$ti præ-
parari, exornarique materiam omnibus accidentibus ad animæ ra-
tionalis introductionem requi$itis. Quo in euentu licet non cœlum,
$ed Deus animam rationalem in materia producturus $it, nihilo $e-
ciùs dicetur corpus cœle$te hominem gignere, quàm nunc homo ho-
minem. Hanc parum cordati animi $ententiam, &$i confutatione
non eget, $atis refellunt tum ea argumenta, quibus o$tendimus per-
fecta animalia non po$$e à cœlo gigni, quæ in homine tanto euiden-
tius concludunt, quanto ille cæteris præ$tat animantibus: tum eam
conuincit imbecillitas humanæ $obolis, $iue cùm denuò concipitur;
fiue cùm in lucem primo editur, quæ $i officio matris non foueatur,
$u$tentetur, & à cœli iniurijs defendatur, in ip$o vitæ limine vitam
finiet. Ni$i quis dicat eiu$modi terrigenas futuros $imiles duris a-
<mgr>Homines
terrigen\,e a
pudpoetas.</mgr>
gre$tibus, quos Græcorum poetarum feriata vanitas armatos è
terræ gremio eduxit, vel ex lapidibus à Deucalione, Pyrrhaque

<pb 178>[res-1444-1-v_0186_178_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
iactis progenuit, de quibus poeta.</p>
<p>Ferrea progenies duris caput extulit aruis.
<mgr>2. Georg.</mgr></p>
<p>Igitur ad primum argumentum eorum, quæ probare contende-
bant po$$e etiam perfecta animalia à cœlo produci; admittenda e$t
maior propo$itio, $i intelligatur de formis cadueis, cuiu$modi $unt om-
nes $ublunares excepta rationali; $ed neganda minor, dicendumque
præparationem materiæ ad formas animalium perfectorum non con-
$i$tere in $ola primarum qualitatum permi$tione & temperie; $ed in
virtute etiam $eminali, & formatrici, quæ $i perfecta $it, qualis perfe-
ctis animantibus congruit, perfecti quoque animantis operam de$ide-
rat; nec à cœlo, vt à propria, & integra cau$a dari pote$t, e$to ab illo
primæ qualitates effluant.</p>
<p>Secundi verò argumenti difficultatem perimit D. Augu$tinus. 16.
<mgl>D. Augu$t.
de arima-
libus in in
$ulis po$t
diluuiũ re-
peruis.</mgl>
libr. deciuitate Dei cap. 7. in hunc ferè modum, Be$tiæ, quæ non $i-
<mgr>Lege Aba-
len$em in
c. 7. Gene$.</mgr>
cuti ranæ na$cuntur ex terra,$ed $ola commixtione maris, & fæminæ
propagantur, credi po$$unt po$t diluuium ad in$ulas natando tran-
$i$$e, $ed proximas. Sunt autem quædam tam longè po$itæ à conti-
nentibus terris, vt ad eas nulla videatur natare potui$$e be$tiarum.
Quòd $i homines eas captas $ecum aduexerunt, & eo modo vbi habi-
tabant eorum genera in$tituerunt, venandi $tudio $ieri potui$$e in-
credibile non e$t: quamuis iu$$u Dei $iue permi$$u, etiam opere Ange-
lorum, negandum non $it, potui$$e transferri, Hæc ex D. Augu$tino.</p>
<p>Vitulum autem Auicennæ dicimus non fui$$e genitum cœle$ti in-
fluxu, $ed aliunde magno aliquo ventorum impetu, $eu Ecnephia ab-
<mgl>De vitulo
Auicenn\,e.</mgl>
reptum alio in loco decidi$$e, aut dæmonum opera, vt nonunquam
fit, delatum. Equæ etiam Lu$itanæ, de quibus Plinius, non conci-
piunt vento, nec etiam Cappadoces e$to id, vt à nonnullis pro vero
<mgr>Nam uen-
torũ cppor
tunitatem
multum ad
id conduce
re docet A
ri$t. 1. b. 6. de
hi$t. anim.
c. 19.</mgr>
habitum, haud à $e tamen probatum D. Augu$tinus loco citato retu-
lerit. Iu$tinus libro vltimo cen$et proditum hoc à $criptoribus ad $i-
<mgl>D. Augu$t.</mgl>
gnificandam tantam equorum in ijs locis fæcunditatem, & multitu-
dinem, vt vento generari videantur, vel vt indicarent equas inibi $pi-
rante Zephyto poti$simùm concipere.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
DILVITVR EXTREMA, PARS VL TI.
mi argumenti. Agitur de Phœnicis generatione.</h>
<p>QVod ad Phœnicem attinet, quædam de illo feruntur, in
quibus $criptores maiori ex parte cȯueniunt: alia, in qui-
bus di$sident. Conueniunt, quod vnicus exi$tat in toto
orbe. Item quod $it pauone pulchrior, aquilæ magnitu-
dine, auri fulgore circa colla, cætera pupureus cærulea ro-
$eis caudam pennis di$tinguentibus, caput plumeo apice hone$tãte, vt à

<pb 179>[res-1444-1-v_0187_179_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO VI.</rh>
Plinio 1. 10. Nat. hi$t c. 2. de$cribitur. Pr\,eterea in eo etiam cȯ$entiũt, quod
<mgr>Plinius.</mgr>
nouus phœnix ita de veteri producatur, vt vetus in eo qua$i ex $e ip$o
videatur reuìui$cere. Vnde & Patrũ nȯnulli futur\,e re$urrectionis veluti
imagin\~e quandã in eo adumbratã e$$e inquiũt: immo & inde veri$imile
ducunt argumentũ ad probandũ non e$$e impo$sibilem corporũ re$ur-
rectionem. In his $unt D. Clemens lib 5. A po$tolicarũ Con$titutionum
<mgr>D. Clem.
Cyrillus.
Ambro$i.
Epiphan.
Tertullia.</mgr>
cap 6. D. Cyrillus Cateche$i 18. D. Ambro$ius lib. 5. Hexam. c. 23. & in ora
tione de fide re$urrectionis. D. E piphanius in Ancorato. It\~e Tertullia-
nus in lib. de re$urrectione carnis; vbi h\,ec $crip$it, Accipe huius $pei (vi-
delicet re$urrectionis) pleni$simũ atque firmi$simũ $pecimen, $iquidem
animalis res e$t, & vitæ obnoxia, & morti, illũ dico alitem Orisntis pe-
culiarem, de $ingularitate famo$um, de po$teritate mon$tro$um qui $e-
metip$um libenter funerans renouat, natali die decedens atque incce-
dens iterum phœnix, vbi iam nemo, iterũ ip$e; qui non iam alius id\~e)
Ruffinus etiam in $ymbolo (quod inuenies tomo 9. operum B. Hiero-
nymi & tomo primo operum B. Cypriani) idem argumentum affert ad
o$tendendam Chri$ti ex virgine $ine coniuge natiuitatem.</p>
<p>Differũt aut\~e $criptores primũ circa ætat\~e Phœnicis. Nã Maniliusvi-
<mgr>Manilius.
Pompon.</mgr>
uereait annos 660. Solinus 540. Põponius Mela 500. Chæremȯ multo
plures. Item circa modum generationis illius ex vnico parente. Nam
quidam aiunt eum $emetip$um vellicatu vulnerare, & ex cruore primũ
ceu vermiculum na$ci, qui in demortui locum $uccedat, mox pullũ $ieri
priori forma $imilem. Alij ex putrefacta parentis carne gigni vermem,
qui deinde in auem efformetur. Alij parent\~e $tructo in palmæ alieuius
vertice ex ca$a, nardo, cinnamomo, & myrrha nido, $e $uperimponere &
excita to alis ad radiũ $olis incendio in odoribus vitam $inire, atque ex
eo cinere phænicem alterum, qua$i eundem, reuiui$cere.</p>
<p>Ita $e habent, qu\,e de Phænice auctores memoriæ prodiderũt. Sed il-
<mgr>De obitu.
ortuq. Phœ
nicis.</mgr>
lud in pr\,e$enti con$ideratione difficultat\~e ingerit quod aut modus, quo
ille gigni perhibetur fabulo$us debeat exi$timari, aut dicendũ $it na$ci
Phœnic\~e virtute corporũ cœle$tiũ. Priori $ent\~etiæ aduer$atur tot in$ig-
niũ virorũ auctoritas, qui eum, qu\~e retulimns, Phœnicis ortũ celebrant.
Po$teriori illud obe$t, quod cũ negari nȯ po$sit phœnic\~e è nobili$simis
auibusvná e$$e, admittendũ foret aliquod perfectũ animal à cœlo, vt à
propria cau$a, produci. Etenim $iue Phœnix ex $anie parentis, $iue ex
cinerib<_>9</_>, $iue ex corrupto eiu$d\~e corpore na$catur, totaea generãdi ratio
putri materia có$tat, ab$q. interu\~etu virtutis $eminariæ quæ productio
cȯmnni philo$ophorũ co$en$u ad cœle$tis influxus vim referri cȯ$uenit.</p>
<p>In hac dubitatione a$$erendũ e$t nec videri negandũ dari Phœnic\~e,
<mgr>Conclu$.</mgr>
nec videri probabil\~e eam, quá tradunt, illius generation\~e. Prior\~e huius
a$$ertionis part\~e $uadent non $olũ antiquorum $cripta, $ed etiã recen-
tes hi$toriæ nauigationum, quæ narrant vi$am aliquando hanc auem.
Extat quoque fragm\~etũ epi$tolæ regis Æ thiopiæ ad Pontific\~e Roma-
nũ vbi rex narrat in terra $ua Phœnic\~e e$$e. Iarchus etiam Indus apud
<mgr>Iarchus.
Philo$trat.</mgr>
Philo$tratũ in vita A pollonij lib 3. ait Phœnicem non e$$e fabulo$um.

<pb 180>[res-1444-1-v_0188_180_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
Nicephorus Calli$tus lib 9. Eccle$ia$ticæ hi$toriæ cap. 19. a$$erit eum
<mgl>Nicephor.
Herodot.
Solinus.
I$idorus.
Cornelius
Tacitus.
Suidas. &
alij.</mgl>
reperiri ad orientem. Eiu$dem meminit auctor epi$tolæ de cereo pa$-
chali ad Præ$idium. Herodotus lib. 2. Solinus cap. 46. I$idorus lib. 12.
orig. cap. 7. Cornelius Tacitus Annalium lib. 5. item Suidas, Aurelius
<mgr>Volatcrra-
nus cõm.
Vrbanorũ
1. 25. Orus,
Achilles Sta
tius Alexã
drinus.</mgr>
Victor, Oppianus Albertus, & alij.</p>
<p>Po$teriorem partem a$$ertionis o$tendunt ea, quibus antea probaui-
mus talem generationis modum non po$$e perfectis animantibus con-
uenire. Quare cùm patres vtuntur exemplo phænicis ad $uadendam
illu$trandamue corporum re$urrectionem, id neque a$$euerant, neque
ex propria $ententia pronuntiant; $ed ex aliorũ $criptis referunt, qua$i
<mgl>Quod pa-
tres de ph\,e
ric: inqui-
unt quo
modo ve-
lint accipi.
Ailatus Ro
mam Phœ
nix.</mgl>
dicant $i homines $ibi per$uadent po$$e accidere vi naturæ, vt phœnix
ex $ui$met cineribus reparetur & reuiui$cat; cur non credant po$$e hu-
mana corpora etiam in cineresredacta, pote$tate diuina, ad vitã reduci?</p>
<p>Certè aliter na$ci Phœnicem, quàm communi hi$toria circumfertur,
illud argumento e$t, quod affirmant nonnulli vi$os aliquãdo $imul plu-
res phœnices, & quod quidam commemorant, videlicet anno 800. vr-
<mgr>Genebrar-
dus lib. 3.
iu\,e Chro-
nographi\,e.</mgr>
bis, Claudij principis cen$ura Q Plantio, Sex. Papinio Co$$. allatum ex
Æ gypto Phœnic\~e in vrbem, & in comitijs propo$itum. Si enim vnus
tantum foret, nec ni$i ex de mortui, aut confe$tim morituri cineribus;
$anguineue noua $oboles proueniret, in hoc, qui Romam e$t aduectus,
tota Phœnicum $pecies funditus interij$$et.</p>
<h>QVÆSTIO VII.
VTRVM ANIMALIA, QVÆ ASTRO.
rum vi ex putri materia gignuntur, $int eiu$.
dem $peciei cum alijs eiu$dem nominis,
quæ $emine procreantur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ARGVMENTA, QVIBVS NEGA.
tiuæ partis a$$ertores vtuntur.</h>
<p>IN hac controuer$ia Commentator in $ua para-
phra$i ad primum de generatione animaliũ cap.
<mgr>Flandri\~e$is
7. Metaph.
9. 13. art. 4.
Achillinus
inq. dePhy
$iognomia</mgr>
1. eiu$que a$$ecla Iandunus 7. Metaph. q. 15. &
Æ gidius 2. lib. Hexam. cap. 28. alijque nonnulli
partem negatiuã approbant, quam nituatur per-
$uadere, In primis ita. Omnes effectus determi-
<mgl>1. argum.</mgl>
nati habent nece$$ariam connexionem cum $uis
cau$is; alioqui vaga & errabunda e$$et eorum cog-

<pb 181>[res-1444-1-v_0189_181_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO VII.</rh>
nitio, nec de illis vera demon$tratio haberetur: at $i ijdem $pecie mu-
res po$$ent indi$criminatim ex putri materia, & ex $emine generari,
non nece$$ariò cum $uis cau$is cohærerent. Non igitur animantes, quæ
illis duobus modis gignuntur, $pecie conueniunt.</p>
<p>Secundò, Natura nihil fru$tra molitur, nec facit pluribus, quod pau-
<mgr>2. argu.</mgr>
cioribus pote$t efficere: at $i eãdem $peciem animalium nunc ex $emi-
<mgl>Ari$t. 1. Po
lit. c. 2. & 2.
de gener.
anim. c. 4.</mgl>
ne, nunc $ine $emine produceret; alter a ex his generationibns $uper-
uacanea e$$et, ac fru$tra: ergo & cæt.</p>
<p>Tertiò, Specifica formarum conuenientia arguitur ex operatione.
<mgr>3. argu.</mgr>
Nam quæ formam eiu$dem $peciei habent, $imiles functiones edunt:
$ed animalia, quæ $ine $emine, & quæ ex $emine oriuntur, non $imiles
edunt $unctiones. Ergo eorum formæ nequaquam $pecie con$entiunt.
Probatur minor, nam ex $emine orta habent vim procreandi $ibi $i-
mile, qua vi carent ea, quæ na$cuntur $ine $emine. Id enim libro 5. de
hi$toria animalium cap. 1. conceptis verbis te$tatur Ari$totoles, vbi hæc
<mgr>Ari$toteles</mgr>
$cribit. Quæ autem per $e, vel in animali, vel in terra, vel in $tirpe, vel
etiam in eorum ip$orum partibus procreantur, eademque maris, ac fæ-
minæ $exu di$tincta $unt, ijs coeuntibus gignitur quidem aliquid, $ed
ex quo nihil amplius gigni po$sit: verbi gratia, coitu pediculorũ, len-
des procreantur: mu$carum, vermiculi: pulicum, genus vermiculorum
oui $peciem referens, ex quibus nec ea, quæ generarint, proueniunt,
nec aliudvllum animal, $ed id quod $unt, $ordes tantùm per$i$tunt. A tq;
his $imilia tradit etiam primo de generatione anim. cap. 1. & 16. Patet
igitur de $ent\~etia Ari$toteles animalia, quæ ex putri materia gignun-
tur, in vniuer$um non procreare $ibi $imile, $ed aliud quidpiã omnino
infœcundum.</p>
<h>ARTICVLVS II.
CONCLVDITVR PARS AFFIRMA.
tiua, di$$oluuntur aduer$ariorum
argumenta.</h>
<p>COntraria tamen $ententia, quæ a$$erit prædicta anima-
lia e$$e eiuldem $peciei veri$imilior e$t. Eam tuetur D.
Thomas. 7. Metaph. ad text. 23. licet in 1. di$t. 10. art. 5. alte-
rius fuerit opinionis, Scotusin 1. d. 2. quæ$t. 7. Ochamus in
<mgl>Item Ni-
phus. 7. Me
taph. di$-
put. 8. An-
ton. Andr.
q 8. Trom
beta. q. 5.
Bargius ad
locum Sco
ti citatum.</mgl>
2. quæ$t. 23. Richardus in 2. d 17. quæ$t. 2. circa 2. princip.
Ferrarien$is libro 3. contra gentes cap. 69. Soncinas 7. Metaph. quæ$t.
21. Idemque cen$uit D. Augu$t. 3. de Trinitate cap. 4. & to D. Ambro-
<mgr>D. Augu$t.
D. Ambro.
Theophra
$tus.</mgr>
$ius de incarnatione Verbi. Theophra$tus. 1. libro de plantis cap. 1. vbi
docet $tirpes & animantes in eo conuenire, quod in vtroque genere
quædam ex $emine dumtaxat proueniant, quædam tantum $ine $emi-
ne, quædam autem vtroque modo.</p>

<pb 182>[res-1444-1-v_0190_182_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<p>Probatur verô h\,ec opinio hac vna ratione. In animalibus, quæ ex $e-
<mgr>Fx Scot
loc. cit.</mgr>
mine & $ine $emine oriri $olent, apparent omnia $pecificæ vnitatis in-
dicia. Non ergo inter $e $pecie di$tinguuntur. Antecedens o$tenditur,
quia vtraque habent eandem membrorum compo$itionem, figuram,
colorem, magnitudinem. In vtri$que deprehenditur idem motus, id\~e
ingenium, & inclinatio. Ac quod non omnino careant facultate pro-
creãdi $ibi $imilia, quá aduerlariæ partis a$$ertores omnino dee$$e cő-
tendunt ijs, quæ $ponte na$cuntur, probatur. Primum, quia in nauibus
recèns ædificatis, in quibus antea mures nȯ erant, breui cempore mag-
nus murium prouentus apparet; quod argumento e$t eos ab ijs qui ex
putri materia prodierant, natos fui$$e. It\,e quia Ari$toteles 7. lib. Me-
<mgl>Ari$totoles</mgl>
taph. c. 7. text. 23. & in problematis $ect 10. problemate. 64. ait quædã
animalia ex coitu pariter & $ponte naturæ oriri Quin verò licet ex $e-
mine orta non $emper generent alia $ibi $imilia, haud propterea tam\~e
arbitrandum e$t ea differre $pecie ab alijs; pote$t namque eiu$modi in-
fæcũditas prouenire ex defectu aliquo accidentario comitante inter-
dum ea, quæ $ic generantur; cum quo tamen defectu identitas $peci-
fica coh\,ereat. Sicuti nónunquã accidere videnius nȯnullis per$ectis ani-
mãtibus, vt in $pecie humana, quæ $ine controuer$ia $unt eiu$d\~e $peciei
cũ ijs, quæ $emine prolem edunt, & interim ip$a in$æ cunda exi$tunt.
Quare nõ e$t cur putemus $emine orta à $pȯtaneis $pecie differre; quã-
diu hæc con$imilem retinent figuram, magnitudinem, ac cætera, quæ
<mgl>Specific\,e
vnitatis in
dicia.</mgl>
paulo ante retulimus; ea enim $unt poti$sima, ac certi$sima $pecificæ
vnitatis argumenta, non autem $imilium generatio.</p>
<p>Re$pundeamus igitur argumentis, quæ oppo$itam partem $uade-
<mgl>Sol. x. arg.</mgl>
bant. Ad primum dicendũ omnem effectum habere cau$am de$initam,
id e$t, no po$$e à qualibet cau$a promi$cuè, ac $ine di$crimine produci;
nõnullos verò effectus e$$e, qui à cau$is $pecie differentibus prouenire
queũt, cũ quibus ita nece$$ariã cȯnexion\~e habent, vt $ecundũ $uã $peci\~e,
licet neutrã determinate, earũ tam\~e alterutram nece$$ariò po$cant, nec
exti a earum cau$alitatem vagentur. Quod $at e$t, vt eiu$modi effectus
determinatas ac nece$$arias cau$as habere cen$eantur.</p>
<p>Ad $ecundum et$i prædicta animalia vtroq. modo oriãtur, neutram
<mgl>Sol. 2. arg.</mgl>
eiu$modi generationũ $uperuacaneã e$$e; $icuti neq. otio$ũ e$t generari
ignem nunc ab alio igni, nunc attritu lapidũ, ali\.as coitu radiorũ $ola-
rium. Nimirũ confert hæc varietas ad mundi pulchritudin\~e & ornatũ;
<mgl>Multiplex
generatio
ignis.</mgl>
$icuti & rerum $ingulariũ in eadem $pecie effu$a multitudo. Priuatim
autem videtur à natur a procuratum, vt imperfecta animalia, quæ in
extremam $ui generis $ortem de$inunt, tam variè na$cerentur, quò
eorum ingnobilitas numero compen$aretur.</p>
<p>Ad tertium dicendũ in primis non omnia genita ex putri materia
<mgl>Sol. 3. arg.</mgl>
e$$e infæcunda, Nec Ari$totel\~e vniuer$im id velle locis in argurn\~eto ci-
tatis, cùm alibi oppo$itũ docuerit; $ed dũtaxat, vt Ferrarien$is ad c. 69.-
libri tertij contra gent. explicat, ea, quæ natura $ua habent, vt ab ag\~ete
tantũ æquiuoco & ex putri materia oriantur: ea, inquam, nõ generare

<pb 183>[res-1444-1-v_0191_183_t0]<rh>DE COELOCAP. III. QVÆSTIO VIII.</rh>
$ibi $imilia: alioqui $i de omnibus $ponte genitis loqueretur, fal$ò id de
$tir pium generibus pronũtia$$et. Con$tat enim, vt aduertit D. Thomas
<mgr>De arbori
bus $ponie
na$cetibus.</mgr>
7. Metaph text. 23. qua$dam e$$e arbores, quæ cùm vltro è terra na$eã-
tur, $emen pro$erunt è quo aliæ eiu$dem $peciei pullulant. Deinde re-
$pondemus e$to nonnulla $ponte orta non alia $ibi $imilia progener\~et,
id tamen non $at e$$e ad a$truendam $peciei differentiam, cum tum cæ-
tera munia, præter $imilium generationem; tum alia euidentiora $ig-
na $peci$icæ vnitatis in eis deprehendantur, vti diximus.</p>
<h>QVÆSTIO VIII.
VTRVM CORPORA COELESTIA
in hominis voluntatem in$luant, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
VIDERI IN EAM INFLVERE.</h>
<p>QVOD cœle$tia corpora in no$trã influãt volũta
t\~e videtur hi$ce argum\~etis concludi. Influunt in
dæmones, qui nullū hab\~et cũ materia comercũ;
ergo & in animũ rational\~e, qui cum materia iũ-
gitur, atq; adeo in eius voluntatem. Antecedens
o$t\~editur. Primũ quia certũ e$t d\,emones $ecun-
<mgr>Primum at
gum.</mgr>
dum lunæ incrementa homines quo$dã (qui in-
de lunatici appellantur) inuadere, & à male$icis certo $yderum a$pe-
ctu euocatos prõptiùs accurrere. Quod non aliunde videtur prouenire,
ni$i quia $ydera $uo tactu in ip$os etiam dæ mones aliquid imprimunt.
It\~e quia corpora cœle$tia maior\~e vim obtin\~et, quã $ublunaria, & tam\~e
cő$tat d\,emones allici et arceri quibu$dã herbis, lapidibus & animãtibus,
vt ex Porphyrio narrat D. Aug. lib. 10. de Ciu. Dei. c. 11. quod etiã cófir-
<mgr>D. Augu$t.</mgr>
mat Michael P$ellus in libro de Dæmonibus aiens nihil fere na$ci $ub-
luna, quod nȯ ad aliquos allici\~edos dæmones valeat & ad Magicã fa-
cultat\~e cõferat. Eòq. etiã pertinet id, quod $crip$it Io$ephus 8. libro an-
<mgr>Io$ephus.</mgr>
tiquitatũ videlicet compo$itã fui$$e à Salomone artem cȯtinent\~e recõ-
ditas herbarũ pprietates, quarũ vi à corporibus dæmones expelle\~etur.</p>
<p>Secundò, A $tra influunt in intellectũ, qui ab$tractior, $ecretiorq. e$t
<mgl>De maiori
ab$tractio
ne pot\~eti\,e
intellecti-
u\,e D. Th.
1. p. q. 82.
a. 3.</mgl>
<mgr>2. argum.</mgr>
à materia, quã volũtas: ergo & in voluntaté. Anteced\~es o$t\~editur, quia
non alia videtur e$$e cau$a, cur quidã acriori valeant ingenio, ni$i quia
a$tris melioribus magisq. propitijs concepti $unt. Vnde Ptolomæus in
Centiloquio. Cũ, inquit Mercurius in alicuins natiuitate fuerit in ali-
qua domorũ Saturni, & ip$e fortis in $uo e$$e, dat bonitatem intellig\~e-
tiæ medullitus in rebus. Quo item pertinet illud Homeri. Talis e$t in-
tellectus in Dijs, & hominibus terrenis, qualem, in die inducit pater
viuorum, Deorumque, ide$t Sol.</p>

<pb 184>[res-1444-1-v_0192_184_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<p>Tertio, Quanquam $tellæ per $e non agant in voluntatem humanã
<mgl>3. argum.</mgl>
aliquid ei immadiatè inijciendo; po$$unt tamen eam mouere interu\~e-
tu organorum, quibus corporeæ vires in$ident, imbuendo videlicet ea
varijs qualitatibus, quibus potentiæ ad hũc, aut illum effectum permo-
ueantur, vt calefaciendo cordis $anguinem, quo efferue$cente appeti-
tus ira$cibilis ad iram irritetur, $icque voluntatem $ecum inclinet; præ-
$ertim cùm auctore Ari$totele lib. 3. Ethic cap. 4. vt qui$que affectus
e$t, talis ei finis videatur. Igitur hoc $altem modo agunt $tellæ in vo.
luntatem hominis, eiu$que actiones perficiunt.</p>
<h>ARTICVLVS II.
QVID IN RE PROPOSITA
$entiendum $it.</h>
<p>AD explicationem huiu$ce dubij prænotandum e$t, bifariam
intelligi po$$e corpora cœle$tia mouere voluntatem, nimi-
rum directa, vel indirecta motione. Directa, ide$t, impri-
mendo per $e, atq; immediate aliquid in ip$am voluntaté
<mgr>Hac de re
D. Tho. 3.
cont. gent.
à cap. 84.
1 p. q. II 5.
& in 1. 2. q.
9. a. 5. Item
reliqui Do
ctores in 2.
d. 15.</mgr>
indirecta, id e$t, remotè & ex accidente eã inclinãdo interu\~etu organo-
runi corporis & potentiarum eis inhærentium, vt in 3. $uperioris ar-
ticuli argumento explicatum fuit.</p>
<p>Hoc po$ito hac vna a$$ertione controuer$iæ fit $atis. Corpora cœ-
<mgl>A$$ettio.</mgl>
le$tia po$$unt agere in voluntatem indirecta motione, directa nȯ po$-
$unt. Priorem partem $atis con$irmat tertium illud argumentum. Po-
$terior vero $oadetur quia cum voluntas $it immaterialis potentia, fie-
ri nequit vt \.a corporibus cœle$tibus quicquã directò patiatur. Ac quod
cœlum non po$sit ita in voluntatem influere, vt eius actiones per $e
<mgr>De A$tro-
logorũ cir
ca h\,ec er-
roribus Ca
meracen$is
in tracta.
$uo de le-
ge & $ectis,
Guilielm<_>9</_>
Pari$ii\~e. de
fide & le-
gibus.</mgr>
omnino exequatur definitum e$t in Concilio. 1. Bracharen$i cap. 9. & 10.
<mgl>Cõcil. Bra-
charen$e.</mgl>
contra Pri$cillianum hæreticum, patetque ex co, quia vt cap. 7. libri
$ecundi fidei orthodoxæ D. Dama$cenus argumentatur, cùm cœlum
nece$$ariò ac naturaliter agat, $i humanæ actiones cœle$ti vi admini-
$trarentur, non e$$ent liberæ, $ed naturales; nec homo ageret, $ed bel-
luarum more ageretur, nullaque $upere$$et ratio con$ilij, nulla culpa,
aut meritum. Quæ omnia ab$urda & impia $unt, nec $olùm à Philo$o-
phia, $ed etiam à Chri$tianæ religionis veritate abhorrentia.</p>
<p>Ad primum igitur argumentum eorum, quæ in contrariam part\~e
<mgl>Sol. 1. arg.</mgl>
adduximus, negandum e$t, quod a$$umit, & ad priorem eius confir-
mationem dicendũ duas ob cau$as dæmones $ecundum $tellarum a$pe-
<mgr>Lege Ian-
$enium in
concordia
c. 25. & 68.</mgr>
ctus $olere homines diuexare; primô vt res à Deo creatas tanquã ma-
leficij participes dedecorent, $icuti D. Hieronymus ait ad c. 4. Matth.
<mgl>D. Hieron.
D. Chry$.</mgl>
& D. Chry$o$tomus homil. in Matth. Item quia cùm non po$sint quali-
tatem vllam corporibus imprimere, ni$i naturalia actiua pa$siuis ap-
<mgr>Origenes
Homil. 4.
in Matth</mgr>
plicando, ob$eruant ad id temporum opportunitates, atq; aptitudin\~e

<pb 185>[res-1444-1-v_0193_185_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO VIII.</rh>
corporum. Con$tat autem $ydera proa$pectuum & irradiationum va-
<mgl>In no$tris
Phy$. lib. 2.
c. 1. q. 6. art.
2.</mgl>
rietate humana corpora diuer$o modo afficere. Præ$ertim vero luna,
dum accre$cit, ex in$ita proprietate humorem cerebri, in quo animales
functiones perficiuntur, commouet; ideoq. con$ueuere dæmones
per id
tempus hominis arreptitij phanta$iam perturbare; non autem quod
aliquid in eos $tellæ imprimant. Similiter dicendum iccirco dæmones
à magis euocatos $ub certis con$tellationibus accurrere; quia $ciunt pa-
ratiorem e$$e tunc materiam ad effectus, quorum gratia enocantur. Vcl
certè quia eiu$modi arti$icio conantur homines $uper$titione imbue-
re, eisque per$uadere aliquod numen ine$$e a$tris. Quod annotauit S.
Thomas 1 p. q. 115. art. 5. Ad $ecundam probationem eiu$dem antece-
dentis re$pondetur dæmones non allici herbis, lapidibus, animalibus,
alijsue id genus, qua$i illa quicquam in eos imprimant, $ed tanquam $i-
gnis, ad quæ ex inito cum male$icis fœdere accurrunt. Qua de re D. Au-
<mgl>Lege Ri-
chard. qdl.
3. q. 8. Lyra
nũ 1. Reg.
cap. 16.</mgl>
gu$tinus 21. de Ciuit. Dei cap. 6. Illud vero P$elli fal$um e$t, $imiliterq.
id, quod de libro Salomonis Io$ephus $crip$it, licet nonnulli Iudæi Ca-
bali$tæ ita e$$e crediderint.</p>
<p>Ad $ecundum, Cùm omnes animæ rationis participes dignitate e$-
<mgr>Solut. 2.</mgr>
$entiæ non $olum $peci$icæ, $ed etiam indiuidualis pares $int, vt in $e-
<mgl>Omnia in
diuidua e-
iu$dem $pe
ciei e$$e pa
ria in gta-
du e$$entiç,
etiam par-
ticularis,
Dur. in 2.
d. 32. q. 3.
Argentinas
ibid\~e q. 1.
Sonc. 8. Me
caph. q. 26.
& alij.</mgl>
cundo Phy$icorum libro $tatuimus, & quod inde con$equens e$t, cùm
omnes humani intellectus in $e $pectati $eclu$o omni habitu æquam
nobilitatem $ortiantur: dicimus excellentiam ingenij non ab intellectu
in $e, $ed ab internorum $en$uum præ$tantia, & in operando prompti-
<mgr>Bonitas in
genijvnde.</mgr>
tudine, ae dexteritate prouenire. Quare cùm $idera in organa corpo-
rea, quibus $en$us inhærent pro varietate a$pectus, & coniunctionis di-
uer$o modo agant, eisque ad $en$uum munia nunc beneficas, nunc
contrarias imprimant qualitates; $it inde vt bonitas ingeniorum, et$i
non ex toto ($iquidem ad id multum etiam confert temperamen-
tum â parentibus in prolem transfu$um) $altem magna ex parte ab
i$tiu$modi influxu dependeat. Ex quo tamen non $equitur $tellas di-
recta motione in intellectum, aut voluntatem agere, vt ex dictis con-
$tat, $ed indirecta tautum.</p>
<p>Tertium argumentum recte conficit voluntatem moueri motione
<mgr>Solut. 3.</mgr>
indirecta à corpore cœle$ti, quod conce$$um à nobise$t. Sed enim ad-
uertendum $ic eo pacto moueri voluntatem, vt nulla ei inferatur ne-
ce$sitas; $iquidem quantumlibet appetitusira, odio vel alio quouis af-
fectu incitetur, $emper ei voluntas pro $ua libertate obluctari pote$t,
propriamque actionem inhibere, aut aliò inflectere. Quod vero Ari-
<mgl>Hac de re
qu\,e$tione
$equenti,
art. 3.</mgl>
<mgr>Explicatur
locus Ari-
$totelis.</mgr>
$toteles ait, vt qui$que e$t affectus, talem ei finem videri, nihil aliud $i-
gnificat, quam affectionem appetitus in cau$a e$$e, vt intellectus pro-
ponat voluntati tanquam conneniens id, quod forta$$e extra eam af-
fectionem con$tituto minimè conueniens videretur, quod explicat D.
Thomas de verit. q. 22. art. 9.</p>

<pb 186>[res-1444-1-v_0194_186_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>QVÆSTIO IX.
POSSINT NE ASTROLOGI EX OB.
$eruatione $iderum $utura contingentia
prænuntiare.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ARGVMENTA, QVIBVS DIVINA.
trix A$trologia partes $uas tuetur.</h>
<p>NE in propo$ita controuer$ia aduer$arios cau$a in-
<mgl>Primũ arg.
pro Altrol-
à $iderũ v,
& horo$co
pis.</mgl>
cognita damna$$e videamin, poti$sima eorum ar-
gumenta afferemus. Quod ergo ij, quos Gene-
thliacos vocant, qui videlicet natalitiam diuina-
tionem pro$itentur, cuiu$que hominis mores, for-
tunam, euentus, a ctiones, etiam quæ à libero ar bi-
trio dependent, ac cætera futura coting entia cer-
tò prænũtiare valeant videtur probari po$$e. Nam
vt à moribu, ordiamur, facilè e$t Genethliacis notare in quo qui$que
$ydere, quoue cæli $tatu conceptus fuerit, in quo natus horo$copo, &
inde eius temperamentum elicere; $iquidem Martis a$pectus dicitur
efficere bilio$os, ac feruidos: Saturni $ydus melancholicos, & tetri-
cos; cæteraque $imiliter. Quare cùm mores animi, corporis tempera-
mentum $equantur, vt Galenus vno libro in hanc $ententiam con$cri-
<mgl>Galenus.
Ari$tor.</mgl>
pto, & Ari$toteles initio libelli de Phy$iognomia docent; cumque rur-
lus magna ex parte homines appetitui, & natiuæ inclinationi, quæ
humorum qua$i alumna habetur, obtemperent; con$equens erit, vt ex
prædictorum ob$eruatione mores deprehendant V. G. Socratem $utu-
rum grauem & $euerum; Alexandrum bellico$um atque ita de alijs.</p>
<p>Secundò, Phy$iognomia ex lineamentis manuum, ex vultu, & to-
<mgl>2. arg. à fig
nis Phy $io
gnomicis.</mgl>
tius corporis figura, tanquam è $ignis quibu$dam à cœlo impre$sis cog-
no$cit propen$ionem, & virtutes, ac vitia cuiu$que; ergo nihil mirum $i
id quoque A $trologiæ $cientia con$equi po$sit. Probatur anteced\~e; ex
Ari$totele in libello Phy$iognomiæ proximè citato; vbi $cribit ani-
<mgl>Ari$tot.</mgl>
<mgr>Lege etiam
Platon\~e 12.
de Republ.</mgr>
mo$os e$$e, quibus frons magna e$t, & ter$a, aclæuis, & facies $omno-
lentior, neque inten$o, neque remi$so obtutu. Ingenio$os, quibus caro
humidior, & mollior, neque nimium pinguis; color albus rubore $uf-
fu$us, cutis $ubtilis, capilli non admodum duri, necrvaldenigri. Mode-
ratos, & man$uetos, qui in motibus, & voce aliquantulum tardi
$unt, qui oculoshabent hilares, neque valde apertos, neq. omnino clau-

<pb 187>[res-1444-1-v_0195_187_t0]<rh>DECOELOCAP. III. QVÆSTIO IX.</rh>
$os, lentè palpebras mouentes. Mi$ericordes, qui colore albo, & puro
$unt, oculis pinguioribus, naribus patulis. Auaros, qui tetricam &
<mgr>Plinius.</mgr>
rugo$am frontem præferunt, & quæ circa faciem $unt veluti abra$a
habent, &c. Quibus $imilia refert Plinius ex Trogo lib. 11. de Natu-
rali hi$toria cap. 52.</p>
<p>Tertiò. Ob$eruatum ab A $trologis e$t eos, quos Capricornus beni-
<mgr>3. arg. à $y-
derù $ata-
lium ob$er
uatione.</mgr>
gnè a$pexerit, na$ci reges; quos A quarius, pi$catores; quos Mercurius
<mgl>Lege Alia
cum qu\,e$t.
3. in Cene$.
& in lib. de
legibus, &
$ectis.</mgl>
Trapezitas; quos Oriun, venatores; quos Mars, homicidas, & gladio
ca$uros. Item a$cendente Geminorum $ydere, & Saturno, Mercurio-
que $ub Aquario iunctis in nona cœli plaga, na$ci vates. Præterea qui
Saturnum in Leone feliciter con$titutum in gene$i $ortiti fuerint,
eos multis calamitatibus ereptum lrj; & alia eiu$modi, quæ ip$i nota-
ta habent. Quid ni igitur po$sint, qui totam hanc $yderalem di$cipli-
nam longo v$u collectam percalluerunt, $uas cuique $ortes, fataque, &
fortunam di$tribuere?</p>
<p>Quartò. Nonnunquam dormientes, qui rationis v$u, & iudicio ca-
<mgl>Tullius in
lib. de di-
nin.</mgl>
<mgr>4. argn. ab
ijs, qu\,e dor
mictes pt\,e
uident.</mgr>
rent, ex afflatu $ydereo futura quædam præuident, ac diuinant, vt te-
$tatur experientia. Ergo vigilauti$sima, $ubtili$simaq. A $trologorum
ob$eruatio ex $uæ artis præceptis multo maiori iure futura præno$-
cere, ac prænuntiare poterit.</p>
<p>Quintò E$to $ydera non $int determinatæ, ac de$initæ $uturorum
<mgr>5. arg. à $ig
m$icauene
$iderum.
Cœlù qua
$i liber.</mgr>
contingentium cau$æ; $altem $unt eorum $igna, e$tque cœlum qua$i
diuinus quidam liber, in quo $cripta $unt, quæ progre$$u temporum
enenient. Igitur qui huiu$ce libri characteres, $igni$icationemque te-
nuerit, quam $e tenere A $trologi pro$itentur, quæhbet futura, licet
in $e dubia, & incerta exi$tant, certò cogno$cet. Antecedents o$ten-
ditur, primùm quia de eiu$modi libro intelligendum videtur illnd
E$aiæ 34. Complicabuntur, $icut liber, cœli; & illud Apocaly p. 6.
<mgr>E$ai.
Apocal.</mgr>
Cœlum rece$sit, $icut liber inuolutus. Quia nimirum cœli, qui nunc
in$tar libri explicati, atque aperti nobis $unt, A $trologræ peritis ad
legendum, po$t diem iudicij complicandi $unt; quandoquidem diui-
natrix $cientia, prædictarumque notarum in$pectio inde ce$$abit.
Secundò comprobatur idem antecedens, quia id te$tatum videtur
1. Gene$. vbi $acra pagina docet fui$$e a$tra in$ixa cœlo, vt e$$ent $i-
<mgr>Gene$.</mgr>
gna, hoc e$t vt per varios a$pectus, & coniunctiones, humanarum re-
rum euentus indicarent. Sic enim eum locum interpretatus e$t Ori-
<mgr>Origen.</mgr>
genes, vt refert Eu$ebius Cæ$arien$is cap. 9. libri 6. de præparatione
Euangelica. In eodemque $en$u putauit Origenes explicandum e$$e
id, quod legebatur in veteri quodam libro, cui titulus erat, Narra-
tio Io$eph, quique apud nonnullos Catholicos olim auctoritatem ha-
buit, vbi Iacob patriarcha filios $uos hi$ce verbis affatus dicitur,
legi in tabulis cœli quæcumque euentura $unt vobis, & filijs ve-
$tris, &c. Non videtur ergo negandum $tellas futurarum rerum $i-
gna e$$e.</p>
<p>Sextò. Dæmones præcogno$cunt futura contingentia, vt te$tantur

<pb 188>[res-1444-1-v_0196_188_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
re$pon$a, quæ ip$i Apollinem con$ulentibus, in delubris gentilium,
<mgl>6. argum. à
pr\,e$cientia
d\,emonum
ex a$tris.</mgl>
de euentis fortuitis reddebant: hæc autem futura non præuidebant
in $eip$is, vt planum e$t; præuidebant ergo intuendo cœlorum
vim, & defluxum, vel certè legendo notas ilas, indices rerum fu-
turarum.</p>
<p>Septimò. Humana $cientia ab experimentis orginem ducit, vt cap.
<mgl>7. arg. ab
experietia
multorum
euentorũ.</mgl>
1. libri 1. Metaphy$icæ tradit Ar$toteles: atqui experientia te$tis e$t
A$trologos multa futura prædixi$$e, quorum veritatem euentus com-
probauit. Non e$t ergo quod illis diuinatricem $cientiam negemus.
A$$umptio, vt alia omittamus, tribus exemplis o$tenditur. Publius
Nigidius Figulus nobilis A$trologus, vt te$tatur Suetonius Tranquillus
<mgl>Suetoniu s
de Nigidio
A$trologc.</mgl>
in Augu$to cap. 94. nato Angu$to horam partus accepit, con$ulti. q.
<mgr>Alia his $i
inilia refert
Don. inAu
gu$to. Vo-
lat. lib. 23.
Anthr. Eg-
nat. lib. 8.
c. 11. Iouius
in Elogijs.</mgr>
$ideribus affirmauit dominum terrarum orbi natum. Cum Nero, vt in
eius vita refert Xiphilinus, na$ceretur, prima luce ante ortum $olis ani-
maduer$o $tellarum cur$u, atque earum coniunctione A $trologus pro-
nuntiauit natum imperatorem, qui matrem e$$et necaturus. Quod
cum mater Agrippina audi$$et, $ubito exclamauit: occidat, modo im-
peret. Nec de$uit præ$agio veritas. Item cum Vitellius diem prædixi$-
$et A$trologis, quo excederent Italia: hi contra prædixerunt ei diem,
quo ei moriendum e$$et, atque intra illum mortuus e$t te$te Dione.</p>
<h>ARTICVLVS II.
QVID ASTROLOGI EX OBSERVA
tione $iderum præcogno$cere, & prædicere
po$sint, quid non po$sint.</h>
<p>HAnc controuer$iã ita decidemus, vt neque A $trologis plus
tribuamus, quàm oportet, neque illi $e à nobis defrauda-
<mgl>1. Conclu$.</mgl>
tosiure conquerantur. Sit igitur prima conclu$io. Syde-
rum, planetarumq. omnium ortus, obitus, a$pectus, & ecly-
p$es, aliaq. id genus ad cœli $tatum pertinentia po$$unt
A$trologi certò, multóque antea præno$cere. Probatur, quia hæc om-
nia tantum pendent à cœle$tium $phærarum motibus, quos rato, in-
deflexo, & æquabili ordine fieri con$tat: A $trologi autem po$$unt
eiu$modi motuum leges comprehen$as habere. Erit tamen ea certi-
tudo phy$ica duntaxat, quia in diuina pote$tate e$t talem ordinem
<mgr>De hac re
hoc in lib-
c. 6. 9. 2.</mgr>
($ilibuerit) immutare; id quod non $emel iam accidi$$e ex $acris literis
con$tat. Legimus enim Io$ue cap. 10. Solem diuino imperio con$ti-
<mgl>Io$ue.
E$ai.</mgl>
ti$$e. Et 4. regum cap. 20. Et E$aiæ cap. 38. decem lineis retrogre$$um.
<mgr>Lege D.
Tho. 1. p. q.
113. art. 4. &
3. còrr. g\~et.
c. 84. & 85.</mgr></p>
<p>Secunda conclu$io Morbos, frigora, tempe$tates, $terilitatem,
<mgl>2. Concl.</mgl>
plunias, $iccitatem, terræ motus, aliaque eiu$imodi naturalia effecta,
quæ infra lunam è cœle$tium corporum de$luxu magna ex parte

<pb 189>[res-1444-1-v_0197_189_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO IX.</rh>
obueniunt, po$$unt A$trologi admodum probabiliter, non tamen cer-
<mgr>Suadctur
quoad pri
orem par-
tem.</mgr>
tò enuntiare. Huius conclu$ionis prior pars $uadetur, quia non latet A$-
trologos vis & efficientia a$tri, aut con$tellationis certo huins anni tõ-
pore V. C. dominantis; atque ita po$$unt diligenti ob$eruatione, quæ
in hoc rerum genere oritura videantur, coniectari. Po$terior pars, quã
<mgr>Quoad
po$teriore.</mgr>
Columella lib. 11. cap. 1. ait $e in ijs libris, quos contra A $trologos com-
<mgl>Libri Co-
kumell\,e ad
uer$us A$-
tiologos.</mgl>
po$uerat o$tendi$$e, ex eo concluditur, quia perdifficile e$t omnium $y
derum, á quibus eiu$modi euenta inhiberi queunt, vim & concur$um
ad amu$sim tenere: nec poterit non confundi ratio di$ciplinæ in tanta
$tellarum multitudine & influendi varietate, quæ nulli mortalium no-
ta e$t. Præ$ertim cùm alia, quæ minùs difficilia, minù$que recondita c\~e-
$entur, non dum $atis comperta habeant A $trologi, vt qui nam $it nu-
<mgl>Quã mul-
ta è cœle$
tibuslateãt
a$trologos
Mirandul.
libro 8. in
A$trol à c.
1.</mgl>
merus orbium cœle$tium, quæ inter eos dignitatis differentia, quæ mo
tuum varietas & proportio. Quo $pectat illud in lib. Iob cap. 38. Nun-
<mgr>Iob.
P$al.</mgr>
quid no$ti ordinem cœli? & illud p$almi 146. Qui numerat multitudi-
nem $tellarum, & omnibus eis nomina vocat.</p>
<p>Præterea, vt Auicenna in $ua Metaphy$. aduertit ad eiu$modi e$-
fectorum cognitionem non $ufficit A $trolog cœlum in$picere, $ed
<mgl>Lege Ari$.
lib.de diu.
per sõnia.</mgl>
oportet inferioris mundi naturam, diuer$os terrarum $itus, & innatam
cuique regioni temperiem, ac denique omnes proximas cau$$as, quæ
ad promouendum aut impediendum cœli concur$um aliquid momen
ti hab\~et, exploratas habere. Quare nece$$e erit in his etiam naturalibus
<mgr>Iudicium
A$trologo
rum etiam
in effectis
naturalib<_>9</_>
fallax.</mgr>
effectis incertum e$$e, fallaxque indiciũ. Id quod monuere, præter alios,
Eudoxus, A rchelaus, Ca$$andrus, & Hoychilax Mathematici periti$si-
mi. Denique idem, ex eo confirmatur, quia $æpe A$trologi in hi$ce indi
cijs toto tœlo, terraque aberrarunt, ac multò aliter, quàm prædixerant,
euenit. Certe Picus Mirandula lib. 2. aduer$us A $trologos cap. 9. ait $e
po$itis ante oculos decretis A $trologorum, è diebus $upra centum tri-
ginta, quosiugi ob$eruatione notarat, nõ plus $ex, aut $eptem tales vi-
di$$e, quales in eorum libris futuros legerat. Quam deception\~e frequen
ter inueniet, qui A $trologorum ephemerides con$uluerit, præ$ertim cũ
<mgl>Mirãdul\,e
ob$eruatio
& diligen
tia ad con
nincendos
A$trolog.</mgl>
eorum prædictiones ad c\,ertam horàm, aut diem pertinent.</p>
<p>Tertia concln$io. Neque actiones, quæ ex humana voluntate pend\~et,
<mgr>3. concl.</mgr>
neque $ucce$$us contingentes, aut caius fortuitos po$$unt A $trologi pr\,e
no$cere. Hæc conclu$io e$t $anctorum patrum, & Theologorum com-
munis, probatur que à D. Thoma 2. 2. q 95. art. 5. quia quod ad actiones
<mgr>Con$irmæ
tio conclu
$ionis.</mgr>
liberi arbitrij attinet, $icuti corpora cœle$tia in intellectum & volunta
tem directo, aut nece$$ario motu nihil influunt (alioqui omnis arbitri)
libertas, omnis hone$tæ, & laudabilis vitæ ratio, omne meritum tollere
tur, vt à nobis $uperiori quæ$tione demon$tratum fuit) ita nequeunt
A $trologi ex cœle$tium corporum intuitu eiu$modi actiones præuide-
re. Deinde $uadetur vniuer$im eadem conclu$io, quia hæc euenta talem
cau$am $ortiuntur, qualia ip$a $unt; cùm cau$æ, & effecta $ibi mutuò re$
pondeant. Quare $icut ip$a ex accidente, & non nece$$ariò eueniunt itæ
non vendieant certam can$am, cuius intuitu innote$cant; $ed omnino

<pb 190>[res-1444-1-v_0198_190_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
ancipitem, & inde$initam; & ex con$equenti antequam exi$tant à nul
lo intellectu creato viribus naturæ cogno$ci po$$unt.</p>
<p>At enim nonnulli tam veterum, quàm recentium A $trologorum
<mgl>F$$ugium
A$trolog.</mgl>
$uperioribus conuicti argumentis fatentur non e$$e in cœlo, & apud
$ydera certas humanorum euentuum cau$as: $ed tamem e$$e $tellas
qua$dam fatales, quæ $ub certo $itu ac facie, cuiu$que fortunam, &
$ucce$$us, &$i non efficiant; portendant tamen: & tanquam lite-
ræ de$cripta exhibeant. Pro quorum $ententia adduxinus quin-
tum $uperioris articuli argumentum. Sed hæc etiam vanitasnul-
<mgl>Euertitur.</mgl>
la doctrinæ, vel rationis $oliditate nixa coarguitur à Diuo Tho-
ma loco citato ea ratione; quia omne materiale $ignum, vel e$t effec-
tus eius, cuius $ignum e$t, quo pacto $e habet fumus ad ignem, quem
indicat: vel tam $ignum, quàm res $igm$icatæ pro$ici$cuntur ab ea-
dem cau$a: atque ita $e $e mutuò indicant: quatenus id, quod
<mgl>Cur iris $e
renitat\~e de
nuntiet.</mgl>
cau$am mon$trat, con$ecutione quadam effectum prodit: $icuti iris
$erenitatem deountiat, quia cau$a iridis $erenitatis cau$a e$t. Ne-
<mgr>De iridis
$ignificati-
one in Me
teor. tract.
de iride.</mgr>
queunt autem corporum cœle$tinm motus, aut $itus, e$$e effect a ip$o-
rum futurorum contingentium, vt luce clarius e$t. Neque item illi, &
effecta ad aliquam $uperiorem cau$am materialem $ibi communem
referri po$lunt vt etiam patet: cum hæc cau$a non detur, $iquidem cor-
pora cœle$tia $upremum locum obtinent inter agentia, quæ materia
con$tant:ergo & cæt. Quod $i quis dicat vtraque reduci in diuinã pro-
<mgl>Cõfutitio
re$pon$io-
nis.</mgl>
uidentiam, vt in communem cau$am, fatendum id quidem e$t: veiùm
aliter à prouidentia diuma con$tituuntur, at que ordinantur motus, $i-
tusque corporum cœle$tium: aliter euentus cotingentium futurorum:
illa enim $ortiuntur rotionem nece$sitatis, vt $tata & $tabih lege ac de
$inito modo eueniant: hæc autem rationem contingentiæ, vt variè ac
mutabiliter, & in vtranque partem accidant. Quare fieri nequit, vt ex
$yderibus tamquam ex notis, $ignisue prædicta futura cogno$cantur.
Hæc ex D. Thoma.</p>
<p>Præterea $tellæ, quas A $trologi con$iderant, continentur certo nu-
<mgl>Stell\,e de
quibus A$-
tronomi a
gũt quot
$int.</mgl>
<mgr>De nume-
ro $tellarũ
hoc in lib.
c. 12. q. 1.</mgr>
mero. Sunt enim non plures, quam mille & viginti duæ. $gitur nullo
modo $ieri pote$t, vt omnium hominum, qui tunc na$cuntur fata, &
tot rerum futurarum euentus, tamque di$similes ca$us de$cribant: ni$i
quis dicat eas variè componi, & inter $e commi$ceri ad modum litera-
rum, quæ paucæ cùm $int, varia coitione, & tran$po$itu efficiunt innu-
merabilem vocabulorum ad res $ignificandas multitudinem. At hæc
re$pon$io futilis omnino e$t. Necenim $tellæ ita confunduntur: quan-
do quidem inerrantes $emper eundem inter $e retinent $itum:ex diuer-
$o autem errantium ad inerrantes po$itu a$pectuue non pote$t con-
formari di$tincta $ignificatio ad tantã rerũ colluuion\~e $imul indicandã</p>
<p>Aliter quoque probatur idem in$titutum apud D. Clementem lib.
<mgl>D. Clem.
D. Augu$t.
D. Gregor.
Cicero.</mgl>
9. recognitionum, & à D. Augu$tino lib. 7. confe$sionum cap. 6. à D. Gre
gorio homil. 10. in Epiphaniã à Tullio lib. 2. de diuinatione: videlicet
quia compertũ e$t multos eod\~e conceptos t\~epore, & $ub eod\~e a$pectu

<pb 191>[res-1444-1-v_0199_191_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO VIII.</rh>
$yderum, ac cœli inclinatione nato; denique de quorum genitura idem
cœli thema de$cribere eadem enuntiare debet A $trologus, nihilominus
non eadem accepi$$e fata; $ed alios fui$$e pi$catores, aliosreges, ahos
nautas, alios tardo, alios $olerti ingenio; & di$simili pror$us vitæ exitu,
$ucce$$uque rerum. Quod Cicero loco citato illu$trat exemplo Euri$the
nis, & Procli geminorum. Sed habemus in diuinis literis luculentius ex
emplum duorum fratrum geminorum Iacob, & E$au, quibus con$tat
tam diuer$a vitæ $tudia, & mores fui$$e.</p>
<p>Huic argumento occurrunt Planetarij breni$simam illam moram,
<mgr>Re$pon$io
A$trolog.</mgr>
quæ inter geminorum ortus cadit, & $i apud nos perexigna iudicetur;
tamen in cœle$ti mundo ob eius magnitudinem, rapidilsimamque
vertiginem, in$ignem e$$e, magnumque habere momentum ad varieta
tem. V erùm i$tiusmodi effugium euertit D. Gregorius homil. 10. $uper
<mgr>Impugna-
tur.</mgr>
Euangelia hunc in modum. Si propterea Iacob & E$au non cen$entur
nati $ub eadem con$tellatione, quòd non $imul nati $unt, $ed vnus po$t
<mgl>Lege. Mirã
dulam lib.
3. cõtra A$
trologos
cap. 2.</mgl>
alterum; ob eandem cau$am iudicandum erit nullum hominem $ub ea-
<mgr>Ex dictis
A$trologo
rum colli-
gi vnum
quodq. m\~e
brum habe
re $atũ $i-
bi pecuha
re.</mgr>
dem con$tellatione totum na$ci; non enim totus $imul ex vtero proce-
dit; $ed particulatim & membratim. Quare $ingulis membris $ingula
erunt fata, quod ridiculum e$t.</p>
<p>Prærerea mittamus geminos, in quibus eam interiectæ moræ late-
bram A $trologi inuenere; con$tat multos eodem pror$us tempore, eo-
dem po$itu $yderum, eadem con$tellatione in lucem edi, quibus tamen
diuer$a omnia in vita contingunt: è cȯtrario etiam pater multos qui-
bus diuer$a fuere $ydera, pleraque mirè conuenientia, & $imilia obti-
nui$$e. V ana ergo $unt, ac fictitia, $ydera illa fatalia, quæ A $trologi po-
nunt.</p>
<p>Atque hinc confutata etiam manet ea re$pon$io, quæ contra $upe-
riorem D. Thomæ rationem po$$et excogitari; $i quisnimirum diceret
$tellas non e$$e naturalia, $ed diuina $igna futurorum contingentium;
ita vt à Deo $upra facultatem naturæ eam $ignifi candi vim accepe-
<mgr>Quod $tel
l\,e non $int
diuina $ig
na fururo-
rum cõtin
gentium.</mgr>
rint. Hocenim argumentum ab experientia ductum palam o$tendit
$ydera non $olum non e$$e naturales, $ed nec $upernaturales notas futu
rorum euentuum: alioqui diuina $igna fal$a e$$ent; vt pote quæ mul-
tis eadem, quibus diuer$a, multis diuer$a, quibus eadem contingunt, in-
dicarent.</p>
<p>Ex $uperioribus liquet non po$$e planetarios certi alicuius ho-
minis, regni, aut ciuitatis ca$us, fortunam, aut circun$tantias rerum,
<mgr>Con$ecta-
rium con-
tra A$tiol.</mgr>
negotiorumue prædicere. Vt an Alexander veneno periturus $it, an
Æ$chylus poeta ca$u te$tudinis ab aquila demi$$æ interimendus, an
reguum Græcoruin regno Per$arum diutius durare debeat, aliaque
eiu$modi, quæ tamen A $trologorum in ob$eruando $uper$titio$a
vanitas, atque in pronuntiando incon$ulta temeritas $e $cire pro-
fitetur: quibus certè in rebus illi non tam multa intiuntur,
quam mentiuntur, neque tam ex cœli, quam ex $ui cerebri vertigine

<pb 192>[res-1444-1-v_0200_192_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
loquuntur. Ac $anè quidem dum hæc effutiunt, artem $uam cõuicta va-
nitate in contemptum, & ri$um vocant; & quod multò grauius e$t bo-
nis moribus non parum officiunt. Nam & $celerum cau$as tacitè in $tel
las referunt, & excu$andæ nequitiæ a$ylum aperiunt, & illos qui $e con
$ulunt, eò interdum adducunt, vt nihil ni$i au$pice cœlo moliri audeãt,
nec tam in Dei, & Diuorum ope, qu\.am in affiatu $yderum rerum $uarũ
$pem collocent.</p>
<p>Quamobrem multis locisnos $acræ paginæ auctoritas ab hac diui-
natrice $uper$titione deterret, vt Deuteron. 18. illis verbis. Gentes i$tæ
<mgl>Deuteron
E$ai.</mgl>
diuinos audiunt, tu autem à domino Deo tuo aliter in$titutus es. Et
E$ai. 47. Qui contemplabantur $ydera, & $upputabant men$es, vt ex
eis annuntiarent ventura tibi, ecce facti $unt qua$i $tipula, ignis cȯbu$
$it eos. Et Ieremiæ 10. iuxta vias gentium nolite di$cere & a $ignis cœli
<mgl>Ierem.</mgl>
nolite metuere, quæ timent gentes quia leges populorum vanæ $unt.</p>
<p>Eandem $uper$titio$am A $trologiam damnauit olim Senatus Ro-
manus, qui alioqui omnium pene gentium $uper$titiones $ibi a$$ump-
$erat. Itaque Chaldæos hac fallaci $iderum, interpretatione mendacij
quæ$tum comparãtes vrbe pellendos cen$uit, vt te$tatur Cornelius Ta-
citus Annalium lib. 2. Damnarunt quoque eandem permultæ leges in
<mgl>Iu$tinia.</mgl>
codice Iu$tiniani lib. 9. tit. 15. de malefic. & mathematic. Item conciliũ
Bracharen$e primum cap.9. & 10. concilium primum Toletanum circa
<mgl>Conc. Bra-
char.</mgl>
finem in a$$ertione fi dei contra Pri$cilliani$tas, & Martinus pappa 26.
<mgl>Conc. To-
letan.</mgl>
cap. Non licet, alijque pontifices varijs decretis, & diplomatis. Atque
Alexander tertius, vt habetur cap. ex tuarum, de $acrilegijs, $acerdotem
<mgl>Martinus
Pap.</mgl>
quendam qui imprudentia magis quàm impietate, aut dolo, per a$tro-
<mgr>Alexander
3. cap. 2. de
Sortilegijs
& cap. non
liceat 26. q.
5.</mgr>
labium con$tellationem ob$eruauit, eo animo, vt deprehenderet auc-
<mgl>Alexand. 3.
pœna im-
po$ita cui-
dam iudi-
ciario.</mgl>
torem furti, à quo res è templo quodam fuerat ablata(nam hoc etiam
planetarij $e $cire inquiunt, vt patet ex ijs, quæ tradit Hali indiciarius
in explicatione quartæ domus cap. 39. quod in$cribitur de the$auris, &
rebus terra occultatis) eum inquam $acerdotem pœna mulctauit, vt per
annum integrum ne celebraret, monens id factum cum graui$sinio $ce
lere fui$$e coniunctũ Po$tremò annis $uperioribus Sixtus 5. literis Apo$
<mgl>Sixtus 5.</mgl>
tolicis $tatuit, ac præcepit, ne quis Iudiciariæ A $trologiæ artem, præ-
terquam circa agriculturam, nauigationem, & rem medicam excrceret,
neue iudicia faceret, quibus de futur is contingentibus $ucce$sibus for-
tuitisque ca$ibus, aut actionibus ex humana voluntate pendentibus ali
quid euenturum affirmaret; etiam $i id $e non certò affirmare a$$ere-
ret, aut profiteretur.</p>
<p>Rur$us eandem vanitatem coarguunt, & acerrimè in$ectantur D.
<mgl>Patres A$-
trologi\,eiu
diciari\,e in
fectatores.</mgl>
<mgr>Hierony-
mi $enten-
tia habetur
26. q. 2. ca.
Sed, & il-
lud.</mgr>
Clemens Ba$ilius, A mbro$ius, Cyprianus Hieronymus, Chry$o$tomus,
T heodoretus, Dama$cenus, Gregorius magnus, vterque Gregorius græ
cus, Lactantius, Eu$ebius, Seuerianus, & Augu$tinus; qui cùm $uper P$al
mum 61. ad populum concionaretur, Mathematicum quendam in me
dium produxit redeuntem ad meliorem frugem, & huic arti tanqnam
<mgr>Po$t enat-
tationem
p$almi.</mgr>
per$idiæ renũtiantem. Quo item loco eos libros, quos D. Lucas in Actis

<pb 193>[res-1444-1-v_0201_193_t0]<rh>DE COELO CAP. III. QVÆSTIO IX.</rh>
A po$tolorum cap. 19. ab Ephe$ijs Diui Panli concione ad fidem con-
uer$is combu$tos narrat, a$$erit idem Augu$tinusfui$$e de rebus ad A$-
trologiam iudiciariam $pectantibus.</p>
<p>At neque ij tantum, quibus fidei, & Chri$tianæ veritatislumen af-
ful$it, $ed Ethnici etiam, $criptores eam exagitarunt, & irri$erunt, vt
Marcus V arro, qui ex illius $inu omnium $uper$titionum vanitates
<mgr>M. Varro.</mgr>
effluxi$$e $cribit; & Cornelius Tacitus hi$t. lib. 1. qui Mathematicos ge
<mgr>Cornelius
Tacitus.
Barde$$a-
nes.</mgr>
nus hominum potentibus infidũ, $perantibus fallax nuncupauit. Quod
etiam te$tati $unt doctiores A$trologi, vt Barde$$anes Chaldæorum
periti$simus a pud Eu$ebium Cæ$arien$em lib. 6. de præparatione E-
<mgr>Fauorînus.</mgr>
uangelica cap. 8. Fauorinus apud Gellium cap. 10. lib. 14. in ea oratio-
ne quam Romæ aduer$us A $trologos habuit. Eudoxus Platonis di$ci-
<mgr>Eudoxus.
Plato.
Ari$tot.</mgr>
pulus habitus $ua tempe$tate A $trologorum coryphæus. Nec$anè Pla-
to, & A ri$toteles Philo$ophiæ principes cùm de a$tris, & rebus cæle$ti-
bus di$putarent, nec ante illos Timæus Pythagoricus in libro de natu-
<mgr>Tim\,eus.</mgr>
ra quicquam de ratione ex a$tris diumandi literis mandarunt.</p>
<p>Plura contra hanc vanitatem di$ertè $crip$it Picus Mirandula libris
12. eiusque nepos libris quinque. Ger$on in Trilogio A $trologiæ, & in
tractatu de erroribus Art. Magicæ, Medina libro 2. $uæ Paræne$is, Mi-
randulanus Epi$copus libro 22. & 23. & 24. de $ingulari certamine, alijq.
ætatis no$træ Theologi, & Philo$ophi non pauci.</p>
<h>ARTICVLVS III.
DILVVNTVR PRIORA SEX AR.
gumenta initio propo$ita.</h>
<p>SOlutio verò argumentorum, quæ primo articulo retulimus,
ita $e habet. Solut, primi. Negamus po$$e A $trologos cu-
<mgl>Hune locũ
ampli$icat
Tullius 2.
de diuin.</mgl>
<mgr>Dilut. 1. at
gum.</mgr>
in$que hominis temperamentum, aut innatam propen$io-
nem è $yderum a$pectu planè cogno$cere; cùm neque Mars,
neque Saturnus, aut cæteræ $tellæ $int integra eorum cau$a, $ed nece$-
<mgr>Tempera-
menti &
in$it\,e in-
clinationis
cognitio
nequit ex
a$tris per-
fectè depre
hendi.</mgr>
$ariò etiam ad ea concurrat materiæ di$po$itio, & virtus formatrix à
parentibus $imul cum humido primigenio deriuata. Quin verò licet
Genethliaci ad A $trologiam Medicinæ artem adiungant, & Socratis
V. G. temperamentum, ingeniumque deprehendant, non proinde ta-
men futuros illius mores, & vitæ rationem cogno$cent. Quis enim ne$-
cit humanam naturam in vtramque partem flexibilem e$$e, magnamq.
habere vim ad morum mutationem rerum occa$iones con$uetudinem,
& dome$ticam di$ciplinam? Sunt quippe ingenia qua$i $tirpes, & vir-
gulta, quæ $i arte, cultuque domentur, facilé, vt ait poeta:</p>
<p>Exuerint $ylue$trem aninum, cultuque frequenti
<mgl>Virgilius 2.
Georgic.</mgl></p>
<p>In qua$cunque vocesartes haud tarda $equentur;</p>
<p>Quippe $olo natura $ube$t.</p>

<pb 194>[res-1444-1-v_0202_194_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Denique Gene$eos 4. Sub te erit appetitus tuus, ait Deus, & tu domi-
naberis illius. In pote$tate cuiu$que e$t appetitui, etiam reclamanti,
moderari, & in$urgentes motus accedente diuina ope coercere; recteq.
illud dictum e$t à Ptolemæo in Centiloquio, Sapiens dominabitur
<mgl>Sapi\~etis do
minium in
a$tra.</mgl>
a$tris. Et illud à quodam alio.</p>
<p>Quam fallò accu$ant $uperos, $tultique queruntur</p>
<p>Mortales: etenim no$trorum cau$a malorum</p>
<p>Nos $umus, & $ua quemque magis vecordia lædit.</p>
<p>Solut. 2. Sunt qui in Phy$iognomia, & Chyromantia non minus,
<mgl>Dilur. 2. ar
gum.</mgl>
quam in A$trologia iudiciaria hallucinentur. Certum e$t exlineis ma-
nuum, ex vultu, alijsque huiu$modi nec voluntatis actiones, nec futu-
ros euentus, aut fortunam alicuius præuideri po$$e, vt ex rationibus
$uperiùs adductis facilè quiuis intelliget. Non negamus tamen $igna
illa, quorum meminit Ari$toteles, aliaque ijs $imilia vtcunque tempe-
ramentum corporis indicare.</p>
<p>Solut. 3. Figmenta $unt hæc A$trologorum, qui fabulis non minùs,
<mgl>Dilut. 3.</mgl>
quàm poetæ cœum impleuere. Commenta $unt hominum, qui lucrum
ex fallaci admirationum illecebra quærunt, quique, vt D. Ba$ilius ho-
<mgl>D. Ba$il.</mgl>
milia 6. de mundi opificio ait, quemadmodum araneorum tela culices,
& mu$cas, ita ip$i indoctos, & imperitos aucupantur. Quod $crip$it
etiam D. Ambro$. lib. 4. Hexameron cap. 4. Talia, inquit, $unt retia
<mgl>D. Ambro.</mgl>
Chaldæorum, vt in his infirmi hæreant, validiores $en$u offen$ionem
habere non po$sint. Itaque vos, qui validiores e$tis cùm videritis Ma-
<mgl>Mathema-
tici telam
arane\,e tex
cntes.</mgl>
thematicos, dicite, telam ar ancæ texunt, quæ nec v$um aliquem pote$t
habere, nec vincula, $i tu non qua$i culex, aut mu$ca lap$u tuæ infirmi-
tatis incurras, $ed qua$i pa$$er, aut columba ca$$es inualidos pr\,epetis vo-
latus celeritate di$$oluas] Conuincuntur autem aperti mendacij Ge-
nethliaci in illa fatorum a$signatione, quod, vt D. Gregor. homil, cit.
<mgl>D. Crego.</mgl>
di$putat, Getulia, vt ferunt, non habet pi$catores, & tamen quis dicat
neminem illic na$ci in $tella A quarij? Lege quæ in hanc $ententiam
vberiùs $crip$it D. Clemens lib. 9. recognitionum.
<mgl>D. Clem.</mgl></p>
<p>Solut 4. Vt explicat D. Thomas 1. p. q. 86. art. 4. accidit nonnun-
<mgr>Con$ile a
tiã D. Th.
in 2.2.qu\,e$a
93.att.6. &
opu$e, 2.
cap.4.</mgr>
<mgl>Dilut. 4. ar
gum.</mgl>
quam dormientibus præ$en$io quædam futurorum ex impre$sione $u
periorum cau$arum materialium, nempe cœle$tium. Nam cùm corpo-
<mgl>De pr\,e$en
$ione quo
rundã e$$e
ctorũ natu
ralium ex
$omnijs.</mgl>
ra cœle$tia $int multorum futurorum cau$æ, excitantur aliquando
ex eorum defluxu in phanta$ia quorundam effectorum $igna, hoc e$t,
phanta$mata con$entanea motioni cœle$ti, quæ mundum inferiorem
ad pluuiam, aliudue quidpiam $imile mox futurum inclinat; $icque
cogno$cuntur talia futura per coniecturam quandam $ecundum in-
clinationem $uarnm cau$arum; vt $i V. G. luna imprimat cerebro
qualitatem aliquam præuiam pluuiæ, & primum ad eius qualita-
tis apprehen$ionem, deinde ad imaginandam futuram pluuiam phan-
ta$ia moueatur. Verùm hine nihil contra ea, quæ $tatuimus, colli-
gitur; tum quia hæc futura, $unt naturalium cau$arum effecta; quæ
ab A $trologis aliquo modo præno$ci queunt, vti diximus; tum quia

<pb 195>[res-1444-1-v_0203_195_t0]<rh>DECOELOCAP. III. QVÆSTIO IX.</rh>
eiu$modi præ$en$io non e$t certa, $ed probabilis duntaxat, & per
coniecturam.</p>
<p>Solut. 5. Quintum argumentum fal$um a$$umit. Non $unt a$tra $u-
<mgr>Dilut. 5. ar-
gum.</mgr>
turorum contingentium, & humanorum euentuum notæ, vt$upra o$-
tendimus. Illa autem verba E$aiæ cap. 34. aliam habent intelligentiam,
nimirum tantam futuram oppre$sionem carum gentium, quibus eo
loco Deus vindictam comminatur, vt eis cæle$tia lumina extingui, &
cœlum complicari, acrecedere videri po$sit. Locus verò A pocalyp$is
6. $ignificat die iudicij cœlum adeò tenebris obducendum, vt quem.
admodum literæ in libro inuoluto non videntur, ita nec $ol, aut reli-
qua a$tra videri queant. Alias præterea vtriu$que loci interpreta-
tiones afferunt Iu$tinus martyr re$pondens ad quæ$tionem nonage-
$mam Orthodoxorum, & alij.</p>
<p>Quod vero attinet ad locum Gene$eos, dicendum $tellas fui$$e in
cœlopo$itas vt e$$ent in $igna; non illa $igna, quæ ob$eruare vanitatis
e$t, $ed vtilia, & huius vitæ vlibus nece$$aria, V. G. in $igna imbrium,
$iccitatum, ventorum, tempe$tatum, aliarumq. pemutationum eiu$-
modi, quas nautæ in gubernando, & in $erendo agricolæ, & in meden-
do medici ob$eruant, vt D. Augu$tinus, Chry$o$tomus, Theodoretus,
<mgr>D. Augu$t.
Chry$o$t.
Theodore.
Apollin.
Hugo.
Iuml.
Beda.
Eucher.
Conciliũ
Brachar\~c$e</mgr>
A pollinarius, & Hugo de S. Victore interpretati $unt. Vel, vt inquiunt
Iunilius, Beda & Eucherius $igna dicuntur, quia priulquam $tellæ fie-
rent, non erãt,quibus ordo temporum notaretur, indicia, nec vnde me-
ridies, aut diei, noctisque horæ $ignarentur, donec mundus orientium,
& cadentium a$trorum beneficio potiri cœpit.</p>
<p>Denique illud de Iacob Patriarcha fictitium e$t, numeraturque in-
ter apocrypha à D. Athana$io in Synopi. Eumq. errorem videtur con-
cilium primum Bracharen$e cap. 9. nominatim condemna$$e hilce ver-
bis. Si quis duodecim $igna, id e$t, $ydera, quæ Mathematici ob$eruare
$olent, per $ingula animæ vel corporis membra di$sipata credunt, &
nominibus Patriarcharum a$cripta dicunt, vt Pri$cillianus dixit,
anathema $it.</p>
<p>Solutio 6. Negandum imprimis e$t dæmones aut cœli intuitu,
<mgr>Dilut 6. ar
guni.</mgr>
vt ex dictis con$tat, aut aliunde, vt D. Thomas 1. p. q. 75. art. 2. com-
muni Theologorum con$en$u docet, futura contingentia & euentus
fortuitos certa notitia præuidere. Quare ip$i cùm eiu$modi futura
enuntiant, oratione in diuer$as partes flexibili, & ad vtrumque euen-
<mgr>D\,emonum
ver$utia in
or aculis.</mgr>
tum $ophi$ticè, & ambiguè compo$ita vti con$ueuerunt, vt $i res $e-
cus euenerit, non Ip$orum fal$itati, aut ignorationl, $ed interpre-
tum in$citiæ a$cribatur. Tale fuit oraculum illud, quod Cræ$$o Regi
<mgl>Cicero 2.
de diuinat.
ex Herodo
to.</mgl>
A $iæ reddiderunt.</p>
<p>Cræ$$us Halym penetrans magnam peruertet opum vim.
Ex quo eliti non poterat $uam ne, an ho$tium vim e$$et peruer$urna.
& illud, quod Pyrrho Æaci ex A chille nepoti imperium orbis agitan-
ti, & Romanorum vires pertime$centi, re$ponderunt
<mgl>Cieer. 2. de
diuinat. ex
Ennio.</mgl></p>
<p>Aio te Æacida Romanos vincere po$$e.</p>

<pb 196>[res-1444-1-v_0204_196_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Quibus verbis non certò con$tabat, ip$e ne à Romanis, an ab eo Roma-
m$uperandi e$$ent. Sæpe etiam re$pon$a dæmonum palam menda-
cia, ac vana deprehen$a $unt, vt de A polline confe$$us e$t Porphy-
rius in libro de oraculis, referente Eu$ebio libro 6. de præparatione
<mgr>Lege Eu$e-
bium C\,e$.
1. 4. de pr\,ep.
Euan. c. 1.
Eugubinũ
in $ua Co$
mopeia c. 3.
A Elianũ de
varia hi$t.
lib. 3. Plutar
chũ in vita
Flaminij.
Valerium
Max. l. 1. c. 8
lege etiam
A Egid. qdl.
1. q. 10.</mgr>
Euangel. cap. 4. Et Oenomanus Græcus auctor, qui quamplurima A-
pollinis oracula fal$a collegit, acliteris mandauit, te$te eodem Eu$ebio
lib. 5 citati operis cap. 10.</p>
<p>Denique nonnunquam dæmones quædam futura contingentia vera
<mgl>D\,emone
vnde vera
nonnũquã
pr\,edicant.</mgl>
prænuntiant, quæ certô cogno$cunt, non propræ naturæ vi, $ed diui-
na reuelatione $ibi per $anctos angelos communicata, ita Deo iubente,
di$ponenteq. ex occulto $uæ $apienti\,e ordine, vt ait D. Augu$tinus 2.
de Gene$i ad literam cap. 17. & lib. 2. ad Simplicianum q. 3. D. Dama$-
cenus lib. 2. fidei Orthod. cap. 4. & D. Thomas 22. q. 172. art. 6.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
DILVITVR SEPTIMVM ARGVMEN
tum: explicatur qua ratione A$trologi aliqua
futura contingentia vera enuntient.</h>
<p>PO$tulat $eptimum argumentum, vt explicemus qua ratione
<mgl>Dilut. 7.
arg.</mgl>
prædictiones A $trologorum, licet maiori ex parte vanæ $int,
nonnunquam tamen cum eis euenta congruant. Sunt ergo
huiusrer variæ cau$æ, $ed tres præcipuæ.</p>
<p>Prima e$t, quia cùm multa prænuntient, ca$u ex ijs aliquid eue-
nit. Quod ob$eruauit, præter alios, Fauorinusapud Gellium loco cita-
<mgl>Fatorinus.</mgl>
to aiens A $trologosnon cõprehen$a, neque percepta dicere, $ed lubrica
coniectatione innixos, & qua$i per tenebras ingredientes nonunquam
in veritatem imprudenter, ac rarò admodũ incidere; ita vt omnia, quæ
temerè aut a$tutè vera dicunt, præ cæteris quæ mentiuntur, pars mil-
le$ima non $it. Quoniam autem quæ fal$o dicunt, plerunq. $ilentio in-
<mgr>Lege D. Au
gu$t. lib. 83-
qu\,e$tionũ.
qu\,e$t. 43.</mgr>
uoluuntur; quæ verè licet ca$u, in vulgus, hominumq. $ermonem dima-
nant: inde fit vt apud imperitos diuinare exi$timentur.</p>
<p>Secunda cau$a e$t occulta diuinæ prouidentiæ di$po$itio quæ vt D.
Augu$tinus 4. Confe$sionum cap. 3. docet, aliquando cæcas hominum
mentes ignoto quodam in$tinctu $ic agitat, vt ne$eientes proferãt quæ
con$ulentes, vel ex eorum meritis, vel ex aby$$o iu$ti iudieij Dei opor-
teat audire. Quo etiam modo fortuitæ $ortes, quas Ethnici v$urpa-
<mgl>De$ortibus
fortuitis.</mgl>
<mgr>De$ortibus
Decret. 26.
qu\,e$t. 5. D.
Tho.2. 2. q.
85. art. 8.</mgr>
bant, in quibus nullam $idem ine$$e con$tat, interdum aliquam dabant
foturorum $ignificationem, vt annotauit Xi$tus Senen$is lib. 6. $uæ
Bibliothecæ. Sic Alexandro Seuero, (refert id Lampridius in eius
vita) cùm adhuc e$$et adole$cens, & nihil minus, quàm imperiũ medita
recur dum Virgilianas $ortes puerorum more $crutatur, (nam quia poe
tasdiuino numine afflatos, ver$us canere $ibi Ethnici per$uadebant,

<pb 197>[res-1444-1-v_0205_197_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. EXPL ANATIO.</rh>
ex ei$dem ver$ibus $ortito multa vaticinia erui po$$e exi$timabant) Se
uero igitur carmina illa è $exto Æneidos obtigere, quæ futurum illi
imperium portenderent.</p>
<p>Tu regere imperio populos Romane memento;</p>
<p>Hæ tibi erunt artes pacisque imponere morem,</p>
<p>Parcere $ubiectis, & debellare $uperbos.</p>
<p>Tertia cau$a e$t, quia nonnunquam A $trologus ea prædicit, quæ ip$i
dæmon ex pacto, & $ocietate, vel ex occulto in$tinctu $uggerit, vt D.
Augu$tinus lib. 5. de ciuit. Dei cap. 7. docet hi$ce verbis, Non immeritò
creditur, cùm A $trologi mirabiliter multa vera re$pondent; occulto in
<mgr>Nonnun-
quam A $-
trologi in$
tinctu d\,e-
minũ pr\,e
diuinant.</mgr>
$tinctu fieri $pirituum non bonorum, quorum cura e$t has fal$as & no-
xias opinones de A $tralibus fatis, in$erere humanis mentibus, atqur fir
mare, non horo$copi notati, & in$pecti arte, quæ nulla e$t. Quo autem
pacto dæmones certam contingentium prænotionem interdũ habeãt,
$uperiori articulo expo$uimus. Et verò $apienter monet D. Augu$tinus
<mgl>Lege D.
Th. 2. 2. q.
95. art. 5.</mgl>
2. $uper Gene$. ad literam cap. 17. magis cauendos e$$e eos A $trologos,
<mgr>Magis $u$
pectos e$$e
iudiciarios
qui vera
pr\,enũtiat.</mgr>
qui vera dicunt, quàm qui fal$a; hi enim vanitatem $uam produnt; illi
initi cum dæmonibusfæderis $u$picionem dant. Addit quoque idem
$anctus doctor lib. 2. de doct. Chri$tiana cap. 22. & 23. interdum v$u eue-
nire, vt homines hi$ce dediti $uper$titionibus vera prænuntient per-
mittente Deo in $celerum pœnam, hanc eis dari occa$ionem $e $e magis
magisque in$erendi multiplicibus laqueis pernicio$i$simi erroris.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. IV.</h>
<p>_F_ <n a>Iguram autem cælum rotundam babere nece$$e e$t.
<mgl>_Tex. 22._</mgl>
Hæe enim accommodati $sima $ub $bantiæ ip$ius, &
natura etiam prima. Dicamus autem vniuer $aliter. quæ
nam & in planis & in $olidis figura $it prime. <n b> Omnis
ilaque figura plana, aut à rectis lineis aut à circumferen-
tia continetur; & illa quidem à pluribus, hæc ab una li-
nea $olum, Cum unum igitur in vnoquoque genere prius
</tf>
<tf 2>
<h it>Capilis quarti Explanatio.</h>
<p>FIguram <ac a> autem }</ac> Di$putat de cœli figura, $tatuitque cœ$um rotun-
<mgr>Prima $igu
ra primo.
ac nobili$-
fimo cor-
poti.</mgr>
dum e$$e & globo$um. Quod ita probat. Prima figura debetur pri-
mo corpori: $ed figura rotunda e$t prima tam earum, qu\,e in planis,
quàm qu\,e in $olidis corporibus vi$untur. Igitur h\,ec debetur cœlo
quod inter omnia corpora $implicia primum e$t ac nobili$simum.</p>
<p><ac b> Omnis itaque figura }</ac> A $$umptionem $uperioris $yllogi$mi dupli
ci argumento com
probat, quorũ pri-
<mgr>Figura pla
tia quetu-
plex.</mgr>
num e$t, Omnis fi
gura plana aut e$t
rectilinea, $icut triã
gulus, & quadratũ,
aut circularis, velu
ti circulus ip$e: om
nis autem rectili-
nea $igura contine
tur pluribus lineis,
circularis verò vna
tantemeigitur cùm
vnum plura, & $im
plex com po$itum antecedat, $equitur $iguram rotundam priorem e$$e figuris planis.</p>
<p><ac c> Pr\,eterea $i perfectum }</ac> Secundum argumentum ita. habet. Peifectum natura prius
</tf>

<pb 198>[res-1444-1-v_0206_198_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
$it multis natura, compo$itoque $implex figurarum
<mgr>_Text. 23._</mgr>
planarum profestò circulus erit prima. <n c> præterea $i
perfestum, id e$t, extra quod mbil eorum, quæ $ant
ip$ius accipi pote$t, quemadmodum prius e$t defi-
nuum, & linea quidem recta $emper additio fieri
pote$t, lineæ verò circulari nunquam, paret perfestam
eam lineam e$$e, qua ip$um eirxulum cõtinet, Quare $i per
festum prius c$t imperfesto, ob hæc & circulus prime erie
figura. <n d> Eodem & $phæra modo $olidarum figurarum
prima erit figura: $ola nanque ab una $uperficie
cominetur: restarum vero linearum figuræ à pluribus
continentur, Vt enim in planis circulus $e $e habet, $ic in
<mgr>_Text. 24._</mgr>
$olidis $phare. <n e> Qui præterea $olida diuidũt in plana, at q;
ex planis corpora generant, bis ie$tes fui$$e videntur. So-
lam enim figurarum $olidarum $phæram non diuidunt, vt
non plures $uperficies, quam vnam habent\~e. Diui$io enim
in plana non perindè efficitur, vt qui$piam diuid\~es in par
tes diuidat totum. $ed vt in $pecie diuer$a: patet igitur
<mgr>_Text. 25._</mgr>
ξphæram figurarum e$$e $chdarum primã. E$t in$uperma
ximè con$onum rationi $i or do per numerum a{$s}ignetur,
boc ip$am modo di$ponere, vnitatem quidem circulo, dua
litatem autem triangulo tribuentdo, cum duobus a quales
$uos angulos habestat rectis. Si vero vnitas triangulo tri-
<mgr>_Text. 26._</mgr>
buatur, circulus non erit $anè figura. <n f> Cum autem prima
figura primi $it corporis, primum verò corpus id$it, quod
est vltime in conver$ione, rotundum id erit $anè quod fer
tur conuer$ione. & id ergoquod illi inbæret: quod enim
bæret rotundo, id rotundum etiam est. Similiter & ea,
quæ in medio collocantur: ea nanque, quæ à rotundo cor-
pore continentur, ac tangunt, rotunda e$$e cunsta nece$$e
est. e. At que $unt $ub vagarum sphæa, $uperam spberam
tangunt. Quare ip$um uniuer. $um rotundum erit. Omnia
nanque tangunt, bærentque spbaris. <n g> Praterea cùm vl-
<mgr>_Text. 27._</mgr>
deatur ac $upponatur vniuer $um ip$um ver$ari, demõ$tra
tumque $it extra conuer $ionem extimam neque locũ neq.
vacuum e$$e, rotundum etiam e$$e, ob bæc etiam ip$a nece$
$e e$t. Nam $i restarum linearum crit figuræ, eueniet &
locum e$$e & corpus & vacuum extima: nam cum recta-
rum linearum figura ver$atur, nunquam enndem occupa-
bit locum: $ed vbi prius er at corpus, nunc non erit: & vbi
</tf>
<tf 2>
e$t imperfecto: $ed circularis linea perfecta e$t, recta verò minimè: igitur linea cirenla-
<mgl>Linea crt-
cularis per
fecta.</mgl>
ris e$t omnium
prima, atque adeò
etiam circularis $i
gura. Minorem
propo $itionem ita
$uadet. Imper$ec-
tum e$t id, cui ali-
quid adiungi po-
te$t: neque enim
$it acce$sio ni$i ad
id, cui dee$t ali-
quid: atqui rect\,e
line\,e $emper ali-
quid addi pote$t,
non verò circula-
ti: ergo & c\,et.</p>
<p><ac d> Eodem x $ph\,e
<mgl>Figura
$ph\,e ica in
ter $olidas
prima.</mgl>
r\,e modo}</ac> O$ten-
dit $iguram $ph\,e-
ricam e$$e primam
inter $olidas, pro-
indeq. primo eor-
pori, id e$t cœlo
deberi. Nam figu-
ra $ph\,erica tantũ
modo vna $uper-
ficie totũ corptis
ambiente contine-
tur: at figur\,e recti,
line\,e plures obti-
nent $uper$icies, vt
corpus cubitũ $er,
pyramis quatuor.
Quapropter quem
locum in planis fi
guris circulus, eun
d\~e in $olidis $ph\,e-
ta, $eu globus ob-
tinebit.</p>
<p><ac e> Qui pr\,eterea
$olida } </ac> Aliorũ aue
toritate propo$itũ
con$irmar, refertq.
duas opiniones.
Nam quidam cor-
pora $ecant in $u-
per$icies, ea demq.-
ex $uper$iciebus cõ
flant, qui $olã $ph\,e
ricam $igurã inter
<mgl>Diuer$a ratio $ecan
di corpora</mgl>
$olidas non re$ol-
nunt in plures $uperficies, c\,eteras re$oluũt, vt pyramid\~e in quatuor triangulares. Alij ve
to ordinem figurarum a$signant $ecundum $pecies numerorum adaptando $iguras nu
</tf>

<pb 199>[res-1444-1-v_0207_199_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
munc non est, rut $ur ob angulorum tran$itionem erit. Ea-
dem euenient, & $i quisphiam aliam figuram aliquam ip$i
tribuerist non babentem eas linea, quæ ex medio progre-
diuntur æquales, veluti lentis figura $imilem, aui oui, In
omnibus enim eueniet, & locum e$$e & vacuum extra cæ-
lum: propterea quòd totum non cundem occupat locum.
<n h>Præterea, $i cæli latio quidem men$ura e$t motunm,
<mgl>_Tex. 28._</mgl>
Propterea quòd $ola continuus e$t & vniformis $empiter-
nusque motuis: in vnoquoque autem genere men$ura id
e$t, quod e$t minimum: minimus verò motis is e$t celerri
mus: patet cæli motum omnium motuum celerrimum e$$e.
<mgl>_Tex. 29._</mgl>
At eorum, quæ ab eodem ad idem pergunt, minima ip$ius
circuli linea e$t: per minimam autem, e$t motus colerri-
mus. Quare $i cælum conueritur, celerriméq. mouetur,
rotundum ip$um e$$e nece$$e est. <n i> Sumere etiã quispiam
<mgl>_Tex. 30._</mgl>
& ex bi$ce corporibus, quæ circa medium collocantur.
hanc fidem pote$t, Si enim aqua quidem e$t circa terram,
aer autem circa aquam, & ignis circa aerem collocatur:
et $upera corpora per rationem candem ita $e babent. Ete
nim continua quidem non $unt, tangunt autem bæc: aque
verò $uper ficies rotunda est $anè: at que quodrotundum
targit, circaque rot undum e$t $itum, & ip$um tale e$$e ne
ce$$e e$t. Patet bac etiam ratione, cælum rotundum e$$e.
<n K> At vero $uperficiem aquæ talem e$$e patebis, $i $upp-
$itionem $ump$erimus, aquam $uapte natura $emper ad
<mgl>_Tex. 31._</mgl>
magis concauum locum confluero, &cum locum magit
concauum e$$e qui est propinquier centro. Ducantur igi-
tur ex. A. centro restæ linea A. B. & A. C. & ex B. in
C. linea producatur B. C. ad quam ab A. perendicnlaris
ducatur A. D. & pratrabatur in E. patet it aque lineam
A. D. minorem e$$e lineis A. B. & A. C. ergo hic locus
magis concauns est. Quare affluet aqua quou$que fuerit
in æqualitatem redacta. At A. E. equalis e$t hi$ce, quæ
$unt à centro dusta. Quare aquam ip$am in hi$ce e$$e
quæ $unt ex centro ducta nece$$e e$t. Tunc enim quie$-
cit. Atea, quæ tangit eas quæ $unt ex centro dustæ,
circumferentia e$t. Rotunda e$t ergo $uperficies aqua
quæ quidem e$t B. ξ. C. <n l> Patct igitur ex bi$ce, que
<mgl>_Tex. 32._</mgl>
dicta $unt, mundum e$$e rotundum, atque adeò ex-
</tf>
<tf 2>
meris, iuxta quorum placitum oportet, vt circulus adapretur vnitati, quia e$t $implici$-
$ima figurarũ: triã
gulus duabtati,
quia anguli trian-
guliad\,e quãtur du
obus rectis.</p>
<p><ac f> Cùm aut\~e pri-
<mgr>Figura ole
mentorum
rotunda.</mgr>
ma }</ac> Ex rotundit a-
te primi orbis cò-
pbac c\,eteras $ph\,e
ras ei $ubiectas,
itemque elementa
rotunda e$$e. Nam
id, quod rotundo
coh\,eret & conti-
guum e$t, quodq.
à rotundo conti-
netur, rotundum
e$$e debet: ita verò
$e habent inferio-
res orbes cœle$tes
repectu fupremi
& elementa com-
paratione lunaris
globi.</p>
<p><ac g> Pr\,eterea cùm
<mgr>Figura cœ
li rotũda.</mgr>
videatur }</ac> Figuram
cœli e$le rotun-
dam ita rur$us col
ligit. Cœlum, vt li
bro $uperiori pro
batum e$t, torque-
tur in orbem. igi-
tur haber $iguram
rotundam: $i enita
figuram aliquam
rectiline ã, vt trian
gularem, vel qua-
dr angularem ha-
beret, & tam\~e cit-
culariter mouere-
tur, vtiq. angulis $i
bi per motũ vici$-
$lin $uccedentibus
$ieret vt vbi nune
<mgr>Qu\,e incó-
moda $e-
queretur $i
cœlum nõ
e$$et rotun
dum.</mgr>
corpus nõ e$t, po$
tea e$$et, & è con-
uer$o. Atq. ita $e-
queretur extra cœ
lũ e$$e locũ, corpus, & vacũ: quia videlicet daretur illic $patiũ idoneũ aptitudine pro-
xima ad corpus recipiendũ: & in eo $patio nũc e$$et aliqua pars cœli, qu\,e illud imple-
ret. nũc nulla e$$et: proindeq. vacuũ exi$teret: cũ hoc nihil aliod $it, quã locus $eu $pa-
tiũ nõ repletũ corpote aptũ tam\~e repleri. lege $i placet qu\,e de huiu$modi vacno extra
cœlum $crip$imus libro quarto Phy$icorum capite nono qu\,e$tione prima articulo 5.
Addit Ari$toteles cadem $equi ab$urda, $iq is cœlo vellentis, vel oui, aut quãcunque
</tf>

<pb 200>[res-1444-1-v_0208_200_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
actè, vt nihil eorum, quæ manu conficiuntur, nec aliud
quicquam eorum, quæ apud nos oculis cernuntur $it tam
exactè rotundum, Nibil enim eorum ex quibus constat
adeò uniformit atum exastamue rotunditatem $u$cipere
pote$t, vt ip$ius corporis obeuntis natura, Manifestũ est
enim rationem eam $ubire, quam aqua $ubit ad terram,
& elementa ea, qua pius $emper remota $unt at que di$-
tant.</p>
</tf>
<tf 2>
aliam figuram pr\,eter rotundam tribuat. Id vero qua ratione $equatur proxima qu\,e$-
tione planum fiet.</p>
<p><ac h> Pr\,eterea $i cœli }</ac>
Mostus cæli cùm $it maximè \,equabilis ac perpetuus, e$t men$ura
aliorum motuum
e$t ergo veloci$si
mus, id e$t, minus
con $umit tempo-
ris, quod e$t om-
nium motu$i men
$ura. Con$ecutio
probatur, quia id
e$t m\~e$ura in quo
hbet genere, quod
e$t minimum, vt
in melodia tonus,
in ponderibus vn
cia, in numeris vnitas, at motus veloci$simus minimus e$t. Deinde inter omnes lineas.
qu\,e ab codem ad idem in orbem redeunt, perfecte circularis breuior e$t celeriu$que de
curritur. Igitur cælum, cum veloci$simè moueatur, nece$$ario mouebitur per lineam
perfectè circularem.</p>
<p><ac i> Sumere autem }</ac> Probat cœlum e$$e $ph\,eric\,e figur\,e ratione petita ab elementarijs
corpòribus, qu\,e rotunda & globo$a $unt. Enim vero elementa licet inter $e non $int
continuata: tamen cùm inter ca nullom intercedat vacuum, mutuò $e tangunt: & ter-
ram, qu\,e rotunda e$t, aqua complectitur, aquam aer, aerem ignis, omnia circulari ambi
tu. Quare & cœle$tia, qu\,e h\,ec omnia $uo complexu coercent, rotunda eruot.</p>
<p><ac K> At vero $uper$iciem }</ac> Quod extremitas aqu\,e rotunda $it, inde colligit, quia aqua
$emper ad depre$siorem, atque humiliorem locum confluit, nec vnquam qure$cit, do-
nec paribus a mundi centro lineis di$tet.</p>
<p><ac l> Pater igitur }</ac> Concludit mundum $ph\,ericum e$$e tum ratione corporum elementa-
rium: tum maxime propter cœle$tes orbes: illa enim rotunditatem, $ed non perfectã
habent, hi perfecti$simam.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
VTRVM COELVM GLOBOSA FIGV.
ra præditum $it, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
AFFIRMATIVÆ PARTIS
confirmatio.</h>
<p>NOn fuit apud veteres de figura cœli con$en$io, vt
præter alios referunt Theodoretus in lib. de ma-
teria & mundo, & Plutarchus lib. 2. de placitis
<mgl>Opiniones
veterum de
cœli figu-
ra.</mgl>
Philo$ophorum cap. 2. Quidam namque cœlum in
oui $iguram conformabant; alij te$tudini, alij pi
neæ nucis $imilem credebant. Non defuere etiam,
qui ei quamlibet figuram commodè aptari po$$e,

<pb 201>[res-1444-1-v_0209_201_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. QUÆSTIO I.</rh>
contenderent. Primus Thales Mile$ius in Ionia, Pythagoras in Italia
cœlum $phæricum e$$e docuit; quam $ententiam $ecuti $unt Babylo-
nij, Chaldæi, & Æ gyptij, eaque multis rationibus partim ab A $tro-
nomia, partim à naturali Philo$ophia petitis proximo capite confir-
mauit Ari$toteles; itemque Ptolemæus 3. c. lib. I. editionis magnæ,
<mgr>Ari$tot.
Ptolem.
Plato de
cœli figu.</mgr>
Alphraganus differentia 2. & alij. Plato verò ea de re ita $crip$it in
Timæo. Animal quippe hoc, quod intra $uum ambitum erat omnia
<mgl>Mundũ ma
gnum ani-
malveteres
appellabãt.</mgl>
animalia contenturum, eam figuram præcipuè requirebat, in qua om-
nes figuræ continerentur. Quapropter $phæricum fecit, in quo om-
nis extremitas paribus à medio radijs attingitur; idque ita tornauit,
vt nihil effici po$sit rotundius, & vt omnes partes e$$ent omnium $i-
millimæ. Putabat enim $imile di$simili multò pulchrius e$$e: læuem
præterea hunc globum extrin$ecùs vndique expoliuit. Hactenus
Plato. Cicero etiam in 2. de nat. Deorum de cœli figura agens. Quid,
<mgr>Tullius.</mgr>
inquit, pulchrius ea figura, quæ $ola omnes alias figuras complexa
continet, quæque nihil a$peritatis habere, mhil offen$ionis pote$t,
nihil inci$um angulis, nihil anfractibus, nihil eminens, nihil la-
cuno$um?</p>
<p>Præter eas verò rationes, quibus A ri$toteles cœli rotunditatem
a$truxit, aliæ quoque afferri con$ueuerunt. Nimirum ex indicio mo-
tus fixarum $tellarum, quas con$picimus præpeti vertigine circa po-
<mgr>Prima ra-
tio pro cœ
li totund.
2. ratio.</mgr>
lum, tanquam circa centrum ver$ari, ac rotundum $patium confice-
re. Deinde ex meatu $olis & lunæ, atque omnium inerrantium $y-
derum, quæ vbique maris & terrarum ab horizonte paulatim a$cen-
dere videntur, donec ad medium cœli, & inde ad occa$um perue-
niant, à quo rur$us ad ortum rotunda circumuectione commeant.
Tertiò ex di$tantia $tellarum fixarum, quia $i cœlum alterius e$$et
<mgr>3. ratio.</mgr>
figuræ, earum aliæ nobis magis vicinæ forent, aliæ minus; $iquidem
non in quouis cœli tractu pari intercapedine à terra di$tarent, quod
tamen repugnat experientiæ, qua intuemur omnes $tellas fixas ea-
dem perpetuò ad nos di$tantia circumagi, & eas, quæ polo vicinio-
<mgl>Stell\,e fix\,e
$emper \,e-
que di$tant
à terra.</mgl>
res $unt minorem circulum de$cribere, quæ verò ab illo plus di$si-
dent, maiorem, Quarto ex a$trorum figura. Idem enim iudicium
<mgr>4. ratio.</mgr>
e$$e debet de a$tris, & de ip$o cœlo; at figuram a$trorum rotundam
e$$e con$tat, cùm in quacunque regione, & in qualibet cœli parte ro-
tunda appareant, Priuatim eutem id in luna con$picuum e$t; $iue
enim corniculata, $iue plena $it, $iue aliam $ui $peciem præbeat, $em-
per circulariter à $ole illu$tratur. Quintò ex A $tronomicis in$tru-
<mgr>5. ratio.</mgr>
mentis, quæ in figuram rotundam efformantur, vt cœli rotundi-
tatem imitentur (quod in $phæra arte fabricata, in a$trolabio, & glo-
bo cœle$ti, alijsque eiu$modi videre licet) nam $i cœ um alterius figu-
ræ e$$et, nequaquam illa quoquover$um con$tituta idonea e$$ent ad
altitudinem & di$tantiam $yderum dimetiendam.</p>

<pb 202>[res-1444-1-v_0210_202_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS II.
DILVVNTVR RATIONES QVORVN.
dam cœli rotunditatem negantium.</h>
<p>MVlti tamen graues Auctores $ententiæ de cœli rotundi-
tatem non acquieuerunt. D. Augu$tinus lib 2. de gene$i
<mgl>D. Augu$t.</mgl>
ad lit. cap. 9. & alibi, dubitare $e inquit, an terra cœlo
vndique circumfu$o contineatur. Lactantius lib. 3. di-
<mgl>Lactant.</mgl>
uinarum in$tit. cap. 24. deridet eos, qui cœlum rotundum & in om-
nes partes deuexum crediderunt, eo poti$simùm ductus argumento,
quòd $equeretur mde terram quoque globo $imilem e$$e, vtpote ro-
tundi corporis $inu inclu$am, $icque ex ea parte: quæ nobis e$t aduer-
$a, pendere omuia, quæ a pud nos iacent. D. Chry$o$tomus homil. 14.
<mgl>D. Chry $.</mgl>
& 17. ad Hebræos coarguit cœlum $phæricum ponentes; cùm $criptu-
ra appellet cœlum tabernaculum à Deo fixum Eiu$dem $ententiæ fue-
re alij, quorum meminit D. Dama$cenus lib. 2. Fidei orthodoxæ cap. 6.
<mgl>D. Dama$.
P$alm</mgl>
qui cœlum hemicycli figuram obtinere probabant exillis verbis P$al.
103. extendens cœlum $icut pellem; vbi pellis nomine, nihil aliud, quàm
tentorium, atque adeò nonglobi, $ed hemicycli potius forma de$igna-
tur. Quod apertiùs item con$irmant verba illa e$aiæ cap. 40. expãdit
<mgl>F$ai.
Procopius.</mgl>
cœlos $icut tabernaculum ad habitandum. Deniq. Procopius Gazæus
in commentarijs $uper Genel. cap. 1. & 7. exponens locũ illum in prin-
cipio creauit Deus cœlum & terram, a$$erit eorum $ententiam, qui cœ-
lum prædicant rotundum â cathohca di$ciplina alienam e$le.</p>
<p>Verùm non e$t cur ob hæc à propo$ita $ententia de rotunda cœ-
<mgl>Opinio de
cœli rotun
ditate om-
mino certa.</mgl>
li $igura di$cedamus, quam omunio certam e$$e non rationibus $o-
lùm conuincitur; $ed experimento etiam compertum e$t ab ijs, qui
terræ deuexitatem tran$gre$si videre vtrumque hemi$phærium, &
antipodas aduer$a nobis ve$tigia prementes, de quibus cecinit Ma-
<mgl>Manilius
de Antipo
dibus.</mgl>
nilius in A $tronom.</p>
<p>Nec minor e$t illis mundus, nec lumine peior,</p>
<p>Necnumero$a minus na$cuntur $ydera in orbe.</p>
<p>Nec $ententia de rotunditate cœli vllo modo repugnat diuinis lite-
ris: quin verò pote$t ea inde non ob$curè colligi, vt ex illis verbis ini-
tio Eccle$ia$tæ, $ol occidit, & in locum $uum reuertitur, ibique rena$-
<mgl>Pccle$ia$-
aec.</mgl>
cens gyrat per meridiem, & flectitur ad aquilonem; lu$trans vniuer-
$a in circuitu pergit $piritus, & in circulos $uos reuertitur.] Quæ
verba indicant $olem in orbem ver$ari, quod non ni$i corpori glo-
bo$o conuenit. Quare D. Hieronymus in comment. capitis quin-
<mgl>D. Hieron.</mgl>
ti epi$tolæ ad Ephe$ios grauiter eos increpat, qui cœlum non vn-
dique rotundum, $ed fornicis modo curuatum faciunt. In quam
fententiam lege quoque, $i placet, D. Clementem libr. 8. recog-
nitionum.</p>

<pb 203>[res-1444-1-v_0211_203_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. Q VÆSTIO I.</rh>
<p>Atque hoc duplex hemi$phærium putat D. Hieronymus epi$tola
128. ad Fabiolam $igni$i catum fui$$e in lege veteri duobus lapidibus
$marag dinis vel onychinis, qui in ve$te $ummi lacerdotis po$iti vtrun-
que eius humerum tegebant.</p>
<p>Itaque illa diuinæ paginæ te$timonia $uperiùs adducta nihil con-
tra no$tram a$$ertionem continent. Non enim cœlum, tabernaculi,
<mgr>Cur cœl$l
in diuinis
literis vo-
cetur taber
nasulũ, t\~e-
toriũ, for-
nix.</mgr>
tentorij, aut fornicis nomine $ignificant ad indicandam eius figu-
ram, $ed officium. Quod videlicet $icut eamera, & tentorium eos,
qui ingrediuntur, obtegit; ita cœlum omnium rerum, quæ ip$ius am-
plexu continentur, operimentum e$t. Addit quoque D. Augu$tinus 2.
<mgl>Quid $it
Deum ex-
t\~edi$$e cœ
lum ficut
pellem.</mgl>
de Gene$i ad liter. cap 9. dici in P$almo Deum extendi$$e cœlum $icut
pellem ad fabricandi facilitatem $ignificandam, quòd tam facile Deo
fuerit illam cœle$tis mundi immen$itatem condere, quam facile nobis
e$t complicatam pellem extendere.</p>
<p>Quod attinet ad rationem Lactantij, concedendum e$t terram e$$e
<mgl>Vltimò
cap. huius
libri.</mgl>
<mgr>Diluitur
ratio La-
ctantij no-
gantis An
tipodas.</mgr>
globo$am, quod in progre$$u demon$trabitur: negandum tamen $equi
inde, ea, quæ terræ globo ex alia parte nobis aduer$a $u$tentantur, $u$-
pen$a pendere: cùm omnia grauia $uo pondere ad mundi medium fe-
rantur, nec inde ni$i a$cendendo, ac contra naturam $uam diuelli que-
ant. Itaque non magis pendent quæ in terra hærent apud Antipodas,
quam quæ apud nos. Sed hac de re plura $eparatim.</p>
<h>ARTICVLVS III.
ALIA ARGVMENTA, QVIBVS OS
tendi videatur cœlum non e$$e rotundum.</h>
<p>SEd alia occurrunt argumenta, quibus o$tendi videatur $i-
guram cœli non e$$e globo$am. Primùm $tellæ, etiam fi-
<mgr>Primũ ar-
gument.</mgr>
xæ, non eandem $emper habent à terra di$tantiam. lgitur
cœlum non e$t rotundum. Antecedens probatur, quia $tel-
læ prope horizontem maioresnobis apparent, quàm in medio cœlo:
idque non ob aliam cau$am, ni$i quia tunc propinquiores cernuntur.</p>
<p>Secundò, luna & $ol non videntur a$pectur no$tro in $phæram con-
<mgr>2, argum.</mgr>
globata, $ed plana, idque etiam puro & $ereno aere: non $unt igitur ro-
tũda, atque adeò nec ip$um cœlum. Adde quod licet a$tra rot unda vi-
derentur, non e$$et id euidens rotunditatis argumentum. Nam qua-
<mgr>Quadrata
cum pro-
cul $út, cur
vidétur ro
tunda.</mgr>
drata è remotiori loco rotunda apparent, quia vt A phrodi$ien$is in 1.
lib. problematũ q. 35. aduertit, cùm oculus quadrati angulos percipere
eminus non po$sit, illis detractis rotundum videtur, quod relinquitur.
Quod item Lucretius 4. $ui poematis hi$ce ver$ibus expre$sit.</p>
<p>Quadratasque procul turres cùm cernimus vrbis,</p>

<pb 204>[res-1444-1-v_0212_204_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Propterea fit vti videantur $æpe rotundæ,</p>
<p>Angulus obtu$us, quia longè cernitur omnis:</p>
<p>Siue etiam potius non cerniturac perit eius</p>
<p>Plaga, nec ad no$tras acies illabitur ictus:</p>
<p>Aera per multum quia dum $imulacra feruntur,</p>
<p>Cogit hebe$cere eum crebis offen$ibus aer.</p>
<p>Tertiò, $i cœlum e$$et in$tar oui, aut cylindri non ob id $equeretur
<mgl>3. argum.</mgl>
dari vacuum. Nihil igitur vetat quominus cœle$tia corpora hi$ce figu-
ris prædita $int. Probatur a$$umptum, namque $i in figura oui, aut cy-
lindri de$ignetur axis ab vno apice ad alium traductus; ita vt cœlum
circa vtrumque apicem tanquam circa polum voluatur, non dabitur
vnquam locus $ine corpore, vt intuenti patet.</p>
<p>Quartò, cœlo debetur figura maximæ capacitatis; cùm cætera cor-
<mgl>4. argum.</mgl>
pora totius vniuer$i intra $e includat: $ed figura $phærica e$t omnium
I$operimetrarum minima, vt docet Archimedes in lib. de I$operime-
tris Igitur corpus cœle$te aliam $iguram habet.</p>
<p>Vltimò, probabit aliquis magis videri cœlo congruere quadratam,
<mgl>5. argum.</mgl>
quàm rotundam figuram; illa enim firmitatem, hæc incon$tantiam
de$ignat; vnde $apientia in quadrato hærens, fortuna globo pendens
à veteribus pingebatur.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
SVPERIORVM ARGVMEN.
torum dilutio.</h>
<p>AD vberiorem explicationem primi argumenti $ciendum
<mgl>Solut. 1. ar-
gum.</mgl>
in primis $i rem ad Geometricam $ubtilitatem renocemus,
$tellas in horizonte longiùs á nobis di$tare, quàm cum in
medio cœlo $unt. Namque inter nos, & cœli medium,
<mgl>Stell\,e in
horizonte
cur lõgius
à nobis di
$tent.</mgl>
quod no$tro vertici re$pondet, duo tantum elementa intercedunt,
aer nimirum, & ignis: at inter nos, & alias cœli partes iuxta horizon-
tem præter duo elementa interiacet etiam $emidiameter terræ. Ve-
rùm quia quantitas huius $emidiametri comparata ad cœli di$tan-
tiam non pote$t à nobis $en$u digno$ci, actora etiam terra, vt Mathe-
<mgr>Terra ies-
$tar punctã
ad cœli có
plexum.</mgr>
matici docent, ad cœli immen$itatem, vicem puncti obtinet; ideo
commune e$t A $trologorum proloquium omnes cœli partes æqua in-
tercapedine à nobis di$tare. Ad argumentum igitur re$pondendum
erit $tellas $ixas (errantium namque alia ratio e$t, vt $uo loco pate-
bit) $i de illa di$tantia quæ a$pectu $ecerni queat, loquamur, æquali-
<mgl>Medij cra$
$itudo a$pe
@ũ variat.</mgl>
bus $emper $patijs à terræ mole abiunctas e$$e. Cæterùm prope hori-
zontem maioresnobis videri, non quodre vera maiores $int, $ed pro-
pter interlecti medij cra$sitiem. Etenim (vt etiam docent per-

<pb 205>[res-1444-1-v_0213_205_t0]<rh>DE COELO CAP.IV. QUÆSTIOI.</rh>
$pectiui, & præter alios aduertit Ari$toteles lib. 3. Meteororum cap.
<mgl>Hae de re
etiam Fra-
ca$tori in
homocen-
tricis c. 23.
Ioanne: à
$acro Bo$-
co 1. cap.
$\’ph\,er\,e. A-
phrodi$\,e<_>9</_>
1. lib. prob.
q. 34.</mgl>
4. Seneca 1. lib. nat. quæ$t. cap. 7. & Alphraganus diff.2.] compertum e$t
$i medium cra$$um den$umque $it, maiora omnia, $icuti & propinquio-
ra, videri; quod in ijs, quæ per aquam con$piciuntur, $atis liquet; ideo
<mgr>Numus
in aquacur
maior ap-
pareat.</mgr>
euim numus in aquæ cyatho propior, ac maior apparet, quàm extra
aquam. Quoniam ergo iuxta terram magna $emper vaporum copia
diuagatur, nece$$ariò fit, vt $tellæ prope horizontem per medium cra$-
$ius videantur, proindeque maiores appareant. Ob quam rationem eæ
<mgr>Cur $tell\,e
prope no-
rizonea.
Cur $idera
flante Aù$
tro appa-
rent miaio
ra.</mgr>
dem etiam in medio cœlo nunc maiores, nunc minores nobis videntur
pro multitudine halituum, quiè terra excitantur. Itaque amplhores
apparent hyeme, quàm vere, & flante Au$tro, quàm Borea, te$te Ari$to
<mgl>Ari$t. libro
3. Meteor.
cap. 4.</mgl>
tele in Meteo. loco citat. Solet autem interiecti medij cra$situdo, vi$a
prædicto modo grandiora reddere, quia $pecies per illud tran$mi$$æ re
franguntur, & oculorum aciem di$trahunt; vnde & res, quæ videtur di$
tractior, ac maior apparet, quod à nobis breuiter dictum, vberùs, ac
planiùs explicant per$pectiui.</p>
<p>Ad $ecundum dicendum nihil mirum $i luna & $ol videantur plana
<mgr>Sol 2. arg.</mgr>
cùm non $int; talia enim $olent apparere corpora $phærica, $i $it mmia
locorum intercapedo, vt explicat Cantuarien$islib. 1. Per$pectiuæ cap.
<mgr>Spb\,eri ca
procul vi-
$a cur pla-
na videan
tur.</mgr>
7. conclu$. 5. videlicet quia concauitas di$cerni non pote$t ni$i ex com-
prehen$a inæquali di$tantia partium rei, in qua perceptione $olet vi-
$us deficere, di$tantiæ immoderatione. Quare $i nulla pars rei vi$æ plus
di$tare videatur, nece$$e erit vnius fi mplicis di$po$itionis, atque adeô
planam videri totam $uperficiem rei vi$æ. Hanc etiam rationem affert
Ari$toteles in probl. $ect. is. q. 7. Cur, inquit, $ol & luna plana e$$e viden-
tur, cum tamen conglobari in $phæram certum $it? An vt plana, quo-
<mgr>Ati$toteles</mgr>
rum quod non plùs minùsue di$tet in certum $it, æque po$ita e$$e vid\~e
tur, Sic etiã quod partes obtinet, ni$i color varius ad$it, partes ex æquo
omnes collocatas habere, videri nece$$e e$t: qnod autem ex æquo a$pec-
tui obuiam fit, idem æquabile, compo$itum, & planum videri oportet?</p>
<p>Ad reliquam ein$dem arg umenti partem fatendum e$t eam ratio-
nem, qua A $trologi probant $tellas e$$e figuræ rotundæ, quod vi$ui ro
tundæ appareant, $i per $e $umatur, non adeò firmam e$$e, $ed probabi-
lem tantùm; alias tamen dari, quæ id euidentius o$tenduut, de quibus
alibi.</p>
<p>Ad tertium re$pondet M. Albertus hoc loco, Maurolycus in 2. dialo-
<mgl>Etiam ex
euali, & cy
lindrica fi
gura $equi
tur dariua
cuum, $ed
quale $itex
po$uimus
in Phy$. l.
4. c. 9. q. 1.
art. 3.</mgl>
<mgr>Sol. 3. arg.</mgr>
go $uæ co$mographiæ cæterique A $tronomi, fieri non po$$e vr cœi aut
oualem, aut cilyndricam, aliamue eiu$imodi figuram habeaat, quia cũ
$phæræ omnes infra primum mobile conficiant proprium motum $u-
<mgr>Cur $it ne
ce$$e orbes
cœle$tes
globo$a $i
gura e$$e.</mgr>
per diuer$os polos à polis primi mobilis, haud quaquã po$$ent eo motu
circũagi, ni$i aut $e $e defringerét aut mutuò permearent, quod tamen
fieri nequit. Idem $oluit Auerroes hoc lib. comm. 27. dicendo $iguram
cœli talem e$$e oportere, vt vbicunque poli con$tituantur, non $equa-
tur vacuum ex cœle$timoto, quod vt proximo ca pice docuit Aiutote
les nece$$ariò $equetur, $i cœlun alia figura, quàm $phærica có$tet; opor

<pb 206>[res-1444-1-v_0214_206_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
tebit enim eo motu inanem relinqui aliquam partem $patij, quæ an-
tea occupabatur, & è contrario, vt con$ideranti planum erit.
<mgl>Sol. 4. arg.</mgl></p>
<p>Ad quartum re$pondemus figuram $phæricam e$$e minimam inter
I$operimetras quoad loci occupationem; $ed maximam quoad inte-
riorem cauitatem. Ad vltimum figuram quadratam quamuis firmi-
<mgl>Sol. vltimi
argum.</mgl>
tatem de$ignet, tamen ob rationes à nobis $upra explicatas nullo mo-
do aptam e$$e ad circumitionem, quæ $phæris mobilibus debetur; qua-
<mgr>hoe in lib.
cap. 5. q. x.
art. 2.</mgr>
re ea figura congruet cœlo Empyreo, quod ad beatæ & $tabilis vitæ
$edem de$ignatum e$t, vt $uo loco dicemus.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. V.</h>
<p>_C_Vm <n a> autem in circulo duo motus fieri po{$s}int, vt ab
<mgr>_Text. 33._</mgr>
A. vnus ab B., alter ad C. non e$$e quidem hos con
trarios prius est dictum: $ed $inibil in æternis e$$e fortui
tò aut à ca$u pote$t, cœlum verò perpetuum e$t, at aue ip-
$a conuer$io: quam ob cau$am ad altera, & non ad alter a
fertur? Nam et boc principium e$$e, aut ip$ius principiuns
e$$e, nece$$e e$t. <n b> De nonnullis igitur, atque de omnibus
<mgr>_Text. 34._</mgr>
eniti quippiam dicere, nibilque prætermittere, aut in$ig-
nis $tultitiœ fot $itan, aut valde parati animi videbitur e$
$e. Non tamen omnes $imiliter $unt increpandi: $ed dic\~e
di eau$a quœnam $it videre oportet, & quo prœterea mo-
do $e babet in credendo, vtrum bumanè, an ita vt a$$erat,
at que ita per$i$t at. Cùm igitur quispiam exactiores ne-
oe{$s}itates fuerit nactus, tunc bi$ce qui inueniunt, gratias
agere oportet. <n c> N unc autem id, quod videtur, dicendum
est. Natura $eraper id facit, quod est optimum eorũ, quœ
fieri po{$s}unt. Vt autem lationum rectarum ea prœstabi-
lior e$t, qua locus $uperus petitur (e$t enim diuinior locus
$uperus infero) $ic & ea, qua itur ver$us anteriora, præ$ta
bilior e$t ea, qua itur retror$um: $iquidem ita $e $e babeat,
& dextrum atque $ini$trum vt prius e$t dictum. Atque
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis quinti Explanatio.</h>
<p>CVm <ac a> autem in circulo }</ac> Cùm cuo motus circulares contrarij nõ $int,
<mgl>Motus cir
culares nõ
$unt con-
trarij.</mgl>
po$sitque idem corpus diuer$is motibus in orbem cieri, in qu\,e$tionem
adducit cur cœlum perpetua conuerfione ab ortu potiùs, & à dextra
parte feratur ad occa$um, quàm contra. Nam $i in rebus \,eternis nihil
ca$u, & fortuitò accidit: $ed omnia con$ilio & prouidentia fiunt, certé
aliquam huius rei
$ube$$e causã cre-
dendum e$t: cùm
oporteat hoc aut
e$$e principiũ non
aliunde pendens,
quod fal$um e$t:
aut pendere aliun
de, & in natuta
cau$am habcre.</p>
<p><ac b> de nonnullis
igitur }</ac> Dicet for-
ta$$e qui$piã pro-
po$itam qu\,e$tio-
nem inanem e$$e:
<mgl>Tacit\,e re-
prehen$io-
nis confu-
tatio.</mgl>
quandoquid\~e om
nia velle exquire-
re & inuenire aut
e$t $tulti hominis,
qui rerum dif$i-
cultates, quas ali-
quando di$simu-
lare oportet, non
agno$cit, aut ma-
ximè arrogantis,
qui omnia $e ex-
plieaturun confi-
dit. Huic re$pon-
d\~edum e$$e ait nõ
confe$tim cos in-
ca$andos, qui arduas qu\,e$tiones excitant, $ed in$piciendum quo animo id faciant. Nã
$i o$tentationem $apienti\,e & ingenij famam inaniter aucupentur, velintque $ibi qua$i
oraculo credi, reprehen$ione digni $unt: Si $cienti\,e cupiditate & veri inueniendi amo-
re ducantur, habenla eis gratia e$t, $i quid ingenio $uo ac labore pepererint, quod ve-
rum videatur.</p>
<p><ac c> Nunc aurem id }</ac> Diluit excitatam qu\,e$tionem aiens naturam optimam rerum par\~e
</tf>

<pb 207>[res-1444-1-v_0215_207_t0]<rh>DE COELO CAP. V. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
dubit atio dicta declar at prius posteriusue cœlum babe-
re: hœc enim cau$a dubitationem $oluit. Nam $i $e $e ba-
bet ve pote$t, optimè, bœc erit profectò cau$a eius quod di
ximus, E$t enim optimum $anè $implici ac ince{$s}abili mo-
tu cieri, atque hoc ad id, quod prœ$tabilius e$t.</p>
</tf>
<tf 2>
tem in actionibus $uis non id tantum $equi, quod neceflarium e$t, $ed etiam quod op-
nmum atque pr\,e$tanti$simum videtur: e$$e autem me$ius ac pr\,e$tantius, vt cœlũ à dex
<mgr>Naturam
optimũ $e
qui.</mgr>
tra ad antericrem partem ver$us hoc no$trum hemi$ph\,erium commeet: $iquidem h\,ec
loci differentia, a
qua dignitas mo-
tus de$umenda c$t
longè pr\,e$tat. Erit
<mgr>obi\,ect. i.</mgr>
tamen qui contra
$uperiora obijciat,
primùm naturam
non $emper facere
quod melius e$t,
cùm interdũ pro-
ducat mon$tra. Secundò, videri Ari$totelem vti vitio$o circulo, cùm ante docuerit dex
trum cœli e$$e in no$tro oriente, quia inde incipit motus: nunc vero doceat cœlum
moueri à no$tro oriente, quia ibi e$t dextrum.</p>
<p>Ad primum horum dicendum naturam $emper facere optimum, ni$i ei aliquod oc
<mgr>Dil. 1. ob.</mgr>
currat impedimentum, quo ab in$tituto de$lectat, $icuti accidit in generatione mon$tri.
Ad $ecundum re$pondet D. Thomas di$tinctionem partium cœli e$$e cau$am cur mo-
<mgr>2.</mgr>
tus cœli ab illa parte incipiat, & non ab alia: inchoari verò ab eadem & non ab alia $ig
num e$$e di$tinctionis pr\,edictarum partium. Rur$us cau$am di$tinctionis earund\~e par-
tium e$$e vim intelligenti\,e, qu\,e motum cœlo impertit. Nec debere ab$urdum exi$tima
ri, $i quid afferatur tamquam $ignum & vt po$terius ad aliquid o$tendendum cũ qu\,eri-
ritur an res $it; deinde illud ip$um po$terius per veram & germanam cau$am à priori
declaretur cum cau$a qu\,eritur. Quod hoc loco pr\,e$titit Ari$toteles, vt con$ideranti
iam patet.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
RECTE NE AB ASTRONOMIS COE.
le$tiũ $phærarum numerus, & ordo
$tatuatur.</h>
<h>AR TICVLVS I.
DECEM ESSE SPHÆRAS MOBILES.</h>
<p>PRiu$quam de motu cœle$tiũ $phærarum, de quo
Ari$toteles proximo capite egit, di$$eramus, de
ip$is$phæris cœle$tibus di$putabimus, ac primũ de
<mgl>Lege D.
Ambr. lib.
1. Exam. c.
6. & A Egi-
dium lib.
2. Exam. c.
32.</mgl>
earum numero, de quo variæ extiterunt philo$o-
<mgr>Vari\,e op-
niones de
numero
globorum
cœle$tiũ.</mgr>
phorum, A $tronomor umque $ententiæ. Nam qui-
bu$dam vi$um e$t vnam tantùm e$$e $phæram,
in qua $tellæ fixæ eundem $itum perpetuò $eruan
tes in$iderent, planetæ verò alij alijs altiores ab
vna parte ad aliam in$tar pi$cium tran$mearent; qua$i e$$et hæc
$phæra, $eu præaltum mare, vbi alij pi$ce; in imo natant, alij in
medio, in $ummo alij. Qnidam tres globos fecere; $tellarum, $olis,

<pb 208>[res-1444-1-v_0216_208_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
lunæ. Quidam octo, videlicet Aplanem vbi inhærentes $tellæ$une, &
<mgl>Qui octo
con$titue-
runt.
A Egy.ptij.
Chald\,ei.
Tim\,eus.
Pythag.
Plato.
Ari$t.</mgl>
$eptem alios, in quibus totidtm planetæ. Hanc opinionem $ecuti fue-
<mgr>Lege Pli-
nium cap-
8. libro 2.
Nat. hi$t.
Prociũ in
po$itioni-
bus A$tro.</mgr>
runt omnes ferè Æ gyptij & Chaldæi, Timæus Locr\~e$is Pythagoricus,
Plato 10. de Rep. Ari$toteles 12. Metaph. c. 8. text. 47. alijque non pau-
ci. Decreuere autem hunc $pha rarum numerum propter octu di$tinc-
tos motus, quos in ijs ob$eruarunt; $eptem videlicet, $tellarum errantiũ
ab occa$u in ortum; & octauum firmamenti, quod illis primum mobi-
le erat. Nam qnod hi octo motus diuer$i $int, ex eo conuincitur, quia
$eptem planetæ nuncinter $e congrediuntur, aut $ibi viciniores fiunt,
nunc di$$ociantur, vt in luna & $ole $ingulis men$ibus con$picimus. Qua
<mgl>Fauorinij
$ent\~etia de
numero
planetarũ.</mgl>
de re alibi fu$iùs. Fauorinus tamen in oratione ad genethliacos apud
Gellium lib. 14. Noct. Att. cap. 1. exi$timauit fieri po$$e, vt $int planetæ
plures, quàm $eptem, forta$$eque latere propter exuperantiam vel $pl\~e
doris, vel altitudinis; $icuti & ab Alpetrag to decretum e$t aliquem e$$e
in cœlo motum, quine$ciatur, quemadmodum & iuniores plures mo-
tus inuenerunt prioribus $æculis incognitos.</p>
<p>Porro inuen to & con$irmato octo cœlorum numero, rur$us tem porũ
<mgr>Hos refe-
runt, pr\,e-
ter alios,
Maurolic
in 1. dralo
go $u\,eCo$
mograph.
Fernelius
lib. 1. Co$-
motheori\,e
cap II.</mgr>
progre$$u A brachis, $iue Hipparchus, Mileus Agrias, ac tandeni Ptole-
<mgl>Qui nonã
$ph\,erã in-
uenere.</mgl>
mæus Alexandrinus, & Alphraganus diuturna ob$eruatione compere-
runt cœlum $tellarum ab occidente in orientem moueri, quod multo
ante Ar$atilis, & Timocaris notare cæperant. Quare cùm eidem corpo
ri $implici duo motus per $e conuenire neque ant, collegerunt alterum
horum proprium ei cœlo e$$e, quo $imul $tellæ inhærentes voluuntur;
alterum verò prouenire ab alia $phæra $uperiori, id e$t, nona, atque ita
nouem cœlos con$tituerunt.</p>
<p>Po$t $uperiores A $tronomos Albategnius Arabs, deinde Thebitius,
<mgl>Qui deci-
mam.</mgl>
<mgr>Nou\~e etiã
$tatuerunt
Rabbi,
I$aach,
Alpetragi
Azarchel,
Auenazra,
& Zacut.</mgr>
tum Alfon$us Hi$paniarum rex, po$tea Georgius Purbachius & Ioan
nes Monceregius non $olùm prædictos duos motus in fitmamento ani
maduerterũt, $ed alium quendam tertium, quem appellarunt acce$$us
& rece$$us. Vnde ob rationem $uperiùs adductam, quia $cilicet fieri ne-
quit, vt vnum corpus $imples pluribus, quàm vno, per $e motibus fera-
tur, decreuere dandum e$$e decimum, quod $it primum mobile. Ita vt
decimum cœlum motu diurno $ibi proprio ab ortu in occa$um viginti
quatuor horarum $patio commeet, $ecumque omnes inferiores cœlos
rapiat. Deinde nona $phæra motu $ibi peculiari, quem habet ab occi-
dente in orientem circumuehat firmamentum $imiliterque omnes in
feriores $phæras. Et denique firmamentum motu$ibi proprio mo
ueatur acce$$u illo & rece$$u, quem titubationis, $eu trepidationis mo
tum vocant. Hæc igitur $ententia de denario cœle$tium $phærarũ nu-
mero nobis probatur, quam non $olùm A $tronomi, quorum ob$eruatio
& experientia hac in re fidem meretur; $ed etiam multi è Peripateti-
ca. $chola nobiles Philo$ophi amplectunr.</p>
<h>ARTICVLVS II.

<pb 209>[res-1444-1-v_0217_209_t0]<rh>DE COELO CAP. V. Q VÆSTIO I.</rh>
SVPRA DECEM SPHÆRAS ESSE
cœlum Empyreum.</h>
<p>SCiendum præterea e$t $upra decimam $phæram con$i$tere
cœlum aliud immobile mirè lucidum, ob id Empyreum, $d
e$t igneum appellatum. Quod cœlum et$i nulla ratio phy-
<mgl>Negauit ta
men dari
hoc cœ$ũ
Caiet. 1. ad
Corint. 12.</mgl>
<mgr>Cœlũ Em
pyreum vn
de dictum.</mgr>
$ica e$$e demon$tret, quia cœle$tium corporum magnitudo
ex $olo motu, a$pectuue deprehenditur; hoc autem cœlum neq. vllum
motum vendicat, neque $ub $en$um cadit: daritamen a$$euerat mpri-
mis Magi$ter $ententiarum in 2. d. 2 vbiverba illa Gene$. 1 in principio
creauit Deus cœlum, interpretatur de cœlo Empyreo. Idemque po-
nunt doctores $ententiarij eadem di$tinctione. D. Thomas 1. p. q. 66.
art. 3. Alen$is 2. p. q. Si. m. 1. M. Albertus in tractatu de quatuor coœ-
uis, q. 4. art. 13. & 2. p. $umm. tract. 3. q. 12. Vdalricusin $ua $umma
lib. 4. Guilielmus 1. p. de vniuer$o, Æ gidius lib. 2. Hexam. cap. 36.
præterea nonnulli patrum, vt Strabus, $icuti legitur in glo$$a ordi-
naria Gene$. 1. $uper illud, In principio creauit Deus cœlum. & Be-
da in comment. Gene$. cap. 2. quod etiam habetur in glo$$a ordina-
ria loco citato. Item, & $i minus expre$sè, D. Ba$ilius homilia 2. & 3.
<mgr>Cœlũ Em
pyreũ po-
nunt.
Ba$il us.
Dama$cen.
D. Clem.
Theodor.
Hilarius.
Diodorus.
Athana$.
Chry$o$t.
Theophil-
& alij.</mgr>
Hexam. D. Dama$cenus lib.2. fidei orthodox. cap. 6. D. Clemens in
1. & 2. lib recognitionum; Theodoretus quæ$t. 11. in Gene$im. D. Hila-
rius in illud p$almi 122. Ad te leuaui oculos meos. Diodorus Epi$co-
pus Thar$en$is qui refertur à Lippomano in catena ad primum caput
Gene$eos. D. Athana$ius, D. Chry$o$tomus, & Theophilactus in epi$t.
D. Pauli ad Hebræos cap. 8. vbi locum illum eiu$dem capitis, Mini$ter
$anctorum, & tabernaculi veri, quod fixit Deus, de cœlo Empyreo in-
telligunt. Similiterque de eodem exponit illud p$alm. 113. Cœlum
cœli Domino, Rupertus lib. 1. in Gene$. cap 6. Idem etiam $tatue-
runt ex Hebræis Abrahamus A $trologus, & I$achus Philo$ophus quo-
rum hic ab Ezechiele id $iguificatum credidit $apphiro in throni $imi-
litudinem efformato, cuius meminit idem propheta cap. 1. vt vide-
<mgl>Lege Mitã
dulam in
Heptaplo
cai.</mgl>
licet color $apphiri lucis nitorem, throni effigies immobilitatem $ig-
ni$icet. Alij verò id de$ignàtum putant per $uperiorem lampadem,
$icuti per duas oliuas primum mobile; per $eptem lucernas inferio-
res, $eptem $phæras planetarum. Ait enim dininus vates vi$um à $e
candelabrum habens ad latera $eptem lucernas & in $ummitate vnam,
duasque oliuas.</p>
<p>Creditur autem hoc cœlum ver$us partem $uperiorem quadratum
<mgr>Cœlũ Em-
rvreú ver-
$us partem
$uperior\~e.</mgr>
e$$e, non globo$um, vt pote quod beatorum curia, & qua$i theatrum
$it, & ad recipienda di$tiuctis $edibus po$t re$urrectionem glorio$a cor-
pora de$tinatum; idque eliciunt nonnulli ex loco illo Apocaly p$is cap.
21. ciuitas in quadro po$ita e$t.</p>
<p>Porro eminet cœlum Empyreum non loco tantùm $ed naturæ etiã
dignitate inter omnia $implicia corpora, vt affirmat M. Albertus in

<pb 210>[res-1444-1-v_0218_210_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
tractatu de quatuor coœuis q. 4. art. 13. & Alen$is 2. p. q. 51. m 1. In
eo autem crenti $unt à principio Apgeli, vt ait Magi$ter $entent. in
2. di$t. 2. D. Thomas 1. p. quæ$t. 61. art. 4. Vnde ($icuti Vdalricuslib. 4.
$uæ $ummæ interpretatur) obid Angeli in diuinis litteris a$tra ma-
<mgl>CurAngeli
in $acris li
teris appel
l\~etur a$tra
matutina.</mgl>
tutina vocantur, cap. 38. lib. Iob, vbi erascùm me laudarent $imul
a$tra matutina? quia $uæ præ$entiæ luce hoc cœlum qua$i $tellæ or-
nant. Licet verò illud intelligibile dici$oleat, propterea quod a$pe-
ctum no$trum effugrat, ac $olo intellectu nunc à nobis percipiatur,
re vera tamen corporeum e$t $uamque habet formam, materiam, &
quantitatem; cùm debeat glorio$is corporibus, vti diximus, domici-
lium præbere. e$t etiam admirabili luce con$per$um, vt conueniat
$tatui beatorum, qur inexhau$to diuinæ lucis fonte potiuntur.</p>
<p>Iure tamen quæ$ierit aliquis $i id tam eximia luce præditum e$t,
<mgl>Cur cœlũ
Empyreũ
à nobis nõ
videatur.
Opinio Ri
chardi.</mgl>
cur à nobis non videatur. Re$pondet Ricbardus in 2. dr$t. 2. quæ$t. 2.
tert. princ. cau$am e$$e, quia eiu$modi lux no$tri a$pectus vim exce-
dit, nec ni$i cum oculis glorio$is proportionem habet; vel quia orbis
<mgr>De hac re
Mairões in
2. d. 13. q. 1.</mgr>
cry$tallinus eius traiectionem impedit, vel quia ad nos pertingere
nequit ob nimiam di$tantiam, vel quia licet po$$et pertingere, $ub-
trahitur ei generalis concnr$us à Deo, ne defluere ad nos po$sit. Ve-
<mgl>Nõ placet.</mgl>
rùm hæ rationes non $atisfaciunt. Non prima, quia cùm lux illa
corporalis $it, cur non habebit aliquid proportionis cum no$tro a$-
pectu, vt ab eo vtcumque percipi valeat? cur $i ad nos peruenit,
non fugat $ua præ$entia noctis caliginem? Non $ecunda, quia cùm
orbis cry$tallinus, $iue aqueus, prætenuis, & tran$lucidus $it (ideo enim
à cry$tallo, $iue ab aqua nomen habet) non e$t cur lucis tran$mi$sio-
nem impediat. Non tertia $i ad $olam di$tantiam recurrat. Nam
cùm $tellæ à nobis tanto interuallo cernantur, videretur etiam tan-
tæ magnitudinis corpus. Non quarta, quia nulla nece$sitate vrgente
excogitatur $ubtractio illa ordinarij concur$us Dei.</p>
<p>Alij re$pondent cœlum Empyreum interiùs e$$e lucidi$simum, &
<mgl>Aliorũ $en
ocntia.</mgl>
$plendorem iaculari, ex parte verò exteriori & inferiori, qua terras
de$picit, non fulgere, nec ad nos lucem fundere, quod ex ea non $it
diaphanum, $ed den$itate qua$i velo tectum, quemadmodum in fa-
brica tabernaculi quod (vt exponit D. Thomas in 1. 2. quæ$t. 102. art.
4) vniuer$um repræ$entabat, tertia pars, quæ dicebatur Sancta San-
ctorum, velo quodam occultabatur ne a$piceretur. Quæ $olutio ad-
modum veri$imilis e$t. Vel dicendum cum S. Thomas in 2. di$tinct. 2.
<mgl>Tabernacu
lo repr\,e$en
tabãtur par
res vniuer
$i.</mgl>
quæ$t. 2. art. 2. & 1. p. quæ$t. 66. art. 3. ad lucendum, id e$t, ad eiacu-
landum $plendorem, vi$umque terminandum requiri in corpore lu-
cido compactionem, certamque den$itatem, qua cœlum Empyreum
caret: neutiquam verò id exigi ad combibendam, & $eruandam in
$e lucem.</p>

<pb 211>[res-1444-1-v_0219_211_t0]<rh>DE COELO CAP. V. Q VÆSTIO I.</rh>
<h>ARTICVLVS III.
ARGVMENTA, QVIBVS OSTENDI
vidcatur non tot e$$e corpora cœle$tia.</h>
<p>NOnnulla tamen $e $e offerunt, quæ $tatutum mobilium
$phærarum numerum di$$uadeant. In primis enim D.
<mgr>D. Chry $.</mgr>
Chry $o$tomus in illud p$alm. 148. Laudate eum cœli cœ
lorum. & homil. 4. in Gene$im ait eos, qui multos e$$e
<mgl>Lege D.
Aug. lib. 2.
contra Pe-
lag. c. 23. D.
Ba$il. hom.
4. in Gene.</mgl>
cœlus dicere audent, diumarum literarum auctoritati
repugnare, cùm Moy$es vnum tantum e$$e cœlum docuerit, $cribens, In
<mgr>Theodore.</mgr>
principio fecit Deus cœlum & terram. Theodoretus etiam q. 11. in Ge-
ne$im duos tantum cœlos e$$e affirmat. Qui, inquit, non credit $ocun-
dum cœlum e$$e, rectam $emitam tran$greditur, qui verò plures nomi-
nare conatur, adhæret fabulis po$tpo$ita diuini $piritus doctrina. Nam
Moy$es duos tantùm cœlos numerat, alterum factum ante lucem alte-
rum factum po$t lucem ex natura aquarum ] Præterea D. Dama$ce-
<mgr>D. Dama$.</mgr>
nus 2. lib. fidei Orthodoxæ cap. 6. duos tantùm cœlos agno$cit excep-
to aere. Denique D. Ambro$ius cap. 2. libro 2. Exameron non modò
<mgr>D. Ambro.</mgr>
$ecundum, $ed tertium etiam cœlum e$$e, negare $e non po$$e ait, non
tamen plures ponit.</p>
<p>Sanè verò quod non plures tribus, etiam annumerato Empyreo,
con$tituendi $int, probari videtur te$timonio D. Pauli 2. ad Corinth.
<mgr>D. Paul.</mgr>
12. Scio hominem raptum v$que ad tertium cœlum. Nam cùm D. Pau-
lus credatur raptus ad cœlum Empyreum, tres dumtaxat globi cœle-
<mgl>De hoc ra
ptu D. Th.
2. 2. q. 175.
art. 3.</mgl>
$tes ab eo con$titui videntur.</p>
<p>Deinde. Motus cœli docente Ari$totele 12. Metaph cap. 8. text. 48.
e$t propter motum a$tri. Igitur cùm $upra firmamentum nullum $it
a$trum, nullum quoque inibi cœlum erit, alioqui fru$tra e$$et eiu$mo-
di orbis, cùm tamen, nec in his inferioribus natura quicquam ab$que
propo$ito fine, & vtilitate aliqua faciat, ne dum in Æ thereo mundo,
vbi cuncta meliori ordine, & rata con$tantia procedunt.</p>
<p>Item. Quod $ecundum Ari$totelem dari nequeant plura corpora
cœle$tia, probatur, quia Ari$toteles docuit 1. huiu$ce operis lib. cap.
9. text. 95. Cœlum con$tare ex tota $ua materia, & quod ita $e ha-
bet, vnum e$$e.</p>
<p>Præterea. E$to in firmamento tripartita illa motuum varietas ab
A $trologis notetur, non proinde cogit ratio alios duos orbes $upra il-
lud reponere. Non igitur tot $phæræ numerandæ $unt. Probatur a$-
$umptum, quia po$$unt omnes ij motus à diuer$is intelligentijs eidem
cœlo a$sidentibus prouenire, ita vt quælibet in $uam partem impul-
$um ordinet, motionemque efficiat.</p>

<pb 212>[res-1444-1-v_0220_212_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS IV.
SVPERIORA ARGVMENTA
non concludere.</h>
<p>HÆc tamen argumenta non difficilem habent explicatio-
nem. Quod ad primum attinet, D. Thomas 1. p. q. 68. art.
<mgl>Solutio D.
Tho. con-
eiliantis pa
trum dicta
circa nume
rũ c\,elorũ.</mgl>
4. conatur patrum dicta circa numerum cœlorum ad con
cordiam reducere, aiens eos non tam rebus, quàm verbis
di$$entire. Ita vt qui vnum e$$e cœlum inquiunt nomine
cœli intelligant totum corpus, quod $upra aquam, & aerem e$t: qui
veroplures, ex eodem illo corpore plures, vel pauciores partes diner$a
acceptione di$tinguant. Sic enim $tatui po$$unt, V.G duo cœli $i pri-
mum dicatur totum $patium ab aquis v$que ad orbem lun\,e; $ecundum,
reliqua $uperior compages corporum: vel tres, $i primum $tatuatur
totum $patium, v$que ad globum lunæ; $ecundum omnes $phæræ mo-
biles; tertium verò Empyreum, ad quod D. Paulus raptus fui$$e dici-
tur. Quanquam tertium hoc cælum D. Pauli aliter etiam interprete-
<mgl>De tertio
cœlo D.
Pauli.</mgl>
tur D. A ugu$tinus 12. $uper Gene$im ad literam cap. 6 & 7. D. Am-
bro$ius in libro de paradi$o cap. 11. & in p$alm. 38. Qua de re D. Tho-
mas in 22. quæ$t. 175. art. 3. & Æ gidius in 2. d. 14. Aduerte etiam cùm
D. Chry $o$tomus, alijue patres erroris nomine incu$ant eos, qui plures
cœlos faciunt, non loqm de ijs, quicorpus cœle$te in plures orbes di$-
tinguunt, $ed de quibu$dam hæreticis, & philo$ophis, qui extra hoc
vniuer$um alios cælos, mundosq. e$$e contendebant, Lege Phila$trium
in catalogo hære$eon.</p>
<p>Ad $ecundum re$pondendum e$t moueri quidem orbem propter a$-
trum, vt videlicet $ecum a$trum circumuehat, à quo influxus in $ublu-
narem mundum demittatur. Verùm non e$$e eam integram, & adæ-
quatam cau$am motus cœli; neque id Ari$totelem docere, qua$i $i a$trũ
non e$$et, quie$cere cœlum deberet, præ$ertim cùm non $olum a$tra,
$ed reliquæ etiam partes còlorum $uo motu, & ingenita proprietate
in hæc inferiora influant.</p>
<p>Ad tertium cùm Ari$toteles $crip$it cœlum con$tare ex tota $ua ma-
<mgl>Prplicatur
locus Ari-
$totelis.</mgl>
teria, cœli nomine $igni$ica$$e totam vniuer$itatem rerum materia
con$tantium, vt eiusloci contextum intuenti planum erit.</p>
<p>Ad quartum, $i tres illi motus cœli $telliferi à diuer$is intelligentijs
aidem applicatis ederentur, quemlibet eorum cen$endum illi propriũ,
ac naturalem, cùm ad omnes æquam habeat propen$ionem, & eorum
quemlibet ei per $e, ac ratione $ui obuenire oporteret, fieri autem non
po$$e, vt eidem naturali corpori plures motus $ecundũ naturam per $e,
ac ratione $ui competant. Quæ e$t communis & præcipua ratio, qua
A$tronomi ad con$tituendum cœlorum numerum, qua$i axiomate,
vtuntur.</p>

<pb 213>[res-1444-1-v_0221_213_t0]<rh>DE COELO CAP.V. QVÆSTIO I.</rh>
<h>ARTICVLVS V.
DE COELESTIVM SPHÆRARVM
ordine, $ituque.</h>
<p>EGimus de numero cœlorum proximum e$t, vt de
eorum $itu & ordine di$$eramus. Qua in re non mi
<mgr>Diuer$ę
opiniones
de ordine
cœle$tium
$phęrarum</mgr>
nor fuit inter philo$ophos, & A$trologos di$$en$io.
Nam Anaximander, Metrodorus Chius, & Crates
Thebanus $upremum omnium, atque extimum fe
cere $olem. AEgyptij Pythagoras, Timæus Locré
<mgl>Hac de re
Plutarchus
2. de plac.
c.15. Cic.2.
de natura
Deor. au-
thor li. de
ad mundo
Alex. Plat.
in Timęo,
& Epino-
mide, Vi-
truuius c.
4. lib. 9. Mi
randula 1.
lib. de exa.
vanit c.12.</mgl>
$is, Eudoxus, Theon Ptolomæi inter pres, ac pene
Græci omnes philo$ophi $olem in $ecunda $ede
collocarunt. Quam opinιonem ex recentioribus Mathematιcis nonnul
li amplexi $unt. Alpetragius eum proximè $upra Mercurium con$ti-
tuit, vt Venus $ole $uperior, & inter planetas media re$ideret. Denique
Xenocrates vniuer$os planetas, cæteraque a$tra in vna, & eadem cœi
$uperficie moueri exi$timauit.</p>
<p>His tamen omi$sis amplectenda e$t recepta iam in $cholis opinio,
<mgr>orbis lunę.
Mercurij.
Veneris.
Solis.
Mattis.
Iouis.
Satumi.
Firmamen
tũm.
Duo or-
bes cry$tal
lini.</mgr>
quæ in explicatione $phæræ probari $olet, $tatuens vndecιm cœlos eo
ordine, vt infimum $it lunæ, $ecundum Mercurij, tertium Veneris quar-
tum Solis, quιntum Martis, $extum Iouis, $eptιmum Saturni, octauum
fir mamentum, ita dictum, quod $tellas firmιter hærentes, id e$t, quæ
proprium motum non habent, contineat. Vnde & à Græcis ob eandem
cau$am A planes, id e$t non errans nuncupatur. Nonum, & decimum,
quos, vt alibi retulιmus, Theologorum nonnulli $ignificari putant in $a
cris literis nomine aquarum, cùm Gene$eos 1. dιcitur Deus aquas ab
aquis inter po$ito firmamento $ecreui$$e; & in p$almo 148. cùm dicun-
tur aquæ e$$e $uper cœlos, aquæ quæ $uper cœlos $unt, laud\~et nom\~e Do
mini. Neque incongrue hiduo orbes aquarum nomine de$ignari po$-
$unt; proptereaquod cùm nullæ in ijs $tellæ fulgeant, $ed admodũ trans
lucιdι & per$picui $int, aquarum referunt $imilιtudιnem: tum quia per
frigerandi vιm habere creduntur. Quare à quibu$dam cœlum aqueum,
$iue glaciale, ab alijs Cry$tallinum vno communi nomine appellantur.
<mgr>Cœlũ E.m
py reum.</mgr>
Super hos autem omnes, vndecimum ac$upremum locum obtinet cœ-
lum Empyreum, vt $upra diximus.</p>
<h>QVÆSTIO II.
NVM GLOBI COELESTES QVO AL-
tiores, eo nobilioris naturæ $int.</h>
<h>ARTICVLVS I.

<pb 214>[res-1444-1-v_0222_214_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
AFFIRMATIVÆPARTISARGVMENTA.</h>
<p>EX plicato ordine $itus corporum cœle$tium, de or-
dιne dignitatis eorundem agendum erit. Quæri-
mus autem de globis mobilιbus duntaxat. Nã cœ-
lum empyreum, quod immobile e$t, cæteris corpo
ribus $implicibus, vt officij, ιta & naturæ præroga
tiua anteponendum e$$e iam $upra $tatumus.
<mgl>1. arg.</mgl></p>
<p>Pars a$$ir matιua huiu$ce dubitationis hunc in
modum comprobari videtur. Vnum ex ijs, quæ di-
uinam $apientiam maximè commendant, vt alibi etiam diximus, e$t
<mgr>4. Phy$. e.
5.q.3. ar.1.</mgr>
ordoquo res creatæ $ibi mutuò cohærent, & concinunt. Quem ordinem
$cala illa Iacobo in $onijs o$ten$a, vt multis viris doctis vilum e$t, expri-
<mgr>Gene$. 28.</mgr>
mit, in qua medijs infima, $umma medijs certa graduum$erje c\=onectun
tur; atqui non $eruaretur hic ordo, $i nobiliora corpora inferioribus $ub
iecta e$$ent. Igitur $phæræ cœle$tes quantùm loco, tantùm dignitate
eminent.</p>
<p>Secundò. In $ubcœle$ti mundo, qui ex elementis con$tat, idem e$t or-
<mgl>2. argum.</mgl>
do $itus, qui dιgnitatis, vt 4. lib. Phy$ic. oftendimus; & in mundo trás
<mgr>Lege D.
Diony $. 6.
de cœl. Hi
er. D. Th.
1.p.q. 108.
art. 1.</mgr>
cœle$ti, qui ex tribus componιtur Hierarchιjs, $ecunda nobilior e$t, quá
tertιa, & prima quam $ecunda, ex communi Theologorum $ententia:
ergo & in cœle$tι mundo, cœlum Mercurιj nobilius erιt, quam cœlum
lunæ, & cœlum Veneris, quam Mercurij, $icque a$cendendo v$que ad $u-
premum globum.</p>
<p>Tertiò. Ex effectorum nobilitate arguitur naturæ præ$tantia; $ed
<mgl>3. argum.</mgl>
planetæ quò altiores, eò nobilιora effecta in $ublunari mundo edunt;
ergo & cæt. Probatur minor, quιa A$trologi attribuunt Saturno vim
<mgl>Planetarũ
effecta ex
di$ciplina
A$trolog.</mgl>
có$eruandi res fixas & permanentes, & inclinandι ad alti$simarũ rerum
contemplationem. Martem verò aiunt viris fortibus præ$idere. Vnde
cùm duabus rebus imperia fulciantur & auge$cant, litteris videlicet &
armis, vti monet Iu$tιnianus inιtio dige$toιum, per$pιcuum relinqui-
tur ab hιs duobus planetis nobiliora effecta, quam ab alijs prouenire;
proindeque etiam orbes, quibus infixι $unt, præ$tantιoris naturæ
e$$e.</p>
<p>Quartò. Quod octaua $ph\,era quæ A planes dicitur omnibus globis in
<mgl>4. argum.</mgl>
ferioribus longè præ$tet, argun:ento $unt tot $lellæ effectu vi$uque in
$ignes; ac præ$ertim Zodiacus circulus duodecim $ignis $plendens, $ub
quo omoes planetæ incedunt; vnde rerum corruptιbilium con$eruatio,
vnde temporum vici$situdines, vnde terræ fructus, vnde animantium
<mgr>1. de gener.
c. & 1. Me-
teor. c. 2.</mgr>
ortus, ac denique vnde hic inferior mundus dependet.</p>
<p>Quintò. In corporibus id, quod continet e$t formalius, compara-
<mgl>5. argum.</mgl>
turque ad rem, quam $uo complexu cohibet, tanquam totum ad par-
tem, vt docet Ari$toteles quarto phy$icæ au$cultationis libro capite
quιnto textu 49. Sed quod ita $e habet, e$t dignius; ergo quælibet $phæ
ra $uperior dignior e$t inferiori. Accedit po$tremò te$timonιum Ari$to

<pb 215>[res-1444-1-v_0223_215_t0]<rh>DE COELO CAP.V. QVÆSTIO II.</rh>
totelis 12. Metaphy$. capite octauo textu 44. vbiait ordinem intelli-
gentiarum e$$e $ecundum ordinem motuum, ac mobilιum, & pro cu-
ιu$que natura $uum cuique orbi motorem ade$$e. Quare non vιdetur
peripatetιco philo$opho negandum $phæras quanto $edem habent
eminentiorem, tanto e$$e nobilιorιs e$$entiæ. Atque hanc paιtem am-
plexus e$t Diuus Thomas duodecimo Metaph. loco cιtato & plerique
Phy$iologi.</p>
<h>ARTICVLVS II.
NEGATIV Æ PARTIS ARGV.
menta, & totius controuer$iæ
enodatio.</h>
<p>COntra verò A$trologi, alijque non pauci, vt Richardus
in 2. di$tinctione 15. quæ$tione quinta circa $ecundũ prin-
cip. contendunt prιmùm dignitatis locum deferendum
quarto cœlo ob excellentiam nobili$simi planetæ, id e$t
$olis, quo nihil in hoc a$pectabili mundo vel ad $peciem pulchrius, vel
<mgl>De $olis
encomijs
lege Plu-
tarcum in
lib. de doc
trina prin-
cipum, Ma
crobium 1.
Satur. à c.
27. v$q. ad
23 D. Am-
bro$.lib.4.
Hexa. c. 1.
D. Gre. Na
ziã. in lib.
de noua do
minica, &
in oratio-
ne $ecunda
de Theol.
Eugub. in
$ua Co$m.
@.1. in Ge.</mgl>
ad rerũ gignendarum commoditatem fœcundius; qui vitalem vim ac
$alutarem $tirpibus & animantibus communicat; qui hoc e$t in æthe-
re, quod in animali cor; quι vices temporum, annumque nouo $emper
flore redeuntem ex v$u naturæ temperat; eiu$que partes ita diuidιt
vt inter $e non $ecus, atque in choro nectantur, cuιus vis & pote$-
tas motus reliquorum luminum con$tituta dimen$ione moderatur;
qui longè lateque diffu$o $plendore $upera omnia, atque infera, &
ip$os $tellarum ignes collu$trat; cuius influxus in abditι$sιmos v$que
rece$$us penetrat, & terræ vi$cera irrorat, & aurum, ac gemmas progig-
nit. Qui vt gigas $umma celeritate cur$um conficit, vt $poa$us a$pectus
<mgr>P$alm. 38.</mgr>
$uι gratia omnia decorat. Qui e$t veluti mundi oculus, ιucunditas diei,
<mgr>Sol Rul-
cherrimũ
Dei $imu-
lacrum.
Sol omniũ
a$trorum
princeps.</mgr>
cœlι pulchritudo, naturæ gratia. Quem denique Deus qua$i pulcherri-
mum $ui $imulachrum in cœlo con$tituit.</p>
<p>Sed ne plura. Hæc cotrouer$ia ita videtur decidenda, vt dicamus $o-
lem inter omnia a$tra principem dignitatis locum obtinere, vti $ua-
dent præclara illa $olis encomia: $phæras autem cœle$tes, quò altiores,
eò e$$e nobiliores, vt concludunt nonnulla $uperioris articuli argumen
ta, poti$simùm verò $ecundum & quintum. Hoe tamen, quod de nobi-
litate $phærarum dieimus, intelligi poterit, excepto orbe, qui $olem de-
fert. Quod vt planιus per$piciatur, aduertendum erit ex A$tronomo-
<mgr>Quartum
cœlũ con$
tat è trib,
orbibus.</mgr>
rum di$ciplιna quartum cœlum è tribus orbibus con$tare, quorum
medius $olem vehit. Cùm ergo $tatuimus eundem effe ordinem
$itus, & dignitatis ιn $phærιs cœle$tibus, pote$t excipi medius orbis,
in quo vt $upra aduertimus $ol in$idet, quod hic eandem naturam $pe-

<pb 216>[res-1444-1-v_0224_216_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
cιficam, eandemque e$$entιæ perfectionem cum $ole $ortitus fui$$e vi-
deatur: quandoquidem quæcunque inter $e continuata $unt, nece$$ariò
in eandem $pecιem conuenιunt, proindeque eandem naturæ dignitat\~e
obtment. E$t autem veri$imile $olem continuatum e$$ecum medιo ιllo
orbe;quia omnia $olιs phænomena con$tare queunt po$ita eiu$modi cõ
tinuιtate; & in cœle$tι nιundo non e$t admittenda, neque ab A$trono-
mis admittι con$ueuit, di$cretio atque adeò multitudo corporum, ni$i
nece$sitas eorum, quæ in ιjs ob$eruantur, cogat.</p>
<p>Quanquam æqua forta$$e probabilιtate dici po$sit $olem contiguũ
dumtaxat, non autem continuum e$$e cum prædicto orbe, ab eod\~eque
$pecie di$tingui, vt videlicet inter omnes $phæras, nulla excepta, idem
fit ordo $itus & dignitatιs, qui ordo $eruarι non poterit $i eadem con-
$tιtuatur $olaris corporis, $uιque orbιs $pecifica natura. Tunc enim
medιus ille orbis nobιlior erιt quιnto cœlo quia Sol nobilior e$t, quam
$tella Martis vtι decreuimus, & Mars non mιnus nobιlιs e$$e debet, quã
eιus cœlum; quandoquιdem globi cœle$tes $unt propter $idera quæ cir-
cumuehunt, vt docet Ari$toteles 12. Metaph. cap. 8. tex. 48.</p>
<p>Si quis autem petatcur $ol in quarta $phæra collocatus fuerit, cùm
<mgl>Cur $ol in
quarto cœ
lo $ir a
Deo con$-
titutus.</mgl>
tribus$uperioribus planetis nobilior $it. Re$pondemus causã e$$e (quod
præter alios tradidιt Albuma$ar in $uo magno ιntroductorio, tract. 3.
differ. 3.) vt inde qua$i è regni medio vιm $uam quoquouer$um dιffun-
deret, atque attemperaret. Si enιm e$$et in $eptιma $phæra, è tanta lo-
corum di$tantia multò remi$siùs interuentu lucis inferiora corpora ca-
lefaceret, atque omnia frigore propemodum obrιger\~et: $i ιn prima, ar-
dorιbus cuncta deflagrarent ob eius vicinitatem.</p>
<h>ARTICVLVS III.
EXPLICATIO ARGVMENTORVM
primi articuli.</h>
<p>REliquum e$t vt argumenta initio quæ$tionis propo$ita, qua
<mgl>Sol. x. arg.</mgl>
ex parte ijs quæ à nobisc\=oclu$a $unt, repugnant, diluamus. Ad
primum re$pondendum e$t, cùm dicitur ad vniuer$i ordιnem
pertinere, vt nobilιora corpora ignobilioribus emineant, ve-
rum id quidem e$$e, atque ita $eruari etiam in cœle$ti mundo quantum
par & conueni\~es e$t, & quou$que fert ratio communis boni. Vnde quia
vniuer$itatis commodum, proindeque ip$e ordo po$cebat, vt $ol ιn me
dιo planetarum con$i$teret, ideò ea, quá diximus, circa ιllũ di$po$itio $er
uata e$t. Atque hinc patet $ecundi argumenti di$$olutio.
<mgl>Sol.2.</mgl></p>
<p>Ad tertium. Re$pondendum e$t, illa effecta vt multa alia, quæ à plane
<mgl>Sol.3.</mgl>
tarijs de cœle$ti influxu in homιnum vitam, & nιores traduntur, com-

<pb 217>[res-1444-1-v_0225_217_t0]<rh>DE COELOCAP. V. QVÆSTIO II.</rh>
mentitia e$$e. Secundò dicendum, e$to admittamus effecta illa pecu-
liariter Saturno, Ioui, & Marti conuenire, proptereaquod corporibus
aliquas imprimant qualitates, quibus ad illa vtcumque homines in-
clinentur; $olis tamen influxum long è præ$tabilιorem e$$e, cùm multo
<mgr>Solis beus
$icentia.</mgr>
vberior $it, ac ben e$icentior, non inferiori tantum, $ed cœle$ti etiam
mundo, vti diximus.</p>
<p>Ad quartum; Cùm $ol videatur nobilior qualibet $tella octaui cœli:
<mgl>Sol pr\,e$tã
tioris natu
r\,e, quà qu\,e
libet $tella
$irmamèti.</mgl>
<mgr>Dilat. 44</mgr>
$i ponamus Solem eiu$dem e$$e naturæ $pecιficæ cum medio orbe, in
quo vehitur, eongruenter dicendum eum orbem octauo cœlo e$$e præ-
$tantiorem. Quod $i exi$timemus $olem di$tinguι $pecie à tali orbe,
e$$eque præ$tantioris e$$entiæ, quàm illum; tunc concedendum erit
octauum cœlum cunctis orbibus inferioribus dignitate antecellere.
Nec ea, quæ de Zodiaco afferuntur, probant Solem deterioris notæ
<mgr>E$$ecta eir
culi $igni-
feri.</mgr>
e$$e, quàm octauum cœlum, eùm omnia illa effecta ad Solem potiùs,
tanquam ad principem cau$am, quàm ad $igna Zodiaci, referri de-
beant.</p>
<p>Ad quintum dicendum conuenienter ijs, quæ hactenus docuimus,
<mgl>Partibus
mundi ele
métaris re$
põdet lo-
ci altitudo
pro earum
dignitate.</mgl>
<mgr>Dilut. 3.</mgr>
corpora, quò nobiliora $unt, eò $edem eminentiorem $ortiri, ni$i ali-
qua grauis cau$a eum ordinem mutari cogat. Qua etiam limitatione
loca Ari$totelis accipienda $unt, nι$i quis ea non de planetis etiam in-
terpretetur, $ed duntaxat de $phæris, velitque tueri in omnibus $phæ-
ris eundem e$$e ordinem $itus & dignitatis.</p>
<p>Si cui autem forta$$e placuerit non tantum orbes cœle$tes, $ed pla-
netas eun dem ιnter $e & $itus, & dignitatis ordinem habere, is dicet,
e$to virtus $olis notior, apertiorq. $it: tamen $uperiorum planetarum
influxum magis præcellentem e$$e, ac magis diuinum; propterea quod
ille ad motus, & rerum varietates; hιc ad $empiternitatem, & res in $uo
e$$e tuendas, ac $tabiliendas impendatur. Vnde $icut Ptolemæus in
<mgl>Sententia
Ptolem\,ei.</mgl>
quadripartito ait, virtus Saturni coaptatur ad vniuer$alia tempora,
<mgr>Diuer$itas
$uperiorũ,
& inferio-
rum plane
tarũ quoad.
e$$ectus.</mgr>
Iouis ad annos; Martis, Solis, Veneris, & Mercurij ad men$es; Lunæ au-
tem ad dies. Ac primi tres planetæ $uperiores re$piciunt ea, quæ ad
exi$tentiam reι $ecundum $e ιp$am pertinent: quatuor reliqui ad rei
exi$tentis motum ordinantur. Plura in hanc $ententiam $crip$it D.
Thomas ad textum 44. libri 12. Metaph. Quæ tamen priorem $en-
tentiam, $i in ea per$i$tere voluerimus, non labefactant; $iquidem quæ
de præclaro illo $uperiorum planetarum influxu inculcantur, non $at, s
con$tant, & eâdem, qua dicuntur, facilitate, negari queunt; cùm in-
terim nobιlι$sima $olis vis, & efficientia tam illu$tris, & con$picua $it.</p>
<h>QVÆSTIO III.
VTRVM COELESTIA CORPORA IN.
ter $e $pecie di$tinguantur an non.</h>

<pb 218>[res-1444-1-v_0226_218_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS I.
QVIBVS ARGVMENTIS NEGATIVA
pars quæ$tionis o$tendi videatur.</h>
<p>QVod corpora cœle$tia $pecie non differant opi-
<mgl>Opinio
Me$$alaci.
Alexandr.
Auerr.
Ianduni.
Durandi.</mgl>
natus e$t Me$$alacus & Alexander, itemq. Auer-
roes 2. huius operis comm. 49. & 59. & Iandu-
nus eodem lib. q. 12. Durandus in 2. d. 14. q. 2.
Sunt verò pro hac opinione h\,ec poti$simùm ar
gumenta.</p>
<p>Accidentia externa $unt notæ di$criminis, vel
<mgl>Primum ar
gum.</mgl>
conuenιentiæ naturarum: atquι onιnes $phæræ cœle$tes habent eadem
externa accidentia, quantitatem, pelluciditat\~e, raritatem, lucem ac pr\,e-
$ertim figuram, quæ latentis e$$entιæ character, & qua$i te$$era peculia-
riter habetur; ergo omnes $phæræ cœle$tes eand\~e $pecie naturã obtinét.</p>
<p>Secundò. Omnium corporum cœle$tium e$t vnus $pecie motus, cùm
<mgl>2. arg.</mgl>
omnes $uper eandem $pecie lιneam, videlιcet circularem peragantur,
necin eorum terminis appareat diuer$a ratio naturalis, vel non natura-
lis $itus, à qua di$tinctionem accipere queant. Cùm igitur cuilibet cor-
porι $pecie dι$tιncto $uus motus diuer$us $pecie competat, planum vi-
detur nec cœle$tes globos, nec eorum formas di$tingui $pecιe.</p>
<p>Tertiò. Siqua ratio videretur cœle$tium corporum di$tinctionem
<mgl>3. arg.</mgl>
<mgr>Ari$t. lib. 3.
buius ope-
cap. 2. & li.
3. cap. 2.</mgr>
arguere, maximé e$$et varietas effectorum, quæ ab his proueniunt: $ed
hæc ratio nullius momenti e$tiergo &c, Probatur a$$umptio, quia $tel-
læ fixæ $unt eiu$dem naturæ cum octauo orbe, cùm nihil alιud $int,
quam den$iores eιus partes: & tamen con$tat $altem earum nonnullas,
peculiares effectus $pecie di$tinctos edere, atque omnino diuer$um in-
fluxum in mundum inferiorem demittere. Quare non $emper effecto-
rum di$similitudo naturæ dιuer$itatem common$trat.</p>
<p>Quartò. Idem ex eo $uadetur, quia hanc formarum conuenientiam
<mgl>4. arg.</mgl>
videtur cœli dignitas po$tulare: $iquidem quæ $par$a $unt & in multi-
tudin\~e abeunt in rebus ordinis inferioris par e$t, vt ea $implici & emi-
<mgl>Spar$a in
inferiori-
bus colli-
guntur in
ordme $u-
periori.</mgl>
nentiore actu vnita po$sideat ordo $uperιor. Quare $i $ublunaris natu-
ra infirma & tumultuaria, tam numero$am $ub diuerfis $peciebus for-
marum turbam continet; con$entaneum videtur, vt cœle$tis mundus
omnes $uas formas in vnius $peciei naturam collectas habeat.</p>
<p>Po$tremo. Quòd hæc $ententia Ari$totelicæ di$ciplinæ con$entanea
<mgl>3. arg.</mgl>
$it, probatur, quia Ari$toteles lib, 1. huius operis cap. 2. o$tendit præter
quatuor $implicia corpora dandam e$$e quintam aliam $ub$tantιá $im-
plic\~e, nempe cœlum: at $i globi cœle$tes $pecie di$tinguer\~etur, non iam
quinque e$$ent corpora $implιcia $ed multò plura: cùm præter quatuor
mundi elementa, non vnus, $ed plures globi cœle$tes numerétur. Non vi-
dentur ergo cœle$tes formæ, nec corpora ex ijs cõcreta, $pecie di$tingui.</p>

<pb 219>[res-1444-1-v_0227_219_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIO III.</rh>
<h>ARTICVLVS II.
REVERA DISTINGVI.</h>
<p>NIhilominus contrariam opinionem veram arbitramur,
<mgr>A$$ertores
partis af-
firm.</mgr>
quam maior, meliorque pars Philo$ophorum tuetur;
Albertus M.ιn tract. de quatuor coœuis q.4.art.4.& 2.
<mgr>M. Albert.
D. Thom.</mgr>
huius operis tract. 3. c. 4. D. Thomas tum ahbi, tum lib.
2. contra gent. cap. 92. ιbιdemque eius ιnterpres Ferra-
rιentis, Caretanus ad art. I. quæ$tιonis 66. primæ partis. Richardus
<mgr>Richard.</mgr>
in 2.di$t.14. in 3.princ.q.5. Capreolus di$t.12. quæ$t. vnica, art.3. Son-
cinas 12. Metaph. quæ$t. 10. denιque Ptolemæus in quadrιpart. alijq.
<mgr>Ptolem.</mgr>
non pauci.</p>
<p>Stabilitur autem hæc opinio, primùm quia, quidquid aduer$ariæ
<mgr>Confirma
tio partis
affirm.</mgr>
partis a$$ertores velint, $i germanæ Phιlo$ophιæ decretis $tandum
fit; cùm ea, quæ $pecιe conueniunt, eadem munia ea$demque pro-
prietates lege naturæ vendicent; & hæc ιn cœle$tibus corporibus di-
uer$a admodum reperiantur, vt ιn quιbu$dam per le facιlè patet, in
alijs longa temporum ob$eruatione notarunt Mathematici. (Nam
luna V.G. marιs recιprocationem efficit, item alij planetæ ex$iccant,
<mgl>Hoc in li.
cap. 3. q.3.
art.3.</mgl>
alιj humectant, aque ιta cæteri, vt alibi dιxιmus) con$equens e$t vt
$ingulis orbιbus adiudicandæ $int formæ $pecie di$sidentes, à quibus
hæc tam varia effecta dimanent, vnde fit vt corpora cœle$tia dι$tin-
guantur $pecie inter $e.</p>
<p>Secundò. Partes elementaris mundι, quæ naturæ ordine diuer$a
<mgl>Accepto
eleméti no
mine vt e-
tiam orbes
cœle$tescõ
prehendit,
de qua v-
$urpatione
lib.1.c.1.q.
1.art.2.</mgl>
<mgr>Secúda cõ
firmatio.</mgr>
loca exιgunt, dι$tinctas $pecie formas $ortiuntur: at $ingulæ $phæræ
cœle$tes ordine naturæ exigunt loca dιuer$a: ergo & formas $pe-
cιe dι$tinctas. Minor ex eo patet, quia $icut ordo, pulchritudoque
vniuer$i, & ip$orum corporum inter $e commen$uratιo po$tulat, vt
terra $ub$it aquæ, aqua aeri, aer igni: ita po$cit, vt orbιs lunæ $ub
orbe Mercurij, orbis Mercurιj $ub orbe Veneris, atque ita cæteri glo-
bi $ub alijs $uperioribus contineantur: quandoquidem non minùs,
quin potιùs multò magis, & ad naturam congrua, & ad ornatum,
concinnitatemque elegans e$t cœle$tium, quàm $ublunarium corpo-
rum de$criptio.</p>
<p>Ianι quod in doctrina Ari$totelis a$$erendum $it corpora cœle$-
<mgr>Secundum
Perιpateti-
cã doctrinã
orbes cœle
$tis differ-
re $pecιe.</mgr>
tia ιnter $e non $olo numero, $ed $pecie di$tingui, ex eo o$tenditur,
quia $ecundo de anima cap.4. text. 34. & 35. docet $ingularia mul-
tιplicari in eadem $pecie propter con$eruatιonem. Quare cùm cœ-
le$tes orbes indi$$olubiles $int, proindeque in vno $ingulari $ingulæ
eorum $pecies con$eruentur, non e$t cur plures eiu$dem $peciei con-
$tιtuantur. Et hæc quidem ratιo Arι$totelis e$t, quæ tamen num om-
ni ex parte veritati con$entiat, alibi expendemus.</p>

<pb 220>[res-1444-1-v_0228_220_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS III.
RESPONDETVR ARGVMEN.
tis contrariæ partis.</h>
<p>AD rationes, quibus oppo$itum o$tendi videbatur, ita re$pon
<mgl>Solut. pri-
m\,e ratiõis.</mgl>
dendum erit. Ad primam non ex quιbu$uιs accιdentibus de-
duci conuenientiam, aut di$crimen naturæ, cùm multæ res
$pecιe di$tinctæ non pauca accιdentia inter $e habeant com-
munia. Quin verò nec cognatιo, $imilitudoue $iguræ vnitatem $peciei
perpetuò indicat, $ed interdum $olam propinquitatem, vt aduertit
D. Thomas 3. p.q.74. art.3. quod videre e$t in pleri$que $eminibus, &
<mgr>Lege etiã
D. Th. in 4.
d.11.q.2.a.
2. qla.1. ad
3.</mgr>
fructibus, qui in rotundam effigiem conglobantur, & di$tinctam ni-
hilominus $pecie naturam habent. Itaque eatenus figura $ub$tantialis
<mgl>Idétitas fi
gur\,e quate
nus identi
rat\~e natut\,e
arguat.</mgl>
formæ character dicitur, quatenus ea, quæ ei$dem lineamentis affecta
$unt, vel $pecie eandem, vel $altem propinquam formam obtinent.
Quæ verò accidentia certis ιndicijs $pecιficam formæ vnitatem te-
<mgr>Lib.1.hu-
ius op. c. 2.
q. 5. 2. 3.</mgr>
$tentur, alibi expo$uimus.</p>
<p>Ad $ecundam dicendum e$t quamlibet $phæram cœle$tem proprium
<mgl>Solut.2.</mgl>
motum $pecιe di$tinctum vιndicare. Licet enim omnes reuolutiones
circulo perficiantur, quæ figura vbique eiu$dem $peciei e$t: tamen quæ-
libet earum habet pro termino vbi $pecie di$tinctum: quandoquidem
vnumquodque cœlum pro naturæ $uæ dignitate proprium $itum in
mundo requirit, V.G. cœlum lunæ $upra iguem & $ub Mercurio, $ph\,e-
<mgr>De hae re
in no$tris
Phy $. 1. 4.
c. 5. q. 3. a. 1.</mgr>
ra Satumi $upra Iouem, & $ub Aplane.</p>
<p>Ad tertiam neganda e$t a$$umptio, & ad eius probationem faten-
<mgl>Solut. 3.</mgl>
dum multa a$tra octaui orbis edere peculiares effectus $pecie di$tinctos
ab ijs, quos edunt alιa, nec tamen inter $e differre $pecιe. Etenim licet
diuer$itas munium & effectorum in diuer$is $uppo$itis arguat inter illa
$pecificam di$tinctionem; non tamen eam rite infert in diuer$is partι-
bus eiu$dem $uppo$iti. Cuius di$criminis ratio e$t, quia nulla pro-
prietas, aut operatio competit $ingulari vnius $peciei, quæ cæteris $ub
eadem $pecie contentis conuenire nequeat; at inpartibus eιu$dem
$uppo$itι non continuò ita res habet; cùm $æpe accidat in animanti-
bus propter diuer$orum organorum, & qualitatum apparatum con-
uenire vni parti eas functiones, quæ alteriminimè competunt. Nam
V.G. cerebrum refrigerat, cor cale$acit, quia cerebrum innatam ha-
<mgl>Diuer$\,e
proprieta-
tes organo
rũ in ani-
@antibus.</mgl>
<mgr>De frigidi
tate cerebrĩ
Ari$t. lib. 2.
de part. a-
nim. cap. 7.
De calore
cordis lib.
de $en$u &
$en$.</mgr>
bet frigiditatem; cor verò præcalidum e$t atque of$icina natiui ca-
loris. Sic igitur in re propo$ita lιcet diuer$itas operationum, quæ
profici$cuntur à di$tinctιs orbibus cœle$tibus, vel à planetis diuer$o-
rum orbium arguat in ip$is corporibus $pecificam differentiam: non
tamen eam infert di$tinctio operationum, quæ à diuer$is $tellis eiu$-
dem firmamenti oriuntur: cùm eiu$dem cœli partes, & qua$i mem-
bra habeantur.</p>

<pb 221>[res-1444-1-v_0229_221_t0]<rh>DE COELO CAP.V. QVÆSTIO IV.</rh>
<p>Ad quartum non oportere omnia, quæ $unt $par$a in inferiori ordi-
<mgr>Solut. 4.</mgr>
ne omnimodis in vnum contrahi in $uperiori, (alioqui vna tantùm $in-
gularis forma in toto cœle$ti mundo ine$$et, quia in $ubcœle$ti multæ
$unt) $ed quantum rei dignitas po$tulat. Ad quam dignιtatem in cœ-
le$tibus corporibus, quod ad formarum rationem attinet, $at e$t vnum
quodque cœlum ita ex $ua forma & material con$tare, vt nulla in
eis formarum vici$situdo cernatur, quæ tamen in compo$itis $ubluna-
ribus pa$sim deprehenditur.</p>
<p>Ad quintam re$pondendum e$t Ari$totelem non a$$erui$$e dari tan-
<mgr>Solut. 5.
Explica-
tur loc' A-
rι$totelis.</mgr>
tùm quinq. $pecies $impliciũ corporũ, $ed præter quatuor vulgata ele-
menta con$tιtuendam e$$e aliam quintam $ub$tantιam alterius $pecieι,
quæ immortalιs $it, & complexu $uo mundum ιnferior\~e coerceat ac re-
gat, $iue ea $pecies ima, $iue $ubalterna $it; nihil enim tunc ea de re $ta-
tuebat.</p>
<h>QVÆSTIO IV.
VTRVM OMNES SPHÆRÆ COELES
tes infra primum mobile $imul ab ortuin occa-
$um, & ab occa$u in ortum con
uertantur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ASTRVITVR PARS AFFIRMATIVA.</h>
<p>EGimus de numero, & ordine tam $itus, quàm dig-
nitatis, itemque de dι$crimine orbium cœle$tium
inter $e, proximum e$t, vt de eorum motibus dι$$e-
ramus. Igitur reiecta sétentia Heraclidis Pontici,
<mgr>Opinio
Heraclιdιs
aientis om
nia quιe$-
cere excep
to terr\,e e-
lemento.</mgr>
Nicææ Syracu$ij, & Ari$tarchi, qui $upera omnia
$tare dixerunt, ac $olam terram in gyrum verti,
quod cum experientia & $en$u pugoat, propo$itæ
controuer$iæ duplιci a$$ertione $atιsfaciemus. Pri-
ma$it. Omnes $phæræ cœle$tes circumaguntur motu primi mobilιs,
qui fit $uper duos mũdi polos ab ortu ad occa$um & iterum ab occa$u
ad ortum. Hæc a$$ertio vt intelligatur explicandum breniter e$t quid
in $phæra $it axisquid polus. Axis e$t linea recta per centrum $phæræ
<mgr>Quid fit
axis.</mgr>
ad illius circunferentiam tran$iens, circa quam $phara ip$a voluitur,
quod Manilius hi$ce ver$ibus expre$sit in lib. A $tron.
<mgr>Manilico.</mgr></p>
<p>Aera per gelidum teuuis deducitur axιs</p>
<p>Libratumque gerit dιuer$o cardine mundum,</p>
<p>Sydereus medium cιrca quem voluitur orbis,</p>

<pb 222>[res-1444-1-v_0230_222_t0]<rh>IN II. LIB. ARIS TO TELIS.</rh>
<p>Æterno$que rotat cur$us immotus.</p>
<p>Poli verò $unt puncta extrema axis, quorum alter nobis in Europa de-
<mgl>Poli duo.</mgl>
gentιbus $upra no$trum horizonta eminet, nec vnquam nobιs occidit,
diciturque Boreus, $iue Septentrionalis, quia ad partem Borealem, $iue
<mgl>Arcticus.</mgl>
Septentrιonalem e$t; appellatur etiã Arcticus ab ea con$tellatione, quæ
dicitur a@utG id e$t; Vr$a, quæ circa hunc polum vertitur. Alter voca-
tur Au$trιnus, & Meridionalιs, quia ad Au$trum, $iue Meridiem e$t. Dicj-
<mgl>Antarctic</mgl>
tur etiam Antarctιcus, eo quòd polo Arctico per diametrum oppona-
turiatque hic terræ obiectu nunquá à nobis cernitur, $ed ab ijs, quos An
<mgl>De mo-
tu dιurno
tphęrarum</mgl>
tipodas vocant. Super hos ergo polos fit motus primi mobilis, id e$t de
cimi cœli, quo $imul omnes $phæræ ei $ubiectæ rapιuntur. nimιrum no-
num cœlum, Aplanes, & $eptem orbes planetarum. Dari autem huiu$-
modi motum oculis patet. Videmus enim omnes $tellas tam fixas, quá
errantes a$cendere ab ortu $upra no$trum horizontem, inde pergere in
occa$um, tũ rur$us in oriente na$ci, atque ita intra di\~e & noct\~e, $eu $pa-
tio 24. horarum integrã cιrcuition\~e conficere, quá propterea diurnam
<mgl>Motus no
n\,e & deci
m\,e $ph\,er\,e
vnde pro-
betur.</mgl>
vocant. Quod $i quis petat, vnde con$tet nonum & decimum cœlum, ιn
quιbus nullũ $ydus fulget, eodem motu agi. Re$pondemus con$tare id,
$icuti antea diximus, ex eo, quod in Aplane trιplex motusdepreh\~editur,
népe motus trepidationis, qui ei proprius e$t, & alius ab occa$u ιn ortũ,
quι eid\~e conuenιt per accidens $eu ratιone alterius cœli, cũ eid\~e corpo-
rι $implici nõ cõpetãt per $e plures motus; itéq. alius ab ortu in occa$ũ,
qui omnium e$t veloci$simus, & maximè regularis, vnde con$equens fit,
vt hic inferioribus corporιbus à $upremoac primo mobιli obueniat.</p>
<p>Sit $ecunda a$$ertio. Omnes $phæræ infra primũ mobile circũducun
<mgl>De motu
orbiũ cœ-
le$tιum in
fra primũ
mobile ab
occa$u ad
ortum.</mgl>
tur $imul motu alio $ibi proprio ab occιdente in orient\~e. A$$ertionem
hanc $icuti & ptioré $tatuit Plato in Tim\,eo. Ari$toteles lib. 2. huius op.
c.10.tex.59. Aratus in $uis Phenomenis, Calippus, & Eudoxus. Cic.2.de
nat.deor. Ptolemæus 8.c.1.lib. in edit. magnæ, Alphagranus in cópédio,
Proclus in $phæra $ua. Ioãnes à $acro bo$co in $ua. Cleomenes in Meteo-
ris, & alij recentiores vt Orontius, Stoflerinus. Appianus, Venerius, Fer-
nelius, Fraca$torius. Eand\~e a$$ertion\~e cõprobauit experientιa. Nā quod
ad $ept\~e planetarũ orbes attinet, notũ e$t $ol\~e & reliquos planetas non
modò non $eruare perpetuò eand\~e inter $e coniunctioné, $ed neq. eod\~e
$emper modo, aut ead\~e intercapedine re$pondere $tellis $irmam\~eti; $ed
vno die conιungi cũ certa aliqua $tella, aut in aliquo gradu alicuius $ig-
ni exi$tere, po$tea ab eo $ydere & gradu di$tare. Quod planè indicat in-
feriores cœlos vnà cum planetis, quos circumuehunt, ab occa$u in ortũ
remea$$e. Iam verò moueri quoque $irmamentum ab occidente in orien
tem ex eo A$tronomi conuincunt, quia multis ob$eruationibus coper-
tum e$t $tellas fixas paulatim ab occa$u in ortum in ortum tendere, nec $emper
ei$dem locis ortas $ui$$e $tellas, quibus nunc oriũtur, comparatιone eiu$
dem horizontis. Itemque altitudines meridianas $tellarum $ixarum dι-
uer$as nunc e$$e ab ijs, quas priorum ætatum A $tronomi notarunt.</p>
<p>Duo quoque hιc aduertes. In primis motum orbium cœle$tium ab

<pb 223>[res-1444-1-v_0231_223_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIO IV.</rh>
occa$u in ortum nonfieri $uper polos mundi, & per circulum æquιnoc-
tialem, $ed $uper alios polosab ijs diuer$os, nimirum $uper polos Zodia
<mgr>Planet\,enõ
s\~eper onũ
tur ιn eo-
d\~e punsto
horizõtis.</mgr>
ci & per circulum Zodiacum. Quod ex eo con$tat, quιa Planetæ, vt to-
to anni decur$a ιn $ole videre e$t, non $emper ιn eodem puncto hori-
zontis na$cuntur, $ed nunc iuxta æquinoctialem, nunc vltra, aliâs citra;
id autem non alιunde prouenit, ni$i quia non eodem axe nituntur, uec
eorum motus $uper eo$dem polos fiunt, Secundò ιllud etιam ob$erua-
bιs, cùm orbes mobiles $int inter $e c\=otigui, & $uperiores, $ibι $ubiectos
complectãtur; nece$$ariò fieri, vt decimus orbis diurno motu ver$us oc-
ca$um $ecum trahat nouem inferiores: itemque nonus lenti$simo cur$u
ver$us orιentem $ecum ducat octo ιnferiores; nec alιter octauus, trepιda
tionis motum $eptem errantium cœlis communicet. Nam quιa omnes
orbes inferiores totales $unt concentrici $uperιorιbus, iccirco eis rapiun
tur: ideo vero planetæ $uperiores $uũ motum inferioribus non cõmuni
cãt, quia eorum deferentes sũt Eccentrici, vt fu$ius in Theorica planeta
rum explicari $olet.</p>
<h>ARTICVLVS II.
OBIECTIONES CONTRA SVPERIVS
dicta, earumque dilutio.</h>
<p>ER it tam\~e, qui c\=otra proxιmè dicta objiciat, inprimis
n\=o videri $upremũ mobile rapere $ecũ ιn$eriores or-
bes, quia parιmodo inferiores traherét $uperiores $e-
cũ, Nulla enim cau$a apparet, cur illud potiùs, quàm
<mgr>obiect. 1.</mgr>
hoc fiat; præ$ertim cũ non minus ιnferius $uperιori,
quã $uperius inferiori cohæreat, atque adeo non mi-
nus hinc, quã ιllinc impul$us c\=omunicari po$sit, ac de-
beat. Item nullum e$t corpus, quod non ob$iftat, & renitatur, cùm tra-
<mgr>Obicte. 2.</mgr>
hitur in part\~e contrariã ei, ad quã $uopte ingenio inclinat; ergo cùm in
feriores cœli inclin\~et ad motũ ver$us orient\~e; $i à primo raperétur in oe
casũ, fierιnó po$$et, quin illius motus aliquantulũ retardaretur; quod cũ
inficientur A$tronomi, negare etιã debêt rapi orbes inferiores à primo
mobili. Adde, quod eiu$modi motus infeιiorũ orbiũ e$$et viol\~etus, cùm
<mgr>Obiect. 3.</mgr>
tam\~e ab$urdũ $it in corporibus cœle$tibus aliquid violentũ e$$e; tũ quia
nullũ violentũ perpetuũ, aut valde diuturnũ e$$e pote$t; tum quia om-
ne violentum contιnuè fatι$cit & debilitatur, quod longe à cœlo abe$t.</p>
<p>Deinde quod non po$sit idem cœlum ab ortu in occa$um, & ab oc-
<mgr>Obiect. 4.</mgr>
ca$u in ortum volui, probatur, primum, quia citra nece$sitatem videtur
induci eiu$modi motus ab occa$u in ortum, cum omnia $yderum phe-
nomena cõ$tare queát, dιcédo orbes $ubiectos primo mobili, tardius agi,
quá illud eò quod remi$sior\~e impul$ũ ab intellig\~etia accipiát, obidq. vi
deri retroduci, & repedare in ortũ, cũ n\=o ita $it. Secundò quia vel impul
<mgr>Obiects. 5.</mgr>
$us cœli $uperioris & inferioris $unt æquales inter $e, vel eorũ alter for-
tior; $i \,equales neuter ab alter ovincetur, $icq orbιs $uperior n\=o rapiet $e

<pb 224>[res-1444-1-v_0232_224_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
rem; $i alter fortior e$t, is vincet, atque ita ambo ver$us eundem termi-
<mgl>Obiect. 6.</mgl>
num ferentur. Tertiò quia prædicti motus $unt inter $e contrarij, cùm
tendant ad oppo$itos terminos; at fieri non pote$t, vt idem $imul con-
trarijs motibus agitetur. Quartô quia aut motus ille, quo orbis orbem
<mgl>Obiect. 7.</mgl>
ducit. e$$et tractio, aut pul$io, aut vectio, aut alius eiu$modi, cum tam\~e
nullus eorum e$$e videatur.</p>
<p>Ad primum horum re$pondet Scaliger exercitatione 69. in Carda-
<mgl>Sol.@.ob.</mgl>
num primum mobile nó vici$sim retro agi ab inferioribus nec alιquid
ei demi de præ$cripto motu, quia talem & tantum, & ab hac & $ic e$$e
voluit, qui velle potuit. Eius tamen rei cau$am phy$icam ìnue$tigat Fra
ca$torius in $uis homocentricis $ect. 1. à cap.6. Sed ea omi$$a, quæ proli-
xior e$t, quam hie locus ferat, dicendum videtur primum mobile non
retroduci in ortum ab inferioribus, quia eorum impul$us ita modifica-
tur ab intelligentιa, vt neutiquam traijciatur in $phæram $uperiorem;
quod minimè mirandum videri debet, cum experiamur in no$tratibus
rebus ex modo applicandi impul$um, fi eri, vt idem mobile nunc $ursũ,
nunc deor$um, nunc ad latera, nunc in orbem agitetur. Vel $ihæc $olu-
tio minus placet, dicito $phæras inferiores non quidem retroducere pri
mum mobile, cùm eius ιmpetum non vincant, quantum ad retroferen-
dum nece$$e $it; $ed aliquantulum retardare; ita vt licet nunc rapidi$si-
ma vertigine agatur, rapidiori agi deberet, $i ip$um inferiores $phæræ
non $ecum auehere niterentur, quæ e$t expre$$a $ententia I$idori libro
3. Etymol. ca.34.</p>
<p>Ad $ecundum dicendum in primis e$t, inferiores $phæras non magis
<mgl>Solut. 2.</mgl>
inclinare ad motum ver$us oriontem, quam ver$us occidentem, $ed ad
vtrumlibet indi$eriminatim $e $e habere: itemque non reniti $uperio-
ribus per aliquam qualitatem $ibi propriam, vt grauia & leuia, dũ con-
tra naturam $uam mouentur: nec verò quod habeant partes aliquas
eminentiores, aut angulis fractas, cùm vndique læues $int & politæ,
ideoque vnum duntaxat renitentiæ modum e$$e, qui cadere in eas po$-
$et, eumnimιrum, qui obuenit ex iniu$ta proportione ad cau$am mo-
uentem; quia nequeunt agi, vel agi tanta celeritate, ni$i tanto impul$u,
vel maiori. Sed neque hæc renitentia in propo$ito locum habet. Im-
pul$us enim primi mobilis conuenientem proportionem obtinet ad
rapiendos ab ortu omnes orbes $ubiectos. Vndeiam per$picua relin-
quitur argumenti $olutio. Vel aliter, dicito iuxta $ecundam explicatio
nem $uperioris argumenti, primum mobile aliquantulum retardari à
$phærιs $ibi $ubiectis, & $i id plerique negent: quemadmodum & idem
$uam eircuitionem celerius ab$oluturum fuerat, ni$i ei aliorum orbiũ,
quos $ecum in ocea$um vehit, prouincia acce$si$$et. Quod item obijcie-
<mgl>Solut. 3.</mgl>
batur, $i inferiores cœli à primo rapiantur, $equi illorum motum violen
tum fore, neganda e$t con$ecutio. Non enim violentum rite dici con$ue
uit, ni$i id, cui patiens peractum propriæ formæ actiuè re$i$tit, qno pac
to obnititur lapis motui $ur$um per impul$um à grauitate formaque
ip$ius actιuè ortum.</p>

<pb 225>[res-1444-1-v_0233_225_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIO V.</rh>
<p>Ad primam verò earum rationum, quibus probari videbatur non
<mgr>Solut. 4.</mgr>
po$$e orbes cœle$tes infra primum mobιle cιeri pariter ab ortu in oc-
ca$um, & ab occa$u in ortum: negandũ e$t con$tare po$$e ea, quæ in $tel-
lis apparent $ublato motu cœlorum ab occidente in orienté: tuncenim
omnes$tellæ & planetę motu diurno eo$d\~e circulos citra & vltra \,equι-
noctialem perpetuo de$criberent: neque nunc magis, nunc minus ad
no$trι capitis vertic\~e accederent, $ed eand\~e $emper dι$tantιam & inter-
$titium tum inter $e, tum re$pectu no$tri $eruarent: quia nιhil e$t, quod
huiu$modi varιetat\~e po$sit efficere, ni$i peculiaris orbiũ & planetarum
motus. Cum igitur illud experi\~etιæ repugnet, patet $ine prædicto mo-
tu non cohærere $yderum phenomena. Ad $ecundam dicendũ e$t im-
<mgr>Solut. 5.</mgr>
pul$unι, qui à primo mobilι $phæris inferιoribuscómunicatur, fortior\~e
e$$e, quatenus eas maiori impetu & celeritate rapit, quàm ip$æ in ortũ
pergant: non tamen eo pacto fortior\~e e$$e, vt interimere valeat impul
$um, quo illæ à $ua intellιgentia in ortũ ducuntur. Ad tertiã variè re$-
<mgr>Solut. 6.</mgr>
ponderi $olet ab A$tronomis, vt videre e$t apud Ioann\~e Maior\~e in 2.d.
14.q.1. & Fraca$toriũ in homocentrιcιs $ectionei. cap.8. breuiter tam\~e
hoc loco dicimus duos illos motus ab ortu in occa$um, & ab occa$u in
ortũ non e$$e proprιè contrarios. Propriè enim contrarij dicuntur, qui
ita $e habent, vt eorum vnores mota ad aliquod punctũ fixum accedat:
& alio ab eod\~e recedat: quod in prædictis motibus nõ $eruatur, $impli-
eiter enιm omnes $phæræ mobilesab oriente in occidepté ferũtur; in o-
rient\~e vero inferiores, non ni$i $ecundum quid, quatenus ver$us $igna
orientalιa pergunt, vt alιbi plenius ac planius dicetur. Ad quartam dic
<mgr>Solut.7.</mgr>
motum, quo inferiores orbes à $upremo rapiuntur, pertιnere ad uec-
tionem, vt loco cιtato cap.9. Fraca$torius aduertit. Omne enim con-
tentum in alio, dum motu continentis agitur, vehi dicitur $ecundum
Ari$totelem 7. Phy$icæ au$cultationis lιbro c.2. text.10.</p>
<h>QVÆSTIO V.
VTRVM COELESTES ORBES AB
intelligentijs moueantur an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ARGVMENTA PARTIS NEGATIVÆ.</h>
<p>EX plicatis breuiter orbium cœle$tιum conuer$ioni-
bus $equitur, vt à quibus nam illæ motoribus effi-
ciantur, ιnue$tigemus. Ac primùm quod non ab
<mgr>Primũ arg.</mgr>
intelligentijs, videtur hi$ce rationibus o$tendi.
Cuilibet potentiæ naturali pa$siuæ re$pondet ali
qua natur alis actiua, vt con$tat ex doctrina Ari$-
<mgr>Ari$tot.</mgr>
totelis lib.3. de anima cap.5. $ed orbes cœle$tes lia-

<pb 226>[res-1444-1-v_0234_226_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
bent potentiam naturalem pa$siuan, ad motum: ergo re$pondet eis
in natura, aliqua vis actiua motrix, quæ certè corporea e$$e debet, vt
cum ip$is orbibus cognationem, proportionemque habeat; $ed vis
motrix intelligentιarum non e$t huiu$modι; cùm mtellιgentiæ à ma-
teriæ contubernιo abιunctæ, & corporeæ molis expertes $int. Non
igitur cœle$tes orbes ab ijs mouentur.</p>
<p>Secundò. Si motus cœlιfieret ab externo motore, qualis e$t intel-
<mgl>2. arg.</mgl>
ligentia; non e$$et naturalis; $ed vιolentus; cùm violentum definiatur
ab Ari$totele lib. 3. Eth. cap.1. id, cuius principium e$t extra; atqui
<mgl>Ari$tot.</mgl>
<mgr>cap. 3. q.2.
art.2.</mgr>
motus cœli non e$t violentus, $ed naturalιs, vt libro $uperiori o$tendi-
mus, ergo non fit ab externo motore.</p>
<p>Tertιò. Deus gubernat mundum immediatè per $e ip$um: ergo
<mgl>3. arg.</mgl>
neutiquam regit, aut mouet $uperiora corpora per Angelos. Pro-
batur a$$amptum te$tιmonio illo $acræ paginæ in lιb. Iob. cap. 33.
quem con$tituit alium $uper terram, aut quem po$uit $uper orbem,
<mgl>D. Gieg.
Boetius.</mgl>
quem fabricatus e$t? vbi D. Gregorius, quippe inquit, mundum per $e
ip$um regit, qui per $e ip$um condidit. Quod docet etiam Boetius
lib.4. de con$olatione Philo$oph. pro$a 4. aiens Deum per $e $olum
duncta di$ponere.</p>
<p>Quartò. Beatæ mentes, vt tradit D. Diony$ius in libro cœle$tis
<mgl>4. arg.</mgl>
Hιerarchiæ cap. 6. $unt ιn tres Hierarchias diui$æ; ιgitur $i ex ea-
rum numero e$$ent motores cœle$tium corporum, vel perpetuò in cœ-
le$ti curia a$si$terent, vel in mundum $ublunarem hominum gra-
tιa micterentur; $ic enim eιs munerum partes di$tributas e$$e docet
D. Diony$ius eodem libιo cap. 7. & 8. & D. Gregorius lιbro 17.
<mgl>D. Diony.
D. Greg.</mgl>
Moral. cap. 7. & homilia 14 in Euang. at motores cœle$tιum corpo-
num nunquam ab his $eparantur; non $unt igitur è numero beatarum
mentium.</p>
<p>Qumtò. Cœli circumaguntur à propria forma:ergo fru$tra eis quæ-
<mgl>5. arg.</mgl>
ritur alius motor. Probatur a$$umptum; nam $i forma cœli non con-
curreret effectiuè ad proprium motum, e$$et otio$a; atque adeò fru-
$tra; cùm vaumquodque $it propter $uam operationem, vthoc in lιb.
cap 3. text. 17. Ari$toteles docuit.</p>
<h>ARTICVLVS II.
REFERVNTVR VARIÆ PHILOSO
<mgr>Lege Greg.
in 2. d. 1. q.
1.a.2.Auer.
12. Metaph.
comm. 41.
Ferr. 2. con
tra gent. co
92. M. Alb.
1.p $um de
quat. ccœ.
q.4.art. 26.</mgr>
phorum opiniones: concluditur primùm orbes
cœle$tes nõ moueri effectiué à proprijs formis.</h>
<p>IN hacquæ$trone tam inter veteres Philo$ophos, quàm apud
<mgl>Quid $en-
$erit auc-
tor libride
cau$is.</mgl>
Theologos, non parum di$sidij fuit. Nam quidam, è quo-
rum numero fuere auctor libijde cau$is, & Rabbi Moy$es,
$ingnlis orbibus cœle$tibus duplιcem motorem, videlicet in-

<pb 227>[res-1444-1-v_0235_227_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIO V.</rh>
telligentiam, & animam informantem attribuerunt. Quidam vnum
duntaxat, nimιrum ιntelligentiam a$sidentem. Alij motum à dextra
ad læuam ab intelligentιa; à læua ad dextram à forma ip$ius orbιs
effici putarunt, vt Trallianus. Alij docuerunt cœlos moueri ca$u, vt
<mgr>Trallian.
Democr.
Epicurus.
Siraton.
M. Alb.
Alpetrag.
Ptolem.</mgr>
Democritus, & Epicurus, vt Straton Lamp$acenus Theophra$ti di$-
cιpulus. M. vero Albertus in 2. di$t. 14. art. 6. $tatuit nihil ιn hac dι$-
ceptatione $ecurius dici po$$e, quàm cœlos $ola Dei voluntate mo-
ueri. Quod etiam Alpetragius in $cientia $ecretorum A$tronomiæ,
Ptolemæus, alijque nonnuliι cen$uerunt. Præterea quidam ex anti-
quis Theologis referente D. Bonauentura in 2. di$t 14. art. 3. quæ$t. 2.
quos $ecutι $unt Ioannes Maιor hoc in libro, & Albertus Saxonia 8.
Phy$ic. q. vltima, opinati $unt $phæras cœle$tes nequaquam indige-
re motrιcιbus intellιgentijs, $ed in gyrum agι à proprijs formιs ιn-
teruentu naturalium qualιtatum, quibus ad motum exequendum
polleant.</p>
<p>Sit tamen prima a$$ertio. Corpora cœle$tia non mouentur effe-
<mgl>Pro hac a$
$ertιone le
ge D. Tho.
1.p.q.70.a.
3. Durandũ
in 2. d. 14.
q.2. Scotũ
q.1.D. Bon
art. 3. q. 2.
Capr. d. 9.
q. 1. art. 3.
Ferrari. 3.
contr. g\~et.
c.46. Son-
ciu.12. Me-
taph. q.36.
Argent. q.
2.ar. 1. Ba$-
@ol. eadem
di$t. 25. 1.</mgl>
<mgr>Prima af-
$eιtιo.
Probatio.</mgr>
ctiuè à propria forma. Probatur. Nam vel mouerentur ab ιlla, vt
à principe cau$a $ui motus; vel vt à cau$a minus præcipua, quo mo-
do corpora grauia & leuia, à $uis progenitoribus, vt à cau$a prιn-
cipali, à propria verò forma, vt à cau$a minus præcipua mcitantur.
At quod neutrum horum conueniat formæ cœle$tium corporum
<mgr>Moueri à
$e propriũ
viuentiũ.</mgr>
re$pectu $ui motus, ex eo $uadetur, quιa $i corpora cœle$tia priori
modo à $ua forma mouerentur, e$$ent viuentia; quandoquidem vt
ex $ententia Ari$totelis & Platonis, communi alιorum phιlo$opho-
rum con$en$u 8. lιb. Phy$ic. docuimus, vnum è maximis vitæ ιndi-
cijs e$t habere in $e præcιpuam $uι motus cau$am, necexterno mo-
tore ιndigere. At quod cœle$tia corpora $int vitæ expertia, $uperius
à nobιs o$ten$um fuit. Quod autem nec po$teriori modo à $ua forma
moueantur; ex eo conuιncitur, quia cùm qnidpiam ita mouetur, $i
acce$$us ad alιquem locum e$t ei naturalιs, rece$$us ab eodem e$t il-
li contra naturam, vt patet in corpore graui, cui accedere ad lo-
cum inferum, naturale e$t: ab$cedere contra naturam. Quare cùm
cœlo tam $it $ecundum naturam commeare ad occà$um, quam ab eo-
dem remeare ($iquidem vtrolibet modo $eruat locum $ibi a natu-
ra præ$criptum) nequaquam eo pacto a $ua forma torqueri po-
terit.</p>
<p>Secundò idem ex eo confirmatur, quia $equeretur orbes cœle$-
tes per vim quieturos po$t dιem iudicij: quæ tamen vis neque de-
cet $tatum tam excellentium corporum, neque congruit cùm ordi-
ne diuinæ $apientiæ di$ponentis omnia $uauiter. Con$ecutio inde
<mgl>Sapient. 8.</mgl>
patet, quia cùm forma alicuius corporis naturaliter, & effectiuè in-
<mgr>De quieto
viclenta.</mgr>
clinat ad motum: quamdiu eiu$modi corpus quie$cit, per vim ac
contra naturam quie$cit, vt videre e$t in lapιde, qui in aere de-
<mgr>Pr\,eoccupa
tio obiec-
tionum.</mgr>
tinetur.</p>
<p>Quod $i quis nobis opponat, futilem videri hanc rationem

<pb 228>[res-1444-1-v_0236_228_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
propterea quod elementa quæ naturaliter inclinantur ad motum, per-
petuam quιetem habitura $int in $uis locis naturalibus po$t dιem iudi-
cij, non $ecus ac corpora cœle$tia, Item quod corpora glorio$a con$i-
ftere debeant in cœlo Empyreo, quæ tamen $uopte ingenio ob inna-
tam grauitatem deor$um vergunt. Occurrendum erit primùm di-
uer$am e$$e rationem in elementis, & in corporibus cœle$tibus. Namq.
<mgl>De inclina
tιo elemen
torum ad
motum.</mgl>
elementa non inclinantur ni$i ad motum, quo naturalem $edem
petunt, quam vbi primùnι obtinuere, confe$tim ce$$at eorum nixus
& conatus ad motum; proindeque non dicuntur in $uis locis per vιm
quie$cere, cùm vιolentia noninferatur propriè ni$i ei, quod contra
nιtitar. At motus circularis non dirigitur à natura ad acquirendum
<mgr>Devio' éto
Ari$t. lib. 3.
Eth. c. 1. D.
Thomas 1.
2.q.6.2r.4.</mgr>
nιtitar. At motus circularis non dirigitur à natura ad acquirendum
locum naturalem, extra quem mobile $it po$itum, $ed perpetu ò cιr-
ca eundem locum in gyrum fit. Quare $i corpora cœle$tιa ad eum
motum naturaliter, & effectiuè inclinentur, con$equens erit, vt eiu$-
modi inclinatio & conatus in eis perennis $it; atque adeò vt â mo-
tu non ni$i contra naturam, & per vim ce$$are queant. Quod verò
<mgl>Nũ corpo-
ra glorio$a
habitura
$in@ graui-
tatem.</mgl>
ad glorio$a corpora attinet, dicimus vel diuina virtute auferendam
illis grauιtatem, tanquam aliquid nimis imperfectum, & cum eo-
rum gloria atque agilitate mιntmè conueniens: quæ e$t $ententia
M. Alberti, Maioris, & Richardi in 4. di$t. 49. quæ$t. 7. Vel potiùs,
<mgr>Lege Scot.
in 4. d. 49.
q. 14. Arg\~e
tinam q.1.
art.4.</mgr>
vt alijs videtur, retιnendam e$$e ab eis grauιtatem, $icutι & alias qua-
lιtates naturales; $ed nullom ab ea elicιendum fore conatum ad lo-
cum infimum, $ubtrahente Deo ad id $uum concur$um ex lege, &
conditione illius $tatus. Vnde etiam patet quietem glorio$orum cor-
<mgl>Quies cor-
porum glo
rio$orũ in
cœlo nõ e-
IIt violéta.</mgl>
porum nequaquam cen$endam e$$e vιolentam, cùm ea tantùm violen-
ter quie$cant, quæ actu nituntur in motum, à quo aliunde impediun-
tur, vti diximus.</p>
<h>ARTICVLVS III.
ORBES COELESTES MOVE.
ri ab Intelligentijs.</h>
<p>SEcunda a$$ertio, quæ propo$itæ quæ$tioni directò re$pon-
<mgl>Secunda a$
$ettio.</mgl>
det, hæe $it. Orbes cœle$tes mouentur ab intelligentijs.
Hanc ftatuit Ari$toteles 8. Phy$icæ Au$cultationιs lιbro
<mgr>Hunc loc@
ex lib. Phy
$ic itaexpo
nũt D. Th.
Alex. Auer.
& alij.</mgr>
cap. 6. text. 52. & 12. Metaphy$. cap. 8. text. 43. Plato
<mgl>Eius aucto
cap.</mgl>
1. delegibus, & maior acmelior Philo$ophorum pars. Eam verò D-
Thomas opu$c. 10. artic. 3; & opu$c. 11. artic. 2. omnino certam e$-
$e, & Phy$ieis rationibus demon$tratam putat: & de potentia
quæ$t. 6. art. 3. Fidei, inquit $ententia e$t, quod $ub$tantiæ $eparatæ, $i-
ue Angeli moueant corpora cœe$$ia. Eandem quoque D. Bonauentura

<pb 229>[res-1444-1-v_0237_229_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIOV.</rh>
in 2.d.14.ar.3.q.2. tam rationi, quàm fidei inprimis con$entaneam vo-
cat. Igitur Platonici Peripateticιque philo$ophi eam confirmarunt ex
ordine rebus creatis præ$tituto, quι in eo maximè elucet, quod inferio-
ra per $uperiora regantur. Quam etiam rationem $acri doctores appro
barunt, vt patet ex D. Diony$io cap. 5. cœle$tis Hierarchiæ, & 8. cap. de
<mgr>D. Diony.
D. Greg.</mgr>
diui. nom. & D. Gregorιo 4. Dialogorum cap.4. a$$erentibus in mundo
hoc, qui$ub $en$us cadit, nιhil ni$i per creaturam, quæ $en$us effugit, ad
mini$trari, & ex D. Augu$t. 3. de Trinitate c. 4. vbι docet quemadmo-
<mgl>Pro hacdo
trina lege
Orig. ho-
mil. 13. &
14. $uper
Numeros.
D. Augu$t.
1. 83 qu\,e$t.
q. 79. & 1.
8. $uper Ge
ne$. c. 24.
D. Thom.
lib. 3. cont.
Gent. cap.
78, & 79.</mgl>
<mgr>D. Augu$t.</mgr>
dum ιnferiora corpora per $uperiora; ita $uperiora per $piritum vitæ
quodam ordine regi. Qua in re minor mundus, id e$t, homo; & maior,
id e$t, tota mundi corporei vniuer$itas mirificè, con$entiunt; $icut enim
<mgr>Conueni\~e
tia inter
minorem
& maior
mundum.</mgr>
ille per animales & vitales $piritus $uo modo regιtur, ita hic per $piri-
tus cœle$tes gubernatur. Pro quo etiam facιt illud Iob 9. $ub quo curuã
uantur qui portant orbem, id e$t Angeli, qui $uo motu cœle$tem mũdũ
circumuehunt: vt e$t quorundam interpretatio.</p>
<p>Stabιliri etiam hæc a$$ertio ex eo pote$t, quia cùm corpora cœle$tia
à $e ip$is non moueantur, vt $uperiùs o$tendimus, vtique externos mo
tores de$iderant, qui præter intelligentias alij e$$e non po$$unt. Deιnde
quia ni$i ab intellιgentijs mouerentur, non $olum connexio rerum $en-
$ibilιum, & intelligibilium, $iue mundi corporeι & incorporei non con$
taret; $ed neque vlla fere via ad inue$tigandas mentes à materiæ concre
<mgr>Qua potif
$i mum via
philo$ophi
ad cogni.
tione $ub{
tantiarum
$eparatatũ:
venerint.</mgr>
tione $eiũctas philo$ophis relinqueretur; hæc enim eospoti$simũ ratio
ad illarum cognιtionem duxit. Nam cùm motuum cœle $tium. leges, or
dinem, & con$tantiam ob$eruarent; idque non ni$i ab aliqua intellectri
ce vi, corporis experte fieri po$$e viderent, $tatuerunt dandas e$$e intel-
ligentias, à quibus eiu$modi motus efficerentur, vt legere e$t a pud A ri$-
totelem 12. Metaph. loco citato: quãuιs ib@in eo lap$us fuerit, quòd pro
numero orbium cœle$tium intellιgentias definierit. Qua de re in pro-
gre$$u huius libri plura.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
INTELLIGENTIAM MOTRICEM
none$$e propriè $ormam $ui orbis.</h>
<p>VT autem pateat, quo nam modo $e habeat intelligentia re$
pectu orbιs à $e voluti: quod e$t huiu$ce controuer$iæ qua$i
corollarium; aduerte A ureolum apud Capreolum in 2. d. 9.
q.1.ar.2. Mirandulanum lib 21. de euer$ione $ingularis certa-
<mgl>Hoιum
argumenta
qu\,ere a-
pud Theo
phylie lib.
2. de anim.
adtex. 30.</mgl>
minis $ect. 6. & alios, quos refert Zιmara in q. de intelligentiæ cau$ali-
<mgr>Quorundã
opinic-</mgr>
tate, opinatos fui$$e intellιgentiam e$$e verè: formam $uι orbiseita vt ei
non $olùm motum, $ed etιam dimen$uni, $iguram, rarιtatem, & den$ita-
temcætera$que perfectiones cœle$ti naturæ congruētes ιmpertiat. Ve-
<mgr>Qu\,e re$ell
litu.</mgr>
rùm hæc $ententιa quam etiam nonnuli Auerrois fuι$$e inquiunt nul-

<pb 230>[res-1444-1-v_0238_230_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
lam præ$efert $peciem veritatis. Namque (vti D. Thomas 2. contra g\~e-
tes cap. 68. explιcatè docet) vt alιquid formæ $ub$tantιalιs ration\~e ha-
beat, duo maxιmè requirũtur. Primum e$t, vt ei cuιus forma dicιtur tri
buat e$$e $ub$tantiale, ip$umque reponat in certa $pecie. Secundũ, quod
ex priori $equitur, e$t, vt ex illo & ex materia vnũ quid conficiatur. S1
igitur ιntellιgentιa non confert actunι primum $iue $ub$tantialem cor
poricœle$ti, vtpote, qnod formam aliam $ibi propriam habet, quæ id
ip$i conferat; quι $ieri pote$t, vt intellιgentιa forma illιus $it? Item $i in
tellιgentia e$t quid per $e cohærens & c\=opletum in $ua $pecie, quo pac-
to more formæ Phy$icæ & materiæ in vnum per $e cũ cœlo coibit? Rur
$us perfectiones $ecundariæ ingenitæ vnιcuique rei à natura, $equũtur
actum primum ip$ius, ab eoque dimanant: Non ergo figura & quanti-
tas cæteraque ιd genus ab intellιgentia profici$centur, $ed ab actu pri
mo corporιs cœle$tis qui e$t corporalis eιus forma, ex qua & ex mate-
ria prima ip$iu, re$ultat corpus cœle$te. Po$tremò, ad eandem $cien-
tiam $pectat con$ideratio materiæ & formæ eiu$dem rei, vt e$t apud
<mgl>Materi\,e &
form\,e con
$ideratio
ad eũdem
artιfic\~e $pe
ctat.</mgl>
A ri$totelem 2. Phy $.c.2. text. 22. Si ergo intelligentia e$t forma cœe$-
tis corporis, cùm materiæ contemplatio ad Phy$icum pertιneat, etιam
tota intelligentiæ con$ideratio erit Phy$ici negotij, non Metaphy$ici.
Quod a$$erere tum per $e ab$urdum e$t, tum contra commune placitũ
philo$ophorum, aientιum primam philo$ophiam in cognitionem in-
tellιgentiarum præcipua cur a, $tudioque incumbere: repugnat etιam
Perιpatetico dogmati 6. Metaph.c.1. text.5. vbi Ari$coteles Metaphy
$icam à naturali phιlo$ophia eo di$tinguit; quòd hæc formas cum ma-
teria cohærentes; illa à niateria leiunctas contempletur. Accedit aucto
ritas cuiu$dam artιculι Pari$ien$ium, erroris nota damnantium eá opi-
nionem, quæ a$$erit intelligentiam e$$e actum $eu formã corporis cœ-
le$tis modo naturæ.</p>
<p>Illud tamen inficiandum non e$t, & $i intelligentia non propriè, nec
$implicιter dicenda $it forma $ui orbis: po$$e tamen $imilitudine quadã
<mgl>Pote$t in-
tellig\~etia,
licet im-
χprie dici
tormã cœ
li.</mgl>
formam illιus dici ac maiorι inre, quã cæteri externi motores dicuntur
formæ corporum, quæ ab eis mouentur. Primùm quia cœlum $uapte
natura inclinationem habet ad ιllum motum, qui ab alio, quã ab intel-
ligentia præ$tari nequit. Deinde, quia intellιgentia hæret in eodem $i-
tu cum cœlo $ecundum eam partem, qua ιlli a $sidet: vnde in totum cœ-
lum impul$um tran$mittit. Tertiò, quιa intelligentia ita $uæ $phæræ
illigata e$t, vt interim dum rerum ortus & occa$us in inferiori mundo
per$euerant, diuelli ab ea citra miraculum non po$sit.</p>
<h>ARTICVLVS V.
SOLVTIO ARGVMENTORVM
primi articuli.</h>

<pb 231>[res-1444-1-v_0239_231_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIO V.</rh>
<p>DIluenda nunc$unt argumenta initio propo$ita. Ad primũ
<mgr>Sol. 1. arg.</mgr>
dιcimus potentiæ pa$siuæ, quam cœle$tιa corpora ad mo-
tum habent, re$pondere nó ιn natura corporea: (nec enim
id nece$$e e$t) $ed in tota rerum natura, aliquam potentιã
actiuam creatam, id e$t, virtutem motricem Angeli. Nec oportere dari
inter hanc potentiam actiuam & inter pa$sιuam corporum cœle$tιum
cognationem, $eu conuenientiam naturæ, ita vt quemadmodum cœlũ
corporeum e$t, $ic & eius motores: $ed $at e$$e proportionem accommo
dationis, quæ certè ιnter corpoream & corporis expertem $ub$tantιã
interuenit, quatenus illa huic ad motum localem $uopte ingenio obe-
dit: accedente præ$ertim non $olùm ex parte materiæ, $ed etιã ex par
te formæ naturali inclinatione ad motum, quam corporibus cœle$ti-
bus ine$$e declaratum à nobis fuit libro $uperiori.</p>
<p>Ad $ecundum, non e$$e mentem Afi$totelis, omne id, cuius principiũ
<mgr>Sol.2.</mgr>
e$t extra, $eu quod ab externo motore pro$ici$citur, vιolentũ e$$e: $ed
quod ita ab externo princιpio fit, vt id, quod patιtur, ei re$i$tat, obluc
teturque: quo pacto motus in locum $uperiorem, e$t lapιdιviolentus,
quia ιta à proiectore efficitur, vt lapidis natura ιnteruentu $uæ grauι-
tatis ei repugnet. Qnod tamen cœlo minime conuenit: cum nullam ha-
beat qualitatem per quam motuι re$i$tat.</p>
<p>Ad tertium, gubernationem duo importare, videlicet cognitionem,
<mgr>Sol. 3.</mgr>
fiue ιnternam dιrectionem rerum faciendarum: & externam executio-
n\~e. Si de priori loquamur, Deũ immediatè ac per $e gubernare omnιa:
$i de po$teriori, multa per creaturas admini$trare, quibus hunc honor\~e,
dignitat\~eq. impertiri volnit. Loca vero ιn argum\~eto adducta, de guber
natione $ecundũ prior\~e con$ideration\~e intelligi debent. Vbì etiã Deus
<mgl>Idem $en-
tit Dιony.
Carth. ιn
elementa-
rio Theo-
logico.</mgl>
dicitur nemin\~e alιũ mũdi admini$trationi præfecι$$e, quia etiã ad exter
nã rerũ gubernation\~e cõcurrιt, cũnihil ab$q. illius concur$u effici queat.</p>
<p>Ad quartum re$pondet D. Thomas 3. contra gent. c. 80. & opu$c. 10,
<mgr>Sol. 4.</mgr>
ar. 17. probabile $ibi videri mentes cœle$tium $phærarum motrices e$$e
ex ordιne vιrtutum, dummodo hicordo (quæ e$t $ententia D. Dιony-
$ij cap. 6. & 7. cœle$tιs Hierarchiæ) in $ecunda Hιerarchia medium ob
tineat. Is enim inter eos,qui externa mini$teria diuinitus $ibi commi$$a
exequuntur, principatũ obtinet. Vndenom\~e uirtutũ, vt ip$e Diony$ius
8. cap. ciu$d\~e libri docet, dιuinã quandã & inconcu$$am vιm ad cœle$tes
operationes obeundas præ$efert. quιa in externis mini$terijs ea præci-
pua habentur, quæ ad totius vniuer$i ordinem, & communium cau$arũ
di$po$itionem $pectaut, quo in genere cœle$tium corporum motus cen
$entur. Ita ver ò dicendum cœle$tium globorum motores mitti homi-
num gratia, quatenus id munus $ibi à Deo commi$$um obeunt propter
bonum vniuer$i corporei ac præcipuè hominιs.</p>
<p>Ad quintum negandum e$t a$$umptum & ad ejus confirmation\~e di-
<mgr>Sol. 5.</mgr>
cendum lιcet forma cœli non concurrat actiuè ad $uum motum, concur
rere tamen ad alιas actiones, per quas in inferiorem mundum influit,
ιdeoque otio$am non e$$e.</p>

<pb 232>[res-1444-1-v_0240_232_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>QVÆSTIO VI.
AN PRIMVM MOBILE IMMEDIATE
à Deomoueatur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
REIPSA NON MOVERIA DEO IM
mediatè; licet ab eo immediaté moueri po$$er.</h>
<p>TA met$i ex proxιma di$putatione con$tet orbes
cœle$tes moueri ab intelligentijs; e$t tam\~e adhuc
peculiaris dubitatio circa primum mobile, num
à Deo immediatè cieatur, præ$ertιm in di$cipli-
na Ari$to:elis. Non e$t autem quæ$tio vtrũ Deus
<mgl>Status qu\,e
$tioms.</mgl>
intelligentiæ mouentιprιmũ mobile intimè, pro
ximèque ιllabatur ad eum motum exequendum
(patet enim vti docuimus in Phy$icis, nullã crea-
<mgr>lib.2.c.7.q.
12.art.2.</mgr>
turam $ine talι Dei concur$u agere po$$e) $ed vtrum ea motio à Deo,
vt à tota & integra cau$a manet.
<mgl>Concl.</mgl></p>
<p>Conclu$io $it. Primum mobile reip$a mini$terio intelligentiæ mo
uetur: potuit tamen à Deo moueri immediatè, id e$t, $ine con$ortio vl-
lius cau$æ $ecundæ. Prioreιm partem huiu$ce conclu$ionis c\=ofirmat id,
quod $uperius diximus, nimirũ cogruere præ$cripto dιuιnæ $apientιæ,
& ordini quem D. Dιony$ius Augu$tinus, Gregorius, cæteriq. patres ra-
<mgl>D. Diony.
D. Aug.
D. Greg.</mgl>
tum, ac $tabilem e$$e inquiunt, vt ιma à medijs id e$t, corpora $ubluna-
ria à cœle$tibus: media à $ummis, id e$t, corpora cœle$tia ab Angelis mo
ueantur. Nec e$t, quod ab hocnumero primum mobile excipiatur: cùm
<mgr>Quos art.
3. $uperio-
ris qu\,e$tio
nis citaui-
mus.</mgr>
vniuer$im ea, quæ ad $tatum naturæ pertιnent, nec illius vires excedũt,
con$ueuerit Deus (vt ita videlicet $uam impertiat & effundat bonita-
tem) interuenιente rerum creatarum opera exequi. Imo cûm & nego-
tia altioris ordinis, qualia $unt, quæ ad illu$trandum intellectum exci-
tandamque voluntatem $pectant, tam Angelis, quam hominibus pro
$uo modo demandata habeat. Itaque D. Thomas opu$c. 17. c. 12. quærit
an po$tquam Deus mundi opificium $ex diebus compleuιt, corpus alι-
quod immediatè moueat; re$pondetque non mouere quoad motus qui
facultati naturæ $ubduntur, Pro qua re lege etiam D. Bonauent. in 2.
d.14.ar.4.q.1.</p>
<p>Cιrca po$teriorem verò partem conclu$ionis aduertendum e$t Abu
<mgl>opinio A-
bulen$is re
fellitur.</mgl>
len$em ad 23. c. Exodi q. 5. exi$tima$$e nequaquã fieri po$$e vt Deus cor
pus aliquod per $e moueat. Venit autem in hanc $ententiam eo argu-
mento, quia cùm motus imperfectum quidpiam $it, vt pote actus en-
tis in potentia, $i Deus vllum corpus immediatè moueret, aliqua diui-
na actio e$$et impeιfecta. Adde etiam, quod ιnfinita vιrtus, qualis e$t
diuιna, mouet puncto temporis, vt docet Ari$toteles 8. libro Phy$icæ

<pb 233>[res-1444-1-v_0241_233_t0]<rh>DE COELO CAP. V. Q VÆSTIO VI.</rh>
au$cultationis cap. 10. text. 78. q. 2 nimirum infinita proportione exu-
perat quamlibet vim mouentem creatam. Quare cunι ornnis motus ex
$ua natura tempus requirat, nullus a Deo effici poteri$t.</p>
<p>Cæterum D. Thomas in 1. p. q. 105 ar 2. hanc $ententiam erroris nomi
<mgr>D. Thom.</mgr>
ne coarguit. docetque nullo pacto negari debere po$$e Deum immedia
tè per $e efficere omnes determinatos effectus, quos cau$æ $ecundæ effe
ctrices edunt: cùm ip$e earum omnium vim & efficacitatem excellen-
tiori modo in $e cohibeat. Deinde quia eru$dem e$t, inquit, inducere
formam & materiam præparare, ac motum, qui formam con$equitur,
tribuere. Vnde cùm Deus queat citra con$ortium cau$æ $ecundæ, for-
mam corporis in materiam inferre; poterit quoque, $i velit, quemlibet
motum corporis per $e ef$icere. Idem etiam confirmat D. Thomas te-
$timonio diuinarũ literarum Gene$. 1. vbi Deus aquas per$e, ac imme-
dia eloco mouit, cùm eas $uo imperio vnum in locum $eparauit.</p>
<p>Neque ratio Abulen$is momentum habet. Etenim motus, et$i im-
<mgr>Re$põ$io
adrationés
impugnat\,e
$ententiç.</mgr>
perfectum quidpiam $it, e$t tamen in $uo genere, id e$t, in ratione mo-
tus, perfectum; cùm habeat perfectionem $uæ naturæ congruentem.
Nec dedecet Deum actionem edere, quæ i$to modo, hoc e$t, ratione
obiecti, imperfecta $it; quemadmodum & mon$trum producere, $i ve-
lit; alioqui nec crea$$et materiam primam, quæ adeò imperfectæ &
de$picatæ naturæ e$t, vt vix eam Philo$ophi entis appellatione dig-
nati $int. Ad $ecundam dicendum, Ari$torelem eo loco tantùm pro-
bare virtutem infinitam, $i in magnitudine e$$et, effecturam fui$$e mo-
tum citra tempus, $iue in in$tanti, quia tunc nece$$ariò totã $uam vim
motricem effunderet: at in Deo, qui per intellectum & voluntatem
operatur, & pro captu, atque indigentia rerum, $uæ potentiæ concur$ui
modum adhibet, alia ratio e$t, vt libro cit. planiùs diximus.</p>
<h>AR TICVLVS II.
VERISIMILIVS ESSE, IN DISCIPLINA
Ari$totelis primũ orb\~e moueri à Deo immediatè.</h>
<p>QVod ad Ari$totelis $ententiam in propo$ita dubitatio-
ne attinet, Pletho cap. 2. eius libri, quem $crip$it de ijs,
<mgr>Prior $en-
tètia circa
ment\~e Ari-
$torelis.</mgr>
quibus Ari$toteles à Platone di$sidet. Alexander & Sim-
plicius 8. Phy$icæ au$cultationis. D. Thom. 12. Metaph.
ad text. 36. Gregorius in 2. d. 1. q. 1. art. 2. Soncinas 12.
Metaph. q. 39. alijque nonnulli putant ex opiuione Ari$totelis primum
orbem immediatè à Deo moueri. Primùm quia in Phy$icis loco cita-
<mgr>Primũ a g.</mgr>
to ex motu primæ $phæræ vnum primùm, $empiternumq. motorem
inue$tigauit. Secundò quia ex cœle$tium corporum conuer$ionibus in-
<mgr>S. cundũ.</mgr>
telltgentiarum numerum inijt, Deumque inter eas recen$uit, vt con-
$tat ex 12. Metaphy$. cap. 8. text. 45. Quo fit, vt etiam primæ intel-

<pb 234>[res-1444-1-v_0242_234_t0]<rh>IN II. LIB. ARIS' TOTELIS.</rh>
ligentiæ $uum motum dederit; vtique primi cœh. Tertiò quia iecir-
<mgl>Tertium.</mgl>
co libro 8. Phy$ic. $upremo globo, qua in parte citatiori vertigine agi-
<mgr>cap. 10. tex.
84.</mgr>
tur, Deum in$idere dixit, quia eiulmodi motus ab eo efficitur. Quar-
<mgl>Quartum.</mgl>
tò qnia primus motor apud illum e$t omnis mutationis expers, atque
ad eius imitationem cæteri motores $e $e effingunt, & illius perfectio-
nes quoad po$$unt, æmulantur; quod in $olum Deum competit. Qua-
re apud Ari$totelem motor primi mobilis, & Deus nequaquam inter
$e di$tinguuntur.</p>
<p>Alij tamen contra $entiunt, nempe attribui$$e Ari$totelem Deo mo-
<mgl>Po$terior
opinio.</mgl>
tum primæ $phæræ, non vt cau$æ immediatè ef$icienti, $ed vt mouenti
motu metaphorico, hoc e$t tanquam fint, cuius imitandi gratia intel-
ligentia primum orbem conuertit. Id enim videtur docui$$e Ari$to-
<mgl>Eius ratio.</mgl>
teles 12. Metaph. c. 7. text. 38. cùm a$$eruit Deum mouere primum or-
bem, vt id, quod amatur. Nam, quod ita mouet, non efficienter, $ed vt
fiuis mouet. Atque huius opinionis e$t Auicenna 9. Metaph. c. 4. D. Bo-
nauent. in 2. d. 14. q. 1. Aureolus apud Gregorium in 2. d. 1. q. 1. art. 2.
Scotus in quodl. q. 7. & 12. Metaph. ad text. 44. Heruæus in tract. de
æternitate mundi q. 4. Ferr. 3. contra gent. c. 68. & alij.</p>
<p>Hæc controuer$ia ita à nobis expedienda e$t, vt dicamus vtramque
<mgl>Solutio du
bitationis.</mgl>
eius partem probabilem e$$e, nec per$picuè po$$e elici quid inre pro-
po$ita $en$erit Ari$toteles. Priorem tamen illu$trioribus te$timonijs
confirmari, viderique illius mentem propiùs attingere. Nam loco il-
lo proximè citato ex 12. Metaphy. non a$$erit Deum vt amatum dun-
taxat mouere, $ed mouere vt amatum, & appeti vt rerum omnium
finem, quæ mouendi ratio non excludit effectricis cau$æ motionem,
vt per$picuum e$t.</p>
<h>QVÆSTIO VII.
AN FACVLTAS QVA INTELLIGEN.
tiæ cœle$tes $phæras mouent, ab earum
intellectu & voluntate differat.</h>
<h>ARTICVLVS I.
VTRIVSQ VE PARTIS ARGVMENTA.</h>
<p>PArtem negantem amplexi $unt Auerroes 12. Me-
taphy$. comm. 36. Durandus in 2. d. 7. q. 5. Argen-
tinas d. 8. q. 1. art. 1. concl. 2. Ba$$olius d. 14. q. 2. Ca-
preolus d. 7. q. 2. art. 1. Heruæus d. 14. q. 1. ar. 4. Son-
cinas 12. Metaph. q. 35. alijquenonnulli, quibus h\,ec
poti$simùm $unt argumenta. Ea, quæ in rebus de-
<mgl>Primum ar
gum.</mgl>
terioris conditionis di$tiacta $unt, atque in multi-

<pb 235>[res-1444-1-v_0243_235_t0]<rh>DE COELO CAP. V. Q VÆSTIO VII.</rh>
tudinem abeunt, in $uperioribus colliguntur ad vnum, qua$i lineæ ad
centrum; quod multis exemplis fic con$picuum. Nam quæ per quin-
que $en$us externos di$pertita $unt, coeunt in vno $en$u communi; quæ
per internos, in vno intellectu. Item ea, circa quæ intellectus huma-
nus multis actibus componendo & diuidendo di$currit, vno $implici
percipit mens Angelica; idemq. videre e$t in appetitu; $iquidem quæ
in duplicem appetitum ira$cibilem, & concupifcibilem materiæ inhæ-
rentem cadunt, ea in vnius voluntatis obiecto copulantur. Quo$pectat
illa Platonis $ententia ex Hippocrate, quam Galenus refert $exto libro
de placitis Hippocratis, & Platonis cap. 1. omnia ex vno abire in mul-
titudinem multa re colligi in $peciem vnitatis. Hincita licebit argu-
mentari. No$tra vis motiua inhærens organo corporeo di$tincta e$t à
no$tro intellectu & voluntate; ergo in Angelis ob excellentioris natu-
ræ prærogatiuam, non di$tinguetur, præ$ertim cùm in illis ea etiam
potentia immaterialis $it, $icuti vires intelligendi, ac volendi.</p>
<p>Secundò, Virtus e$t media inter e$$entiam & actionem, $ed e$$en-
<mgl>Pot\~etia ob
tinet me.
dium inter
e$$entiãrei,
& eius ope
rationem.</mgl>
<mgr>2. arg.</mgr>
tia Angeli e$t purè intellectualis (non $icut animæ rationalis, quæ
duntaxat intellectricem naturam participat, vnde & aliquas opera-
tiones corporeas edit, cuiu$modi $unt, quæ à $en$ibus oriuntur) igi-
tur omnes potentiæ Angeli intellectuales erunt: $ed intellectuales po-
tentiæ, vt docet Ari$toteles 1. lib. Ethic, duæ tantummodo $unt,
nempe intellectus; & voluntas, cuius interuentu intellectus agit. Igi-
tur in Angelo non e$t alia facultas ab ijs di$tincta, per quam cœlum
moueat.</p>
<p>Tertiò, Natura $tudet compendio, nec con$ueuit multiplicare res
<mgl>Axioma
Philo$o-
phicum.</mgl>
<mgr>3. arg.</mgr>
ab$que nece$sitate; $ed $ola potentia intelligens & appetens $ufficiunt
ad mouendum corpus, cæterasq. externas actiones obeundas, ergo &c.
Probatur minor, quia potentia intelligens dirigit, & imperat; appetens
exequitur illius imperium, executionem vero $equitur effectus. Qua-
re fru$tra quæritur alia potentia.</p>
<p>Nihilominus affirmatiuam huins controuer$iæ partem $ecuti $unt,
<mgr>A$$ertores
partis affir.</mgr>
Henricus Gandauen$is quodlibeto 13. q. 6. Aureolus apud Capr. in 2.
di$t. 7. quæ$t. 2. art. 1. Godophredus quodl. 1. q. 4. Mairones in 1. di$t. 43.
q. 5. eandemque veriortm credit Caietanus 1. p. quæ$t. 54 art. 5. Ad-
ducuntur ad eam confirmandam hæc fere argumenta. Non minus
<mgr>Prima rat.</mgr>
di$tinctæ actiones $unt mouere & velle, quam velle & intelligeret
<mgl>Intelligere
& velle ac
tiones im-
manentes.</mgl>
quin immo illæ maiorem vendicant di$tinctionem, cùm mouere $it
actio tran$iens, intelligere & velle immanens: $ed intellectio & voli-
tio requirunt potentias di$tinctas, ergo motio & intellectio. Item
<mgr>Secunda.</mgr>
facultas motrix con$tituit $uum obiectum, nempe motum in rerum na-
tura, $iue in e$$e vero & reali, $upponitque exi$tentiam rei motum $ub-
euntis: $ed potentia intelligens, & potenti, appetens non ita $e liab\~et.
Nec enim ex eo, quod res percipitur, aut de$ideratur, accipitin natura
rerum aliquod e$$e. Igitur hæ potentiæ di$tinguuntur inter $e Præ-
<mgr>Tertia.</mgr>
terea Angelus $ecundum intellectum & voluntatem æqualiter $e habet

<pb 236>[res-1444-1-v_0244_236_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
ad rem propinquam & di$tantem: non ita verò $ecundum vim mo-
tiuam, cùm omne, quod primò mouet debeat e$$e immediatum pa-
tienti, ergo vis mouens di$tinguitur à vi intelligente, atque appeten-
te. Exquo $equitur Angelum mouere cœlum aliqua potentia, quæ
ab intellectu & voluntate di$sideat.</p>
<h>ARTICVLVS II.
PROBABILIOR IVDICATVR PARS
affirmatiua, diluunturque aduer$ario.
rum rationes.</h>
<p>LIcet vtraque pars propo$itæ dubitationis admodum pro-
babilis $it, nobis tamen probabilior videtur ea, quæ $tatuit
<mgl>Concluf.</mgl>
vim motinam Angeli di$tingui ab illius intellectu & vo-
luntate. Quare aduer$ariorum argumenta diluemus. Ad
<mgr>Eadem $o-
lutione cõ
futatũ fuit
4. arg. qu\,e
$tionis 4.
cap. 5.</mgr>
primum dicimus non omnia, quæ in inferioribus diui$a $unt, in $u-
<mgl>Solutio pri
miarg. pro
negatiua
parte qu\,e-
$tionis.</mgl>
perioribus vniri: alioqui voluntas, & intellectus, quæ in homine $unt
di$tinctæ potentiæ, $ubirent in Angelo vnius potentiæ rationem,
quod non ita e$t: tunc igitur prædicta vnio fieri con$ueuit, cùm
eam rerum natura patitur, po$citque, quod in re $ubiecta non
euenit.</p>
<p>Ad $ecundum, $i nomine potentiarum intellectualium $ignificen-
<mgl>Solūt. 2.</mgl>
tur potentiæ $piritales, fatendum e$t omnes potentias Augeli e$$e
intellectuales, etiam vim motiuam, cùm $ub$tantiæ immateriali hæ-
reat: $i autem fignificentur vires, quæ circa intellectionem ver$an-
tur, vel eam vt $ibi propriam eliciendo, quod conuenit intellectui,
vel ad eam mouendo, quod voluntatis e$t proprium, tunc negan-
dum e$t omnes potentias Angeli intellectuales e$$e. Nam quæ proxi-
mè motum elicit, non e$t eo modo intellectualis. Nec ab aduer$a-
rijs probatur con$ecutio illa, $ub$tantia Angeli e$t intellectualis, er-
go omnes eius potentiæ intellectuales $unt, accepto intellectuali $e-
cundum po$teriorem $en$um; licet recté ex eo antecedente infera-
tur intellectuales e$$e iuxta priorem v$urpationem, quod libenter
damus.</p>
<p>Ad tertium conce$$a maiori propo$itione, neganda e$t minor, &
<mgl>Solut. 3.</mgl>
ad eius confirmationem dicendum vim executricem motus non po$$e
e$$e voluntatem, aut intellectum, $ed nece$$ariò e$$e aliam potentiam
ab ijs di$tinctam, tum ob alias cau$as paulo ante explicatas, tum ma-
ximè, quod intellectus & voluntas non ordinentur ad actiones exter-
nas cuiu$modi $unt cœlum mouere.</p>

<pb 237>[res-1444-1-v_0245_237_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIO VIII.</rh>
<h>QVÆSTIO VIII.
VTRVM SPHÆRÆ COELESTES
ab vna, an à pluribus intelligentijs
moueantur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
SENTENTIA EXISTIMANTIVM
ab vna tantum moueri, eiu$que
impugnatio.</h>
<p>NOnnulli, quos commemorat Fracaftorius in $uis
homocentricis cap. 7. $ect. 1. arbitrati $unt totam
cœle$tium $phærarum machinam ab vna commu-
<mgl>Varias
hac de re
opiniones
refert Al-
bertus M.
1. p. $um. de
4. co\,e. q. 4.
art. 26.</mgl>
ni intelligentia torqueri. Quod hi$ce argumentis
videtur reddi probabile. Primum quia $i vna ea-
<mgr>1. arg. pro
parte affir.</mgr>
demque anima $ecundum gradum vegetandi co-
quit cibum in ventriculo, recoquit in ιecore, perfi
cit in venis, digerit in membra, mutat in corpus,
$utncit, vnit, in$taurat, redintegrat. Et item eadem, $ecundum gradum
$entiendi obit $en$uum functiones, & totum corpus mouet. Et deniq-
$ecundum gradum intelligendi ab vno ad aliud di$currit atque has om
<mgr>vnius ani-
m\,e officia</mgr>
nes actiones pariter admini$trat: cur vna eademque intelligentia, quæ
præ$tantioris naturæ e$t, quàm anima, non valeat etiam omnes $phæras
cœle$tes, qua$i vnius animalis membra circumducere?</p>
<p>Secundò. Idem hunc in modum comprobatur. Vel cœlum intelligen
tiæ mouenti re$i$tit, vel non. Primum non dabitur, tum quia cœlum
<mgr>2. argum.</mgr>
nec grauitatem, nec leuitatem habet, quibus obluctetur; tum quia $i re-
$i$teret, fatigaret intelligentiam adnitentem mouere. Dandum e$t igi-
tur po$terius; atque ãdeò quælibet vis motiua, $i appo$itè ad $ingulos
orbes accommodetur, $at erit ad eorum conuer$ionem efficiendam; vbi
enim nulla repugnantia e$t, à qualibet virtute, etiam miníma, procedit
<mgr>Pr\,eoccupa
tio re$on
$ionis.</mgr>
actio. Necre$pondeat aliquis non po$$e vnam intelligentiam tot corpo
ra tam longe, lateque diffu$a ciere, quod omnibus $imul ade$$e non po$
$it, vt ea contactu $uæ virtutis attingat. Non enim oportet motorem
$ingulis orbibus a$sidere, cùm nec H, qui plures intelligentias motrices fa
ciunt, eas in tota $ua $phæra con$tituant, $ed eo in loco, vnde impetum
in totam traijciant.</p>
<p>Hæc tamen $ententia neutiquam probandæ e$t. Aduer$atur enim in
<mgr>Refutatio
partis afft.</mgr>
primis doctrinæ Ari$totelis 12. Metaphy. c. 8. â text. 47. vbi tot intelli-

<pb 238>[res-1444-1-v_0246_238_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
ligentias motrices numerat, quot cœle$tes orbees. Deinde repugnat com
n.uni $en$ui Theologorum applicantium cœlo plures intelligentias.
Coarguitur etiam ea ratione, quia quilibet Augelus vt certam & defi
nitam habet e$$entiam, ita certis locorum $patijs circun$cribitur, proιn
deque nequit cœle$ti machinæ a$si$tere ea præ$entia, quæ nece$$aria e$t
ad eam ritè gubernandam, & ad tam varios, tamque di similes motus
<mgr>Sph\,era,
qu\,e ab An
gelo occu-
patur cer-
tis $patijs
de$initur
ex commu
ni doctri-
na Theolo
gorum in
1. d. 37.</mgr>
obeundos. Non enim pote$t $imul ade$$e $upremo orbi, vt eum inde ab
oriente in occa$um gyret: nono, vt eum proprio motu ab occa$u in or-
tum flectat: octauo, vt ip$um proprio item motu, qui trepi@ationis di-
eitur agitet: præterea $eptem $phæris inferioribus, vt peculiares mo-
tus planetarum regat atque admini$tret. Namque licet non oporteat
<mgl>Cur requi-
ratut diuer
$itas impul
$uũ ad mo
uendã cœ-
le$tem ma
chinam.</mgl>
Angelum in toto $upremo globo e$$e, vt eum moueat, $ed $atis $it ei co-
iungi in certo $itu; fieri tamen non poterit vt ab eo $itu di$pertiat im-
pul$um ad prædictos motus omnium $phærarum & errantium $yde-
rum; cùm plerique eorum motuum $int ad partes oppo$itas vel qua$i
oppo$itas, & alij maiorem, alij minorem. impul$um de$ider\~et, pro mag-
nitudine temporis & $patij, quod conficiunt. Sane quidem $i per inter
media corpora impullus ille de$cenderet, $u que deque omnia turba-
ret, nec tam efficeret motũ, quem tumultum. Addimus etiam nec vim
motiuam vnius Angeli, quæ haud dubiè limitata e$t, videri $ufficere
ad producendum $imul tantum impul$um, quantum omnes ij motus
requirunt.</p>
<h>ARTICVLVS II.
COARGVVNTVR DVO ERRATA ARI.
$totelis, & di$$oluuntur argum\~eta initio propo$ita.</h>
<p>MInimè tam\~e verum e$$e, aut nullo $alt\~e fundamento nixũ
putamus id, quod traditum ab Ari$totele e$t 12. Metap. 10
co cit. videlicet intelligentiam quoad virtutem motiuam
ita $uo orbi commen$uratam e$$e, vt alium $uperior\~e mo-
uere non po$$et. Foret quidem id co$onum veritati, $i intelligentia age-
<mgr>Citatur$ic
locus à D.
Th. q. 16. de
malo. a. 10.
& 12. Meta
hy $ic.</mgr>
ret ex nece$sitate naturæ citra vllum intellectus moderamen ita nimi
rum, vt quanquam ageret per intellectum non tamen $ecundum eius, re
gulam & rei nece$sitatem, atque exigentiam impul$um attemperaret
(quam $ententiam nonnulli Ari$toteli attribuunt vt videre e$t apud
D. Thomam q. 16. de malo. ar. 10.) $ic enim $ummo $uo conatu moue-
ret; atque adeò $i po$iet vertere cœlum $uperius, quod vt maius e$t, ita
maiorem impul$um requirit, certè re ip$a ver$aret cœlum inferius, cui
præe$t, acriori impul$u, quam nunc ver$ct & quam cœle$tis mundi or-
do expo$cat. At enim intelligentia non ita agit, $ed per voluntatem &
intellectum, qui ei & operandi modum prælcribit, & facultatem acti-
uam pro $ubiectæ rei indigentia moderari impul$um iubet. Quod $i

<pb 239>[res-1444-1-v_0247_239_t0]<rh>DE COELO CAP. V. Q VÆSTIO VIII.</rh>
quis contendat applicui$$e Deum $ingulis $phæris intelligentias ea pio
portione virtutis, vt vaaquæque tantum moueat, quantum valet, $icq.
à nulla po$$e orbem $uo altiorem moueri; dicimus id quidem & $i $ieri
potuerit, nulla tamen ratione conuinci, vt factum putemus. In quã $en-
tentiã lege quæ $crip$it Capreolus in 2. d. 3. q. 1. ir. 3. Maior in 2. d 14. q. 2.</p>
<p>Illud quoq. hîc aduert\~e dũ erit, Ari$totel\~e in eo quodl. 12. Metap. c. 8.
<mgr>Ari$toteles
de$inijt in
tellige 125
numero or
bium cœ-
le $tinm.</mgr>
totid\~e $ub$tãtias à materiæ cõcretione abrũctas cõ$tituit, quot cœle$tes
$phæras: & quot orbes per $e motos tam principales, & maiores, quàm
minus præcipuos, minore$que Calippus & Eudoxus $ui $eculi A$trolo-
<mgl>Num tam\~e
Ari$toteles
alibi plu-
res intelli-
gentias po
$uerit per-
$trinximus
in 8. Phy $.
c. 1. q. 2. ar.
2.</mgl>
gi po$uerant; id e$t quadraginta $eptem aut quinquaginta quinque: in
eo, inquam, dupliciter erra$$e. Primò quidem circa numerum orbium,
quem po$teriores Mathematici, accedente longioris æui ob$eruatione,
correxerunt. D einde ci ca numerum intelligentiarum. Hunc enim lon-
gè maximum e$$e non modò cœle$tis di$ciplinæ, fideique veritas docet:
$ed etiam ratio ip$a comprobat, vt o$tendit D. Thomas 1. p. q. 50. art 3.
alij$que in loci.</p>
<p>His ita explicatis nullo negotio $oluuntur duo argumenta, quæ ini-
<mgr>Sol. 1. arg.</mgr>
tio attullimus. Ad primum enim dicendum e$t, licet intelligentia diui
nioris naturæ $it, quàm anima: non habere tamen eam proportion\~e ad
cœle$t\~e muodũ quã habet anima ad corpus, vt qui ad $uperiùs dicta at-
tenderit, facile videbit. Quo fit vt queat vna anima omnes illas functio
nes pariter obire, nequeat verò vna intelligentia omnes cœle$tes motus
admini$trare.</p>
<p>Pro explicatione $ecundi haud ignorandum e$t duplic\~e e$$e reniten
<mgr>Sol. 2.</mgr>
tiã corporis ad motũ: vnã, quæ fit interuentu alicuius qualitatis in con-
trariã part\~e impellentis; quo pacto ignis per impul$um ab ip$ius leui-
tate ortũ ob$i$tit ei, à quo deor$um truditur. Alterã, quæ tantũ con$i$-
tit in improportione quadam, quia $cilicet eiu$modi corpus pro $ua
magnitudine requirit maiorem impul$um, vt moueatur. A tq. hoc mo-
<mgl>Lege D.
Th. de po-
ter. t. q. 3. a.
4. ad 16. ar.</mgl>
<mgr>Re$i$tentia
pro incon
tienr\~etipro
portiõe in
ter motũ,
& n. o. or\~e.</mgr>
do diceretur orbis lunæ reniti homini V. G. conanti ip$um mouere, &
totus mundus cœle$tis vni intelligentiæ, $i omnes eius motus per $e ex-
equi tentaret: non fatigantur tamen mouendo mentesrotatrices cœle$-
tium $phærarum, quia $unt corporis expertes; la$sitndo autem, quæ ni-
hil e$t aliud, quàm deficientia virtutis mouentis prouenit ex re$olu-
tione membrorum, & $pirituum, quorum mini$terio exercetur nio-
tus.</p>
<p>His con$entanea $unt quæ $crip$it D. Thomas in di$putatis, qu\,e$tio-
ne de $piritualibus creaturis art. 6. ad octauum licet altioris ordinis vir
tus in $e, ac re$pectu $ui $uperioris finita $it; e$$e tamen infinitam re$pec
tu inferiorum, vt vim Solis comparatam ad res, quæ gignuntur, & in-
tereunt; in quibus promouendis nunquam fati$ceret, & $i illæ in infini-
tum tempus duraturæ e$$ent: $icque virtutem intelligen tiarum cœlos
<mgr>Intelligen
ti\,e cur in-
defe$si vi-
goris fint.</mgr>
mouentium infinitam e$$e comparatione motus corporum, & ideò in
eo obeundo nunquam fatigari.</p>

<pb 240>[res-1444-1-v_0248_240_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. VI.</h>
<p>_P_ <n a> O$t hac motum ip$ius vniformem & non difform\~e
<mgr>_Tex. 35._</mgr>
e$$e, demon$tremus oportet: atque hoc dico de primo
cœlo, de lationeque prima. In his enim, quœ $unt $ub illo,
plures lationes in vnum iam conuenêre. <n b> Nam $i diffor
miter mouebitur, patet inten$ionem lationis, $tatum re-
mi{$s}ionemque fore. Omnis enim difformis latio, remi{$s}io-
nem, inten$ionem, ac $tatum habet: $tatus autem est aut
vnde mobile fertur, aut ibi quò fertur, aut in medio. Ve-
luti for$itan bi$ce quidem, qua natura feruntur, in eo ad
quod mouentur In his autem, qu prater naturam ferun
tur, in eo vnde mouenrur. Hi$ce verò, qua proijciuntur,
in medio; at conuer$ionis, neque vnde, neque quo, neque
me dìum e$t. Neque enim ip$ius principium, neque finis,
neque medium e$t ab$oluiè nam & tempore e$t $empiter-
na, & longit udine coacta, nec frangetur. Quare $i lationis
cœli $tatus non e$t, neque diffornsit as erit. Difformitas
enim ob remi{$s}ionem inten$ionemue fiers $olet. <n c> Prœterea
<mgr>_Tex. 36._</mgr>
$i omne, quod mouetur, ab aliquo moueatur, difformit as
motionis aut ob id, quod mouet, aut ob id, quod mouetur,
aut ob vtrumque fiat nece$$e e$t. Nam & $iid, quod mo-
uet, non ei$dem viribus moneat, & $i id quod mouetur al
teretur, nec idem permaneat, & $i vtrumque mutetur: ni
bil probibet id, quod meuetur, difformi motu cieri. Ni-
hil autem borum circa cœlum euenire pote$t. Id enim,
quod mouetur & primum, & $implex, & ingenerabile,
at que incorruptibile, & omninò immutabile demon$tra-
tum e$t e$$e. Id etiam, quod mouet, longè magis tale e$$e,
con$entaneum e$t rationi. Primi namque primum & $im-
plicis $implex, & incorruptibilis, ingener abilisue incorrup
tibile, ingenerabileue motìuum e$t. Cùm igitur id, quod
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis $exti explanatio._</h>
<p>PO$t <ac a> h\,ec}</ac> O$tendit motum cœli e$$e \,e quabilem, $ibique $imilem, ita vt cœ
<mgl>Motus cœ
li \,e juabi-
lis.</mgl>
lum pari $emper velocitate feratur: loquitur autem de $uprema $ph\,era, &
de motu diutno, quo omnes globi cœle$tes ab ortu ver$us occa$um vigin
ti quatuor horis voluũtur, quia in hoc neque e$t, neque e$$e vlla in\,equabili
tas videtur: qu\,e tamen in planetarum motibus primo a$pectu apparet, tunt
ob eorum diuer$i
<mgl>Cur plane
tarum mo
tus in\,equa
biles videã
tur.</mgl>
tatem, tũ quia in-
terdum planet\,e vi
dentur $tare, nec
vlterius progredi,
vnde & $tationa-
rij ab A$trologis
vocantur.</p>
<p><ac b> Nam $i diffor-
miter}</ac> Probat in$-
titutum nonnul-
lis rationibus, qua
ru prima h\,ec e$t.
<mgl>Varietates
motuũ in-
\,equabiliũ.</mgl>
In\,equabilis, $iue ir
regularis mot<_>9</_> ha
bet diminutionem
velocitatis, incre-
mentum, & $tatũs,
id e$t, $ummã per
fectionem: $tatus
autem vel e$t in
principio, vt cùm
lapis $ur$um pro-
ijcitur, qui initio
motus $ummã ob
tinet velocitatem,
aut in fine, vt cùm
idem lapis natura
rali impetu deor-
$um tendit, aut in
medio, vt eũ ani-
malia progrediun
tur. At motus cœ-
li cùm & circula-
ris $it, & \,eternus,
principio, fine, ac
medio caret. Non
igitur in eo $tatus
datur, proindeque
necdiminutio, aut
incrementum. Híc
aduerte nõ in quo
uis motu in\,equabili cerni tres illas differentias, $ed, quod minimum, duas, nempe $um-
<mgl>Vnde pro-
uemat in
\,equabil tas
in motib<_>9</_>.</mgl>
mam velocitatem, & decrementum.</p>
<p><ac c> Pr\,eterea}</ac> Secunda ratio ita habet, Omnis in\,equabilitas morunm oritur vel à mo-
uente, $i non $emper idem $it, $ed alia nunc, alia po$tea virtute moueat vel à mobili, $i
</tf>

<pb 241>[res-1444-1-v_0249_241_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
mouetur, non mutetur, & $i e$t corpus; nec id, quod mo-
uet, mutari pote$t corpore vacans. Quare impo{$s}ibile est
<mgl>_Tex. 37._</mgl>
lationem e$$e difformem. <n d> Etenim $i $it difformis, aut
ip$a tota mutatur, & interdum celerior, interdum tar-
dior fit: aut ip$ius partes. Patet igitur partes difformes
@en e$$e: iam enim distantia stellarum in tempore infi-
nito fui{$s}et, $i alia tardiùs, alia cel riùs moueretur; at
nulla in di$tantijs aliter $e $e habere videtur. Atneque
totn mutari pote$t: rem {$s}io nanque cuiu$que ob imbe-
cillitatem fie i $olet, imbecillitas verò res est profectò
præter naturam. ctenim omnes imbecillitates, quœ in
animalibus in$unt, præter naturam e$$e videntur vt $e-
nectus & decrementum: tota nanque forta$$e con$titutio
animalium ex talibus con$tat, quœ proprijs differunt lo-
cis, nulla enim partium e$t $uo in loco. Si igitur in hi$ce,
quœ prima $unt, non est id, quod prœter naturam inest
($implicia nanque $unt, & non mixta, & $uis in locis $unt,
& nibil pror$us e$t contrarium ip$is) neque profectò imbe
cillit as erit in ip$is. Quare nec remi{$s}io, neq. inten$io: nam
$i inten $io fuerit, & remiβio etiam erit. <n e> Praterea can-
<mgl>_Tex. 38._</mgl>
cellos egreditur rationis, id quod mouet viribus carere t\~e-
pore infinito, & rur$us alio tempore infinito vires habere.
Nahil enim tempore infinito prœter naturam e$$e videtur;
& imbecillit as res e$t, vt patet, prœter naturam, nec œquœ
li in tempore prœter naturam & $ecundum naturam e$t,
nec omnino potens, ac imbecille. Si verò motus remitta-
tur, infinito in tempore remittatur nece$$e e$t. <n f> At verò
neque fieri pote$t vt $emper intendatur, aut rur$us re-
mittafur: erit enim infinitus, indeterminatus\’{que} ip$e mo-
</tf>
<tf 2>
non $emper eodem pacto affectum $it, nec motoris impetum pari modo excipiat: vel
ab vtroque, $i vtrumque mutationem $ubeat: atqui nihil horum pote$t accidere motui
cœle$ti: cum cœlum ip$um incorruptibile fit & ingenitum, $imiliterq. immo & mul-
to potiori iure, eius motor, e:go &c.</p>
<p><ac d> Etenim fi $it}</ac> Tertiò idem confirmat hunc in modum. Si non e$$et \,eqabilis cœli
conuer$io aut to-
ta pemtus varieta
tem $ubiret, @ alt
quãdo tardior fo
tec, aliquando ce-
letioriaut eius par
tes: $ed neutrũ ho
rũ concedi pote$t:
ergo cœli conuet
$io e$t omnino \,e-
quabilis. Probatur
minor. Nã quod
ad partes attinet,
$$ in eis vlla e$$et
varietas, $tell\,e, qu\,e
in octauo orbe vi
$uotur, nõ $emper
eand\~e inter $e di$-
tantiam $eruar\~et,
quod experienti\,e
tepugnat. Deinde
quod nec totam
$ph\,erã mutari, &
aliquando $egniùs
moueri cõtingat,
inde con$tat, quia
talis remi$sio $i da
retur, vtiqu ab im
becillitate proue-
nitet, vt in animã
tibus videre e$t,
quorum imbecilli
tas contra naturã
accidit, ac licetpro
ximè obueniat ex
di$p\~edio $pirituũ,
qui motus admini
$tri $unt: tame $al-
t\~em remotė oritur ex di$sidio elementorum quibus con$tant. Nam et$i elementa in
<mgr>Vnde in a
nimãtibus
imbecilli-
tis.</mgr>
mi$tis non $int actu, $ed virtute, eo modo, quo $unt, cum non $int in eis, vt in propria
& natiua $ede, mutuò inter $e pugnant, temperiemque di$$oluunt, vnde facultatis mo-
uentis in$irmitas exi$tit. Corpus autem cœle$te e$t alterius natur\,e ab elementis diuer$\,e,
nec componitur ex aliquibu, in eo qua$i textra propriam $edem contentis. Quare non
e$t cur putemus cœlum ob pr\,edictam cau$am di$pari celeritate aliquando moueri.</p>
<p><ac e> Pr\,ererea cancellos}</ac> Probat celeritatem motus cœle$tis non po$$e in$inito tempore
augeri & infin ito diminui, quia talis auctio & inten$io propter vim roburque motoris
<mgr>Imbecilli-
tas accidit
pr\,eter na-
turam.</mgr>
fieret, remi$sio verò propter eiu$d\~e imbecillitatem. Quare cùm imbecillitas pr\,eter na-
turam $it, aliquid $empiternũ e$$et pr\,eter natarã, quod repugnat, $iquid\~e ea qu\,e $unt $e
cundũ naturã, $emper $unt, vel maíori ex parte: qu\,e verò pr\,eter naturã, in paucioribus.</p>
</tf>

<pb 242>[res-1444-1-v_0250_242_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
motus: omne autem ex quopiam e$$e dicimus, definitum-
ue. Prœterea hoc idem emerget, $i quispiam $ump$erit
<mgr>_Tex. 39._</mgr>
tempus quoddam minimum e$$e in minore, quo cœlum mo
ueri non pote$t. Vt enim neque ambulare qui$piam, neque
pul$are cubaram quouis in tempore pote$t, $ed vniu$cu-
iu$que actionis definitum e$t minimum t\~epus in non exu
perando: $ic nec cœlum moueri quouis in tempore pote$t.
Sigitur hoc verum e$t, non erit $ane lationis $emper in-
ten$io. Quò d $i non erit inten$io, neque remi{$s}io erit: $imì
liter enim ambo erunt, ac alterum, $i eadem celeritate aut
matore intenditur, at que tempore in$inito. <n g> R e$tat igi-
<mgr>_Tex. 40._</mgr>
tar dicere motui celeritatem vici{$s}im, ac tardit atem in-
e$$e. Hoc autem ratione penitus vacat, & figmento e$t $i-
mile: in$uper & rationi magis con$entaneum e$t, nos id
ip$um, $i ita fit, non latêre. Ea namque, quœ iuxta $e po-
nuntur, faciliùs $anè $en$u percipiuntur. Vnicum igitur
cœlum e$$e & boc ingenerabile ac $empiternũ & vniformi
$emper motu cieri, per ea, quœ iam diximus, $atis patuit.
CAP.</tf>
<tf 2>
<p><ac f> At ve ò neque}</ac> O$tendit nec po$$e fieri, vt pr\,edicta celeritas $emper cre$cat, aut
femper minuatur, tum quia inten$io & reini$sio cuiu$que inotus in\,equabilis, de$icit
ip$o rermino mo-
tus, alioqui e$$ t
motus infinitus &
indeterminat<_>9</_>: nec
cettos terminos,
inter quos ver$e-
tur, vend: caret: tũ
quia cœlum habet
pr\,efixum tempus,
quo in orb\~e vol-
uitur, ita vt in mi
nori circulũ cõfi
cere nequeat: qu\~e
admodum & am-
bulatio, ali\,eq. eiu$
modi actiões, qu\,e
tempore $iunt, nõ
po$$unt quãtumli
bet exiguo t\~epore
per$ici $ed duratio
nem $uã, morãq.
exigunt: quo $it vt
ip$a quoq. veloci-
tas cõuer$ionis cœ
le$tis in infinitum abire non valeat certisque limitibus cireum$cripta $it.</p>
<p><ac g> Re$tat igitur }</ac> Tand\~e quod fieri non po$sit, vt motus cœle$tis quadã vici$situdine
nunc intendatur, nũc remittarur, vt aliquãdo celerior $it, aliquãdo tardior, ex eo cõclu-
<mgl>Contraria
inxca $e po
$ita magis
apparent.</mgl>
dit, quia nulla huiu$ce vici$situdinis ratio afferri pote$t, tum etiam quia $i ita e$$er, non
po$$et latere, aut non percipi $en$u: pr\,e$ettim cùm contraria atque di$similia iuxta
po$ita faciliùs appareant.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
QVA EX CAVSSA PROVENIAT DIS.
paritas celeritatis in motibus corporũ $ublunariũ.</h>
<h>ARTICVLVS I.
EXPLICATIO CONTROVERSIÆ IN
motu eorum, quæ contra naturam feruntur,
& in motu animantium.</h>
<p>ANtequã de æquabilitate & ordine motuũ cœle$tiũ
di$putemus, pertractáda occurrit hæc quæ$tio, quã
Ari$toteles proximo $exto cap tex. 35. attigit. Cõ-
pertũ quid\~e e$t, quæcunq. externa vi contra naturã
agitátur, principio celeriùs moneri; animalia in me
dio: corpora grauia & leuia cùm $uopte impetuna-
turalia loca petunt, perpetuò maior\~e impetum, &

<pb 243>[res-1444-1-v_0251_243_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. QVÆSTIO I.</rh>
celeritacem acquirere. Nam et$i de hoc vltimo dubitarit Simplieius 1.
<mgr>Negati @@
po$$e gra-
nia & leuia
in fine mo
tus celeuus
moueri.</mgr>
lib. huius operis ad text. 88. non e$t tamen cur in dubium vocetur, cum
id experientia compertum $it; traditumq. ab Ari$totele 5. lib. Phy$ic.
cap. 6. text. 61. & lib. 8. cap. 9. tex. 76. & hoc in lib. loco cit. Quod etiam
Strato Lamp$acenus Theophra$ti auditor in $uo libro de motu, duo-
<mgl>Stratõ $uc
ce$$or The
ophra$ti di
ctus Phy$i
cus propter
Phy$ic\,e $pe
culation\~e.</mgl>
bus indicijs comprobabat, referente Simplicio ad text. 61. libri 5. Phy-
$icorum. Primum indicium erat, quia cùm aqua è tegulis cadit, primò
<mgr>Primũ in-
dicium.</mgr>
fluit continua, deinde progrediente motu partes inferiores, quæ iam
longiùs perrexere, rupta continuitate, à $uperioribus diuelluntur; vi-
delicet quia maiori iam conatu & celeritate de$cendunt. Alterum
<mgr>Secuudum
indicium.</mgr>
erat, quia $axum è tuni deuolutum grauiorem ictum facit in fine $pa-
tij, quàm in medio, vel principio. Iliud tamen hîc aduerte ea, quæ
cientur contra naturam concitatiùs ferri non omnino in ip$o niotus
principio, $iue in parte immediata motori, $ed prope illam (quod ta-
men principium motus vocari $olet) con$tatenim experimento $agit-
<mgr>Sagitta pan
$o po$t ini
tiũ motus
celerius $er
tut.</mgr>
tam aliquantô po$t initium motus acriori impetu vehi, ac magis feri-
re; $imiliterq. tormentarios globos. Cuius rei cau$$am conati fuimus
<mgl>cap. 2. q. 1.
art. 8.</mgl>
explicare 7. Phy$icæ au$cultationis libro.</p>
<p>Hoc po$ito re$pondeamus, quæ externa vi contra naturam impel-
luntur, ideo in exordio motus celeriùs agi; quia impul$us à proiectore
eis impre$$us, cuius vi feruntur, maior atque inten$ior tunc e$t, deinde
paulatim deficit & minuitur, donec tandem vane$cat, & motus, quem
efficiebat, ce$$et.</p>
<p>Animantes verò (quas Ari$toteles cap. 6. text. 35. vocat proiecta, eo
<mgl>Lege Auic.
in tertia-
Fen. prim.
doctr. 2. c.
12.</mgl>
quod dum mouentur qua$i membra proijciunt) ideò concitatiùs fe-
runtur in medio, quia progre$siuus motus exercetur ope $pirituum,
quorum non tanta copia initio motus in mu$culos & neruos è cordis
ventriculo effu$a e$t, quanta po$tea membris a$sidua agitatione inca-
<mgr>Cur animã
tibus inmo
tu vires de
ficiant.</mgr>
le$centibus. Verùm quia huiu$m odi $piritus per poros, qui calore la-
xantur, foras enolant, con$umunturq. nece$$e e$t vim motricem, atque
adeo motum ip$um langue$cere.</p>
<h>AR TICVLVS II.
ENODATIO QVÆSTIONIS QVOAD
motum naturalem grauium & leuium.</h>
<p>QVod attinet ad grauia & leuia, cur perpetuò ferãtur ma-
<mgr>Qrid $en-
$erit Iam-
blichus.
Syrianus.</mgr>
iori impetu dum per $e naturalia loca petunt magna e$t
varietas $ententiarum, quas commemorant tum alij, tum
Simplicius 8. Phy$ic. ad text. 76. Nam Iamblichus, &
Symanus opinati $unt rationem eius maioris celeritatis
e$$e minorem interiecti corporis repugnantiam; id e$t, iccirco lapidem
V.G. prope terram celeriùs moueri, quia minus iam $ube$t aeris à quo

<pb 244>[res-1444-1-v_0252_244_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
retardetur. Durandus in 2. d. 14. q. 1. id non ad minorem aeris copiam,
<mgl>Darandus.</mgl>
$ed ad remi$siorem eius leuitatem refert; quia $cilicet aet, quo terræ vi-
cinior, eo ob terre$trem admi$tionem minus leuis e$t, atque ita minori
conatu $ur$um nititur, minusque ponderi de$cendenti re$i$tit. Harum
opinionum neutra vera e$t; $i enim ea tantùm maioris celeritatis cau$-
$a foret, $equeretur cùm duo pondera æqualia, vnum è maiori, alterum
è minori altitudine, de$cendunt, vtrumque iuxta terram pari impetu
ferri; quod experientiæ repuguat, Con$ecutio probatur, quia aer v-
trique ponderi æquè re$i$tit.</p>
<p>Alij confugiunt ad $ympathiam & cognationem inter locum & mo-
<mgl>Aliorũ opi
nio.</mgl>
<mgr>Sympathia
mutuns cõ
$en$us ali-
quorũ, $icu
ti & antipa
thia mutu
us di$$en-
$us.</mgr>
bile, vt Themi$tius 8. lib. Phy$ic. ad tex. 76. vbi hæc $cribit. Naturales
motus quantò plus ab initio $eparantur, eo citatiores, pernicioresque
$unt; quia quæ $ecundum naturam mouentur, quo propiùs accedunt ad
calcem, eo iunctiora $unt cognatis & $ibi $alutaribus locis} At neque
<mgl>Refellitur.</mgl>
hi veritatem attingunt. In primis enim non reddunt ration\~e, cur ma-
iora pondera celeriùs de$cendant, quàm minora, & quæ $eruntur è loco
remotiori, quàm quæ è vicino. Item quia ea, quæ ex naturali $ympa-
thia alia corpora ad $e vocant, vt magnes ferum, nonni$i interuentu
alicuius attractoriæ qualitatis id præitant; cùm non po$sint primò a-
<mgl>Nihil pri-
mò agit in
r\~e di$tãt\~e.</mgl>
<mgr>De attrac-
tione, qu\,e
fit virtute
magnctis
$crip$imus
lib. 7. Phy $.
cap. 2. q. 1.
art. 3.</mgr>
gere in remota: $uperuacaneum verô e$t ponere in loco eiu$modi vim;
præ$ertim cùm locus non $e habeat vt efficiens, $ed potiùs vt finis re-
$pectu motus. Tertiò quia quæ trahuntur per eiufmodi virtutem a-
liunde tran$mi$$am, quo maiora $unt, eo tardiùs aguntur, vt patet in
ferro, quod à magnete rapitur: & tamen videmus maiora pondera ve-
lociùs in locum $unm tendere.</p>
<p>Alexander apud Simplicium libro 1. huius operis tex. 88. a$$erit ideo
<mgl>Sententia
Alexamdri.</mgl>
motum prope locum natur alem celeriorem e$$e, quia dum mobile ex-
tra illum man$it, imbutum fuit qualitatibus $ibi alienis; & quæ ip$i
propriæ erant, ac natiuæ ex eiu$modi admi$tione impuræ ac deterio-
res effectæ $unt; cùm autem repatriat, quanto ad locum naturæ $uæ
congruent\~e propiùs accedit, tantò magis peregrinas affectiones exuit,
& naturales recuperat; $icque eius virtus motiua actuo$ior, potentiorq.
euadit. Hæc etiam $ententia à verò abe$t. Nam $i quis lapidem in lo-
<mgl>Impugna-
aur.</mgl>
cum præaltum ferat, eumque inde confe$tim demittat, certè is vehe-
mentiori impetu ruet prope terram, cùm tam\~e tam breui mora neque
peregrinas qualitates a$ciuerit, quas redeundo abijciat, neque naturales
ami$erit, quas tunc reparet. Adde quòd extraneæ qualitates, vt calor
comparatione la pidis, aliæque eiu$modi non videntur hebetare facul-
tatem motricem. Non enim lapis calidus minori vi de$cendit, quàm
frigidus. Quare nec talium qualitatum abiectio prædictam facultatem
magis efficacem, magisue actno$am reddet.</p>
<p>Auerroes 8. Phy$. comm. 82. Burlæus eodem lib. text. 86. Contarenus
<mgl>Opinio A-
uctrois &
aliorum.</mgl>
1. lib. de elementis, Achillinus item lib. de elementis alijq. nonnulli pu-
tant huin$ce euentus cau$$am e$$e aerem, tum antecedentem, qui
quo magts agitatur, eo rarior ac tenuior fit, & faciliùs diuiditur;

<pb 245>[res-1444-1-v_0253_245_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. QVÆSTIO I.</rh>
tum præcipuè $ub$equentem, qui ne vacuum detur magno impetu co
currit ad occupandum locum à mobili relictum ip$umque mobile pro
mouet vlterius, ac propellit, tantò vehementiori impetu, quanto plu-
res ip$ius aeris partes ad id confluunt: & quia lapis quo longiús anit à
termino à quo, eo maiorem copiam aeris commoti, ip$umque à tergo
vrgentis habet; ideò acriori n\’{que}$u & velocitate perpetuò deferri.</p>
<p>Hanc $ententiam ex eo quidam refellere conantur, quia $i illa maio-
<mgr>Vt à qui-
bu$dam im
pugnetur,
non rectè.</mgr>
ris celeritatis cau$a foret, etiam in ijs, quæ contra naturã feruntnr, vim
haberet; quod negat experientia: $ed non rectè di$putant, Nam cùm ho
rum impul$us acceptus a proiectore violentus $it; nece$$ariò paulatim
euane$cit, obnitente etiam illi grauitate, aut leuitate ip$ius corporis.
Quo fit vt impetus, quo talia corpora feruntur, perpetuò augeri ne-
queat. Potiùs ergo dicendum ideo eam opinionem non e$$e proban-
<mgr>Quo mo-
do aptè re
futetur.</mgr>
dam, quia non videtur $ufficiens cau$a maioris ac maioris celeritatis in
toto motu ille aeris $ub$equentis confluxus, & præeuntis attenuatio.
Etenim quanquam negari non pote$t aerem à tergo vrgentem (in qu\~e
maioris celeritatis cau$am præcipue conferunt) aliquanto promouere
lapidem: non tamen idonea ratio affertur, cur lapis quo longiùs tendit,
eò ip$um aer vehementiùs protrudat. Namque e$to plures aeris partes
eommotæ $int, non ideo omnes ill\,e concurrent. ad imped$edum vacuũ:
<mgl>Vt corpo-
ra accurtãt
ad impedi\~e
dũ vacuum
expo$uim<_>9</_>
lib. 4. Phy $.
cap. 9. q. 1.
ar. 4.</mgl>
cùm id $atis impediatur occupato loco à vicinis. Adde quòd dum aer
flatu v\~etorũ ad latera detorquetur, & partes aeris, etiã motu lapidis, agi
tatæ nõ ad terga ip$ius lapidis, $ed alior$ũ, $alt\~e magna ex parte, impel-
luntur, adhuc lapis celer@ùs de$cendit. Quare alia i$tius celeritatis cau$a
quærenda e$t.</p>
<p>Longiori ergo di$putatione omi$$a, placet opinio eorum, qui eius cau
<mgr>Con$titni-
tur vera s\~e
tentia.
Grauitasin
$ita.</mgr>
$am arbitrantur e$$e incrementum impul$us, quem grauitas & leuitas
cuiu$que corporis vbi primùm in propria loca tendere incipiunt, natu
rali quadam emanatione ex $e fundunt. Nam lapis V. G. ex in$ita, $ibiq.
naturali grauitate, quæ ei $iue moueatur, $iue quie$cat perpetuò inhæ-
ret, elicit tanquam ex cau$a proxima æquiuoca impul$um quendam $i-
<mgr>Grauitas
accidenta-
ria, qu\,e fi-
nito mctu
vane$cit.</mgr>
milem ei, quem iaculator celo imprimit, quem impul$um vecant graui
tatem accidentariam, quia aduenit lapidi, cùm $ecundum naturam mo
uetur, eoque finito ce$$at. Et hunc quidem impul$um, lapis è grauitate
profert $ucce$siuè, po$t iliud in$taus, quo extri@$ecè incipit tendere in
locum proprium. Et quantò longius fertur, tantò eundem noua gra-
duum acce$sione magis intendit. Ita vt ei, $icuti quidam annotarunt, ac
commodari po$sit illud, quod de fama Latinus poeta cecinit.
<mgl>Virg. libro
4. A En.</mgl></p>
<p>Mobilitate viget, vire$que aequirit eundo.
<mgr>Con$$rma-
tio ver\,e s\~e
tentie.</mgr>
Porro huius $ententiæ veritas confirmari pote$t tum ex cæterarũ im-
pugnatione: cùm nulla alia veri$imllior cau$a talis euentus ab auctori-
bus tradita $it: tum quia non ob$curè ei ad$tipulatur A ri$toteles primo
huius operis libro cap. 8. tex. 88. vbi ait, cùm corpus graue deor$um ver
git, accre$cere illi tum grauitatem, tum pernicit atem: & in lib. de quæ$
tionibus mechanicis q. 19. vbi docet graue ip$a $ui motione vim aequi-

<pb 246>[res-1444-1-v_0254_246_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
rere: & quò plus mouetur, eò plus grauitatis a$$umere.</p>
<p>Quærat aliquts, $i leuia in fine velocius feruntur, cur fumus initio ce-
<mgl>Solutio du
bitationis.</mgl>
leriùs a$cendat? Re$pondemus cau$am e$$e, quia fumushabet multum
exhalationis igneæ, quæ an tequam ab eo $eparetur, ip$um deuehit: $e-
parata vero qua$i vehiculo de$fitutum reliuquít, $icque nece$$e e$t fu-
mum $egniùs moueri.</p>
<h>QVÆSTIO II.
VTRVM MOTVS COELI, AC SIDE.
rum æquabiles, & ordinati $int,
an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
DISPVTATIO IN NEGATIVAM
partem quæ$tionis.</h>
<p>QVod cœle$tes motus non $int æquabiles videtur
probari po$$e hune in modum. Non cietur æqua
<mgl>Arg. a cir-
oulis orbiũ
cœle$tium.</mgl>
bili motu id, cuius partes eodem t\~epore inæqua
le $patium peragtant: $ed ita $e habent partes
<mgr>Circuli cœ
le$tes tan-
to mino-
res, quanto
à cœli me-
dio ad po-
los mundi
magis acce
dunt.</mgr>
orbium cœle$tiũ: nen igitur cœle$tes orbes æqua
li motu cieutur. Probatur minor. Nam partes
polis viciniores, minores circulos peragrant,
quâm aliæ partes; & tamen omnes motu raptus eodem tempore circu-
los $uos conficiunt.</p>
<p>Secundò, Impul$us, quem Angelus cœlo imprimit, $uaptenatura
euane$cit, quemadmodum & is, qui no$tratibus rebus imprimitur, vt
<mgl>Arg. ab im
pul$u, qu\~e
intelligen-
tia impri-
mit.</mgl>
iaculo, vel rotæ. Igitur ne cœlum interquie$cat, oportebit eiu$niodi
impul$um a$siduè redintegrari. Hæc autem redintegratio vel fit in in$
tanti, vel in tempore, & $ucce$siuè; $i in in$tanti, cerrè immediatè
po$t illud minuetur impul$us, atque adeò motus cœli remittetur;
<mgr>Qu\,e $ucce$
$iue auge$-
cunt nõ eă
dem $eruãt
int\~e$ion\~e.</mgr>
$i in tempore & $ucce$siuè, aliquod ei incrementum accedet ex con-
tinua productione, $icque motus celerior euader. Non pote$t ergo cœ-
lum æquabiliter agi.</p>
<p>Deinde, quod motus cœle$tes non $int ordinati probatur, quia non
<mgl>Arg. ab a$-
trorum de
liquijs.</mgl>
videtur congruere nobili$simorum corporum di$po$itioni, & ordini
vt in terdum lumine priuentur; quod lunæ accidit, quoties in terræ vm
bram incurrit. Vel, vt interpo$itu vnius a$tri alterum nobis occultetur,
quod videmus Soli cotingere, cùm $e illi directò ad no$trum a$pectum
luna $uppouit.</p>
<p>Deinde, quia con$tat ex diuinis litteris in libro Io$ue capite decimo

<pb 247>[res-1444-1-v_0255_247_t0]<rh>DE COELOCAP. VI. QVÆSTIO II.</rh>
Solem diem integrum diuino imperio cur$um inhibui$$e, & libro
<mgr>Arg a mita
culis, qu\,e
in cœle$it
mundo di-
uinitus ac-
cidetunt.</mgr>
quarto Regum capite 20. & E$aiæ capite 38. eundem Solem, $ecundum
<mgl>Reuer$us
fuit Sol de
cem lineis,
$iue decem
gradibus,
qu\,e reuer-
$i o notaba
tur $ecun-
dŭ vmbras
in $olario
Achaz.</mgl>
lineas horologij Achaz 10. gradibus vmbram reduxi$$e. Et Matthæi 27.
Marci 15. Lucæ 23. in morte Chri$ti fui$$e ob$curatũ; quod eueni$$e acce
dente ad eum luna $eque illi $upponente præter ordinariũ eius cur$um
te$tatur D. Diony$ius in epi$tola ad Polycarpũ. Quare cùm nece$$e fue-
rit immutari tunc & peruerti a$trorum omnium oppo$itiones, di$tan-
<mgr>Diony$ius.</mgr>
tiam & a$pectus ad Solem, fatendum erit ab eo tempore ordinem cœ-
le$tium corporum intercidi$$e.</p>
<h>ARTICVLVS II.
CONCLVDITVR PARS
affirmatiua.</h>
<p>IN hac quæ$tione duo explicanda $unt. Alterũ e$t,
num motus corporum cœle$tium $int vniformes &
æquabiles. Alterum, an $int ordinati, decenterque
compo$iti. Quod ad primum attinet, $ciendum e$t
po$$e nos expendere vel æqualitatem $patij, quod
à mobili eiu$ue partibus decurritur, vel æqualita-
tem temporis, quod in tali $patio peragrando con
$umitur. Si igitur $e cundum priorem con$ideratio
nem $oquamur. Motus cœle$tis quoad partes ip$ius cœli non e$t æquabi
lis: quandoquidem æquali tempore aliæ partes minus, aliæ maius $pa-
tium peragrant, vt primo $uperioris articuli argumento o$tendeba-
tur. Si autem $ermo $it de motu cœli $ecũdum po$teriorem notionem,
<mgr>Motus or-
bium cœle
$tiũ e$$eom
nino \,equa
biles.</mgr>
de qua poti$simum Philo$ophi, & A$trologi loqui con$ueuerunt, dicen
dum erit e$$e illum pror$us vniformem & æquabilem. Nam $i qua in eo
varietas accideret, ita vt totus globus, vel eius partes nunc plus, nune
minus temporis in tanto aliquo $patio con$umerent: vtique id ex eo
proueniret, quia remitteretur, vel intendetetur aliquando motus cœli,
at quod non ita res habeat, inde con$tat, quia alioqui non po$$ent A$-
trologi certò pr\,enuntiare quo anno, die, hora, quadrante futuræ e$$ent
$iderum coniunctiones, & Solis aut lunæ eclyples quod tamen manife$
tæ experientiæ repugnat.</p>
<p>Quod ad alteram controuer$iæ partem $pectat, re$pondemus motus
<mgr>Motus glo
borum cœ
le$tiũ admã
rabili ordi
ne proce do
re.</mgr>
corporum cœle$tium mirificê ordinatos e$$e: ita vt in tota $pectabili
natura nihil ad ordinem pulchrius, nihil ad pulchritudinem ordinatius
inueniri queat. Quod facilè videbit quisquis ip$orum motuum inter $e
proportiones, $iderumque & a$trorum ortus, occa$us, recur$us, perpetuã
ratamque legem ab auctore naturæ præ$criptam ab$que vllo defectu
$eruantes con$iderarit. Quod Boetius hunc in modum cecinit libro 4.
de con$ol. Philo$oph. metro 6.</p>

<pb 248>[res-1444-1-v_0256_248_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tb>
Sivis cel$i iura Tonantis # Nũquam occiduo læta profũdo
<mgl>Roctjus.</mgl>
Pura $olers cernere mente, # Cætera cernens $ydera mergi
A$pice $ummi culmina cœli: # Cupit Oceano tingere flãmas.
Illic iu$to fœdere rerum, # Semper vicibus temporis æquis
Veterem $eruant $idera pacem. # Ve$per $eras nuntiat vmbras:
Non Sol rutilo con$itus igne # Redditque diem lucifer almum.
Gelidum Phæbes impedit axem: # Sic æternos reficit cur$us
Nec quæ $ummo vertice mundi # Al ternus amor $ic a$triferis
Flectit tapidos Vr$a meatus. # Bellum di$cors exulat oris.
</tb>
<p>Lege etiam quæ in eandem $ententiam $crip$it Tullius libro 2. de Nat.
<mgl>Tullius.</mgl>
<mgr>De eadem
re Theodo
retus $erm.
x. de proui-
detia Gre-
Naz. orat-
34.</mgr>
Deor. vbi di$putationem de cœle$tium $phærarum motu ita cocludit.
Nulla igitur in cœlo nec fortuna, nec temeritas nec erratio, nec vanitas
ine$t: contraque omnis ordo, veritas, ratio, co$tantia. D einde ein$cem li
bri progre$$u ex equabilitate cœle$tium motuum, ratis ordimbus, mo-
derata & immutabili, conuincit ine$$e aliquem in hac cœle$ti & dmina
domo non $olum habitatorem, $ed etiam rectorem, & moderatorem, &
tanquam Architectum tanti operis, tantique muner is.</p>
<h>ARTICVLVS III.
DILVTIO ARGVMENTORVM
primi articuli.</h>
<p>OCcurramus nunc argumentis, quæ initio propo$uimus. Ad
primum eorum, quibus o$tendi videbatur cœli motum nõ
e$$e æquabilem, quid dicendum $it patet ex dictis. Ad $e-
<mgl>Solut. arg.
cõtra \,equa
bilitat\~e mo
t<_>9</_> cœle$tis</mgl>
cundum re$ponderi $olet à quibu$dam productionem im
pul$us, quæ $it ab Angelo ad mouendum cœlum per$imi-
lem e$$e ei, qua corpus Iumino$um in aliquo certo $patio con$i$tens Iu-
cem fundit, eamque in eodem $patio immobiliter con$eruat: quia vi-
delicet vt i$tiu$modi productio durat per omnia in$tantia horæ V. G.
<mgl>Quo mo-
do impul-
$us, quo An
gelus mo-
uet cœlum
non inten-
datur vn-
quam. nec
remittatur.</mgl>
& in tota hora, nec tamen $ucce$siua e$t, nec vlla pars luminis interit,
aut noua accedit, ita productio impul$us per$euerat $ecundum omnia
<mgr>De i$tius
modi dura
tione dixi-
mus nonns
hil 8. libro
Phy$. c. 8
q. 2. art. 6. o.</mgr>
in$tantia, ac totum tempus, quod à principio motus cœle$tis hucu$que
defluxit, & neque vlla noua impulius pars aduenit, neque vlla abit: $ed
idem impul$us integer $ub eodem gradu & inten$ione perpetuò effici
tur, & con$eruatur. Qui etiam productionis & con$eruationis modus vi
$itur in potentijs animæ: $emper enim ab ea dimanant: nec nouũ vllum
accrementum, aut decrementum $ubeunt. Et verò i$tiu$modi actiones
& $i dum tempus intercurrit, durent: non tamen ab eo intrin$ecus men-
$urantur, quia non habent partes, tempor is partibus re$pondentes, id
e$t, quarum vna alteri continuè $uccedat, vt in motibus fit, $ed $imul to
tum $uum e$$e po$sident, & tempori coexi$tunt ad eum fere modũ, quo
eidem tempori coexi$tit æuum, quod eo interfluente idem per$i$tit, &

<pb 249>[res-1444-1-v_0257_249_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. QVÆSTIO II.</rh>
in qualibet temporis parte, atque in $ingulis in$tantibus integrum
<mgr>Vt \,euum
indi@bile
coexi$tat @\~e
pori diui$$
bili.</mgr>
permanet. Itaque in hac productione nulla interuenit redintegratio
impulius, $iue temporaria, $iue momentanea; $ed perenms quædam
con$eruatio illius, omniumque eius graduum.</p>
<p>Ita quidam propo$ito argumento occurrunt. Verùm hæc re$pon$io
<mgr>Improba-
tio $uper@o
ris $enten-
ti\,e.</mgr>
non $atisfacit. Nam cùm impul$us ab externo motore imectus, $it qua-
litas $uapte natura euane$cens vt patet in motu $agittæ, & lapidis
ver$uslocum $uperiorem, non videtur quo pacto ab Angelo teneri po$-
$it ne confe$tim minuatur. Quare rectius alij occurrendum cen$ent, vi-
<mgl>Lege D. Da
ma$c. lib. 2.
Fid ortho.
0.7 & Theo
doretŭ in
libro deina
teria, & mũ
do.</mgl>
<mgr>Ver\,e ori-
monis ex-
plieaue.</mgr>
delicet impul$um, quem Angelus cœlo imprimit, continenter in quali-
bet parte temporis $ucce$siuè diminui, $imulq perenni & continuo in-
fluxu ab eo em Angelo refici, ita vt quantum ex vna parte amittitur,
tantundem ex alia re$arciatur: atque ita perpetuò con$eruari in $ph\,e-
ris œ$e$tious impul@um $ub eadem inten$ione & gradu. Quod item
accidit in eo motu, quo@ota æquabili velocitate in gyrum vertitur.
Et verò iuxta hanc $ententiam admitten dum erit in i$tiu$modi acci-
dentibus fluidis po$$e eandem qualitatem $imul deperdi, & acquiri $e-
cundum diuer$os gradus; quod tamen in calore frigore, alijsque id ge-
nus non ita euenit.</p>
<p>Reliqua argumenta, quæ cœlè$tium conuer$ionum ordinem & con-
<mgr>Solutìo ar-
gum. aduer
$us ordin\~e
motuũ cœ
le$tium.</mgr>
cinnitatem oppugnabant, $ic erunt explicanda. Ad primum dic\~edum
nihil detrahi de ordine, aut congruente dignitate a$trorum, quod in-
terdum luminis defectum $ubeant, ob$curenturue. Id enim nece$$ariò
$equi debuit ex ea compo$itione, loco & $itu, quem à $ua primæua ori-
gine $ortita $unt; quæ omnia naturæ auctor $apienti$simè, accommo-
dati$simeq. di$po$uit tum ad vniuer$i pulchritudinem, tum ad com-
modum, & vtilitatem $ubcœle$tis mundi.</p>
<p>Ad $ecundum re$pondendum e$t cum Abulen$i, quæ$tione vige$ima
in 10. illud caput libri Io$ue, cùm Sol diuino imperio quieuit, totam
cœle$tem machinam pariter quiem$$e. Quod ex eo conuincitur quia
con$tat ex eodem capite quieui$$e etiam lunam; cum autem Deus illius
cur$um non cohibnerit vt victoriæ Io$ue ob$eruiret, neque en@m ad id
<mgr>Pugnãte Io
$ue omnes
cœle$tesglo
pos vna cũ
Sole $teti$-
$e.</mgr>
$plendor lunæ requirebatur, planè colligitur iccirco eum cohibui$$e,
quia omnes cœle$tes orbes vna $tare fecit. Ex quo inferturnihil tunc de
ip$orum harmonia & compo$itione fui$$e detractum. Similiter dicen-
dum, cùm Sol tempore Ezechiæ Regis retrogre$$us e$t, totam cœle$tem
machinam ad illius cur$um, & qua$i nutum $e $e accommoda$le, vt an-
notauit etiam Abulen$is in lib. Reg. loc. cit. q. 32.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
SOLVITVR EXTREMA PARS VL TI.
mi argumenti: agitur de defectione $olis
tempore mortis Chri$ti.</h>

<pb 250>[res-1444-1-v_0258_250_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>QVod verò attinetad eclyp$im quæ in morte Chr@$ti Do-
mini accidit, re$podeamus trã$actis tribus horis, per quas
Sol ob$curatus fuit $ubtraxi$$e $e lunam Soli, & ad eum
locum, $itumue, in quo tunc $ecundum ordinarium eius
cur$um e$$e deberet, remea$$e, vt con$tat ex ijs, quæ $crip$it
Diony$ius in epi$tola ad Polycarpum, $icque nihil de ordine cœle$tis
cur$us, aut de $itu a$trorum mutatum reman$i$$e.</p>
<p>Quærat hic forta$$e aliquis, nũ $ol tunc in regione Iudææ duntaxat,
<mgl>Dubitatio.
Origen.</mgl>
an in toto orbe ob$curatus fuerit. Priorem $ententiam tuetur Orige-
nes tractatu 35. in Matthæum, eamque con$irmat ex eo, quia $i tenebræ
illæ in toto orbe accidi$$ent, haud dubiè notatæ e$$ent in alijs terrarum
partibus: cuius oppo$itum inde o$tenditur, quia nullus ex illius tem-
poris $criptoribus, vel ex ijs qui proximis $eculis floruerunt eius rei vi-
detur feci$$e mentionem. Secundò idem probat ea ratio, quia Sol
ob$curatus fuit $ubijciente $e $e illi luna, vt te$tatur Diony$ius loco
citato: con$tat autem corpus lunare non po$$e obumbrare Solem
toti orbi.</p>
<p>A$$erendum tam\~en imprimis illam Solis defectionem non fui$$e
<mgl>Re$põ$io.
Diony$.</mgl>
in $ola Iudæa: $iquidem Diony$ius te$tatur eodem illo loco $e vnà cum
A polophane eam vidi$$e apud Heliopolim, quæ e$t ciuitas Ægy-
<mgr>Lege Ter-
tull. lib. 4.
contra Mar
cion\~e. Cy-
pr. lib. 2. ad
Quirinum.
Rufin. in
Symbolo.
Eu$eb. lib.
10. de de-
mon$t. Eu.</mgr>
pti. Secundò dicendum fui$$e tunc Solem ob$curatum in toto or-
be. $ta $entit Chry$o$tomus homil 89. in Matth. Theophilactus, &
<mgl>Chry$o$t.
Theophil.
Hierony.
Gauden.
Athana$.
Thom.</mgl>
Hieronymus Marth. 27. Gaudentius tractatu 3, in Exodum, Atha-
na$ius in $ermoue de pa$sione & cruce Domini, D. Thomas 3. p. q.
44. art. 2. ad 2. & alij. Hanc verò a$$ertionem $atis indicant verba
illa Euang. tenebræ factæ $unt $uper vniuer$am terram: nec e$t cur
ad $olam Iudæ æ terram re$tringantur, repugnantibus præ$ertim tot
Patrum te$timonijs.</p>
<p>Igitur ad primam rationem earum, quæ pro contraria parte allatæ
$unt, dicendum e$t inprimis Sibyllas diuino $pinitu affatas eam eclyp-
<mgl>Siby l.</mgl>
$im multò ante prænuntia$$e, vt refert Lactantius in hb. de vera $a-
<mgl>Lactant.</mgl>
pientia cap. 19. Deinde à nonnullis Ethnicis $criptoribus fui$$e literis
commendatam: $iquidem eius meminit Phlegon lib. 14. Olympiad. vt
<mgl>Phlegon.
Tertuli.</mgl>
fatetur etiam Origenes tract. 35 in Marthæum. Præterea Tertullia-
nus in A pologetico cap. 21. affirmat $criptum id in Romanorum an-
nalibus. Eodem, inquit, momento, dies medium orbem $ignante Sole,
$ubducta e$t: deliquium vtique putauerunt, qui id quoque $uper Chri-
$tum prædicatum non $cierunt, & tamen eum mundi ca$um relatum in
archiuis v@$tris habetis. hæc Tertullianus.</p>
<p>Ad po$teriorem rationem dicendum e$t illum Solis defectum non
<mgr>D. Cyp. de
bono pati\~e
ti\,e. Seda 1.
4. in Marc.
c. 15. D. Hie
ro. ad c. 27.
Matih.</mgr>
proueni$$e tantum ex interpo$itione lunæ; $ed quia Sol pariter radios
$uos cohibuit deneg ante videlicet Deo generalem concur$um ne com-
municare eos po$$et, Volnit tamen Deus hoc prodigiium etiam inter-
uentu lunæ mortalibus exhibere vt ita cœli de morte Chri$ti te$timo-
nium illu$trius e$$et, & res $en$u carentes $ui qua@@ doloris con$picuam

<pb 251>[res-1444-1-v_0259_251_t0]<rh>DE COELOCAP. VII. EXPLANATIO.</rh>
$ignificationem toti mundo datent. Lege D. Thomam 3. p. q. 44. art. 2.
voi colligit quam multa miracula in i$tiu$modi Eclyp$i interuenerint.</p>
<tf 1>
<h>CAP. VII.</h>
<p>_D_E <n a> his autem quœ $tellœ vocantur, deinceps di-
<mgl>_Tex. 41._</mgl>
cendum e$$e videtur, ex quibus constant, qua$que
figuras habent, et quœ $unt motiones ip$arum. Con$o-
num e$t it a que maximè rationi, & ea quœ dicta $unt co-
mitatur, vnamquamque $tellarum ex hoc a$$erere e$$e
corpore, in quo lationem habet, cùm quippiam e$$e dica-
mus, quod aptum e$t $uapte naturœ ferri conuer$ione. Vt
enim qui dicunt igneas e$$e, ideò dicunt, quia $uperum
corpus ignem inguiunt e$$e: quippe cùm con$onum $it ra-
tioni, ex ijs vnamquamque con$tare, in quibus e$t quœ-
que: $ic & nos hac in $emtentia nostra dicimus. <n b> Ca
<mgl>_Text. 42._</mgl>
liditas autem ab ip$is, lumenque ideo fit, quia aer ab
illarum motione fricatur. Motus enim & ligna, & la-
pides & ferrum ignire $olet. Magis autem con$entaneum
e$t rationi, id quod e$t propinquius igni, propinquius ve-
rò e$t aer, quale fit & in $agittis, quœ feruntur. Hœ
nanque adeò igniuntur, vt ip$um plumbum quod e$t in
ip$is lique$cat. Atque cùm in ip$is hoc fiat, circundans
etiam ip$as aer hoc idem patiatur nece$$e e$t. <n c> Hœc igitur
ideo calefiunt, quia in aere feruntur, qui quidem ob ictum
motione fit ignis: $uperorum autem corporum vnumquod-
que fertur in $phœra, vt ip$a quidem non igniantur; $ed
aer, cum $ub obeuntis corporis $phœra$it, ob illius motum
nece$$ario calefiat, <n d> & maximè hac in qua e$t $ol infixus.
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis $eptimi explanatio._</h>
<p>DE <ac a> his autem}</ac> Aggreditur di$putationem de cœli partibus, id e$t, $tel-
lis, quam tribus qu\,e$tionibus concludit. Prima qu\,e$tio e$t de earum
natura, altera de figura, tertia de motu. Quod ad primam atinet, do-
cet rationi con$entaneum e$$e, vt $tell\,e eandem $o$tiantur natura cum
<mgr>Stellas e$$e
eiu$d\~e na-
tur\,e cù $u@
orbe.</mgr>
cœlo, in quo in$unt. idque veterum philo$ophorum te$timonio com-
probat. Nam licet
quod $tellas ignc\,e
natur\,e fecerint, in
eo à veritate aber
rarint: tamen quod
eas igneas ideo e$$e
crediderint, quiato
tum etiam cœlum
igneum e$$e puta-
rent, in eo certè ex
cu$andi $unt.</p>
<p><ac b> Caliditas aut\~e}</ac>
<mgr>Obiectio.</mgr>
Obijceret aliquis
nullũ corpus emit
tere quod in $e nõ
habet. $tellas ign\~e
emittere (inde e-
nim $u@erior aeris
regio nonnunquã
inarde$cit) ergo
$tellas ignem in $e
ip$is habere Re$põ
<mgr>Re$põ$io.</mgr>
det ignem illũ nõ
e$$e $tellis in$itum,
$ed earũ motu ex-
citari. Nam $i at-
tritu & conflictu,
exlignis, lapidibus,
& ferro, ignis elici
tur: multò magis
$tellarum motu in
corporetenui$simo
& $ph\,er\,e ignis proximo elici poterit.</p>
<p><ac c>H\,ec igitur</ac> Explicat difterentiam exempli ad rem propo$itã adducti, aitque $agittas
calefieri, et$i hoc $tellis non accidat, idque non $olũ quia $tell\,e $unt in proprio orbe ab
<mgr>Tacit\,e ob
iectionisdi
lutio.</mgr>
aere longè di$sito $ed etiã quia habent naturam nequaquã ad ign\~e cõcipiendũ idoneã.</p>
<p><ac d> Et maxime hae}</ac> Occurrit tacit\,e obiectioni. Diceret qui$piam $i motu cœle$tium
$ph\,erarum aer accenditur & ignitur, cùm $ph\,er\,e cœle$tes eadem ve'ocitate perpetuò
ferantar, non po$$e aerem nunc magis, nunc minus incale$cere. quod tameo experien-
ti\,e repugnat, cùm \,e$tate vehementem calorem $entiamus, hyeme tenui$simum. Re$-
pondet caloris cœle$tis incrementa prouenite etiam ex maiori $olis acce$$u & propin-
quitate, & quia cum radij $olares $upra no$trum verticem incidunt, maiorem vim ad
calefaciendum obtinent, quòd videlicet tunc arctius coeunt & geminantur.</p>
</tf>

<pb 252>[res-1444-1-v_0260_252_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
Quocirca cùm propiùs accedit, ac oritur & $uper nos e$t,
fit & calor. Hœc igitur à nobis $int dict a de ip$is, quibus
patet, neque igneas ip$as e$$e, neque in igne ferri.</p>
</tf>
<tf 2>
<p>Aduertit hic D. Thomas non e$$e mentem Ari$totelis (et$i id primo a$pectu docere
videatur illis verbis: Cali@itas autem ab ip$is lumenque ideo fit &c.) gigni à $tellis ca-
<mgl>ob$eruatio
D. Thon. \,e.</mgl>
lotem & lum\~e at-
trito duntaxat ea-
rum latione aere:
$ed duplicem ab il
lo cœle$tis caloris
notari cau$am, n\~e-
pe motum & lumen: ac motum quidem tum $tellarum, tum cœle$tiũ globorum in $u-
perioti tantum aeris parte, qu\,e illorum conuer$ione rapitur, calorem gignere: lumen
verò poti$simùm in his inferioribus, vbi radiorum reflexio exi$tit.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
VTRVM NATVRA A'STRORVM SIT
diuer$a à $ublunari, & eiu$dem rationis
cum $uo orbe, nec ne.</h>
<h>ARTICVLVS I.
DIVERSÆ PHILOSOPHO.
rum $ententiæ.</h>
<p>SEneca lib. 7. naturalium quæ$tionum cap. 1. hanc
<mgl>S: neca.</mgl>
per$tringens dubitationem, Non aliud, inquit,
<mgr>De hac re
Theodore
tusin libro
de materia
& mundo.</mgr>
magnificentius quæ$ierit qui$piam, aut didicerit
vtilms, quàm de $tellarum $iderumq. natura, vtrum
flamma contracta, quod & vi$us no$ter affirmat,
& ip$um ab illis fluens lumen, & calor inde de$-
cendens; an non $int flammei orbes; $ed $olida
quædam, terrenaque corpora, quæ per igneos tra
ctus Iabentia, inde $plendorem trahunt, coloremque, non de $uo clara.
In qua opinione magni fuere viri, qui $idera crediderunt ex duro con-
creta, & ignem alienum pa$centia. Nam per $e, inquiunt, flamma
diffugeret, ni$i aliquid haberet, quod teneret, & à quo teneretur, con-
globatamque, nec $tabili inditam corpori, profundo iam mundus tur-
bine $uo di$sipa$$et.} Hæc Seneca.</p>
<p>Similia commemorant etiam Plutarchus libro 2. de placitis Philo-
<mgl>Quid $en-
$erint.
Diogenes.
Fmpedocl.
Nenopha.</mgl>
$ophorum, addens cap. 13. & 20. cen$ui$$e Diogenem $idera e$$e terrea,
& punicea, & qua$i mundi $piracula; Empedoclem puta$$e $tellas iner-
rantes cry$tallo adnexas e$$e, errantes verò $olutas. Xenophanem a$tra
efforma$$e è nubibus ignitis, qu\,e extinguer\~etur interdiu, & ad nocturnas

<pb 253>[res-1444-1-v_0261_253_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO I.</rh>
tenebras reuiui$cer\~et, qua$i carbones; itaque ortus & occa$us acc\~e$iones
& extinctiones e$$e. Democritũ, & Metrodorũ Solem ferrum $axumue
<mgr>Democrit<_>9</_>
Mctrodor<_>9</_>
Philolms.
Epicurus.
Heraclides</mgr>
ignitum po$ui$$e; Philolaum pythagoricum vitreum, Epicurum ter-
ream den$itatem ac molem è pumicea materia</p>
<p>Præterea Heraclìdes, & Pythagoreorum nonnulli, vt $criptores etiã
alij prodiderunt, vnumquodque a$trum putarunt mundum, quo & aer
& terra contineretur. Alij maluerunt $ydera e$$e tanquam aulæa pictu
rata. Anaximander ex aere illa compo$uit, & rotæ in$tar egit in gyrum,
<mgr>Anaximan
der.</mgr>
impleuitque igne, vt quibu$dam velut buccis flammas euomerent. Præ
cipuè uerò celebratur à $criptoribus opinio Anaxagoræ, qui cùm la-
<mgr>Anaxagor.</mgr>
pis magnitudine vehis, colore adu$to in Æ gos Thraciæ amnem è cœlo
decidi$$et, quem ip$e ca$urum prædixerat, affirmauit cœlum omne ex
<mgr>Euripides.</mgr>
lapidibus con$tare, Solemque ip$um candens $axum e$$e. Vnde Euripi
des eius di$cipulus in Phaethonte tragædia Solem auream gleòam no-
minauit. Eiu$dem lapidis meminit Plutarchus in Ly$andro, Damachus
<mgl>Damachus
apud Plu-
tarchũ eo-
dem loco.</mgl>
in ijs, quæ de religione $crip$it, Plinios lib 2. Nat. hi$t. c. 58.</p>
<p>Sed hi$ce opinionibus omi$sis, quæ cœlos & a$tra eiu$dem $ub$tantiæ
cùm $ublunari mundo faciebant, quod ab Ari$totele tum hoc loco, tum
$uperiori libro, & à nobis quoque ibidem fuit confutatum: illud in præ
<mgl>cap. 2. & 3.</mgl>
$entia di$quirendum occurrit, num $tellæ in eadem in$ima $pecie cum
$uis orbibus conueniant, e$to vtraque è quinta $ub$tantia Peripatetica
conflata $int. Affirmatiuam partem amplectuntur Ma$$alachus in libro
<mgr>qui putant
$tella, e$$e
ein$dem in
fim\,e $peci-
ei cum $uis
$ph\,eris.
1. ratio.</mgr>
de $phæra mota, Auerroes com. 79. huius libri, Albertus Mag. tract. 3. c.
4. & Ioannes Maior q. 8. idemque videtur exi$timare Richardus in 2. d.
14. art. 3. q. 6. alijque nonnulli. Po$$unt autem in hanc $ententiam hæc af
<mgl>Thienen$is
hoc in lib.
tract. 2. c. 1.
Niphus ad
tex. 41. Phi
@th\,eus ad
text. 55. A-
chillin<_>9</_> li.
1. de orbi-
bus.</mgl>
ferri argumenta. Primum, quia a$tra nihil aliud $unt, quam partes cœli
den$iores, ac magis lucidæ, quod di$crimen accidentarium e$t: communi
turque ratio ex eo, quia quælibet pars corporis $implicis e$t eiu$dem
$peciei cum toto, quælibet enim pars ignis e$t ignis, qu\,elibet pars aqu\,e,
aqua: at cœlum corpus $implex e$t.</p>
<p>Deinde, quia $i $tellæ di$tinguerentur $pecie â $uo orbe cùm cuilibet
<mgr>2. ratio.</mgr>
corpori $pecie differenti motus Aliquis $pecie di$tinctus conueniat, vt
lib. 1. huius operis cap. 2. te x. 8. Ari$toteles docuit, oporteret $tellas fixas
aliquem habere motum proprium præter motum firmamenti.</p>
<p>Tertio, quia $i quid inter $ydera & eorum orbes di$tinctiouem $uade
<mgr>3. ratio.</mgr>
ret, maximè e$$et diuer$itas effectuum, qui ab ijs proueniunt: at quod
hæc ratio nihil momenti habeat, per$pieuum videtur; quandoquidem
videmus in animalicor calefacere, cerebrum humectare, $imiliterq. alia
membra diuer$as $pecie functiones obire, cùm tamen omnia $ub vnius
formæ $ub$tantialis imperio cohibeantur, nec ni$i accidentario diffe-
rant di$crimine.</p>
<p>Quartò, Ari$toteles cap. 11. huius libri tex. 59. probauit $i vna aliqua
<mgr>4. ratio.</mgr>
$tella in rotundam figuram conformata $it, omnes $imiliter e$$e. Quæ
ratio eo tantum videtur fundamento nit, quia in ijs, quæ eiu$dem $pe-
ciei $unt uece$$e e$t id, quod vni tanquam e$$entiæ con$ectarium conue-

<pb 254>[res-1444-1-v_0262_254_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
nit, idem & cæteris conuenire. Quare Ari$totelicum videtur a$tra ne@
inter$e, nec à $uis orbibus $pecie differre.</p>
<h>ARTICVLVS II.
QVAESTIONIS, ET ARGVMENTO-
rũ, quæ proximè allata $unt, explicatio.</h>
<p>VT propo$itæ quæ$tioni fiat $atis nonnulla $upponenda sũt,
alibi pertractanda. Primum e$t, omnes planetas, præter $o-
<mgl>Planete
omnes, So
le excepto,
epicy clos
habent.</mgl>
lem, habere epicyclos. E$t autem epicyclus circulus paruus;
<mgr>quid $it ep@
cyclus.</mgr>
cuius circumferentia defert corpus planetæ. Secundũ, quod
iam alibi monuimus, e$t cùm phænomena con$tare po$$unt, $eruata $i-
deris cum $phæra continuitate, non e$$e inter hæc di$cretionem di$con
tinuitatemue inducendam, uemultitudo corporum in cœle$ti mundo
citra nece$sitatem, aut rationem ponatur. Tertium e$t phænomena
omnium planetarum. præterquam lunæ con$tare po$$e $eruata conti-
nuitate epicy cli cum planeta. Excipimus autem lunam, quia hæc non
cietur motu epicycli dumtaxat, $ed in ip$o etiam epicyclo proprium
motum habet, veluti $i gemma anulo inclu$a non$olum motu anuli
<mgl>Iuna in
$uo epicy-
clo habet
proprium
motum.</mgl>
moueatur, $ed intra ip$am anuli palam agitetur; quo fit vt luna non
$it continuata cum epicyclo: nec enim id, quod circulari corpori conti-
nuatur, moueri pote$t quin ambo eundem motum $ubeant.</p>
<p>His ita con$titutis, quid de Sole, & quarta $phæra circa ip$orum di$-
tinctionem pronuntiandum $it, con$tat ex ijs, quæ capite quinto hu-
iu$ce libri pertractauimns. Quod vero ad alios planetas attinet, prima
<mgl>1. a$$ertio.</mgl>
a$$ertio $it. Siue planeta di$continuetur ab Epicyclo, $iue non, nulius
di$tinguitur $pecie à $uo epicyclo, neq. à deferente, in quo idem epicy-
<mgr>q. 2. ar. 2.</mgr>
clus inclu$us e$t, di$tinguitur tam\~e à cætetis orbibus, tam $uperioribus,
quàm inferioribus. Hæc probatur, quia, vt $æ pe diximus, $icuti elemen-
ta, ita & orbes cœle$tes pro ratione locorum & $ituum $pecie di$tinguŭ
tur: planetæ autem & epicycli, in quibus $unt, eundem $itum habent,
idemque $patium in aginarium motu $uo peragrant, quod partes de-
ferentium vici$sim percurrunt, non autem $uperiores, aut inferiores
orbes. Quo fit vt ab his $pe cie di$tinguantur, non vero ab illis.</p>
<p>Secunda a$$ertio $it. S tellæ fixæ non differunt $pecie ab octauo orbe,
<mgl>2. a$$ertio.</mgl>
in quo in$ident. Hæc e$t contra D. Thomam 2. huius operis lect. deci-
ma. Soncinatem 12. Metaph. q. 10. & alios; eam tamen defendunt ij phi-
lo$ophi, quos art. proximo retulimus, eandemque confirmant omnes fe
re rationes ibidem adductæ. Quæ tamen, qua ex parte $uperioribus a$-
$ertionibus aliquo modo repugnare videntur, explicandæ à nobis
erunt.</p>
<p>Ad primã concedendũ e$t quod a$$umit, $i intrlligatur de $tellis $ixis:
<mgl>Sol. 1. arg.</mgl>
it\~eque $i de errãtibus, coparatis tamen cũ orbibus, quibus sũt cõtinuatæ.

<pb 255>[res-1444-1-v_0263_255_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO II.</rh>
Ad $ecundam dicendum planetis conuenire motus di$tinctos $pecie à
<mgr>Sol. 2.</mgr>
motu orbium $uperiorum, & inferiorum à quibus $ecundum $peciem
differunt, non autem $tellis fixis, quæ tantum $unt partes den$iores octa
uæ $phæræ. Ad tertiam re$pondendum e$t ex di$tinctione effectuum
<mgr>Sol 3.</mgr>
$pecie differentium, qui na$cuntur à partibus alicuius totius, non rectè
argui di$tinctionem $ub$tantialem $pecificam partium, vt probat argu
mentum: quæ tam\~e apte colligitur in toto ex tali diuer$itate effectuũ,
qui ei per $e primò conueniunt, & ab aliqua reciproca eiu$dem proprie
tate oriuntur: $tellas autem fixas e$$e partes octauæ $phæræ, vti etiam
$unt planetæ comparati cum orbibus, quibus continuantur: quid verò
de ei$dem comparatione aliorum dicendum $it, con$cat ex dictis. Ad
<mgr>Sol. 4.</mgr>
quartam dicito, probationem Ari$totelis eo inniti fundamento, quod
$i vnum aliquod a$trum rotunda figura præditum $it, eandem quoque
cæteris $tellis $iue fixis, $iue errantibus conuenire oporteat, cùm in om-
nibus eadem $it ratio, eadem inquam, $altem genere. Dantur enim quæ
dam natiuæ, & nece$$ariæ affectiones, quæ non $olùm infimam $peciem,
$ed communem generis naturam comitantur, cuiu$modi e$t figura ro-
tunda comparatione cœle$tium corporum. Quo fit vt quanquam om-
nes planetæ, $tellæque in rotundam $peciem conglobata $int, non om-
nes tamen eiu$dem infimæ $peciei cen$eri debeant.</p>
<h>QVÆSTIO II.
SIT NE ASTRORVMLVX, SVBSTAN-
tialis eorum forma, vel etiam corpus, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVIBVSDAM ARGVMENTIS VERAM
videripartem affirmatiuam: $ed fal$am e$$e.</h>
<p>QVod lux $it $ub$tantialis forma corporum lucen
<mgl>Hac de re
opiniones
lege apud
Auic\~enã 6.
naturalium
p. 5. c. 20.</mgl>
<mgr>Opinio ex
i$timantiũ
locem e$$e
formã $ub
$tantialem.</mgr>
tium opinio fuit quorundã, quos refert D. Tho
mas 1. p. q. 67 ar. 3. & Æ gidius lib. 2. Hexa. cap.
11. videturque ea hunc in modum probari. Nul-
la forma phy$ica accidentaria, nobilior e$t, quã
$ub$tantialis: $ed lux e$t longe nobilior auro, vt
<mgr>1. argum.</mgr>
affirmat D. Augu$tinus lib. 2. de libero arbitrio:
<mgr>2. argum.</mgr>
ergo lux non e$t forma accidentaria: $ed $ub$tantialis. Prætereà lux nõ
e$t qualitas inhærens corpori lucido: erit igitur forma ad illrus e$$entiã
pertinens. Probatur a$$umptum dupliciter. Primùm, quia omnis qua-
litas, præ$ertim $ubiecta $en$ibus, habet cõtrariũ, vt cãdor nigredin\~e, fri
gus calor\~e, $iccitas humiditat\~e; at lumini nihil e$t cõtrariũ: $iquid\~e tene-
br\,e, qu\,e luci maximè repugnãt, nõ opponũtur ei côtrariè $ed priuatiuè

<pb 256>[res-1444-1-v_0264_256_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
Secundò, quia omnis qualitas abeunte ip$ius cau$a effectrici permane@
in $ubiecto vt calor in aqua remoto igni; frigus in manu remota aqua;
lumen verò recedente corpore lucido mox euane$cit, nec vllum ve$tigiũ
in per$picuo relinquit.</p>
<p>Deinde quod lumen $it corpus, vt Empedocles Agrigentinus refe-
<mgl>3. argum.</mgl>
rente Ari$totele 2. de anima cap 7 arbitrati $unt, ex eo o$tenditur, quia
radij dicuntur refrangi & reflecti, hoc autem non ni$i corporum e$t. It\~e
quia radij Solis cùm à corpore illuminato retro emicant, ideo ignem ac
cendunt, quia duabus lineis in vnam fere recidentibus interceptus aer
atteritur (vt explicant nonnulli primi nominis ph@lo$ophi) $icque aer
primò calorem, deinde flammam concipit, at hic attritus non e$t ni$i
inter corpora; ergo radij $unt vera corpora. Accedit te$timonium Ari$
<mgl>Ari$toteles</mgl>
totelis 5. Topic. cap. 3. vbi ait lucem e$$e ignem: quod item affimat D.
D amalcenus lib 2. Fidei Orthodoxæ c. 7. & D. Augu$ in epi$t. ad Volu-
<mgl>D. Dama$
D Augu$t.
Theodor.</mgl>
$ianum, & lib. 6. $uper Gene$ ad litteram Præterea Theodoretus in
quæ$tionibus $uper Gene$. q. 7. ait lucem e$$e $ub$tantiam quandã per
$e cohærentem.</p>
<p>Contraria tamen $ententia, quæ a$$erit lucem non $ub$tatialem, $ed
<mgr>Ita $entit
D. Dan@a$.
lip. 1. F. dei
Orth c. 9.
Alen$is 3. p.
q. 69. meo.
2 ar 3. Hen
nens Gan.
quodl. 3. q.
12. D. Tho.
1. p. q 67. a.
2. & in 2. d.
13. q. vnica
ar 3. Scotus
in 2. d. 13.
Mairones
& Dur. ibi
dem q. 1.</mgr>
accidentariam formam neque corpu $ed qualitatem e$$e, omnino ve-
ra e$t. Ea@eque tuetur Peripatetica $chola contra A cademicam docen-
<mgl>Quod lu-
men nõ $it
$ub$tantia,
$ed quali-
tas.</mgl>
te Ari$totele 2. de anima cap. 7. Primùm quia lux percipitur a$pectu:
nulla autem $ub$tantia per $e $ub $en$um cadit. Secundò, quia duæ for-
mæ $ub$tantiales non po$$unt in eadem materia con$iltere; at in aere
propriam formam retinente excipitur lux à Sole diffu$a. Tertio, quia
$ub$tantia nullam patitur $ui rem$$sionem, aut inten$ionem: quam ta-
men lux pa$ im admittit.</p>
<p>Priuatim verò quod lumen non $it corpus ex eo demon$tratur, quia
<mgl>quod non
$it corpus.</mgl>
$i e$$et corpus, vendicaret certum locum, nec ad omnem $patij differen-
tiam $e porrigeret. Item quia cùm lumen per$pi uum tran$meet. duo
corpora $iniul e$$ent: & cùm traiectio luminis momento fiat, aliquod
<mgl>quod non
$it $pecies
ignis.</mgl>
corpus in in$tanti moueretur. Præterea quod lumen non $it $pecies ig-
nis, vt cap. 3. commentariorum in Timæum Proclus cen$uit, ince pater,
quia non po$$et lumen in glacie manere, $ed con$c$um extingueretur:
nec lucida e$$ent, quæ ignea non $unt, vt $quama aliaque id ge@us mul-
<mgl>quod non
$it defiux<_>9</_>
corporis.</mgl>
<mgr>Ari$t. 2. de
an. c. 7. tex.
79. Auicen.
de an. p. 3.
c. 3.</mgr>
ta. Po$tremò quod non $it effluxus è corpore lumnolo, vt quibu$dam
vi$uni e$t, ex eo liquet, quia iam Sol pereuni fluxu e$$et luce $ua exhau-
tus.</p>
<h>ARTICVLVS II.
SOLVTIO ARGVMENTORVM,
quæ in aduer$am partem adduc-
ta $unt.</h>

<pb 257>[res-1444-1-v_0265_257_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO II.</rh>
<p>COntrariæ partis argumenta paruo negotio $oluontur.
ud primum eorum, quæ probare videbantur lucem e$$e
<mgr>Dilatio p.
mi arg.</mgr>
formam $ub$tantialem admittendum e$t antecedens. &
ad auctoritatem D. Augu$tini dicendum, eum non $im-
pliciter auro lucem prætuli$$e, $ed quo ad externam pul-
chritudinem, cui auri decor cedit. Ad $ecundum negandum e$t quod
<mgr>Dilat. 2.</mgr>
a$$umit, & ad priorem eius confirmationem dicendum, in primis non
omnes qualitates habere contrarium, vt patet in $peciebus tam $en-
<mgr>Cur lux nũ
habeat cõ-
trarium.</mgr>
$ibilibus quàm intelligibilibus: item nec omnes qualitates, quæ ca-
dunt $ub $en$um; quia figuris nihil e$t propriè contrarium. E$t au-
tem luci peculiaris ratio, vt contrarium non habeat, videlicet quia
e$t propria, ac natiua affectio primi corporis, id e$t, cœle$tis, quod
contrarietate vacat. Ad po$teriorem re$pondet D. Thomas 1. p. q.
<mgr>D. Thom.</mgr>
67. art. 3. hi$ce verbis, Cùm qualitas $equatur formam $ub$tantia-
lem, diuer$o modo $e habet $ubiectum ad receptionem qualitatis, &
ad receptionem formæ. Cùm enim materia perfectè recipit formam,
firmiter $tabilitur etiam qualitas con$equens formam; $icuti $i aqua
conuertatur in ignem. Cùm verò forma $ub$tantialis recipitur im-
perfectè $ecundum inchoationem quandam, qualitas con$equens ma-
net quidem aliquandiu, $ed non $emper. Sicut patet in aqua calefa-
cta, quæ redit ad $uam naturam. Sed illummatio non $it per aliquam
tran$mutationem materiæ ad $u$ceptionem formæ $ub$tantialis, vt
fiat qua$i inchoatio aliqua formæ, ideoque lumen non remanet, ni$i
ad præ$entiam agentis} hæc D. Thomas, ad cuius loci explicationem
lege ibidem comment. Caietani.</p>
<p>Ad ea, quæ probare contendebant lumen e$$e corpus, dicendum
<mgr>Refractio,
& reflexio
metaphori
ce rad@@s ac
cõmodan-
tur.</mgr>
refractionem illam, & reflexionem non propriam, $ed tran$latitiam
e$$e, ducta $imilitudine à corporibus, quæ ob aliquod impedimen-
tum non vlteriùs recta via progrediuntur, $ed retro commeant. Qúod
verò Philo$ophi nonnulli de attritu aeris inter duos radios, qua$i in-
ter duo corpora dixerunt, non ita e$t, $ed ideò aer coeunte in vnum
duplici radio magis incale$cit, quia lux caloris parens, quo e$t in-
ten$ior, eo vberiorem calorem gignit. Ad auctorum te$timonia di-
cendum lucem dupliciter $umi. Vno modo, pro qualitate, $eu for-
<mgr>Lucem do
pliciter ac
cipi.</mgr>
ma accidentaria, à qua corpus lumino um formaliter lucet. Altero,
pro $ub$tantia lumino$a, quo pacto $unntur à quibu$dam philo$o-
phis a$signantibus tres$pecies, $eu qua$i $pecies ignis, videlicet car-
bonem, flammam, & lucem. Igitur ab his lux non in priori, $ed in
po$teriori $en$u accipitur. Theodoretus verò nomine $ub$tantiæ per
$e cohærentis nihil aliud $ignificauit, quam rem $olidam, $iue ensve-
rum, & reale.</p>

<pb 258>[res-1444-1-v_0266_258_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>QVÆSTIO III.
AN LVX OMNIVM ASTRORVM, ET
vniuer$im lux omnis, eiu$dem $it $peciei, nec ne.</h>
<h>ARTICVLVS I.
DISPVTATIO IN NEGATIVAM
partem quæ$tionis.</h>
<p>QVod lux a$trorum, $altem diuer$is orbibus in-
hærentium, non vnius tantùm $peciei $it, pro-
bari pote$t. Primò, quia lux con$equitur natu-
<mgl>Primũ arg.</mgl>
ram corporis lucidi, vt nobili$simus eius actus.
Quare cùm a$tra diuer$orum orbium inter $e
$pecie di$sideant, eodem pacto differet eorum
lux. Secundò, quia $ydera interuentu, ac mini-
<mgl>2. arg.</mgl>
$terio lucis alia multa effecta $pecie differentia in $ublunari mundo
edunt, quorum di$tinctio, cau$æ di$tinctionem arguit. Tertiò, quia
<mgl>3. arg.</mgl>
lux Solis $ua præ$entia obterit, atque ob$curat lumen $tellarum, adeò
vt earum $pecies vi$iles ad no$trum a$pectum non perueniant (inde
enim videtur e$$e, quod nobis interdiu non apparent) at que eiu$dem
$peciei $unt non $e ita impediunt, nec interturbant, $ed potiùs mutuis
iuuant auxilijs, vt calor calori, ignis igni additus.</p>
<p>Deinde quod neque lux $ublunaris eandem $pecificam naturam in
<mgl>4. arg.</mgl>
omnibus lucidis corporibus $ortita $it, o$tenditur ex diuer$o modo
collucendi; $iquidem nonnulla tam noctu, quàm interdiu fulgent,
vt ignis: alia noctu tantum, vt quercus putridæ, & cicindelæ, $eu
nitedulæ, quæ noctu per aerem nunc alarum hiatu renident, nunc
compre$$u obumbrantur. Præterea quædam $plendent alieno &
aduentitio lumine, vt aer; quædam proprio, & natiuo, vt ignis.</p>
<p>Po$tremo quod $altem lux corporum beatorum diuer$æ naturæ fu-
<mgl>5. arg.</mgl>
tura $it, probatur. Primùm, quia tribuitur ad eleuandum corpus ad
$upernaturalem $tatum, nec e$t commen$urata alicui corpori natu-
rali, cum ex nullius principijs fluat, proindeque $upra naturæ vim
e$t, & alterius ordinis. Secundò, quia repugnat idem corpus $imul co-
<mgl>De luce
corporum
glorio$o-
rum.</mgl>
loratum e$$e & lucidum no$tra hac luce, $iquidem color e$t extremi-
tas in corpore terminato, vt docet Ari$toteles in lib. de $en$u, & $en-
$ili cap. 3. at beatorum corpora & luce, & pulcherrimis, ac, viuaci$si-
mis coloribus perfufa erunt: luce, quia vna è quatuor eorum dotibus
e$t claritas; coloribus, quia pulchi itudo, quæ in beatis eximia erit,
<mgl>Pulchritu-
do in quo
son$i$tat.</mgl>
con$i$tit in apta membrorum compo$itione cum quadam colorum

<pb 259>[res-1444-1-v_0267_259_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO III.</rh>
$uauitate. Tertiò, quia corpora glorio$a erunt tran$lucida & diapha-
na, $imulque videbuntur per propriam lucem; cùm tamen no$trate
luce nullum per$picuum ab $e, $ed aliena luce fulgeat, vt docet Ari-
$toteles 2. de anima cap. 7. text. 8.</p>
<h>ARTICVLVS II.
PROPOSITÆ DVBITATIONIS
enodatio.</h>
<p>IN hac di$ceptatione potior, veriorque videtur $ententia
<mgr>Conclu$.</mgr>
a$$erens omnem lucem, quæ corporibus per vim naturæ ob-
uenit, vbique eiu$dem e$$e $peciei, quam tuetur D. Tho-
mas in 4. di$t. 44. quæ$t. 2. art. 4. & alij. Et$i M. Albertus 2.
p. $ummæ, in q. de lumine. Item Ægidius in 2. d. 13. in 2. principali
q. 1. Richardus ibidem in 1. principali q. 4. & Argentinas câdem di$-
tinctione q. vnica. art. 1. cœle$tem lucem ab inferiori, $pecie di$tin-
guant. Primùm igitur quod omnis lux cœle$tis in eandem $peciem
<mgr>Confirm@
tio concl.</mgr>
conueniat ex eo probatur, quia a$tra omnia, vt progre$$u patebit, e$to
non nihil ex $e habeant luninis; reliquũ tamen à Sole mutuantur. Vel
igitur lumen natiuum & a$cititium cuiu$que $ideris vniuntur in vnam
naturam $ingularem, vel non; $ed manent in eo di$creta ac di$tincta
numero, $pecieque. Si datur primum, habetur propo$itum; $i po$te-
rius, id ex eo coarguitur, quia lumen a$cititium intendit natinum; quæ
autem $e intendunt, in vnum $ingulare per$e coeunt. Accedit, quod
non e$t inducenda naturarum di$tinctio citra nece$sitatem, quæ tamen
nece$sitas in re $ubiecta minimè apparet. Eodem argumento conclu-
di pote$t, neque lumina cœle$tia à $ublunaribus, neque $ublunaria inter
$e $pecie di$iungi; cùm omnia $e $e mutuis incrementis augeant, neque
vlla nece$sitas naturæ, inter ea diuer$itatem conuincat.</p>
<p>Quæres tamen, quandoquidem ab his naturæ di$crimen $u$tuli-
mus, quo nam pacto inter $e di$tinguantur lux primaria, & $ecun-
daria, lumen, radius, $plendor. Re$pondemus ex D. Thoma in 2. di$t.
13. quæ$t. vnic. art. 3. & alijs, & $i interdum hi$ce vocabulis promi$cuè
<mgr>Quo di$$e-
rãt lux pri
maria.</mgr>
Philo$ophi vtantur; propriè tamen lucem ab$olutè, & lucem prima-
riam dici à per$pectiuis quæ e$t in $uo fonte $iue in $ubiecto proprio;
$ecundariam, quæ non ita $e habet. Deinde interdom primariam vo-
<mgr>Lux $ecun
daria.
Lumen.
Radius.
Splendor-
Radius re-
ctus.
Re$lexus.
Fractus.
Refractus.</mgr>
cari, quæ per directum radium funditur. Secundariam, quæ à latere ex-
tra radiorum incidentiam obliquè $pargitur. Item lumen dici prout
e$t in medio: radium prout à lucido corpore $ecundum rectam lineam
procedit: $plendorem prout e$t lumen reflexum à corpore, in quo recta
porrigitur. Sed enim adhuc radius, fu$o nominis $ignificatu, diuidi con-
$ueuit in rectum, reflexum, fractum, ac refractũ; diciturq. rectus cùm $ine
ob$taculo à lumino$o rectà pergit: reflexus, cũ in corpus opacũ incurrit,

<pb 260>[res-1444-1-v_0268_260_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
eâ demque via in $e ip$um reciproca conuer$ione redit: fractus, cùm à
inedio raro in den$um $e $e colligit, vt cùm ab aere de$iliens in aquam
traijcitur: refractus, cùm à medio den$o in rarius di$$ultat.</p>
<p>Porrõ non a$$eruimus initio articuli omnem lucem e$$e eiu$dem
$peciei, $ed omnem, quæ per vim naturæ obuenit, quia de luce corpo-
rum glorio$orum maior dubitatio e$t num à cæterorum corporum
luce $pecie di$tinguatur; habetque vtraque pars æqualem fere pro-
<mgl>An lux cor
porum glo
no$orũ $it
eiu$d\~e $pe
cieicũ luce
aliorũ cor
porum.</mgl>
babilitatem. Affirmatiuam $equitur Richardus in 4. di$t. 49. art 4.
quæ$t. 6. M. Albertus & Æ gidius locis citatis; atque eam poti$simum
$uadet prima ratio earum, quas in quinto argumento articuli $upe-
rioris pro eius confirmatione attulimus; cæteræ enim minus $unt ef-
$icaces. Negatiuam approbat D. Thomas in 4. di$t. 44. quæ$t. 2. art. 4.
ad 1. Pro qua e$t in primis illud, quod hæc $ententia videtur magis
<mgl>Opinio D.
Thom\,e.</mgl>
con$entanea te$timonijs $acræ paginæ docentis corpora glorio$a fore
lucida tanquam $olem. Item quia in corporibus glorio$is erunt co-
lores eiu$dem $peciei cum no$tris, et$i longè pulchriores; nec enim fa-
cile e$t intelligere candorem alterius naturæ & $peciei. Quare & lux
eiu$dem erit rationis.</p>
<h>ARTICVLVS III.
QVOPACTO ARGVMENTIS PRI.
mi articuli re$pondendum $it.</h>
<p>DIluamus nunc argumenta initio propo$ita. Ad primum
<mgl>Sol. primi.</mgl>
eorum, quæ probare contendebant a$trorum lucem differ-
re $pecie inter $e, re$pondemus, lucem non con$equi natu-
ram peculiarem cuiu$que a$tri tanquam differentiam, aut
proprietatem reciprocam illius; $ed tanquam accidens omnibus luci-
dis corporibus commune.</p>
<p>Ad $ecundum, e$to ex luce proueniant in inferiori mundo effecta
<mgl>S olut. 2.</mgl>
$pecie diuer$a. Nam Sol illius interuentu calorem producit, quo leo-
nem, murem, & ranam generat: hæc tamen effecta non arguere di$-
tinctionem $pecifi cam in luce, quemadmodum nec in calore. Nimi-
<mgr>Diuer$itas
$pecifica ac
cidentium
vnde pet\~e
da.</mgr>
rum diuer$itas $pecifica in accidentibus non ex vltimis effectis, quæ
vtcumque attingunt, $ed ex immediatis actionibus peti debet, vt ca-
loris ex calefactione, frigoris ex frigefactione: alioqui etiam calor, qui
di$ponit ad generationem hominis differret $pecie ab eo, qui ad gene-
rationem leonis concurrit.</p>
<p>Ad terium, lucem Solis non ob$curare $yderum lumen qua$i il-
<mgl>Solut. 3.</mgl>
lud perimat, vt quidam aiunt, aut traiectionem $pecierum ad ocu-
lum intercipiat; $ed quia lege naturæ fit, vt maius $en$ibile, $i nimi-
rum excedat, impediat minus. Sic enim in tabulis pictis, cùm ni-
naio $plendore offunduntur, nec imagines, ncc colores di$tinguimus;

<pb 261>[res-1444-1-v_0269_261_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO III.</rh>
$ed lucem tantùm, $altem clarè, videmus. Sic cùm vehemens $onus au-
res implet, nihil præterea, $altem di$tinctè, audimus. Impediri verò mi
<mgr>quid nam
$it $en$ibt-
le mai<_>9</_> im
pedire $en
$ibile min<_>9</_></mgr>
nus $en$ibile à marori non e$t aliud, quàm maius $en$ibile ob $ui excel-
lentiam ita $en$um occupare, vt aliarum rerum $en$ionem aut non eli-
ciat, aut eliciat ita ob$curè, & tenuiter, vt eas ab alijs non interno$cat.
Cùm igitur lux Solis $upra no$trum horizontem fu$a, comparatione
luminis $yderum tam longè di$tautium $it $en$ibile maius, ac nimium
excedens: ob id $ydera à nobis interdiunon videntur. Vnde $i oculus in
profundo $it puteo, atque aer apertus puru$que, die media, a$tra vide-
<mgl>Plinius li.
2. c. 14. Sca-
liger Exer
cit. 62. in
Card.</mgl>
<mgr>In pr\,ealto
puteo die
media vi-
deri $tellas</mgr>
bit; quia nimirum a$pectus non per$tringitur luce Solis, quin potiùs in
vmbra (quæ in altitudine putei e$t qua$i nox) colligit, vnitque vi$um,
eoque firmiorem reddit.</p>
<p>Ad aliud argumentum ex diuer$o collucendi modo inferiorum cor-
<mgr>Solut. 4.</mgr>
porum dicendum, non colligi ex eo e$$entiale lucis di$crimen, $ed acci-
dentarium duntaxat.</p>
<p>Quod attinet ad rationes, quibus o$tendebatur lucem corporum glo
<mgr>Solut. 5.</mgr>
rio$orum ab omni alia luce $pecie di$tingui; $i quis negatiuam partem
tueri volet, re$pondeat ad primam, lucem corporum glorio$orum $ecũ-
dum $uam $peciem non e$$e $upra naturæ vim, cùm alia eiu$dem $pe-
ciei ex ordine facultateque naturæ in alijs corporibus V. G. in a$tris re-
<mgr>Lux corpo
rum glori-
o$orum ex
$ua $pecie
e$t ordinis
naturalis.</mgr>
periatur. Præterea eiu$modi lucem ex vi & proprietate $uæ $peciei co-
men$uratam e$$e aliquibus corporibus naturalibus, vt ei$dem a$tris ab
eorumque forma dimanare: ac proinde $ecundum $uam $peci\~e & e$$en-
tiam non e$$e ordinis $upernaturalis, quanuis $upra naturæ facultatem
tribuenda $it humanis corporibus, ingenio $uo terrenis cra$sisque, vt
vnâ cum cæteris dotibus, & ornamentis concurr at ad ea perficienda, &
<mgl>Con$ule
D. Tho. in
4. d. 44. q.
@. art. 4.</mgl>
illu$tranda, prout beati$simi illius $tatus conditio, & dignitas po$tulat.
Itaque fatendum e$t lucem corporum glori$orum fore $upernatura-
<mgr>Erit tamen
$upernatu-
ralis, quo
ad produc-
tionem.</mgr>
lem quoad modum, quo producetur; $ed negandum fore $upernatura-
lem quoad $uam naturam & $peciem: quemadmodum facultas viden-
di cæco diuinitus collata qualitas e$t ordinis naturalis, e$to per $uperna
turalem actionem efficiatur.</p>
<p>Ad $ecundam dicendum non repugnare idem corpus & lucidum &
coloratum e$$e, vt patet in nitedulis, & quercu putrida. Sane verò licet
in his, alij$que eiu$modi lux & color non ni$i alternatim videantur, $i-
quidem cùm hic apparet, illa ocultatur, cùm illa nitet, hic absconditur:
in corporibus tamen glorio$is alia ratio erit, quia vtrunque eam tem-
perationem $ortietur, vt neutrum alteri futurum $it impedim\~eto quo
minus ambo $imul cõ$pciantur tam in extrema $uperficie, quam intror
$um. A dde licet in pleri$que, non vniuer$im tamen in omnibuscorpo-
ribus, quæ apud nos $unt, repugnare, videri $imul per$picuitatem lucen
tem & colorem, vt patet in vitro concolorato & $maragdo, in quibus
<mgl>Contra M.
Alb. in 4. d.
44. arti. 30.
Scorum. d.
49. q. 15. &
alios.</mgl>
lux & color $imul videntur.</p>
<p>Ad tertiam concedendum e$t cum D. Thoma in 4. d. 4.4. q. 2. art. 4.
quæ$tiunc. 1. ad 2. Paludano ibidem q. 5. ar. 2. concl. 2. & 3. Agentinate

<pb 262>[res-1444-1-v_0270_262_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
d. 49. q. 1. at. 1. Alen$i 3. p. q. 22. memb. 2. ar. 1 & alijs corpora glorio$a fore
$imul & trã$par\~etia & {pro}pria luce cõ$picua: quia quãuis id natur\,e facul
tate, $alt\~e ordinariè, non conting at: diuina tamen virtute fieri pote$t.</p>
<h>QVÆSTIO IV.
NVMASTRADE SVOLVCEANT, VEL
potiús lumen à Sole mutuentur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
STATVITVR VERA SENTENTIA,
eademq. aliquot argumentis oppugnatur.</h>
<p>SVnt qui putent quidquid luminis $ingulæ $tellæ
<mgr>Hac de re
Plutarc. li.
2. de placi-
tis c. 17.</mgr>
habent, id totum à Sole haurire; quod it\~e Anaxi-
mãder, Antiphõ, & Cleomedes de luna pronuntia
rũt. Alij, è quorũ numero sũt A uicenna & Macro-
bius $olã lunã à Sole mutuariluc\~e credũt; reliqua
verò a$tra de $uo collucere. Statu\~eda tam\~e e$t hæc
a$$ertio, quã comunior A $trologorũ con$en$us ap-
<mgl>1. a$$ertio.</mgl>
probat. Tam $tellæ fixæ, quã planetæ lumen à So-
le mutuanturita tamen vt aliquid ex $e lucis po$sideant.</p>
<p>Prior huius a$$ertionis pars ita $uadetur. Luna acci pit lum\~e à Sole,
<mgl>Sol\~e & lu-
n\,e & alijs
$ideribuslu
men fœne
rare.</mgl>
ergo & reliqua a$tra. Probatur anteced\~es, primũ ex lunæ deliquio, quod
n\=o e$t aliud, quã luminis quod aliâ à Sole accipit, priuatio. Secũdo quia
luna pro vario ad Sol\~e a$pectu variè illu$tratur, ac diuer$as induit figu-
ras, cre$c\~es s\~eper, aut $ene$c\~es, modò curuata in cornua, modò æqua pro-
portione diui$a, modò orbe pleno. Videlicet vbi congre$sũ cũ Sole ini
<mgr>De hi$ee
differentijs
Plinius li.
2. c. 18.</mgr>
jt, inde corniculata emicat: tũ ad $eptimũ v$q. di\~e auge$cens medio orbe
$ecta con$picitur: deinde paulatim in rotundum circinatur, ac decimo
<mgl>Vari\,e lun\,e
figur\,e.</mgl>
quarto die, cùm ex diametro Soli oppo$ita e$t, recepto quoquouer$um
$plendore, plena fit: inde $ene$c\~es decrementũ init, ac tand\~e ad ea$d\~e vi-
ces redit. Nimirum quia prout hac, aut illa, maiori, aut minori $ui parte
accommodatè ad hauriendũ lumen, Soli re$põdet, ita ab eo illu$tratur.
Vnde luce clarius e$t lunã à Sole lumen accipere. Quod Apuleius in lib.
<mgl>Apuleius.</mgl>
de Deo Socratis, ita fere expre$sit, luna Solis æmula, noctis decus $eu
corniculata, $eu diuidua, $eu pertumida, $en plena $it, varia ignium face,
quãto longiùs abit à Sole, tanto largiùs illuminata, pari incremento iti
neris, & lummismen$em $uis actibus ac paribus di$pendijs extimat.</p>
<p>Præterea confirmatur ead\~e a$$ertio, quia planetæ quo Soli propin-
quiores $unt, eo, cæteris paribus, magis lucent; nimirum quia magis à
Sole illuminantur vt in Marte, & Venere apertum e$t. Accedit quod ob
<mgl>Cur Sol in
medio pla
aetarum.</mgl>
id etiam videtur Sol in medio planetarum collocatus, vt inde tam $u-
perioribus, quã inferioribus a$trislumen commodè impertiat. Vnde ab
Heraclito fons lucis, & ab A$trologis planetarum cor appellatur.
<mgr>Sol Plane-
tarum cor.</mgr></p>
<p>Po$terior verò eiu$d\~e a$$ertionis pars ea ratione o$t\~editur, quia ph\,ebe,

<pb 263>[res-1444-1-v_0271_263_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO IV.</rh>
quæ maximè videri po$$et tota à phæbo nitère, aliquid innatæ ac pro-
priæ lucis vendicat, vt in eius eclyp$i con$tat: tunc enim non nihil in ea
lucis deprehenditur; cùm etiam tunc rubeat, quod non e$$et, ni$i ali-
quid in $e luminis con$eruaret.</p>
<p>Sed contra $uperius dicta opponet aliquis. Si præter lunam alij pla-
<mgr>1. obiectio.</mgr>
netæ & $ydera inerrantia proprium lumen à Sole caperent, omnia etiã
lucis & facierum vici$situdines $ubirent, vti luna; quod nõ ita e$t. Dein
<mgr>2.</mgr>
de $equeretur Saturnum, Iouem & Martem interuentu terræ defici in-
terdũ lumine; it\~eque po$$e Sol\~e â Mercurio & Venere occnltari; $i enim
hi planetæ ex $e lumen non habent, cùm po$sint inter Sol\~e & no$trũ a$
pectũ directò poni, vtiq. Sol\~e nobis ab$cõd\~et; quod tam\~e nõ experimur.</p>
<p>Præterea, quod luna nihil ex $e luminis habeat; probatur, quia $iquid
<mgr>3.</mgr>
haberet, quale e$t illud, quod in eclyp$i videtur, cur in nouilunio, vel etiã
dum corniculata e$t, non appareret eiu$modi lumen $ecundum eã par-
tem, quæ auer$a e$t à Sole, & ad nos$pectat? Denique quod luna non re-
<mgr>4.</mgr>
cipiat à Sole lumen probabit aliquis ex eo, quia oportet in plenilunio
totam æquabiliter lucere, quod tamen non ita e$t, vt con$tat ex macu-
la, quæ in ea apparet.</p>
<h>ARTICVLVS II.
EORVM, QVÆPROXIME OBIECTA
$unt, dilutio.</h>
<p>AD primum horum dicendum e$t nullum $ydus $upra Solem
<mgr>Solut. 1.</mgr>
pati defectum luminis interiectu terræ, quia non eò pertin-
git terræ vmbra, $ed in mucron\~e $en$im attenuata in medio
con$umitur: It\~e verò nullũ eorũ $ubire vici$situdinem facie-
rũ, ac luminũ, quia lum\~e à Sole vibratũ s\~eper illa perfectè illu$trat; cùm
ad id nihil impedimenti interuenire queat; at in luna non ita res habet,
quia pro diuer$itate a$pectus & di$tãti\,e nunc magis, nunc minus ex par
te inferiori, qua nos $pectat, Soli patet; atque ita prout magis, vel mi-
nus illu$tratur, ita lumen & figurã mutat. Similiter quod ad inferiores
<mgr>Sol. 2.</mgr>
planetas attinet, non deprehenditur in illis ea luminis mutatio, quæ in
luna, propterea quod nunquam ita Soli opponuntur, quin omnino ab
ip$o irradientur. Vel $alt\~e ea luminis varietas, quam $ubeunt, ita exigua
e$t, vt à nobis notari non po$sit. Alij id referunt ad horum planetarum
varietat\~e, ob quam vndique $olari lumine penetrentur, quod nobis mi-
nus placet, quia $i peruia e$$ent, non reflecterent ad nos lumen. Ad alte-
ram eiu$dem argumenti partem dicendum licet Venus inter Solem &
no$trum a$pectum nonnunquam interijciatur, non po$$e tamen obtege
re, ni$i centesimam Solis partem, quia vt Geometræ demon$trant, cir-
culus vi$ualis Solis ad circulum vi$ualem Veneris proportionem habet
centuplã. Quo fit vt eiu$modi eclyp$is vix depreh\~edatur. Quod à fortio
ri a$$erendũ erit de Mercurio, cuius circulus vi$ualis lõgè minor e$t, quã
Veneris. Adde etiam cùm lux natiua Mercurij, & Veneris vberior $it,

<pb 264>[res-1444-1-v_0272_264_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
quá lunæ, non ita eos ob$curare portionem illam Solis, $ed apparere
$ub eo, vt partes lucidas. Refert tamen Scaliger exercitatione 72. in
Cardanum vi$um fui$$e aliquando Mercurium in corpore Solari qua$i
<mgl>Sol. 3.</mgl>
maculam quandam.</p>
<p>Ad aliud argumentum, quod probare nitebatur lunam ex $e nihil
habere luminis, dicendum lumen lunæ quod in eclyp$i videtur, nec in
nouilunio, nec po$tea apparere $ecundum eam partem, quæ e$t auer$a
à Sole, & nos re$picit, quia interdiu pars non illuminata à Sole, e$to ali-
quid habeat lucis, nimio Solis $pl\~edore ob$curatur, $icuti & reliquæ $tel
læ: nocturno verò tempore partes non illuminatæ $uperantur atque
obteguntur illuminatarum fulgore. Quo etiam pacto eadem luna cùm
nimis $plendet vicinas $tellas occulit. Adde interdum etiam reliquam
<mgl>Vtrũ luna
creata $it a
Deo plena</mgl>
partem lunæ videri qua$i pallidam.</p>
<p>Erit forta$$e qui hoc loco interroget in quo nam $tatu luna à Deo
creata $it, vtrumne plena, an non Item cùm luna $it omnium $tellarum
minima, vno Mercurio excepto cur diuinæ litteræ 1. Gen. appellent So
lem & lunam duo luminaria magna. Priori dubitationi quam luculen-
ter pertractat D. Aug. lib. 2. de Gen. ad litt. cap. 15. Iu$tinus M. in quæ$-
tionib. Orthodox. q 60. Beda in lib. de ratione temporum, occurrit D.
<mgr>M. Alber. 2.
p. $um. trac
tatu II. q.
59.</mgr>
Tho. 1. p. q. 70 ar. 2. cum Beda lo. cit probabile videri creatam fui$$e lu-
nam in plenilunio, quod in hoc $tatu $ummam obtineat perfectionem,
in qua illam creari conueniebat, $icuti & arbores cum fructibus, & ani-
malia $uis omnibus membris viribu$que ab$oluta. Alijs placet creatam
fui$$e in nouilunio, quia cùm men$es cur$u $uo definiat, conueniens erat
vt à prima luna atque adeo à nouilunio primi men$is exordia duceren-
tur. Quod $ecus haberet, $i luna creata fui$$et in plenilunio, cum is dies
non $it ei primus. Nec dedecebat creare Deum lunam imperfectam ob
hanc can$am, cùm paulo po$t $uo loco & tempore e$$et perficienda. Po$
teriori dubitatìoni re$pondet D. Thomas quæ$t. citata art. 1. lunam di-
ci luminare magnum non mole, $ed efficientia, & quia præter Solem
terram magis illuminet.</p>
<h>ARTICVLVS III
EXPLICATVR VLTIMVM ARGV.
mentum: di$$eritur de lunæ macula.</h>
<p>PO$tulat vltimum argumentum, vt de lunæ macu-
la dicamus. Con$picuum e$t apparere in luna ma-
culam quandã referentem formam $iue hominis,
<mgr>Cœlius li.
1. ãtiq. lect.
c. 14. Scal.
Exerc. 62.
in Card.</mgr>
vt $ibi quidam effigiant; $iue, vt Albertus ait, leo-
nis caudã ver$us ortũ, caput ver$us occa$ũ hab\~etis.
Cæterũ quidnam i$tiu$modi macula $it, qu\,eue eius
cau$a, diuer$æ $unt philo$ophorum $enter ti\,e, quas
commemorat Plutarchus lib. 3. de placitis cap 30.
Philo Iudæus in libro de $omnijs, D. Thomas & Auerroes hoc loco

<pb 265>[res-1444-1-v_0273_265_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO IV.</rh>
comm. 49. Æ gidius lib. 2. Hexam. cap. 35. alijque nonnulli. Sunt qui
<mgr>Prima opi-
mo de lu-
n\,e macula.</mgr>
putent nihil tale re ip$a in luna dari & inani $pecie hallucinari a$pec-
tum: verum hi non $atisfaciunt, Si enim in vi$u ea deceptio continge-
ret, emendaretur aliquando hic error $ublata interdum occa$ione. Præ-
terea explicent quænam deceptionis cau$a $it, vel eam $e dicant liberè
excogita$$e. Plinius cap. 9. lib. 2. natur. hi$t. credit eam maculam con-
trahi ex $ordibus vnà cum humore à luna raptis. Secutus e$t enim eo-
<mgr>Secunda o-
pinio.</mgr>
rum fententiam, $eu fabulam potius, qui $idera humore terreno pa$ci
crediderunt, qua$i verò cœle$tia corpora pa$tu, & nutritione indigeant,
aut aquæ terræue halitus v$que ad cauum lunæ per interiectum ignis
elementũ peruadere po$$ent, quin ab eo confe$tim ab$umerentur. Alij
<mgr>Tertia.</mgr>
putant prædictam maculã e$$e imagines montiũ, vallium, ac nemorũ,
quæ in lunari globo expre$$æ ad nosqua$i è $peculo reflectuntur. Horũ
opinio ex eo refellitur, quia cum terræ tractus non vbiq. eand\~e $ui $pe-
ciem lunæ offerant, $equeretur lunæ maculã non eâdem effi gie vbique
terrarum videri, quod tamen $ecus accidit. Sciendũ igitur lunam non
<mgr>Explicatio
ve. \,e $enten
ti\,e.</mgr>
æquali den$itate præditã e$$e, $ed qua$dã habere partes den$iores, alias
minus den$as: illas autem magis lucere, has minus: $iquid\~e compertum
e$t, cæteris paribus, cùm opacum in\,equal\~e habens den$itat\~e à lumino$o
illu$tratur, plus luminis eiaculari, ac reflectere partes den$iores, quã mi-
nus den$as, quia hæ lucem ebibunt, illæ reddunt. Igitur lunæ macula nõ
e$t aliud, quàm partes lunæ rariores, ac proinde minus lucid\,e. Ita Æ gi-
dius lib. 2. Hexam. cap. 35. R ich. in 2. d. 14. q. vlt. Si quis aut\~e percontetur
quamobr\~e naturæ auctor Deus hanc varietat\~e lunæ indiderit. Re$põ-
demus eius rei cau$am fui$$e, quia cùm luna inferioribus corporibus, in
quibus maximè difformitas & ob$curitas dominatur, vicina $it; congruũ
fuit, vt hac in re cum eis conueniret, e$$etq. velut cœlũ terre$tre, & terra
cœle$tis, vt Platonici aiunt. Degenerãt enim paulatim $uperior a in in-
<mgl>Lege Plato
nem in Cõ
uiuio. Ma-
crob. in
Sõn. Scip.</mgl>
<mgr>Luna velut
cœlũ terre-
$tre & terra
cœle$tis.</mgr>
feriora, $icuti & inferiora quo magis a$cendũt, eò in melioris naturæ cõ-
ditionem proficiunt. Vnde e$t illud D. Diony$ij 4. cap. de diu nom. $u-
premum infimi attingit infimum $upremi. Aduerte M. Albertum de
quattuor coœuis q. 4. a. 21. & quo$dã alios puta$$e lunæ maculã non e$$e
partes rariores, $ed den$iores, quod illæ plu$quam hæ inbibant luminis.
At non ita e$t, licet enim partes rariores plus imbibant, ac facilior\~e tra-
iectum præbeant, minus tamen reflectunt, atque adeo minus relucent,
vt in cæteris partibus cœli rarioribus con$picitur.</p>
<p>Quærat po$tremo aliquis quo pacto lunæ macula apud eos, qui epicy
clos ponunt, $emper videatur, cùm nece$$e $it lunam verti in $uo epicy-
clo, $icq. maculã continenter mutare $itũ ac quod $upra e$t videri infra, &
<mgl>q. 1. huius
cap. art. 1.</mgl>
contrà. Huic difficultati re$pondent epicy clorũ a$$ertores lunã non $o-
lùm habere motũ, quo ab epicyclo fertur, $ed & ip$am quoq. cieri pro-
prio motu, oppo$ito ei, quo epicyclus voluitur: ita vt quantũ epicyclus
in vnam partem maculã inclinat, tantũ luna illã re$tituat in contrariã:
eoq. fieri vt $emper eodem $itu & con$imili fi gura macula videatur. Ex
dictis patet $olutio argumenti, cuius cau$a hæc di$$eruimus.</p>

<pb 266>[res-1444-1-v_0274_266_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>QVÆSTIO V.
VTRVM LVX EFFICIAT CALO
rem, nec ne.</h>
<h>ARTICVLVS I.
VIDERI AVT NVLLAM, AVT NON
omnem lucem calorem efficere.</h>
<p>QVod lux calorem nequaquam producat vide-
<mgl>Primũ arg.</mgl>
tur po$$e o$tendi, primum quia cùm omnis cau
$a $it prior effectu, e$$et lux calore prior, atque
adeò calor non e$$et qualitas prima, contra cõ-
mune placitum Philo$ophorum con$tituen-
tium quatuor qualitates primas, calorem, fri-
gus, humorem, $iccitatem.</p>
<p>Secundò, Si lux e$$et cau$$a effectiua caloris, $equeretur corpora quã-
<mgl>1. arg.</mgl>
to $unt lucidiora, tanto plus calefacere; $iquidem ex maiori perfectione
cau$æ naturalis maior effectus præ$tantia arguitur: at quod multo $e-
cùs res habeat inde con$tat, quia Iuppiter, Venus & Luna $unt clari$si-
mi planetæ; & tamen non ita magnam calefaciendi vim obtinent, $icuti
alia minora a$tra, vt, exempli gratia, Syrius, qui calore, exu$tioneque
<mgr>Plin. libr.
19. cap. 28.</mgr>
infamis habetur.</p>
<p>Item, Si lumini ine$$et facultas calefaciendi, ine$$et quoque facultas
<mgl>3. arg.</mgl>
ex$iccandi, cum calor euaporando ex$iccare $oleat; at quod lumini ea
facultas non in$it, probatur, quia Luna in plenilunio cùm plus habet
luminis, $olet humores ciere, non autem exiccare; vnde e$t, quod ij, qui
di$tillationibus laborant, lædi $e tunc à Luna $entiunt.</p>
<p>Deinde, quod $altem non omnis lux calorem gignat, inde $uadetur
<mgl>4. arg.</mgl>
quia quædam a$tra habent pote$tat\~e refrigerandi; vt Saturnus. Quare
$i eadem calefacerent, $e queretur idem corpus ab eis calorem & frigidi-
tatem accipere: quandoquid\~e cau$\,e cœle$tes non di$pertiunt $uos influ-
xus in alia, at que alia $ubiecta, $ed eos pariter ad vnam eandemque par-
tem dirigunt.</p>
<p>Præterea, idem o$tendi pote$t in multis alijs, quæ cùm luce prædita
<mgl>5. arg.</mgl>
$int, nullũ ab eis calor\~e oriri $entimus. Eiu$modi $unt cõplures gemme,
quercus putridæ, $quamæ pi$ciũ, cicindelæ, & animaliũ quorundã oculi.</p>
<h>ARTICVLVS II.
DE LVCIS PRÆSTANTIA, ET
excellentia.</h>

<pb 267>[res-1444-1-v_0275_267_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO V.</rh>
<p>QVia lux apud Theologos, Philo$ophosq. illu$tribus enco-
mijs pa$sim celebratur, è re erit ex ijs quædam hocloco
$ubijcere; præ$ertim cùm eorũ explicatio ad propo$itam
quæ$tionem illu$trandam non parum debeat conducere.</p>
<p>E$t igitur primum lucis encomium, quod inter quali-
tates $en$ui obnoxias nulla ad mundi decorem & ornatum aptior $it;
quandoquidem infera $uperaque omnia qua$i aureæ cuiu$dam ve$tis
$plendore circumfundit; & vbique di$tinctionem ac var ietatem rerum
common$trat, atque in mixtis corporibus, alioqui ab$conditam, multi-
plicium colorum picturam $uæ præ$enti\,e nitore o$tendit. Vnde Hugo
<mgr>Hugo.</mgr>
de Sancto Victore, Quid pulchrius luce, quæ cùm in $e colorem non ha-
beat, omnium tamen rerum colores ip$a quodammodò colorat?@ Itaq-
ab$que luce iacent cuncta veluti $itu & $qualore ob$ita, per eam verò
omnium pulchritudo confe$tim apparet. Quo pertinet illud ex 4. lib.
E$dræ cap. 6. Tunc dixi$ti de the$auris tuis proferri lumen lumino-
<mgl>Nõ e$t hic
E$dr\,e liber
è canoni-
cis, $uã ta-
men habet
auctorita-
tem.</mgl>
$um, quo appareret opus tuum. Videlicet vt D. Ambro$ius lib. 1. Exam.
<mgr>D. Ambro.</mgr>
cap. 9. ait; quemadmodum is, qui domum con$truere vult, primùm ex-
plorat vnde ei lumen infundat, eaque prima e$t gratia, quæ $i de$it, to-
ta tenebris horret domus: ita dum hoc præclarum mundi ædificium
Deus conderet, nequaquam pa$$us e$t diu illi tencbras incubare, $ed di-
xit & facta e$t lux.</p>
<p>Secundum encomium e$t, quòd lucis mini$terio exi$tit dierum, &
<mgl>Tertull. in
lib. de pal-
lio c. 2.</mgl>
noctium vici$situdo, quæ ad di$tinguenda tempora labori, & quieti
idonea, & ad rerum, per $ucce$sionem frigoris & caloris, incolumita-
tem, con$eruationemque, & item ad communis vitæ fa$tidium leuan-
dum magnopere conducit. Quod Eccle$ia in $uo hymno ita decantat.</p>
<tb>
Æterne rerum conditor, # Et temporum das tempora,
Noctem, diemq. qui regis, # Vt alleues fa$tidium.
</tb>
<p>Tertium e$t, Mira lucis fœcunditas, & beneficentia. Namque in om-
nes partes $e effu$e communicat, & e$t præcipuum in$trumentum quo
cœle$tia corpora in inferiora influunt. Ob quam cau$am D. Ambro$ius
<mgl>Deũ omnia
crea$$e in
$pecie, mo
do, & ordi
ne, $iue in
numero, pũ
dere, & m\~e
$ura. Diuus
Augu. lib.
de natura
boni cap. 3.</mgl>
<mgr>D. Ambro.</mgr>
lib. 1. Exam. cap. 9. Scrip$it lucis naturam non in numero, non in men-
$ura, non in pondere e$$e, vt res cæteras à Deo creatas. Quod tamen D.
<mgr>D. Thom.</mgr>
Thomas 1. p. q. 5. art. 5. & in 1. $entent. di$tinct. 3. q. 2. art. 4. ad 4. ait
non $impliciter intelligendum e$$e; cùm lux finitam habeat e$$entiam,
& pote$tatem; $ed facta comparatione ad res materia con$tantes, ad
quas omnes virtus lucis indi$criminatim extenditur.</p>
<p>Quartum e$t, quòd lux in totam $uam $phæram incredibili celerita-
<mgr>D. Ambr.
D. Ba$il.</mgr>
te, id e$t, momentanea actione $e $e explicat, vt affirmat D. Ambro$ius
lib. 1. Exam. cap. 9. D. Ba$ilius hom. 2. Exam. Ari$toteles lib. 2. de anima
cap. 9. text. 70. alijque auctores communi a$$en$u, contra Empedoclem,
<mgl>Empedo-
cles lucem
moueri aie
bat.</mgl>
quem Ari$toteles loc. citato refellit, quia $i traiectio lucis non fieret in
<mgr>Traiectio
lucis mo-
mentanea.</mgr>
in$tanti, $ed tempore, deprehenderetur ea mora, $altem in magno
$patio, quæ tamen à nullo deprehenditur. Fit autem productio lu-
cis in in$tanti, tum quia lux non inuenit in $ubiecto contrarium,

<pb 268>[res-1444-1-v_0276_268_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
à quo retardetur; tum ob propriæ naturæ excellentiam, & proprieta-
tem Qua de re latiùs di$putant Richardus in 2. d. 13 quæ$t. 2. Mairo-
ne, ibi@em quæ$t. 3 Non e$t tamen negandum interdum per accidens
fieri, vt lux non diffundatur per totam $uam $phæram puncto tempo-
ris, $ed $ucce$siuè: vt $i corpus opacum, quod illius diffu$ionem impe-
diebat, pedetentim, & $ucce$siuè remoueatur; tunc enim lux $imiliter
paulatìm & per $ucce$sionem in eo $patio extenditur.</p>
<p>Quintum e$t, quòd lux, animantium corporibus vigorem addit, dum
<mgl>Lux vitales
$piritus re-
ficit.</mgl>
vitales $piritus calore viuifico reficit. Vnde & qui ægro $unt corpore
plerumq. meliùs interdiu, quàm noctu habent, ac non pauci appetente
vere, Soleq. ad nos redeunte ex hybernis morbis conuale$cunt. Huc per-
tinet quod D. Diony $ius in libro de diuinis nom cap. 4. docet luc\~e mo-
<mgl>D. Diony $.</mgl>
uere ad vitam, nutrire, augere perficere, purgare, renouare.</p>
<p>Sextum e$t, quod lux ob $uam pulchritudinem, commoditatem, be-
neficentiam, aliasq. eiu$modi affectiones, non parum ad res diuinas ex-
plicandas & intelligendas confert, vt te$tantur ductæ ab ea $imilitudi-
nes, quæ tum in $acrarum litterarum monumentis, tum in patrum $cri-
ptis frequenter inueniuntur.</p>
<p>Hæc de lucis præconijs hoc loco dixi$$e $atis $it. Con$ule D. Diony-
$ium 4. cap. de diuinis nominibus. Et cap. 15. de cœle$ti Hierarchia,
vbi vltra triginta lucis proprietates enumerantur.</p>
<h>ARTICVLVS III.
EXPLICATIO QVÆSTIONIS
initio propo$itæ.</h>
<p>HIs præmi$sis, propo$ita controuer$ia duplici pronuntiato
enodãda e$t. Primum $it, lux $uapte natura efficit calor\~e.
<mgl>Primũ pro
nuntiatũ.</mgl>
Veritas huiu$ce pronũtiati, quod tradit Ari$toteles 1. Me-
teor. cap. 3. alijq Philo$ophi communi a$$en$u, patet quo-
tidianis experimentis, cùm videamus inferiora corpora $o
lis luce calefieri. Nec id tantùm in Sole, $ed in luna etiam cernere e$t:
Ideo enim, te$te Ari$totele lib 4. de partibus animalium cap. 5. noctes
<mgl>Cur noctes
plenilunij
calidiores.</mgl>
plenilunij tepidiores $unt, quia tunc luna, vt vberiorem ex $e lucem re-
fundit, ita $ubiectis corporibus plus caloris imprimit. Iccirco etiã per
id tempus animalia exanguia & frigidioris naturæ, vt o$treæ, cochylia,
& echini pleniora exi$tunt, quia minus læduntur à frigore, & vt qui-
bu$dam placet, ope eiu$modi caloris lunaris plus cibi decoquunt.</p>
<p>Et verò docet A ri$toteles lib. 4. de generatione animalium cap. 2. vt
Sol per totum annũ æ$tatem atque hyem\~e facit; ita lunam per men-
<mgl>Luna per
m\~e$em $uã
facit \,e$tat\~e,
& hyem\~e.</mgl>
$em; non quidem acce$$u di$ce$$uq. vt Solem; $ed incremento & de-
cremento luminis: nimirum quia vt Sol æ$tate plus calefacit, hyeme
minus; $ic & luna dum e$t plena magis inten$um parit calorem,

<pb 269>[res-1444-1-v_0277_269_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO V.</rh>
reliquo tempore minus inten$um. Lege D. Thomam opu$culo 82. ar. 4.
vbi dictum hoc Ari$totelis enucle atiùs explicat.</p>
<p>Aduerte Durandum in 2. d. 14. q. 1. in ea opimone e$$e, vt putet lucem
<mgr>Opinio Du
randi.</mgr>
ex $e tantùm illuminare, nec vi$ua calorem producere; $ed duntaxat
merito corporis, in quo ine$t, $i virtute calidum $it. Nobis tamen oppo-
<mgr>Qu\,e non
placct.</mgr>
$itũ videtur. Nam cum lux Solisvt in confe$$o e$t, calefaciat, & a$trorum
omnium lux, vt $upra o$tendimus, magna ex parte à Sole deriuata $it,
negari non debet omnium a$trorum lucem calorem gignere. Quod $i
<mgr>Pr\,eoccupa
tio.</mgr>
Durandus occurrat a$tra per lucem, quam à Sole hauriunt, calefacere,
per eam verò, quæ ip$is propria & natiua e$t, po$$e refrigerare; id ex eo
coarguetur, quia omnium a$trorum lux, vt $upra o$tendimus, e$t eiu$-
<mgl>Omniũ
trorũ lux
eiu$d\~e $pe-
ciei.</mgl>
dem $peciei. Quare $i lux à Sole mutuata calefacit, non e$t cur quælibet
alia a$trorum lux non idem præ$tet.</p>
<p>Porrò cùm lux $it præ$tanti$sima qualitas primi alterantis, hoc e$t
<mgr>Lux nobi-
li$sima cœ
le$tiũ cor-
porum affe
ctio.</mgr>
cœli, naturæ con$entaneum fuit, vt haberet vim producendi qualitat\~e
nobili$simam inter omnes $en$ibiles, quæ alterabilibus corporibus, qua
talia $unt, primò competunt, id e$t, calorem.</p>
<p>Secundum pronuntiatum. Radius compo$itus ex directo & reflexo
<mgr>2. pronũt.</mgr>
magis calefacit, quã $olus directus. Hoc etiam pronuntiatum & ratio-
ne & experim\~etis liquet. Ratione, quia vt i$tiu$modi radius int\~e$ior e$t,
ita inten$iorem effectum parere debet. Reflectitur autem radius, cũ in-
currit in corpus opacum, à quo ne vlteriùs procedat, impeditur: tunc
enim radius longiorem illum progre$$um, vt pote$t, compen$at in $e re-
<mgl>lib. 7. Phy $.
e. 1. q. 1. a. 1.</mgl>
deundo, $icuti alibi diximus.</p>
<p>Experimentis quoque idem o$t\~editur. Namque vna è cau$is ob quas
<mgr>Curinfima
regio aeris
calidioi $it,
quã media</mgr>
infima aeris regio magis calet, quã media, e$t quia in infimam fit à ter-
ra reflexio $olarium radiorum, quæ tamen ad mediam non pertir git.
Ideo etiam Sol plus æ$tate, quã hyeme calefacit, & plus cùm e$t $upra
no$trum verticem: quia tunc eius radij per lineas perpendiculares, vel
ad perpendiculum magis accedentes retorquentur, magi$que vniun-
tur.</p>
<p>Talis verò interdum e$t eiu$modi radiorum coniunctio, & gemina-
tio, & v$que ad tantam inten$ionem calorem producit, vt eo ignis gene
retur: $icuti in $peculis videmus. Hoc artificio Archimedes vt refert Ga
<mgr>Archime-
dis arti$i-
cium.</mgr>
lenus lib. 3. de temperamentis cap. 2. ho$tium triremes accendit con$ti-
tutis è regione $peculis, à quibus repercu$si radij in materiam triremiũ
ad concipiendum ignem idoneam impêgere. Sic Proclus in$ignis Ma-
thematicus, te$te Zonara in vita Aua$ta$ij imperatoris, $u$pen$is æneis
$peculis è Con$tantinopolitano muro ignem radijs accen$um in$tar ful
minis in aduer$am ho$tium cla$$em emi$it, cla$$emque & cla$siarios com
bu$sit. Præter ea, quæ diximus, multa de lumino$is corporibus acutè, &
$ubtiliter à Per$pectiuis di$putari $olent, quæ per$equi non e$t huius
loci.</p>

<pb 270>[res-1444-1-v_0278_270_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<h>ARTICVLVS IV.
DILVTIO ARGVMENTOR VM,
quæ in primo articulo
continentur.</h>
<p>REliquum e$t vt argumenta initio propo$ita $oluamus. Ad
primum dicendum, calorem, frigus, humorem, & $iccitatem
<mgl>Dilut. 1.</mgl>
dici qualitates primas, nõ quod inter omnes $impliciter pri-
<mgr>Quatuof
prim\,e qua
litates vn-
de prim\,e
dicantur.</mgr>
mæ $int: $ed inter omnes $en$ibus per $e obnoxias, & quæ cor
poribus $ublunaribus, tanquam propriæ, ac peculiares conueniunt. Pa-
tet autem lucem ex hoc qualitatum genere non e$$e, quia licet per $e ca
dat $ub a$pectum, non e$t tamen propria $ublunarium corporum.</p>
<p>Ad $ecundum, corpora, quo lucidiora, eò magis calefacere, modò cæ-
<mgl>Dilut. 2.</mgl>
tera paria $int nec aliunde impediantur, quod quibu$dam a$tris cõtin-
<mgr>Quopacto
influant a$
tra, qu\,e $e-
cundum di
uer$as vir-
tutes, hab\~ct
calefacien-
di & refri-
gerandi po
te$tatem.</mgr>
git. Namque aut vehemens refrigerandi vis eis alioqui in$ita, non $init
ip$a pro $uæ lucis amplitudine calefacere: vel etiã pote$tate, influxuque
aliorum $iderum, $ecundum alias atque alias coniunctiones, & a$pectus,
ne tantum imprimere caloris valeant, coh@bentur.</p>
<p>Ad tertium, non po$$e idem corpus calefieri & refrigerari $imul ab
<mgl>Dilut. 3.</mgl>
eodem a$tro, $iue à diuer$is: $ed eam vim, quæ fortior e$t, præualere, &
vnam tantùm vno tempore in idem $ubiectum agere, $pectata nihilo-
minus natura, $tatu, di$po$itioneque $ubiectorum, quæ $æpe in cau$a
e$t, vt huius, non illius agentis impre$sionem recipiãt, & ad hanc, non ad
illam qualitatem promoueãtur.</p>
<p>Ad quartum, omnia, quæ lucem obtinent, habere, quantum ex $e e$t,
<mgl>Dilut 4.</mgl>
vim aliquid caloris imprimendi in ea corpora, ad quæ lumen tran$mit
tunt: verùm vt in pleri$que, maximè inferioribus corporibus, id lum\~e
perexiguum e$t; ita & calor, qui eius interuentu producitur; quo fit vt
plerunque is præ $ua tenuitate non deprehendatur.</p>
<p>Ad quintum, negandum in primis calorem omnia corpora exiccare,
<mgl>Dilut. 5.</mgl>
cum planum $it calore Solis & ignis lutum obdurari, ceram liquefieri.
Deinde aduer tendum lunam tum pro ratione lucis, quam tunc po$si-
det, & coniunctionis a$pectu$ue aliorum $iderum, tum pro conditione
<mgl>Varij lun\,e
effectus.</mgl>
$ubiectorum, in quæ influit, nũc humores in inferioribus corporibus mo
uere, & con$umere; nunc non con$umere. $ed mouere tantùm, nunc neq.
mouere neque con$umere quod experimentis con$tat. Ex quo tamen
<mgr>Lunam pr\,e
ter lumen
habere ali-
as occultas
vires, qui-
bus influit.</mgr>
minimè concluditur lunam neutiquam $uo lumine calefacere: $ed acti-
uitatem caloris, quem producit ob prædictas cau$as variè modificari.
His adde hoc lunæ in res humidas dominium non videri ad eius lumen
duntaxat: $ed ad alias etiam occultas vires, quibus pollet referendum.</p>
<p>Con$tat certè lunam in coitu, cùm minus habet luminis, quibu$dam
in rebus vehementiores efficere mutationes, vt te$tautur crebri per id

<pb 271>[res-1444-1-v_0279_271_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO VI.</rh>
tempus ventorum flatus, & maris tempe$tates. In alijs verò rebus dum
<mgr>Galenus.</mgr>
plena fuerit id præ$tare. Vnde Galenuslib. 3 de diebus decretorijs. Cũ,
inquit, luna plena e$t fruges adauget, maturat celerrimè: ferarum oc-
ci$a corpora in tabem vi$u $uo re$oluit: $omnoque $opitis $ub eius lumi
ne, vel aliter diutiùs immoratis, pallorem & capitis dolor\~e conciliat.)</p>
<h>QVÆSTIO VI.
SIT NE MOTVS CAVSA CALO
ris, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
DIVERSÆ AVCTORVM
opiniones.</h>
<p>HAnc quæ$tion\~e, quæ à quibu$dã in Meteoris trac
tatur, attigit Ari$toteles $uperiori capite. Eius
autem pars negatiua ex eo videtur o$tendi, quia
vel motus localis (de hoc enim tantũmodò cotro
<mgr>argum. pro
parte nega
tiua.</mgr>
uer$ia excitatur) e$$et cau$a effectrix caloris, quia
e$t ip$a caloris productio, vel quia e$t qua$i pr\,euia
di$po$itio, ac præparatio quædã naturæ, quã calo
ris generatio con$equitur. At quod horũ neutrũ veritati con$onum $it,
probatur: primũ quia motuslocalis, etiam is, quo inter $e corpora defri
cantur, non tendit ad calorem: $ed ad vbi: vt patet ex ijs, quæ in Phy$i-
<mgl>Hac de re
in no$tris
commenta
rijs Phy $.
q. 2. cap. 3.
lib. 3.</mgl>
<mgr>Ari$t.</mgr>
cis docuit Ari$toteles Deinde quia $altem diuina virtute fieri pote$t, vt
ex vehementi chalybis, & $ilicis attritu nihil caloris obueniat, quod cer
tè contradictionem inuolueret, $i i$tiu$modi corporum attritus e$$et
formaliter calefactio.</p>
<p>Sed quod nec motus localis po$teriori modo cau$a $it caloris, proba-
tur, primùm quia cũ motus & quies $int oppo$ita, & contrariorum, $iue
oppo$itorum contrarij $int effectus, vt Ari$toteles lib 5. Politicorũ cap.
<mgr>Ari$t.</mgr>
8. auctor e$t: $i motus calorem efficeret, quies frigiditatem induceret,
quod fal$um e$$e multis exemplis con$tat. Nam calor animalis quiete fo
uetur, vt videmus in colubris, alij$que id genus animantibus, quibus cũ
<mgr>De animã-
tibus, qu\,e
per hyem\~e
in latebris
degunt.</mgr>
brumæ tempore calor $en$im extinguatur, ad eum contuendum quie-
te $ibi con$ulunt, & in latibulis, atqne eodem in loco, qua$i intermor-
tua decumbunt. Item quia $pecula tunc maximè ignem edunt: cum
non mouentur, & vniuer$im quæ ad Solem immota $unt citiùs inca-
le$cunt.</p>
<p>Ad hæc. Motus localis nonnunquam frigus inducit: non e$t igitur
cau$a caloris. Probatur a$$umptum, quia per æ$tum aer flabello
motus refrigerat, & a$piratione attractus mitigat feruorem cordis:
& aqua calida, $i $ur$um ac deor$um agitetur, citiùs calorem depo-

<pb 272>[res-1444-1-v_0280_272_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
nit: & quæ per hyemem è $catebris erumpit tepida, paulo po$t motu
procedente friget: & ignis ip$e nimium ventilatus extinguitur. Patet
igitur quietem cau$am e$$e caloris, motum verò frigiditatis, atq. adeo
perperam dici motum caloris cau$am e$$e.</p>
<p>Nihilominus illud primûm in hac di$ceptatione $tatu\~edum e$t cum
<mgl>Negari nõ
po$$e mo-
tu corpora
incale$cere</mgl>
Platone in Theæteto, & Ari$totele, proximo $uperiori capite text. 42.
1. Meteor. c. 3. & in problematis $ect. 5. quæ$t. 13. commum philo$ophorũ
a$$en$u, corpora motu incale$cere. Id enim quotidianis experimentis no
tum e$t: $iquidem videmus tritu duorum lapidum, & ferri, ac $ilicis, im-
<mgr>Leonũ o$-
$a adeò e$-
$e dura, vt
ex ijs con-
cu$sis ve-
lut à $ilice
ignis elida
tur, tradit
Ari$t. libro
3. de hi$to.
anim. c. 7.</mgr>
mo & o$sium leonis inter $e coflictu ignem elici, item plumbeos globos
<mgl>O$$aleonũ
affricta ig-
n\~e edunt.</mgl>
è tormentis explo$os, cùm per aerem feruntur, interdum liquefieri: $a-
gittas incendi, molas farinarias inarde$cere, curruum axes igniri, $oleas
equorum $cintillare, aerem percu$$um, qua$i mi$silium iaculis, $plende-
re, fulgurare con$trictam nubem, exhalationem celeri raptu vectã mi-
care, aliaque generis eiu$dem.</p>
<p>Quid plura? con$tat ip$a etiam maria $uopte ingenio frigida crebro
ventorum flatu agitata intepe$cere. Itaque res ip$a $en$u explorata e$t,
$ed cau$a modu$ue explicatu difficilis: adeò vt ea de re duodecim opi-
niones philo$ophorum numerentur. D. Thomas hoc loco $entit ideo
<mgl>Opinio D.
Thom\,e.</mgl>
<mgr>Motus lo-
calis om-
nium mo-
tuum prin
ceps.</mgr>
motum localem, eam habere prærogatiuam, vt calorem efficiat, quia
e$t omnium motuũ primus, vt probat Ari$toteles 8. Phy$icorum capite
7. text. 55. id autem, quod primum e$t in quolibet genere, te$te eodem
Ari$totele 10. Metaph. cap. 4. tex. 7. cau$a reliquorũ habetur, proindeq.
motum localem e$$e cau$am alterationis, præ$ertim primæ, ac nobili$si
<mgl>Non $atis-
facit.</mgl>
mæ, eiu$modi e$t calefactio. Hæc D. Thomæ explicatio non $atisfa-
cit. Primùm quia non declarat quo pacto motus localis calorem gig-
nat: cùm con$tet non po$$e illum per $e ad calorem terminari. Deinde
<mgr>Lib. 2. Phy.
c. 7. q. 1. ar.
3. & hoc in
libr. cap. 3.
q. 4. art. 3.</mgr>
quia the orema illud Ari$totelis, vt non $emel expo$uimus, intelligitur
de eo, quod e$t primum in aliquo genere cau$alitatis. Motus autem lo-
calis no e$t primus in genere cau$æ efficientis, de quo in præ$entia quæ
rimus, re$pectu omnium aliorum motuum: licet motus cœli, quatenus
circumfert corpora cœle$tia, $it aliquo modo cau$a complurium motuũ
$ublunarium, vt à nobis $uperiùs declaratum fuit.</p>
<p>Magnus Albertus 1. Meteo, tract. 1 cap. 11. eiu$dem rei cau$am inue$ti-
<mgl>Set\~etia M.
Alberti.</mgl>
gans ait, cùm vnum corpus$uper aliud acri, celerique agitatu fertur, &
ambo inter $e colliduntur, di$trahi ac rarefieri eorum partes, $icque in-
teruentu rarefactionis calorem excitari, propterea quod raritas præ-
uia $it ad calorem di$po$itio. Quæ ratio ex eo videtur corroborari po$-
$e, quia cùm aliquæ perfectiones $ibi mutuò connexæ vni corpori deb\~e
tur (vti calor & raritas igni) fit plerũque lege quadam naturæ, vt vnius
generatio alterius productionem con$equatur. Hanc Alberti $ententiã
amplexus e$t Zimara in $uis theorematis propo$itione 45.</p>
<p>Eam vero Thomas Garbius 2. libro $uæ $ummæ tract. 2. q. 6. nec om-
<mgl>Opinio
Garbij.</mgl>
nino improbat, nec approbat: facit enim calefactionem comit\~e atque
a$$eclam rarefactionis, $ed aliter. Quippe $umit mixta habere in $e par-

<pb 273>[res-1444-1-v_0281_273_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO VI.</rh>
tes di$similes, alias quidem $ubtiliores, & calidiores, nempe ignea, &
aereas; alias mag is den$asac frigidas quæ $cilicet plus terreæ, & a queæ
concretionis in $e cohibent, tum ait mutuo corporum attritu fieri
di$tractionem, & rarefactionem partium, atque ex rarefactione or-
tum caloris $ub$equi, quia nimirum à centro ad circumferentiam cor-
poris eltciuntur partes igneæ, & aereæ calidiores, diuul$æ à frigidis,
quibus immixtæ erant, $icque tam ad $uper$iciem extimam, quàm ad
alia corpora contigua calorem fundere, nunc magis, nunc minus in-
ten$um pro ratione attritus, & affrictionis ip$orum corporum, quæ at-
teruntur, ac confricantur, I$tiu$modi po$itio Garbij fal$a quædam in-
uoluit; redolet etiam inprimis Democriticorum dogma aientium ac-
<mgr>Democriti
cũ dogma.</mgr>
tionem fieri defluxu particularum è corporibus exilientium, quod
impugnat Ari$toteles lib. 1. de Generatione cap. 8. à text. 57. Secun-
dò $tatuit actu formas elementorum in remi$ta, quod eodem libro
refutabimus. Tertiò accipit $ola mixta, quæ partibus di$similium ra@
tionum con$tant, calorem motu edere, quod fal$um e$t; cùm etiam
partes aeris mutuò attritæ recale$cant auctore Ari$totele 1. Meteor.
cap. 3. Quartò $umit omnia mi$ta habere plus caloris in abditiori-
bus partibus, vnde ad $uperficiem euocetur. Quod non in omnibus ve-
<mgr>Siniftrũcor
dis ven @i-
culũ of@ @i
an vicalium
$pirituum.</mgr>
rum e$t; licet ita res habeat in viuentibus, quæ in corde, ac præ$ertim
in læuo eius $inu, vbi vitales $piritus efformantur, natiui caloris offi-
cinam gerunt.</p>
<h>ARTICVLVS II.
PROPOSITÆ DIFFICVLTA.
tis enodatio.</h>
<p>NE $i omnium $ent\~etias percurrere velimus prolixior qu ã
par e$t di$putatio euadat; quid nobis $entiendum vi-
deatur aliquot pronũtiatis explicemus. Primum $it. Mo-
<mgr>1. pronent.</mgr>
tus localis non e$t formaliter calefactio, e$t tamen aliquo
modo illius cau$a. Priorem partem huiu$ce pronuntiati
demon$trant rationes, quas initio quæ$tionis adduximus. Po$terior au-
tem inde liquet quia multis experimentis, quæ retulimus, compertum
e$t ex locali motu calorem $ub$equi.</p>
<p>Secundum pronuntiatum. Motus localis effi cit calorem di$trahen-
<mgr>2. pronunt.</mgr>
do prius, & attenuando partes, atque inducendo raritatem, cuius co-
mes e$t calor. Hoc pronuntiatum e$t de $ententia M. Alberti, Thomæ
Garbij, & Zimaræ locis citatis, item A phrodi$æi lib. 1. problem. q. 59.
<mgl>Item Valle
$ij lib. 4. cõ
tra medici.
& Philo$o.
Scalig. ex-
erc. 16. in
Card.</mgl>
Soncinatis 12. Metaph. q. 12. Thomæ á Vega libro 1. de differentijs fe-
brium. Immo & Ari$totelis cap. 7. huius libri text. 42. & 1. Meteor.
cap. 3. vbi ait propterea ab ijs, quæ vi feruntur, aerem incale$cere; quia
eius partes di$trahuntur, id e$t, vt D. Thomas ibidem exponit, rario-
res euadunt, & calorem concipiunt: item quod ferrum, lapides, & lig-

<pb 274>[res-1444-1-v_0282_274_t0]<rh>IN II. LIB ARISTOTELIS.</rh>
na cale$iant ex eo na$ci, quia cùm vici$sim confricantur, alterum al-
teri re$i$tit eaque repug@antia, & attritu $it, vc aer interceptus $ecer-
natur, & igne$eat.</p>
<p>It a que generatio caloris ex motu hunc in modum procedit. Di$tra-
<mgl>Mod<_>9</_>, quo
per motũ
calor gig-
nitur.</mgl>
hit motus localis parte, corporis, quæ di$tractæ rariores manent, rari-
tatem verò calor $equitur, vt etiam M. Albertus à nobis antea citatus
edi$$ereba. Sanè vero no$tram hanc a$$ertionem id miri$icè probat,
quod videmus corpora, quo $olidiora $unt, cæteris paribus, calorem
promptius edere, vt ferrum magis, quàm ligna, aut alia, quæ molliori
materia con$tant; & in lapidibus eos, qui duriores $unt, & in metallo-
rum genere chalybem. Videlicet quia inter hæc aer magis atteritur,
atque extenuatur, & rarior fit. Nec mirandum quod dixerimus calo-
<mgl>Quo pacto
raritaté ca
lor comi-
tetur.</mgl>
rem $equi ex raritate, cùm calor $it prima qualitas raritas verò $ecun-
da@cù@ item videamus naturæ lege potiùs ex calore $equi raritatem,
vt cùm cera igni lique$cit. Non enim diximus calorem $equi ex rarita-
te vt effectum è cau$a: $ed vt illius comitem & a$$eclam. Videlicet non
debet incommodum reputari, duo, quorum alterum $uopte ingenio
alterius cau$a e$t, nonnunquam $e $e reciproca vici$situdine comitari ac
$ub$equi, quemadmodum & in motu animalium accidere videmus,
qui cùm mini$terio caloris fiat, idem nihilominus omnium confe$sione
citimarum partium calorem auget, dum $piritus foras euocat.</p>
<p>Tertium pronuntiatum Cùm per motum localem gignitur calor, id,
<mgl>pronunt.</mgl>
quod ordinariè rare$cit, & calorem primò concipit, e$t aer interceptus,
$iue alli$us. Hoc pronuntiatum $uadetur ex eo, quia calor, qui motu $u$-
citatur, $it vt plurimum affrictu corporum $olidorũ aerem intercipien-
tium, ip$a verò corpora $olida difficilè in raritatem abeunt, vt patet.
Diximustamen or dinariè quia etiam aer aeri alli$us calefit. Addidimus,
primò, quia non dubium, quin etiam corpora, aeri attigua, vt $agitta
in traiectione calorem corripiant, & igne$cãt $ed ab aere, vt annotauit
Alexander a pud Simplicium hoc loco commento vige$imo nono &
ibidem Sanctus Thomas.</p>
<p>Quærat autem hic aliquis cur faciliùs ex lapidum angulis ignis de-
<mgr>Ignem è $i
lice primus
excu$si$te
fertur Py-
rodes Cili
cis $ilius, vt
refert Pli-
nius lib. 9-
c. 56.</mgr>
cutiatur. Item cur è quibu$dã lapidibus æquè aut minus etiam duris,
<mgl>Dubia.</mgl>
nonnunquam citiùs comparetur ignis, quàm ex alijs. Tertiò cur $cintil-
la, $eu vapor igneus attritu genitus deor$um in fomites de$cendat cùm
ignis $uopte ingenio $ubuolet. Primi qu\,e$iti ratio e$t duplex. Vna, quia
<mgl>Solutiões.</mgl>
certam partem certo ictu chalybs ferit. Altera, quia minimum aeris
minimè re$i$tit, facillimè attenuatur, facillimè igne$cit. Secundi qu\,e$iti
cau$a e$t maior vel minor habilitas ad atterendum aerem. Et in quibu$
dam, ip$orum lapidum cùm igni $ymbolum, $eu proportio. Quam non
<mgl>Ligna qu\,e
dã apta ad
cliciendum
ignem.</mgl>
lapidibus tantùm, $ed lignis etiam quibu$dam ine$$e con$tat, de quibus
ita $crip$it Plinius lib. 16. hi$tor. nat. cap. 40. Exploratorum hoc v$us in
ca$tris, pa$torumq. reperit, quoniam ad excudendum ignem non $emper
lapidis occa$io e$t. Teritur ergo lignum ligno, ignemq. concipit attritu,
excipi\~ete materia aridi formitis, fungi, vel foliorũ facillimè conce ptum.

<pb 275>[res-1444-1-v_0283_275_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. QVÆSTIO VI.</rh>
Sed nihil hedera præ$tantius, quæ teratur; lauro, quæ terat. Probatur
& vitis $ylue$tris, alia, quam labru$ca, & ip$a heceræ modo arborem
<mgr>Ex hedera,
& lanro ig
nis excuti-
tur.</mgr>
$candens. Ad tertium dubium re$pondemus ideo $cintillam decu$si la-
pidis deor$um tendere, quia atterentis impetu in aridum fomitem di-
rigitur. Quemadmodum & cera$orum nuclei, digitorum expre$sionc,
cò vergunt, quò truduntur. Accedit quod eiu$modi ignis non e$t purus
& $yncerus, $ed terrea permi$tus concretione, & aliquando etiam par-
ticula defricti lapidis: non tamen $emper, vt patet in glande tormenta-
ria, è qua nihil deciditur, & tamen igne$cit.</p>
<p>Porro in huiu$ee controuer$iæ examinatione haud nos latuit, Du-
<mgr>Opinio Du
randi.</mgr>
randum in 2. di$t. 15. quæ$t. 3. & alios quo$dam, præ$ertim è recentio-
ribus philo$ophis, exi$timare calorem motu ed: tum oriri à cafore vir-
tuali inhærente corporibus, quæ fricantur. Verùm hæc nobis $en-
<mgr>Qu\,e non
placet.</mgr>
tentia non placuit: tum quia no$tra communis e$t & firmiori vide-
tur innixa fundamento: tum quia hæc citra nece$sitatem in omni-
bus pene corporibus, tam mixtis, quàm $implicibus, quæ $ub lunæ
orbe continentur, virtualem illum calorem con$tituit, cùm omnia fe-
re corpora, etiam aqua cùm gela$cit & $olidatur, aliquid caloris affri-
ctu excitent. Tamet$i non negemus quædam corpora virtualem calo-
rem continere, quæ motu qua$i excitata calefaciunt.</p>
<h>ARTICVL VS III.
RESPONDETVR AD ARGVMENTA
primi articuli.</h>
<p>REliquuni e$t, vt argumentis initio propo$itis occurramus.
Priora duo, quæ probant motum non e$$e formaliter cale-
factionem, concludunt id quod in primo pronuntiato a$-
$eruimus. Ad primùm verò eorum, quæ $uadebant nullo pa-
cto ex motu calorem obuenirt: dicendum inprimis quietem non e$$e
verum & po$itiuum ens, quod po$sit vera cau$$a efficiens alicuius rei
e$$e, de quibus oppo$itis effatum Ari$totelis propriè intelligi debet,
eo tamen pacto, quo quies rationem cau$æ obtinere valet, vtcunque
cau$am e$$e $rigoris, qua tenus e$t priuatio motus, qui calorem $u$citat.
Quod autem nonnunquam per quietem in animantibus calor fouetur,
<mgr>quo pacto
in animan
tibus calor
quiete fo-
ueatur.</mgr>
ex eo e$t, quia $ic declinatur alius atque alius occur$us, & attactus fri-
gidorum corporum, vt explicat Ari$toteles in problem. $ectione 8.
problem. 12. Item quia $ic vitatur di$pendium $pirituum, in quibus
calor in$idet. Vt enim $pirituum è rece$$u corporis euocatio exte-
riora membra calefacit: ita eorum in vicina corpora de$luxus calore
membra de$tituit.
<mgr>Cur immo
ta ad $olé
magis ca-
le$cant.</mgr></p>
<p>Ad id, quod de $peculis, & de his, quæ ad Solem immota $unt, obijci-
tur, dicendũ $olis radios non mom\~eto, $ed tempore calorem gignere: ac

<pb 276>[res-1444-1-v_0284_276_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
tunc im pen$iù, calefacere, cùm in ea parte, quam feriunt, immorantur,
& ab cadem in $e ip$os reciprocant geminantur que, vt $upra dixinius;
quæ reciprocatio non ita fit, cùm res huc illuc diuagatur. Quo patet
à quiete non per $e calorem innehi, $ed prout res quie$cens cau$æ cale-
facienti magis obnoxia redditur.</p>
<p>Similiter ad ea, quæ probabant motu frigiditatem induci, dicen-
dum id, non per $e, $ed ex accidente euenire. Non enim aer æ $tiuo tem-
pore flabellis ventilatus ideò nos refrigerat, quia ex motu per $e fri-
gus oritur: $ed quia aer, qui nos ambiebat, no$tro contactu concale fa-
ctus, di$cutitur, atque alior$um auertitur, eique alius frigidior $ucce-
dit. Quod & in re$piratione, quæ cordis ventilatio quædam e$t, accidit.</p>
<p>Sed cur, inquies, in balneo contrarium euenit, $iquidem ingre$si, aquá
<mgl>Dubium.
Solut.</mgl>
po$tmodum calidiorem $entiũt, $i moueatur? Nimirum quia aqua bal-
nei calidior, quàm no$trum corpus, e$t, ac dum calefacit aliquantulum
ab eo refrigeratur: ideoque noua aqua corpori applicata, acrius vrit.
at circumfu$us aer minus calidus e$t, & à nobis cale$it: vnde $i ventila-
tione à no$tro $emoneatur corpore, alius non calefactus accedit, qui
proinde frigidior $entitur, vt A phrodi$æus 1. lib. problem. q. 110. &
111. edi$$erit.</p>
<p>A dhuc tamen quæres cur aer angu$ti oris motu difflatus $it frigi-
<mgl>Dubium.
Solut.</mgl>
dus: idemque diducto ore emi$$us, calidus $it. Re$pondetur, quia ore
angu$to aerem, qui nos foris ambit; lato verò aeremintus à pulmo-
ne calefactum exufflamus. Aqua autem calida propterea $u$que de-
que mota faciliùs refrigeratur, quia di$pe$citur, & calidum vapo-
rem exhalat, ac vicini aeris frigiditati pate$it. Denique ignis ni-
mia ventilatione extinguitur, quia infra minima di$sipatur, & diuel-
litur: vel quia vltra, quàm ferre queat, ab aere frigefit.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. VIII.</h>
<p>_C_Vm <n a> autem & $tellæ transferri videantur, & to-
<mgr>_Tex. 43._</mgr>
tum cœlum, aut vtrisq. quie$centibus, aut vtrisq.
$ubeuntibus motum, aut altero quie$cente, altero $ubeunte
motum, hinc fieri mutationem nece$$e e$t. <n b> Ambo igitur
quie$cere, terra quie$cente impo{$s}ibile e$t. N on enim
fierent, quœ videntur, at $upponatur terram quie$cere.
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis octaui explanatio.</h>
<p>CVm <ac a> autem }</ac> Aggreditur altetam qu\,e$tionem ad $tellas pertinentem,
<mgl>De motu
ftell arum.</mgl>
docetque illas non moueri per $e, $ed circumuehi motu $uorum or-
bium, quod tribus rationibus concludit, quarum prima h\,ec e$t. Vide-
mus $tellas, & cœlum perpetua conuer$ione circũaolui. Vel igitur hoc
accidit $tella eiusq. or be quie$centibus, vel vtroq. motum $ubeunte, vel
altero eorũ quie$-
c\~ete, altero moto:
neq. enim modus.
aliusexcogitari po
te$t.</p>
<p><ac b> Ambo igitur }</ac>
Excludit primum
membrũ, probatq.
$ieri non po$$e, vt
$tella & orbis $i-
mul quie$eãt: hoc
enim $en$ui mani$e$tè repugnat, cùm videamus cœlum & $tellas quotidie ab or-
<mgl>Nieetas.</mgl>
tu ad occa$um circumuolui: ni$i quis decipiat cum Niceta Syracu$$o, & He-
</tf>

<pb 277>[res-1444-1-v_0285_277_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. EXPL, ANATIO</rh>
<tf 1 it>
Re$tat igitur ambo moueri, aut alterum quie$cere, alt erũ
<mgl>_Tex. 44._</mgl>
motu cieri. <n c> Si igitur ambo moucbuntur, ratione profectò
vacat ea$dem stellarum, aut circulorum e$$e ce leritates.
Vnaquæque enim æquè celeriserit, at que circulus, in quo
fertur: $imulenim cum circulis in idem redire videtur.
Accidit igitur $imul$tellam circulum tran$iui$$e, & cir-
culum lationem $uam egi$$e, $uamque circumferentiam
tran$ij$$e. <n d> N on e$t autcm con$entaneum rationi, celeri-
tates $tellarum & magnitudines circulorum eandem ra-
tionem habere. Circulos enim non e$t ab$urdum, $ed nece$-
$arium celeritates habere rationem $ubeuntes eand\~e, quã
& magnitudines $ubeunt. Stellarum aut\~e earum quãque,
quæ $unt in i$tis, nullo modo con$entaneũ e$t rationi. N ã
$i nece{$s}ariò ea celerior erit, quæ per maiorem circulũ fer-
tur, patet quod $i circulos $tellæ $uos mutabunt, alia cele-
rior, alia tardior erit. Hoc autem moda motionem propriã
non habere, $ed ab ip$is orbibus ferri videntur. Sin ca$u
<mgl>_Tex. 45._</mgl>
accidit, neque hoc pacto con$onum e$t rationi, vt in omni-
bus $imul & circulus $it maior, & latio $tellæ, quæ est in
ip$o celerior. Vnam enim, vel duas hoc modo $e $e habere,
non e$t ab$urdum. Vniuer$as verò$imili modo $e $e habe-
re, figmento e$t $imile: & in$nper in hi$ce, quæ $unt natu-
ra, non e$t id, quod fit à ca$u: neque id, quod vbique & in
õnibus e$t, profici$citur à fortuna. <n e> At verò $iorbes quie$-
<mgl>_Tex. 46._</mgl>
cant, $tellæ autem moueantur, eadem ab$urda & $imiliter
erunt. Eueniet enim celeriùs eas moueri, quæ $unt extra,
& celeritates per orbium magnitudines e{$s}e. f Cùm igitur
neque vtraque, neque $tellam $olùm moueri con$ent aneum
$it rationi, re$tas orbes quidem moueri, $tellas vero quief-
</tf>
<tf 2>
raclide Pontico, atque Ari$tarcho, affirmetque cœlum, Solem, lunam, $tellas, $upe-
<mgr>Heraclides
A@@$t@@ch<_>9</_>.</mgr>
ra denique omnia $tare, ac terram tantùm moueri. At terram quie$cere nunc $upponi@,
quod in progre$$u erit demon$trandum.</p>
<p><ac c> Si igitur ambo }</ac> Remouet alterum membrum, videlicet orbem & $tellam $imul mo
ueri, ita vt vtrunque horum proprium motum vendicet. Si enim ita foret $equeretur
quamlibet $tellam cum circulo, cui adiuncta e$t, \,equa velocitate mouen: tum videa-
mus omnes $tellas
ad eundem locum
vnà cum $uo or-
be $ingulis diebus
redire.</p>
<p><n d> Non e$t aut\~e
cõs\~etaneũ}</ac> Quod
ab$urdum fit ean-
dem e$$e a$trorum
& orbium celeri-
tatem, ita vt tanto
a$trũ $it velocius,
quanto maiori cir
culo corquetur, ex
eo probat, quia in
naturalibus corpo
ribus ita fieri vi-
demus, vt quo v-
numquodq marus
e$t, eò veloci<_>9</_> mo
tu proprio fera-
tur: $iquid\~e maio-
ri impetu de$cen-
dit pregrande $a-
xum, quam lapil-
las. Deinde con-
uincitur eadem ab
$urdiras ex co,
quia vel eiu$modi
\,equalitas proueni
ret ex nece$sitate
natur\,e, vel ca$u:
quorum vtrumq.
$al$um e$t: primũ,
quia $i $tell\,e in
diuer$os circulos.
tran$ponantur, &
ea, qu\,e in minori
inerat, in maiori
collocetur, & cõtra: certè qu\,e priùs tardior erat, fiet velocior: qu\,e erat velociot, fiet tar
dior: quod tamen neutiquã accideret, $i pr\,edicta celeritas à natura ip$a nece$$ariò orie-
tur. Po$terius quo que à vero abe$t, tum quia $i id fortuito contingeret, cùm fortuita in
<mgr>Fortuita ca
dunt in v-
tranq. part\~e</mgr>
vtramque partem cadant, non in orunibus circulis eodem pacto $e res habereticuius ta-
men oppo$itum experimut: $iquidem omnes $tell\,e, qu\,e in maioribus circulis voluun-
tur, celeriores $unt: tum quia ea, qu\,e ca$u eueniunt, $unt pr\,eter natur\,e
poribus autem cœle$tibus omnia compo$itè, & ordinatè, ac natur\,e congruenter fiunt.
<mgr>Non ferri
$tellas cœ-
lo quie$c\~e-
ne.</mgr></p>
<p><ac e> At verò }</ac> Quod etiam à ratione alienum $it, vt o@bes ip$i quie$cant & $tell\,e mouean
@u@ ex eo probat, quia in eadem fere incommoda erit incurrendum. Qu\,e enim in maio
</tf>

<pb 278>[res-1444-1-v_0286_278_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
cere, & infixas in ip$is orbibus ferri: hoc enim mododũt a
xatnihil accidit, quod rationis fines egrediatur: et veloci
tat\~e enim or bis maioris celerior\~e e$$e, cõ$entaneũ e$t ratio
ni, circa idem centrum in orbibus $tellis infixis. Vt enim
in cæteris maius corpus celeriùs latione propria fertur, $ic
& in orbibus ip$is. Pars enim orbis maioris, maior e$t
hi$ce partibus, quæ auferuntur ab eo plano quod per cen-
trum extenditur. Quare, congruè æquali tempore maior
<mgr>_Tex. 47._</mgr>
orbis circunaferetur, & cœlum accidet non diuelli, &
propter hoc ip$um, & quia demon $tratum e$t totum ip-
$um continuum e$$e. <n g> Præerea cùm $tellæ $int rotundæ,
<mgr>_text. 48._</mgr>
quemadmodum & cæteri dicunt, & nos etiam, vt no$tris
con$onum $ententijs dicimus cx illo corpore ip$as gene-
rantes: rotundique ip$ius duæ $int per $e motiones, volu-
tio & conuer$io: $i $tellæ per $e mouerentur, harum alte-
ra motione mouerentur; at neutra mouerì videntur. Si
</tf>
<tf 2>
ribus circulis mouebuntur, velociores erunt, quam qu\,e in minoribus, atque ita fiet, vt
$tellarum velocitares ad orbium magnitudines proportionem habeant: quod ab$urdũ
e$$e ex dictis patet.</p>
<p><ac f> Cum igitur }</ac> Colligit id, quod reliquum erat, nimirum $tellas non eieri proprio mo
<mgl>Stellas nõ
mouerimo
tu proprio.</mgl>
tu, $ed infixas, atque illigatas $uis orbibus ab ijs circumduci quo pacto ιncommoda om
nia declinantur. Nam $tell\,e, qu\,e in maioribus h\,etent cιrculis, velociores erunt nõ per
$e, $ed ratiõ@ circu
lorũ: etenim maio
res circulos maiori
celeritate circũue-
hi ita liquet: $int
duo circult circa
idem centrum col
locati, alter maior,
alter minor: deιn-
de protrabantur à
cétto du\,e line\,e rec
t\,e, qu\,e circuli mι-
noris extremitaté
$ecantes ad maio-
ris extremitat\~e v$-
que perdeniant, ita
vt vtriu$que circuli
partem aliquam in
tercipiãt, vt tertiã,
aut quartam: certè
nemini dubium o$
$e pote$t, quin pars
ea ma$oris circuli,
qu\,e lineis e$t intercepta, fit maior ea parte circuli minoris, qu\,e ab ei$d\~e lineis cõtine-
tur. Pr\,eterea in circuli maioris extremitate maius inter lineas $patium e$$e con$tat, quã
in extremitate minoris: & tam\~e $i vterq. cιrculus moueatur, maior circulus \,equali t\~epo
re maius illud $patium, & minor minus pertran$ibit. Fatendum igitur e$t maio-
res cœle$tium $ph\,erarum circulos celeriùs conuerti, cùm omnes diuιnum mo-
@um eodem tempote ab$o!uant. Quo etiam fit vt $tell\,e maioribus circulιs delat\,e
maiori celeritate cur$us $uos peragant. Nec oportet eas, dum mouentur, cœlum di$$e-
care. Quod tamen accideret $i proprio motu per cœlum qua$i pi$ces per aquam iter
aperitent.</p>
<p><ac g> Preterea cùm $tell\,e $int }</ac> Probat @ur$us non moueri per $e $tellas. Sed ad intelligen-
tiam huius rationis aduer tendum e$t di$crimen inter motum conuer $ionis & voluta-
tionis. Nam conuer$io dicitur motus, qui in eodem $emper loco $it in orbem, & ad eã-
<mgl>Di$erimen
inter con-
@er$ionem,
& voluta-
tionem.</mgl>
dem partem, qualis e$t motus mol\,e, cùm aqu\,e impul$u in gy rum torquetur. Volutatio
autem appellatur motus, qui fit etiam in orbem cum mutatione $itus totius mobilis.
Quare id, quod volutatur nequit $emper eâdem facie vnum in locum re$picere, cùm ab
vna parte $patij imaginar@ ad aliã pellatur, atque adeò facies rei mote $ucce$sione mo
tus inuerti debeat, veluti cum $axum aliquod rotundum per planitiem impellitur. Sua-
det ergo Ari$toteles in$titutum hoc modo. Cùm $tell\,e rotund\,e & globo$\,e
$int, vt vel a$pectu ip$o $atis apparet, & omnes pene philo$ophi concedunt,
atque infra quoque explicandum erit: fi proprio motu cierentur, aut is motus
e$$et conuer$io, aut volutatio, quorum neuter e$$e pote$t. Nam $i e$$et con
uer$io nunquam $tell\,e aliò transferrentur, quod ocalorum experienti\,e palàm re-
pugnat: $iquidem videmus quotidie cum ip$o cœlo $tellas circumagi.</p>
</tf>

<pb 279>[res-1444-1-v_0287_279_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
ver$arentur enim, eodem in loco $anè manerent, lo-
cumue non mutarent: videntur autem locum muta-
re, ac omnes dicunt. Præterea, omnes quidem
con$entaneum e$t rationi eodem motu cieri. <n h> Solau-
tem $tellarum solus hoc $acere videtur, cum oritur
atque occidit, & hic non per $e, $ed ob no$tri$en-
$us rationem. Vi$us enim longè $e $e extendens, ver-
$atur ob imbecillitatem, quæ quidem forta$$e cau$a
e$t, vt & $tellæ quidem fixæ micare, vagantes autem
non micare videantur. Vagæ namque $tellæ $unt pro-
pè: quare vi$us $ui compos ad ip$as accedit; Ad
$ixas autem longè valde $e $e extendens ob longitu-
dinem tremit. Tremor autem ip$ius, $acit vt has
<mgl>_Tex. 49._</mgl>
motio $tellæ ip$ius e$$e videatur. Nihil enim inte-
re$t, vi$us an id quod cernitur moueatur. <n i> At
verò non $tellas, perspicaum e$$e videtur. Id enim
quod voluitur, ver$etur nece$$e e$t. At id lunæquod
facies nuncupatur, $imper videtur. Quarè cum con-
$onum $it rationi, $tellas hi$ce motibus, qui ad ιp$as
$unt accommodati moueri, $i per $e moueantur, his
autem moueri non videantur, patetip$as per $e non mo-
<mgl>_Tex. 50._</mgl>
ueri. <n K> In$uper nullum ip$is in$trumentum ad motum tri-
bui$$e naturam, metas egreditur rationis. N ihilenim ca
$u natura facit. Neque animalia quidem ip$i curæ fuêre,
adcò verò præ$t abiles res de$pexit. Sed vniuer$a viden-
tur tanquam de ιndu$tria ab$tuli$$e, quibus per $e pro-
</tf>
<tf 2>
<p><ac h> Sol autem $tellarum }</ac> Occurrit obiectioni. Diceret quis Solem in ortu &
<mgr>Tacit\,e ob-
iectionιsdi
lutio.</mgr>
occa$u motu cιrcumgyrationis conuerti. Quare eodem etiam modo reliqua a$-
tra conuerti. Re$pondet in primis id in Sole dumtàxat ob$eruarι: neque $em-
per, $ed cùm oritur & occidit: deιnde re vera Solem
non ita mou@ri, & $i
ita oculorum $en$ui propter eιus imbecillιtatem appareat, quia cùm à Sole lon
gè ab$it, $imulque
eius $plendore de-
bιlιtetur porrecta
acιe \,egrè ad ip-
$um peruenit la$-
$atusque notat ae
tremit: ideoque
videtur nobis Sol
ip$e tremere: qu\~e
admodum & $tel-
l\,e fix\,e ob $patij
intercapedin\~e $ein
tιllare vιdeatur, nõ
tamen errãtes, quia
viciniores nobis
$unt.
<mgr>Cur Sol in
gytum pro
prio motu
volui vi-
deatur, pr\,e
$ertim in
ortu, & oc
ca$u.</mgr></p>
<p>Aduerte hîc So-
lem poti$simùm
in ortu & occa-
$u, non autem
in alijs c\,eli re-
gionibus videri in
gyrum volui, quia
tunc nebul\,e atque
vapores vι$uí ob-
iecti ip$um di$tur-
bant. Vnde & im-
minente Sub$ola-
no, quia tunc aer
exbalationibus $ca
tet, compertum e$t
a$tra magis $cin-
tillate. Vel, vt pla-
cet Diuo Thom\,e,
quia tunc oculus
rectam aciem in
Sole melius defi-
git ob pr\,edictos vapores, qui Solarem fulgorem aliquantulum ob$curant, pro-
indeque Sol oculum rectà intdentem magis alterat, eiu$qe vi$ilem $pititum cir
cumuoluit, quod in cau$a e$t, vt Sol ip$e in gyrum torqueri videatur.
<mgr>Opinio
Platonis de
modo, quo
vi$io fit.</mgr></p>
<p>Secundo. Cùm Ari$toteles hîc dicit vi$um accedere compotem $ui ad $tel-
las vagas, non verò ad inerrantes, locutum fui$$e ex $ententia Platonis ex-
i$timantis vi$iouem fieri exιlιentibus ab oculo radijs ad id, quod videtur: cum
tamen re vera non ita fiat, $ed emi$sis ab obiecto receptι$que in oculo imaginibus, vt
lib. 2. de anima ex profe$$o di$$eren. us.</p>
<p><ac i> At vero nec volui }</ac> O$tendit non moueri $tellas motu volutationis argu-
gumento lun\,e, cuius eadem $emper $upetficies & ιmago apparet: $iquidem cum or-
bem plenum exhιbet, $cmper in ea contuemur eaudem faciem partibus ob$eurio-
</tf>

<pb 280>[res-1444-1-v_0288_280_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
cedere ip$a po$$ent, at que ab hi$ce, quæ in$trumenta ad
motum habent quamplurimum $emoui$$e. <n l> Quapropter
& totum cœlum rotundum cum ratione & vnaquæque
<mgr>_Tex. 51._</mgr>
$tellarum e$$e videbitur. Sphæra enim figurarum maximè
vtilis e$e ad eum motum, qui eodem in loco $it: $ic enim &
celerrimè moueri, & eundem maximê locum occupare po
te$i. Ad motum autem eum, quo ad ea pergitur loca, quæ
$unt ante, maximè e$t inutilis. E$t enim minimè $imilis
hi$ce, quæ per $e ip$a mouentur. Nihil enim dependens,
nihil eminens habet, vt rectarum line arum figura: $ed pla
rimùm á corporibus hi$ce, quæ progrediuntur, figura $eme
ta e$t. Cùm igitur cælum quidem in $e ip$o moueri opor-
teat $iellas autem non per ipsas procedere, cum ratione nì
mirùm fit vtrumque, vt figuræ rotundæ $it. Sic enim alte-
rum quιdem motu ciebitur, alterum vere quiescet.</p>
</tf>
<tf 2>
ribus interlitam. A duerte hîc rationes Ari$totelis $olum concludere a$tra non moueri
in proprijs orbibus totalibus, illis immotis: quod verum e$t. Sed enim id non ob$tat,
quomιnus po$sint ιn $uis epicyclis de$erri motu di$tιncto à motu orbis totalis, vti mo
uentur planet\,e excepto Sole, immo & luna alio etiam motu dιuer$o à motu epicycli.</p>
<p><n K> In$uper nul-
lum }</ac> Coucludit
non moueri a$tra
motu progre$si-
uo: cùm eis natu-
ra, qu\,e nihil teme
re agit, nec nece$-
$aria vnquam de-
negat, ad eum mo
tuna obeundũ nõ
tribuerit organa.
Nec enim putan-
dum e$t maiorem
ei cutã fui$$e ani-
mantium, quibus
ad ingrediendum
idonea in$trumen
ta $uppeditauit.
Verùm nõ deerit,
<mgl>Obiectio.</mgl>
qui obijciat vide-
ri naturam inter-
dum nece$$aria de
negare: $i quidem non dedit talpis a$pectum, $ed eos c\,ecitate perpetua damnauit, qui ta-
men non minus eo $en$u indigebant, quàm c\,eter\,e ammantes. Occutrendum tamen in
<mgl>Solut.</mgl>
primis conueniens fui$$e ad vniuerfi perfectionem exi$tere aliqua animalia $ubterra-
nea, id e$t, ordinariè intra terram viuentia: deinde ijs in tam den$a caligine $uperuaca-
neam e$$e videndi facultatem: ac, quod ιnde con$equens e$t, naturam, dum talpis, qui ex
<mgl>Talp\,e c\,eci
tas.</mgl>
hoc genere animantium $unt, vi$um non tribuit, haud quaquam eis nece$$arιa, $ed $u-
perflua non impendi$$e. Qu\,e ne auara fui$$e videretur a$pectum auditu compen$auit.
Audιunt enim talp\,e liquidiùs c\,eteris animantibus, etiam cra$$o terr\,e elemento obru-
<mgl>Dubium.</mgl>
ti. Sed adhuc roget quispiam $i a natut\,e con$uetudine non minus e$t alienum negare
$uperflua, quàm non negare nece$$aria, cur natura talpis inchoatιonem quandam ocu-
lorum dederit, cùm oculi non ni$i aspectus gratia dentur, atque ita animantibus, qu\,e
conditione $u\,e $peciei vi$u carent, superflua omnino $it eorum effigies, etiam adum-
brata. Nam quod pr\,edictam oculorum inchoationem habeant te$tatur Ari$toteles lib.
r. de hi$t. anim. cap. 9. Talpam inquit, oculos modo quodam habere dixerim, cùm tamé
<mgl>Arift.</mgl>
omnino habere negem: quippe cùm omnino quidem nec videat, nec per$picuos habeat
oculos. Verùm, $i quis pr\,et\~etam membranam detrahit, locus oculorum apparet, & pars
nigra eo rundem, $itus denique, & de$criptio eadem, quam legitimam con$picui oculi
obtin\~et: vtpote cũ obducta cute oculi pre$si, con$u$i, obl\,e$ique e$$ent, dũ crearentur.)</p>
<p>Occurrendum verò e$t cum D. Thoma iccirco naturam dedi$$e talpis illam oculo-
<mgl>Solut.</mgl>
rum adumbrationem, vt eos $uo generi, quoquo modo $imiles e$$iceret: qu\,e a$simila-
<mgl>Cur natura
inchoatio-
nem oculo
rũ talp\,e de
derit.</mgl>
tio $at e$t, vt non fru$tra id à natura factum videarur: cûm in eo eluceat qu\,edam bo-
nitas natur\,e, qu\,e quod ab$olutum conferre non pote$t, inchoatum tribuit.</p>
<p><ac l> Quapropter & totum)</ac> Tandem colligit totum cœlum globo$um e$$e a@ rotundũ,
omnesq. $tellas ead\~e forma pr\,editas e$$e: quia h\,ec figura ad circularis motus velocitat\~e
maximè apta videtur, cũ nullus in ea $it angulus, nullus anfractus, nihil denique, quod
<mgl>Cœlum, &
$tellas e$$e
globo$a fi-
gura.</mgl>
eius reuolution\~e impediat: cũ pr\,eterea locũ s\~eper eund\~e rotũda figura, $i conuertatur,
obtinere po$sit: quemadmodu\~m & ad motum progre$siuum, quo corpora ex toto lo-
cum mutent, inepta atque inutilis omnino h\,ec figura e$t.</p>
</tf>

<pb 281>[res-1444-1-v_0289_281_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. QVÆSTIO I.</rh>
<h>QVÆSTIO I.
MOVEANTVR NE ASTRA COELO
immoto: an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
NON MOVERI ASTRA IMMOTO
cœlo, neque $idera octaui orbis peculia-
rem motum habere.</h>
<p>DIuus Augu$tinus libro 2. de Gene$i ad litt. cap. 10.
no$tram hanc controuer$iam, $uo tempore agita-
tam, $ibiq. propo$itam, hi$ce verbis expedit. De
motu cœli nonnulli fratres quæ$tionem mouent,
vtrum $tet, an moueatur: quia $i mouetur, in-
quiunt, quomodo firmamentum e$t? Si aut\~e $tat,
quomodo $idera, quæ in illo fixa credũtur, ab òri\~e-
te v$que ad occidentem circumeunt, $eptentrio-
nibus breuiores gyros iuxta cardin\~e peragentibus, vt cœlum, $i e$t alius
nobis occultus cardo ex alio vertice, $icut $phæra; $i autem nullus alius
cardo e$t, velut di$cus rotari videatur? Et paulò inferiùs, Hoc $auè no-
uerint, nec nomen firmamenti cogere, vt $tare cœlũ putemus. Firma-
<mgr>Firmam\~e-
tum vnde
dictum.</mgr>
mentum enim non propter $tationem, $ed propter firmitat\~e, aut pro-
pter intran$gre$sibilem terminum $uperiorum & inferiorum aquarum
vocatum intelligere licet: nec $i veritas cœlũ $tare per$ua$erit, impedire
nos circuitu $iderum ne hoc intelligere po$simus: & ab ip$is quippe qui
hoc curio$i$simè & otio$i$simè quæ$ierunt, inuentum e$t, etiã cœlo non
moto $i $ola $idera verterentur, fieri potui$$e omnia, quæ in ip$is $iderũ
cóuer$ionibus animaduer$a atque cõprehen$a $unt. Hæc D. Augu$tinus.</p>
<p>Sit tamen prima a$$ertio. A$tra non mouentur immoto cœlo. Hæc
<mgr>Prima a$$er
tio.</mgr>
probatur, quia $i cœlo immoto aliquod a$trum cieretur, vel in eius locũ
aliud corpus $uccederet, vel nullum; $i nullum, daretur in natura vacuũ;
$i aliquod, admittendũ $oret corpus cœle$te nunc rare$cere, nuncin den-
$itatem coire: quod tam\~e in $ola corpora corruptioni obnoxia cõuenit.
Nec audiendi hîc $unt qui dicunt cœle$tes orbes interci$ose$$e quibu$dã
veluti riuulis & canalibus tenui fluxaq. materia, quibus $idera illabãtur.
Vel enim ij canales $unt eiu$dem $ub$tantiæ cum cœlo, vel naturæ $ub-
<mgl>De incorr@
ptibilitate
orbiũ cœ-
le$tiũ egi-
mus primo
lib. c. 3. q. 1.</mgl>
lunaris; $i dent primum, refelluntur proxima ratione, nimirum quia
vel in locum a$tri $uccedit aliud corpus &c. Si $ecundum, concedunt in
cœle$ti mundo aliquid corruptibile, & contra $uam naturam iaibi de-
tentum, quod ab$urdum e$t.</p>
<p>Præterea demon$tratur ead\~e a$$ertio ex eo, quia fieri nequit, vt idem

<pb 282>[res-1444-1-v_0290_282_t0]<rh>IN II. LIB. ARIS TO TELIS.</rh>
corpus $imul moueatur per $e pluribus motibus in diuer$a tendenti-
bus, $ed nece$$ario aliquis ex $js debet ei conuenire ratione alterius cor-
poris à quo vehitur: quo modo, qui in naui deambulat ver$us part\~e op<_>4</_>
<mgl>Duplexmo
tus$tellarũ.</mgl>
po$itã ei, ad quam naurs tendit, per $e quid\~e mouetur motu deambula-
tionis; peraccidens motu nauis, qua defertur. Cùm igitur $en$u pateat
$tellas volui $imul ab ortu ad occa$um, & ab occa$u ad ortum; negari
non poterit, vnã ex his lationibus cõuenire eis ratione alterius corporis
cœle$tis, quo circumuehãtur, proindeq. cœle$tes orbes minimè quie$cere.</p>
<p>Secunda a$$ertio. Stellæ $irmamenti non alium motũ $ibi proprium
<mgl>2. a$$ertio.</mgl>
habent præter motum $ui orbis. Hæc patet ex rationibus, quas Ari$to-
teles proximo $uperiori capite adduxit. Eand\~e confirmant A$tronomi
ex eo, quia omnes $tell\,e firmamenti $eruant inter $e eund\~e omnino $itũ,
& vnaqu\,eq eâd\~e æquabilitate cũ alijs perpetuò voluitur: certe non ni$i,
quia circumactu $uæ $ph æræ, qua$i nodi motu tabulæ, in orb\~e feruntur.</p>
<p>Sed obijciat qui$piam, $tella polaris, vt a$$erit Ptolemæus libro 1.
<mgl>1. obiectio.</mgl>
<mgr>Ptolem.
Hipparch.</mgr>
Geographiæ cap. 7. di$tabat Hipparchi tempore à polo gradibus duo-
decim, minutis viginti quatuor; nunc verò tantũ di$tat tribus gradibus
& $emis, aut circiter. Igitur hæc $tella proprium in $ua $phæra motum
vendicat. Item deprehen$um ab A $tronomis fuit $idera omnia, quæ in-
<mgl>2. obiect.</mgl>
errantia dicuntur, $ub eadem à centro mundi intercapedine, modo à
Septentrione in Au$trum, modo ab Au$tro in Septentrion\~e declinare,
hic autem motus peculiaris e$t ip$is $tellis; ergo &c. Adde quod $cin-
<mgl>3. obiect.</mgl>
tillatio $iderum non videtur e$$e aliud, quam priuata quædam eorum
motio, tremori $imilis; $ic enim $en$us iudicat, quem hac in re perpetuò
falli veri$imile non e$t.</p>
<p>Hi$ce obiectionibus ita occurres. Primæ quidem, dicendo digre$sion\~e
<mgl>Dilut. 3.
obiect.</mgl>
<mgr>De digie$-
$ione $tell\,e
polaris.</mgr>
illam $tellæ polaris non prouenire à motu peculiari ip$ius, $ed ab eiu$d\~e
octaui orbis cui in$ixa e$t, conuer$ione ab occa$u in ortum $uper polos
Zodiaci, & $uper circulum Zodiaci. Secundã pari modo $olues, negan-
<mgl>Dilut. 2.</mgl>
do eiu$modi motum copetere $tellis fixis per $e, cùm eis non conting at,
ni$i ratione $uæ $phæræ, prout ea motu acce$$us & rece$$us qu\~e trepida
tionis vocant, eircumagitur. Tertiæ verò $atisfacies concedendo videri
<mgl>Dilut. 3.</mgl>
quidem a$pectui $tellas fixas quodammodo tremere, & $cintillare; $ed
enim id na$ci ex potentia, quæ vid\~edo deficit. Cur aut\~e hanc affection\~e
poti$simùm $ubeat, dum $tellas fixas contuetur, in quæ$tione e$t. Non-
nulli id attribuunt rapidi$simæ earum celeritati, nempe radios iccirco
fractos ac tremulos cadere. Verùm $i hæc cau$a foret, $cintillarent etiã
nobis omnes $tellæ erraticæ, cùm pari circũactu ab oriente in occa$um
vnà cum $ideribus fixis commeent. Dicendum igitur cum Ari$totele
proximo octauo capite, huius rei cau$a@ e$$e inerrantium $tellarum
longinquitat\~e, non quod radij ab oculis ad rem vi$am emicantes in tra-
iectu langue$cant, vt ibidem ex Platonico dogmate a$$eruit Ari$tote-
les; $ed quia $pecies à re vi$a mi$$æ, propter longi$simi $patij interca-
pedinem de$iciunt ac præ ternuitate vix iam valent $en$iterium imbue-
re. Quo fit, vt dum ex illis vi$ionem elicere potentia conatur, labore

<pb 283>[res-1444-1-v_0291_283_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. QVÆSTIO I.</rh>
fati$cat ac tremat. Hic autem tremor in cau$a e$t, vt videatur a$trurn
per $eintillationem moueri, $icuti & qui propè littus nauigant, quia
mouentur ip$i, terram moueri putant. Quod $i hac de re aliter $en$us
iudicat, præ$to ei ade$t intellectus, à quo corrigatur.</p>
<p>Rogabis tamen cur $tellæ, quæ in oriente $cintillabant, & aciem tre-
<mgr>Dub.</mgr>
mulam quatiebant, eædem vbi cœli verticem tenuere, minus id præ-
$tent. Re$pondemus prouenire id ex vaporibus $peci\~e di$pergentibus,
<mgr>Re$p.</mgr>
quorum maior copia propè horizontem e$t, Vbi illud obiter aduertes,
licet iuxta horizontem magna halituum copia a$pectui occurrat; $o-
lere tamen eam copiam maiorem e$$e $ub crepu$culum matutinum So-
<mgr>Sole adu\~e-
tame cur
aer obtene
bre$cat.</mgr>
le iam aduentante, nec dum tamen radios $uos exerente: quo tempore
totus aer ver$us ortum plus quam antea ob$curatur & obtenebre$cit;
nimirum quia Solis vicinitas excitat vberiorem vaporum multitudi-
nem, quæ eam caliginem inducit. Vnde qui noctu iter faciunt, hoc in-
dicio appropinquare Solem cogno$cunt.</p>
<p>Ob$erua etiam, cùm Ari$toteles a$$eruit planetas non $cintillare, id
<mgr>Non $olas
$tella fixas
$emtillare.</mgr>
non vniuer$im, $ed maiori ex parte verum e$$e quia, vt annotanit Sim-
plicius, compertum e$t etiam Mercurium $cintillare, quod cùm neque
ad di$tantiam neque ad excellentiam fulgoris referendum $it, vtique
peculiari alicui eius proprietati attribuendum erit.</p>
<h>ARTICVLVS II.
SIDERA ERRANTIA PRÆTER MO.
tus $uæ $phæræ principalis, alium $ibi pro@
prium habere, non tamen per $e
in gyrum agi.</h>
<p>POrrò licet $tellæ fixæ nullum motum $ubeant præter eos,
quibus earum $phæra vertitur, tamen inferiorum $ept\~e or-
bium planetæ aliter $e habent; circumagũtur enim alio $ibi
proprio, ac peculiari motu, ob quem errones dicuntur, non
qua$i per omnes cœli partes pa$im, ac $ine lege di$currãt, $ed quia vltra
motus $uæ principalis $phæræ, alium $ibi vendicant. Moueri aut\~e hunc
in modum planetas bifariam o$tenditur. Primùm quia experimento
compertũ e$t eundem planetam nunc magis, nũc minus à terra di$tare,
quod certè fieri non po$$et ni$i proprio circumactu punc $ublimiorem,
nunc bumiliorem $edem teneret. Atque hæc cau$a fuit, cur A$trologi
<mgr>De circulis
eccetricis.</mgr>
planetarum motum ponerent in circulis eccentricis, quorum vna pars
magis à terra abiungitur, diciturq. aux; altera ver$us terram maxime
accedit, & oppo$itum augis appellatur. Secundò, Idem A$trologi con-
firmant, quia $i planetæ $uarum duntaxat principalium $phærarum
motu conuerterentur, cùm eorum $phæræ ab occa$u in orientem
comeent, $equeretur planetam, qui hac nocte directò alicui $tellæ

<pb 284>[res-1444-1-v_0292_284_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
fixæ re$pondet, $equenti nocte debere eandem ver$us orientem ante-
cedere, quod experientiæ repugnat.</p>
<p>Sciendum verò hoc loco e$t Platonem in ea $ententia fui$$e, vt
<mgl>Opinio@@a
ton@de cir
cũgyratio-
ne plane@a
rum.</mgl>
exi$timarit planetas moueri motu, quem vocant circumgyrationis,
quo videlicet $ecundum $e ip$os in gyrum vertantur. Quod videtur
probari po$$e in Sole, non eo tantuni argumento, quod Ari$toteles ca-
pite proximo attulit; $ed etiam quia in extrema parte $olaris vmbræ
tremor quidam cernitur, qui non ni$i ab aliqua peculiari Solis cir-
cumuectione effici putandus e$t. Nihilominus a$$erendum cum Ari$-
<mgl>Refatatur.</mgl>
<mgr>Recole ta-
m\~e qu\,e $u
pra dixim<_>9</_>
de motu lu
n\,e in $uo
epicyclo.</mgr>
totele nequaquam talem motum admitti debere; tum quia illum nec
experientia, n@c vlla idonea ratio probat; tum quia Sol, in quo maxi-
mè motus hic notari videbatur, nequaquam re ip$a eo circumfertur,
$ed hallucinatio quædam in vi$u e$t, $icuti in explicatione contextus
cum Ari$totele diximus.</p>
<p>Ad aliud de motu $olaris vmbræ re$pondet Ari$toteles in problema-
tis $ect 15. problemate 12. hunc in modum. Solis vmbræ extremum
moueri videtur, quod corpu$cula contenta in aere agitantur, quæ vul-
go ramenta nominantur, con$picua in Solis radijs, qui tran$meant per
fene$tras: hæc enim moueri $olent etiam $ine vllo $piritu. Ergo cùm vi-
ci$sim modo de vmbra in lucem, modo de luce in vmbram moueantur
a$siduè, terminus quoque lucis ac vmbræ comunis continuò moueri vi-
detur. Part@m enim veluti vmbram, partim lucem $ua ip$a mutatione
efficiunt; itaque moueri vmbra videtur, cùm non hæc, $ed illa hunc in
modum $oleant agitari.@ Hac Ari$toteles, ex quibus patet motu illo,
non Solem moueri, $ed corpu$cula huc illuc diuagantia.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. IX.</h>
<p>_E_X <n a> his autem patet id, quod-dictum e$t à quibu$-
<mgr>_Tex. 52._</mgr>
dam, horum inquam latione concentum fieri $onis
emergentibus inde ratione rata di$tinctis, lepidè qui-
dem e$$e dictum atque concinnè: non tamen e$$e ve-
rum, nec it a rem $e habere. Sunt enim quibus ne-
ce$$arium e$$e videtur $onuni fieri tantorum corporum
latione, quippe cùm & eorum corporum motu, quæ
apud nos $unt, neque molem habentium æqual m
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis noni explanatio.</h>
<p>EX<ac a> his autem }</ac> Re@ rehendit hoc loco dogma Pythagoreorum exi-
$timantium imp@l$u, motuque a$trorum $onum modis tempera-
<mgl>Opinio Py
thagoreo-
tũ de con-
cétu otbiũ
cœle$tum.</mgl>
tum, & concentum quendam effici. In quam $en@entiam ea poti$-
$imùm raticne adducti. $unt, quod apud nos corpor@, quo grandio
ta, quo plora numero, quo celeriùs. mota, co maiorem $onum e-
dunt. Quod $i Pythagoreis obijceres i$tiu$modi $onum nõ audiri
ã nobis: quare fic-
titium e$$e, occurre
bant non $ecerni
nec interno$ei illũ
à nobis, propterea
<mgl>Cur $iderũ
mu$ica à no
b@ nõ per-
eipiatur.</mgl>
quod eo no$tr\,e au
res ab ip$o natali
die ita eo opplet\,e
$int, ut long@ con
$uetudine di$tin-
guere illum à $i-
len@o non valeamus, $icuti accidit artificibus \,eris, qui $onum malleorum ita au-
dunt, ac $i non audiaĩ t.</p>
</tf>

<pb 285>[res-1444-1-v_0293_285_t0]<rh>DE COELO CAP. IX. EXPI. ANATIO</rh>
<tf 1 it>
neque talem motionis celeritatem, quælis e$t Solis &
lunæ, $onus efficiatur: & in$uper cùm tot muliundi-
ne, tantæque magnitudine $t llæ tanta celeritate motus
ferantur, impo{$s}ibile e$t $onum non fieri grandem. Hac au
tem $upponentes & celeritates in$uper concentuum ratio-
nes ex interuallis habere, varios æqualiter $onos $tellarũ
conuer $ione fieri dicunt. Quoniam veròrationis fines egre
di vide batur, nos hunc $onitum non a@dire, cau$am huius
inquiunt e$$e, continuò $onum hunc e$$e, cùm orimur, vt nõ
$it ad $ilentium contrarium manife$tus. Vocis enim $ilen-
tijue perceptionem vici{$s}itudine fieri dicunt. Quare vt
hi$ce, qui mulcent ferrum ob con$uetudinem nihil intere$-
$e videtur, $ic & hominibus idem accidere aiunt. <n b> Hoc
vtique dictum prius e$t, concinnè quidem mu$icèque di-
cunt, impo{$s}ibile e$t antem it a $e $e habere. Non enim $o-
<mgl>_Tex. 53._</mgl>
lum hoc est ab$urdum, mhilinquam nos audire, quod qui
dem $oluere aggredientes distam cau$am afferunt. Sed
@tiam illud $ine $en$u mhil omninò pati. Exuperãtes enim
$oni, & inanimatorum corporum moles offendunt. Toni-
trui nanque $onus lapides et robusti{$s}ima corpora $cindit.
Quod $itot feruntur corpora, at que ad @am magnitudin\~e
quæ fer@ur, multiplicem $onitus magnitudin\~e tran$it, huc
profestò perueniat ip$e $onus, ac ip$ijus viol\~etiæ magnæ $int
admodum vires nece$$e e$t. <n c> Sed non $ine ratione neque
<mgl>_Tex. 54._</mgl>
nos audimus, neque corpora pati quicquam violentum vi-
dentur, propterea quòd nullum $tellæ motione $onum effi-
ciunt: at que $imuli$torum cau$a patet, & testis e$t hi$ce,
quæ a nobis $unt dicta, veraq. e$$e declarat. Id enim, quod
dubit atum est, pythagoricosue compulit hanc $ententiam
ferre, $teliarum inquam latione concentum $ieri, indicium
efficitur nobis. <n d> Quæ nanque per $e $eruntur, ea $onmtum
ictumue faciunt. Quæ verò in eo, quod fertur, infixa $unt,
aut in$unt, vt in nauig: o partes, ea $onũ elicere nequeunt:
neqùe ip$um nauigium $i in fluuio feratur: & tamen ead\~e
<mgl>_Tex. 55._</mgl>
dicere licebit ab$ur dum e$$e, $i tantæ nauis malus motione
puppisue aut ip$um nauigium vehementem non faciet $o-
num. <n e> Quod verò fertur in eo, quod non fertur, id facit
</tf>
<tf 2>
<p><ac b> Hoc vtique }</ac> Pythagoreos concinnè & mu$i@è, non tamen
locutos fui$$e ait. Nam e$to $onus ille a$trorum à nobis non audirerar, non po$let ta-
<mgr>@ oarguũ-
tur Pytha-
gorei.</mgr>
men nos & h\,ec
inferiera non ve-
hementer l\,edere:
cùm $onus, quem
tonitrcũ excitat,
qui multo minor
e$t, non $olùm res
animatas, $ed etiã
$axa, aliaque cor-
pora duri$siæa in
terdum frangat.</p>
<p><ac c> Sed non fine
ratione }</ac> Secundò
idem placitũ coar
guir, quia id quod
$onum facit, mo-
uetur per $e, at a$-
tra non per $e mo
uentur, vt $uperiùs
o$t\~esũ fuit. Quod
item confirmat ex
emplo nauigij, cu
ius partes, quia na
uigio in$ix\,e $unt,
& non per $e mo
tum $ubeunt, nul-
lum in eo $onum
edunt.</p>
<p><ac d> Qu\,e namque
per $e }</ac> Ea, inquit,
corpora, qu\,e in
$ublunari mundo
$ecundum $e loco
mouentur, ictum
$aciunt, $onumque
reddunt intercep-
to aere qu\,e autem
<mgr>Sonus ab$-
a. aere non
dutur.</mgr>
non per $e mouen
tur, $ed alijs alli-
gata ac penitus in
$ixa $unt, $tiepitũ
e$$icere non $ol\~et,
vt partes naui fir-
miter coh\,erentes
ad nauis motum
non $onant: imo
neque ip$a nauis.
dum $ecundo flu-
mine, pari cum ip$o velocitate, defertur. Et tamen $i Pythagoreorum ratio concludit
cœle$tia corpora $onum edere: $atendum erit malum nauis, aut puprim propter $uam
magnitudinem non po$$e non per $e $onitum vehementem excitare.</p>
<p><ac e> Quod vero</ac><?> fertur Si a$t aper $e vel et@am $phere cœle$tes aerem aut ignem cir-
</tf>

<pb 286>[res-1444-1-v_0294_286_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
$onum: at quod e$t in eo, quod fertur, ictumue non facit, id
efficere $onum impo{$s}ibile est. Quare dicendum e$t hic, $i
$tellarum corpora per aerem fu$ùm per vniuer$um aut ig-
nem (vt omnes aiunt) feratur, nece$$ariò vehementem fie
ri$onum, at que huc peruenire & hæc offendere corpora.
Sed cum fieri videatur, neque animantis motu, neque vio
lento vllam $tellarum ferri, qua$i futuris ip$a prouidente
natura. Quod $i hoc modo non $e $e hæberet motus $tella-
rum, nihil pror$us eorum e$$et quæ hoc in loco $unt, quod
$imili modo $e $e haberet. Stellas igitur e$$e rotundas &
per $e ip$as non moueri, $atis iam diximus.</p>
</tf>
<tf 2>
cumquaque fu$um, atque obluctante@ $uo motu rumperent, $onitum excitarent. Ve-
rùm quia longè
aliter res habet, nõ
appater quo pacto
vllus à cœlo $tre-
pitus fiat, pr\,e$er-
tim cùm ad natu-
r\,e, $eu potius Dei
prouidentiã $pec-
<mgl>Cognoni$
$@ Ari$tote
lem diuinã
prouiden-
tiam.</mgl>
tet, vt is non de-
tur, qui nõ po$$et
non omnia apud
nos turbare. An
notarunt hoc lo-
co D. Thomas, &
Alexander exten-
di$$e Ari$totel\~e di
uirã prouidentiã
infra orbem lun\,e. Quam tamen veritatem ignotam ei fui$$e arbitrati $unt Theodore-
tus in libro de diuinis decretis, Clemens Alexandrinus I. Strom. Tatianus in oratione
contra gent. & alij.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
AN ASTRORVM ET COELESTIVM
$phærarū motus cõcentũ, $onũ ue aliqu\~e efficiãt.</h>
<h>ARTICVLVS I.
OPINIO PYTHAGORÆ DE
cœli mu$ica.</h>
<p>PY thagoras mu$icæ admodũ $tudio$us, cũ ad offici-
nã quandã diuerti$$et, vbi fabri ignitũ ferrũ ictibus
molliebant, ob$eruauit ex ictu malleorũ certa pro
portione & interuallis repetito compo$itũ quid, ac
$ibi con$onãs ad auditũ pernenire. Itaq. t\~e diligen-
tius cȯ$iderans in ea $ent\~etia, quã iamprid\~e animo
agitabat, con$irmatus e$t; vt crederet, doceretq. ex
<mgr>De hac re
Boetius in
I. lib. Muf.
cap. 10.</mgr>
a$trorũ circũductu, & primi orbis $phær arumque
$ubiacentiũ rapido impetu admirabil\~e quendã concentũ & plenũ artis,
ac $uauitatis cantũ effici. Primũ nãq. aiebat haud quaquã e$$e veri$imile
<mgl>Ratio Py-
thagor\,e.</mgl>
corpora illa tã va$ta, tamacri agitata motu, $eque tanta vi collidentia
nullũ $onum edere; cùm hæc nohis propinqua, mouendo $onum ef$i-
ciant, quæ præ illis nullam hab\~et magnitudinem, & velut punctũ $unt,
tar deque mouentur. Deinde cœle$tem $onum non fortuitum, aut incõ

<pb 287>[res-1444-1-v_0295_287_t0]<rh>DE COELO CAP. IX. QVÆSTIO I.</rh>
ditũ e$$e, $ed ad harmoni\,e ration\~e t\~eperatũ inde probabat, quod in cœlo
nihil tumultuariũ $it, $ed omnia diuinis legibus, & rata atque æquabill
ratione procedant.</p>
<p>Hæc Pythagoræ de cœle$ti mu$ica per$ua$io complurium mentes
dulcedine $ua occupauit, ex eaque natum e$t, vt plerique Ethnicoru a$$e
ruerint ideô homines tantopore cantu delectari, quod mu$icæ, qua ani
mus prius quam corporis cu$todiã $ubiret in cœle$ti regione fruebatur,
memoriã recoleret. Quo circa & vita functos cũ cantu ad $epulturã pro
$equebantur; quod animas nexu corporis $olutas ad primæuæ illius har
moniæ $uauitat\~e remeare crederent. Pythagoræ a$$en$us e$t Plato, qui
<mgr>Pythagor\,e
$ententiam
de cœle$ti
mu$ica $e-
cutus Pla-
to.</mgr>
$ingulas etiã $irenas aiebat $ingulis $phæris in$idere, $ignificans $phæra-
rũ motu cantum numinibus exhiberi. Platonicæ vero di$ciplinæ imita
tor Cicero eâd\~e quoque mu$ica delinitus in libello de $omnio Scipio-
nis $ub per$ona Minoris Africani, h\,ec $crip$it. Quis hic, quis e$t, qui meas
aures complet, tantus & tam dulcis $onus? Hic e$t, inquit, ille qui inter-
<mgr>Tullius.</mgr>
uallis coniunctus imparibus, $ed tamen pro rata portione di$tinctis, im
pul$u & motu ip$orum orbium efficitur: qui acuta cum grauibus tem-
perans, varios æquabiliter concentus efficit. Nec enim $ilentio tãti mo-
tus incitari po$$unt; & natura fert, vt extrema ex altera parte grauiter,
ex altera autem acutè $onent. Quam ob cau$am $ummus ille cœli $telli-
feri cur$us, cuius conuer$io e$t cocitatior acuto, & excitato mouetur $o-
no, graui$simo autem hic lunaris, atque in fimus.)</p>
<p>Id\~e $en$it Philo Iudæus in lib. de $omnijs vbi cœlũ vocat archetypum
<mgr>Philo Iud.</mgr>
mu$icæ in$trumentũ; aitq. illud propterea tam affabrè fui$$e elaboratũ,
vt rerũ parentis hymni $citè decantentur & mu$icè. Eius tamen $onum
a$$erit ad no$tras aures non peruenire, quia $i perueni$$et, futurum erat,
vt mortales cibi, ac rerum nece$$ariarum obliti, quodam mentis exce$-
$u, qua$i immortalitatis candidati, nihil iam operis in hac vita moliren
tur. Eandem approbat opinion\~e D. An$elmus in libro de imagine mun
<mgr>D. An$el.
D. Ambro.</mgr>
di $i eius e$t illud opus; nec ab ea videtur alienus fui$$e D. Ambro$ius in
præfatione commentariorum in p$almos, tamet$i libro 2. Hexam. c. 2.
eam parum firmis rationibus con$titutam doceat.</p>
<p>Neque hæc Pythagoræorum po$itio argumentis, quibus innitatur,
de$tituta e$t, vt ex $uperius dictis patet: neque ea, quibus illã Peripateti
<mgr>Argum\~eta
pro Pytha
goricis.</mgr>
ci oppugnant, adeo firma videntur. Etenim ad id, quod aiunt, magnis
$onis no$tratia corpora di$$olui, re$pondet Simplicius aliam e$$e ratio-
nem in cœle$ti, aliam in $ublunari $ono; ille enim tantum abe$t, vt infe-
riora di$sipet, aut eis præ vehementia incõmodet, vt potiùs ea re$iciat,
$iquidem vt cœli motus, ita & cœli $onus præ$ertim artifici ratione ad
$uauitatem compo$itus, res generabiles & corruptibiles tueri potiùs, ac
con$eruare debet.</p>
<p>Quod it\~e opponũt, eũ $onũ percipi à nobis, atq. interno$ci debui$$e,
nõ cocludit. Primũ, quia vt ex Pythag or æorũ doctrina Ari$toteles pro-
ximo c. retulit, fieri pote$t vt is $onus à nobis ob a$$uetudin\~e nõ digno$-
catur; quia nimirũ ei ab ip$o ortu a$$uefacti $umus, vti accidit ijs, quorū

<pb 288>[res-1444-1-v_0296_288_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
crebris malleorũ ictibus in excu$$orijs officinis contin\~eter pul$atæ occa
luerũt. Quod $imiliter euenit incol\~etibus prope Catadupa, vbi Nilus ex
<mgl>Nili cata-
dupa.</mgl>
<mgr>De catad@
pis, $eu ca
taractis Ni
li Cic. de
form. Scip.
Plin. lib. 5.
cap. 9.</mgr>
alti$simis montibus mgenti fragore præcipitat. Item quia non omnia
$en$ibilia omnium $en$ibus commen$urata $unt, vt patet argumento
canum, qui odores longè remotos per$\~eti$cũt, quos homo haud quaquã
$entiat; $icut & nos ro$arum odore delectamur, qui tamen ab ers perci-
pi non videtur. Quare $i e$t $en$us aliquis terrenus, qui non omnia $ui
obiecti $en$ibilia $ublunaria comprehendit, quis ab$urdum putet a$$ere
<mgl>Canum ol
factus.</mgl>
re aliquod cœle$te $en$ibile dari, quod elementari hoc, cra$$oque $en$u
percipi nequeat? Quod $i quis Dei munere s\~e$um aliquem melioris no
tæ, & qua$i cœle$tem $ortitus fuerit, qualem habui$$e Pythagoram audi
tores eius memorant; is cœli mu$icam & a$trorum concentum a$$equi
poterit.</p>
<h>ARTICVLVS II.
NEQVE CONCENTVM, NEQ VE
$onum vllum à cœle$tibus corpori.
bus effici.</h>
<p>NOn e$t tamen ob hæc di$cedendũ à Peripatetica $chola;
quæ cœle$tem illum concentum, vt non audit, ita nec ap
probat; præ$ertim cùm id, quod ad $onum maximè re-
<mgr>Impugna-
tur $enten-
tia Pytha-
gorç.</mgr>
quiritur, in cœle$tium corporum motu de$ideretur, nem
pe aeris colli$io, $iue extru$io confertim facta; $ine hac
<mgl>Sine aeris
colli$ione,
aut extru-
$ione non
e$t $onus.</mgl>
enim nullum corpus $onat, quãtumlibet alteri defricetur: vt in libris de
anima planius declarabitur. Cœle$tium autem globorum $uperficies
præter quamquod læues $unt, & inoffen$æ, con$tat nullum inter $e aer\~e
includere. Quo liquet futili ratione adductum Pythagoram concentũ
<mgr>D. Ba$ilins
de concen
tu a$trorũ.</mgr>
cœlo attribui$$e. Cuius proinde $ententiam D. Ba$ilius homil. 1. Exam.
vocat impo$turam veteratoriam & ruino$a carie perflaccidam.</p>
<p>Igitur Ari$totelis argumenta in pri$tinum robur vin dicantes, dici-
mus effugere Pythagoreos non po$$e, quin concedant vehementi illo
<mgl>Refellun-
tur obiec-
ta contra
rationes A-
@i$totelis.</mgl>
<mgr>Vt lux in-
terdum vi-
dendi or-
ganum l\,e.
dat, & a$-
pectum adi
mat Gale.
kib. 10. de
v$u part.</mgr>
$ono inferiora corpora di$sipatum iri; vt enim lux cœle$tis, interdum
oculos propter exce$$um vehementer offendit, & nimij caloris fæcundi
tate corporibus, præ$ertim viuentium, nocet: ita $onus ille, e$to e$$et tã
præclari motus $oboles, vi $ua tam acri, tamque a$sidua non po$$et non
inferiora corpora di$sipare, ac di$rumpere.</p>
<p>Quod ad alterius argumenti refutationem attinet, dicendum inpri-
mis, e$to admitteremus ob illam perpetuam a$$uetudinem non di$tin-
gui à nobis cœle$tem $onum: tamen ab ijs, qui per aliquot annos audien
di v$u car\~et, quod morbi vi interdum contingit, deinde rur$us auditio-
nem exercent, debui$$e talem $onum percipi, interno$cique: quãdoqui-
dem non dee$t in hoc euentu $ilentij vici$situdo, cuius defectu Phytha-

<pb 289>[res-1444-1-v_0297_289_t0]<rh>DE COELO CAP. IX. QVÆSTIO I.</rh>
gorici dignotionem prædicti $onus impediri autumant: & tamen nul-
lus eorum, quibus ea vici$s$tudo contigit, hactenus cœli mu$icam au-
<mgr>Ref@tatur
$i@@l@udo
Pythagor\,e
a fabrorũ
malleis.</mgr>
diuit. Quin verò $atis ad id foret quotidiani $omni, & vig@hæ alter-
natio, vel item aurium obturatio aliquanto tempore. Fabri vero mal-
leorum ictus re vera audiunt, et$i ab ijs propter a$$uetudinem minus
offendantur, eosque intermi$sione facta magis di$tingnant.</p>
<p>Ad alteram eiu$dem argumenti partem re$pondemus, licet faten-
dum $it non omnes odores à quouis olfactu, nec item omnes $apores à
quolibet gu$tu nece$$ariò percipi (quanquam illud, quod de olfactu ca-
num affertur, non ita e$t: con$tat enim canes in locis florigeris odore
<mgr>Canes odo
@um flor@@
perci@ ere.</mgr>
flornm interturbari & detineri à per$equendis feris) haudquaquam ta-
men admittendũ e$t aliquem $onum e$$e, qui ordinariè, ni$i fortè præ
exiguitate, omnem $en$um effugiat, cùm negari non po$sit $en$um vim
e$$e perceptricem omnium $en$ibilium, $icuti & intellectum omnium
<mgl>Anima po
te$tate quo
dammodo
omnia.</mgl>
intelligibilium. Vnde $citè Ari$toteles lib. 3. de anima cap. 8. text. 37.
<mgr>Ari$tot.</mgr>
docuit animã $ecundum intellectum & $en$um pote$tate quodammo-
do e$$e omnia. Quare $i quis e$$et $onus, qui in $en$um audiendi non ca-
deret, oporteret vel ip$um, vel eam audiendi facultatem alterius e$$e
rationis. Quod $i aduer$arij dicere non vereantur $onum cœle$t\~e aliam
habere naturã à no$tro omnino diuer$am, probare id prius debui$$ent;
nec enim eis pro arbitratu $uo fas e$t hypothe$im hanc $umere, $icuti
nec alium auditum nobilioris notæ ad cœli mu$icam a$$equendam de$i-
derare. Adde quod cùm no$ter vi$us cœle$tem lucem percipiat, pari ra-
tione po$$et & auditus cœle$tem audire $onum, $i e$$et, cùm vi$us ad lu-
cem, & auditus ad $onum æqua proportio $it.</p>
<p>Erit tamen adhuc, qui $acræ paginæ auctoritate, cœli concentum
<mgr>Obiect.</mgr>
probare velit, $iquidem eum indicare videntur verba illa libri Iob c. 38.
Concentum cœli quis dormire faciet? Sed occurrendum cum D. Hiero-
<mgr>Dilutio.</mgr>
nymo in eius loci explicatione, vocari ibi concentum cœli, non Pytha-
goricos $onos, vt quidam interpretatus e$t, $ed diuina encomia, quæ
res, etiam in animatæ, Deo concinere dicuntur, quatenus $ua di$po$i-
<mgl>Quomodo
res anim\,e
expertes
Deum lau-
dent.</mgl>
tione & pulchritudine Angelos, hominesq. alliciunt, vti Deũ laudent.
Hunc autem concentũ qui$nam faciet dormire, id e$t quie$cere? Qua$i
dicat, nihil: cùm nulla vis creata cœle$tis mundi ordinem, vel $tructu-
ram inuertere, aut mutare po$sit.</p>
<p>Sciendum igitur ex ijs, quæ tradit Boetius in primo libro Mu$icæ
<mgr>Triplex
Mu$ica.
Vocalis.
In$trumcta
ria.
Mundana.</mgr>
cap. 3. triplex e$$e genus Mu$icæ, vocalem, in$trumentariam, munda-
nam. Vocalis e$t, quæ modulata vocum varietate con$tat. In$trumen-
taria, quæ in$trumentis arte ad id compo$itis editur, vt tibijs, citharis,
bydraulis. Mundana, quæ con$i$tit in quarumlibet rerum inter $e ne-
xu, con$en$a, ordine, ac proportione. Similique harmonia eget omnis
multitudo, ni$i incondita futura $it. Itaque cernitur hic concentus in
<mgl>Lege Plato
ne in Ph\,e
done.</mgl>
virtutum choro, in primarum qualitatum, & humorum $ymmetria,
in coitione animæ cum corpore, & cuiu$que formæ cùm $ua materia,
in benè con$tituta ciuitate, in di$cordi elementorum amicitia, in cœ-

<pb 290>[res-1444-1-v_0298_290_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
le$tis mundi tum fabrica, tum conuer$ionibus æquabili & $tata lege
$ibi re$pondentibus. Hunc er go concentum cœlo damus, hunc non ne-
<mgl>Qu\,e Mu$i
ca cœlo cõ
perat.</mgl>
gamus perce pi$$e Pythagoram, qui non $olùm harmonicarũ propor-
tionum, quæ in vocibus & in$trumentis numerosè $onãtibus inueniun-
tur, $ed aliarum etiam rerum diligens $erutator fuit. Lege Plinium
lib. 2. natur. hi$t c. 22. Ptolemæum 3. lib. Mu$icæ. D. Augu$tinum &
Bedam in $uis item libris de Mu$ica.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. X.</h>
<p>_D_E <n a> or dine verò ip$arum quomodo quæque dispo$i-
tae$t, vt quædam $int priores, quædam posterio-
res, & quomodo $e $e habent interuallis ex hi$ce quæ in
A$trologia dicuntur, contemplemur oportet: dicitur enim
ibi $ufficienter. <n b> Accidit antem per rationem $ingu-
larum fieri motiones, ip$is nimirum interuallis, vt aliæ
$int celeriores, aliæ tardiores. Nam cùm $upponatur ex-
timam quidem cœli lationem $implicem atque celerri-
mam e$$e: cæteras verò tardiores atque plures (quæque
nanque stella, motu fertur contrario atque cœlum $uo
in orbe) con$entaneum iam e$t rationieam quidem, quæ
propinqui{$s}ima e$t, $implici primæque conuer$ioni, pluri-
mo in tempore $ùum orbem tran$ire: eam verò, quæ re-
moti{$s}ima e$t, in minimo. Cæterarum autem $emper eam,
quæ est propinquior in maiore: eam vero, quæ e$t remo-
tior, in minore: propinqui{$s}ima nanque maximè $upera-
tur, remoti{$s}ima vero minimè omnium, ob remotionem.
At media per di$tantiæ iam ration@m, vt Mathematic\‘s
quoque demon$trant.</p>
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis decimi explanatio.</h>
<p>DE <ac a> ordine verò }</ac> Di$$eruit hactenus Ari$toteles de natura & motu $tel-
larum, agendum nune erat de illarum ordine, $itu, & di$tantia, pr\,e$er-
tim Planeta@um: $ed quia h\,ec per naturalis philo$ophi\,e principia cog-
no$ci non po$$unt, eorum con$iderationem pertinere inquit ad A$tro-
nomiam, qu\,e cùm magnitudinum proportiones $erutetur, eius e$t do-
cere qu\,e a$tra in-
feriora, qu\,e $upe-
riora, fint: qu\,e
minus, qu\,e magis
à terra di$tent, &
qua $patij inter-
capedine vnum-
quodq. ab alio di$-
iungatur.</p>
<p><ac b> Accidit autem }</ac>
Ad contemplatio-
n\~e Phy$iologi $pe
ctare cen$et perni-
citatem & tardita-
tem cœle$tiũ mo-
tuum. Hac igitur
de re pauca $ubij-
ciens docet quan-
to Planeta aliquis
$uperior e$t & pro
pinquior ip$iprim\,e
<mgl>De perio-
dis motuũ
planetarũ.</mgl>
$ph\,er\,e, tanto pro-
prium eius motũ,
quo $cilicet ab oc-
ca$u in ortũ com-
meat, tardror\~e e$$e:
& contra tanto motum, quo ab oriente in occident\~e rapitur e$$e velocior\~e, quanto ad
primam $ph\,eram magis accedit, tanto verò $egmorem, quanto ab ea longius di$tat.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
DE DISPARITATE MOTVS PLANE
tarum $ecundum Ari$totelem; & de aliarum
cœle$tium reuolutionum periodis.</h>
<h>ARTICVLVS I
Controuer$iæ, quo ad priorem partem enodatio.</h>

<pb 291>[res-1444-1-v_0299_291_t0]<rh>DE COELO CAP. X. QVÆSTIO I.</rh>
<p>PRoximo capite docuit Ari$toteles motum $upe-
riorum planetarum tardiorem e$$e, eo quod magis
e@ pr\,eualeat circũuectio primi orbis, qua $ubiect\,e
$phæræ rapiuntur. Videbitur autem forta$$e alicui
pronuotiatũ hoc à veritate alienũ. Primò quia nõ
<mgr>Obiect. 1.</mgr>
$eruatur ordinis con$equentia $i corpus, quod ab in
erti & immobili terræ elem\~e to longius abe$t, & ad
incitati$simã primi orbis conuer$ion\~e propiùs ac-
cedit vti Saturnus id proprio motu tardiùs ferturideb\~et enim corpora
quantò ab immobili primo ad primum mobile magisrecedunt, tantu
rapidiori motu qui eis proprius $it circumagi. Præterea, quia $i $upre-
<mgr>Obiect. 2.</mgr>
mus orbis, vt Ari$toteles ait, inferiores retardaret, eadem e$$et in ijs tar-
ditatis proportio, quæ e$t di$tãtiæ à primo orbe. Quod tamen $ecus ac-
<mgl>Periodus
Veneris, &
Mercurij.</mgl>
cidit quandoquidem Venus & Mercurius eodem prope tempore, quo
$ol, periodum conficiunt.</p>
<p>Pro huiu$ce dubij explicatione annotandũ e$t ex D. Thoma hoc loco
<mgr>D. Thom.</mgr>
in mundi vniuer$itate duplic\~e e$$e naturam; vnam compot\~e immorta-
litatis, quæ poti$simũ elucet in $ub$tantijs materiæ expertibus: alterã
ortui & occa$ui obnoxiã, quæ in $ublunaribus corporibus reperitur. In-
ter has ver ò naturas media $unt corpora cœle$tia vtroq. extremo parti-
cipantia; ob idq. duo motus ijs cõpetunt; alter diurnus ab ori\~ete in occi-
dentem, qui cau$a e$t $empiternæ durationis rerũ: alter per circulũ ob-
liquum ab occa$u in ortum qui generationũ & corruptionũ qua$i par\~es
<mgr>Motus ad
occa$um b
ortu cau$a
$empitetnt
tatis rerũ.</mgr>
e$t, docente Ari$totele libro 2. de ortu & interitu cap. 10. tex. 56. Primũ
<mgl>Ari$tot. de
motu per
circulũ ob
liquum.</mgl>
igitur mobile, vt ad nobili$simas illas $ub$tantias interitu liberas pro-
p@ùs accedens, vendicat $ibi eũ duntaxat motum, qui ad con$tantiano &
perpetuitat\~e ordinatur: cætera verò corpora cœle$tia quatenus magis
ab$cedunt à $ub$tantijs immobilibus, & ad generabiles accorrn ptibiles
a propinquando qua$i degenerant, participant motu illo qui ad interi-
tus & mutationes exequendas $pectat, ac tanto minus, quanto vnum-
quodq. eorũ $uperius e$t. Igitur altior planeta, nimirũ Saturnus minus
de $ecundo motu $ubit, luna aut\~e propter cognation\~e, quâ cum rebus
di$$olubilibus habet, plurimũ de eodem, qui in ea præ cæteris planetis
velox e$t, $ortitur. Medij autem Planetæ mediam quandam rationem
obtinuere, vt paulo po$t $ingulatim dicemus.</p>
<p>Memini$$e autem hic oportet, in de$ignandis gradibus dignitatis
$ingulorum planctarum, eos qui Solem naturæ excellentia c\,eteris pla-
netis anteponunt, ita ho$ce gradus numerare debere, vt cùm ad $olem
ventum fuerit, $eriem interrumpant, ac planetarum princrpem exci-
<mgr>De dignita
te Solis in
t@r@ plane-
tas.</mgr>
piant; dicantq. illum $uperioribus planetis $impliciter nobiliorem e$$e,
ob eas rationes, quas cum hac dere alibi di$putaremus explicuimus; ni$i
alia $ententia, pro qua ibi etiam di$$eruimus mag is placeat.</p>
<p>His po$itis ad ea, quæ contra Ari$totelem $uperiùs adduxinus,
<mgr>Dilut. ob-
iect. 1.</mgr>
re$pondendum e$t, $i diurnum motum con$ideremus, $eruari con$e-
quentiam ordinis in $phæris cœle$tibus, quatenus vt quæq. earum, &

<pb 292>[res-1444-1-v_0300_292_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
$uperior & va$tior e$t, eò incitatius fertur: $iquidem æquali tempore
maius $patium decurrit. Quod autem ad proprium ip$arũ motum at-
tinet, conueniens fui$$e $uperiores planetas tardiori circumflexu agi, vt
interuentu $ui motus alij plus, alij minus cum rebus intereuntibus com-
mercij haberent, ratione paulo ante explicata. Et vero non oportuit
<mgl>Dilut. ob
iect. 2.</mgl>
di$tantiam $phærarum à primo mobili, & earum velocitatem $ibi ad
amu$sim re$pondere: quia inferiores orbes $ic à primo retardantur, vt
nihilominus eorum circumuectio & naturalis $it, & voluntaria: vnde
quatenus naturalis, retardationem $ubit: quatenus voluntaria, non va-
riatur $ecundum proportionem di$tantiæ, $ed $ecundum men$urã vti-
litatis, ac finis, in quem à proprio motore dirigitur: idque in cau$a e$t,
cur motus Veneris & Mercurij quodammodo $olis cõuer$ioni allig\~etur,
ac ferè pariter imitium & finem capiant, quia nempe $oli ad annuos effe
ctus producendos ob$er uiunt, $uamq. illi operam certatim conferunt.</p>
<h>ARTICVLVS II.
EXPLICATIO CONTROVERSIÆ
quo ad po$teriorem partem.</h>
<p>NVnc de cœle$tium motuum periodis aliquid breuiter
dicemus. Decimum cœlum, quod primum mobile e$t,
<mgl>Periodus
decimi cœ
li.</mgl>
ab ortu ad occa$um $upra mundi cardines $uam ex-
plet circuitionem horis 24. Quo motu rapiuntur etiam
cum $yderibus, tam fixis, quàm errantibus omnes glo-
bi inferiores. Atque eâdem, qua primum mobile, celeritate volue-
rentur, ni$i motibus $ibi proprijs aliquantulum retro mearent.</p>
<p>Quod verò $pectat ad proprios motus $ingularum $phærarum $ub
primò mobili, $ic habeto. Nona $phæra proprium cur$um ab occa-
<mgl>Non\,e$ph\,e
i\,e.</mgl>
$u in ortum $upra polos Zodiaci conficit annis ferè 49000. vt putat
Alfon$us Rex, vel vt Ptolemæus ait, annis 36000. vel vt Albategnius
<mgr>Alfon$us
Rex.</mgr>
vult annis 23760. Octaua $phæra motum trepidationis, qui ei pro-
<mgl>Octau\,e.
Septim\,e.</mgl>
prius e$t, ab$oluit annis 7000. Saturnus proprium motum (quem
<mgr>Ptolem\,e us.
Albateg-
nius.</mgr>
præter $uperiores tres $ibi alienos, vendicat) annis ferè 30. perfi-
cit. Iuppiter item $uum annis ferè 12. Mars annis ferè 2. Sol die-
<mgl>Sext\,e.
Quint\,e.</mgl>
bus 365. horis 5. minutis 49. circiter: quod $patium annus $olaris di-
citur. Venus & Mercurius totum $uum circulum peragunt eodem fe-
<mgl>Quart\,e.
Terti\,e.
Secund\,e.
Prim\,e.</mgl>
rè tempore, quo Sol. Luna denique conficit $uum motùm 27. die-
bus, horis fere 8.</p>
<p>Aduerte id, quod diximus de periodis orbiũ $ub octauo cœlo non e$$e
intelligendum de motibus totaliũ $phærarum: hæ nanque ab occa$u ad
ortum eâd\~e tarditate, qua nonus orbis, incedunt: $imulq. concitãtur mo-
tu trepidationis octa@æ $phæræ. Oportet ergoid intelligi de motibus

<pb 293>[res-1444-1-v_0301_293_t0]<rh>DE COELOCAP. XI. QVÆSTIO I.</rh>
orbium peculiarium planetas deferentium. Qui quidem eccentrici sũt
in orbium medio con$tituti.</p>
<p>Celeritas autem, qua diurnus motus $it, tanta e$t, vt vix credi po$-
$it. Nãque, vt $ubductis diligenter rationibus A$tronomi tradunt, quod
libet punctũ Æ quatoris in conuexo firmamēti velociùs fertur, quam
auis, quæ circumiret totam terram ab oriente in occident\~e $ub Æ qua-
tore $æpius, quam $epties, eo temporis $patio, quo $alutatio Angelica
$emel recitaretur.</p>
<tf 1 it>
<h>CAP. XI.</h>
<p>_A_ <n a> T qui figuram vniuscuiu$que $tellarum rotundã,
<mgl>_Tex. 59._</mgl>
maximè non ab$que ratione quispiam e$$e exi$tima-
bit: nam cum demon$tratum $it, $tellas haud aptas e$$e per
$e moueri, naturaque nihil ab$que ratione fru$traque $a-
ciat: patet eam $iguram ip$am immobilibus tribui$$e, quæ
minimè e$t motiua:talis autem e$t rotunda, proptera quòd
in$trumentum nullum habet ad motum. Quare patet, $tel
larum molem rotundam e$$e. <n b> Præterea $imiliter $e $e ba-
bent omnes, atque vna. At luna per ea, quæ circa vi$um ac
cidunt, rotunda e$$e o$tenditur: non enim accre$cens atque
decre$cens pluries quidem alt era ex parte curua, altera
concana $ieret: aut vtraque ex parte curua, $emel autem
duas in partes æquales bipartita videretur: & rur$us per
a$trologiam, non enim Sol cum deficit, concauus ea ex par
te, qua de$icit, videretur. Quare $i $tella vna e$t talis, pa-
tet & sæter as omnes rotundas e$$e.</p>
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis vndecimi explanatio.</h>
<p>A <ac a> Tqui figuram }</ac> Et $i ex ijs, qu{ae} hactenus di$putata $unt, per$picuum e$$e
po$sit $ingulorum $iderum $igutam rotundam e$$e, cùm $iderum & $ph{ae}-
<mgr>Sidera e$$e
figur{ae} ro-
tund{ae}.</mgr>
rarum eadem e$tentia, eademque, quod hanc affectionem, conditio $it: id
tamen hoc loco dupliciter ab Ari$totele con$irmatur, primùm ita: Natura
nihil fru$tra facit (quia omnis eius actio ab aliquo intellectu ad certum fi
nem ordinata e$t)
<mgr>Naturã ni
hil $ru$tra
moliri.</mgr>
igitur eam $ideri-
bus $iguram attri
buit, qu{ae} ad ingre
diendum, $iue ad
motum progre$si
uum minime ido
nea habetur: talis
verò e$t figura ro
tunda, qu{ae} ad eius
modi motũ obeŭ
dum nulla orga-
na admittit: hanc
igitur eidedit. Ob
<mgr>Oblectio.</mgr>
ijciet tam\~e quit-
piam. Ari$totelem
circulo vri: proba
rar enim ãtea $tel
las non ingredi
quia figuram ha-
bent rotundã, nũc
rur$us concludit
ine$le illis $igurã
rotundam, quia
non ingrediũtur.
<mgr>Re$põ$@o.</mgr>
Occurrit D. Thomas non e$$e vitio $am eam reciprocationem, qua eadem conclu$io,
qu{ae} multis rationibus o$ten$a fuit, ad vnam aliquam ex ijs corroborandam po$tea a$-
fumitur: quod in propo$ito accidit: nam po$tquam A@i$toreles o$tendit $tellas non e$$e
aptas vt per $e incedant, tum quia rotundo, $unt, tum alijs multis rationibus, nunc ab
ineptitudine ad progre$siuum motum earum rotunditatem comprobat.</p>
<p><ac b> Pr{ae}terea $imiliter $e $e habent}</ac> Idem in$titutum confirmat hunc in modum. Qu{ae}
ratio e$t in luna quoad figuram, eadem e$t in reliquis a$tris: atqui luna rotnnda e$t: ig@-
tur & reliqua a$tra. Minorem $uadet, quia eum luna cre$cit & decre$cit arcus $imilitu-
dinem re$ert: item quia cùm Sol eius interpo$itu ob$curatur, concauus & in cornua cur
uatus videtur: quod $ecus foret, $i luna aliam haberet figuram, $iquidem qualem ipfa ob
tinet, talem exhibet in Sole, quem nobis ab$condit.</p>
</tf>

<pb 294>[res-1444-1-v_0302_294_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. XII.</h>
<p>_C_ Vm autem duæ $int dubitationes, de quibus qui-
<mgr>_Tex. 60._</mgr>
uis non immeritò dubitauerit, enitamur id dicere,
quod nobis videtur. At que hunc omnium veneratione po-
tiùs dignum, quàm temerarium arbitrari oportet, $i qui$-
piam ob philo$ophiæ $icim exiguas etiam in hi$ce rebus fa
culrates amet, de quibus maximas dubit ationeshabemus.
Est autem in talibus, quæ multa $unt, non minus admir a
bile, quam ob cau$am non $emper hæ $tellæ, quæ plus à pri-
ma latione di$tant, pluribus motibus, $ed mediæ plurimis
mouentur. Con$entanenm enim rationividebitur, primo
corpore vnam lationem $ubeunte, propinqui{$s}imum mini-
mis motibus moueri, ceu duobus: id autem, quod bæret il-
li, tribus: aut aliquo alio or dine tali. Nunc verò contra-
rium accidit: paucioribus enim Sol, & luna mouentur,
quàm $tellarum nonnullæ vagarum, quæ tamen longiùs
à medio di$tant, & propinquiores primo corpori$unt. <n b>
Manifestum autem hoc de nõnullis etiam ip$o vi$u fuit:
lunam enim vidimus dimidia parte lucidam, Martis
$tellam $ubij$$e, quæ celat a quidem fuit in parte ob$cura,
egre$$a autem per lucidam partem: $imiliter & de cateris
$tellis Ægyptij & Babylonẏ dicunt, qui plurimis iam an
nis antè bæc ob$eruauerunt, & à quibus multa $ide digna
de $ingulis $tellis æccipimus. <n c> Hoc etiam non iniuria qui$
<mgr>_Tex. 61._</mgr>
piam dubitauerit, quam ob cau$am etiam in prima qui-
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis duodecimi explanatio.</h>
<p>C <ac a> Vm autem }</ac> duas proponit qu{ae}$tiones ex $uperioribus ortas, qu{ae} quiæ
$uo $eculo nimis ardu{ae}, & di$$iciles habebantur, deprecatur teme-
ritatis & arroganti{ae} $u$picionem. Nam qui philo$ophi{ae} $tudio in$iam
matus di$$icilia aggreditur laude ponùs, quàm vituperatione dignus
e$t, e$to illa non omn, ex parte a$iequatur. Qu{ae}rit ergo quam ob eau-
$am errantes $tel-
l{ae}, qu{ae} $ub primo
orbe feruntur quã
to magis ab eo di
$tat, non tãto plu
ribus motib<_>9</_> cieã
tur: $ed qu{ae} $unt
intermedi{ae} plures
motus obtineant,
quim qu{ae} lõgiùs
di$tant. Videtur e-
nim rationi con-
$entaneum, vt or-
dine $uo motio-
nes proce dant: &
cùm $upremuiglo
bus vnam tancùm
$ubeat, qui illum
deorsŭ ver$us pro
ximè cò$equitur,
duas vendicet: &
huic {pro}ximus tres,
atque ita deinceps
reliqui, vt tandem
in$imus multitudi
ne motionum reli
quos omnes $upe-
ret. Et tamen con
tra fieri videmus,
nimirum inferio-
res paucioribus,
quàm aliquos $u-
periores, motibus
agitari. Nam Sol & luna, qui planetarum ($ic exi$timauit Ari$toteles) in$imi $unt, pau-
ciores $ortiuntur motos, qu@m quinque $uperiores, qui longiori intercapedine di$si-
dent à terra, & ad $upremam $ph{ae}ram magis appropinquant: $iquidem Eudoxus A$tro
<mgl>Eudoxus.</mgl>
logorum $ui temporis periti$si@us Soli & lun{ae} tres tantùm motus attribuit, cùm alijs
quinque errantibus $ingulis quaternos motus a$signarit.</p>
<p><ac b> Mani$e$tum autem }</ac> Talem e$$e ordinem planetarum vt alij $itu $upetiores, alij
in$eriores $int, quod $uppo$uerat, experimento $en$us compertum e$$e inquit. No
ta$$e enim aliquando $e ait lunam cùm {ae}qua portione illu$trata e$$et, $e $e Martis
<mgl>Lunam ali
quando $e
Marti $up-
po$ui$$e.</mgl>
$tell{ae} $uppo$ui$$e, eamque ob$cura$$e, quod planè indicat Marrem luna $uperiorem e$-
$e. Id\~e quoq. de ordine inter c{ae}teros planetas ab A$trologis pronuntiatum e$$e inquit,
pr{ae}$ertim ab A Egyptijs & Baby lonijs, qui in eius rei $tudiũ diligenti$@ime incubuerũt.</p>
<p><ac c> Hoc etiam non iniuria}</ac> Alteram proponit qu{ae}$tion\~e, cur in $upremo oròe) putauit
enim Ari$toteles vltra Aplanem nullum cœle$tem globum dari) tanta a$trorum multi
tudo $plendeat, vt eorem numerus non videatur à nobis comprehenda po$$e, in in$e-
rioribus autem non plura $int, $ed in $ingulis globis $ingula.</p>
</tf>

<pb 295>[res-1444-1-v_0303_295_t0]<rh>DE COELO CAP. XII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
dem conuer$ione tanta est multitudo $t ellarum, vt vni-
uer$us ordo $ubire non po$$e numerum videatur: in cateris
autem vna $eor$um e$t $tella, duæ verò plures eodem in or
be non videntur e$$e infixæ. De his igitur benè $e $e habet,
& maiorem quærere cognitionem, & $i paruæ occa$iones
habentur, tantaque e$t eorum remotio, quæ accidunt cir-
ca ip$a. Si tamen ex talibus contem plemur, non egredi me
tas rationis videbitur id, quod nunc dubitatur. <n d> Sed nos
de ip$is, vt de corporibus ac vnit atibus or dinem quidem
habantibus, inanimatis autem penitus, cogitamus: opor-
tet autem ip$a viuentia e$$e exi$timare, atque actionem
habere. Sic enim id, quod accidit, non videbitur à ratione
exorbitare. <n e> Nam ei quidem, quod optimè $e $e habet,
<mgl>_text. 62._</mgl>
ine$$e ip$um bonum $ine actione videtur: ei verò, quod illi
est propinqui$$imum, perparuam ac vnam. At bi$ce, quæ
$unt remoti$$ima perplures: quemadmodum & in corpori-
bus $ieri$olet. Aliud enim benè $e $e habet nullũ exerciti-
um $ubiens, aliud leui deambulatione facta, aliud & cur
$u indiget, & luctatione, ac puluere: alẏ rur$us neque quo
uis exercendi modo, hoc unquam inerit bonum, $ed aliud
quippiam con$equit ur. <n f> Rec@è autem agere, aut multa aut
<mgl>_text. 63._</mgl>
$æpè, di$$icile e$t: veluti talos Coen$es mille proẏcere, im-
po$$ibile e$t: $ed vnum, vel duos, facilius e$t. <n g> ctrur$us cũ
hoc quidem illius gratia, illud autem ob aliud, & illud
item ob aliud e$t faciendum: in vno quidem duobu$ue fa
ciliùs aui$piam $inem attinget. Ac quo per plur a proce-
dit, eo illum di$$iciliùs a$$e quetur. <n h> Quapropter & $tella
rũ action\~e tal\~e exi$timare oportet, qualis animalium e$t,
ac planetarum. Etenim hic hominis actiones plurimæ
$unt. Multa enim bona con$equi potest. Quare
multa agit, & aliornm nimirum gratia. ci verò quod.
<mgl>_text. 64._</mgl>
</tf>
<tf 2>
<p><ac d> Sed nos de ip$is }</ac> Cur propo$it{ae} qu{ae}$tiones explicatu $int di$$iciles cau$am e$$e ait
quia cœle$tia corpora qua$i ordinem quendam $olummodo inter $e habentia & vt vi-
t{ae} expertia, atque
adeo tamquã fine
ratione agenria cõ
$ideramus: cam ta
men illa & vita &
intellectu @ olleãt,
nec temerè, aut $o
lo natur{ae} impetu
cieantur. Hinc e-
nim $it, vt multitu
do motuum nõ $i
tu, $ed vtilitate &
cõmuni bono to-
tius vniuer$i, quo
vt in finem ordi-
natur, metiēda $it.
Attribuit aut\~e Ari
<mgr>Vitã quo-
modo Ari$
toteles cœ
lo tribuat.</mgr>
$toteles cœle$tib<_>9</_>
corporibus vitam
non ab anima in-
formante, vt iam
alibi expo$uimus,
$ed ab intelligen-
tia a$si$tente.</p>
<p><ac e> Nam ei qui-
dem)</ac> vt propo$i-
tam di$$icultatem
expediat $upponit
dari in entibus à
materi{ae} concietio
ne abiunctis ordi-
nem quendã, quo
veluti per certos
grad<_>9</_> $ingula $int
d@po$ita. Nãquod
omnium $elici$si-
mum e$t & bo-
<mgr>Diuer$i
gradus im-
mat rialiũ
$ub$tantia-
rum.</mgr>
num omne in $e
cõplectitur, id e$t
Deus, nulla penit<_>9</_>
eget operatione,
vt bonum a$$equatur, proindeque $emper e$t immobile. Quod autem illi proximũ e$t,
vnius tantũ actionis indiget: alia pluribus. Hoc autem $imilitudine quadam videre li-
cet in corporibus, qu{ae} prolper{ae} aduer${ae}que valetudini $unt obnoxia. Etenim illud opti
mè affectũ c\~e$etur, quod ad bona habitudin\~e exercitatione aliqua non indiget: tum in
$ecundo gradu e$t illud, quod mediocri deãbulatione valetudin\~e cõ$equitur, in tertio
quod cŭ illa careat, ad eã recuperandã multiplici exercitatione opus habet, vt cur$u, ln
cta, deainbulatione: in quarto quod e$t de$perata valetudine, ita vt nulla nã opera aut
indu$tria po$sit õnino conuale$cere, $ed aliquod dŭtaxat morbi allenamentũ obtinere.</p>
<p><ac f> Rectè aut\~e agere}</ac> In in$eriorib<_>9</_> ordinibus ea inquit excell\~etiora haberi, qu{ae} multa,
eaq. benè agere po$sũt, quod $anè perquãdi$$icile e$t. Nã $emel atq. itetũ rectè agere fa
cili<_>9</_> e$t, quãillud idē ${ae}pi$simè, vt exēpli gratia, in talario ludo $acile $ieri pote$t, vt \~qs
</tf>

<pb 296>[res-1444-1-v_0304_296_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
quamoptimè $e $e habet, non e$t opus actione: e$t enim id
gratia cuius cæter a agunt, actio verò $emper in duobus cõ
$i$tu: quando & id gratia cuius agitur, e$t & id, quod hu
ius gratia agit. At cæterorum animalium, pauciores $unt:
& plantarum paruaquædā e$t, ac vna forta$$e: aut enim
vnũ quidem e$t, quod con$equi po$$unt qu\~eadmodũ & ho
mo, aut & ip$a multa, omnia antecedunt ad ip$um opti-
mum con$equendum. <n i> Aliud igitur habet optimum ip-
$um, & particeps e$t ip$ius, aliud per pauca prope accedit,
aliud per multa: aliud non aggre ditur, $ed $atis est propê
ad ip$um vltimum peruenire. Veluti $i $anitas e$t $inis,
aliud $emper e$t $anum, aliud macie affectum, aliud cur$u
facto in maciem deductum, aliud & alio quopiam acto ip
$ius gratia cur$us: quare plures ip$ius $unt motiones. est
& id, quod ad $anitatem ip$am accedere nequit, $ed ad
<mgr>_Tex. 65._</mgr>
cur$um $olum, aut ad maciem: at que horum alterum est
ip$i $inis. Nam maximè quidem e$t optimum omnibus, il.
<mgr>_Tex. 66._</mgr>
lum con$equi finem Quod $i hoc non $iat $emper melius e$t
quanto optimo propin quius e$t, & idcircò terra quidem
non mouetur omnino, propin qua verò paucis motibus mo-
uentur. Non enim ad vltimum ip$um perueniunt, $ed
quou$que con$equi diuini{$s}imum ip$um principium po{$s}ũt.
Primum autem cœlum continuò per vnum motum illud
a$$equitur: at ea quæ$unt in medio primi ac vltimorum,
perueniunt quidem, per plures tamen motiones perueniũt.
<n K> Illud autem in prima quidem latione magnam copiam
<mgr>_Tex. 67._</mgr>
e$$e $tellarum: cæterarum verò $tellarum quanque $eorsũ
proprias motiones habere, quod quidem dubitatio est $e-
cunda; ob vnum quidem primum quispiam cum ratione
<mgr>_Tex. 68._</mgr>
e$$e putabit. Primæ nanque vitæ & principij cuiu$que pri
mi, magnam ad cæter a intelligere exce{$s}ionem e$$e oportet.
<n l> Hoc autem accidere per rationem videtur: prima nãq.
<mgr>_Tex. 69._</mgr>
vna quidem e$t, multa autem diuinorum corporum mo-
uet. Cæteræ verò multæ quidem $unt, vnum tamen quæq.
tantummodo mouet. Vagarum onim $tellarum quæque
pluribus lationibus fertur. Hoc igitur pacto natura ip$a
in æqualitatem hæc redigit, atque or dinem qnendam fa-
</tf>
<tf 2>
vnum aut duo. Coos iaciat, at mille continuato ordine Coos iacere, adeò di$$icile vi
ditur, vt nullo modo accidere po$$e videatur.</p>
<p><ac g> Et tur$u, cum
hoc}</ac> Quod de di$
$ient ate recte o-
perandi proxime
dixerat o$tedit ex
emplo earum re-
rum, qu{ae} ob aliũ
& alium $inem ve
<mgl>Qu{ae} mul-
tis & incer
tis medijs
egent, di$$i
cilè acqui-
ri.</mgl>
l@ti catena quad ã
pe@$iciuntur. qui $i
nis $i paucioribus
ac de$iaitis medijs
qu{ae}rendus $it, fa@i
$ius adipi$cetur,
quã $i multis atq.
incertis, in quibus
qu{ae}tendis adhibē
di$que di$$icile e$t
non errare aliquã
do.</p>
<p><ac h> Quapropter &
$tellarum }</ac> Motus
cœle$tium corpo-
rum quoad multi
tudiuem & pauci
tatem $imiles e$$e
ait operationibus
animantiũ & plan
tarum, qu{ae} $uam
per$ectionem nõ
eodem modo a$$e
quũtur, $ed alia $ũ
ctionib<_>9</_> pluribus,
alia paucioribus.
Porro in$titutũ A
ri$totelis e$t, $i@uti
deducit S. Tho-
mas hoc loco, vt
ex dictis colliga-
mus quinque e$$e
ordines entiũ. E$t
enim primum ac
$upremũ ens, quod
obtinet perfectum
bonum $ine ope-
ratione. Secundũ,
quod ad id appro
pinquat vno aut
paucis motibus. Tertium, quod ad id conatur accedere multis operationibus. Quartum,
quod ab eo longiùs di$tat, & tamen aliquid qua$i pr{ae}nium vno aut paucis motibus cõ-
parat. In$imum, quod nihil horum valet acquirere, & motu vacat. Quo fit vt bi$ariam
aliquid po$sit omni motu carere, vel quia poti$simum e$t, vel quia imper$ecti$simum.</p>
</tf>

<pb 297>[res-1444-1-v_0305_297_t0]<rh>DE COELO CAP. XII EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
cit, vni quidem lationi multa corpora, vni corpori lationes
complures reddens: <n m> & in$uper ob hoc, vnum cæteræ
<mgl>_Tex. 70._</mgl>
sphæræ corpus habent, quod multa corpora mou\~et, & quæ
$unt ante vltimam, & quæ vnã po{$s}ident $tellam. In mul-
tis enim sphæris vltima $phæra ligata fertur: $phæra au-
tem quoque corpus. Illius igitur ip$um opus comune erit.
ctenim cuiu$que propria natura latio; ip$a aut\~e qua$i ad-
<mgl>_Text. 71._</mgl>
iacet: ad $initum vero, finiti corporis omnis potentia e$t.
</tf>
<tf 2>
<p><ac i> Aliud igitur }</ac> Accommedat qu{ae} paulò ante dixit ad rem propo$itam, et$i adeò on-
$curè, vt vix po$sit intelligi. Videtur ergo $uperiores gradus di$tribuere hunc in mo-
dum. In $upremo $unt intelligenti{ae}, quarum prima, nempe Deus $ummi boni po$$e$-
$ione $ruitur absque omni pror$us motu: c{ae}ter{ae} ad id pro $uo captu pertin gunt absquo
motu phy$ico. Secundum gradum obtinet $uprema $ph{ae}ra, $iue orbis $tellatus (hunc
<mgr>Stellatũ or
bē con$ti-
tuit Ati$to
teles $upre
mũomniũ.</mgr>
enim $ecit Ari$toteles omnium primum) quia vno motu ad optimum accedit prout e$t
maximè vniuer$alis cau$a rerum corporalium, omnium q. motuũ in$eriorum. Tertium
planet{ae}, qui per motus plures $ortiuntar etiam vniuer$alem cau$alitatem in in$eriora,
$ed tamen eorum quilibet $upero corpori $ubditur. Quartum, tria $uperiora eleméta
qu{ae} tum impul$u
le@tatis aut graui
tatis, tum motu $u
periorum corporũ
cientur: & vnum-
quodq eorũ $u@m
etiam motum affe
ctionemue inferio
ri quantum pote$t
cõmunicat. Quin-
tam terra, qu{ae} h{ae}-
ret immob. lis &
inter omnia corpora in$im{ae} not{ae} e$t, nec iam in$ra $e aliud habet $ibi $ubiectum cor
pus, cui propriam motionem aut aliud quid $ibi peculiare impertiat.</p>
<p>Ex his eruenda e$t re$pon$io ad primam qu{ae}$tionem, quam Ari$toteles initio capitis
excitauit, vt nimirŭ dicamus propterea non multiplicari motus in corporibus cœle$ti-
bus $ecundũ ordinem $itus, quia cũm moueantur ad obtinendũ pro $uo captu, & imita-
tione adumbrandũ $ummum bonũ, quod e$t vniuer$alis cau$a retum omniũ: ex ratione
huiu$ce $inis & $copi, ad qu\~e tendunr, $ortiuntur plures aut pauciores motus, non verò
ex ordine $itus, quo $unt di$po$ita, Nec enim accõmoda ad in$luendŭ ratio po$cebat, vt
planet{ae} omnes quo in$eriores eo plures motus $ubirent. Qua de re $uo loco plura.</p>
<p><ac k> Illud aut\~e in prima quidem}</ac> Diluit po$terior\~e controuer$iam, qua qu{ae}rebatur cur
<mgr>Cur in$um
mo orbe
$int tot $i-
dera, in in-
ferioribus
vero $ingu
la in $ingu
lis dũtaxat.</mgr>
in $upremo orbe tot $tell{ae} $ulgeant, in inferioribus aut\~e $ingul{ae} tantùm in $ingulis: af-
fertq. eius rei tres cau$as: quarũ prima petita e$t ab excellentia: primi orbis, tum quoad
vitam, quia a nobiliori intelligentia mouetur: tum quoad vniuer$alioré cau$alitatem
qu{ae} ex triplici $onte oritur: videlicet quia immediatius $e habét ad primũ motorem:
quia continet & circŭuehit omnes alias $ph{ae}ras: quia eius motus $implici$simus e$t &
veloci$simns, atque adeo c{ae}terorũ motuum regula. Con$tat aut\~e id, quod nobili$simũ
e$t, magisq. actiuũ in corporibus cœle$tibus e$$e $tellam. Quo fit vt maximè con$enta-
neum fuerit $upremũ globum multis $tellis collucere. His non ob$tat quod duo orbes
cœle$tes, qui $upra $tellatũ $ũt cõ$tituti (vt po$teriores a$trologi tradiderũt) nullũ $idus
in $e contineant. Sat enim e$t, vt annotauit hoc loco D. Thomas, eorũ motum ordinari
ad motum inerrantium $iderum, quandoquid\~e $ph{ae}r{ae} conuer$io e$t propter $tellarum
delationem, vt Ari$toteles docuit 12. Metaph. cap. 8. text. 48. et$i non $it h{ae}c exi$ti-
manda cau$a ad{ae}quata eorum motus, vt ahbi in hoc opere dicimus.</p>
<p><ac l> Hoc autem accider}</ac> Secunda cau$a e$t, quia volui natura hac in re quodammodo
<mgr>Natura {ae}-
quabilita-
tis amica.</mgr>
{ae}quabilem iuris compen$ationem $eruare, dum cui pauciores dedit motus, ei plures
$tellas indidit, & quibus plures motus conce$sit, $ingula tantum $idera attribuit.</p>
<p><ac m> Et in$uper}</ac> Tertia cau$a e$t, quia cum primus globus circum$erat cõmuni conuer-
$ione omnes in$eriores orbes propter diurnum motum, cuiu$que planet{ae}, $i pr{ae}rer hoc
deberet etiam plures $tellas in ei$dem orbibus circumagere, foret hoc motori parum
accommodatũ, non quod eius virtus fatigetur, nec quod cœlum graue $it: $ed quia cu-
iu$libet corporis e$t virtus dignitasq. $inita cõparatione alterius corporis: $icq. impul-
$us, qui $tata ac de$inita lege primo mobili imprimitur, non haberet proportionem ad
in$eriorum orbium, dignitatem ex $tellarum multitudine obuenientem.</p>
</tf>

<pb 298>[res-1444-1-v_0306_298_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
Sed de $tcilis quidem, quæ conuer$ione feruntur, quales
nam $ubstantia $int atque figura, & de loco ip$arum at-
que or dine, $atis iam diximus.</p>
</tf>
<tf 2>
<p>Hi@ ad @evte multa fai$$e hoc capite a$$etta ab Ari$torele de motu octaui orbis, de
namero $ph{ae}ra-
tum. & de $leila-
rum errantiũ con
uer$ionibu;, deq-
earumdem $iru,
qu{ae} aliter $e ha-
bere po$teriores
a$trologi tradiderunt longa ob$eruatione edocti, de quibus partim iam alibi dixi-
mus, partim dicemus $uo loco.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
NVM RECTE SE HABEANT QVÆ
de numero $tellarum inerrantium: de cœli
imaginibus; & de $iderum magnitu-
dine ab A$tronomis traduntur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
DE INERRANTIVM STELLA.
rum numero.</h>
<p>Qæri $olet an $tellæ ab A $tronomis certo nu-
mero po$sint comprehendi. Quod non po$-
$int videtur o$tendi hi$ce argumentis. Primùm,
<mgl>Quod vi-
doantur in
numer{ae} 1.
argum.</mgl>
<mgr>Via lactea.</mgr>
quia Galaxia, $iue lacteus circulus non e$t aliud,
quàm pars quædam $irmamenti co@$per$a mi-
nuti$simis $tellis, quæ nec præ exiguitate in-
terno$ci po$$unt, nec præ multitudine recen-
$eri. Secundò, quia ver$us polum Arcticum $erena nocte, præ$ertina
<mgl>2. arg.</mgl>
hyemali tempore, apparent $idera propemodum in$inita. Tertiò, quia
<mgl>3. arg.</mgl>
Ari$toteles proximo $uperiori capite tex. 61. agno$cit in $upremo or-
be $tellas fermè innumerabiles. Non iniuria, inquit, dubitarit aliquis
quam ob cau$am in prima conuer$ione tanta e$t multitudo $tellarum,
vt v@iuer$us ordo $ubire non po$$e numerum videatur. Quartò (quod
<mgl>4. arg.</mgl>
multo magis vrget) quia $acræ paginæ auctoritas innuit $tellarũ mul-
titudinem à nobis comprehendi non po$$e: in lib. enim Gene$. cap. 15.
<mgr>Genef.</mgr>
dixit Deus Abrahamo, $u$pice cœlum, & numera $tellas, $i pores) Et
iterum cap. 22. Benedicam tibi, & multiplicabo $emen tuum $icut $tel-
las cœli, & velut arenam, quæ e$t in littore maris. Et p$almo 146. Qui
<mgr>P$al.</mgr>
numerat multitudinem $tellarum. Quare videntur $tellæ firmamenti

<pb 299>[res-1444-1-v_0307_299_t0]<rh>DE COELO CAP. XII. QVÆSTIO I.</rh>
plures e$$e, quàm vt ab A$tronomis, aut vllo mortalium $ub certum
numerum vocari queant.</p>
<p>Plinius lib. 2. Natur. l@$t. cap. 41. a$$erit $tellas, in quas dige$$ere cœ-
<mgr>Pl@nius.</mgr>
lum periti, e$$e tantùm mille $excentas e$$ectu, vi$uque in$ignes. A$tro-
logi verò aiunt in $irmamento e$$e mille duntaxat præter duas & vi-
ginti, quæ facilè, & quouis anni tempore notari po$sint. Nobis a$$e-
<mgr>Re$pon$io
ad qu{ae}$t.
de numer.
$tellarum.</mgr>
rendum videtur $tellas $irmamenti, de quibus A $tronomi cogno$cant,
ac di$$erunt, e$$e 1022, $ed multò plures ijs in cœle$ti mundo inueniri,
et$i non tam facilè de$ignari queant. De quibus Ari$toteles lib. 1.
<mgl>Id\~e $tatuit
D. Tho. ad
hunc loc.</mgl>
Meteor, cap. 8. Quæ, inquit $porades, hoc e$t, $par$æ nuncupantur, non
adtò licet in $phæra de$cribere, quòd nulla earũ v$quequaq. euidentem
$itum obtineat $ed $pectantibus cœlum manife$tæ $unt@ Acquod $tellæ
re vera plures $int, quàm to 22. conuincunt $uperiora argumenta.</p>
<p>Idemque a$ierit D. Augu$tinus lib. 16. de Ciuit. Dei c. 23. hi$ce ver-
<mgr>D. Augu$t.</mgr>
bis, Quantò qui$que acutiùs $tellas intuetur, tantò plures videt. Vndè
& acerrimè cernentibus aliquas occultas e$$e meritò æ$timatur; exce-
ptis ijs $ideribus, quæ in alia parte orbis à nobis remoti$sima oriri, &
occidere perhibentur. Po$trcmò, quicumque vniuer$um $tellarum nu-
merum comprehendi$$e & con$crip$i$$e iactantur, $icut Aratus, vel Eu-
<mgl>Aratus.
Eudoxus.</mgl>
doxus, vel $i qui alij $unt, eos libri huius (id e$t Gene$eos) contemnit
auctoritas) Hæc po$trema D. Augu$tini verba refert, approbatq. D.
Thomas in $uis commentarijs ad cap. 15. Gene$cos, $i eius e$t illud opus.
<mgr>D. Thom.</mgr>
Lege quoque $i placet, quæ in eandem $ententiam $crip$it Abulen$is
<mgl>Lege etiã
Sene@ã lib.
2. nat. q. c.
32.</mgl>
ad 1. cap. Deuteronomij q. 6.</p>
<p>A duerte tamen circa $uperiorem illam rationem, quæ de$umitur à
<mgr>De $pl\~edo
le citculi
lactei.</mgr>
multitudine $iderum, quibusvia lactea collucet, nonnullos e$$e, qui cum
magna probabilitate a$$erant, eum circulum non $olum $tellarũ $plen-
dore collucere, $ed partes qua$dam habere den$iores, quæ $olis luce per-
fu$æ $plendorem illum iaculantur. Qua de re in Meteoris.</p>
<h>ARTICVLVS II.
DE COELESTIBVS IMAGINIBVS.</h>
<p>POrrò A $tronomi $tellas à $e notatas in quadraginta octo
<mgl>Plinius nu
merat 72.
imagines
lib. 2. c. 41,</mgl>
con$tellationes, $iue imagines redegerunt: e$t vtrò con$tel-
<mgr>Quid $it
cõ$tellatio</mgr>
latio certus $tellarum numerus, alicuius animalis, $iue al-
terius rei e$$igiem $itu, ordineue repre$entans. Fuit au-
tem hæc cœle$tium imaginum de$criptio adinuenta, vt ita $tellæ
per partes di$tinctæ faciliùs de$ignari, & cogno$ci po$$ent, $icuti af-
$irmat Theon iunior in expo$itione Aratæa. In prædictis con-
<mgr>Theon.</mgr>
$tellationibus principem locum habent duodecim $igna cœle$tia in
Zodiaco $plendentia, quæ Manilius in lib. A$tronom. hi$ce carmi-
nibus depinxit.</p>

<pb 300>[res-1444-1-v_0308_300_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Aurato princeps Aries in vellere fulgens</p>
<mgl>Manilius.</mgl>
<mgr>De his in
libro de
mundo ad
Alex. item
Bedai n tra
ctat. de $tel
larũ, & $ide
rũ ratione.
Dama$c. li.
2. Fid. c. 7.
Ptolem. c.
1. lib. 8. ma
gn{ae} con-
$truct. O-
rontius li.
2. Co$mo-
gr. c. 2. Ioã-
nes à Sa-
crob. cap. 2.
$ph{ae}r.</mgr>
<p>Re$picit admirans aduer$um $urgere Taurum</p>
<p>Summi$$o vultu Geminos, & fronte vocantem:</p>
<p>Quos $equitur Cancer: Cancrum Leo: Virgo Leonem;</p>
<p>Æquato tum Libra die cum tempore noctis</p>
<p>Attrahit argenti fulgentem Scorpion a$tro,</p>
<p>In cuius caudam contentum dirigit arcum</p>
<p>Mixtus Equo, volucrem mi$$orus iamque $agittam.</p>
<p>Tum venit angu$to Capricornus $ydere flexus:</p>
<p>Po$t hunc inflexam diffundit Aquarius vrnam,</p>
<p>Pi$cibus a$$uetas auidè $ubeuntibus vndas,</p>
<p>Quos Aries tangit claudentes vltima $igna.</p>
<p>Cur autem his nominibus $igna appellentur, variæ cau$æ afferri $o-
<mgl>Nomencla
t@r{ae} $igno
rum prima
cau$a.</mgl>
leut. Prima e$t, quia $tellæ in ea parte Zodiaci exi$tentes $uo $itu
& compo$itione exhibent oculis e$$i giem animalium, & aliarum re
rum, quarum ea $unt nomina, vt Capricorni. Quod $imiliter de alijs
cœli imaginibus dicetur.</p>
<p>Secunda cau$a $umpta e$t ab operibus, influxuq. Solis, & ip$arum
<mgl>Secunda
cau$a.</mgl>
con$t llationum; quia nimirum Sol, dum $ub ijs mouetur, actiones edit
aliquo modo re$pondentes naturæ & ingenio animalium, quorum
<mgl>Aries.</mgl>
eæ $unt figuræ. Sicque primum $ignum vocatur Aries, quia vt Aries
animal calidum e$t, ita Sol cum $ub ea Zodiaci parte cur$um pera-
git, incipit qua$i denuò calorem in $ublunarem mundum influere, &
<mgl>Taurus.</mgl>
florum tanquã vellere campos ve$tire. Secundum $ignũ dicitur Taurus,
quod vt Taurus Arietem viribus $uperat, ita Sol iam tunc plus exerit
<mgl>Gemini.</mgl>
caloris, quàm cùm $ub Ariete erat. Tertium, Gemini, quia tunc calor
quo dammodo geminatur in $ublunari orbe, vel quia tunc germinan-
<mgl>Cancer.</mgl>
do geminantur omnia. Quartum, Cancer, quia cùm Sol eò peruenit
more Cancri, qui retrogradum habet motum, iter retro$lectit, & à
nobis di$cedere incipit. Quintum, Leo, quia vt Leo uiribus & calore
<mgl>Le o.</mgl>
præ$tat, ita eo tempore magnam caloris exuperantiam & $iccitatem
<mgl>Vir go.
Libra.</mgl>
corporibus affert. Sextum, Virgo, quod tunc Sol nihil denuò gignat, &
terra eius ardoribus peru$ta nihil pariat. Septimum, Libra, quod tune
Sol dies æquet noctibus, e$$iciatq. velut æquilibrium qualitatum inter
frigus & calorem. Octauum Scorpius, quod tunc primùm aer frigore
<mgl>Scorpius.
Sagittar.
Capricor.</mgl>
pungat. Nonum Sagittarius, quod tunc frigorum vehementiorum &
ventorũ grandinumq. $agittis nos aer impetat. Decimũ, Capricornus,
quia inde Sol in$tar capre{ae} a$cendere rur$um incipit. Vndecimũ, Aqua-
<mgl>Aquarius.
Pi$ees.</mgl>
rius, & duodecimũ Pi$ces, quod tunc pi$cibus pluui{ae} a$$atim aer $undat.</p>
<p>Superioribus cau$is acce$sit poetarum $ictio, qui vel ad gratiã, vel ad
voluptat\~e cœlum fabulis impleuere. Quos no@nulli Genethliaci & iudi-
ciarij imitati $unt: namque ijs, quæ retulimus, $ignorum, aliorumque $i-
derum effactis, non contenti aiunt etiam cœle$ti afflatu, & vi res huma-
nos di$pen$avi ac regi pro conditione $chematum & irradiationum: pro
motuum, vel pro cedentium, vel repedantium habitudine, multipliciq.

<pb 301>[res-1444-1-v_0309_301_t0]<rh>DE COELOCAP. XII. QVÆSTIO I.</rh>
dominatu. Sic domus, loca, anti$cia, horo$copos, a$pectus, partes, aliaque
inextricabilia con$tituunt. Ex quorum notatione præmoneant & de $u
turis multa polliceantur. Ne des, inquiunt, pharmacũluna in Tauro ex-
i$tente, quoniam animal illud ruminat, proindeque $aciet vt pharmacũ
euomatur. Cùm domum ædificaueris, caue ne Scorpius quartũ locum
<mgr>Futilia Af-
trologi{ae} iu
diciari{ae} do
gmata.</mgr>
obtineat, quoniam multi in ea domo Scorpij na$c\~etur. Qui Corona ori\~e
te procreabitur, rex erit: qui in A quario, pi$cator; qui in lyra, mu$icus.
Verùm hæc quantum futilitatis & erroris habeant, iam alibi hoc in li-
bro ex pro$e$$o o$tendimus.</p>
<h>ARTICVLVS III.
DESIDERVM TAM FIXORVM,
quàm errantium magnitudine, eorum,
demque ad terram pro
portione.</h>
<p>DE $tellarum tam fixarum, quàm errantium magni
tudine di$crepantes fuere $ent\~etiæ philo$ophorũ,
<mgr>quid $en$e
rint.</mgr>
vt te$tatur Plutarchus lib. 2. de placitis c. 21. Theo-
<mgl>Plutarchus
Theodore
tus.</mgl>
doretus in libro de materia & mundo, & alij. Stoi
<mgr>Stoici.</mgr>
ci lunam terra maiorem e$$e arbitrati $unt; Parme
<mgr>Parmeni-
des.</mgr>
nides æqualem Soli; Anaximáder decies & nouies
terra ampliorem. Heraclitus Solem ip$um ampli-
<mgr>Anaximan
der.</mgr>
tudi\‘ne humani pedis, Anaximander æqualem ter-
<mgr>Heruclitus
Empedoc.</mgr>
ræ, circulum verò, quo deferri voluit, $epties & vicies terra maiorem pu
tauit. Empedocles terræ pror$us æqualem, Anaxagoras multis pelopõ
<mgr>Anaxagor.
Epicurus.</mgr>
ne$is maiorem, Epicurus autem tantulum, quantulus apparet, aut pau
lò maiorem minoremue, aut aliquid aliud.</p>
<p>De $tellis etiam $irmamenti quorundam opinio fuit eas eiu$dem e$$e
omnes magnitudinis; inæquales autem ob di$tantiæ inæqualitatem ap
parere quòd quædam in infima parte cra$situdinis $phæræ, quædam in
fuprema, reliquæ in media con$i$terent.</p>
<p>Verùm hæc errata peritiores A$tronomi tum rationibus, tum artifi
eio$a $uæ artis notatione correxere. Itaque docent minimam $tellarum
$ixarum, quæ vi$u notari po$sint, e$$e maiorem tota terra: diuiduntq.
$tellas in $ex ordines magnitudine di$tinctos; quorum primus complec-
<mgr>Di$tribu-
tio $tella rũ
in $ex cla$-
$es.</mgr>
titur $tellas 15. maximas ac $plendidi$simas, quæ primæ magnitudinis
appellantur. Secundus minus lucidas 45. quas vocant $ecundæ magni-
tudinis, atque ita v$que ad $extũ ordinem progrediendo. Tertius 208.
Quartus 474. Quintus 217. Sextus 49. His addunt nebulo$as 5. ob$cu-
ras 9.</p>

<pb 302>[res-1444-1-v_0310_302_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tb it>
 ## Quo exce$$u quæuis $tella terram $uperet, \\ aut abea $uperetur.
 ## ¶ De $tellis fixis.
Quæuis $tella magniludinis primæ continet magnitudinem terræ. # 107{1/6} {1/4} vel 107 {1/6}
Quæuis $tella magnitudinis $ecundæ continet magnitudinem terræ. # 90 {25109/216000} vel 90 {1/8}
Quæuis $tella magnitudinis tertiæ continet magnitudinem terræ. # 72{73/216} vel 72{1/3}
Quæuis $tella magnitudinis quartæ continet magnitudinem terræ # 54 {109/125} vel 54 {1/1} {1/2}
Quæuis $tella magnitudinis qui@@æ continet magnitudinem terræ # 36 {5543/46656} vel 36 {1/8}
Quæuis $tella magnitudinis $extæ continet magnitudinem terræ # 18 {45/512} vel 18 {1/10}
 ## ¶ De $tellis errantibus.
Saturnus continet terræ magnitudinens. # 91 {1/8}
Iuppiter continet terræ magnitudinem. # 95 {1/3} {8/4} {3/3} vei 95 {1/2}
Mars continet terræ magnitudinem. # 1 {1/2} {2/1} {7/6} vel 1 {1/2}
Sol continet terræ magnitudinem. # 166 {3/8}
Terra continet Veneris magnitudinem. # 37 @ {1/27}
Terra continet Mercurij magnitudinem. # 21952
Terra continet Lunæ magnitudinem. # 39 {38/125} vel 39 {1/3}
</tb>

<pb 303>[res-1444-1-v_0311_303_t0]<rh>DE COELOCAP. XIII. EXPLANATIO.</rh>
<h it>Capitis decimi tertij explanatio.</h>
<tf 1 it>
<h>CAP. XIII.</h>
<p>R <n a> Estat autem de terra dicere, vbi nam iaceat, &
<mgl>_text. 72._</mgl>
vtrum exijs $it, quæquie$cunt, an exijs, quæ mouen
tur, & de ip$ius quoque $igura. De $itu itaque ip$ius non
eandem omnes opinionem habent; $ed plurimi quidem in
medio iacere dicunt, qui totum cœlum $initum inquiunt
e$$e. <n b> Ij verò qui Italiæ partem habitant, Pytbagoriciq.
vocantur, contrarium a$$erunt: nam in medio quidem ig-
nem e$$e aiunt: terram autem vnam e$$e $tellarum, $orriq.
circa medium, atque hoc pacto noctem at que diem effice-
re. Aliam autem huic contrariam terram conficiunt, quã
terram aduer$am vocant, non ad ea, quæ videntur, ratio-
nes cau$a$que quærentes; $ed ad qua$dam $uas rationes opi
nione$que ea, quæ videntur, trahentes atque ornare conan
tes. Compluribus etiam alijs non ex his, quæ apparent; $ed
<mgl>_Tex. 73._</mgl>
ex rationibus potiùs $umentibus fidem, locum reddere ter
ræ medium non oportere videri pote$t. Præ$tabili{$s}imum
enim corpus locum occupare præ$tabili{$s}imum oportere pu
tant: Atque ignem quidem pra$tabiliorem terra, $inem
autem medẏs ip$is præstabili{$s}imum e$$e. Quare ex his ra
tiocinantes non ip$am in medio $phæræ iacere; $ed potiùs
ignem putant. Præterea Pytbagorici & quia maximè
con$eruari oportet id, quod e$t maximè præcipuum vni-
uer$i, medium verò e$t tale, ideo eum ignem qui lo-
cum hunc occupat, custodiam louis appellant. <n c> Qua$i
<mgl>_Tex. 74._</mgl>
medium $impliciter diceretur: & medium magnitudi-
</tf>
<tf 2>
<p>R <ac a> E$tat autem}</ac> Antea cum de cœlo & a$tris di$putaret Ari$toteles, multa
ad terr{ae} globum attinentia $uppo$uit, nec ea con$irmauit ne di$j@utario-
nis $ilum & progre$lum interrumperet. Deinceps ergo ad ea confirman-
da accedit. Ac primùm in hoc capite veterum $ententias de terr{ae}, $itu, quie
te, & $igura commemorat. Prima opinio fait eorum, qui mundum $initũ
con$tituerunt, hi
enim terrã in me-
dio mundi collo-
carunt, vt Anaxi-
inander, Anaxago
ras, Democritus,
Empedocles, &
Plato: non vt alij
in$init{ae} molis a$-
$ertores, qui me-
dium terr{ae} dare
neutiquam potue-
re, cùm in$initime
dium non $it.</p>
<p><ac b> Ij vorò qui Ita
li{ae} partem habi-
tant}</ac> Secunda opi
nio $uit Pythago-
reorum, qui eam
Itali{ae} partem, qu{ae}
magna Gr{ae}c@a dic
ta e$t, pr{ae}ceptis &
in$tit<?>utis $ais eru-
dierunt. Hi in me-
dio mundi ignem
collocabunt: terrā
vero aiebant mo-
re $tell{ae} mouerin
gyrum circa me-
dium mundi: $imi
hterque aliam ter
ram ponebãt huic
oppo$itã, qu{ae} etiā
citca hanc in or-
bem ver$aretur. Quod autem ignis medium vniuer$i obtineat comprobare nitebantur.
Primùm quia pr{ae}$tantiori corpori nobilior locus debetur, ignis autem pr{ae}$tantior e$t,
quàm terra: & centrum cum $it medium alio quouis loco nobilius cen$etur. Secundo
idem ex eo c@$imabant, quia res pretio${ae} cuiu$modi e$t ignis, tutius in medio $eruan
tur, quàm alibi.</p>
<p><ac c> Qua$i medium $impliciter}</ac> Diluit $uperiores rationes duplex medium di$tinguens,
vnum magnitudinis, alterum natur{ae}: medium magnitudinis dicitur, quod paribus ab ex
tremo lineis di$tat, quale e$t centrũ circuli. Mediũ natur{ae} vocatur id, in quo uis cõ$erua
trix totius cõtinetur, vt cor in animali. His po$itis re$põdet nõ s\~eper mediũ magnitndi
nis e$$e nobili, licet mediũ natur{ae} s\~eper nobilitate excellat. Itaq. e$to ignis omnũ cor-
porũ nobili$simũ foret, nõ ei pro dignitate locus dabatur in cētro mũdi:$iquidē is loc-
</tf>

<pb 304>[res-1444-1-v_0312_304_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
nis, rei medium e$$et, atque naturæ. Enim verò vt in ani-
malibus non idem e$t animalis, atque corporis medium:
$ic e$t magis & circa ip$um cœlum totum exi$timandum.
Igitur propter hanc cau$am non oportet ip$o s circa vni-
uer$um turbari, neque cu$t odiam ad centrum adducere:
$ed illud quærere, mediuns ip$um quæle quid e$t, et vbi e$t
aptum e$$e: illud enim medium principium e$t ac pretio-
$um. Medium verò loci $imeile e$t magis extremo, quam
principio: medium enim terminatur, terminus autem e$t
ip$e $inis: pretio$ius autem e$t id, quod continet & finis,
quàm id, quod $initur. Hoc enim materies e$t, illud $ub$tā-
tia con$titutionis. De loco igiturterræ hanc habent qui-
<mgr>_Tex. 75._</mgr>
dam opinionem. <n d> Similiter et de quiete motuue: non enim
eod\~e modo õnes exi$timãt, $ed qui in medio ip$ā nõ e$$e pu
tant, circa medium moueri dicunt: atque non $olùm hãc.
$ed etiam aduer$am terram, vt prius e$t dictum. Quibu$-
dam etiam & plur a talia corpora circa medium ferri po$-
$e videtur nobis immanife$ta ob terræ obiectionem. Quo-
circa & lunæ defectiones plures, quàm Solis fieri dicunt.
Vnum quodque enim eorum, quæ feruntur obijcere $e $e lu
næ inquiunt, non $olum terram. <n c> Nam cùm terra centrũ
non $it. $ed per ip$ius sotum hemispharium di$tet, nihilpro
bibere putant ea accidere, quæ videntar, $imiliter non ha-
bitantibus nobis in centro, $icut $i in medio etiam e$$et ter
ra. Nihil enim neque nunc ostendit, per dimidiam dia-
metrum di$tantibus nobis. <n f> Quidam autem in centro ip-
$am iacentem volui, & circa ip$um polum per vniuer $um
exten$um moueri dicunt, vt in Timæo e$t $criptum. <n g> Si-
<mgr>_Tex. 76._</mgr>
mili modo de figura quo que ip$ius contenditur. Quibu$-
dam enim rotunda e$$e videtur, quibu$dam verò lata, vt
</tf>
<tf 2>
rationem determinati & de$initi obtinet, quàm determinatis: atque ita potius terr{ae}, qu{ae}
omnium corporum de$picati$sima e$t, debetur, quàm igni, qui inter elementa maxime
actuo$us ac per$ec
tus habetur. Porro
in vniuer$o me-
diũ natur{ae}, quod
re$p\=odet cordi in
animali, e$t corpus
cœle$te, quod c{ae}te
ra continet ac $er-
uat. Quare iuxta
cœlũ poti<_>9</_> elemè
tum ignis con$ti-
tui debet.</p>
<p><ac d> Similiter & de
quiete, motuue)</ac>
Varias proponit
$ententias de mo-
tu & quiete terr{ae}.
Inprimis enim nõ
nulli, qui eam in
medio mundi nõ
con$tituunt, vt Py
thagorei, dicunt
ipsa irrequieta ver
tigine circa me-
diũ agitari. Neque
hanc $olum, quam
nos incolimus, $ed
aliam quoque illi
contrariam vt $u-
pra retulimus quã
&vtùXθouα ap-
pellant, $imili-
ter moueri autu-
mant. Atque eorũ
quidammulta alia
corpora terrea cir
ca medimm ferri
putant, qu{ae} nobis
terr{ae} interpo$itu
oblite$cant. Vnde
& hanc cau$am afferunt cur plures $int eclyp$es lun{ae} quàm Solis, videlicet quia ${ae}pius
terren{ae} moles obijciuntur inter Solem & lunam, quàm luna inter Solem & no$trum
a$pectum.</p>
<p><ac e> Nam cum terra centrum)</ac> Erat hoc contra Pythagoreos argumentum. Si terra non
e$$et in medio mundi horizon $eu finitor, qui terminus e$t no$tri vi$us, non $ecaret sē-
per totam $ph{ae}ram in duo media, $iue in duas partes {ae}quales, ita vt perpetuo nobis ap
parerent $ex $igna $uper terram, ac totidem $ub terra latitare nt. Re$pondebant tamen
terram non e$$e centrum, quia centrum e$t quid in$ectile: terra vero habet magnieudi-
nem, vnde circulus, qui in terr{ae} $uper$icie videtnr, circulus re vera non e$t, licet ita vi-
$ui appateat, vt & multa alia. Coarguitur h{ae}c Pythagoreorum re$pon$io, quia & $i po$-
$et accidere ea diceptio $i terra parum di$taret à medio: non tamen $i ab eo longo $pa
</tf>

<pb 305>[res-1444-1-v_0313_305_t0]<rh>DE COELO CAP. XIII. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
tympanum, cui hoc indicium faciunt. Ctenim cùm oc-
cidit atque oritur $ol, per rectam lineam, $ed non per cur-
uam celari videtur: quippe cùm oporteret, $i e$$et terra
rotunda, diui$ionem $ieri curuam, <n h> non animaduerten-
tes di$tantiam $olis ad terram, & circum$ercntiæ ma-
gnitudinem, quo modo in hi$ce circulis, qui parui emi-
nus videntur, linearesta apparet. Propter hanc igitur
apparentiam non oportet ip$os terræ molem credere ro-
tundam non e$$e. <n i> Addunt in$uper, atque inquiunt $i-
guram hanc nece$$ariò ip$am propter quietem habere.
Etenim modi, qui de motione, quieteue $unt dicti, com-
plures $unt. <n K> Omnes igitur de hoc dubita$$e nece$$a-
<mgl>_text. 77._</mgl>
rium e$t: for$itan erim mentis e$t vacantis ratione non
admirari, cur nam parua quædam pars terræ $i ele-
uata demittatur, fertur, quie$cereque non $olet, ma-
iorque $emper celeriùs fertur: vniuer$a autem terra $i
qui$piam ip$am $ublimem, eleuatamque demittat, fer-
ri non pote$t: nunc verò tantum pondus quie$cit. At
verò $i quispiam etiam partes ip$ius cùm feruntur, an-
tequàm cadant, auferat terram, deor$um $anè feren-
tur, $i nihil ob$titerit. Quare dubitare quidem, om-
<mgl>_Tex. 78._</mgl>
nibus ob philo$ophiam euenit: operam autem eos non de-
di$$e, vt $olutiones non magis ab$urdæ, quàm dubitatio,
videantur, mirum cuipiam $anè videbitur. <n l> Quidam
</tf>
<tf 2>
tio di$iuncta $it. Adde quod alia $unt ph{ae}nomena, qu{ae} apertè indicant terram @en-
per e$$e in medio, de quibus nos $eor$im in qu{ae}$t.</p>
<p><ac f> Quidam autem)</ac> Proponit $ententiam exi$timantium e$$e quidem terram in medio
mundi collocatam, $ed volm in eodem circa axem vniuer $i.</p>
<p><ac g> Simili modo de $igura)</ac> Pro$ert antiquorum placita de figura terr{ae}. Quidam eam
<mgr>Veterũ $em
tenti{ae} de $i
guta ter. {ae}.</mgr>
globo$am e$$e arbitrati $unt: alij latam potiùs qua$i tympanum. Idque eo argumento
probabaut, q na cũ
@ol oritur & occi-
dit, $ecatur a terra
$ecundum rectam
lineam: quod non
accideret $i terra
e$$et globo$a: nec
enim duo corpora
$ph{ae}rica $e $e inter
$ecant aliter, quam
circulari $ectione,
vt in $olis eclyp$i
videre e$t.</p>
<p><ac h> Non animad-
uertentes)</ac> Docet
eos, qui propo$itũ
argumentum affe-
runt, non cõ$idera
re quantum inter
$olem & terrã $pa
tium extendatur,
quantaq $it ip$ius
Solis magnitudo.
(licet paruulus qui
dã circulus nobis
procul $pectãtibus
videatur) Namque
<mgr>Portiones
circulorũ
cur globo
${ae} videan-
tur.</mgr>
portiones magno-
rum circulorũ pro
pter $patij interca-
pedinem & $i re ve
ra globo${ae} $igur{ae}
$int, plan{ae} ac lat{ae} apparent.</p>
<p><ac i> Addunt in$uper)</ac> Aliam addunt rationem, qui terram latam e$$e inquiunt: nimirum
quia $i ura $ph{ae}rica ad motum proptia e$t: cùm tangat in puncto $uper$iciem:lata ve-
<mgr>Figura
$ph{ae}rica tã
git in pun
cto.</mgr>
ro, quia $e tota tangit, maximè e$t idonea ad quietem. Sed huius etiam rationis vani-
tas ex ijs, qu{ae} progre$$u dicentur, per$picua euadet.</p>
<p><ac K> Omnes rigitur)</ac> Accedit ad re$ellendos eos, qui licet terram quie$cere verè iudica-
rint, in eius tamen quietis cau$a a$signanda decepti $unt. Ac primùm obtu$i ingenij
e$$e inquit non admirari qua ratione $iat, vt cum terr{ae} portiones omnes deor$um fe-
rantur, & $i quis vnam aliquam $ubtrahat, qu{ae} motum $upetioris impediat, nunquam
omnino in$erior deor$um ferri ce$let, donec aliquid occurrat, quod motionem inhi-
beat: & tamen tota terr{ae} moles, cùm nihil infra $it, quod ei re$i$tar, non deor$um
cadat $ed quie$cat.</p>
<p><ac l> Quidam enim)</ac> Xenophanes Colophonius, vt propo$itam di$$icultatem expedi-
<mgr>Xenopha.</mgr>
ret & dubitationibus modum imponeret, cau$am quietis terr{ae} e$$e dixit in$initam
eius profunditatem, quod nimirum in parte inferiori radices haberet in immen$um
$patium di$$u$as. Quam $ententiam deri$it Empedocles in $uo poemate hi$ce ver$ibus.
<mgr>Empedocl.</mgr></p>
</tf>

<pb 306>[res-1444-1-v_0314_306_t0]<rh>IN II. LIB. ARIS TOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
enim ob hoc infinitam inferam terræ partem inquiunt
e$$e, in in$initum ip$am radicatam e$$e dicentes: vt Xe-
nophanes Colophonius dixit. ne mole$tias habeant cau-
$as quæritantes. Quocirca & Empedocles $ic increpa-
uit, in$inita e$t profunditas terræ copio$us que Æiher,
quæ per multa iam ora, linguasque dicta frustra $unt
effu$a hominum eorum, qui per parum ip$ius vniuer$i vi-
derunt. <n m> Quidam $uper aquam iacere dicunt. Hanc
enim $ententiam vetusti{$s}imam accepimus, quam Tha-
letem Mile$ium dixi{$s}e ferunt: terram, inquam, ideo
quie$cere, perinde atque lignum, aut quippiam tale na-
tat. Etenim nihil horum $uper aerem manere e$t ap-
tum, $ed $uper aquam: qua$i non eadem $it de terra ra-
<mgr>_Tex. 79._</mgr>
tio atque aqua, quæ terram vehit. Neque enim aqua
$ublimis manere e$t apta, $ed $uper aliquid $emper e$t.
Praterea vt aer leuior e$t, quàm aqua, $ic & aqua le-
uior, quàm terra. Quare quonam modo id, quod est le-
uius, infra id, quod grauis e$t naturæ, iacere putant?
Præterea $i to ta e$t apta $uper aquam manere, patet &
quamque partem ip$ius identidem aptam e{$s}e: nunc au-
tem hoc fieri non videtur, $ed quæuis pars in $undum &
celeriùs maior fertur. At enim v$que ad quendam ter-
<mgr>_Tex. 80._</mgr>
minum quarere videntur $ed non quou$q. dubitationis in-
qui$itio fieri pote$t. E$t enim nohis hæc omnibus con$ue-
tudo non ad rem ip$am, quæ$tionem facere, $ed ad eum, qui
contraria dicit. Etenim in $eip$o eou$q. quærit, vltra quod
ip$e contra $e ip$um dicere nequit. Quapropter bene quæ-
$iturum, aptum idoneum\’{que} e$$e ad inferendas generi accõ-
modatas in$iciationes oportet. E$t aut\~e talis qui vniuer$as
differentias e$t contemplatus. <n n> Anaximenes aui\~e, Ana-
<mgr>_text. 81._</mgr>
xagoras & Democritus latitudinem cau$am manendi ip
$am inquiunt e$$e: non enim diuidere, $ed operire aer\~e di-
cunt inferum: quod quidem lalitudin\~e habentia corpora
faccre videntur. Hæc enim & à ventis cum difficultate
moueri po{$s}unt propter adhæ$ionem. Hoc id\~e igitur lati-
tudine terram inquiũt ad aerem facere, hunc aut\~enon ha-
</tf>
<tf 2>
<p>Quod cœlum immen$um, quod $it $ine fine pro$unda
Tellus, h{ae}c temerè iactantur inania vulgo
Verba viris, quibus haud natura e$t cognita rerum.</p>
<p><ac m> Quidam $uper aquam)</ac> Alij, è quorum numero dicitur $ui$$e Thales Mile$ius, pu-
<mgl>Thales.</mgl>
tarunt terram ab
aqua $u$tineri, non
aliter, quàm lignũ
aut aliud quid e-
iu$modi aqu{ae} in-
natans. Verùm h{ae}c
opinio tripliciter
confutatur. Primũ
quia vt terra $i e@e
uetur de$c\~edit, ita
& aqua. Quare o-
portebit dari ali-
quid, quod ip$am
aquam $u$tineat.
Item quia natur{ae}
decreto grauiora
$ub$ident leuiori-
bus, at aqua leuior
e$t, quàm terra, $i-
cuti & aer leuior,
quã aqui. Tertiò,
<mgl>Id\~e motus,
eadé quies
toti<_>9</_> & par
tis.</mgl>
quia idem e$t mo
tus, eademq. quies
totius & partium.
Proindeq. $i tota
terra innataret a-
quis idem arcide.
ret terr{ae} portioni
bus: quod tamen
experienti{ae} palam
repugnat. Liquet
igitur $uperiores
philo$ophos non
exquilitè fui$$e rē
per$crutatos, $ed
ratione, qu{ae} eis
quoquomodo ve-
ri$imilis vi$a e$t,
fuifle cõtētos, vt in
alijs qu{ae}$tionibus
non rarò accidit,</p>
<p><ac n> Anaximene)</ac>
Eos cõmemorat,
qui cau$am quietis
<mgl>Qui causã
quietis ter
r{ae} in eius
latitudin\~e
eontulere.</mgl>
terr{ae} contulerunt
in eius latitudincm: quod videlicet quamuis terra $napte natura deor$um tendat, ne-
quit $ubiectum aerem di$$eca@e: $ed eum potius premit, arque conden$at, vt alia lata
corpora facere con$ueuerunt: ideoque cùm aer locum, in quem cedat, non habeat, ter-
ram impo$itam $o$tinet, nec eam moueti $init: quemadmodum & aer clep$y dra inclu-
$us, quamdiu $uperius ori$icium obturatum e$t, aqu{ae} $ubeunti locum negat.</p>
</tf>

<pb 307>[res-1444-1-v_0315_307_t0]<rh>DE COELOCAP. XIII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
bentem locum ad quem migrabit $ufficientem, $imul infra
quie$cere, perinde at que aqua in hi$ce va$is, quæ $urripiunt
aquam. Po{$s}e verò acrem pondus magnũ $i cõprehendatur
inferre, compluribus $ignis o$tendunt. <n o> Primum igitur $i
non lata $igura $it terræ, propter hoc non quie$cat. Quietis
<mgl>_text. 82._</mgl>
tamen non latitudo $ola e$t cau$a ex hi$ce, quæ dicunt, $ed
magnitudo magis: nam propter angu$tias aere tran$itum
non habente, manet ob multitudin\~e. Aer aut\~e e$t copio$us
ex eo, quia à magnitudine comprehenditur magna terræ.
Quare hoc ip$um e$t, & $i rotunda quid\~e est terra, tanta
aut\~e mole: $ententia enimillorũ mancbit. <n p> Omnino aut\~e
<mgl>_text. 83._</mgl>
ad eos, quidicunt ita de motu, nõ de partibus e$t cont\~etio,
$ed de aliquo toto ac vniuer$o. A principio enim e$t deter
minatũ num $it qui$piã motus natura corporibus cõpet\~es,
an nullus $it: & vtrũ naturalis quid\~e nullus$it pror$us, vio
lentus aut\~e$it. Atq. cũ de his ip$is prius $int de$inita, quæ
profacultate præ$enti potuimus his vt veris vtamur nũc
oportet. Nam $i nullus natura motus cõpetit, neque viol\~e-
tus vllus erit profecto: $i vero neuter e$t, nihil omnino moue
bitur: prius enim e$t de$initũ nece{$s}ario hæc euenire: & in
$uper nec quicquã quie$cere pote$t: nã vt & motus natura
alius cõpetit, alius. e$t violentus, $ic et quies. At $i motus
<mgl>_text. 84._</mgl>
qui$piã e$t $ecundum naturã, non violenta latio $olum, nec
quies erit. Quare $i terra nunc vi quie$cit, violenta quoq.
<mgl>_text. 85._</mgl>
latiõe ob cõuer$ion\~e ad mediũ ip$um acce{$s}it. Omnes enim
hanc causã dicunt ex hi$ce, quæ in humidis ferũtur, & cir
ca aerem accidunt. In his maior a $emper grauioraque ad
ip$um conucr$ionis medium pergunt. Iccirco & terram
omnes, qui cælum ortum a{$s}erunt e{$s}e, ad ip$um acce{$s}i$$e
medium aiunt. Quia vero manet, cau$am quærunt, &
dicunt partim hoc modo, latitudinem inquam ac magni-
tudin\~e cau$am ip$ius e{$s}e: partim vt <n q> c mpedocles cen$et,
cælum conuer$ione $ua celeriore, quam est terræ motio, la
tionem ip$ius prohibere: vt fit in aqua, quæ in cyathis est.
Hæc enim cum cyathus orbe fertur, & $i $æpe cyathus
</tf>
<tf 2>
<p><ac o> Primum igitur</ac> Superiorem $ententiã te$ellit. Primũm quia $upponit terram e$le
$igur{ae} lat{ae}, non totund{ae}. Item quia $i ab aere $ubiecto terra $u$tentata quie$cit, eius
<mgr>C\=ofutatio
proxim{ae}
$ententi{ae}.</mgr>
rei non tain videtur e$$e cau$a latitudo, quam magnitudo, quia nimirũ terra hinc inde
aer\~e $ibi $ubijcit,
nec ei vlla patte
exitum. relinquit.
Quod etiã accide-
ret $i nihilominus
rerra non lata $ed
globo$a e$$et.</p>
<p><ac p> Omnino aut\~e}</ac>
Di$putat cõtra eã-
dem a$$ertionem
ares eius auctores.
cùm nullum omni
no motum terram
habere inquiũt, nõ
de motu terr{ae} $im
pliciter, $ed de om
nium corporũ mo
tu propo$ur$$e qu{ae}
$tioné, videriq. ad-
duoita$$e vtrù om
nia corpora moue
antur, an quie$cãt:
& vtrũ natura, an
per vîm quie$cãt,
vel moueantur: $i-
quidem terra par-
ticula qu{ae}dāe$t to
tius mundi. Quare
$icuti de terra, ita
& de alijs dubita-
tio e$$e pote$t. Sup
ponenda tam\~e e$$e
aitiad huius cõtro
uer$i{ae} explicatio
nem qu{ae} de hac re
initio primi libri
di$putata $unt, v-
trum videlicet cor
poribus naturalis
aliqua motio con
ueniat, an nõ: alia-
que ad eundē locũ
pertinentia. Tũ ita
<mgr>quietem in
medio mũ
di natural\~e
e$$e terr{ae}.</mgr>
argumentatur, $i
quies in medio nõ
e$t natoralis terr{ae}, $ed violēta, $equitur motũ ad mediũ non cõuenire ei $ecundũ natu-
rā, $ed per vim ob cœli circumuection\~e: $iquid\~e qui terrã violenter quie$cere in med o
volunt, hanc cau$am afferũt, cur in mediũ vergat, quemadmodũ aquam & aerē propter
rerũ generationes per vim in vnũ congregari, & ad mediũ ferri inquiũt. At quod terra
contra $uam naturam in medium tendat, & in eo etiam vi quie$cat ab$urdũ dictu e$t.
<mgr>Sententia
Empedoel.</mgr></p>
<p><ac q> Vt Empedocles)</ac> Opinio Empedoclis fuit ideo terrã quie$cere, quia cœlũ rapidi$sima
</tf>

<pb 308>[res-1444-1-v_0316_308_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
adeò vertitur, vt $upra fundum, infra labra fiant, non
fertur tamen deor$um, apta deor$um ferri propter ean-
dem cau$am $anè. At $ineque conuer$io, neque latitu-
<mgr>_text. 86._</mgr>
do prohibeat, quor$um indequa$o aere cedente ac abeunte
feretur? Ad medium enim vi lata e$t, vique etian in ip$o
manet, lationem verò ip$ius e$$e quandam $ecundum na-
turam nece$$e e$t. Hæc igitur e$t ne ea, qua $ur$um itur,
an ea, qua itur deor$um, an alia quædam: aliquam enim
e$$e nece$$e e$t? Quod $i non magis e$t ea, qua $uper a loca
petuntur, quàm ea, qua itur deor$um, aer verò $uperior
lationem eam non prohibet, qua pergitur $ur$um, neque
is $anè, qui e$t $ub terra, eandem prohibere, qua itur deor-
$um, pote$t. Ea$dem enim cau$as ei$dem eorundem e$$e
nece$$e e$t. <n r> Præterea illud etiam ad Empedoclem qui$-
<mgr>_text. 87._</mgr>
piam dixerit: quando enim3<?> elementa di$cordiæ expertia
erant, quænam cau$a terræ quietis er at: non enim tunc,
conuer$ionem cau$am e$$e dicet. <n f> Ab$urdum e$t etiam
non intelligere; priùs quidem terræ partes ob cõuer$ionem
ad medium e$$e latas: nunc autem quam ob cau$am vni-
uer$a quæ pondus habent, ad ip$am feruntur: non enim
conuer$io nobis propinqua e$t. Præterea, quam ob cau$am
<mgr>_text. 88._</mgr>
ignis etiam $ur$um fertur? Non enim ob conuer$ionem.
Quòd $i hic aptus e$t aliquem ad locum ferri, patet pu-
tandum e$$e terram etiam identidem aptã e$$e definitum
quendam petere locum. <n t> At verò neque conuer $ione gra-
<mgr>_text. 89._</mgr>
ue leueq. e$t definitum: $edeorum, quæ priùs erant gra-
uia leuiaque, alia in ip$um medium veniunt: alia $uper
cætera collocantur ob motum. Erat ergo & antequam
conuer$io fieret, aliud graue, & aliud leue. Quæ quidem
quo nam erant di$tincta, & quomodo, aut quor$um ap-
ta erant ferri? Nam $i infinitum est, $uperus locus, infe-
rus\’{que} e$$e non pote$t: graue autem at que leue hi$ce $unt
definita. Plurimi igitur circa has cau$as ver$antur.
</tf>
<tf 2>
lua conuer$ione anteueitit cius motum, neque eam labi permittit, quemadmodum &
in vais aqua plents accidere videmus, qu{ae} $i in orbein celerrimè torqueantur, aquam
e$$luere non $inunt. Hare & $uperiorem $enientiã ex eo improbat, quia $i cau$a quietis
terr{ae} e$t eius lati-
tudo, vel cœli mo
tus, $atendam erit
<mgl>Cofutatio.</mgl>
hi$ce cau$is ce$$an
tibus terra $u{ae} na-
tur{ae} relrctã aliquò
iturā. Quo igitur
t\~edet?n\=o deor$um,
cu<?>m ex eorum pla
cito terra cõtra na
turam in mediam
tendat. At multò
minus $ut$um: &
tamen nece$$e e$t
terrã omni vi ce$-
$ante aliqu\~e $ubire
motũ $ibi propriũ,
& propriam $edem
habere, quã petat.
Certè cum nullus
$it locus, què adire
queat pr{ae}ter in$i-
mum, planè $equi-
tur n\=o recte ab il-
lis philo$ophis tra
di cau$am quietis
terr{ae}.</p>
<p><ac r> Pr{ae}terea illud
<mgl>Coargui-
tur Em, e-
docles.</mgl>
etiam}</ac> Empedoclē
priuatim in$ecta-
tur, quòd cũ olim
nondum quattuor
mundi elem\~eta, vt
ip$e pr{ae}dicabat, per
litem $egregata ac
di$tincta e$$et, quie
$cebat terra: & ta-
mē eius quietis cau
$a non poterat tũc
ad cœli conuer$io
ne<?> referri: cùm nõ
dum cœle$tia cor-
pora in eam formam & $peciem, quam nunc habent, coalui$$ent.</p>
<p><ac f> Ab$urdum }</ac> Et$i, inquit, in mundi ortu terram propter c{ae}li conuer$ionem in mediũ
detru$am $ui$$e concederemus: nunc tamen, cùm ea cau$a $ublata iam $uerit, rebus om-
nibus in ordinem compo$itis ac dige$tis, reprehendendi pro$ectò erunt, qui nunc aliã
rationem non afferunt, cur pondera deor$um vergant, maximè cùm cœli conuer$io
nequaquam huc pertingat. Pr{ae}terea cum ignis non ob cœli reuolutionem, $ed $uapte
<mgl>Naturalis
motus ig-
mis.</mgl>
vi in locum $uperum contendat, habeatq, ptopriam $edem, in qua quie$cat, alienum a
ratione e$t terr{ae} proprium locum, propriamq. & naturalem quietem denegare,</p>
<p><ac t> At vero ne coluer$ione)</ac> Si quis illorũ philo$ophorũ verba & exēpla cõ$ideret, fá-
</tf>

<pb 309>[res-1444-1-v_0317_309_t0]<rh>DE COELO CAP. XIII. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<n v> Sunt autem qui manere ip$am ob $imilitudinem dicunt:
<mgl>_Tex. 90._</mgl>
vt ex veteribus Anaximander dicebat. Id enim inquiũt,
quod est in medio collocatum, & æquè ad extrema $e ha-
bet, non ad $upera magis, quàm ad infera, aut ver$us late-
raferri oportere, & $imul ad contraria mouerinon po$$e:
quare nece$$ariò illud manere dicunt. Hoc autem elegan-
<mgl>_Text. 91._</mgl>
ter quidem, non verè tamen e$t dictum. Hac enim $enten
tia omne, quod in medio ponetur, maneat in ip$o nece$$e
est: quare ignis quie$cet: id enim quod dictum e$t, propriũ
terræ non e$t; <n x> At verò neque nece$$arium e$t: non enim
$olùm in medio manere videtur $ed ad medium etiã ferri.
<mgl>_text. 92._</mgl>
Quò enim quæuis ip$ius pars fertur, eò totã etiã ferri ne-
ce$$e e$t: quò vero fertur $ecũdũ naturã ibi $ecũaũ naturã
etiā manet. Non ergo $imiliter quia $e habet ad extrema,
ideo manet: hoc enim e$t vniuer$is cõmune: ferri autem ad
medium, proprium ip$ius e$t terræ. <n z> Ab$urdum e$t etiam
<mgl>_text. 93._</mgl>
hoc quidem quærere, cur nam terra manet in medio: illud
autem non quærere, cur ignis in extremo quie$cit. Nam
$i & illi locus extremus natura competit, patet & terræ
locum aliquem natura competere nece$$arium e$$e. Quod
$i hic locus natura terræ non competit; $ed ob $imilitudi-
nis nece{$s}itatem in ip$o manet <n a> (vt ea $ententia a$$erit,
quæ de capillo affertur, cùm vehementer quidem, $imili-
ter autem intenditur vtraque ex parte: dicit enim, illum
non ruptum fore: & item ea, quæ de $itiente vehementer,
e$urienteque dicuntur, cùm æquè ab his, quæ eduntur atq.
bibuntur di$t at: quie$cat enim nece$$e e$t) quærendum
e$t ip$is de ignis vliim is in locis quiete. <n b> Mirabile aut\~e
e$t, & de quiete guidem ip$orum quærere, de latione verò
non quærere, quam ob cau$am alterum $ur$um, alterum
deor$um adip$um medium $i nihilimpediat, fertur. <n c> At
<mgl>_Tex. 94._</mgl>
neque verum e$t, quod dicitur, peraccidens tamen hoc ve
rum e$t, nece$$arium e$$e id omne in medio manere; cui nõ
magis huc competit, quàm illuc moueri: $ed propter hanc
$ententiam non manebit: $ed mouebitur, non tamen totũ,
</tf>
<tf 2>
cilè intelliget eos grauium & ieuium corporum motus non cœli conner$ione, $ed ip-
$is eorum naturis veritate coactos di$tinxi$$e. Siquidem eorum $ententia in locum in-
fimum grauia demigrarunt, in $upremum leura. Qu{ae} mo@uum di$tinctio non aliunde,
quam à natiuis eo
rum aftectronibus
profecta e$t, cum
ante eiu$modi $e-
cretione cœli mo
tus non e$$et.</p>
<p><ac v> Sunc aut\~e qui
<mgr>Aliorũ pla
citum.</mgr>
manere}</ac> Alijs visũ
fuit ideo terrã im
motam con$i$tere,
quod vndiq. {ae}qua-
liter di$tet ab ex-
tremis, & quandã
habeat ad omnia,
qu{ae} circa ip$ã sũt,
$imilitudinem, nec
magis ad vna, quã
ad aliam part\~e in-
clinet. Quare cùm
omnis motus ad
de$initũ locũ e$$e
debeat, hac natur{ae}
perplexitate im-
mobilem h{ae}rere.
Cau$a h{ae}c & $i pro
<mgr>Refellitur.</mgr>
babilis videatur:
non tamen $atis$a
cit, quia pari ratio
ne $i ignis in me-
dio cõ$titueretur,
moueri inde non
po$$et.</p>
<p><ac x> At vero}</ac> Secũ-
do idem impug-
nat, quia terra non
$olum quie$cit in
medio, $ed ad me-
dium etiã fertur, $i
non tota, $altem
eius partesid\~e ve-
rò iudicium e$t de
motu partium, &
totius. Vnumquod
<mgr>Vnũquod
que, ibi per
naturā qui
e$cit, quò
natur{ae} vi
fertur.</mgr>
que autem ibi na-
turaliter quie$cit,
quo $ecundum na
turã fertur. Quare non videtur terra ob illam perplexitat\~e in medio mundi quie$cere.</p>
<p><ac z> Ab$urdum e$t etiam}</ac> Rur$us candem rationem coarguit, quod non afferat ad{ae}qua
tam cau$am, cur c{ae}tera ctiam elementa in $uis locis quie$cant, vt ignis ad lun{ae} conca-
ua: cùm de reliquis idem $uo modo dicendum videatur. Certe cum ignis quie$cat, id
e$t nec $ur$um, nec deor$um feratur, quia ei locus extremus debetur, non e$t cur non a$
</tf>

<pb 310>[res-1444-1-v_0318_310_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
$ed diuul$um. Cadem enim & adignem accommodabitur
<mgr>_Tex. 95._</mgr>
ratio: $i enim potius in medio fuerit, maneat perinde atq.
terra nece$$e e$t: $imiliter enim ad extremum quoduis
punctorum $e $e habebit. Attamen à medio ip$o mouebi-
tur, quemadmodum & ferri, ni$i quippiam prohibeat, ad
extremum ip$um videtur. Verùm non totus ad vnum
punctum feretur: hoc enim $olùm ex ratione, quæ de $imi-
litudine $it, euenire nece$$e est; $ed pars ad extremi part\~e
eiu$dem nimirum rationis; veluti quarta pars ad quar-
tam continentis ip$ius partem: nullum enim corpus est
punctum. Vt autem ex magno minorem in locum muta-
ri pote$t, $i conden$etur; $ic & in magnum ex minore, $i ra
refiat. Quare & terra hoc à medio mouetur modo per ip-
$ius $imilitudinis rationem, $i non natura hic locus com-
peteret terræ. Quæigitur de $igura, de loco, de quiete, de
motu ip$ius exi$timantur totferè e$$e videntur.</p>
</tf>
<tf 2>
$eramus terram quie$cere in medio, quia h{ae}c illi $edes à natura de$tin ita e$t. Quòd $i
terra ob $imilitudinis dumtaxat nece$sitatem in medio manet,
qu{ae}rendum $upere$t,
cur ignis in $uprema $ublunaris mundi regione con$i$tat.</p>
<p><ac a> Vt ea $ent\~etia
a$$erit}</ac> Pr{ae}dictam
rationem $imilem
e$$e a@t ei, qua So-
<mgl>Sophi$tarŭ
argum.</mgl>
phi$t{ae} vti $olent,
dum aiunt $i capil
lus, qui cõ$imiliŭ
partium e$t, ita ex
tendatur, vt vbiq.
$imilis $it ext\~e$io,
eum minimè con
fractum iri: item
$i illi, qui {ae}què e-
$urit, ac $itit, cibus
& potus {ae}quali di
$tãtia ponatur, eũ
neque cibum neq.
potum $umpturũ:
propterea quodex
tanta {ae}qualitate &
$imilitudine per-
plexitas oriatur:
nec maior ratio
$it cur hoc potius
quà illud eueniat.</p>
<p>Ad primum horum re$pondet D. Thomas huiu$modi capillum di$$icile comminuē-
<mgl>Respõ$io.</mgl>
dum. Item po$$e comminui in medio ad quod concurrit & vnitur vis, qu{ae} ex vtraque
parte in$ertur. Alij a$lerunt comminuendum qua parte $orte fortuna acciderit. Alij nul
lo modo frangendum, $i omnia pror$us {ae}qualia ponantur, Alij a Deo determinandam
<mgl>Deum in
quibusdam
euentis na-
tur{ae} ambi-
guitati oc-
currere.</mgl>
eam fractionem, quòd ad auctorem nator{ae} pertineat in eiu$modi euentis cau$arum $e-
cundarum ambiguitati occurrere ea$que $ui concur$us e$$icacia ad certum actum pro-
mouere, quam opinionem libro $ecnndo Phy$icorum $tatuimus. Ad $ecundum re$pon-
det D. Thomas potum potius ab illo capiendum, quàm cibum, quia $itis $uapte natura
vehementius vrget, c{ae}terum $i omnia $int paria capiendum quod forte acciderit. Dicē
dum tamé $i $ermo $it de agente, quod liberè operatur, po$$e illum arbitratu $uo quod
libuerit eligere. Nec enim ad liberam electionem opas e$t, vt e duobus bonis, qu{ae} $e of
ferunt, alterum excellat aut pr{ae}ualeat: $ed e$to ambo patia omnino $int, vtrumurs ab
eo, quod ex delectu agit, $umi pote$t. Si autem qu{ae}$tio $it de bruto, vel homine ratio-
nis v$u carente, recutrunt rres vltim{ae} $olutiones $uperioris dubij. Qua de re lege $i pla
cet interpretes D. Thom{ae} in prima $ecund{ae} ad art. 2. q. 13. vbi di$putant an brutis elec-
tio competat.</p>
<p><ac b> Mirabile e$t autem)</ac> O$tendit rationem adductam ob id etiam minimè $atisfacere,
<mgl>Rur$us co-
arguit ra-
tion\~e quo-
rundã pro
superiori
sent.</mgl>
quod eius auctores, dum eam inculcant, perquirere $olummodo videantur quamobrem
corpora quie$cant, non autem cur motum $ubeant, alia in $uperum, alia in inferum lo-
cum, $i eis impedimenta remoueantur, cùm extra naturalia loca $unt.</p>
<p><ac c> At neque verum)</ac> Incu$at po$tremò eandem ration\~e, quòd cau$am per $e, ac propriã
non afferat, cur terra quie$cat, $iquidem idem quoque de igni pronuntiabunt, $i in me-
dio mundi ponatur, videlicet debere immobilem per$i$tere:quia $imiliter ad quodlibet
cœli punctum indiscriminatim se habebit. Qui tamen re jpsa mouebitur non totus ad
vnam aliquam cœli partem, sed ad diuersas particulatim diuisus, ita tamen vt per rare-
$actionem aliquantulum extendatur ad maiorem locum occupandum.</p>
</tf>

<pb 311>[res-1444-1-v_0319_311_t0]<rh>DE COELOCAP. XIV. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. XIV.</h>
<p>_N_ <n a> Os autem primò dicamus, vtrum habeat motum,
<mgl>_Tex. 96._</mgl>
an maneat. N am (vti diximus) quidam ipsã vnã
$tellarum inquiunt e$$e, quidam in medio po$itam volui
mouerique circa polum dicunt. E$$e autem hoc impo{$s}ibi-
le, patet hinc principio $umplo. Sifertur, $iue in medio $it,
$iue extra medium, nece$$arium e$t ip$am hoc motu vi fer
ri. N on enim ip$ius terræ: etenim vnaquæque partium
hanc lationem haberet: nunc autem ad medium vniuer-
$æ rectaferuntur. Quocirca cùm violenta $it, præterque
naturam impo{$s}ibile e$t perpetuamip$am e$$e: ordo autem
mundi perpetuus e$t. Præterea cuncta, quæ conuer$ione fe-
<mgl>_Tex. 97._</mgl>
runtur, po$t relinqui vid\~etur, pluribu$que lationibus vna,
prater primam $phæram, moueri. Ergo & terram $iue cir
camedium, $iue in medio $it collocata, duabus lationibus
mouerinece$$e est. Quod si sit, mutationes fieri fixarum
$tellarum regre{$s}ione$que nece$$e e$t. Hoc autem fieri non
videtur; $ed ea dem ei$dem in locis ip$ius $emper oriuniur,
atque occidunt $tellæ. <n b> Præterea latio partium ip$ius to-
<mgl>_Tex. 98._</mgl>
tius $ecundum naturam, ad ip$um est medium vniuer$i:
ob hoc enim & in ip$o centro nunc iacet. ‘Dubitauerit au-
<mgl>_Tex. 99._</mgl>
tem qui$piam, cùm idem $it medium vtrorumque ad vtrũ
ea, quæpondus habent, parte$que ierræ $ecundum natu-
ram ferantur, vtrum quia e$t medium vniuer$i, an quia
e$t terræ? Ad medium igitur vniuer$i ferantur necece{$s}e
e$t. Ctenim leuia, atque ignis ad contrarium ponderi-
bus terræ pergentia locum, ad vltimum cius loci, qui
continet, medium ip$um, feruntur. Accidit autem
<mgl>_Tex. 100._</mgl>
idem terræ medium e{$s}e ac vniuer$i. Feruntur enim
pondera & ad medium terræ, $ed peraccidens, earatio-
ne quaterra medium $uum habet in ip$o medio vniuer$i.
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis decimi quarti explanatio.</h>
<p>N<ac a> Os autem primo)</ac> Propriam exphcat $entetiam circa ea, qu{ae} $uperiùs
di$purauit. Ac primùm docet terram $iue in medio mundi, liue extra
medium con$tituta $it, haud quaquam circulariter moueri po$$e. Pri-
mum, quia cum mundi ordo & ornatus perpetuus lit ($ic enim Afi$to
teles, & $i f. l ò, credidit) oporteret motũ illum terr{ae} sempiternu e$$e,
<mgr>Error Aris
totelis de
$empiterni
tate mũdi.</mgr>
quod tamē repugnat, quia mhil violetũ perpetuũ e$$e pote$t. At eius
modi motũ viole<?>
tum e$$e inde con
$tat, quia $i e$$et
naturalis, conue-
niret etiam parti-
bus, cum idem &
totius & partium
motus $it: & tamé
cõ$tat partes deor
sum vergere. Secũ
dò, idem probat,
quia quidquid $er
tur in orbē, excep
ta suprema sph{ae}-
ra plures motus
subit:quare & ter
ra nõ vno, sed plu
ribus motibus cie
retur, ac nece$$um
foret non semper
in ijsdem terr{ae} lo
cis, ijsdeq. puoctis
horizontis easd\~e
$tellas inerrantes
nobis oriri, nec in
cisdem occidere,
$icuti pl netis ac-
cidit, quod tamen
e$t contra experi\~e
tiam.</p>
<p><ac b> Pr{ae}terea latio
partium ip$ius)</ac>
Tertiò idem con
cludit ex $iru par-
tium terr{ae} & to-
tius. Namque id\~e
e$t motus partiũ
terr{ae} secũdum na
turam ad mediũ
mundi, & totius
elementi. Quare vt terr{ae} gleba po$t quam medium, quoad eius fieri potuit, sortita e$t,
quiescit, ita & tota terra in medio con$i$tens, qu erem habeat oportet. Deinde dubita-
<mgr>Dubium.</mgr>
tionem interserit vtram gra@ia ferantur in niedium, quia vniuer$i medium e$t
ab$olutè, an quia terr{ae} medium? Respondetque vt ignis per se ad extrema,
<mgr>Respõ$io.</mgr>
$iue ad concauum cœle$tis globi $ertur, ita & terram per se tenclere ad me-
<mgr>Terr{ae}, &
mundi td\~e
medium.</mgr>
dium vniuer$i absolutè, ad medtum autem terr{ae}, per accide@s: quia contingit
& terr{ae} & mundi idem e$$e medium. Vnde $i per hvpothe$im terra locum alium occu-
</tf>

<pb 312>[res-1444-1-v_0320_312_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<n c> Ferri autem grauia & ad ip$um medium terra, hoc in
dicium e$t: pondera enim quæ ad hanc feruntur non æquè
di$tantia; $ed ad $imiles angulos feruntur: quare ad vnum
medium vniuer$i terræque feruntur. <n d> Patet igitur nece$-
<mgr>_text. 101._</mgr>
$ariò terr am in medio, at que immobilem e$$e, & obeas,
quas diximus cau$as: & quia pondera, quæ $ur$um iaciũ-
tur, in idem rur$us per rubricam feruntur, & $i in in$ini-
tumvis illa proijciat. Neque igitur terram moueri, neque
extra medium collocatam e$$e, per hæc dilucidum fuit. <n e>
<mgr>_text. 102._</mgr>
In$uper cau$a quietis ex his quæ dicta $unt, pater. Nam $i
apta e$t ad medium vndi\’que natura ferri, $icut videtur,
& ignis ad extremum è medio $imili modo, fieri non po-
te$t, vt vlla pars illius è medio feratur, vi non illata: vna
e$t enim vnius latio, & $implicis $implex, $ed non contra-
riæ. At ea, qua è medio pergitur, contraria e$t ei, qua ad
medium itur: $i igitur $ieri non pote$t, vt vlla pars ip$ius è
medio feratur, patet mægis fierinon po$$e, vt ex eodem to-
ta feratur: quò enim pars apta e$t moueri, eodem & totũ
aptum e$t ferri. Quare impo{$s}ibile e$t ip$am moueri ni$i à
$uperioribus viribus in ip$o medio ip$am manere nece$$e
e$t. <n f> Te$tes $unt hi$ce & ea, quæ à Mathematicis circa
<mgr>_text. 103_</mgr>
A$trologiam dicuntur. Cueniunt enim ea, quæ apparent,
cùm figuræ mutantur, quibus e$t ordo $tellarum do$initus,
propterea quòd in medio terra e$t collocata. Deloco igi-
tur & quiete motuue terræ quomodo $e habent, tot à nobis
$unt dicta. <n g> Figuram autem rotundam ip$am habere ne-
<mgr>_text. 104._</mgr>
ce$$e est: vnaquæque enin partium pondus ad ip$um me-
dium habet: & minor $i à maiori pellatur, egredi non po-
te$t, $ed premitur potius, ac alia alij cedit, donec ad me-
</tf>
<tf 2>
paret, videlicet eum, in quo e$t ignis, vel lunacerte tune medium terr{ae} diuer$um foret
a medio mundi, & gra@ia corpora ferri dicerentur ad medium mundi tantum.</p>
<p><ac c> Ferri autem grauia)</ac> Moueri grauia ad medium indicio quodam o$tendit, videlicet
<mgl>Indicium,
quod pon-
dera moue
atur ad me
dium.</mgl>
quod pondera, qu{ae}
in teriam ferũtur,
non liheis paralle-
lis, $iue pari ab $e
interuallo di$tanti
bus, & qu{ae} nunquā
concurrent, mouē-
tur, $ed ad $imiles
ac pares angulos
re$pectu $uper$ici-
ei, vel line{ae} cõtin-
gentis $uper$iciem
terr{ae}, idque ex qua
cunque parte pon-
dus ad terram fera
tur: adeò vt $i nul-
lum occurrat im-
pedimentum, pon-
dera ex diuer$is
partibus mota $ibi
in centro occur$u-
ra $int, vt ex 19.
tertij Euclidis col
ligitur.</p>
<p><ac d> Patet igitur ne
<mgl>Terram e$
$e inmedio
vniuer$i, &
inibi quie$
cere.</mgl>
ce$$ariò terram)</ac>
Concludit propo-
$itum, nempe terrã
e$$e in medio mun
di, & in eo quie$ce
re, quod ex dictis
manife$tum e$$e
vult: $iquidem om
nia corpora gra-
uia feruntut ad ter
r{ae} medium, vt pro
batum e$t, & nihil
mouetur in loco,
ad quem $uapte natura tendit. Sed & aliam $ubijcit rationem, qua demon$trat terram
nullo pacto cieri, nempe quod grauia, qu{ae} vi $ur$um iaciuntur, ad perpendiculum rur-
$us in eundem locum recidunt. Nequis verò dicat accidere hoc propter tarditatem mo
tus terr{ae}, qui vix $en$u digno$catur. Occurrit idem euenturum tamet$i, dum pondus ad
locum redit, intercedat longi$simi temporis mora, qu{ae} loci di$tantiã percipi faciat.</p>
<p><ac e> In$uper cau$a quietis)</ac> Cau$am explanat cur terra in medio quie$cat: nimirum quiz
terra $uopte ingenio apta e$t, vt omni ex parte ad medium feratur, $icut & ignis vt à
medio a$cendat. Inde enim $it, vt nulla terr{ae} pars $iue magna $iue exigua, po$sit à me-
dio auelli, ni$i inde maiori aliqua vi extrudatur, pr{ae}$ertim cùm vni corpori vnus tan-
tum per $e motus in$it, vt in primo libro a$$ertũ fuit: quod $i terr{ae} pars non ni$i violen
ter à medio auferri pote$t, multo minus tota vnquam auferetur, cum nulla $it tãta vis,
qu{ae} id pr{ae}$tare queat.</p>
<p><ac f> Te$tes $unt)</ac> A$tronomorum te$timonio con$irmat ea, qu{ae} de terr{ae} $itu & quiete do-
</tf>

<pb 313>[res-1444-1-v_0321_313_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
dium ip$um perueniat. <n h> Intelligere autem oporteret id,
quod dicitur perinde fieri, atque $i terra fiercι eo modo,
quo naturalium etiam quidam ip$am inquiunt ortam e$$e.
Verùm illi quιdem violentiam, lationis ad infira terræ
cau$am e$$e dicunt. Præ$tat autem veritatem ponere,
atque hoc ideo accidere dιcere, quia naturam habet id,
quod pondus habet, ad ip$um medium ferri. Cùm igitur
potentia congeries e$$et, ea quæ $egregabantur vndique
$imiliter ad ip$um medium ferebantur. Siue igitur $imi-
<mgl>_text. 105._</mgl>
liter ab extremis partes diui$œ ad medium $unt congre-
gatœ, $iue alio modo $e habentes, idem facient $anè. Patet
igitur id, quod vndique ab extremis $imiliter ad medium
fertur, $imili nece$$ario omni ex parte fieri mobιle. Si
enιm omni ex parte œquè fiat additio, œquè extremum à
medio di$tare nece$$e e$t. hæc autem figura rotunda est.
<n i> Nihil autem ad lationem refert, et$i partes ip$ius non
vndique $imiliter ad medium ip$um concurrant. Maior
enim $emper minorem, quæ ante $e e$t, impellat nece$$e e$t,
vtri$q. momentum ad medium v$que habentibus & gra-
uiore minus pondus ad hoc impellente. <n K> Id enim, quod
<mgl>_text. 106_</mgl>
quispiam dubitauerit, eandem habet $olutionem: $i enim
multiplex pondus additum alteri hemisphærio fuerit ter-
rœ medιum occupantis, atque rotundam habentis figu-
ram, non idem ιp$ius totius terrœque medium erit. Qua-
re autem non manebit in medιo: aut $i manebit, quιe $cet
& non habens medιum, quo & nunc moueri e$t apta.
Quod igitur dubitatur, id e$t. Videre autem non e$t dif-
<mgl>_text. 107._</mgl>
ficile, $i parum con$iderauerιmus ac dι$tinxerimus quo
modo cen$emus quantam vis magnitudinem pondus ha-
bentem ad ip$um medium ferri. Patet enim non quou$q.
extremum tangat ip$um centrum; $ed maior pars vincat
oportet, quou$q. $uo medio ip$um medium comprehendat:
hucu$q. enim habet momentum. Nihιligitur intere$t, hoc
de gleba & quauιs parte, an de tota terra dicatur. Non
</tf>
<tf 2>
cuit. Si enim terra moueretur, vel in medio mundι non e$$et, haudquaquam ita $e ha-
berent, quę ab eis circa ortus, occa$us, di$tantiam, & magnιtudinem $iderum ob$ornata
$unt. Hęc autem $eor$im in quę$tιonιbus de figura & quιete terrę à nobιs explιcantur.</p>
<p><ac g> Figuram autem rotundam}</ac> Po$tquā $tatuit quιd de terrę quιete $entιre oporteret,
<mgr>Terrã e$$e
globo$am.</mgr>
nunc quιd de eiu$
dem figura pronũ
tiandum $it decer-
nit, afflrmatq terrã
totundam e$$e &
globo$am. Primũ,
quia quęlιbet eιus
pars $uopre ponde
re in medium nιti
tur & $uis nutibus
cõglobatur, ac ma
ior pars minorem
trudιt, quou$q. per-
ueniaturad mediũ.
Sicq nece$$e e$t ter
rę partibus cõpre$-
$is vndιque ver$us
centrum, terram in
$phęricam figuram
componi.</p>
<p><ac h> Intelligere au-
tem}</ac> Ita oportet,
inquit, de figura ter
rę $entire, ac $i ter-
ra denuò coaluι$-
$et cõ fluentιbus vn
diq. in mediũ par-
tibus, vt quidã Phy
<mgr>Fal$a quo-
rundã Phy
$icorũ opi-
nio.</mgr>
$iologi po$uerunt:
et$i in eo à verita-
te aberrarint, quod
terrã nõ $uopte ιn
genιo, $ed vι extrin
$ecùs illata propter
cœli conuer$ion\~e
de$c\~edi$$e credide-
rũt: cùm tam\~e pro
pria, ac natiua in-
clinatione medιũ
mũdi cape$$at, eiu$
que partes circa ip
$um conglob\~etur.</p>
<p><ac i> Nihιl aut\~e)</ac> In
eorũ $enιentia, qui
terram $egregatis ē congerie, in qua ante iacuerunt, elementis genitam faciunt nihil
referre aιt $i non ęqualiter ad medium vndιque, $ed ab vna parte plura pondera deie-
cta fuerint: quia qu dquid eiu$modi accidat, $emper terra in globo$am figuram com-
ponerur: $iquιdem qua parte plura feruntur pondera terram ver$us alιam paιtem im-
pellent, donec ad ęquilibrιum cιrca medιum coeant.</p>
<p><ac K> Id enim quod qui$pιam dubιtarιt)</ac> Si pondera ingentis magnitudinis ad alterum
</tf>

<pb 314>[res-1444-1-v_0322_314_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
enim ob paruitatem aut magnitudinem id, quod accidit,
dιctum e$t, $ed de omni eo, quod ad medιũ habet momen-
tum. Quare $iue tota, $iue per partes alιquo ex loco fere-
batur terra, eo v$que ferri ιp$am nece$$e e$t, donec vtique
vndecumq. $imiliter $umat mediũ, adœquatis minoribus
à maioribus propul$ione incluinationis. <n l> Siue igitur facta
<mgr>_text. 108_</mgr>
e$t, hoc nece$$arium factam e$$e modo. Quare manife$tum
quia $phœrica generatio ip$ius, $iue ingenita, ac $emper ma
nens eodem modo habet, quo $i oriretur, primũ orta fui$$et.
Et hac igitur ratione figuram ip$ius e$$e rotundã nece$$e
e$t, <n m> & quia omnia grauia $imiles ad angulos, $ed non
di$tantia æquè feruntur. Hoc aptũ e$t adid, quod natu-
rarotundum e$t. Aut igitur e$t rotunda, aut naturaro-
tunda. Vnum quodque autem tale dicere oportet, quale
e$$e natura $olet, & quod e$t: $ed non id, quod violentia
& prœter naturam est. <n n> Prœterea & per ea, quœ $en$u
<mgr>_text. 109._</mgr>
videntur: Lunœ nanque defectιones, non diui$iones tales
haberent. Eιenim nunc quidem <n o> in hi$ie figuris, quœ
per men$em efficiuntur, diui$iones $u$cipιt omnes. Rectæ
enim fit, vt vtraque ex parte curua, & concaua. In de-
fectionιbus verò $emper curuam habet lineam, quœ di-
$tinguit. Quare cùm obiectu terrœ deficiat, terrœ $anè
circumferentiœ figurœ cau$a est. <n p> Prætereœ per ea, quœ
<mgr>_Tex. 110._</mgr>
vιdentur, de $tellιs, patet non $olùm rotundam e$$e, $ed
etiã mole magnã nõ e$$e. Si parua enim migratio meridiem
ver$us ac Vr$am fiat, alius manιfe$tè fit is, qui terminat,
or bis, vt stellœ quœ $unt eo $uper caput mutatiõem habeãt
magnã, & non eõdem videãtur meridiem ver $us migran-
tιbus, at q. vr$am. Nonnullœ nanque $tellarũ in Ægypto
</tf>
<tf 2>
heim$pheri m de$cendant, futurum ait, vt ea ad volubilitatem $e $e roturdent, & ad
mundι centrum nitantur, quιa maius pondus minori pręualens premit vrgetque, & im-
pecom profert donec medιum occupet, vel ad ιp$um, quantum fieri po$sn, proxime ac-
ced ιt: quιa eadem e$t & terιę totιus, & eius partium inclinacio: tota verò terra mundi
medιum affectat, optarque vt ip$ius medιum vnιuerfi medium $it.</p>
<mgl>Tota terra
affectat mũ
dι mediũ.</mgl>
<p><ac l> Siue igιtur fa-
cta e$t}</ac> Diceret
quis $uperior\~e ra-
tιon\~e vιm habere
$uppo$ita terrę ge
neratiõe. Id exclu
dιt aiens $iue terra
genιta $it, $iue nõ,
oportere eius me-
dιum e$$e medιum
vnιuer$i: cũ ιd ex
propria & naturali
eius inclinatιone
na$catur & ob hãc
cau$am figurã ro-
tundam habere: a-
lιter eius centrum
non re$ponderet
centro mundi.</p>
<p><ac m> Et quia omnia
grauia}</ac> Alia ratio
ne cõ robat terrę
rotunditat\~e. Nam
<mgl>Pondera ad
terrã vergé
tia paula-
tim $ibi ao<?>
propinquãt</mgl>
omnia põdera vn
decunq. ver$us ter
ram ferantur, ver-
gũt ad angulos re
ctos, $ib. q. paula-
tim appropinquãt.
Quo fic vt nece$$a
rιò ιn $phęrιcã $i-
gurã confoιn en-
tur, aggregantιbus
$e $e hιnc inde in
vnum terrę parti-
bus. Quare opor-
tit inquιt terram
aut e$$e rotundã,
aut naturâ rotundã, id e$t aut re ip$a obtinere rotunditat\~e, aut eã $alt\~e expo$cere. Quod
addit propter montιũ & valliũ inęquales tractus, qui rotundę figurę obe$$e vid\~etur: at
hoc nõ ex ip$o terrę ingenio, $ed ex accidctaria cau$a obuenιt. Pręterea eiu$modi inę-
qualιtas ad totã terrę mol\~e cõparata nihil efficit. De hac re $eparatim in quę$tionibus.</p>
<p><ac n> Pręterea & per ea}</ac> A$tronomicis rationibus ductis ab ijs, quę $en$ui cõ$picua $unt,
probat terrã e$$e rotũda. Videmus enim cũ luna de$icit, per circular\~e $ectiõ\~e ob$curari.
<mgl>Luna in de
lιquio ob-
$curaturper
circularem
$ectιonem.</mgl>
Quod ex eo $ane orιtur, quia terra, cuius interiectu ob$curarur, rotũda e$t & globo$a.</p>
<p><ac o> In hι$ce figuris, quę}</ac> Diceret qui$pιã circulares lunę $ectiones non prouenιre ã<?> ro-
tunditate terrę, $ed lunę: id ex eo refellit, quia videmus lunam $ecundum incrementa
& decrcmenta, quę $ingulis men$ibus obit, varias accipere $igurarum differentias: &
tamen cùm in terrę vmbram incidit, & ob$curatur, con$tat eam $emper deficere
</tf>

<pb 315>[res-1444-1-v_0323_315_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
videntur, ac circœ Cyprum, in locis autem ver$us Vr$as
non videntur, & $tellarum eœ, quœ $emper in locis ver$us
Vr$am videntur, illis in locιs occidunt. <n q> Quare per$pi-
cuum e$t ex hi$ce, terrã non $elùm rotundã e$$e, $ed etιam
magnœ molis non e{$s}e rotundœ: non enim $ic cιtò mutatio-
n\~e faceret migratione adeò breui facta. <n r> Quapro\’pter ÿ,
<mgl>_Tex. 111._</mgl>
qui locum eum, qui circa columnas Herculeas e$t, cõiun-
ctum e$$e ei loco, qui e$t circa Indicã region\~e exi$timant,
atque hoc modo vnũ mare e$$e a$$erunt, non vid\~etur incre-
dibilia valdè exi$timare. Dicunt enim hoc ex barris etιã
coniectantes, genus ip$orum circa extrema vtraq. loca
e$$e propterea quòd ip$a extrema ita $unt ob coniunction\~e
affecta. <n f> Mathematicorum etiam qui magnitudin\~e orbis
<mgl>_Tex. 112._</mgl>
terraæ metiri conantur, quadr ingentis terrã cingi $tadιorũ
millιbus dicunt. Ex quιbus $i coniectura $umatur, molem
ip$ius terrœ non $olum rotundã e$$e, $ed etiam ad cæterarũ
$t ellarum magnitudinem magnam non e{$s}e, nece$$e est.</p>
</tf>
<tf 2>
$ecundum curuam lineam, quę id, quod lucet ab eo, quod lumine priuatũ e$t, dι$tιn-
guιt. Hoc autem palam te$tatur curuitatem illam na$cι à globo$a figura ιp$ius terr\,e.</p>
<p><ac p> Pręterea per ea Alιo argumento ab a$pectu $iderum conhrmat terram e$$e $phęri-
<mgr>Terrã non
e$$e planã.</mgr>
cam. Nam $i eius $uperficies e$$et plana, terrę incolę, quι ad Au$trum, & quι ad Aqui-
lonem $ent, eundem haberent horizonta, ea$demq. $tellas viderent, quod $al$um e$t:
patetq. inde, quia progredientibus ab Aquilone ver$us Au$trum non apparent $upra li-
neam verticis ea-
d\~e $idera, quę an-
re apparebant, &
quę ad aquιlon\~e
a$pic ebantur, oc-
cultari incipiunt,
paulatimque $e $e
prodũr, quę ad Au
$tiũ fulgent: quod
fimilιter accidit
ijs, quι ab Au$tro
ad Aquilon\~e per-
gunt.</p>
<p><ac q> Quare per$pi-
cuũ e$t)</ac> Ex dictιs
colligit terrã non
<mgr>Terrã non
e$$e admo-
dũ magnã.</mgr>
modo e$$e $phęri
cam, $ed etiã non
admodũ magnã:
alioqui in parua
locorum di$tantia
non tanta accide-
ret varietas circa
flellarum phęnomena. Itaque loci mutatio in terra, quatenus in breui $patio variat a$-
pectus $iderum, te$tatur paruitatem terrę: quatenus alia $idera o$tendιt alia occul-
ta@, eiu$dem rotundιtatem common$trat.</p>
<p><ac r> Quapropter ij, qui)</ac> Ait non vιderι incredιbilia opinari eos, qui $itu & locorum vi-
cinitate nituntur coniungere, eam occidentis partem, quę ad Herculeas columnas e$t,
<mgr>Hereuleę
columnę.</mgr>
cum Indιę regionibus, coniecturam eius reι ducentes ex elephantιs, qui interfu$o pe-
lago in hι$ce extremis locis inueniuntur. Quanquam re vera hoc argumentum non
multum habet firmιtatis: po$$unt enim etiam terrę longι$simis ιnteruallιs di$tantes
animalιa eιu$dem naturę & ingenij procreare,</p>
<p><ac s> Mathematicorum)</ac> Docet ambitum terrę ex Mathematicorum fui temporis opi-
nione continere quadringenta $tadiorum mιllιa, quę moles ad $tellarum quantitatem
relata nequaquam magna e$$e pote$t.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
QVÆ SIT TERRÆ MAGNITVDO,
quæ diui$io, quænam eius partes habitentur.</h>
<h>ARTICVLVS I.
DE MAGNITVDINE TERRÆ.</h>

<pb 316>[res-1444-1-v_0324_316_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>ERat à nobis non hîc, $ed in tertio & quarto libro
de terra di$putandum, $icuti & de alijs elementιs,
quæ propria eorum librorum $unt materia, vt ini-
tio huius operis præfati $umus. Quia tamen Ari-
$toteles proximιs $uperioribus capitibus de terra
egit: quædam ad eius con$iderationem $pectantia
hoc loco pertractabimus. Primùm ergo de illius
magnitudine, non parua tam inter veteres, quàm
inter po$terιores philo$ophos, & Geographos dι$$en$io extitit, vt
con$tat ex ijs, quæ $crip$it Plinius lib. 2. Natur. hi$tor. cap. 108. Ma-
crobius lib. 1. in Somn. Scip. Beda in libro de ratιone temporum.
Cæteris verô nunc omi$sis, Ari$totelis tantûm, & quorundam alιo-
rum $ententias propoemus.</p>
<h>Ambitus terræ continet, vt credit</h>
<tb it>
Ari$toteles # $tadia # 400000 # Ptolemœus # $tadia # 180000
 # Milliaria # 50000 # # Milliaria # 22500 # 
Erato$thenes # $tadia # 252000 # Alphraganus # $tadia # 163200
 # Milliaria # 31500 # # Milliaria # 20400
Hipparchus # $tadia # 277000 # Recentiores # $tadia # 152640
 # Milliaria # 34625 # # Milliaria # 19080
</tb>
<h>Diameter terræcontinet, vt putat
<mgr>Minutijs
prętermi$-
fis.</mgr></h>
<tb it>
Ari$toteles # $tadia # 127272 # Ptolemæus # $tadia # 57272
 # milliaria # 15909 # # milliaria # 7159
Erato$thenes # $tadia # 80181 # Alphraganus # $tadia # 51927
 # milliaria # 10022 # # milliaria # 6490
Hipparchus # $tadia # 88136 # Recentiores # stadia # 48567
 # milliaria # 11017 # # milliaria # 6070
</tb>
<p>Aduerte in commemorandis $uperiorum auctorum $ententijs non
<mgr>De opinio
ne Arato$-
thenis.</mgr>
eonuenire $criptores. Nam quidam ex Arato$thenis placito aiunt
terræ ambitum complecti $tadιa 250000. milliarιa 31250. Vιtruuius
autem, Macrobius, Capella, & Plinius a$$erunt ex eodem continere ea,
quæ nos depιnximus.</p>
<p>Quid cau$æ fuerit, cur prædicti auctores in terræ quantitate a$sig-
<mgl>Vnde tãtũ
difsidiũ in
ter Geome
tras.</mgl>
nanda tantopere ιnter $e di$ere parint, non $atis lιquet. Sunt qui putent
eorum nonuullos itinerum cliuo$a & obliqua dimen$os auxi$$e in eorũ
flexu mιlliaria. Sed hæc conciliatio ridicula e$t. Dicendum potiùs na-
tam eam di$ere pantιam ex men$urarum, quibus v$i $unt, dι$sιmιlιtudι-
ne. Vel certè, quod in de ducendis $tadiorum & milliarium numeris
aliqua deceptio interuenerit. Quo autem pacto terræ magnitu-

<pb 317>[res-1444-1-v_0325_317_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO I.</rh>
dinem Geometræ deprehendant, explicat Maurolycus ex Ptolemæo
in 3. dialogo $uæ Co$mographiæ. Ioãnes à $acro Bo$co c.1. $uę $phęrę.</p>
<h>ARTICVLVS II.
BREVIS DIVISIO TOTIVS TERRÆ.</h>
<p>DIuidebatur autem totus terræ orbis ab autiquis in Euro-
pam, A $iam, & A fricam. Nunc quarta pars adiecta e$t, vide
<mgl>Circahunc
num. noni
hil di$sid\~et
$eriptores.</mgl>
licet America ab Americo inuentore ita nuncupata, quæ
<mgr>Nouus or-
bιs.</mgr>
ob regionum, quas complectitur, amplitudinem nou<?> or-
bis nomen obtinuit. Hæc mundi pars veteribus incomper
ta, anno $alutis no$træ M. cccc. xcii. inuenta fuit. Ac circa idem tempus
à Lu$itanis maria omnia obeuntibus reperta Bra$ilia, quæ Americæ lõ
<mgl>Barrius in
hi$torijs re
rum Indi-
<?>arum.</mgl>
<mgr>Bra$ilia.</mgr>
go tractu continuatur. Dicta nunc Bra$ilia ab eius nominis liguo: cùm
antea quo tempore primum inuenta fuit, à $ancti$simo crucis ligno,
quod in ea Lu$itani erexerunt, terra $anctæ crucis vocaretur.</p>
<p>Non de$unt tamen, qui nouum hunc orbem iam pri$cis temporibus
<mgl>Zarate in
$ua hi$to-
ria.</mgl>
exploratum, $ed eius notitiam po$terioribus $eculis intermortuam fui$
$e contendant: e$$eque eam in$ulam, quam Critias apud Platon\~e Atlan
<mgr>In$ula Atlã
tica.</mgr>
ticam vocat, orbi no$tro oppo$itam, & vero ponto, id e$t Oceano adia-
centem; quamque ibidem ex $ententia Ægyptiorum $acerdotum (refe
<mgl>In Timęo.</mgl>
rente Solone) vehementi terræmotu & aquarum illuuie ab$orbtam fa
bulatur.</p>
<p>Alijs nunc placet totam continentem in tres partes di$tribuere, vt
prima comprehendat Europam, A $iam, A fricam: $ecunda nouum or-
bem: tertia Au$tralem $iue Magalanicam terram paucis adhuclittori-
<mgr>Terra Au$-
tralιs.</mgr>
bus exploratanι. Aliæ diui$iones, quibus $ingulæ mundi partes minutè
exactèque di$tribuuntur, apud Geographos, & Topographos quæran-
tur, quia neque huius in$tituti $unt, neque eius, quam affectamus, breui-
tatis.</p>
<h>ARTICVLVS III.
DE TERRA HABITABIL I.</h>
<p>VEteres Co$mographi, & Geographi quinque latos circulos
<mgr>Quinq. mũ
di zonę.</mgr>
$tatuerunt, qui cœlum, terramque velut fa$ciæ cingercnt,
<mgl>Lege Pli-
nium libro
2. Nat. hι$t.
cap. 108.</mgl>
quos proinde Zonas vocarunt, a$$erentes quicquid extremιs
duabus Zonis vtrinque circa vertices, Arcticum, & Antarc-
ticum contioetur, ιd omne infe$to rigore, & æterno gelu premι. Mediã
terrarum, qua Solis orbita e$t, flammιs torreri, vnde & Torrιdam appel
larunt. Duas, quæ mediam, extrema$que hinc inde interiacent, tempe-
ratas e$$e, ea$que tantum ab hominibus incoli. Quod latinus poeta hi$ce
carminιbus ex pre$sit.</p>

<pb 318>[res-1444-1-v_0326_318_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>Quinque tenent cœlum Zonæ, quarum vna coru$co
<mgl>Virgilius.</mgl></p>
<p>Semper Sole rubens, & torrida $emper ab igne,</p>
<mgr>1. lιb. Geo.</mgr>
<p>Quam circum extremæ, dextra, læuaque trahuntur</p>
<p>Cœrulea glacie concretæ, atque imbrιbus atris.</p>
<p>Has inter, mediamque duæ mortalibus ægrιs</p>
<p>Munere conce$$æ dιuum, & via $ecta per ambas</p>
<p>Obliquus, qua $e $ignorum verteret ordo.</p>
<p>Quemadmodum vero Zodiaci obliquitatem, & eius picturam $ignaq.
primus, $i Plutarcho credimus, Pythagoras: $i Plιnio, Anaximander ιn
Græcιs animaduer ti$$e perhibetur (&$i hoc inuentum te$te eodem Plu
tarcho Oenopides Chιus $ibi tanquam proprium a$$eruerit) ita Zo-
narum diui$ionis primusauctor fui$$e dicitur Parmenides, vt ex Po$i-
donio refert Strabo. Quanquam Polybius $ex Zonas numerarit, duas
temperatas, totidem frigιdas, item duas torridas A Equatore mediam
in duas $ecante.</p>
<p>Ideò verò antiquis per$ua$um fuit mediam Zonam ardore flagrare,
duas extremas frigore obrigere, ita vt incoli ab hominibus nõ po$$ent,
quia con$tat Solis acce$$u terram calefieri, abce$$u perfrigerari vt æ$ta-
tιs, & hyemis; diei & noctis, merιdianι temporis & aliarũ diei partium
vici$situdo, varieta$que o$tendit. Item quia videmusquo $olares radij
per lineas magis ad perpendiculum accedentes in teriam incumbunt,
eò acriù; vreιe. Quare hinc nece$$arιa vt ιp$i putabant, con$equentιa de
duxere, eã terræ part\~e, quæ Æ quinoctiali circulo $ubiecta e$t, ob Solis
propinquitatem, radιorumque directò ferientium vim, torriòã e$$e: eas,
<mgl>In media
Zona per-
pendιcula-
res radιj.</mgl>
quæ vtrιque polo $ub$unt, aut eιs circumcirca viciniores exι$tunt, prop
ter Solis ab$entiam, & radiorum obliquitatem nimio frigore toιpere:
relιquas tantùm duas cœli benignitate & clementia t\~eperatas e$$e. Ac
cæteris etιam calorum & frigorum cau$is addebant celerιtatem vertigi
nis cœle$tιs ad Æ quinoctialem circulum, tarditatemque eiu$dem ιuxta
<mgl>Siceitas co
mes calo-
ris.</mgl>
polos; quia illic eodem tempore maiores, hîc breuiores circulos confi-
<mgr>Vbi conci-
tatι$sιma,
vbι tardr$si
ma cœli
vertigo.</mgr>
cit: & cùm latio caloris cau$a $it; ea, quæ impetu fit rapidiori uece$$ariò
vberιorem caloris copiam gignet. Tum deindè, quia $iccitas comes e$t
calorιs, arguebant mediam illam regionem non $olùm æ$tu flagrare,
$ed ad tantam $iccitatem torreri, vt humorιs defectu, & aquarum ino
pia $u$tentare homines non po$$et.
<mgr>Idem $en-
$it Pytha-
goras, Pro-
clus, Home
rus, Mac. o
bius.</mgr></p>
<p>Hæc fuit antiquitatis opinio; hæc eius argumenta, quæ per$trinxit
Ari$toteles libro $ecundo Meteor. cap. 5. Circero in fragmer to lιbrι $ex-
ti de Repub. Philo Iudæus in libro, qui in$cribιtur, Quis rerum dιunia-
rum hæres $it. Plinius loco cit. Beda in libro de ratιone temporum cap.
32. D. Thomas 1. p. quæ$tione 112. articulo $ecundo ad quartum. Scotus
& Durandus 2.d.17.</p>
<p>Verùm multò aliter rem habere compertum fuit no$tro $eculo, quo
Lu$itanorum, Hi$paniorumque nauigationibus tota penè Oceani va-
$tιtas longè latèque perlu$trata e$t, & nouæ in$ulæ, noua lιttora, noui

<pb 319>[res-1444-1-v_0327_319_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO I.</rh>
terrarum tractus, nouus orbis inuentus. Cognitum quippe e$t medιam
<mgr>Zonã me-
dιam frue-
tuum largi
tare. & pe-
rennιtate
aquarũ abũ
dare.</mgr>
Zonam plerι$que in locis non $olum non torreri æ$tu, $ed tempera-
tam e$$e, & imbrium, perennium fontium, ac fluminum aquιs, nec
non & frugum, fructuumque copijs affatιm abundare, & varιarum
gentium populis magno cœli, $olique fauore, & $alubritate inco-
lι.</p>
<p>Neque hoc quod de mediæ Zouæ temperie, & ad habitaudum com
modιtate dicimus, $ola no$trorũ remporum experientia o$tendit: $ed
ita omnino e$$e nonnullis, contra communem alιorum opinιonem,
multò ante vi$um fuerat, vt Erato$theni, Polybio, Ptolemæo, Auic\~enæ,
& \‘qquibu$dam no$trorum Theologorum, quoιum meminit Diuus Tho
mas prima parte quæ$tione 102. articulo $ecundo, quι terre$trem para
di$um $ub Æquinoctiali con$tituebant, aientes eam mundi plagam t\~e-
perati$simam e$$e.</p>
<p>Porrò quæ cau$æ huin$modi temperiem conciliare po$sint, non e$t
<mgl>Ab ęquali-
tate dierũ
& noctιũ.</mgl>
omnιno dιfficile inue$tigare. Prima, eaque toti AEquinoctiali regioni
<mgr>Prima cau
$a, cur AE-
quinoctιa-
lιs regio t\~e
perata $it.
2. cau$a.</mgr>
communis, e$t quod cùm ιllic dies noctibus æquales $int, & diurni calo-
ris $patia breuiora, quàm apud nos $unt in æ$tate, $it vt illis in locis no
cturnum frigus, diurnum calorem: diurnus calor nocturnum frigus im-
minuat: atque ιta hæ qualιtates qua$i ad æquilibrium vocentur. Altera
<mgl>Ab a$sidui
tate imbriũ</mgl>
cau$a e$t imbrιum a$siduιtas. Viget nimirum in medιa Zona calor
tantus, vt magnam vaporum copiam in $ublime attrahat, non tamen
ita vehemens, vt eos confe$tim ab$umat, qui proindè in nubes con-
creti, a$pirantibus etiam pluinalibus ventis, non infrequenter cœle$ti-
bus aquιs $olum irrigant. Tertia cau$a e$t, $ubiectæ terræ habitudo,
<mgl>A natiuo
habitu ip-
fius terrę.</mgl>
<mgr>3. cau$a.</mgr>
& conditιo, hoc e$t qualitates propriæ, quas naturæ auctor Deus ijs
terrarum tractibus à primæua origine in$euit. Quarta cau$a e$t loco-
<mgr>4. cau$a.</mgr>
rum $itus; quandoquιdem, cæteris paribus, montium cacumina vallι-
<mgl>A $itu.</mgl>
<mgr>Cur mon-
tana frigi-
dιora cam
pe$tribus.</mgr>
bus frigidiora $unt, tum propter viciniam mediæ regionis aereæ, quæ
alget, tum quιa radiorum $olarium in concauis locis reperculsio,
vt radιos magιs vnit, ita maiorem excitat calorem. Quinta cau$a e$t
<mgl>A vicinia
Oceani.</mgl>
<mgr>5. cau$a.</mgr>
Oceani vicinitas, præ$ertim in ea parte mediæ Zonæ, quæ ad nouum
orbem pertinet: huius enim magna portio Oceani aquis alluitur, aut
eis propinqua e$t: con$tat verò marinam aquam refrιgerandι vim ha-
bere, vnde & regiones marιtimæ, cæteris parιbus, clementιores $unt. Sex
<mgl>A $iatibus
ventorum.</mgl>
<mgr>6. cau$a.</mgr>
ta cau$a, eaque magni momenti e$t ventorum tam $tatis, quàm extraor
dinarijs temporibus leniter flantium aura quæ quantopere cœli æ$tum
mιtiget, attemperetque nemo non experitur. Videtur autem diuina
prouιdentia $ingulari beneficio ventos de the$auris $uis productos ad
illam mundi oram direxi$$e, tam multa de commoditatibus per eos il-
luc inuectis narrantur.</p>
<p>Verùm quoniã ex his cau$is $ola prima AEquinoctiali regioni perpe
tua, & communis e$t & intra ipsã AEquinoctιalem plagam in eι$dem
<mgr>Mediazona
nõ vbique
r\~epexata.</mgr>
clιmatis eod\~eq. t\~epore magna ac propemodũ incredibilιs varietas cιrca
eiu$modi cau$as cernitur; nõ e$t medιa Zona vbιq. t\~eperata, nec eâdem

<pb 320>[res-1444-1-v_0328_320_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
contiuenter habitudine; $ed alijs in locis frigida e$t, vt nonnulli $e in
quodam maris tractu expertos fui$$e inquiunt, dum ad occidentalem
Indiam nauigarent: in alijs feruida, vt apud Monomotapam, & ιn$u-
las Malucas, & in regno Pretio$i Ioannιs: in pleri$que mirificè tempera-
<mgr>Seu Pręsbi
teri Ioãnis</mgr>
ta, vt apud Peruen$es.</p>
<p>Vbι etiam animaduertere licet in ei$dem climatis na$ci homines ali-
bi candido, alibi atro colore, aut inter hos medio: hîc intorto, ιllιc flu\~e-
ti capillo: hîc miti facilique ingenio, illic efferatis moribus, nullo cultu
<mgl>Diuer$itas
g\~etium in
ei$dem cli
matis.</mgl>
humanitatis. Nimirum hanc varietatem parit di$crιmen habitudinum
ιp$arum regionum. Ad quod item plurimum cõfert afflatus $yderum:
quæ in ea etiam regione, quam ex æquo intuentur $imilem effectorum
dιuer$itatem inducere queunt, nõ per$e tantùm, $ed concurrente $imul
ingenιta terræ di$po$itione, & aeris qualitatιbus. Quemadmodum ca-
lore cer a lique$cit, lutum induratur, non ob ip$ius caloris differentiã, $ed
propter $ubiectæ materiæ, in quam agιt di$similitudinem.</p>
<p>Vt igitur propo$itæ dubitationi de habitabili terra directò $atisfa-
ciamus, re$pondemus nullam e$$e mundi oram, quæ ob cœli intempe-
riem ab hominibus non incolatur, aut incoli re ip$a non po$sit. Com-
pertum iam experientia habitarι in AEquinoctialι plaga, intra & ex-
tra Tropicos; immo neque $ub polis, præ$ertim Arctico, habitationem
<mgl>Habitari
terram $ub
polo Arcti
co.</mgl>
à natura prohiberi, $ed aliquot ibi terræ tractus incolι, vt Olaus mag-
nus lιb.1.de partιbus Sept\~etrionalibus commemorat. Et$i Ptolemæus
<mgr>Quanta $it
vis con$ue
tudinιs Pli
nius lib. 7.
Nat hι$t.c.
8. Phi. Iud.
in lιbro de
Io$eph. Plu
tar. ιn lιb.
de tuenda
valet.</mgr>
nihιl vltra Thylem vltimam de$cribat, quæ tribus fere gradibus Arcti-
cum circulum egredirur.</p>
<p>Videlicet vbi maior e$t cœli inclementia, vtraque incommoda arte
declinantur; caloris quid\~e, indigenis cauernas & $ubterranea loca $ub-
cuntιbus; frigoris vero varij generis pellιbus$e $e contegentibus. Acce-
dιt con$uetudo, quæ perpe$$u difficilia reddit tolerabitiora, &, vt dιci
folet, naturam facit. Et verò quemadmodum ad moderandum AEqui-
noctialis plagæ æ$tum multæ naturales cau$æ concurrunt, ιta & $ub Po
lo non deerunt aliæ, quæ ad algoris vehementiam mitigandã valeant.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
QVOD PLANE CONSTET AN.
tipodas e$$e.</h>
<p>QVoniã ergo antiquorum $ententiam de terra habitabi-
li fal$am e$$e o$tendimus: proximum e$t, vt eorum
etiam opinionem, qui Antipodes, $iue Antichtones e$$e
negabant à vero deflexi$$e demõ$tremus. Multi Antipo-
des, id e$t, homines è contraria parte terræ aduer$a no-
<mgl>Opinio La
ctántij.</mgl>
bis ve$tigia prementes, fabulo$os e$$e arbitrati $unt, vt Lactantιus 3. lib.
diuinarum in$tιtutionum cap. 24. D. Augu$tinus lib. 16. de ciuitate Dei

<pb 321>[res-1444-1-v_0329_321_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO I.</rh>
cap. 9. Beda in lib. de ratione temporum cap. 32. (et$i lιb. 4. de ele-
<mgr>D. Augu$t.
Bedę.</mgr>
mentis philo$ophiæ contrarium cen$uι$$e videatur) item Lucretius
<mgl>Lucretij.</mgl>
1. lib. $ui poematis, vbi Autipodum a$$ertores vocat $tolidos, & va-
no errore delu$os.</p>
<p>Ratio Lactantij fuit, quia $i Antipodes $int, eιunt ip$orum ve$tigia
<mgr>Argum\~etũ
lactantij.</mgr>
$uperiora, quàm capita, eruntq. homιnes penduli, & quæ apud nos ia-
cent, apud ιllos vnιuer$a pendebunt, fruges & arbores deor$um ver$us
cre$cent; pluuiæ, niues, & grandines, $ur$um ver$us cadent in terram.
Et mιratur, ait, aliquis hortos pen$iles inter $eptem mira narrari, cùm
philo$ohi & agros, & maria, & vrbes, & montes pen$iles faciant. D.
Augu$tini ratιo fuit, quia etιanι$i figura conglobata & rotunda mun-
<mgr>Ratio D.
Augu$t.</mgr>
dus e$$e credatur, vel aliqua ratione mon$tretur, non ideo con$equens
fit, vt etiam ex ea parte, quæ nobis aduer$a e$t, aquarum congerιe va-
cet terra. Deinde quia et$i aquιs lιbera $it, non $tatim oportet, vt ho-
mines habeat; quos con$tat non illuc peruenire potui$$e, nι$i Oceani
immen$itate traιecta. Quod tamen factum non legitur; con$tituen-
tibus Geographis vltimos terræ fines Herculeas columnas. Item quia
licet terra nobιs contraria habιtari po$$et, cum hinc illuc aditus non
pateat, $i inibi exi$terent homines, non e$$ent de Adæ genere. Cùm
tamen ex $acræ paginæ hi$toria con$tet ab vno homine totum genus
humanum fui$$e propagatum.</p>
<p>Pro eadem quoque $ententia di$putat Abulen$is, ad primun@ cap.
Gene$eos eo poti$sιmùm argumento, quod A po$toli totum terræ or-
bem peruagati $unt, vti diuinus Vates prædixerat, p$alm.18. in omnem
terram exiuit $onus eorum, quodq. $uo tempore impletum ιam e$$e
$ignificat D. Paulus in epi$tola ad Romanos cap. 10. illis verbis, Sed
<mgr>D. Paul.</mgr>
dico nunquid non audierunt? & quidem in omnem terram exiuit $onus
eorum, & in finies orbis terræ verba eorum.) at, vt hi$torica narratio-
ne con$tat, nullus ex A po$tolis Æquinoctialem circulu\’m pertran$ijt,
quòd certè pertran$i$$ent, $i ulla gens vltra e$$et.</p>
<p>Nihilominus Antipodas e$$e planè con$tat; nec e$t iam ea de re vlla
<mgr>Re$ponfio
ad arg. La-
Qant.</mgr>
quæ$tio: quandoquidem id no$tri $eculi nauigationibus compertum
fuìt. Quare ad rationem Lactantij dicendum, cùm terra ιn globi $pe-
<mgl>Diximus
de hac re
aliquidhoc
in lib. c. 4.
q.2.at.2.</mgl>
ciem conformata $it, & ab omnibus cæli partibus, perpendicula, pon-
dera, turres, arbores, fruges, pluuiæ, & denique grauia omnia $uis col-
librata nutibus in centrum mundi vergant, non magis pendulos e$$e
Antipodas, quàm nos $umus; nec debere illis nos magis, quàm illos no-
bis ruinam extime$cere; cùm vtri$que eadem $it ratio. Ac $i ob eam
cau$am, quam Lactantius afferebat, ex aduer$a terræ parte hommes
<mgr>Re$ponfio
ad rat. D.
Augu$t.</mgr>
e$$e non po$$ent, profecto neque terra ip$a, & aqua inibi con$i$terent,
$ed in cœlum caderent.</p>
<p>Diuo Augu$tιno re$pondemus exploratum iam, cognitumque e$$e
magnam terræ partem no$tro orbi oppo$itam non $olùm ab aquis li-
beram e$$e, $ed ab hominibus etiam habitari. Quo autem pacto ιllue
peruenerint et$i non con$tet, nequaquam tamen id impo$sibile fui$$e

<pb 322>[res-1444-1-v_0330_322_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
certum e$t. Potuerunt ad ornatum mu@dι, qui hominum gratia con-
dιtus fuit, eo tran$uehi ab Angelιs, à quιbus pantheras, lupos, leones,
alιasq. eiu$modi feras ιn in$ulas à continenti dι$iunctι$simas po$t terræ
illuuιonem tran$portatas fuι$$e probabile cen$et idem D. Augu$ti-
nus lib. 16. de Ciuιt. Dei cap. 7. Potuerunt forta$$e pede$tri itmere il-
luc ire; vt placet quιbu$dam non leui coniectura opιnantibus no$trum
hunc orbem cum ιllo alιqua parte aut continuari, aut certe non pro-
cul ab eo dι$iungι. Denique potuere illuc nauibus, $eu voto $en tem-
pe$tatum vι deferri. Nec enim Oceani va$tιtas ita no$tro $eculo naui-
gari cœpta e$t, vt à nemine quondam traiecta fuerιt. Cum Plinius lib.
<mgr>Plinius.</mgr>
2. hι$toriæ naturalis cap 67. $crip$erit Eudoxum quendam vt iram
<mgl>Oceani va
$titas olιm
traiecta.</mgl>
Ptolemæi Lathyri Æ gypti regis declιnaret, è $inu Arabico $olui$$e, ac
per Oceanum ad Gades v$que peruectum. Et contra florentibus Car-
thagιnen$ium rebus alιquos ex eιs ab Herculeo freto ad Arabιcũ $inum
enauiga$$e. Denιque $unt quι putent Ophyram regionem è qua regi
Salomoni magna auri vιs tertio quoque anno afferebatur e$$e eam par-
tem noui orbis, quæ nunc Peru dιcιtur: quanquam hac de re magna $it
dubitatio, alijs etιam exi$timãtibus e$$e in$ulam Hi$paniolã in Oceano
<mgr>In$ula Hi@
paniola.</mgr>
Occidentali po$itam ac no$tris temporιbus à Chri$tophoro Colũbo re-
pertam: alijs e$$e region\~e Sofalam: alijs e$$e Auream Cher$one$$um, vbι
oppidum Malacha nunc e$t; quæ $ententia nobιs præ cæteris arrιdet.</p>
<p>Quod attinet ad po$tremum argumentum quod e$t A bulen$is attin-
gitur in ea controuer$ia de intelligentia illorum verborum (in omnem
terram, & c.) an videlicet A po$tolorum tempore toto terrarum ambitu
Euangelij lux afful$erit, ita vt nulla pror$us natio $it, ad quam nõ per-
nenerιt. Quam dubιtationem contrarijs $ententijs pertractant D. Au-
gu$tinus in epi$tola ad He$ychium epi$eopum, & D. Chry$o$tomus in
comm. epi$t ad Rom.c.10. Verum quιa res e$t pror$us theologica, paucis
re$pondemus $iue aliquis A po$tolorũ Æquinoctialem circulũ pertran-
$ierιt, $iue non: tamen in omnem terram id e$t, in præcιpuas mundi oras,
quæ tunc notæ erant, id e$t in A$iæ, A fricæ, & Europæ partes ip$is ad-
huc A po$tolis viuentibus Euangelium perueni$$e, quod nunc indιes
in alias atque alιas nationes particulatιm di$$eminatur.</p>
<h>QVÆSTIO II.
AN TERRA COMPARATIONE
cœli in$tar puncti habeat.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVÆ ARGVMENTA PARTEM NE.
gatiuam o$tendere videantur.</h>

<pb 323>[res-1444-1-v_0331_323_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO II.</rh>
<p>PRo ea parte, quæ negat, ita licebit argumentari.
Puactum e$t indιnidunm & vacans partibus: ter-
<mgr>1. arg.</mgr>
ra e$t dιuidua, & tot regionum $patrs longè la-
teque diffu$a. Igιtur terra nullo modo pote$t ha-
bere in$tar punctι.</p>
<p>Secondò. Id, quod e$t in$ectιle, nullam habet pro-
<mgr>2. arg.</mgr>
portionem ad id, quod con$tat partibus: $ed ter-
ra habet proportionem ad cœlum, ergo illius
comparatione non e$t quid in$e ctile, proindeque nec rationem puncti
obtinet. Probatur minor, quia id, quod alιquotιes repetitum aliquid
ab$oluιt, habet ad illud proportionem: at terræ quantitas aliquoties
repetita ab$oluit, & adæquat cœle$tium corporum magnitudin\~e; quia
cùm hæc finita $it, vt ablatιone finιtι ab$oluι, ita repetιtione finιti ex-
<mgl>Omne fini
tum detra-
ctione fini
ti ab$olui-
tur.</mgl>
æquari pote$t.</p>
<p>Tertio. Luna non e$t qua$i punctum collatione $ui orbis: ergo neque
<mgr>3. arg.</mgr>
terra comparatione eiu$dem. Ant cedens probatur, quia corpus lunare
re$pectu $ui orbis exhibet a$pectui $en$ibilem quantitatem ac molem,
qualem exhibere nequit id, quod e$t veluti punctum; $iquid\~e punctum
omnis molis expers e$t, $en$umq. omnem pror$us effngit. Con$ecutιo
o$tenditur, quia cùm terra, vt $uperiùs ex Georgaphorũ di$ciplina $ta-
<mgl>q. r. huius
cap. ar. 1.</mgl>
tuimus, multò maιor $it, quàm Luna; con$equens e$t vt ad lupar\~e orbem
<mgr>Quanta ap
pareret ter
ra è globo
lunari.</mgr>
comparata ampliorem molem repræ$entet, quam Luna. Vnde docent
A $tronomi $iquιs in globo lunarι po$itus terram de$piceret, futurum
vt ei terra ter, ac paulò amplius maior, quàm luna appareret.</p>
<p>Quartò. Si terra verè diceretur $ubire modum puncti comparatione
<mgr>4. arg.</mgr>
cœli, idem quoque pronuntιandum foret de globo, qui ex terra & mart
coale$cit: quandoquidē profundιtas aqu\,e re$pectu profunditatis terræ,
vt progre$$u o$tende mus, tam exigua e$t, vt ei parũ omnino momenti
afferat. Cùm igitur Mathematicι modum puncti comparatione cœli,
terræ tantum, non autem globo ex terra & mari compo$ito accom-
modare videantur, con$equens e$t, vt a$$erendum non $it terram cõli
collatione in$tar puncti habere.</p>
<h>ARTICVLVS II.
PROPOSITÆ DIFFICVLTATIS ENODATIO.</h>
<p>ADuertendum po$$e nos loqui de terra coparatione cœli, vel
ab$olutè, vel quoad no$trum a$pectum. Quo po$ito $it prιma
conclu$io. Terra comparata ad cœlum ab$olutè non e$t qua-
<mgl>D. Tho. o
pu$c.9. quę
$tione 98.</mgl>
<mgr>1. Conclu$.</mgr>
$i punctum. Hanc $atis demon$trant primum, & $ecundum
$uperioris articuli argumentum.</p>
<p>Secunda conclu$io $it. Terra comparata ad complexum firmamenti,
<mgr>2. Concl.</mgr>
proindeque aliorum orbium $uperiorum, quoad no$trum a$pectum e$t
in$tar puncti, hoc e$t, habet in$en$ibilem magnitudinem. Hœc con-

<pb 324>[res-1444-1-v_0332_324_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
clu$io traditur ab Ari$totele lib. 1. Meteor. cap. 14. e$tque omnium
Mathematιcorum firmata con$en$u. Probatur autem à Ptolemæo
<mgl>Prima ra-
tio.</mgl>
<mgr>Ptolem.</mgr>
cap.6.Dict. in hunc fere modum terræ climata quantumlibet inter $e
dι$tent; nullum tamen eorum ab alιo $en$ibiliter dι$iunctum e$t $i com-
paratio fiat ad punctum firmamenti; ergo terra re$pectu firmamen-
ti non obtinet @en$ibilem quantitatem; $ed e$t vt quid indiui$ibιle,
atque adeò qua$i punctum. Antecedens probatur, quia in qualibet
orbis terræ parte, eodem tempore, à dιuer$is A $tronomis eadem ma-
gnitudo, & di$tantia eιu$dem $tellæ deprehendιcur. Quod certè non
accideret $i locoum intercapedo aliquid momenti afferret compa-
ratione firmamenti.</p>
<p>Secundò. Vnaquæque $tella firmamenti, etiam minima, quæ vi$u
<mgl>2. ratio.</mgl>
notari pote$t, e$t maior, quàm tota terra, vt Alphraganus differentia
<mgr>Alphragan.</mgr>
4. ac cæteri ferè A $trologi a$$erunt, immo quælibet ex ijs $tellis to-
tam terram, & aquam $imul $umptas, magnitudine excedιt; at quæli-
bet qua$i punctus micat in firmamento; ergo & terra ad ip$um colla-
ta veluti punctus cen$ebitur.</p>
<p>Tertiò. Ita argumentantur Alphraganus, & Ptolemæus locis citatis.
<mgl>3. ratio.</mgl>
<mgr>Prolem.</mgr>
Con$tat è quacunq. terræ plaga con$picuam e$$e medietatem cœli, &
$ex Zodiaci $igna $upra horizontem apparere; $ex infra ab$condi; ergo
<mgl>E qualibet
terrę plaga
con$picitur
medietas
cœli.</mgl>
terra ad circuitum firmamenti habet $e $e vt quidpiam indiui$ibιle.
Probatur cõ$ecutio, quia alioqui, $i terra collatione firmamenti aliquιd
haberet magnitudinis, quæ po$$et $en$u percipι; etiam ea terræ por-
tio, quæ inter eius centrum & extimam $uperficiem interijcitur, e$$et
alicuius quantitatis re$pectu eiu$dem firmamenti; atque ita non diuι-
deret horizon cœlum in duas partes æquales; & quod inde con$equens
<mgr>Horizõ di
uidit cœlũ
in duas pat
tes ęquales.</mgr>
e$t, non cerneretur integra cœli medietas: plu$que videret oculus in
<mgl>Oculus in
centro.</mgl>
centro exi$tens, quam in $uperficie terræ con$titutus; cuius oppo$itum
demon$trant per$pectiui. Quare manife$tum relinquitur terram com-
paratione firmamenti e$$e qua$i punctum.</p>
<p>Proinde rectè Plιnius lib.2. nat. hi$t. cap. 68. Mundi punctus inquit,
<mgl>Plinius.</mgl>
<mgr>Lege in eã
d\~e $enten-
tiã quę $eri
p$it Seneca
in proœ-
mio Natu
raliũ quę$t.</mgr>
(neque enim e$t aliud terra in vniuer$o) hæc e$t materia gloriæ no-
$træ, hæc $edes, hîc honores gerimus, hìc exercemus imperia, hîc opes
cupimus, hîc tumultuatur humanum genus, hîc in$tauramus bella etiam
ciuilia, mutuisque cædibus laxiorem facimus terram. Et vt publicos
gentium furores tran$eam, hæc in qua conterminos pellimus, $urtoq.
vicini ce$pitem no$tro $olo affodιmus, vt qui lati$simè rura inercatus
fuerit, vltraque fines exegerit accolas, quota terrarum parte gaudeat?
vel cùm ad men$uram auaritiæ $uæ propagauerit, quam tandem por-
tionem eius defunctus obtineat? hæc ille.</p>
<p>Non a$$eruimus in $ecunda conclu$ione terram e$$e in$tar puncti re$-
pectu cœlι ab$olutè, $ed re$pectu firmamenti, aliorumq. orbium $upe-
riorum; quia $i cum inferioribus comparatio fiat, non eodem pacto
fe habet terra ad omnes. In primis enim re$pectu orbis @unæ nota-
bilem obtinet quantitatem, vt probat tertium argumentum eorum,

<pb 325>[res-1444-1-v_0333_325_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO III.</rh>
quæ primo articulo propo$uimus. Quod $pectat ad reliquos orbes con-
tentos $ub firmamento docent Mathematicι, terram eorum compara-
tione triplicem modum $ubire. Nimirum re$pectu $phæræ Iouis, & Sa
<mgl>Terra com
parata ad
Iouem, &
Staturnum.
Ad Matt\~e,
& Solem.
Ad Vene-
rem, Mer-
curium, Lu
nam.</mgl>
turni e$$e qua$i punctum, habereque in$en$ibιlem quantιtatem, vt de
<mgr>Quo mo-
do @e ha-
beat terra
ad orbesιn
fιa firma-
mentum.</mgr>
eadem re$pectu firmamenti, aliorumque orbium $uperiorum dιximus.
At re$pectu $phæræ Martis & Solis aliquam præ $e ferre maguitudin\~e;
$ed adeo paruam, vt vix alicuius momenti videatur. Po$tremô $i cum
orbe Veneris, Mercurij & Lunæ comparatio $it, habere iam terram no-
tabilem magnitudinem, præ$ertim re$pectu orbis lunaris.</p>
<p>Hanc triplιcem differentiam o$tendunt Mathematicι $ubtili$simis
rationibus quas ducunt ex phænomenis, vmbris & in$trumentis, vt A$-
trolabio, Quadrante, Annulo, cæteri$que eiu$modi: quæ ratιones cùm
non paucis A $tronomiæ theorematis innιtãtur, proinde que hoc loco
explιcari non facilè queant, præ termi$$æ à nobis $unt.</p>
<p>Ad tria priora articulι primi argumenta quid re$pondendum $it pa
<mgr>Ad argum\~e
ta primi ar
ticuli.</mgr>
tet ex dictis. Ad vltimum cocedendum id, quod de terra comparatione
cœli dicitur, enuntiandum quoque de globo, qui ex terra & aqua con$.
tat, vt ratio ibi adducta concludιt: neque id à Mathematιcis negatur.</p>
<h>QVÆSTIO III.
NVM TERRA IN MEDIO MVNDI
con$tituta $it, habeatque idem centrum gra.
uitatis, & magnitudinis.</h>
<h>ARTICVLVS I.
TERR AMIN MEDIOMVND I
$itam e$$e.</h>
<p>AD huiu$ce controuer$iæ explicationem aduerten-
dum prius e$t quid nam $it centrum vniuer$i, cen-
trum grauitatis, & centrum magnitudinis. Centrũ
<mgr>Quid nam
$itcentrum
vniuer$i.</mgr>
vniuer$i, e$t punctum, à quo omnes lineæ ad primi
mobilis circumferentiam ductæ æqualies $unt, C\~e-
trum grauitatis, e$t punctus medius lineæ rectæ di
<mgr>Centrum
grauitatis</mgr>
uidentis corpus in partes æquè graues. Centrum
magnitudinis, e$t punctus exi$tens in medio lineæ
<mgl>Nõ in om
nibus cor-
poribus e$t
id\~e centrũ
magnitudi
nis, & gra-
uitatis.</mgl>
<mgr>Centrum
magnitudi
nis.</mgr>
rectæ diuidentis corpus in duas magnitudines æquales. Porr ò hæc duo
centra in globo æquabiliter graui, in vnum idemque centrum recidũt:
non ita verò in globo inæquabilem habente grauitatem, cuιu$modi e$t
$phæra partim plumbea, partim lignea: $iquidem in eius medio e$t cen
trum magnitudinis; centrum autem granitatis e$t punctum extra me-

<pb 326>[res-1444-1-v_0334_326_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
dium in parte grauiori exι$tens, quod cùm centro totιus vniuer$i iunge
retur $i eιu$modi corpus libere de$cenderet.</p>
<p>His ita po$itis, $it prima a$$ertio. Terra ιn medio vniuer$i cõ$tituta
<mgl>1. a$$ertio.</mgl>
e$t. Hæc probatur ab Arι$totele $ecundo huius operιs capite vltimo
text. 100. ad hunc ferè modum: omnia corpora grauia, vndecumque
liberè demi$$a, efficiunt in terra $imiles & æquales angulos, nec ferun-
tur ad æquiparantiam $ecundum lιneas parallelas: vt videre e$t in per-
pendiculis, quæ ita deorlum vergunt, vt $i duo in totam terræ profun-
ditatem naturæ $uæ relicta demitterentur, ambo tandem in centro
concurrere deberent. Igitur tota terra, quæ $uιs iam conglobata
nutibus quie$cit, non ni$i in centro mundi quιe$cιt, atque adeò ιn eo $i-
ta e$t.</p>
<p>Secundò, idem $uadet Auerroes eodem libro, quia $i terra non obti-
<mgl>2. ratio.</mgl>
<mgr>Auerroes.</mgr>
neret medium vniuer$i, non fierent eclyp$es lunares, cùm Sol, & luna
per dιametrum opponuntur: po$$ent enιm ambo ιn punctis Zodiaci $i
<mgl>Qua oppo
$itιone fiat
Fclyp$is lu
nę.</mgl>
bi aduer$is exi$tere, ab$que eo quod terra interciperetur in illa mundi
diametro, $icque non impediretur traiectio luminis à Sole ad lunam,
ideoque non e$$et eclyp$is.</p>
<p>Tertiò, idem confirmatur ex ordine partium vniuer$i. Namque
<mgl>3. ratio.</mgl>
<mgr>De hac re
dιxim<_>9</_> li.
4. Phy$. ca.
5.q.3 ar.1.</mgr>
apta eius di$po$itio po$tulat, vt elementum, quod de$picacius,
ac deterιoris notæ e$t, in infimo loco iaceat: talιs autem e$t ter
ra: vt eius qua$i bruta moles, ruditas, ob$curitas, & cra$sities te$tan-
tur. Igitur terra e$t in infimo loco: atqui locus infimus e$t, qui maxi-
mè à cœlo di$tat: ita verò $e $e habet mundi centrum: igitur in centro
mundi con$tituta e$t.</p>
<h>ARTICVLVS II.
CENTRVM MVNDI, CENTRVM
grauitatis, & magnitudinis terræ,
e$$e vnum &
idem.</h>
<p>Vod ad centrum grauitatis attinet, $it $ecunda
<mgl>2. affertio.</mgl>
a$$ertio. Centrum grauitatis terræ e$t centrum
mundi. Hæc probatur, quia terra e$t $ummè
grauis: quod autem $ummè graue e$t, naturali-
<mgl>Confirma
tio.</mgl>
ter ad imma fertur, nec quie$cit, donec (modo
ei nihil ob$it) omnium infimum obtιneat: atq.
adeò quou$que centrum grauitatis ip$ius, me-
dium vniuer$i fiat. Deinde $i centrum grauitatis
terræ non e$$et re ip$a coniunctum centro mundi, impediretur for-
ta$$e ab aqua ne $e illi coniungeret, (nec enim alιud quid, à quo

<pb 327>[res-1444-1-v_0335_327_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO III.</rh>
inhibeatur fingi pote$t:) aut ergo impeditur naturaliter, ant per vim:
non naturalιter, quia con$tat aquam $uopte ingenio locum expetere al
tiorem e$$eque $upra terram: no per vim quia nullum vιolentum perpe
tuum; aut dιuturnum e$$e pote$t. Non ιgιtur centrum grauitatis terræ
$eparatum e$t à centro mundi.</p>
<p>De centro magnιtndinis non parua e$t dubitatio. Nounulli opi-
<mgr>De cenrro
ma, nitudι
nιs terrę
difficιlιor
dubιtatιo.</mgr>
nantur non ιdem e$$e centrum magnitudinis terræ, & grauitatis eιu$-
dem: $ed e$$e illud aliquantulum elenatius ab hoc, & à centro vni-
uer$i. Quibus hæc poti$simum fauent argnmenta. Idem e$t cen-
trum grauιtatιs terræ, & totius vnιuer$i, vt paulò ante proba-
uιmus; atqui non idem centrum e$t totius vnιuer$i, & magni-
tudιnis terræ: ergo nec idem erit grauitatis terræ, & magnιtu-
dinis eιu$dem. Probatur a$$umptio prιmùm, quia terra & aqua,
(vt progre$$u o$tendemus) efficιunt vnum globum, habentque
idem commune centrum grauitatis, quod e$t idem cum centro
<mgr>Terra &
aqua vnum
globũ con
$icιunt.</mgr>
vniuer$i, cùm ambæ in aere demi$$æ per ea$dem lineas deor$um
tendant: igιtur plus di$tat à centro mundi, & à centro grauιta
tιs terræ, ea terræ portio, quæ ab aquis extat, quàm quæ tec-
ta e$t; vnde $equitur non e$$e idem centrum grauitatis & magni-
tudιnis terræ.</p>
<p>Secundo, idem $uadetur, quia vt Deus tertia die creationis mon-
<mgl>Sic Deum
aquas terrę
finu inclu-
$i$le $tatui-
mus 4. Phy
fic. c. 5.q.3.
at.3. & 4.</mgl>
di terræ cauernis aquam exciperet, nece$$e fuιt vnum terræ latus at-
tollere, quod proinde remotιus man$it à centro, quàm cæteræ partes.
Tertiò, idem ex eo confirmatur, quia facies terræ, quæ aquιsimmergi-
tur, grauior e$t parte detecta, quam Sol calore $uo continenter exic-
cat, ac leuiorem reddit. Quare fieri non pote$t, quin centrum magnitu-
dinis terræ ad partem leuiorem declinet, vt terra paribus vtrinque li-
brata ponderibus quie$cat. Contrariam $ententiam amplexi $unt Fer-
nelins in $ua Cofmotheoria, libro primo, capite primo; alijque nonulli.
Qui auctores eo poti$simùm fũdamento nituntur, quod hιc $itus maxi
mè terræ congruit, & nulla ratio probat eam alιum re ip$a obtinere.
Item quod terra non ita $e ad aquã habet, qua$i hæc $eparatιm ad vnũ
locũ $ita $it illa ad aliũ; $ed ita vt ver$us õnes mundi plagas (quod no$trι
præ$ertim $eculi nauigationιbus exploratum fuιt) ιn$ulis, penin$ulis,
& vado$is locis con$per$um $it mare; terra vero fretis, fluminibus, ftag-
nis lacubus, fontιbus $cateat; & vt Oceanus$e $e multis locis in terram
in$inuat, vιci$sim terra ιn Oceanum procurrat, $icque terra & mare qua
dam talionum proportιone $ibi re$pondeant, $eque mutuo compen-
$ent.</p>
<p>In hac controuer$ia quid nobis veri$imilius videa tur, paucis expone
mus, $ed aduertendum poiùs, quod alιbi ex profe$$o declarabimus, ni-
mirum terræ rotundιtatem dupliciter accipi. Vno modo pro rotundi-
tate perfecta, & ad mathematicam $abtilιtatem exqui$ita. Altero, pro
ea, quæ conuenit corpori depre$siones & eminentιas habenti: quę tam\~e
præ illιus magnitadine nihιl mom\~eti habent, atq. adeò no c\~e$entur eιus

<pb 328>[res-1444-1-v_0336_328_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
rotunditatem impedire. Hoc po$ito ad quæ$tionem re$pondemus; $i
<mgl>Rotundita
tem dupli-
citer $umi.</mgl>
$ermo $it de terra $ecundum rotunditatem priori modo $umptã, quem
admodum lineæ à centro vniuer$i ad montium cel$itudines & depre$-
$iones vallium porrectæ non $unt æquales; quia illæ longiores, hæ bre-
niores exi$tunt, ita non po$$e idem centrum e$$e vniuer$i (quod idem e$t
cum centro grauitatis) & magnitudinis ip$ius terræ; cùm minus di$tent
à centro mundi valles quam montes, & cauitates, quibus aqua contine-
tur, quam ιn$ulæ Sι autem de terra $ecundum po$teriorem rotundita-
tem loquamur, $icuti lineæ à centro mundi ad peripheriam terræ duc-
tæ vulgari æqualitate ιntcr $e pares ιudιcantur, ita cen$endum e$$e mũ-
di centrum, & centrum magnitudιnis terræ non di$tare ab $e mutuò
$ed æqualιbus à circunferentia lineis attingi atqne adeò vnum, idemq.
centrum e$$e, cùm nιhιl $it, quod huic æqualitati po$sit ob$tare, præter
depre$siones illas & eminentias, quibus tamen ea non impeditur.</p>
<p>Quod $i quis obijciat cauιtatem terræ, qua totus Oceani tractus ab
<mgl>Obiection.</mgl>
ortu ad occa$um excipitur, comparatione totius terræ magnum quιd-
piam e$$e cum tantam eius porιonem circumplectatur proindeque cũ
hac depre$sione rotunditatem, etiam vulgari modo $umptam, cohæ re-
re non po$$e; occurrendum erit, & $i eiu$modi cauitas, quoad longitudi
<mgl>Dilutio.</mgl>
<mgr>Lib. 3. cap.
8.q.1.</mgr>
nem ampli$sima $it, quoad profundιtatem tamen exιguam e$$e, vt $uo
loco dicemus.</p>
<p>Sit igitur hæc tertia propo$itæ quæ$tionis a$$ertio. Idem e$t centrũ
<mgl>3. a$$ertio.</mgl>
magnitudinis terræ, & grauitatis eιu$dem, ac totius vniuer$i. Quæ quo
pacto intellιgenda $it, & qua poti$simùm ratione fuleiatur ex ijs, quæ
paulo ante dicta $unt, con$tat. Quare ad argumentum contrariæ partis
conce$$a maiorι propo$itione neganda e$t minor, & ad eius probation\~e
<mgl>Re$pon$io
ad argum\~e
ta partis cõ
trarię.</mgl>
dicendum effici quidem vnum globum ex terra, & aqua, e$$eque vtriu$.
que idem centrum grauitatis: $ed eam terræ portionem, quæ ab aquis
extat, non plus di$tare à centro, quam quę demer$a e$t, $i $ermo $it de
di$ta ntia, quæ alιquid momenti habere putanda $it comparatione to-
tius terræ. Ad $ecundam probationem eiu$dem minoris dicendum e$t
Deum tertia die creationis mundι non extuli$$e terram ver$us vnum tã
tummodo latus ad mare excipiendum: $ed ver$us alias, atque alias mun
di plagas, ita vt aqua, & terra intermixta $int $ub vtroque polo, $ub
Æ quinoctiali, ad ortum, & occa$um: & globus ex terra mariq. con-
$tans, æ quιs põderibus vndique libratus con$i$tat. Ad tertiam denique
confirmationem re$pond endum e$t in prιmis eam terræ partem, quam
Sol calore $uo penetrat, & $i@ciorem, leuioremque reddit, $i cum totius
terræ mole comparetur, parum momenti habere. Deinde id compen-
$ari præaltis montibus, & rupibus, præ$ertim cùm terra ea ex parte, qua
cooperta e$t, depre$sior exi$tat.</p>
<p>A rgumentum verò Fernelij, & aliorum, quod pro $ecunda opinione
adduximus, nihil contra no$tram a$$ertionem colligit, $ed eam potius
confirmat, vt planum e$t.</p>

<pb 329>[res-1444-1-v_0337_329_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO IV.</rh>
<h>QVÆSTIO IV.
SIT NE TERRA MARI DEPRES.
$ior, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVI AFFIR MA TIVAM PARTEM DE.
fendunt, eorumque argumenta.</h>
<p>AF firmantem huius controuer$iæ part\~e $ecuti $unt,
præter alιos, M. Tullιus lιbro 2. de nat. Deor. quo
loco, Mare, inquιt, cum $upra terram $it, mediũ ta-
men terræ locum expetens congregatur vndιque
æquabιliter, neque redũdat, neq effundιtur. It\~e Ca
<mgl>Burgen$.</mgl>
nus in cómentarijs 1. partιs, Burg\~e$is, & Catharious
ad 1. caput Gene$eos, alijq. nonnulli, & eand\~e pro-
<mgl>D. Thom.</mgl>
babiliorem cen$et D. Tho. 1. p. q. 69. art. 1. Putant
igιtur huius opinιonis a$$ertores, à primo na$centis mũdι exordio, cùm
Deus tertia die aquam vnum ιn locum $ecreuit, duos globos, vnũ terrę,
<mgr>Qui ex ter
ra, & aquæ
duos glo-
bos confi-
cιunt.</mgr>
alterum aquæ inter le diuer$os $ed contiguos man$i$$e. A quibus $i pe-
tas, quæ nam vis mare cohibeat, ne in declιuia labatur, & terrã operiat,
iam hîc inter $e di$sident. Alij id referunt ad propen$ionem, quã aqua
habet, vt $e $e in rotundam figuram conglobet: idq. $ufficere putant ad
illius de$cen$um cohibendum; $icuti interdum videmus guttas è tegu-
<mgl>Aquę incli
natio ad fi
guram ro-
tundam.</mgl>
lis in aere pendere, nec fluere. A lij ιd referunt ad miraculum diuinæ po-
tentiæ, quæ propter hominum vitam, & habitationem ita mare cotra
natiuam inclinationem compe$cat, ac refrænet. Quod certè diuinæ li-
teræ multis in locis te$tari videntur, vt p$almo 104. Terminum po$ui-
<mgr>P$alm.</mgr>
$ti, quem non trao$gredientur, neque conuertentur operire terram: &
Iob 38. quis conclu$it o$tijs mare, quando erũpebat qua$i de vulua pro-
<mgr>Iob.</mgr>
cedens, cum ponerem nubem ve$timentum eius, & calιgine illud, qua$i
pannis infantiæ obuoluerem? Circundedi illud terminιs meis, & po$ui
vectem & o$tia, & dιxi, v$que huc venies, & non procedes amplius, & hic
confringes tumentes fluctus tuos. Et apud Ieremiam c.5. Po$ui arenam
<mgr>Ierem.</mgr>
terminum mari, præceptũ $empiternum, quod nõ præteribit. In quam
$ententiam ita D. Ba$ilιus homil. 4. Hexam. Ne aqua è locιs, quæ ip$am
<mgr>Ba$il.</mgr>
$u$ceperant affluens fu$im exundaret, atque ita ex alιjs alia compleret
loca, ac totam hoc pacto contιnent\~e terram $tagnantibus tãdem vndis,
& alluentibus inuolueret, iu$$a e$t in vnum $e collιgere locum.@ Et pau-
lo inferius. Alioqui quid prohiberet mare rubrum $ua exundantι al-
luuie irrum pere in vniuer$am Æ gyptum, quæ ip$o mari tanto e$t
concauitate depre$sιor, $eque mari, quod Æ gypto adiacet, coniungere

<pb 330>[res-1444-1-v_0338_330_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
ni$i creatoris præcepto tanquam compedιbus a$tricto coerceretur.
Hæc D. Ba$ilius.</p>
<p>Quod ιgιtur aqua altior $it, quã terra hi$ce argum\~etis videtur o$t\~edi.
<mgl>Primũ arg.
Eccle$ia$tę.</mgl>
Flumina ducunt è marι originem, vt $acra pagιna docet cap. 1. Eccle-
$ia$tæ, illis verbis, ad locum, vnde exeunt, ide$t ad mare, flumina reuer-
tuntur, vt iterum fluant: ergo mare e$t altius, quam terra: alioqui $i e$$et
depre$sius non po$$ent fluuιales aquæ è montium fupercilijs $caturιre,
quin prius contra naturã a$cenderent: immo nec eò $ubirent, cùm non
appareat, qua vi per $ubterraneas cryptas illuc promoueri po$sιnt.</p>
<p>Secundò, $i terra e$$et $uperior aquιs, $equeretur cotra ordinem Vni-
<mgl>2. arg.</mgl>
uer$i, qui nihil e$t alιud, quam parium di$pariumq. reruιn $ua cuiq. lo-
ca tribuens dι$po$itιo, vt ait D. Augu$t. lιb. 19. de ciuit. Dei cap. 13. $e-
<mgl>D. Augu$t.</mgl>
queretur inquam neque terræ, neque aquæ elementum natiuum locum
$eruare, cùm natura po$tulet, vt ιllud tanquã grauius, ac minus nobιle
$ubιace at: hoc, vti leuιus & nobιlius, emineat: hoc $ecundam, ac $uperio-
rem, illud primam atque infimam in niundo $edem habeat.</p>
<p>Tertιò. Qnod terra aquis $it humilιor comprobat $en$uum iudicιum.
Nam is, quι ex alco in oram maritimam inuehũtur, videtur terra ιnfra
mare iacere, & quo propius ad littus accedunt, eo ip$is alti$sιma quæq.
vt turres, & montium ιuga clarιùs apparent, ac paulatim a$$urgunt.</p>
<h>ARTICVLVS II.
CONCLVDITVR TERRAM ALTIO.
rem e$$e mari.</h>
<p>NObis tamen verι$imilior videtur contraria $ent\~etia exi-
<mgl>Cõclu$io.</mgl>
$timantium terram mari altiorem e$$e. Quam tuetur,
præter alios, Contarenus libro 2. de elementis, Lippo-
manus, Caietanus, & Honeala ad cap. 1. Gene$eos, Æ gi-
dius lib. 2 Hexam. cap. 27. D. Hιeronynιus in illud p$al. 32.
congregans $icut in vtre aquas maris. D. Chry$o$tomus homιl. 9. ad po-
<mgl>Chry$.
D. Augu$t.</mgl>
pulum Antiochenum, D. Augu$tinus in p$alm. 135. & vt videtur D. Da-
ma$cenus lιb 2. Fidei orth. cap 9. & 10. Quare parum con$ideratê $eri-
<mgr>Coargui-
tur cen$ura
Catharini
circa hanc
$ententiã.</mgr>
p$it Catharinus loco citato non putare $e quenquam $apientem vnquã
dubιta$$e, quin mare $it terra altius. Probatur verò no$tra opinio.</p>
<p>Ac primum quod dιcendum non $it aquam in illam, quam aduer$a-
<mgl>Quodaqua
non $it al-
nor, quam
@eria.</mgl>
rij fingunt, con geriem elatã, miraculo detιneri, ne terrã occupet, proba-
tur quia vt D. Augu$tinus 7. lib. de cιu. Dei cap. 30. inquit, $ic Deus ad-
mini$trat omnιa, quæ creauit, vt ip$a proprios motus exercere, & agere
$inat: proprius vero motus aquæ e$t ad decliuiora fluere.</p>
<p>Quod item non rectè ab alijs a$$eratur, ιdeo aquam ex eo non dilabi
cumulo, quia $uapte natura $e $e in figuram rotundam conglobat: $ua-
detur. Namque licet terra eam figuram amet, immo & eandem re ιp$a

<pb 331>[res-1444-1-v_0339_331_t0]<rh>DE COELO CAP. XIV. QVÆSTIO IV.</rh>
obtιneat, vt $uo loco o$tendemus, vtq. tam no$træ, quam contrarię par-
tis a$$ertores confitentur: tamen non adeò pertinaciter eam affectat $i-
<mgr>De aquę
guttulιs le
$e conglo-
bantιbus.</mgr>
guram, vt hinc inde in tãtam $ublata altitudinem pendere po$sit, quιn
effluat. Quod cernimus in aquæ guttulιs $e rotundantιbus, quæ tandiu
globi $pecιem $eruant, quandιu appetitus ille, qui partiũ appetit vnio-
nem non vincitur, impediturq. acce$$u maioris grauitatιs, quam nouæ
guttulæ $ecum inferunt. Quare hoc $it no$trũ contra eos quι mare altius
terra facιunt, primum argumentũ: quod niteretur aqua terrã obruere,
& ab eo conatu ιnhibita perpet uã vιm pateretur. Secundò id\~e proba-
tur, quia $i aqua $ic in altum a$$urgeret, vt eius globus globũ terræ inter
$ecaret, nullæ e$$ent in medio mari in$ulæ, nullæ $alebræ, aut vado$a lo
<mgr>Ab in$ula-
rum altιtu-
dιne.</mgr>
ca; atqui oppo$itum con$tat. Non igitur aqua ita $upra terram ex$tat.</p>
<p>Tertiò. Certum e$t nauem æquali ventorum flatu impul$am, cùm
de$cendit velocius ire, promouente eam deor$um natino pondere: cùm
<mgr>A cur$u na
uium.</mgr>
vero a$cendιt, tardins progredi, reluctante in contrariũ grauitate, Igi-
tur $i mare, vti dicunt, in cumulum effertur, quoties nauιs è portu $ol-
uit, cùm a$cendat, æquali flatu $egnιus feretur: & è contrario, quotιes
portum petit, quia de$cendit, celerιùs per get: immo etiam vento & ma-
ris æ $tu ce$$ante, tenerι non poterit, quιn ad portum perueniat, $icutι
nec lapis è loco editiori deuolutus, quιn ad ιma ruat. A tqui id experien
tiæ aduer$atur: non ergo mare ιta in globum cogitur.</p>
<p>Quartò. Manife$tis $ignιs deprehen$um e$t ab ijs, qui è Lu$itania in
<mgl>Nauigatio
ex Lu$ita-
nia in nouã
Hι$panιã.</mgl>
<mgr>A Solis ex
ortu.</mgr>
nouam Hi$paniam nauιgant, po$tquã per quindecim gradus progre$si
$unt, vna hora cιtius orirι & occidere Solem in Lu$itania exi$tentιbus:
hoc verò neutiquam eueniret, $i mare in tumorem con$cenderet, cit ius
enim ιn mari vltra eos gradus deberet Sol apparere, quenιadmodum &
ijs, qui montem con$cendunt, qui et$i ab orιente longius ab$int: tamen
ortum Solem prius a$pιciunt: ergo &c.</p>
<p>Quιntò. Hunc in modum argumentamur. Terra & aqua efficiunt
<mgr>Ab vnitate
globι, qu\~e
tetra, & a-
qua e$$iciũe</mgr>
vnam $phæram eodem communi circulo conclu$am. Igitur aqua non
e$t eleuata in alium globum per $e di$tinctum. Antecedens multipliι-
ter demon$trari $olet à Mathematicis: breuiter tamen ex eo proba-
tur, quia aqua & terra idem centrum petunt: cum in aere demi$$æ $ub-
latis impedimentis per eandem lineam quambreui$simam deor$um
ferantur: $i enιm diuer$a centra haberent, vtique dιuer$am viam ad ea
occupanda inirent. Secundò idem o$tenditur ex lunæ deliquijs. Nam
<mgl>In lunę E
clyp$i non
plures vm
brę.</mgl>
in quacunque cœli parte luna eclyp$im patiatur, vna duntaxat vmbra
in eιus corpore a$picιtur: cum tamen duas in ea cerni oporteret, $i ob-
iectu duplicis globι opacaretur.</p>
<p>Superιoribus argumentis o$tendimus aquam non e$$e terra eminen-
<mgr>Quod ter-
ra $it mari
altior.</mgr>
tiorem: probandum nunc $upereft, terram altiorem e$$e aqua. Id ve-
ro ex eo cõcluditur, quia videmus flumιna prono cur$u tendere in mare,
quod nequaquam fierι po$$et, ni$i terra ver$us mare e$$et decliuior ip-
$umq. mare depre$siori loco iaceret. I t\~e quia aquã e$$e cauernis terræ in-
clusã $atis o$t\~edunt in$ulæ, quæ nihil aliud $unt, quã eminentiores terræ

<pb 332>[res-1444-1-v_0340_332_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS</rh>
partes in aqua extantes. Confirmatur præterea hoc ex diuinis literis
p$almo 23. lp$e $uper marιa fundauit eum, nempe orbem terræ; &
p$almo 135. qui firmauιt terram $uper aquas; & p$ulmo 106. qui de$-
cendunt mare in nauibus. Quæ loca non ob$curè indicant terræ emi-
nentiam $uper aquas. Si quιs autem petat, quomodo terra effecta $it
mari altior, re$pondemus Deum ingentem cauitat\~e & $inum in ea a pe-
ruι$$e, qua exceptæ aquæ $e $e demi$erunt, ip$aq. terra $ublimior man-
$it. Ex dictis facιlè quιuis intelliget, cùm ex terra & aqua vnum glo-
bum componi a$$eruimus, non loqui nos de globo ad geometricam
<mgl>Globus ex
terra & a-
qua nõ e$t
Geometri-
cè rotũdus.</mgl>
rotunditatem perfecto & ab$oluto, cuius nimirum centrum paribus à
circumferentia radijs atting itur: $ed de globo, in quo licet aliquæ emi-
nentiæ & cauιtates in $int; eæ tamen parum momenti afferunt ad ma-
gnitudinem globi, vti $uperiùs, commonuimus.</p>
<h>ARTICVLVS III.
DISSOLVVNTVR ADVERSARIÆ
opinionis argumenta.</h>
<p>QVæ verò in contrariam partem adducta $unt, hunc ha-
bent explιcatum. Prιmùm quod attinet ad verba $acræ
paginæ, dicendum non commendari in ijs $ummi arti-
ficis potentiam, quod aquas terræ imminentes coerceat,
ne terram ab$orbeant, $ed quod eas depre$$erit, & terræ ca
uernis conclu$erit, cùm natura $ua toti terræ circũfundi deberent. Quod
indicant, etiam verba illa p$almi 32. Congregans $icut in vtre aquas ma-
<mgl>P$alm.
Prouerb.</mgl>
ris; & illa Prouerb. 8. Certa lege & gyro vallabat aby$$os; & legem
ponebat aquis, ne tran$irent fines $uos.</p>
<p>Ad argumentum de fluminum a$cen$u dicendum e$t, $altem am-
pliora flumina oriri è mari, & per $ubterraneos meatus a$cendere, præ-
ter propriæ naturæ inclinationem quia terræ eiu$modi aquas ebibunt,
<mgl>De ortu $$u
minum è
montibus.</mgl>
& veluti $pongia $ugunt; accedente ad id Solis, & aliorum $y derum in-
fluxu, quibus incumbit $ublunaris mundi commoditates promouere.
vnde putat Sanctus Thomas ιn 2.d 14. q.1.ar.5. eiu$modi motum non
debere violentum iudicari, quia vt 4. huius operis $crip$it Auerroes,
naturę atque ordini corporum maxιmè con$entaneum e$t, vt inferiora
fuperiorum impre$sionem $equantur. Verùm de ortu flumιnum in li-
bris Meteororum erit à nobis vberius di$putandum.</p>
<p>Ad $ecundum fatendum e$t neqne terram, neque aquam e$$e ex to-
to in $ua natiua $ede. Cùm terræ & aquæ natura po$tulet, vt ιlla huic
omnino $ubiaceat, hæc ιllam vndιque ambiat. At quanuis ita re ha-
beat, non e$t propterea exι$timandum ob hanc locorũ immutatιonem
alιquid de vnιuer$i pulchritudine & perfectione fui$$e detractum; cùm
ita ab auctore naturæ in$titutum fuerιt altioris boni gratia, ιd e$t,

<pb 333>[res-1444-1-v_0341_333_t0]<rh>DE COELO CAP.XIV QV ÆSTIO V.</rh>
propter hominis habitationem qui corporei mundi finis e$t.
<mgl>Homo fi-
nis mundi
corporei.</mgl></p>
<p>Ad tertium dicimus, cum ijs qui ad oram maritimam nauigant, ter-
<mgr>Cãdidi co
lores deue
<gap> cõ
cau@ appa-
rent.</mgr>
ræ depre$siores videntur, falli $en$um, e$$eque erroris cau$am, quòd ter-
ræ color ad nigrorem vergit; atra verò depre$siora videntur, vt in pic
tura con$tat. Quæ enim profunda videri volunt, atro colore pictores in
ficiunt, vt puteum, $peluncam. Lege Aphrodi$eum 1.probl.q.47.</p>
<h>QVÆTTIO V.
ANTERRA IN MEDIO MV NDI
quie$cat, & quæ nam eiusimmobilitatis
cau$a $it.</h>
<h>ARTICVLVS I.
OPINIO EXISTIMANTIVM TER.
ram moueri, eiu$que impugnatio.</h>
<p>QVod ad priorem controuer$iæ partem $pectat,
fuit de ea non paruum apud veteres philo$o-
phos di$sidium, vt Ari$toteles capitibus $upe-
rioribus, & Plutarchus 3. de placitis cap. 13. &
15. M. Albertus 2. huius operis tract 3. prodide-
runt. Etenim Nicæas Syracu$ius terram volui
<mgr>Opinio Ni
c\,e\,e.</mgr>
$umma velocitate exi$timauit. Thales credidit
eam aquis $u$tentatam more nauigij vehi, earumque mobilitate fluc-
tuare, tunc cum dicitur tremere. Philolaus verti in gyrum circum ig-
<mgr>Philolai.
Eraclid.
Ecphanti.
Democriti</mgr>
nem in obliquo circulo in$tar Solis & lunæ. Ponticus Heraclides, &
Ecphantus Pytha goreus agi velut rotam ab oriente in occidentem cir
ca ip$ius centrum. Democritus à prima origine oberra$$e propter exi-
guitatem, leuitatemque. Verum temporis decur$u adden$atam effec-
tamque grauiorem, con$titi$$e.</p>
<p>His tamen reiectis $ententijs a$$erendum e$t cum Ari$totele & com-
<mgr>Vera $ent\~e
tia.</mgr>
muni tam phy$iologorum, quàm Mathematicorum $chola terram in
medio mundi quie$cere. Id quod ex ijs rationibus, quæ partim ab Ari$-
totele $uperiùs, partim ab alijs auctoribus allatæ $unt, facilè demon$tra
ri pote$t. Namque ni$i terra quie$ceret, aut cieretur motu recto, aut cir-
<mgr>Demõ$tra-
tur nõ mo
uen terrã
motu rec.
to.</mgr>
culari; quorum vtrunque à veritate abe$$e con$tat. Si enim motu recto
ageretur, euenirent in primis omnia incommoda, quæ diximus euentu-
ra $i alius e$$et terræ $itus præterquam in medio. Deinde $equeretur
terram a$cendere ($iquidem quidquid à centro di$cedit, a$cendit) cùm
<mgl>Quicquid
a centro di
$cedit, a$c\~e
dit.</mgl>
tamen graue omue $uopte ingenio deor$um feratur. Quod $i quis di-
cat terram non proprio, $ed alieno, & aduentitio impul$u centrum re-
linquere: is facilè ex eo confutabitur, quia nullum e$t corpus tanta pol

<pb 334>[res-1444-1-v_0342_334_t0]<rh>IN II. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
lens grauitate nec vlla in natura, $altem corporea, vis, quæ terræ mol\~e
è propria $ede po$sit extrudcre.</p>
<p>Deinde quod non moueatur circulari motu patet in primis, quia $i
<mgl>Nec circu-
lari.</mgl>
V. G. à $eptentrione ad meridiem circulum faceret $equeretur contra
id, quod experimur, vrbes $ingulis horis mutare di$tantiam ad polos;
item eos, qui modò Arcticum intuentur, po$tea Antar cticum videre, &
eundem terræ tractum nunc $ub polo obrigere pruinis, nunc $ub æqui
noctiali ardoribus torreri. Quod verò terra nec ab ortu ad occa$um nec
ab occa$u ad ortum commeet, probatur, quia tunc $ingulis noctibus
diuer$o tempore nobis eædem $tellæ occiderent, & na$cerentur, nec po$
$et ab A$tronomis certò tradi qua hora in Italia, vel Lu$itania Solis,
aut lunæ ecly p$is exhib\~eda $it quandoquidem planetarum, $yderumq.
<mgr>Vt $ider@
a$pect<_>9</_> mu
tentur.</mgr>
a$pectus pro hemisphœriorum, dmer$itate variãtur: $i verò terra volue
retur perenniter eius incolæ hemi$phœria commutarent.</p>
<p>Præterea quod vniuer$im nullus in $uo loco motus terræ in$it o$ten
<mgl>Nec vllo
alio motu.</mgl>
ditur. Namque is motus aut e$$et ei naturalis, aut violentus, aut præ-
ter naturam. No naturalis, quia vni corpori $implici vnus duntaxat na-
turalis motus competit: terræ autem naturale e$t de$cendere. Non vio
<mgr>Nullũ vi@
lentum per
petuum.</mgr>
lentus, quia nulluin violentum perpetuum. Non præter naturam, quia
conueniret ei ratione alterius corporis quod fieri nequit cum tale cor-
pusin natura non detur. Nullo igitur pacto terræ globus mouetur Et
hanc quidem immobilitatem ex aliquot te$timonijs $acræ paginæ li-
<mgl>Terr\,e im-
mobilitat\~e
è $acr\,e pa-
gin\,e te$ti-
monijs eli
ci.</mgl>
cet colligere, vt ex illo p$almi , 4. Ego confirmaui columnas eius &
p$almi 92. Firmauit orbem terræ, qui non commouebitur, Item ex illo
Eccle$ia$tæ capite 1. Terra autem in æternum $tat. Et Paralipomenon
cap.16. Deus fundauit orbem immobilem.</p>
<h>ARTICVLVS II.
DE CAVSA ST ABILITATIS TERR Æ.</h>
<p>DEmõ$trauimus terram e$$e immobilem; nunc qua vi natu-
ræ immobilitatem $ortita $it, videamus. Fuerunt ea de re
<mgl>Sententia
Thaletis.</mgl>
$ex, aut $eptem veterum philo$ophorum opiniones. Qui-
dam, è quibus fuit Thales Mile$ius, a$$eruere iccirco terræ
molem non ruere, quòd aquis fulciatur, $ed quærendum ab
his quid nam aquas ip$as fulciat; & quo pacto terra, quæ niulto grauior
e$t, fluido aquæ elemento $u$t\~etari queat. Cui quæ$tioni cùm nulla pro
babilitatis $pecie re$pondeant, patet futilem & ab$urdam e$$e hanc $en
tentiam.</p>
<p>Democritus & Anaxagoras arbitrati $unt terram habere @mplam, ac
<mgl>Demoeriti
& A naxa-
gor\,e.</mgl>
latam figuram eiu$que beneficio $u$tentari, eo modo, quo corpora in la
titudinem proten$a in aquis $upernatant. Sed hæc po$itio ex eo aper-
tè coarguitur, quia terra non lata, $ed rotunda e$t; nec $i lata e$$et tene-
ri tantum eius pondus ab a quis po$$et, ue ad ima $ub$ideret.</p>

<pb 335>[res-1444-1-v_0343_335_t0]<rh>DE COELO CAP.XIV. QV ÆSTIO V.</rh>
<p>Xe@ophanes Colophonius alijque nonnulli putarunt terram ex al-
tera parte in infinitum porrigi, ob idque non labi. Hi etiam per$picuè
<mgr>Xenopha-
ne@.</mgr>
hallucinati $unt. Primùm quia negant terram e$$e $phæricam; deinde
quia ponunt infinitum actu. Tertiò, quia illa profunditas, quã fingunt,
im pediret motum cœli. Quartò, quia compertum e$t terram a pud an-
tipodas non habere eiu$inodi profunditatem.</p>
<p>Nonnulli, de quorum numero fuit Ana ximander Mile$ius, affirma-
<mgr>Anaximan
der.</mgr>
runt ideo terram in meditullio con$i$tere, quod ad extrema & omnes
mundi oras æque $e habeat, nec maior ratio $it, cur ad hanc potiùs, quã
ad illam partē eat. Quare cùm ad omnes $imul moueri non po$sit, i$tius
modi per plexitate qua$i vinctam hærere. Hoc quidem eleganter, nõ ta
men verè dictum e$$e docuit Ari$toteles cap.13.huius libri. Etenim ficti
tia omnino e$t illa perplexitas, quam terræ attribuunt, cùm terra nec
à cœlo, nec ab alijs mundi partibus extra natiuam $edem attrahatur, $i
cuti nec alia elementa; nec verò propen$ionem habeat vt aliò di$cedat;
tum quia per $e deor$um tendit, vt palam indicat motus, quo omnes
eius partes centrum cape$$ere nituntur; tum præterea quia, cùm extra
$uum locum non ita con$eruetur, $ed ob ingruentium aduer$ariorũ vim
multis incommodis affi ciatur, $equeretur eam $ibi ip$i interitũ moliri.</p>
<p>Denique cæteris prætermi$sis opinio Ari$totelis, aliorumque philo-
<mgr>Vera cau$a
immobili-
tatis terr\,e.</mgr>
$ophorum communis, quæ veri$sima e$t, $tatuit cau$am immobilitatis
terræ e$$e natiuam eius grauitatem. Hæc enim, cùm maxima $it, ef$icit,
vt terra locum maximè à cœlo remotum, hoc e$t medium mundi appe
tat, & $uopte impetu, ac $uis conglobata nutibus, eo feratur, ibique fi-
xa conquie$cat, nec alior$um, ni$i per vim, educi po$sit: $iquidem opor-
teret illam quocunque è centro vergeret, contra naturam a$cendere.
Atque hoc terræ põdus & inclinatio $ignificatur illis verbis p$almi 103.
Funda$ti terram $uper $tabilitatem $uam, non inclinabitur in $eculum
$eculi: quæ etiam $tabilitas p$almo. 74. columnarum nomine indicatur;
Ego confirmaui columnas eius. Eodemque pertinet illud Iob. cap. 26.
Qui appendit terram $uper nihilum; hoc e$t, qui terram in media mun
di $ede $tatuit, ibique immobilem tenet ab$que alio fundamento, vel al
terius corporis adminiculo.</p>
<h><bf>LIBRI SECVNDI FINIS.</bf></h>

<pb 336>[res-1444-1-v_0344_336_t0]
<h><fig/> <bf>IN TERTIVM</bf> <fig/>
LIBRVM ARISTOTELIS
DE COELO.</h>
<h>Proœmium.</h>
<p>QVONIAM huic operi $ubiecta materia, vt initio
præfati $umus, e$t corpus $implex $pectatũ prout
moueri loco pote$t, atque vt certam & definitam
in mundo $edem vendicat: po$tquam Ari$toteles
primo libro de nonnullis attributis vniuer$i, cuius
fabrica è corporibus $implicibus coagmentata e$t,
di$$eruit: & in $ecundo de cœli & a$trorum figura
& motibus, alij$que eiu$modi affectionibus copio$e egit. Aggreditur
nunc ad di$putandum de reliquis corporibus $implicibus, hoc e$t de
quattuor elementis, quatenus grauia $unt & leuia, motu$que hab\~et ad
loca $ibi $ecundum uniuer$i ordinem conuenientia. Continet autem hu
ius libri tractatio $eptem partes. In prima ad planiùs & exactiùs intel-
ligenda, quæ de elementis dicenda $unt, recen$et Ari$toteles veterum
placita de rerum ortu & interitu. Quidam enim omnem $ub$tantiæ ge
nerationem è medio $u$tulere, vt Xenophon Colophonius, Parmenides
& Meli$$us. Alij generari omnia putarunt. In quibus Heraclitus Ephe-
$ius po$uit cũcta fluere & labi, nec quicquam $tabile e$$e, ni$i principiũ
vnum, è quo cuncta procrearentur: quod Pythagoreis non di$plicuit,
qui omne corpus ex $uperficiebus & planis condebant, & in eadem om
n\~e mol\~e corporeã $olui pronuntiabant. In $ecunda parte coarguit Pla-
tonem & Timæum huiu$ce dogmatis defen$ores colligitque neque om
niũ corporũ generation\~e e$$e, neque nullius. In tertia o$tendit quattuor
elementis motum aliquem naturalem deberi, præ$ertim duobus extre
mis, videlicet terræ & igni: refutatque Democritum, & Leucippũ, qui
hi$ce corporibus nullum motum certum dabant; & Timæum, qui ante
mundum conditum elementa temerario & incompo$ito motu agitari
credidit. In quarta demon$trat competere elementis facultates moti-
uas, grauitatem inquam & leuitatem, neque in elementorum qnater-
nione vllum e$$e, quod has affectiones non vendicet; cætera verò ex ijs
mi$ta ab elemento dominante ferri. In quinta, vt pateat quæ nam cor-
pora generationem $ubeant (quandoquidem nec omnium nec nullius
generatio e$t) docet in primis quid elementum $it: tum $tatuit elemen-
ta contineri in mi$tis, certoque numero circum$cribi, nec e$$e vnũ dum
taxat. In $exta monet elementa non e$$e interitus expertia, $ed caduca,
nec fieri ex quinto alio elemento, $ed omnino in $e vici$sim commeare.
In extrema parte de modo generationis elementorum tres opiniones
rec\~e$et, vnã Empedoclis, alterã Demoeriti, tertiã Pythagoreorũ, deinde
aliam quandam, è quibusnonnullas in præ$entia refellit.</p>

<pb 337>[res-1444-1-v_0345_337_t0]<rh>DE COELO CAP. I. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<h>_ARISTOTELIS DE COELO LI-_
_BER TERTIVS CAPVT I._</h>
<p>_D_E <n a> primo igitur cœlo ac partibus, & de stellis, quæ
<mgl>_Text. 1._</mgl>
in ip$o feruntur, ex quibus con$tat, & qualia $unt
natura & in$uper ingenita ac incorruptibilia e$$e, priùs
iam pertractauimus. <n b> Cùm autem eorum, quæ natura
dicuntur e$$e, alia $int $ubstantiæ, alia harum opera, af-
fectu$ue (atque $ub$tantias quidem dico $implicia cor-
pora, ignem, terrã, & quæ eiu$dem $unt $eriei: & item
ea, quæ ex his con$tant, veluti totum cœlum, ip$iusq. par-
tes & animalia planta$ue & horum partes: affectus au-
tem operaue, motiones borum cuiu$que, cæterorumq. quo
rum hæc elementa vi $ua $unt cau$æ & alter ationes) patet
plurimam de natura $cientiam de corporibus e$$e. Omnes
enim $ub$tantiæ naturales, aut corpora $unt, aut cum cor-
poribus, ac magnitu dinibus fiunt. Hoc autem patet, & ex
definitione, qua emer$ere quæ $unt natura, & ex $ingulo-
rum etiam contemplatione. <n c> De primo igitur elemento,
& quale quid e$t natura, & incorruptibile ac inge-
nerabile e$$e, $atis diximus. Re$tat autem dicere de duo-
bus. <n d> Quod $i de hi$ce dicamus, fiet & de generatione
<mgl>_Text. 2._</mgl>
$imul corruptioneue con$ideratio. Gener atio enim aut om-
nino non e$t, aut in hi$ce dunt axat est elementis, atque
in hi$ce, quæ ex ijs constant. Hoc autem ip$um primum
e$t contemplandum, vtrum $it, an non $it. <n e> Hi igitur,
</tf>
<tf 2>
<h it><bf>Capitis primi explanatio.</bf></h>
<p>DE <ac a> primo igitur cœlo)</ac> Epilogo comprehendit ea, qu\,e duobus libris
$uperioribus pertractata $unt. Vocat autem primum cœlum totam
\,etheream machinam è corporibus $upra ignem eminentibus conflatã,
vt Auerroes exponit. Nomen enim gr\,ecum oυ̃ραvòs & \,etheream &
<mgr>Quid intel
ligat Ari$to
teles nomi
ne primi
cœli.</mgr>
aeream regionem $ignificat. Dicitur vero hoc loco \,etherea regio pri-
mum cœlum, propterea quòd aere\,e tum $itu, tum dignitate pr\,e$tet.</p>
<p><ac b> Cùm autem
eorum)</ac> Proponit
ea, de quibus in
progre$lu di$puta-
re in$tituit, vti-
turque hac ratio-
ne. Ad Phy$icum
pertinet confide-
ratio eorum, qu\,e
naturâ, $iue $ecun-
dum naturam di-
cuntur: h\,ec autem
poti$simùm $unt
corpora naturalia,
inter qu\,e $impli-
cia corpora con-
templantibus $e $e
primò offerũt: ho-
rum igitur con$i-
deratio ad Phy$i-
cum $pectat.</p>
<p><ac c> De primo igi-
tur)</ac> Vocatcœlum,
<mgr>Cur cœlũ
dicatur prì
mũ elemen
tum.</mgr>
primum elemen-
tũ, proptereaquòd
corpora cœle$tia
$int prim\,e partes
$implices, ex qui-
bus mundus cor-
poreus cõ$tat: qu\~e
admodum & mi-
$tum ex quatuor
elementis $uo mo
do con$tituitur. Cùm igitur $uperiùs de cœli natura di$$eruerit, idque à generatione
& interitu alienum e$$e o$tenderit: reliquum e$$e ait, vt de alijs duobus, hoc e$t de cor-
pore leui & graui di$putet: de leui, quod $uopte ingenio $ur$um tendit, ignemque &
aerem complectitur: de graui, quod $imiliter in locum infimum fertur, & rerram at-
que aquam comprehendit.</p>
<p><ac d> Quod $i de hi$ce)</ac> Ad elementorum doctrinam pertinere inquit, ip$orum o rtum,
interitumq. contemplari: $@quidem aut nulla datur generatio in natura rerum, aut $i da-
tur, in quatuor vulgatis elementis, & ijs, qu\,e eorum permi$tione con$tãt, inue nitur.
Occurrit autem in ve$tibulo ea qu\,e$tio, qu\,e in omni di$ceptatione prima e$t, nimi-
<mgr>Qu\,e$tio-
nes de or-
tu, & interi
tu rerum.</mgr>
rum an res $it, hoc e$t, vtrum vlla generatio detur, nec ne: deinde quibus corporibus
conueniat: tertiò qu\,e $it eius fin lis cau$a.</p>
<p><ac e> Hi igitur)</ac> Docet eos, qui in Naturalis Philo$ophi\,e $tudium incubuete, $tatui$$e
</tf>

<pb 338>[res-1444-1-v_0346_338_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<n e> Hi igitur, qui priùs de veritate philo$ophati $unt, tam
in hi$ce $ermonibus, quos nunc nos dicimus, quàm inter
$e $e di$cordes $uere. Qnidam enim ip$orum genera-
tionem è medio corruptionemue to llunt: & nibil eorum
quæ $unt, generari, aut corrumpi: $ed $olùm ita nobis vi-
deri dicunt, vt Meli$$us atque Parmenides: quos, <n f> &
$i benè catera dicunt, non naturaliter tamen dicere o-
portet putare. E$$e nanque rerum aliquas ingenit as,
omninoque immobiles, ad aliam magis atque priorem,
quam ad natur alem con$iderationem spectat. Illi ve.
rò, quia nibil aliud præter $ub$tantiam $en$ibilium e$$e
exi$timabant, & qua$dam primi tales naturas intelle-
xerunt, $i cognitio aliqua, vt prudentia erit, ad hæc ill nc
accommodatas $ententias traduxerunt. <n g> Alij verò, qua$i
<mgr>_Text. 3._</mgr>
de indu$tria contr ariam his habuerunt opinionem : $unt
enim, qui nullas rerum ingener abiles e$$e: $ed omnes fieri
dicunt: generatas autem, partim permanere, partim cor-
rumpi. E$t autem $ent\~etiæ talis maximè quid\~e He$iodus:
<n h> d. inde caterorum ij, qui primi de natura dixerunt.
Quidam autem cætera quidem omnia fieri, fluereque
dicunt, ac nibil pror$us $tabile e{$s}e. Vnum autem quid
$olùm permanere, ex quo hæc vniuer$a transfigurari $une
apta. quod quidem cæterique complures, & Heraclitus
Ephe$ius dicere velle videtur. <n i> Sunt & qui corpus om-
ne generabile faciunt, componentes ip$um ex planis, ac
di$$o luentes in plana. De cæteris igitur alius erit $er-
<mgr>_Text. 4._</mgr>
mo. Hi$ce verò, qui hoc dicunt modo, omnia corpora
ex planis con$tituunt, quod accidit contra $cientias di-
cere mathematicas, vt perfacile e$t videre. Erat ta-
men æquum, aut non dimouere ip$as, aut credibilioribus
</tf>
<tf 2>
ci ca rerum generationem dogmata contraria opinionibus $ui temporis & inter $e
etiam di$corda$$e. Nam quida@n generationem, & interitum pror$us negarunt, vide-
<mgl>Philo$o-
phãtiũ do-
gmata cir-
ca rerŭ ge-
neration\~e
& coriupt.</mgl>
licet Meli$$us & Parmenides aientes, et$i primo a$pectu qu\,edam res gigni & occidere
videantur, re tamen vera nihil eiu$modi euenire. Fuerunt autem in eam $ententiam
adducti, quod cùm per$ua$um haberent de rebus phy$icis dari $cientiam, & hanc non
ni$i circa perpetua
& immortalia ver
$ari: decieuerunt
res naturales nul-
lo modo ortum,
aut interitũ$ubire.</p>
<p><ac f> Et$i bene c\,ete-
ra)</ac> E $i Parmeni-
des & Meli$$us in
co rectè $en$erint,
quèd affirma@int
d@nda e$$e aliqua
entia \,eterna & in-
genita, quorum ta
men contempla-
tio non naturalis,
$ed metaphy $ici
<mgl>Reprehen-
fio Parme-
nidis, & Me
li$si.</mgl>
negotij e$t, in eo
tamen hallucina-
@os fui$$e inquit,
quod cum nulla
entia $empiterna&
ingenita extra res
s\~e$ui obnoxias da
ri crederent, rerum
perpetuitatem &
eon$tantiam ad $lu
xa & mutabilia
corpora tran$tu-
leret.</p>
<p><ac g> Alij vero)</ac> Eo-
rum, qui genera-
tionem & corru-
ptionem admi$e-
runt, tripartita fuit
opinio. Quidam
omnia generatio-
nem ha@ui$$e tra-
diderunt: $ed po$t
quam à Deo genita $unt, aliqua eam condition\~e fuiffe $ortíta, vt \,eterna, atque immor-
talia permanerent: aliqua vt modò orirentur@, modò interirent, qu\,e $ententia placuit
He$iodo, vni videlicet ex ijs, qui rerum naturalium my$teria fabularum inuolucris
<mgl>He$iodus
poeta, &
Philo$o-
phus.</mgl>
tecta carminibus decantarunt.</p>
<p><ac h> Deinde c\,eterorum)</ac> Secunda opinio (h\,ec eorũ fuit, qui po$t poetas primi de rebus
naturalibus di$ceptarũt) decreuit c\,etera omnia incerta ffuctuare, & nũc oriri, nũc rur$us
emori, nihilq õmno $tabile e$$e, aut fixũ, pr\,eter id, ex quo $ingula cõ$tãt, quod alij@aquã
e$$e volũt, vt Thales Mile$ius, alij aer\~e, vt Anaximenes, alij ign\~e vt Heraclitus Ephe$ius.</p>
<p><ac i> Sunt & qui corpus)</ac> Tertia $ententia fuit Platonis, qui in Tim\,eo $crip$it omnia
<mgl>Platonis
dogma.</mgl>
corpora primò ex $iguris planis e$$e compo$ita, deinde iterũ in ea$dem figuras di$$ol-
</tf>

<pb 339>[res-1444-1-v_0347_339_t0]<rh>DE COELO CAP. I. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
rationibus, quàm $uppo$itiones $unt, dimouere. Deinde
<mgl>_Text. 5._</mgl>
patet eiu$dem e$$e $cientiæ, $olida quidem ex planis, ex
lineis autem plana, & has ex punctis componi. Quæ $i
ita $int, non nece$$e e$t partem lineæ, lineam e$$e. Sed de
hi$ce priùs in $ermonibus de motu con$iderauimus; de-
mon$trauimus enim indiui$ibiles nullas longitudines e$$e.
<n K> Quæ verò de naturalibus corporibus impo{$s}ibilia acci-
<mgl>_Text. 6._</mgl>
dit hi$ce dicere, qui lineas indiui$ibiles faciunt, parum-
per nunc etiam contemplemur. Ea nanque impo{$s}ibilia,
quæ in ilus accidunt, & in naturalibus $anè $equentur.
At non omnia, quæ in his $equuntur, in illis accident.
propterea quòdma@b matica quidem ab$tractione dicun-
tur, naturalia verò additione. <n l> Complura aut\~e $unt, quæ
<mgl>_Text. 7._</mgl>
indiui$ilibus competere non po$$unt, natur alibus aut\~e ne-
ce$$ariò cõpetunt: ccu $i quippiã indiui$ibile e$$e dixerimus:
in indiui$ibili enim diui$ibile e$$e non pote$t. Affectus aut\~e
o\~es diui$ibiles dupliciter $unt: aut specie, aut peraccidens.
specie quidem, vt coloris, album & nigrum, peraccidens
autem $i id, in quo e$t, diui$ibile $it. Quare qui $unt affe-
ctuum $implices, omnes hoc modo $unt diui$ibiles. Qua-
propter impo$sibile ip$um in talibus est con$iderandum.
<n m> Si igitur impo{$s}ibile e$t vtraq. parte ponderis nihil ha-
<mgl>_Text. 8._</mgl>
</tf>
<tf 2>
ni & interire. Relictis verò in pr\,e$entia c\,eteris opinionibus, de quibus pa<gap> pri-
mo Phy$icorum, partim in hbris de ortu & interito, part@n etiam inferius hoc in libro
agitur, confutandum $ibi e$$e inquit, Platoni, dogma, quod multa in mathemancis
di$cipli@is firma rataque euert t, ad qu\,e tamen euertenda operteret firmiores habere
rationes, quam $int auppo$itiones ip$\,e quibus Maihematici <gap>. Videlicet $u-
munt Mathematici punctum e$$e indiui$ibilem, $icque ex @unctis non $ic linea. Item
<mgr>Hypothe,
$e Mathe.
maticoru.</mgr>
lineam e$$e longi-
tudinem ab$que la
titudine: proinde-
que ex liners non
fit $uperficies. De
nique & $uper-
ficiem effe latitu-
dinem $ine profun
ditate: & ita ex $u
perficiebus non fit
corpus. Quibus ta
men Platonicum
dogma aduer$a-
tur: quia dum cor
pora ex $olis figu
ris planis ef$ici
vult, $imiliter $ta
tuit plana con$ta-
re ex $olis lineis,
lineam ex $ols
pũctis, a@que ade@
partem lme\,e non
e$$e lineam. Quod
quàm $it à verita-
te alienum in $ex-
to Phy$ic\,e Au$cul
tationis libro de-
mon$tratum $uit.</p>
<p><ac K> Qu\,e verò)</ac> Ab
$urda, qu\,e in Ma-
thematicis $equuntur eam opinionem, qu\,e ex planis & figuris corpora componit,
& indiuiduas lineas con$tituit, docet $equi etiam in naturalibus: licet h\,ee non vi-
ci$$im retro commeent: $iquidem multa in Naturalibus excogitari po$$unt incommo-
da, qu\,e Mathematica, qua talia $unt, non attingunt: vt e$$e expers $en$ibilium qua-
litatum, quod euertit rationem corporis phy$ici: non autem corporis mathematici.
<mgr>Entia Ma-
thematica
dicuntur $e
cundum ab
$tractione.</mgr>
Cuius rei cau$a e$t, qu a Mathematica dicuntur per ab$tractionem i naturalibus, cum
spectentur vt auul$a à materia. Naturalia verò dicuntur per adiectionem ad Mathe-
matica, cum illis addant motum & accider, tia sen$ibilia.</p>
<p><ac l> Complura autem)</ac> O$tendit qu\,e incommoda ex pr\,edicta po$itione oriantur in
naturalibus: ac primum docet multa competere indiui$ibilibus non po$le, qu\,e ta-
men phy$icis competunt. Etenim diuiduum e$$e non pote$t conuenire indiui$ibi-
li, qua rale e$t, vt line\,e $ecundum latitudinem, superficiei secundum profundita-
tem. At qualitates omnes phy$ic\,e, & materi\,e inh\,erentes diuidi po$$unt, non so-
<mgr>Qualitates
$en$ibiles,
quibus di-
ui$ionibus
$ecari @of
$int.</mgr>
lum ea diui$ione, qua ip$arum genera in varias $pecies di$tribuuntur, vt color in
candorem, & nigredinem: sed ea etiam sectione, qua corpus ip$um cui in$unt in di-
uer$as pattes $eca@i $olet.</p>
<p><ac m> Si igitur impo$sibile e$t)</ac> Con$tat, inquit, $i nulla pars earum, ex quibus
totum componitur grauitatem habeat, fieri non po$le, vt totum ip$um graue $it.
</tf>

<pb 340>[res-1444-1-v_0348_340_t0]<rh>IN III. LIB.ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
bente, totum habere pondus. Sen$ibilia verò corpora, aut
omnia, aut aliqua pondus habent, ceu terra & aqua, vt
& ip$i etiam dixerint: $i punctum nibil ponderis habet,
patet neque linsas ip$as habere. Quod $i hæ non habent,
neque plana etiam habent. Quare neque corpus vllum ip
$um habet. <n n> At verò punctum pondus habere non po$$e,
<mgr>_Text. 9._</mgr>
patet: graue nanque omne grauius etiam: & leue, leuius
aliquo, e$$e pote$t. Grauius aut leuius, forta{$s}e non nece$$e
e$t graue vel leue e$$e. Quemadmodũ & magnum quidem
e$t maius: maius autem non omne magnũ e$$e nec e$$e e$t.
Complura enim $unt, quæ ab$olutè quidem $unt parua: qui
bu$dam autem alijs $unt maiora: $i igitur quod cùm gra-
ue $it, grauius e$t, id pondere maius e$$e nece$$e e$t, &
omne graue diui$ibile $anè erit: punctum autem indi-
ui$ibile $upponunt e$$e. <n o> Præterea, $i graue qui-
<mgr>_Text. 10._</mgr>
dem est den$um, leue autem rarum & den$um, hoc à
raro differt, quòd æguali in mole plura ip$i in$unt:
$i punctum $it graue ac leue, & den$um nimirum &
</tf>
<tf 2>
Quare cùm $en$ibilia corpora grauitate $int pr\,edita, aut omnia, vt aiebat Demo-
critus, aut qu\,edam, videlicet terra & aqua, vt Platonici fatentur, planè $equitur non
eonflari illa ex punctis, lineis, & $uperficiebus, qu\,e grauitatis expertes $unt.</p>
<p><ac n> At verò punctum)</ac> Id, quod paulò ante a$$eruit, nimirum punctum nec gra-
ue nec leue e$$e, hunc in modum probat. Omne graue diui$ibile e$t, punctum
e$t indiui$ibile. Non e$t igitur graue. Maiorem ita o$tendit, omne maius e$t di-
<mgl>Omne gra
ue diui$ibi
le.</mgl>
ui$ibile, omne gra
ue e$t maius: igi-
tur omne graue
diui$ibile e$t. Hãc
minorem $uadet,
quia graue om-
ne aliquo gra-
uius e$t, & om-
ne leue aliquo le
uius : et$i forta$-
$e non omne gra
uius aut leuius ne
ce$$e $it graue aut
leue e$$e : quem-
admodum & ma-
gnum quidem ma
ius e$t, maius au-
tem non $emper
magnum e$t: quia
multa $unt ab$o-
lutè parua, qu\,e
quibu$dam alijs
maiora dicuntur.
Cum igitur om-
ne graue aliquo
grauius $it, ac proinde maius, & nullum indiui$ibile maius e$$e po$sit, $equitur pun-
ctum graue e$$e non po$$e: atque adeò nec leue. Nam quo ad hoc eadem grauita-
tis & leuitatis ratio e$t.</p>
<p>Obijciat tamen aliquis fal$um e$$e, quod Ari$toteles docet, forta$$e non omne gra-
<mgl>Obiect. 1.</mgl>
uius aut leuius graue, aut leue e$$e. Nam cùm omne comparatiuum po$itiuum $up-
ponat, vt candidius candidum, dulcius dulce: vtique nihil poterit grauius e$$e, aut le-
uius, quod non graue aut leue $it.</p>
<p>Secundò, non videri rectè colligi ex eo, quod quidpiam alio grauius $it, e$$e illo
<mgl>Obiect. 2.</mgl>
maius: $iquidem terr\,e gleba e$t grauior aere multo amplioris quantitatis.</p>
<p>Ad primùm horum re$pondendum e$t cum D. Thoma & Auerroe qu\,edam e$$e, qu\,e
<mgl>Dilutio ob
iect. 1.</mgl>
ab$olute talia dicuntur, vt candidum & dulce: & in ijs $emper comparatiuum $uppo-
nere po$itiuum. Alia, qu\,e interdum ab$olute dicuntur: interdum relatiuè, $eu compa-
ratè, vt graue, & leue. Vt enim 4. huius operis lib. explicabitur, ignis dicitur ab$olutè
leuis, terra ab$olutè grauis: aer autem ad ignem quidem grauis, ad aquam & terram le-
uis: $imiliterq. aqua ad terram leuis: ad ignem & aerem grauis. Con$tat autem id, quod
e$t ab$olute graue, e$$e graue comparatione ad alia: $icque omne graue grauius e$t, &
omne leue item leuius. Non tamen $equitur omne leuius, leue e$$e: aut omne gra-
uius. graue: quia ex eo, quod $it leue aut graue ad alia, non colligitur ab$olutè le-
ue e$$e. H\,ec appo$itè illu$trauit Ari$toteles exemplo magni. Etenim, vt in pr\,edi-
camentis capite de quantitate declaratum fuit, magnum communi v$u acceptum di-
citur ad aliquid: $ed adiunctum alicui rei, ab$olutè magnum dicitur id, quod
ad quantitatem eidem rei debitam pertingit, $icuti d@citur homo ab$olutè ma-
gnus, qui magnitudinem corporis human\,e natur\,e conuenientem obtinet. Quo
</tf>

<pb 341>[res-1444-1-v_0349_341_t0]<rh>DECOELO CAP.I EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
rarum erit: at den$um quidem e$t diui$ibile, punctum
autem diuidi nequit. <n p> Quod $i omne graue, molle aut du
<mgl>_Tex. 11._</mgl>
rum e$$e nece$$e e$t, impo{$s}ibile aliquod ex his inferri faci-
lè pote$t. E$t enim id molle, quod in $e ip$um cedit: durum
autem id, quod non cedit: at quod cedit, diui$ibile e$$e con
$tat. <n q> At verò neque ex hi$ce, quæ ponderis expertia
<mgl>_Tex. 12._</mgl>
$unt, pondus erit. In quot enim hoc, atque in qualibus acci
det, aut quonam modo definient, $i haud fingere volunt?
<n r> & $i omne maius pondere pondus pondere maius e$t; &
vnumquodque $anè partibus vacantium pondus habebit.
N am $i puncta quatuor pondus babent, quod verò ex plu
ribus con$t at, quàm boc graui grauius e$t, atque quod gra
ui grauius e$t, graue e$$e nece$$e e$t, perinde vt album e$t,
quod albo albius e$t: id $anè quod maius e$t vno puncto,
grauius erit æquali ablato. Quare & vnum punctum põ-
dus habebit. <n f> Præterea $i plana $olùm vt lineæ componi
<mgl>_Tex. 13._</mgl>
po$$unt, ab$ur dum e$$e videtur: nam vt & linea ad lineam
vtroque modo, & per longitudinem & latitudinem com-
</tf>
<tf 2>
patet magnum & ab$olutè, & ad aliquid dici: atque inde e$t, quod omne magnum
ab$olutè, dicitur magnum ad aliquid, quod e$t e$$e maius: non autem omne maius e$t
ab$olutè magnum: quandoquidem multa $unt, qu\,e $impliciter $pectata $unt parua: qu\,e
alijs maiora exi$tunt. Ex his ergo liquet propo$it\,e dubitationis explicatio: non enrm
omne comparatiuum $upponit po$itiuum ab$olutè $umptum : vt in re $ubiecta videre
e$t: in eoque $en$u dixit Ari$toteles $orta$$e non oportere omne grauius graue e$$e, &
omne leuius leue.</p>
<p>Ad $ecundum at
<mgr>Dilutio 2.
obiect.</mgr>
gumentum re$pon
demus loqui Ari$-
totelem de corpo-
ribus, qu\,e grauita-
tem \,equabiliter fu
$am habent, ita vt
qu\,elibet eiu$dem
magnitudinis pars
tantã obtineat gra
uitatem, qua ntam
alia eiu$dem quan
titatis : in his aut\~e
quidquid e$t alio
grauius, eod\~e etiã
maius e$t.</p>
<p><ac o> Pr\,eterea, $i gra
<mgr>Punctũnec
graue, nec
leue e$$e.</mgr>
ue }</ac> Alia ratione o$
tendit pũctum nec
graue necleue e$$e-
Graue, inquit, & le
ue $unt a$$ectiones
cõ$equ\~etes d\~e$ũ &
rarum, quandoquidem corpora pro den$itatis & raritatis ratione grauia aut leuia $unt:
$ed den$um eo differt à raro, quod $ub pari dimen$ione plus materi\,e cohibeat. Id au-
tem quod plus aut minus cohibet, nece$$ariò con$tat pluribus aut paucioribus partibus,
in quas diuidi po$sit. Igitur cùm punctum nullam admittat diui$ionem, neutiquã gra-
ue, aut leue erit.</p>
<p><ac p> Quod $i omne graue }</ac> H\,ec e$t tertia ratio, qua idem con$irmat. Omne graue aut
durum aut mol@e e$t: nam grauitas comitatur duorum element orum naturam, terr\,e ni
mirum & aqu\,e: terra verò, cùm non cedat tangenti, dura e$t:aqua cùm cedat mollis:at
qui omne durum & molle e$t diui$ibile: nec enim aut re$i$teret, aut cederet tangenti,
<mgr>Omne du-
rũ, & mol-
le diui$ibi-
le.</mgr>
ni$i con$taret partibus, quibus id pr\,e$taret. Ergo cùm punctum indiui$ibile $it, omnis
grauitatis & leuitotis expers erit.</p>
<p><ac q> At vero neque}</ac> Probat nullum graue po$$e con$titui (intellige tanquam ex partibus
quantis) è duobus aut pluribus, quorum nullum graue $it. Ac primùm $ententiam quo-
@undam exi$timantium ex non grauibus, $i multa $int, po$le re$ultaie graue: $i autem
pauca, non po$$e, ex eo re$ellit, qui oportet eos, qui ita pronuntiant, explicare quo tã
dem numero con$tare debeant multa illa, qu\,e graue efficient. Quod cùm nulla certa
aut veri$imili ratione $tatuere queant: per$picuum fit inanem e$$e ac futilem i$tiu$mo-
di a$$ertionem.</p>
<p><ac r> Et $i omne maius}</ac> Rur$us o$tendit nullum corpus graue po$$e confici \~e non graui-
bus. Omne, in quit, corpus, quòd aliquo grauius e$t, ideò grauius dicitur, quia grauitate
id, quod lenius e$t. exuperat, $icuti & candidius appellatur, quod candore vincit Pona-
<mgr>Ad mittunt
Platonici
corpus gra
ue con$ta-
re punctis.</mgr>
mus igitur aliquod graue ex quatuor punctis con$tare, (quod Platonica do ctrina ad-
mittit) certe quod ex pluribus con$titerit, id grauius erit: con$tet autem ex quinque pũc
tis: ergo quod ex quinque punctis con$tat, molem, qu\,e tautûm ex quatuor coale$cit,
</tf>

<pb 342>[res-1444-1-v_0350_342_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
ponitur, $ic & cum plano componi planum oportct: linea
verò componi cum linea pote$t, $i $uperponatur, non $olum
$i apponatur. At $i per latitudinem etiam componi po$$unt,
erit quippiam corpus, quod neque e$t elementnm, neque ex
elementis, $i ex hoc pacto planis compo$itis componatur.
<n t> Præterea, $i planorum multitudine corpora $unt grauio-
<mgr>_Tex. 14._</mgr>
ra, vt in Timæo est definitum, patet & line am & punc-
tum pondus haberc: $ubeunt enim inter $e $e rationis $imi-
litudinem, vt priùs etiam diximus: $in verò non hoc diffe
runt modo; $ed ex eo, quia terra quidem e$t graue, ignis
autem leue; erit & planor um aliud graue, aliud leue: &
linearum $imiliter, & punctorum. Etenim terræ planum
grauius erit, quàm ignis planum. <n v> Omnino autem acci-
dit, aut nullam vnquam magnitudinem e$$e, aut tolli po$-
$e, $i $imiltter $e habet punctum quidem ad lineam, linea
verò ad planum, & hoc ad corpus: omnia enim $i re$oluan
tur, in ip$a re$oluentur, nimirum prima. Quare fieri po-
</tf>
<tf 2>
g@a <gap>itate excedit. Eam veto grauitatis exuperantiam punctum illud vnum, quod addi-
t@m e$t, att@l.t. @gitur $i rut$us punctum illud aufera<gap> r, \,eque gra@ia manebũt, & quòd
g<gap> erat $ublato puncto vno, minus graue redde@ur, quàm prius fuerat. lgitur pun-
ctum vnum & grauitatem af$ert & adm it. Quo fit vt nece$$ar. ò $it graue. Qu@re $i ex
non grauibus qualia $un@ poncta, graue componitur, idem & graue erit & non graue,
quod $ieri nullb modo pcte$t.</p>
<p><ac f> Pr\,eterea $i pla-
<mgl>Sente@tia
Platoni@ex
i$timantis
corpora cõ
flue ex $u
perficiel us</mgl>
na)</ac> Impagnat rur
$um dogma Pla-
tonis exi$timanis
corpora ex $uper-
ficiebus conflari.
Porro Plato d uer
fa, figuras corpo-
reis diuer$is cor-
poribus a$cribe-
bat, nimirùm figu
ram pyramidalem
igni: figuram $ex
ba$ium terr\,e octo
ba$ium aeri: dec\~e
ba$ium aque: duo-
decim ba$ium cœ
lo. Patet aut\~e cor
poreas figuras na$
ci ex $uperficiebus
prout inuic\~e iun-
guutur $ecundum
linearum tactum:
$ic enim corporalem angulum efficiunt. Atque icoirco Plato formalem compo$ition\~e
<mgl>ob@ectioad
uer$us Pla
conem.</mgl>
corporum di$tribuens aiebat corpora con$titui ex $upetficiebus $\~ecundum lineam con
iunctis. Aduer$us h\,ec obijcit Ari$toteles, quod inde $equatut po$$e corpus aliquod apud
no@ inueniri, quod neque vnum ex quinque elementis $it, neque ex eis compo$itum. Vt
enim duobus modis linea line\,e copulart pote$t, vel in longitudinem, vel in latitudi-
nem: $ic etiam plam figura non tantum per lineam in longitudinem: verùm etiam in
latitudinem cum alia phna fignra coniungetur, vt cum ea conueniat & quadret. Qua
propter $i quema dmodum linea cum altera linea, ita etiam $igur\,e plan\,e componi po$
$unt, fiet ex eis $olis corpus, quod neque elementum $it, neque ex elementis coalitum.</p>
<p><ac t> Pr\,eterea $i planorum)</ac> Aliam $ubijcit rationem ad in$titutum comprobandum. Nã
$i ex $uperficiebus con$t @@t corpora, quorum alia alijs grauiora $int, id bifa@iam accide
<mgl>Ab$urda,
qu\,e $equũ-
tur $i ex $u
perficiebus
cõ$tet cor-
pora.</mgl>
re pote$t. Vno modo ita vt corpus reddatur grauius, quia è pluribus $upe@ficiebus con
$urgit, vt in Timœo dicitur: vnde colligitur $uperficies graues e$$e, cùm grauitatis ex-
uperantia non ni$i per aliqud graue e$$e po$sit, vti $u periùs ex@licatum fuit. Hinc ve-
rò $equitur lineas & puncta grauitate affecta e$$e quandoquidem h\,ec inter $e propor-
tionem $eruant, proindeque vt $uperficies ad corpu@ $e habet, ita linea ad $uperficiem,
& punctum ad lineam. At puncta neutiquam grauitatem admittere o$t\~e$um antea fuit.
Alter modus e$t, vt corpora à leuioribus non di$sideant multitudine $uperficierũ: $ed
quia terra con$tat ex grauibus, ignis autem ex leuibus. Quo etiam fiet, vt ex $upei ficie-
b is ali\,e graues $int, ali\,e leues, $imiliterque ex lineis & punctis: quia nimirum $uper$i-
cies terr\,e grauitatem habet, ignis leuitatem: $icque idem incommodum redibit, quod
prius. Ita h@nc locum interpretatus e$t D. Thomas.
<mgl>A liud incõ
modum or
tum ex o-
p@niõe Pla
lonis.</mgl></p>
<p><ac v> On @no autem)</ac> Pl@toricum dogma alio incommodo vrget, nimirum quod ex eo
fe <gap> aut nullam e$$e magnitudinem, aut omnem m@gnitudinem fundius tolli po$
$e. Nam cùm punctus ad lineam, linea ad $uperficiem, $uper$icies ad corpus codem pac
</tf>

<pb 343>[res-1444-1-v_0351_343_t0]<rh>DE COELOCAP. I. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
te$t, vt $ola $int puncta, corpus autem nullum. <n x> In$uper $i
<mgl>_Tex. 15._</mgl>
tempus etiam $imiliter $e $e habet, tolletur aliquando, vel
tolli pote$t: ip$um enim nunc in diuiduum est, perinde atq.
lineæ punctum. <n z> Idem & ijs accidit, qui ex numeris cœ
<mgl>_Tex. 16._</mgl>
lum componunt. Quidam enim ex numeris natur am con.
$tituunt, vt Pythagoricorum nonnulli. Corpora nanque
<mgl>_Tex. 17._</mgl>
natur alia, pondus habere, leuit atemque videntur. Vnita-
tes autem neque corpus facere compo$itæ, neque pondus
babere po$$unt.</p>
</tf>
<tf 2>
to affecta $int: vtique $i corpus ex $uperficiebus con$tit uatur, poterit in $uper$icies re
$olui: $uperficies in lineas: line\,e in puncta: ex quo fiet, vt peracta $ectione nullum cor-
pus maneat:$ed pũ
ta du@taxat: quod
tamen e$t contra
rationem magnitu
dinis, qu\,e in $em-
per diuidua $eca-
tur, quia non ni$i
ex magnitudini-
bus tanquã ex par
tibus integrãtibus
conficitur: licet ex
indiui$ilibus, vt ex
partibus, qua$i for
malibus, coale$cat.</p>
<p><ac x> In$uper $i tempus)</ac> Cùm tempus eodem pacto $e habeat ad in$tantia, quo corpora
ad $uperficies, & ad lineas puncta, vt con$tat ex ijs, qu\,e lib.6. Phy$. tradita $unt, a$$erit
pari ratione po$$e colligi au$erendum è rerum natura tempus, $i in in$tantia re$olua-
tur, $icuti paulò antea de re$olutione magnitudinum dicebatur.</p>
<p><ac z> Idem & his accidit)</ac> Platonis $ententiam de compo$itione corporum ex $uper$icie-
<mgr>Sententia
Pythagore
orum exi$
timantium
toram na-
turam con
$titui ex nu
meris.</mgr>
bus $imilem e$$e vult po$itioni Pythagoreorum, ex qua eadem ab$urda $equi docet. Are
bant Pythagor\,ei, corpora, immo & rotam naturam ex numeris con$titui. Hoc igitur ex
eo refellit quia elementa & corpora mixta grauitatem leuitatemque habent: quam ta-
men habete nullarenus po$$unt, $i ex numeris con$lantur, cùm numeri omnis grauita-
tis & leuitatis expertes $int, immo cũ neq. corpora continua ex ijs ef$ici queant, $iqui-
dem ex vnitatibus non continuum, $ed di$cretum fit.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. II.</h>
<p>_E_a S$e autem nece$$arium, corporibus $implicibus natu
<mgl>_Tex. 18._</mgl>
ra motum aliauem vniuer$is competere, ex hi$ce di-
lucidũ fiet. Nã cũ moueri videãtur, vi nimirũ ip$a moue
ri nece$$e e$t, $i propriũ motũ nõ hab\~et: id\~e verò e$t vi mo
ueri & præter naturã: at $i præter naturã e$t quispiã mo-
tus, & $ecundum naturam e$$e nece$$e e$t, præter quem ille
e$t: & $i multi $unt ij, qui præter naturam $unt, vnum
eum e$$e, qui e$t $ecundum naturam nece$$e e$t. Vnum-
</tf>
<tf 2>
<h it><bf>Capitis $ecundi explanatio.</bf></h>
<p>E <ac a> S$e autem nece$$arium)</ac> Quoniam Ari$toteles in di$putatione
aduer$us Platonem $ump$it omne corpus, quod recta mouetur,
aut graue aut leue e$$e, quod intelligi perfectè non pote$t, ni$i
planum fiat omne corpus phy$icum vendicare aliquem motum
naturalem, iccirco, vt Aueiroes iuterpetratur, in huius rei probatio
nem hoc lcco incumbit. Vel, vt alijs placet, quia in progre$$u ex-
plicaturus e$t quo pacto grauitas & leuitas $int principia motuũ
naturaliũ, ad quod
$imiliter rei propo
$it\,e enodatio ne-
ce$$aria e$t. Di$pu-
tat ergo in hunc
modum. Sen$u cõ
$tat corpora $im-
plicia moueri. Vel
igitur moueutur
motu $ibiproprio,
vel per vim: $i mo
tu $ibi proprio, cõ
fecta res e$t. Si per
vim : ergo pr\,eter
naturã. At qui nullus motus dicitur pr\,eter naturã, ni$i re$pectu alterius, qui e$t natur\,e
con$entaneus. Non enim \,egritudo diceretur affectio pr\,eter naturam, ni$i $anitas e$set
$ecundum naturam. Negari igitur non pote$t cuilibet corpori $implici couenire
</tf>

<pb 344>[res-1444-1-v_0352_344_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
quodque enim $ecundum quidem naturam $impliciter $e
habet, præter autem naturam multos habet motus. <n b> Pra
<mgr>_Tex. 19._</mgr>
terea ex quiete hoc idem patet. ctenim aut vi, aut $ecun-
dum naturam quie$cant, nece$$e e$t. Vi autem ibi man\~et,
quò & viferuntur, & $ecundum natur am itidem ibi ma
nent, quò & $ecundum naturam. Cum igitur aliquid in
medio manere videatur, $i $ecundum naturam, patet &
lationem, quabuc fertur, $ecundum naturam ip$i compe-
tere:$in vi, quid e$t quod probibet ferri? $i enim id, quod
probibet ferri, quie$cit, eadem verba $anè voluemus. Aut
enim id, quod primum quie$cit, $ecundum natur am quie$-
cit, aut in infinitum abibitur: quod quidem e$t impo{$s}ibi-
le: $in mouetur, vt Empedocles terram quie$cere dicit cõ-
uer$ione, aliquem in locum $anè moueretur, cùm impo{$s}i-
bile $it in infinitum ferri. Nullum enim impo{$s}ibile fit, im
po{$s}ibile autem e$t infinitum tran$ire. Quare $tetur alicu
bi quod fertur, & illis non vi maneat, $ed $ecundum natu
ram nece$$e est. Quòd $i e$t $ecun dum naturam quies, &
motus erit $ecundum natur am ea latio, qua ad bunc itur
locum. <n c> Quapropter & Leucippus dicat oportet, atque
<mgr>_Tex. 20._</mgr>
Democritus, qui prima corpora $emper in vacuo infinito
moueri dicunt, quonam motu mouentur, & quis e$t ip$o-
rum $ecundum naturam motus. <n d> Nam $i elementorum
aliud ab alio mouetur, at $ecundum naturam etiam ali-
quem vniu$cuiu$que motum e$$e nece$$e e$t, præter quem
e$t is, qui violentus e$t: & id quod primum mouet, non vi,
</tf>
<tf 2>
aliquem motum $ecundum naturam. Quod autem is motus $it vnus, ex eo o$tenditur,
quia natura vnius rei, cum $ecundum eam res $impliciter $it, dererminata e$t ad vnum:
a quo multipl@citer deerrare contingit, $icuti $anitas vna e$t, morbi verò, quibus à $ani
tare deflectitur, innumerabiles. Itaq. tamet$i multi motus pr\,eter naturã eidem rei cõpe-
tãt, tamen $ecuadũ
naturãm vnus dun
taxat cuique $im-
plici corpori accõ
modatur. Quo pa-
tet $ingula corpo-
ra $implicia moue
ri naturaliter ali-
quo motu, eoque
vno $ecundum $pe
eiem.</p>
<p><ac b> Pr\,eterea ex
quiete }</ac> Idem con-
$irmat tatione sũp
ta à quiete: $ed pri
ùs duo $umit. Alte
rum e$t, õne, quod
alicubi quie$cit, aut
quie$cere per vim,
aut $ecundum na-
<mgl>Corpus ibi
pervim qui
e$cit, quò
per vim de
fertur.</mgl>
turam. Alterũ e$t,
vnumquodq. quie$
cere per vim in eo
loco, ad quem vi
defertur: & in eo
quie$cere $ecundũ
naturam, ad quem
natur\,e impetu du-
citur. Tum ita ar-
gumentatur. Liqui
dò cõ$tat aliquod
corpus in medio
quie$cere, vt lapi-
d\~e:aut igitur quie$
cit per vim, aut $e-
$ecundum naturam Si $ecundum naturam, igitur motus, quo illue tendit, e$t ei natura-
lis. Si per vim, oportet ergo e$$e aliquid, quod talem vim a$$erat. Quare id, quod pro-
hibet ip$um moueri, aut mouetur, aut quie$cit. Si quie$cit, $icuti columna immota pro-
hibet motum $ibi impo$iti lapidis, eadem redibit qu\,e$tio de i$tiu$modi prohib\~ete mo
tum, vtrum ne $ecundum naturam, an vi quie$cat. Si euim $ecundum naturam, $equitur
etiam naturaliter moueri. Si vi, rur$um indigebit alio prohibente, $icque nec e$$e erit
vel deuenire ad aliquod primum quie$cens $ecundum naturam, quod item ex con$e-
quenti naturaliter mouebitur:aut dandus erit progre$$us infinitus in corporibus, quod
e$t impo$ibile. Siquis verò dicat quie$cens vi in medio prohiberi à motu, eo pa
cto, quo Empedocles aiebat: nimirum quia terra quie$cit per vim prohibita à circum-
<mgl>Opinio Em
pedoclisde
quiete ter-
r\,e.</mgl>
uectione corporis cœle$tis, vtique $ublata prohibitione, eorpus quod ante à motu im-
pediebatur feretur ad aliquem definitum locum, quia fieri non pote$t, vt in infinitum
tendat, cùm infinitum dari nequeit. Qua propter $i ad aliquem determinatum locum
contendit, cùm illue peruenerit, con$i$tet non per vim, $ed $ecundum naturam. Ex quo
andem concluditur $i in hoc loco naturaliter quie$cit, ad eum per naturam tendere,
</tf>

<pb 345>[res-1444-1-v_0353_345_t0]<rh>DE COELO CAP. II. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
$ed $ecundum naturam mouere oportet. In infinitum
cnim abibirtur, $i non erit quicquam primum mouens $e-
cundum naturam, $ed $em per ip$um prius vi $ubiens mo-
tum mouebit. <n e> Hoc idem accidat nece$$e e$t, et$i vt in
<mgl>_text. 21._</mgl>
Timæo e$t $criptum, el menta inordinatè mouebantur,
anteaquam mundus ortus e$$et. Motum enim aut vio-
lentum, aut $ecundum naturam e$$e nece$$e e$t. Quod
$i $ecundum naturam mouebantur, mundum e$$e nece$$e
e$t, $i qui$piam velit cum diligentia contemplari. Primùm
nanque mouens mouere nece$$e e$t, ip$um $ecundum natu-
ram $ubiens motum: & ea, quæ mouentur non vi in $uis
quie$centia locis, eum, quem nunc habent, ordinem face-
re. ea quidem, quæ pondus habent ad medium: ea verò,
quæ leuitatem habent, à medio $uopte pergentia nutu.
Hunc autem ordinem mundus habet. <n f> Præterea tantum
<mgl>_text. 22._</mgl>
qui$piam interrog auerit, fieri ne poterat, an non pote-
rat, vt inoràinatè $ubeuncia motum talibus etiam mix-
tionibus aliqua mi$ceantur, ex quibus ea corpora con-
$tant, quæ $ecundum naturam con$tituuntur, o$$a, in quam,
& caro & i$tiu$modi cætera, quemadmodum Empedocles
in cõcordia fi@ri dicit: ait enim, complura cæpita $ine collo
$unt ortæ. <n g> Apud autem eos, qui infinita in infinito ea,
<mgl>_text. 23._</mgl>
quæ mouentur faciunt, $i vnũ e$t id, quod mouet, vno mo-
</tf>
<tf 2>
Proindeq. aliquem e$$e motum naturalem, qui corporibus $imphcibus conuenmat</p>
<p><ac c> Quapro pter & Leucrppus }</ac> Refellit quorundam Philo$ophorum dogma c@ca ea,
<mgr>Opinio
Lencippi,
& Demo-
criti.</mgr>
de quibus proximè egit, videlicet, Leucippi & Democriti, a$$erentium corpu$cula
in $ectiha, qu\,e rerum natural<gap>m principia e$$e putabant, per $patium inane & in-
$initè patens ad mundum e$$ormandum agitata fui$$e. Etenim cum $it probatum
$ingulis corporibus $implicibus aliquem naturalem motum competere: explican-
dum ab eis fuit,
qua nam motus
$pecie ag@tarentut,
& quinam e$$et eo
rum proprius ae
naturalis motus.</p>
<p><ac d> Nam $i elem\~e-
torum }</ac> Aiebac $u
periores Philo$o-
phi vnum in$ecti-
lium corpu$culo-
rũ ab alio per vim
moueri Hoc du-
plict argumeto cõ
<mgr>Si $it mo-
tus violen
tu, oportet,
alque dari
motum na
turalem.</mgr>
futat. Primũ quia
$i datur motus vio
lentus, oportet e-
tiam dari natura-
lem motum re$pe
ctu cuius alius ap-
pelletur violentus.
Demde quia opor
tet $altem id, quod
primo mouet non
per vim, $ed $ecun-
dum naturam mo
uere. Etenim quod
vi mouet, habet ex
tra $e motionis$u\,e
principium atque
ita non mouet ni$i motum. Quare $i quod primò motionem edit, nece$$ariò ab alio
mouetur, dabitur infinitus progre$lus in mouentibus. Quod fieri non po$$e demon$tra-
tum e$t in 8. Phy$ic\,e Au$cultationis lib.</p>
<p><ac e> Hoc idem accidat, Scrip$it Plato in Tim\,eo elementa ante mundi procieationem
<mgr>Re$ellitur
dogma Pla
tonis de in
ordinata
motione.
lemetorũ.</mgr>
vago & inordinato motu qua$i fiuctuantia huc illuc oberra$$e. Hanc $ententiam pari
modo ac $uperiorem coarguit Ari$toteles: etenim motus ille, quo elementa fereban
tur, aut erat violentus, aut $ecundum naturam. Si violentus, redit $uperior probatio,
idemq. incommodum, quod ea colligebatur. Si autem $ecundum naturam moueban
tur, fateri oportet iam tunc fui$$e mundum, quia iam primum mouens non ahunde mo
tum c\,etera per $e & ordinatè mouebat:atque vnumquodque elementum ad $uum pro-
prium & naturalem locum impellebat: proindeq. partes vniuer$i iam apiè decenterque
erant compo$it\,e: quod quid aliud e$t, quam i@m exi$tere mundum, $a ltem elementar\~e@</p>
<p><ac f> Pr\,eterea tantum }</ac> Alia ratione non omnino à $uperiore di$simil Platonem re-
prehendit. Vel, inquit, elementa, qu\,e ante mundi con$titurionem in ordinacè mo-
nebantur, poterant ita moueri, vt eorum coitione mixta gignerentur, vel non pote-
rant. Si poterant (vt Empedocles amicitia regnante aiebat fieri) erat igitur genera-
tio mi$torum ex elementis, atque ita iam mundus extabat. Si non poterant, non ergo
motu $uo incondita & confu$a erant, $ed di$cteta.</p>
</tf>

<pb 346>[res-1444-1-v_0354_346_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
ueãtur motu nece$$e e$t: quare non $ine ordine mouebũtur.
Sin verò ea, quæ mou\~et, $unt infinita, & lationes infinitas
e{$s}e nece{$s}e e$t: nam $i finitæ $int, or do quidam erit: non
enim quia in id\~e non feruntur, inor dinatio accidit. Nam
neque nunc in idem vniuer$a feruntur, $ed ea tantùm,
quæ eiu$dem generis $unt. <n h> Præterea, inordinatè quippiã
<mgr>_Tex. 24._</mgr>
fieri nil aliud e$t, quàm fieri præter naturam: or do enim
proprius $en$ibilium natur a nimirum e$t. At verò & hoc
ab$urdum e$t, ac impo{$s}ibile, infinitum, inquam, inor di-
natum motum habere. c$t enim ea natura rerum, quam
plures & maiori tempore habent. Contrarium igitur ip-
$is accidit, in or dinationem quidem e{$s}e $ecundum natu-
ram, or dinem verò mundumue præter naturã: & tamen
nihil eorum, quæ $unt $ecundũ naturã, fit fortè fortuna.
<n i> Videtur autem Anaxagoras hoc ip$um benè accepi{$s}e.
<mgr>_Tex. 25._</mgr>
cx immobilibus enim incipit conficere mundum. <n K> Eni-
tuntur autem, & cæteri congregantes aliquo modo rur$us
</tf>
<tf 2>
<p><ac g> Apud autem eos)</ac> Rur$um eos in$ectatur, qui aiebant infinitas atomos in infinito
$p@tio ad corpora coagmentanda fui$$e agitatas. Nam vel e\,e mouebantur ab vno
<mgl>A$$ertores
atomorũ
impugnat.</mgl>
principio, moru<gap>ue eiu$dem $peciei, vel totidem motibus $pecie differentibus, quot
etant eiu$modi corpu$cala $ecundum $peciem druer$a. Si derur primum, non igitur
incon<gap>tè & inordinatè ferebantur: $iquidem iam in eo ratio ordinis elucebat, quod
ad vnum eundemque $pecie terminum ferebantur. Si po$terius, dicaturque pr\,edicta
corpora ab infini-
tis motoribus agi
$ecundum princi-
pia $pecie differen
tia, $equitur dari
infinitas motuum
$pecies, quod fieri
non pote$t. Quod
$i dicant ea cor-
pora neque ab in
finitis motoribus,
neque infinitis mo
tibus cieri, $ed fi-
nitis: adhuc $equi
tur ea ordinatèmo
ueri potui$$e, cùm
inordinatio non
proueniat ex ter-
minorum multitu
d ne $iquidem ad
huc elementis de-
center apteque cõ
po$itis dantur plu
res eorum motus, teiminique, licet ea, qu\,e in eandem $peciem conueniunt, eodem
$pecie motu, ad eundemque $pecie terminum contendanr.</p>
<p><ac h> Pr\,eterea inordinatè)</ac> Probat rur$us non potui$$e corpora ante mundum condi-
tum inordinate moueri. Prius tamen $umit mhil e$$e aliud moueri quidpiam in-
<mgl>Quid $it in
ord@atè
moueri.</mgl>
ordinatè, quàm mouert pr\,eter naturam. Namque in rebas $ub $en$um eadentibus $a-
tis apparet ordinem e$$e propriam earum naturam, quetenus vnaqu\,eque ex propri\,e-
natur\,e vi ad aliquid certum pr\,efinitumque inclinatur, qu\,e inclinatio & propen$io
ordo quidam e$t. Vnde tunc vnumquodque ordinatè agere, aut moueri dicitur, cum
<mgl>Inclinatio
rei, ordo e
@iu$dem.</mgl>
hoc ei conuenit ex propria natu \,e inclinatione. Hinc o$tendit fieri non po$$e, vt cor-
pus aliquod habeat motum inordmatum infinito tempore: quia inord natus motus
e$t contra naturam, & paucioribus ac breuiori tempore contingit. Non enim exem-
pli G. naturale e$t homini bidextum e$$e, quia id paucis obuenit: nec lapidi $erri $ur-
$um, quia mox decidet. At qui motionem illam corporum inordinatam cõmenti $unt,
$i eorum $ententia recte perpendatur, rerum ordinem pr\,eter naturam fecere.</p>
<p><ac i> Videtur autem)</ac> Platonis aliorumque Philo$ophorum $ententias comparat, vt
o$tendat Platonem grauius pecca$$e. Videlicet duo $unt a$$erta à Platone. Alterum
<mgl>Coargui-
tur Plato.</mgl>
e$t elementa fui$$e temetario & incondito motu agitata. Alterum $ecreta & $eiun-
cta fui$$e. Ait ergo Ari$toreles rectiùs Anaxagoram locutum, qui pronuntiauit mun-
dum coalui$$e ex ijs, qu\,e immota erant, donec ea intelligenti\,e vis cœpit di$tingue-
re. Pr\,e$tat autem mundum ex immotis, quàm ex motis gignere, quia generatio fit ex
<mgl>Motus per
actum de$i
nitur.</mgl>
ente potentia, non aute ex actu: at immota videntur e$$e in potentia, & mota in actu,
cùm motos per actum definiatur, vt cou$tat ex ijs, qu\,e lib.3 phy $icorũ di$putata $unt.</p>
<p><ac K> Enituntur autem)</ac> Comparat aliorum placita cum opinione Platonis quo ad $e-
<mgl>Pr\,e$ert Em
pedoclem
@@atoni.</mgl>
cundum eius pronuntiatum, aien; melius Empedoclem de mundi procreatione cen-
$u@$$e, qui<gap>andum ex elementis inter $e coniunctis compo$itum fui$$e docuit. Pla-
</tf>

<pb 347>[res-1444-1-v_0355_347_t0]<rh>DE COELO CAP.II.EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
mouere ac $egregare. Ex di$tantibus ac $ubeuntibus mo-
tum, generationem $acere non e$t con$onum rationi. Qua
propter & Empedocles omittit eum motũ, qui e$t in con-
cordia. Non enim cœlum cõ$tituere potui$$et, ex $eparatis
quidem extruens, ob concordiã autem faciens congrega-
tionem. Ex $egregatis enim elementis mũdus e$t con$titu
tus. Quare ex vno fiat & congregato nece$$e e$t. <n l> Natu.
<mgl>_Tex. 26._</mgl>
ralem igitur motũ vniu$euiu$q. corporum e$$e, quo non vi
mouentur, neque præter naturã ex hi$ce, quæ diximus, pa
tuit. <n m> E$$e autem nece$$ariũ, ponderis nonnulla corpora
momentũ ac leuit atis habere, ex his dilucidũ fiet. Dici-
mus enim nece$$ariũ e$$e moueri: $i verò. id, quod mouetur,
momentũ natur a non habet, fieri non pote$t, vt aut à me-
dio, aut ad mediũ moueatur. <n n> Sit cnim A. quid\~e pondere
carens, B. verò habeat pondus. atque tran$eat A. quidem
C.D. spatium, B. verò æquali in t\~epore spatium C.E. per
maius enim spatiũ id quod põdus habet feretur. Si igitur
corpus quod habet pondus, ea ratione, qua diui$um e$t C.
E. $patium diuidatur (pote$t enim ad partiũ $uarum ali-
quam $ic $e habere, vt C. E. $e habet ad C. D.) $i totũ per
totum C. E. fertur, pars eod\~e tempore C.D. feratur nece{$s}e
e$t. Quare id, quod pondere vacat, & id quod e$t põderis
particeps, per æquale spatiũ tempore eod\~e ferentur, quod
impo{$s}ibile e$t. Ead\~e & in leuitate ratio, fieri pote$t. <n o> Præ
<mgl>_text. 27._</mgl>
terea $i quippiã corpus & ponderis expers & leuit at<_>i</_>s mo
tum $ubibit, vi moueatur nece$$e e$t: $i verò vi moueatur,
infinitum e$$icit motum. Nam cum potentia quædam $it
ea, quæ mouet, id autem, quod e$t minus ac leuius, plus
ab eadem potentia moueatur: $it motum A. quidem pon
dere carens, per C.E. $patium, B. verò pondus æquali in
tempore per C. D. Si igitur diui$um fuerit id, quod pon-
dus habet, ea ratione, quam C. E. ad C. D. habet fiet, vt
id, quod auferetur ab eo, quod pondus habet, æquali in
tempore C. E. feratur, quoniã totum per C. D. mouebatur.
Celerit as enim minoris adceleritat\~e maioris ita $e $e ha-
bebit, vt maius corpus $e habet ad min<_>9</_>. Per æquale ergo
</tf>
<tf 2>
to verò ex ijs di$iunctis. Ideoq. Empedocles in prima rerũ molitione pr\,etermi$it ami-
citiã, cuius e$t di$sita cõgregare. Nec enim poterat mundi procreation\~e de$criberc, cõ-
$tituendo ip$um ex rebus per amicitià copulatis: quia $ie foret mundus coagmentatus
ex elementis, qu\,e
antea $par$a $ue
rant, quod impug-
tum e$t.</p>
<p><ac l> Naturalem igi-
tur }</ac> Ex dictis co-
cludit per$picuum
e$$e dari quendam
motum naturalem
cuiu$q. corpor@s,
quo nec per vim,
neque pr\,e@er natu
ram cieatur.</p>
<p><ac m> E$$e autem ne
ce$$atium }</ac> Docet
õnia corpora, qu\,e
recto motu ferun.
tur, grauitate, aut
leuitate pr\,edita e$
$e, qu\,e eiu$modi
naturaliũ motuum
$int principia. Ad
id verò probandũ
$umit da@i in retũ
<mgr>Grauitas, &
leuitas prin
cipia mo-
tuum.</mgr>
natura motum, &
corpora aliqua ne
ce$$ariò moueri:cũ
natura de$iniatur,
principiũ motus, &
quietis, vt patet ex
ijs, qu\,e 2.lib. Phy$.
tradita $unt. Dein-
de ita argumenta-
tur. Id, quod ad me
dium t\~edit, fertur
inpul $u granitatis:
quod a medio, im
pul$u leuitatis. Igi
tur in corporibus,
qu\,e i$tiu$mod mo
tus $ubeunt, nece$-
$ario poncnda e$t
grauitas & leui-
tas.</p>
<p><ac n> Sit enim A qui
dem )</ac> Vel, inquit,
nece$$e e$t omne corpus, quod ad medium fertur, graue e$$e: vel pote$t moueri ad me-
dium & non e$$e graue. Si primum, habetur propo$itum. Si po$terius, quod id à vero
ab$it a$$umptis more $uo litteris demon$trat.</p>
<p><ac o> Pr\,eterea $i quippiam corpus)</ac> O$tendit fieri non po$$e, vt vllum corpus $ublunare
violentum motum $ubeat:quin grauitatem aut leuitat\~e habeat: quia cum omne corpus
</tf>

<pb 348>[res-1444-1-v_0356_348_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
$patium, & id, quod pondere vacat, & id, quod e$t pon-
deris particeps, tempore eodem feretur, quod quidem fieri
nequit. Quare $i omni quouis propo$ito per $patium ma-
ius id mouebitur, quod pondere caret, per infinitum vti-
que ferri pote$t. Patet igitur omne definitum corpus pon
dus aut leuitatem habere. <n p> Cùm qutem natura quidem
<mgr>_Tex. 28._</mgr>
id $it principium motus, quod in ip$o, potentia autem id,
quod e$t in alio, vt aliud e$t, atque motus alius $it $ecun-
dum naturam, alius violentus, natur alem quidem motum
$ic celeriorem faciet id, quod potentia mouet, vt eum,
quo lapis deor$um fertur: eum autem, qui e$t præter na-
turam, omnino potentia ip$a: <n q> ad vtrumq autem vtitur
aere ip$o, vt in$trumento: e$t enim hic aptus, & leuis e$$e &
grauis. Lationem igitur eam, qua $ur$um itur, faciet vti
leuis cũpul$us fuerit, principiumq. $ump$erit à pot\~etia ip-
$a. Lationem autem eam, qua de$cenditur, faciet vti gra
uis. potentia enim qua$i vim impre$$am tradit vtrique.
Quapropter & non $equ\~ete eo, quod mouit, id fertur quod
præter naturam e$t motum. Si enim non tale quid corpus
e$$et, violentus motus $anè non e$$et. <n r> Moiui quoque $e-
cundùm naturã cuiu$que, modo eod\~e conducit, $uo ad mo
bilis terga concur$u. Omne igitur corpus leue e$$e, aut gra
ue. & quomodo $e $e habent in hi$ce motus præter naturã.
</tf>
<tf 2>
graue & leue, quò minùs re$i$tit, eò, c\,eeris paribus, celeriùs moueatur, & in eodem
$patio decurrendo minus temporis con$umat: $i daretur corpus omnis expers grauita-
tis leuitatisque, oporteret id accepto im@etu celeritate in infinitum maiori deterri.
atque ita momento concitari: quod tamen e$t contra naturam motus. Aduerte ratro-
nem hanc probabilem tantum e$$e, non nece$$ariam. Vt enim cœlom quamuis omni
<mgl>Et$i corpus
omnis gra
uitatis ex-
pers $it, nõ
proinde
momento
ciebitur.</mgl>
grauitate & leuitate vacet, ramen circumeundo moram trahit, nec ni$i tempore in gy-
rum voluitur, ita
hcet corpus $ublu
nare neque graui-
tatem, neque leui
tatem vllam obti-
neret: adhuc tem.
pore moueretur.
Nimirum veloci-
tas, non $ola pon
derũ vacuitate me
tienda e$t, $ed ip$a
etiam inten$ione
impetus à proiec-
tore impre$si, $i-
mulque habenda
ratio $patij quod
traijcitur.</p>
<p><ac P> Cum auté na-
tura }</ac> Quia $upe-
riùs violenti & na
turalis motus fe-
cerat mentionem,
docet quo pacto
<mgl>Natura
quid $it.</mgl>
vterque motus per
$iciatur: eamque in
ter illos differen-
tiam $tatuit, quòd
cùm naturalis mo
tus à natura oria-
tur, & h\,ec $it prin
cipium motus eius, in quo e$t, vt con$tat ex ijs, qu\,e lib.2. Phy$ic. tradita $unt: cum
item potentia per vim mouens $it principiũ ex ernum; in alioque exi$tens: vtiq fiera
pote$t, vt motus violentus naturali mi$ceatur, non tamen contra, hoc e$t, vt impetus
ab externo motore iniectus motũ naturalé iuuet, vt cùm quis lapid\~e deor$um vergent\~e
impellit: fieri tam\~e nequit, vt cum id\~e lapis per vim agitatut, & $<gap>ũ t\~edit eò à natura
fimul promoueatur: cũ natura nõ inclinet, neq. deferat corpus ni$i ad locũ ei naturalem.</p>
<p><ac q> Ad vtrumque autem )</ac> Declarat quo pacto aer vtrique motui, hoc e$t tam ei, quo
in $uperum, quam quo in infimum locum itur, ob$eruiat. Nimitum quia impetu a
proiectore $ibi qua$i delegato corpus à tergo vrget, & nunc corporis leuis officio
perfunctus lapidem V. G. $ur$um defert, nunc grauis corpo is exercens munus, $ub-
iectum corpus deor$um incitat. Vnde colligit Ari$toteles $ublato aere nullum da-
xi po$$e motum violentum, cùm de$it vehiculum impul$us, quo corpora contra
natiuam propen$ionem agitari $olent. Sed contra hoc e$t in promptu obiectio.
Nam cùm impul$us non in $olum aerem, $ed in ip$um etiam corpus, quod vio-
<mgl>Obiectio.</mgl>
lento motu cietur, imprimatur: ($iquidem vtrumque ad illum recipiendum ap-
titudinem habet, vt lib.7. Phy$icorum cap.2. qu\,e$t. 1. art. 8. plurimis argumentis ex
pro$e$lo o$tendimus) non e$t, cur $ub@@to aere, motus omnis per vim e$$ectus ce$-
$et. Qccurrendum imprimis, videri Ari$totelem tum hoc loco, tum alibi, vt in lib.
<mgl>Solutio.</mgl>
</tf>

<pb 349>[res-1444-1-v_0357_349_t0]<rh>DE COELO CAP.II EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
ex hi$ce quæ diximus patet. <n $> E$t autem mani$e$tum ex
<mgl>_Tex. 29._</mgl>
dictis, neque omnium, neque nullius $im pliciter gener a-
tionem corporis e$$e. Impo{$s}ibile e$t enim vniuer $i corpo-
ris generationem e$$e, $i non & vacuum e$$e, quid $epara
tum pote$t. Quo enim in loco id, quod generatur erit, cum
fuerit ortum, in hoc prins vacuum e$$e, $i nullum $it cor-
pus, nece$$e e$t. <n t> Aliud enim ex alio corpus fieri pote$t,
velut ex aere ignis: $ed omnino ex nulla alia ante cedente
magnitudine fieri, impo{$s}ibile e$t. Maxime enim ex po-
tentia corpore, corpus actu fieri pote$t. Sed $i id, quod est
potentia corpus, none$t prius aliud corpus actu, $eparatum
vacuum erit.</p>
</tf>
<tf 2>
de in$omnijs, & de diuinatione per $omnium. Ft in problematis $ect. 11.q.6. & in qu\,e$-
tione Mechan q.33. nim@s inclina$$e in eam $ententiam, qu\,e a$$erit prorectoris impetũ
in $olum aerem recipi Deinde re$ponderi pote$t, illius mentem e$$e, dempto aere vio-
lentum motum non $impliciter ablatum in, $ed quoad modum inten$ionis,
quam nunc habet,
cùm debeat de$ti-
tui corpore à ter-
go vrgente, quod
eius impetum mag
na ex parte $u$ten-
tat augetque. Vel
dicendum pronun
ciatum id ab Ari$-
totele ex aliornm
$ententia, qu\,e $ua
tempe$tate in $cho
lis florebat.</p>
<p><ac r> Motui quoque )</ac>
Addit etiam natu-
rali morui operam
$uam conferre ae-
rem, quia dum à
tergo in$tat, etiam corpus impetu $uo ad natiuam $edem propellit. Qu\,erit autem hic
D. Thomas, num ad naturalem motum requiratur per $e aeris a tergo impul$us: con-
<mgr>Dubium.</mgr>
cluditque negatiuam partem contra Auerroem. Nam cùm elementa, & qu\,e ex ijs, con-
creta $unt corpora, qua talia, à progen toribus interuentu $uarum formarum vltro ad
<mgr>Re$pon$.</mgr>
loca propria moueantur non e$t cur per $e aerem ad id requiri arbitremur.</p>
<p><ac $> E$t autem manife$tum )</ac> Cum ex ijs, qu\,e hactenus di$putata fuere ponendum $it da-
ri tum motum, tum generationem: & neque omnia gigni, neque omnia ortum effuge-
re, $ed qu\,edam generan, qu\,edam non: addit mundum ex ijs e$$e, qu\,e gigni no n po$sut:
alioqui antequam produceretur, extiti$$et vacuum, non quidem corporibus inclu$um,
vt Democritus & Leucippus admittebant $ed auul$um ac $eparatum à rebus:cum i$tius
modi vacuum nihil aliud $it, quam $patium non repletum corpore, aptum tamen reple
ri.</p>
<p><ac t> Aliud enim ex alio )</ac> Pr\,eoccupat, quod quis re$pondere po$$et, videlicet cùm vnum
corpus ex alio generatur, ut ex aere aqua, dari tunc vacuum, $i ratio paulò ante addu
cta momentum habet. Occuirit eigo corpus, quod denuò gignitur, fieri ex eo, quod
potentia tale erat, vt aquam ex aere, qui pote$tate erat aqua, quatenus illius materia ad
huius formam $ubeundam in $e potentiam aptitudinemque habebat: & ille in hanc cõ
mutari poterat, aique ita vnum corpus $uccedere in locum alterius: non autem in $pa-
tium omni corpore vacans, $icuti admittendum foret $i tota corporum vniuer$itas de-
nvò per generationem con$titi$$et. H\,ec ratio Ari$totelis haud quaquam concludir nõ
<mgr>Rationem
Ari$totelis
non co<gap>
dere.</mgr>
potui$$e totum mundum corporeum initio temporis à Deo procreari: nec item confi-
cit, $equi ex noua rerum molitione ante mundi ortum fui$$e vacuum. Quta vacuum
e$t locus non repletus corpore, aptus tamen repleri: at ante mundi creationem nullus
erat locus: cùm nulla res pr\,eter Deum extaret: e$to iam tunc daretur $patium imagina-
rium, vt octauo libro Phy$icorum expo$uimus, quod tamen ad rationem vacui nõ $at
e$t, vt con$tat ex ijs, qu\,e a nobis 4. eiu$dem operis libro tradita $unt.</p>
</tf>

<pb 350>[res-1444-1-v_0358_350_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. III.</h>
<p>_R_ <n a> E$tat autem dicere, quorum e$t corporum gene-
ratio, & quam ob cau$am e$t. Cum igitur in omni-
bus cognitio $it per prima, prima verò corum, quæ in$unt
$int elementa, prius quæ nam, & cur $unt talium corpo-
rum elementa, dein de quot & qualia $unt, con$iderandũ
e$$e videtur. Hoc autem dilucidum fuerit, $i $uppo$ueri-
mus quænam $it ip$ius elementi natura. Sit igitur idcor
porum elementum, in quod cætera corpora diuiduntur, in
quibus ine$t potentia, aut actu, hoc enim vtro modo $e ha
bet, adhuc ambigitur: ip$um autem e$t in forma diuer$a
indiui$ibile. Tale quid enim omnes ip$um elementum, &
in omnibus dicere volunt. <n b> Quod$i id, quod est, dic-
tum e$t elementum, talia quædam corporum e$$e nece$-
$e e$t. In carne enim ac ligno & $imilibus, ine$t igms po-
tentia, atque terra. Manife$tè enim ex illis hæc $cgre-
gãtur. In igne aut\~e, caro, aut lignũ, nõ ine$t, neq. potentia,
neq. actu:$i enim e$$et, $tgregaretur. <n c> Stmiliter neq. $i vnũ
quid $olum $it tale, in illo e$t, neq. enim $i caro, aut os, aut
quoduis cæterorum erit, ine$$e potentia continuò e$t dicen
dũ: $ed antea quis nã$it generationis modus, e$t cõt\~eplãdũ
</tf>
<tf 2>
<h it><bf>Capitis tertij explanatio.</bf></h>
<p>Ra E$tat autem) Cum non omnia generationem $ubeant, reliquum e$$e ait,
vt quarum rerum generatio <gap>, & qu\,en un eius cau$a detur, exponat, ac
primùm futur\,e doctrin\,e ordinem methodumque declarat. Tum definit
elementum hoc modo: Elementum e$t id, in quod c\,etera corpora diui-
<mgl>Definitio
elementi.</mgl>
duntur, in quibus potentia, aut actu ine$t, ip$um verò in $pecie diuer$a,
e$t indiui$ibile. Ait
autem definire $e
elementum corpo
rum, quia elemen
tum multifariã $u
mitur, vt con$tat
ex ijs, qu\,e docet
lib.5. Metaph. cap.
3. $unt enim elem\~e
ta $cientiarum, &
demõ$trationum,
elementa litterarũ,
elementa natura-
lium retũ, vt alias
huius vocabuli no
tiones omitt@mus.
Inquit Ari$toteles
elementa ine$$e ac
<mgl>Explicatio
definitiõis</mgl>
tu, vel pote$tate in
mixtis: qu@a vtro
horum modor@m
re vera $int, non
dum $tatuit. A$le-
@t elementa nõ di
uidi, $eu di$$oluun
partes $pecie diuer
$as, quia cùm ani-
mal V. G. diuida-
tur in caput, pedes,
brachia, c\,eteraque
membra, vt in partes $uo modo $pecie di$tinctas: eo tamen pacto elementa $ecari ne-
queunt, vt planum e$t:cum non con$tet partibus di$similaribus. Non e$t aut\~e cur hoc
loco in i$tiu@@odr definitione fu$ius explicanda immoremur: cùm ea de re in lib. de
ortu, & interitu accuratò, & ex profe$$o agendum $it.</p>
<p><ac b> Quod $i id, quod )</ac> Ex tradita elementi definitione colligit dari aliqua elementa:
quia qu\,edam inueniuntur corpora, quibus p@\,edict\,e conditiones conueniunt. Nam in
<mgl>quo pacto
mi$tum in
elem\~eta re
$oluatur.</mgl>
carne, & in quolibet alio mixto in$unt igni, & terra, aliaque eiu$modi, qu\,e quid\~e ibi
potentia continentur, $icuti videre e$t in di$$olutione animalis, quod cùm interit, in
puluerem abit, in humorem, vaporem, ac $piritum $eu parte. igneas, qu\,e omnia terr\,e,
aqu\,e, aeri, ignique re$pondent: & tamen h\,ec quatuor in alia non re$oluuntur. Quo fit
vt h\,ec iure elementa dicantur.</p>
<p><ac c> Similiter neque $i vnum )</ac> Quia veterum nonnulli, vt Thales, vnum tantummodo
<mgl>Quidam
vnum tan-
rum elem\~e
tum inue-
xere.</mgl>
elementum omnium rerum po$uere, addit, licet vnum tantum foret elementum, vt hi$
ce philo$ophis vi$um fuit, non proinde dicendum comprehendi in illo, actu v\,el facul
tate alia corpora. Namque licet ex elementis caro & lignum fiat, non tamen id $at e$t,
vt h\,ec in illis, etiam pote$tate e$$e dicantur: $ed oportet expendere ip$um generatio-
nis modum:$iquidem non $ufficit qualibet ratione ex ijs progigni, $ed per re$olutio-
nem. Quo pacto mixta non fiunt ex elementis, cùm illa ex his non prodeant.</p>
</tf>

<pb 351>[res-1444-1-v_0359_351_t0]<rh>DE COELOCAP. III. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<n d> Anaxagoras autem de elementis contrario modo at q.
Empedocles dicit: hic enim ignem & terram, cæteraque
<mgl>_Tex. 34._</mgl>
eiu$dem $eriei corpora elementa corporum e$$e, ac omnia
ex hi$ce constare, dicit. Anaxagoras verò contrarium
a$$erit, ea enim quæ $unt $imilium partium ligna, inquam,
carnem & os, & quæque talium, elementa e$$e dicit: ae-
rem autem & ignem, horum atque cæterorum omnium
$eminum mixium e$$e. Vtrumque enim ip$orum ex vni-
uer$is inui$ibilibus $imiliũ partium congregatis e$$e dicit.
Quapropter & omnia ex his e{$s}e cen$et: ignem enim &
ætherem idem appellat. <n e> Cùm autem omnis naturalis
<mgl>_Tex. 35._</mgl>
corporis $it proprius motus, motus autem partim $impli-
ces $int, partim mixti: & mixtorum $int mixti, $impli-
cium $implices: pat et corpora $implicia quædam e$$e. Sunt
<mgl>_Tex. 36._</mgl>
enim & $implices motus. Quare & elementa e$$e, & cur
elementæ $unt, con$tat.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac d> Anaxagoras aute n )</ac> $ubijcit Anaxagor\,e & Empedoclis $ententiam de elementis cor
porum, ait que eos inter $e di$$entire. Empedocles enim $tatuit quaruor vulgata mun-
di elementa e$$e
<mgr>opinio Em
pedoclis de
elementis.
Et Anaxa-
gor\,e.</mgr>
prmcipra, ex qui-
bus c\,e era con$ta-
rent. Ariaxagoras
po$uit alia corpo-
ra hons ogenea, vt
carnem & o$$a, e$-
$e elementa reii-
quorum: ignem
verò $iue\,etherem,
aerem, aquam &
terram carnibus,
o$sibu$que & alijs
id genus e$se per-
mixta. Aiebat e-
nim partes talium
corporum $imila-
riũ magnitudine
in$ectdes, numero
infinitas $emina e$
$e omnium, qu\,e
in natura appat\~et:
ita vt per eorum
è mi$tis, in quibus latent, $ecretionem, omnia corpora phy$ica $en$ibus obnoxia gigne
rentur.</p>
<p><ac e> Cum autem )</ac> Rectiùs Empedoclem $en$i$se ait, quam Anaxagorã. Etenim cũ omnia
<mgr>Pr\,e$ertur
Empedo-
cles Anaxa
gor\,e.</mgr>
corpora aliquem $ibi proprium naturalemque motum vendicent: cumque alij $int mo
tus $implices, alij mi$ti atque hi mi$tis corporibus, illi $implic@bus conueniant: con$tat
a@qua e$se corpora $implicia. Tum deinde, quia motus $implices, qui $unt à medio &
ad medium, proprij $unt elementorum, qu\,e Empedocles $tatuit, planũ relinquitur eius
opinionem magis e$se veritati con$entaneum: proindeque a$serendum aliqua e$se ele-
menta in rerum natura.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. IV.</h>
<p>_C_ <n a> on$equens autem e$t, vtrum $int finita an infinita:
& $i finita $int, qu\~e numerum $ubeãt, cõ$iderare ac
cont\~eplari. <n b> Primũ igitur infinita non e{$s}e, vt quidã ar-
<mgl>_Text. 37._</mgl>
bitrantur, cont\~eplandũ e{$s}e videtur. Et primũ eos, qui vni
ner$a $imilium partium elementa faciunt, vt Anaxago-
ras, in medium afferamus. Nemo enim eorum, qui ita
ten$ent, rectè accipil elementum. Videmus enim &
</tf>
<tf 2>
<h it><bf>Capitis quarti explanatio.</bf></h>
<p>C <ac a> On$equens )</ac> Docuit quid $it elementum, & quod elementa $int, nunc
expendendum $ibi ait, vtrum in$inita $int, an certo numero comprehen
<mgr>Elementa
non e$se in
finita.</mgr>
dantur, & $i dc$inita exi$tant, quinam eorum $it numerus.</p>
<p><ac b> Primum igi-
tur )</ac> O$t\,edendum
primo a@t elemen
ta non e$se in-
$inita, confutan-
dumque dogma
Anaxagor\,e, qui
voluit p<?>tes $i-
milium rationum
e$se elementa re-
rum. Id igitur
refellit, quia,
vt ex elementi definitione con$tat, nullum compo$itum e$t elem\~etum, eiu$modi autem
</tf>

<pb 352>[res-1444-1-v_0360_352_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
multa mixtorum corporum vt carnem, o$$a, lapidem, lig-
num in $imiles diuidi partes. Quare $i compo$itum non
e$t elementum, non omne quod est $imilium partium e$t
elementum, $ed id quod in diuer$a specie diuidi nequit,
vt antea diximus. <n c> Præterea neque $ic elementum $u-
mentes, facere infinita nece$$e e$t. Omnia enim eadem &
$i quispiam $ump$erit finita, reddentur. Idem enim fa-
ciet, & $i duo vel tria talia $olum $int: vt & Empedocles
facere conatur. Cum enim ip$is & hoc pacto non omnia
ex $imiles partes habentibus facere accidit (faciem enim
non ex faciebus faciunt, nec aliud quidquam eorum, quæ
$ecundum natur am $unt figurata) patet longè melius e$$e,
principia facere fimta, & hæc quammimma, $i eadem om
nia demonstrari po{$s}int: quemadmodum & Mathema-
tici cen$ent. Semper enim aut forma, aut quantitate, fini-
ta principia $unt. <n d> Præterea $i corpus à corpore diuersũ
proprijs aifferentijs dicitur, corporum autem differentiæ
$int finitæ (ip$is enim $en$ibil bus differunt: atque hæc
$unt finita, quod quidem demonstretur oporter) patet &
elementa nece$$ariò e$$e $inita. <n e> At verò neque vt alij
quidam dicunt, vt Leucippus, ac Ab derites Democritus,
ea, quæ accidunt con$entanea $unt rationi. Primas enim
magnitudines, multitudine quidem infinitas, magnitudi-
ne autem indiui$ibiles e$$e dicunt, & neque ex vna multa
</tf>
<tf 2>
partes $unt compo$ita, cùm re$oluantur in tertam, aquam, aerem, & ignem.</p>
<p><ac c> Pr\,eterea neque $ic elementum )</ac> Obijcit Anaxagor\,e, quod e$to faceret partes $imila
res elementa rerum, non proinde debuit ea infinita con$tituere, cùm omnia integra, $al
uaque e$$e queant
po$itis elem\~etiscer
to numero, vti Em
pedocles po$uitpr\,e
$ertim cùm nõ om
nia ex co$imilibus
partibus, vt ip$i e-
tiam fatentur, coa-
le$eant. Non enim
os ex oribus, neque
froutem ex fronti
bus cõponũt. Qua-
re non e$t cur in$i-
nitudinem illam,
qu\,e nihil prode$t,
a$ci$cant, $ed fiuito
potiùs elementorũ
numero contenti
$int: quemadmodũ
& Mathematici fi-
nita $emper princi
pia tam $pecie, quã
numero $umere cõ
$neuerunt: alioqui
nulla e$$et mecho-
dus, ratione doctri
n\,e ab eis tradit\,e.</p>
<p><ac d> Pr\,eterea $i cor
pus )</ac> Finita e$$e ele
menta hunc in mo
dũ probat. Ea, quo-
rum differenti\,e cer
to numero conti-
<mgl>Elemento-
rum diffe-
renti\,e fini-
t\,e.</mgl>
nentur, finita $unt: $ed differenti\,e elementorum continentur certo numero ($unt enim
calidum & frigidum, $iccum & humidum, vt in libris de ortu & interitu fu$ius expli
cabitur) igitur elementa $unt finita. Aduerte non e$$e mentem Ari$totelis quatuor pri
mas qualitates e$$e e$$entiales elementorum difterentias: $ed natiuas eorum proprieta
tes, e$$enti\,e comites atque indices, quatenus vnaqu\,eque earũ in $ummo gradu $pecta
ta vni elemento debetur.</p>
<p><ac e> At vero neque )</ac> Refert opinionem Leucippi & Democriti, qui principia numero in-
finita, magnitudine in$ectilia, quoium concur$u & coitione, omnia procrearentur, in-
<mgl>opinio Leu
cippi, & De
mocriti.</mgl>
uexere. Hos autem reprehendit:quod, & $i ob$curè, re ip$a tamen, omnia ex numerjs
componebant: perinde e$t enim res naturales ex indiuiduis partibus, atque ex vnitati-
bus, proindeque ex numeris, quorum e\,e partes $unt, con$tituere.</p>
<p><ac f> Et in$uper cum figuris )</ac> Cùm ex Leucippi, & Democriti $ententia corpora figuris
differant, & has numero infinitas e$$e contendant, vtique $implicia corpora in finita fa-
<mgl>Qui corpo
ra figuris
di$tinxerũt</mgl>
ciunt $ed quam figuram ea $ortiantur, non exponunt igni tantùm glob o$am, atque ro
tundam atiribuunt, aerem autem & aquam, c\,eteraque omnia magno & paruo, nõ for
mis di$tinguunt, aientes ex minoribus corporibus aerem. ex maioribus aquam: atque
adhuc ex maioribus terram e$$e compo$itam: & his con$tare vniuet$a, figurarumq. na-
ruram infinitam, elementorum qua$i $eminarium quoddam e$$e.</p>
</tf>

<pb 353>[res-1444-1-v_0361_353_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
$ieri, neque ex multis vxum, $ed barum complexione mu-
tationeue omnia generari. εt bi nanque quodammodo nu
meros vniuer$a, quæ $unt, atque ex numeris faciunt: et$i
enim non dilucidè dicunt, hoc tamen dicere volunt. <n f> εt
in$uper cum $iguris corpora differant: figuræ verò $int in
finitæ, in$inita & ip$a $implicia corpora e$$e dicunt. Quæ-
nam autem e$t vniu$cuiu$que elementi $igura, nibil de$i-
niuerunt, $ed igni $olum rotundam tribuere figuram. Ae
rem verò, aquam, ac cætera magnitudine paruitateq. di-
ui$ere: quia natura ip$orum est, vt omnium $emen ele-
mentorum. <n g> Primum igitur idem & ip$os error comitari
<mgl>_text. 38._</mgl>
videtur, non $inita ip$a principia $umere; cùm omnia ea-
dem ip$is dicere liceret. Deinde $i corporum differentiæ
non $int infinitæ, patet elementa infinita non e{$s}e. Præ-
terea indiuidua corpora e$$e dicentes, matbematicis $cien-
tijs aduer$entur, complura{que} eorum, quæ $ub opinionem
omnium cadunt, & eorum, quæ $en$u videntur, è medio
tollant, nece$$e e$t, de quibus antè diximus in bi$ce, quæ
de tempore motuue $unt dicta. <n h> Et in$uper contraria ip-
<mgl>_text. 39._</mgl>
$os dicere $ibi ip$is nece{$s}e e$t. Impo{$s}ibile enim, $i elemen.
ta $int indiuidua, aerem aquam, terram magnitudine par
uitate{que} differre. ε $t enim impo{$s}ibile ex $e $e mutuò gene
rari: corpora nanque maxima, $i $egregentur. $emper de-
ficient. At boc pacto terram, aquam, & aerem vici{$s}im ex
$e $e fieri dicunt. <n i> Præterea, neque borũ $ententia in$ini-
<mgl>_text. 40._</mgl>
ta ip$a elementa fieri videbuntur, $i corpora quidem figu-
ris differunt, figuræ verò omnes ex pyramidibus con$tant:
rectarum quidem linearam, ex bi$ce, quæ $unt, rectarum
</tf>
<tf 2>
<p><ac g> Primum igitur.)</ac> Superiores philo$ophos in eo primùm decipi ait, quȯd cum
$ine vllo incommodo finita princ pia, fiue elementa facere po$sint, infinita tamen
inuexere. Deinde, quia cùm elementorum differenti\,e certo numero contineantur
($unt enim calidum & frigidum, $iccum & humidum, vt $uperius dictum fuit) ne-
quaquam elementa infinita e$$e po$$unt. Item quia repugnant theorematis Mathema-
ticorum a$terentiũ
nuliũ dari corpus
minimũ, $eu quod
in alia diuiduom
non $it. Quin etiã
multa eorum, quë
communi homi-
num iudicio rece-
pta, & $en$ibus cõ-
$picua $unt, nega-
<mgr>Dari eor-
pu$cula in-
diuidua re
pugnat Ma
thematico
rum theo-
rematis.</mgr>
re conuincuntur,
vt patet ex ijs, qu\,e
in tertio & quarto
libro Phy$icorum
tradita fuere.</p>
<p><ac h> Et in$uper con
traria)</ac> Leucippum
& Democritũ, non
fal$a tantùm, $ed
inter $e contraria,
& pngnantia di-
xi$$e ait, dum ele-
m\~eta in$ectilia e$$e
& magnitudme,
paruitateq. inter $e
di$tingui a$$erue-
runt. Non enim $i
ita $e habeant, al-
terum ex altero gi
gni poterit, vt ip$i
pr\,edicant: $iquidé
in generatione ma
iora corpora, ex
quibus alia $ecer-
nuntur & generan
tur, de$$cient, mi-
nuenturque, cùm
tamen id, quod indiuiduum e$t, nec $ecari nec minui po$sit.</p>
<p><ac i> Pr\,eterea neque}</ac> Docet Philo$ophos illos in eo etiam $ecum pugnare, quȯd di-
<mgr>Elementa
non di$tin
gui figuris.</mgr>
cant elementa in$inita e$$e, & figuris di$tingui. Non enim h\,ec duo $tare po$$unt:
cùm prim\,e corporum figur\,e, definit\,e ac dererminat\,e $int, vtpote ex py; aminibus
con$titut\,e. Sicut enim in planis $igur\,e, quæ1 rectas habent lineas, in triangula di-
uiduntur, atque etiam ex triangulis con$lantur: (quia omnium $igurarum, qu\,e pla-
n\,e $unt, triangulum e$t maximè $implex) ita in $olidis qu\,ecumque ex rectarum
figurarum planis $iguris con$titui $olent: e\,edem in pyramides di$loluuntur: & $o-
lidarum omnium figurarum maximè $implex atque propria pyramis e$t: quando-
quidem ip$a etiam $ph\,era quanuis ex rectis non con$tet lineis, tamen ex octo py-
ramidibus, qu\,e rotundas ba$es habeant, componi dicitur. Sanè oportet e$$e aliqux
figurarum principia, quia ali\,e $implices, ali\,e compo$it\,e $unt: $imp$ices autem compo-
</tf>

<pb 354>[res-1444-1-v_0362_354_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
linearum: $pbæra autem, ex partibus octo. Sint enim ali
qua principia figurarũ nece$$ee$t. Quare $iue $it vnũ, $iue
duo, $iue plura, & $implicia corpora muliuudin\~e tantam
$ubibunt. <n K> Præterea $i cuiu$q. quidem corporis motus e$t
<mgr>_Tex. 41._</mgr>
proprius quidã. $implicis{que} corporis motus e$t $implex, $irn
plices aut\~e motus in$initi non $unt, propterea quòd neque
$implices lationes plures, quàm duæ $unt: neq. loca $unt in-
$inita, neque boc pacto $anè ip$a elementa infinita erunt.</p>
</tf>
<tf 2>
$uarum principia ia e$$e conuenit. Siue ergo vnum $it figurarum principium, $iue duo,
fine plura, totidem erunt numero elementa, $eu prima corpora, non autem infinita.</p>
<p><ac K> Pr\,eierea $i cu-
<mgl>Finici mo-
tus, $inn{ae}
$edes cle-
mentorũ.</mgl>
in$que)</ac> tx finitu-
rudine motuum, &
locorum, qu\,e ele-
mentis conuemũt,
colligit $ieri non
po$$e, quin illa cer
to numero defini-
ta $int. Nam $i v-
niomque corpori
$uus motus com, e
rit, $implici $im-
plex: & $implices motus certo comprehenduntur numero, quia latio omnis aut e$t cir-
cularis, aut recta. & recta vel e$t à medio, vel ad medium. Si item loca, qu\,e hi$ce mo-
tibus petuntur, determinata $unt: vtique elementa in$inita e$$e non poteraunt.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. V.</h>
<p>_Q_ <n a> Voniam autem $inita e$$e nece$$e e$t, con$iderare
re$tat, vtrum plura $int, an vnum. Quidam enim
<mgr>_Tex. 42._</mgr>
vnum $olum e$$e $apponunt: & borum alij aquam, alij ae-
rem, alij ignem, alij <n b> aqua quidem $ubtilius, aere verò den
$ius: quod quidem <n c> œlos vniuer$os, cùm $it infimtum, in-
quiunt continere. Qui igitur boc vnum aquam, aut ae-
rem faciunt, aut aqua quidem $ubtilius, aere vero den-
$ius, deinde ex boc raritate den$itateq. cæteragenerant,
ij $anè ignorant aliquid aliud elemento $e facere prius.
Generatio enim ex elementis compo$itio e$t, vt dicunt, ad
elementa vero profectio, di$$olatio. <n d> Quare id, quod e$t
$ubtilium magis partium, natura prius e$$e nece$$e est.
Cùm igitur omnium corporum ignem $ubtili {$s}imum e$$e dà
cant, ignis natur a corporum primum erit. <n e> Nibilautem
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis quinti explanatio.</h>
<p>Q <ac a> Voniam autem)</ac> Decrenit elementa non e$$e in$inita. Nunc vtrum
vnum, an plura $int, in qu{ae}$tionem vocat: primumq re$ert $enten-
tias arbitrantium tantummodo vnum e$$e. Sed in his nemin\~e pro$err,
qui terram elementum po$uerit, quia vt in primo libro Metaphy $ic\,e
<mgl>Qui vnum
o ementum
po$uere.</mgl>
cap.7. affirmat, nullus ex antiquis philo$ophis, qui vnũ tantùm prin-
cipium inuexere, principij rationem terr\,e attribuit. Cuius rei cau$a
fui$$evidetur, quòd
terra nimium com
pacta $it, & ad $ub
eumdas rerum pro
creandarũ formas
parum idonea. le.
ge $i placet) qu\,e de
hac re $crip$imus
1 Phy$ic. cap. 7. q.
1 ar. 2.</p>
<p><ac b> Aqua quid\~e $ub
tilius)</ac> Quidam v-
num $tatuerunt ele
mentum a quatuor
vulgaris diuer$um,
è quibus Anaximã
der Mile$ius, mura
<mgl>Anaximan
der.</mgl>
ta for$itan priori
$ententia, medium
quid inter aerem & aquam finxit, quod e$$et minus tenue, quàm aer, mimas crai$um,
quàm aqua, & omnibus corporibus, qu\,e mundi ambitu continentur communem ma-
teriam exhiberet.</p>
<p><ac c> Raritate den$itaæq.)</ac> Qui medium corpus inter aerem & aquam con$tituunt, ijdem
per den$itatein & raritatem, tanquã per prima generationis principia res omnes gene-
<mgl>Qui corpus
inter duo e
lem\~em me
dium finxe
re.</mgl>
rant. Hos in eo l eccare inquit, quod ponant aliquid elemen to prius. Cum dicant res
ita per compo$itionem ex elementis e$$ici, & in elementa di$lolui, vt rarum & den$um
tan quam ahquid rebus genitis murn$ecum generationem ip$am antecedat.</p>
<p><ac d> Qnare id quod e$t)</ac> Si $uperiores philo ophi in con$tituen dis elementis ad $ubrili-
tatem $olœnodò re$piciant, id quo d $ubtilius e$t, naturâ Prius $acienr, eidem q. elementi
</tf>

<pb 355>[res-1444-1-v_0363_355_t0]<rh>DE COELO CAP. V. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
refert: vnum enim quippiam cœterorum & non medium
ip$um, primum e$$e nece$$e est. <n f> Præterea raritæte ac den
<mgl>_Tex. 43._</mgl>
$itate cætera generare, & $ubtilitate at que gro$sitie nibil
differt: $ubtile enim rarum, gro$$um autem den$um e$$e
volunt. Subtilitate rur$us atque gro{$s}itie & magnitudi-
ne ac paruitate idem e$t: $ubtile e$t enim, quod paruarum,
gro$sum, quod magnarum partium e$t. Quod enim ad
multum extenditur, id $ubtile e$t, tale autem id e$t. quod
ex paruis partibus con$tat. Quare accidit, ip$as magnitu
dine, ac paruitate $ub$tantiæs diuidere cæterorũ. Accidet
autem ita definientibus vniuer $a ad aliquid dicere. Acq.
ab$olutè non erit aliud ignis, aliud aqua, aliud aer: $ed id\~e
e$t ad boc ignis, ad aliquid aliud aer. Quod quidem & ijs
accidit, qui pluræ quidem elem\~eta e$se aiunt, magnitudine
aut\~e, & paruitate differre dicunt. Nam cùm vnũquodq.
quantitate $it definitum, aliquaratio nimirum inter ip$as
magnitudines erit. Quare eorum, quæ banc ration\~e ba-
bent, aliud aerem, aliudignem, aliud terrã, aliudaquã e$se
nece$se e$t, propterea quod in maioribus rationes minorũ
in$unt. <n g> Qui vero ignem elementum ip$um $upponũt, boc
<mgl>_Tex. 44._</mgl>
quid\~e euadũt, alia vero ip$is accidere ab$ur da nece$se e$t.
Quidam enim ip$orum igni figurã adiungunt, vt ij, qui
pyramidem faciunt. Quorum quidam $impliciùs dicunt,
pyramidem quidem dicentes id e$se, quod maximè figu-
rarum incidere pote$t, ignem autem corporum. Quidam
<mgl>_Tex. 45._</mgl>
probabilius, corpora quidem vniuer$a ex eo compo$ita e$se,
quod e$t omnium maximè $ubrilium partium, $elidas vero
figuras ex pyramidibus con$tare dicenies. Quare cùm
corporum quidem ignis $it $ubtili $simum, $igur arum ve-
ro pyramis maximè paruarum e$t partium atque prima,
primaq. figura primi $it corporis, ignis pro$ecto pyramis
erit. <n h> Quidam de figura quidem nihil dicunt: Subtili$-
<mgl>_Tex. 46._</mgl>
$imarum autem partium $olum elementum ip$um faciunt.
Deinde ex hoc compo$itionem $ubeunte, catera fieri
dicunt, perinde vt auri arenæ conflantur. V iri$que au-
tem bæc difficilia accidunt. N am $i primum corpus in-
diuiduum faciunt, illæ ratiocinationes, quas antea
</tf>
<tf 2>
naturã cõced\~et. Quare cũ ita $e habeat ignis hũc rerũ elem\~etum ab ijs e$$ici oportebit.</p>
<p><ac e> Nihil aut\~e refert)</ac> Nihil referro ait, quod mediù videatur ad elementi ration\~e valdè
aptũ. re enim vera
quodhbet è quatu
or elem\~etis multò
e$t ad idaccõmoda
tius, cùm prius, ac
$implicius $it, quã
mediũ illud inter
duo extiema po$i-
tum, & ex ijs coa-
le$cens.</p>
<p><ac f> Pr\,eterea rarita-
<mgr>Cõtra eos.
qui corpo-
ra raritate,
& d\~e$itate
generant.</mgr>
te)</ac> In$ectatur eos,
qur raritate & de$i
tate corpora gene.
rari inquiũt, o$ten-
dens ip$os omnia
qu\,e gignũtur $ace
re rela a. eorũq. e$.
$entiã in re$pectu
cò$tituere perinde
e$t enim res e$tici
raritate & d\~e$itate,
atque $ubrilitate, &
craf. itudine. Ite e$
$ici ex his, atq e$$i-
ci magnitudine &
paruitate: at h\,ec re
lpectus quida $unt,
$icuti magnũ & par
uum rela a. quãdo
quidem magnũ cõ
pa atiõe parui, par
uũ collatione ma-
gni dici con$ueu t.</p>
<p><ac g> Qui verò ign\~e)</ac>
Re$ellit $ent\,etram
<mgr>Qui $olum
ignė princi
piũ, & elc-
mentum fe
cere.</mgr>
exi$timatiũ omniũ
rerũ ortui ignem,
eumq. $olũ, tanquã
pr ncipiũ $upponi.
Quorũ diner$afuit
ratio. Alij enim $ic
arbitrati $unt, quòd
ignis pyramidalem
$iguram vendicet,
quia vt h\,ec inter
omnes figuras acu
ti$simè $ecat, $ic & ignis inter omnia corpora $acillimè penetrat, ac dmidit.</p>
<p><ac h> Quidam de $igura)</ac> Alij philo$ophi nullã de figura mention\~e facientes, iccirco ign\~e
elementũ con$tituerunt, quòd $ubtili$simis con$tet partibus, ex qmbus in vnũ coeũribus
res fiãt, $icut & extenui$simis auri arenulis ma$$a coagm\~etatur. Cõtra hos obijcit, quòd
$i primũ corpus extenui$simis & in$ectilibus conflant partibus, incidũt in ead\~e ab$urd,
</tf>

<pb 356>[res-1444-1-v_0364_356_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
diximus, ad banc eandem materiam, vt patet, vedibunt.
<n i> Præterea $i naturaliter tontemplari volunt, boc dicere
nequeunt. N am $i omne corpus ad corpus quantitate
<mgr>_Tex. 47._</mgr>
comparabile e$t: magnitudines autem $imilitudinem $ub-
cunt rationis, & $imilium partium inter $e & elemen-
torum, velut vniuer$æ aquæ ad aerem vniuer$um, & ele-
menti ad elementum, & in cæteris eodem modo, & aer
maior e$t aqua: & omninòid, quod $ubiliorum e$t par-
tium, eo, quòd e$t gro{$o}iorum: patet & elementum aquæ
minus, quàm aeris e$$e. Siigitur magnitudo minor in-
est maiori, elementum $anè aeris diui$ibile erit, & ig-
nis identidem ip$ius, & eorum omninò, quæ $ubtiliorum
partium $unt. <n K> Sin diui$ibile faciunt ij quidem, qui
<mgr>_Tex. 48._</mgr>
igni figuram tribuunt, eueniet partem ignis ignem non
e$$e, propterea quòd pyramis non ex pyramidibus con$tat.
& item non omne carpus elementum e$$e, aut ex elemen
tis con$tare: pars enim ignis, nec ignis e$t, nec aliud ele-
mentum vllum. <n l> Hi$ce vero, quimagnitudinem de$iniũt,
<mgr>_Tex. 49._</mgr>
prius quid elemento elementum e$$e, atque boc in infini-
tum abire, $i omne corpus diui$ibile e$t, & quod parua-
rum magis partium e$t elementum. <n m> Præterea & bis etiã
<mgr>_Tex. 50._</mgr>
accidit, idem ad boc ignem e$$e dicere, ad aliud aerem, &
aquã rur$um ac terram. <n n> Cőmune aut\~e peccatũ vniuer$is
<mgr>_Tex. 51._</mgr>
e$t, qui elementũ vnum $upponunt, vnũ natural\~e $oluũ om-
niumq. eund\~e facere motũ. Omne nanq. naturale corpus
principiũ babere motus videmus. Si igitur omnia corpora
vnum quid $unt, vnus omniũ motus erit: & hoc co magis
quodq. mouerinece$$e est, quo maius $it: quemadmodum
</tf>
<tf 2>
in qu\,e Democritus & Leucippus atomorum defen$ores, de quibus $upra.</p>
<p><ac i> Pr\,eterea $i naturaliter }</ac> Si quis, inquit, rerum naturam contemplari, & ad phy$icas
<mgl>Demoeri-
tus & Leu-
cippus ato
morũ a$$er
tores.</mgl>
rationes artendere voluerit, is profectȯ intelliget nullo modo fieri po$$e, vt elemen-
tum indiui$ibile $it. Nam cùm compo$itorum corpotum elementa, $int etiam corpo-
ra, quanuis $implicia: & omne corpus cuilibet corpori quantitate $ua comparari po$-
$it ($iquidem nullum corpus in rerum natura in$initum inuenitur) certè idem in ele-
mentis eveniet, vt
nimirum propor-
tione inter $e re$-
pondeant, & vt to
ta aqua ad totum
aerem, totus aer
ad totum ignem
comparetur. Cùm
<mgl>Aqua mi
nor, quam
aer.</mgl>
igitur aer V. G. $it
maior, quàm aqua,
& magnitudo mi-
nor in$it in maio-
ri: vtique nece$$e
erit aerem e$$e di-
ui$$bilem, $imili-
terq. ignem: cùm
magnitudo minor
non ni$i in magni
tudine, qu\,e $ecari
pote$t, inueniatur.</p>
<p><ac K> Sin diui$ibile }</ac>
Eos qui elem\~etum
diuiduum faciunt
ignem, $ed ip$um
pyramidis $igura
tanqu\.a ip$ius quid
ditate determinàt,
ex eo cõ$urat, quia
$equeretur partem
ignis non e$$e ig-
nem, quemadino-
dum neque parspy
ramidis. pyramis
e$t. Item quia non
omne corpus aut
e$$et elementũ, act
ex elementis coalitum. Quia cùm pats ignis non $ic ignis, nec ignis ip$e ignis erit:
nec item aliud ex elementis, vt patet, nec ex ijs con$tans.</p>
<p><ac l> Hi$ce verȯ)</ac> Reprehendit eos, qui elementi naturam paruitate definiunt, exi-
ftimantes quanto aliquod corpus minus e$t, tantò elementi naturam perfectiori
modo obtinere. Enim verò hi aliquid elemento prius con$titnunt, videlicet par-
tem eius corporis, quod elementum e$$e autumant. Pr\,eterea dari ab eis oportet in.
finitum progre$$um in elementis, cum omne corpus in partes $emper diuiduas $ecari
<mgl>Omne cor
pus in par
tes $em, er
diuidias $e
@ri pote$t.</mgl>
po$sit, & id, quod minus e$t elementi naturam magis participet.</p>
<p><ac m> Pr\,eterea & his etiam)</ac> Si diffe enti\,e, inquit, per quas elementa con$tituuntur,
& difterunt, $unt maius & minus, ita vt ignis non di$tinguatur ab aere, ni$i $ecundum
proportionem inter eos magno paruoque terminatam, $eqmtur $i quod inueniatur
elanentum, cuius proportio ad ignem $it quanta ignis ad aerem, eiu$modi elementum.
</tf>

<pb 357>[res-1444-1-v_0365_357_t0]<rh>DECOELOCAP. V. QVÆSTIO. I.</rh>
<tf 1 it>
& ignis, quo maior $it, eo $ua latione celeriùs fertur. Ae
cidit autem, multa deor$um celeriùs ferri. Quare prop-
ter bæc ip$a & in$uper cùm definitum $it priùs naturales
plures e$$e motus. patet vnum elementum e$$e non po$$e.
Cum autem neque in$inita $int, neque vnũ $it elementũ,
plura e$$e profectò atque finita e$$e nece$$e e$t.</p>
</tf>
<tf 2>
cum igni collatum fore ignem, & ignem eomparatione illius $ore aerem: $imiliterq.
rem in c\,eteris habituram. Quod tamen e$t mani$e$tè ab$urdum.</p>
<p><ac n> Commune au-
tem)</ac> Vno commu
ni argumento con
uincit omnes, qui
vnum duntaxate-
lementum $aciunt,
& ex eo mixta om
nia con$lant, Nam
cùm omnia corpo
ra phy$ica alicuius
<mgr>Omnia cor
pora natu-
ralia habe-
re iu $e mo
tus princi-
pium.</mgr>
motus natutalis, $i
bique proprij, qui
eorum naturam comitetur, principium in $e habeant: $i omnia eiu$dem e$$ent natur\,e,
eundem motum vniuer$a haberent: nec aliter, quoad motum, inter $e di$tinguerentur,
ni$i, quòd alia tardiùs, alia celeriùs in locum $u@m commearent: quod tamen a verita-
te palam abhorret, $iquidem videmus non omnia corpora, eundem locum petere: $ed
alia per $e deor$um, alia $ur$um ire: alia $uopte ingenio in $edem in$imam, alia in $u-
peram celeriùs contendere.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
SINT NE MVNDI ELEMENTA
quatuor, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
CONSTITVITVR PARS AFFIR.
matiua quæ$tionis.</h>
<p>DE elementorum numero di$crepantes fuere $ent\~e-
tiæ Philo$ophorum, vt con$tat ex ijsquæ proxi-
mo cap. ab Ari$totele tradita $unt. Quod tamen
quatuor, nec plura, nec pauciora $int, $tatuerunt
po$t Hippocratem Plato, Ari$toteles, & vtriu$que
icholæ alumni magno con$en$u. Colligunt autem
hunc numerum multis modis. Primùm ex quadri
<mgr>1. ratio.</mgr>
partita varietate primarum tactilium qualitatũ,
$cilicet caloris, frigoris, humoris, $iccitatis, è quibus coniugationes qua-
ternæ multiplici inter $e fœderis nexu $ociatæ, ac $ingulis elementis ac.
commodæ efficiuntur, vt in libris de ortu & interitu pleniùs dicemus.
Nam terra $icca e$t & frigida; aqua frigida & humida; atque hæc duo
<mgl>De hac re
in no$tris
Phy$. libro
4. ca. 5. q. 3.
art. 1.</mgl>
<mgr>Elemento-
rum nexus.</mgr>
elementa licet per humorem & $iceitatem $ibi aduer$entur; per frigi-
ditatem tamen iungitur: aer humidus & calidus e$t; & cum aquæ con-
trarius $it calore; ei tamen humiditate copulatur: $uper hunc ignis ca-
lidus & $iccus, aeri re$i$tit $iccitate, cum quo tamen calore nectitur. Et

<pb 358>[res-1444-1-v_0366_358_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
ita fit, vt $ingula elementa duo $ibi hinc inde vicir a $ingulis qualitati
bus, velut quibuldam amplectantur vlnis. Aqua terram frigore, aer\~e hu
more: A er aquam humiditate, ignem calore: Ignis aerem calore, terram
<mgl>mundi har
moma.</mgl>
verô $iecitate. At hæc vinculorum varietas, $ine qua mundi harmonia
nullatenus cohæreret, non ni$i inter quatuor elementa e$$e pote$t. Quo
pertinet illud Boetij lib. 3. de con$olatione philo$op. metro 9.</p>
<p>Tu numeris elementa ligas, vt frigida flammis,
<mgl>Boetius.</mgl></p>
<p>Arida conueniant liquidis:ne purior ignis</p>
<p>Euolet, aut mer$as deducant pondera terras.</p>
<p>In quam $ententiam lege, quæ $crip$it D. Dama$cenus lib. 2. Fidei Or-
thod. cap 6. D. Ambro$ius cap. 4. lib. 3. Hexam. D. Neme$ius in libro de
nat. hominis cap. de elementis. Clemens Alexandrinus in oratione ex-
hortatoria ad Græcos. Auctor libri demundo ad Alexandrum. Philo
Iudæus in libro de plantatione Noe.</p>
<p>Secundô, Probatur idem numerus ex coagmentatione mi$torũ cor-
<mgl>2. ratio.</mgl>
<mgr>Mixta ex
concretio-
ne quatuor
elem\~etorũ.</mgr>
Porum, quæ non ex vno, tribus, aut duobus tãntùm: $ed ex quatuo-ele-
mentis collato inter $e$ædere emergunt. Quietiam numerus cernitur
<mgl>Quatuor
humores.
quatuor té
peram\~eta.</mgl>
in quatuor humoribus, sãguine, $laua bili, atrabili & pituita: $imiliterq.
in quatuor temperamentis, $anguineo, bilio$o, melancholico. phlegma.
tico, quæ omnia quatuor elementis ingenij, naturæque conuenientia
re$pondent, vt alibi explicandum à nobis erit.</p>
<p>Tertiò. Ex multitudine lationum $implicium, quæ quatuor omnino
<mgl>3. ratio.</mgl>
$unt, duæ ad medium, duæ à medio, $eu binæ ad locum inferum, binæ
ad $uperum. Quartò. Ex qualitatibus motricibus, quæ item quatuor c\~e-
<mgl>4. ratio.</mgl>
$entur. Nempe $umma leuitas, grauitas $umma, leuitas ex parte, graui-
tas ex parte. Denique idem probauit Ari$toteles 2. huius operis cap. 3.
<mgl>5. ratio.</mgl>
quia cũ cœlũ motu circulari perpetuoagitetur, opus illi e$t centro im-
mobili, circa quod voluatur, hocautem centrum ($i more phy$ico loqua
mur) e$t terra: at $i terra in rerum natura exi$tat, nece$$ariò danda erunt
<mgl>Centrũ mo
tus cœle$-
tis.</mgl>
alia elementa: $iquidem con$ueuit natura vnum contrarium alteri op-
<mgr>Cur natu-
ra vni con
trario ali-
ud oppo-
nat.</mgr>
ponere, ne $i vnum tantum $it, id impunè gra$$etur, & alia con$umat.
Quapropter $i exi$tit terra, quæ e$t corpus graui$simum, & in $imum;
oportet ignem e$$e, quod e$t omnium leui$simum, & inter corpora di$-
$olubilia $upremum locum po$tulans. At $i dantur hæc extrema, danda
quoque $unt duo intermedia, nempe, aer, & aqua: è quibus hæc cum ter
ra grauitate: ille cum igni leuitate conuenit: hæcigi natiua frigidita-
te, ille terræ natiua humiditate aduer$etur. Simili fere argumento qua
<mgl>Plato.</mgl>
ternarium numerum elementorum concludit Plato in Timæo.</p>
<p>Quin etiam D. Hieronymus epi$tola 128. ad Fabiolã docet quatuor
<mgl>D. Hieron.</mgl>
<mgr>His $imi' ia
$cri $it D.
Th. in 1. 2.
q. 102. art.
4. ad 4. Ph.
lud. 1. 3. de
vita Moy $.</mgr>
elementa $igni$icata fui$$e by $$o, purpura, hiacyntho, cocco; quibus olim
$acerdotis $ummi ve$timenta di$tinguebantur. Quatuor, inquit, colo-
res ad quatuor elementa referuntur, ex quibus vniuer$a $ob$i$tunt. Nã
by$$us terræ deputatur, quia ex terra gignitur: purpura mari, quia ex
concheolis tiogitur: hyacin thus aeri, propter coloris $imilitudinem:coc
cusigni, quod vterque rubeat.</p>

<pb 359>[res-1444-1-v_0367_359_t0]<rh>DECOELOCAP. V. QVÆSTIO. I.</rh>
<p>Quia verò quæcunque in elementari mundo $unt, eadem in cœle$ti,
$ed meliori nota continentur, docet Ptolemæus 1. quadrip artitorum
<mgl>Lege Picũ
in Hepta-
plo.</mgl>
cap 4. Sydera errantia colibere in $e virtutes quatuor elementorum:
Solem & Martem ignis: Saturnum terræ: Iouem aeris: Mercuriũ aquæ.
Alij mundum inter quaterna elementa partiuntur, vt in primis nume
<mgr>Quidã mũ
dú in qua-
terna ele.
menta di-
uidunt.</mgr>
rentur terra, aqua, aer, ignis; quæ in hac mortalium $phæra iacent. Tum
$upra hæc rur$us totidem, $ed naturæ purioris: vt luna $it qua$i terra:
Mercurius aqua: Venus aer; Ignis Sol. Deinde rur$us inuer$o ordine
Martis $ph\,era $it qua$i ignis, Iouis aer, Saturui aqua, A planis terra. Qua
de re Platoaica $chola luculente di$putat.</p>
<p>Æ gyptij quoque ex $ingulis elementis bina fecere, marem & fæmi-
<mgr>Seneca.
D. Augu$t.</mgr>
nam, vt explicat Seneca lib. 3. Natur. quæ$tion. c. 14. Denique D. Augu$-
<mgl>Cõ$ule D.
An$elmum
in libro de
imagine
mundi ca.</mgl>
$tinus lib. 3. de Gene. ad lit. cap. 4. docet quatuor elementa quinque $en
$ibus $ubtili$sima ratione re$pondere. Qua item accommodatione di$-
tinguunt A $tronomi quattuor anni tempora, videlicet igneam æ$tat\~e,
terreum autumnum, ver aerium, hyemem aquo$am.</p>
<h>ARTICVLVS II.
REFELLITVR SENTENTIA EXIS TI-
mantiú nõ dari elementú ignis ad cœli concaua.</h>
<p>NO nnulli tamen ex veteribus philo$ophis arbitrati $unt
<mgl>Item ex re
cétioribus
Cardan<_>9</_> 1.
de $ubtili-
tate. Valla
dial. 1.</mgl>
præter ignem, qui apud nos in v$u e$t, vel in $ubterraneis
locis gignitur, non aliud dari ignis elemeutum prope or
b\~elunæ. Pythagorici te$te Ari$totele 2. huius operis c. 13.
tet. 73 ignem in terræ centro con$tituebant, eumq. locũ
Iouis cu$todiam, & totius mundi focum appellabant, vt etiam Plutar-
chus 3. de placitis philo$ophorum cap. 11. commemorat.</p>
<p>Alij, referente D. Augu$tino lib. 2. de Gen. ad lit. nullũ ign\~e $upra aer\~e
<mgr>Pythago-
r\,ei.</mgr>
reponebát præter cœle$t\~e, è cuius cõcretioue Æ therios orbes có$labant.</p>
<p>Nec de$unt argumenta, quibus o$t\~edi videatur non dari elementũ ig
<mgr>1. argum.</mgr>
nis prope lunæ globũ. Primũ quia $i illic e$$et, cùm maxima agendi vi
polleat, eiu$que immen$æ voracitati proxima quæq. in pabulũ cedant,
iá diu reliquis elementis interitũ attuliffet, iáq. totus $ublunaris mũdus
<mgl>Ignis vora
citas.</mgl>
inc\~edio deflagra$$et: præ$ertim cũ aeris calor ignis calori neutiquã re$i$
tat: humiditas verò minus vehem\~es $it, quã vt illius impetū coerceat. Cȯ
<mgr>Ari$toteles</mgr>
firmaturq. argumentum quia hac ratione probat Ari$toreles 1. Met. cap.
3. corpora cœle$tia non e$$e ignea, quia iampridem quoduis reliquorum
elementorum intercidi$$et.</p>
<p>Secundò. Ignis, ni$i ei ligna aliaue materia cõbu$tibilis $ubijciatur, ex
<mgr>2. argum.</mgr>
tinguitur: itaq. dũ exi$tit perpetuo vorat: atqui $upra $phærã aeris non
pote$t huiu$cemodi pabulum igni $uppeditari: no e$t igitur in eo loco
ignis.</p>
<p>Tertiò, con$tat multos e$$e ignes tã in $ubter raneis $pecubns, quã in
<mgr>3. argum.
Ignes. qui
in ab$eõdi
to flegrans.</mgr>
montiũ fa$tigijs, qui $upra aer\~e non tran$meant. Liquet etiã interdum
$tammas è $ublimi decidere. Cum igitur vnumquodque elementum

<pb 360>[res-1444-1-v_0368_360_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
in patriam $edem $eratur, non videtur ignis ad lunæ globum patriam
$edem habere:alioqui omnes igneseò tenderent.</p>
<p>Quartò, Semper natura extrema medijs iungit, vt concordem har-
<mgl>4. arg.</mgl>
<mgr>Lege Sene
cam lib. 2.
Nat. qu\,e$t.
c. 14. D. Di-
ony $iũ ca.
11. de diui-
uis nom.</mgr>
moniam & concentum, qui citra i$tiu$modi nexum con$tare non po-
te$t, in mundi vniuer$itate con$eruet. Non ergo con$entaneum fuit, vt
<mgl>Non $it ftatim
ex diuer$o
in aduersũ
tran$itus.</mgl>
elementum tanta calorisintemperantia efferue$cens $ub corpore cœle$
ti, omnium contrariarum qualitatum experte & innoxio collocaretur.</p>
<p>Præterea huic $ententiæ videtur $uffragari auctoritas Hippocratis,
& Ari$totelis, quorumille in libro de flatibus ait totum $patium, quod
inter cœlum & terram funditur, aere plenum e$$e; hic verò. 1. Meteor. c.
<mgl>5. argum.</mgl>
4. docet $upra aquam e$$e aerem, & id, quod quanuis ignem con$ueui-
mus appellare, ignis tamen haudquaquam e$t. Idem quoque videntur
$entire Rabanus & Strabus, quos refert Magi$ter in 2. d. 17. aientes ter
re$trem paradi$um pertingere ad lunarem globum; quod vtique mini-
mè a$$ererent $i prope lunam ignis elementum collocarent. Accedit
quod diuinæ litteræ initio Gene$eos, cùm nobis primam rerum moli-
tionem tradunt, nullam faciunt ignis mentionem.</p>
<p>A$$erendum tamen e$t communi philo$ophorum con$en$u, dari ele-
<mgl>conclu$to.</mgl>
<mgr>Ari$t. 2. hu-
ius operis
ca. 3. a tex.
18. & alijs
in loc. Or.
hom. 13. in
Exod. Cle.
lib. 1. Strõ.
D. Aug. lib.
22. deciuit.
cap. 11. D.
Hier. epi$t.
128. ad Fa-
biolã. Phi.
lud. lib. 3.
de vita Mo
y $. Plin. li-
2. cap. 5.</mgr>
mentum ignis, idque $upra omnia elementa vt in proprio loco ad lu-
næ globum in$idere. Cuius a$$ertionis prior pars ex eo o$tenditur, quia
vt di$putat D. Ba$ilius homil 3. Hexam. ab$que igni defecta & manca
<mgl>D. Ba$il.</mgl>
e$$et mundi vniuer$itas, pulcherrimo & nobili$simo, atque ad agendum
maximė apto elemento carens. Item quia $ũmus calor debetur alicui
elemento; non aeri, qui humiditatem $ummam cum aliquanto calore
vendicat:non aquæ, quæ obtinet $ummum frigus cum aliquanta humi
ditate: non terræ, quæ habet $iccitatem $ummam cum aliquanto frigo
re; ergo igni: proindeque ignis quartum e$t elementum. Huc pertinent
rationes, quibus articulo $uperiori elementorum quaternarium a$tru-
ximus. Po$teriorem verò a$$ertionis partem $uadet flammæ in $uperũ
locum euolantis conatus. Nã cùm idem totius, & partis locus $it, & flam-
<mgl>Id\~e locus
totius, &
partis.</mgl>
ma ignis apud nos excitati confe$tim $upra aerem a$cendat, ratio con-
uincitnaturalem ignis locum $upra aerem e$$e. Vnde Manilius libro 1.
A$tronomicon</p>
<p>Ignis ad ætherias volucer $e $u$tulit auras,</p>
<p>Summaque complectens $tellantis lumina mundi</p>
<p>Flammarumvallo naturæ mænia fecit.</p>
<p>Quæri autem $olet num omnes ignes eiu$dem infimæ $peciei $int. Cui
<mgl>Dubium.</mgl>
dubitationi re$pondet D. Thomas 4. $entent. d. 44. q. 3. art. 2. in hanc
$ententiam. Cùm ignis inter cætera elementa maximè actuo$us $it, alio
rum corporum $ublunarium materiam $ibi a$$umit, vt Ari$toteles lib.
<mgl>Re$pon$.</mgl>
1. Meteor. cap. 3. docet, Itaque aut in materia propria inuenitur, cùm
nempe e$t in $ua $phæra, aut alienam corripit V. G. aeriam, vt patet in
flamma; vel terr e$trem, vt videre e$t in carbone. Quocunque verò mo-
<mgr>Omnis ig-
nis e$t eius
d\~e $peciei.</mgr>
modo ignis accipiatur, dummodò formam ignis habeat, eandem $pe-
cie naturam $ortitur, & $i ex parte corporum, quæ ab$umit, di$crimen

<pb 361>[res-1444-1-v_0369_361_t0]<rh>DE COELOCAP. V. QVÆSTIO I.</rh>
$it. Itaq. etiam ignis inferorum cum no$trate igne $pecie conuenit, e$to
ille neq. adiectitia materia foueatur, neq. luceat. Non enim i$tiu$modi
affectiones natur\,e diuer$itat\~e arguunt, $ed accidentariam di$$erentiam.</p>
<h>ARTICVLVS III.
RESPONDETVR AD ARGVMENTA
proximi articuli.</h>
<p>AR gumenta verò quæ probare videbantur non dari elemen-
<mgr>Sol. 1. arg.</mgr>
tum ignis prope lunæ concauũ, $ic erunt explicanda. Ad pri-
mum dic\~edum iguis vim multipliciter cohiberi ne alia cor-
pora ab$umat, mprimis a$trorũ influxu. Nam cùm cœle$tia
corpora elementar\,e mundum imperio $uo regant, eis incumbit poten-
tiorum partium licentiam compe$cere, ac re$renare. Poti$simum verò
patrocinari dicuntur alijs elementis aduer$us ignem Luna, & Saturnus
<mgl>Luna & Sa
tutnus alia
elemeta ab
igni defen
dunt.</mgl>
per imatam ad id proprietatem. Secundò detinetur etiam ignis acri-
<mgr>Igni obluc
tatar aer in
$ua $ph\,ea.</mgr>
monia ob repugnantiam vicini aeris, qui partim humiditate calorem
obtundente, partim nonnullo frigore continenter ei ob$i$tit, ita vt non
omnino $uperetur, $ed, dum patitur, $imul agat, carpatq. aduer$arium:
præ$ertim cùm calor in materia rara qualem habet purus ignis ad lin\,e
<mgr>Ignis in ma
teria rarà
minus vrit.</mgr>
concauũ multo minus po$sit, quàm in materia den$a; vt flamma minus
<mgl>Philo lud.
in li. de mũ
di incor-
rupt. Plato
in Tim\,eo.</mgl>
vrit, quàm carbo, & carbo minus, quàm ferrum candens. Ita $it vt aer &
ignis dum inter $e pugnant (quod cæteris etiam elementis $uo modo
contingit) acceptas iniurias, quoad po$$unt, per vices cõpen$ent, $eq.
tueantur, accedente ea, quam diximus, cœli ope. Ad argumenti confir-
mationem dicendum multò $ecus rem habituram fui$$e, $i tota cœle$tis
machina ex igni coag mentata e$$et, ac nunc $e habet po$ito $upra aer\~e
rgnis elemen to. Nam cùm $tellæ materiam den$iorem magisque com-
pactam & cohærentem habeant, $intq. tum mole, tum numero longè
ampli$simæ; $i igneæ forent, tantum ex $e calor\~e $underent, vt eũ nulla
cohibere vis po$$et, atque adeò $ublunarem globum depa$cerentur.</p>
<p>Ad $ecundum dicendum e$t ignem extra $phæram propriam vndiq.
<mgl>De hac re
Ioannes Ma
ior in 2. d.
14. q. 7. Car
dinalis Con
taremus 3.
de elemen
tis.</mgl>
<mgr>Solut. 2.</mgr>
contrariorum iniurijs patere ideòq. $tatim corrumpi & intercidere ni$i
pabulo & nutrimento $ubinde in$tauretur. In propria verò $ede tutio
rem e$$e ab aduer$arijs, $eque amplitudine $ua magis tueri, idq. in cau$a
e$$e cur inibi pa$tu non egeat. Quoniam verò apud nos ignis tam facilè
deperit, plures modos, quibus gigni po$sit, tum natura, tum ars inuenit.
Generatur enim ignis ab alio igni, attritu quorundam corporum, & coi
tione radiorum $olarium.</p>
<p>Ad tertium ignem extra $uum locum, qui e$t totus tractus à $uperfi-
<mgr>Solut. 3.</mgr>
oie conuexa aeris v$que ad orbem lunæ, nec detineri, nec ab eo de$cen-
dere ni$i per vim, faciente etiam apud nos eiu$modi detentionem den-
$itate grauitateque materiæ, ad quam adhære$cit.</p>

<pb 362>[res-1444-1-v_0370_362_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<p>Ad quartum, $eruari concordem harmoniam & cohærentiam corpo-
<mgl>Solut. 4.</mgl>
rum vniuer$i, dũ nobili$simũ inter elementaria corpora iũgitur infimo
inter cœle$tio. Nec re$erre quòd ignis calidi$simus, $ummeq. actuo$us
copuletur cœlo omnium corruptricum qualitatum experti, quia cùm
cœlum indi$$olubile $it nullam ab igni noxa o capit.</p>
<p>Ad Hippocratem dicendum eum a$$er ui$$e $patium, quod cœlũ ter-
<mgl>Solut. 5.</mgl>
ramq. interiacet, e$$e plenum πνευματos, id e$t $piritalis ac tenuis $ub-
$tantiæ, quo nomine tam aer, quàm ignis ab eo de$ignatur. Ari$totelem
verò loco illo Meteorum nihil aliud volui$$e, quàm nomine πῦρ (quod
<mgl>πῦρ pro
prie dieitur
ignis feruo
re \,e$tuans,
vt qui car.
bonibus cȯ
tinetur.</mgl>
vocabulum barbarum e$$e plato in Cratylo te$tatur) propriè tantum
$igni$ieari inferiorem ignem, qui ob den$itatem materiæ & partiũ in-
ter $e cohæ$ionem validi$simu e$t, &acerrimè vrit; illum autemqui $u-
pra aerem con$i$tit, non propriè, $ed ex cõ$uetudine tantũ eo vocabulo
notari, qua$i diceret, vt D. Thomasinibi explicat, ita $e habere igu\~e ad
quartum elementum, vt glacies ad aquam: proindeq. vt glacies, e$t non
quælibet aqua, $ed concreta, ita ignem proprie non quemuis igu\~e vo-
cari, $ed qui den$æ materiæ inhæ$it. Itaq. non negat Ari$toteles dari ig-
nem $upra aerem, $ed a$$erit eum non propriè vocabulo πῦρ indicari,
e$to propriè elementum $it.</p>
<p>Quod attinet ad verba Strabi & Rabani, omi$sis alijs interpretatio-
mbus, quas affert Argentinas in 2. d. 20. q. 1. a. 2. dicendũ, po$$e illa per
hy perbolem accipi ad $igni$icandam loci altitudinem & $ecretionem.
Vel intelligenda per $inulitudin\~e, vt interpretatur D. Thom. 1. p. q. 102.
<mgl>Paradi$um
terre$trem
pertingere
ad lunarem
globũ quo
pacto acci-
piendù $it.</mgl>
ar. 1. quod videlicet paradi$i locus pulchritu dine, & trãquillitate $imilis
$it regioni cœle$ti, quæ à lunæ globo incipit. Cæterum quæcunq. illorũ
auctorum mens fuerit, cȯ$tat non po$$e paradi$um $uo culmine cœlum
<mgr>Lege Scot.
in 2. d. 17.
q. 1.</mgr>
tangere cùm illa regio elemento ignis occupetur; immo nec ad mediũ
aeris tractum a$cendere ob eius intemperi\~e nequaquã habitationi con-
uenientem. Qna de re plura dicere non e$t bumis in$tituti.</p>
<p>Ad id, quod po$tremò obiectum $it, dicendũ in prima molitione rerũ
omnia quattuor elem\~eta $imul à Deo fui$$e cȯdita, vti aiunt D. Dama$-
cenuslib 2. $i dei orthod. cap. 5. D. Ba$ilius hom. 2. de mundi opi$icio, &
<mgr>I ege D.
Tho. in 2.
d. 14. q. 1. ar.
5. ad 1.</mgr>
Beda in lib. Hexamer. Moy$en tamen duo $olũmodo inferiora elem\~eta
expre$$e connumera$$e, quia hæc tantùm a$pectu percipiuntur, & rudi
populo, ad cuius captum $e $e accommodabat, notiora $unt.</p>
<h>QVÆSTIO II.
DE ELEMENTORVM INTER
$e dignitate.</h>
<h>ARTICVLVS I.
VIDERI TERRAM NOBILIORIS ES.
$e naturæ, quàm cærera elementa.</h>

<pb 363>[res-1444-1-v_0371_363_t0]<rh>DE COELOCAP. V. QVÆSTIO II.</rh>
<p>AD ducentur à nobis hoc loco quatuor elementa in
litem, non qualem inter illa finxit Enipedocles, $ed
in certamen honoris & dignitatis. A$cendemus au
<mgl>De hoc pla
cito Empe
doclis in
no$tris Phy
$le. lib. 1 c.
7. q. 1. ar. 3.</mgl>
tem ei$dem gradibus quibus ea in mũdo di$po$ita
$unt, ita vt cuiu$q. cau$a primo \.a nobis tractetur,
deinde ei tandem principatum adiudicemus, cui
iure deberi vi$um fuerit.</p>
<p>In primis igitur quod terræ elementũ alijs tri-
<mgr>Primũ arg.</mgr>
bus longè excellat, o$tendi pote$t ex eo, quod cùm illa irrequieto motu
agit\~etur, terra perpetuò $tat, & in medio volubilis vniuer$itatis optata
perfruitur quiete. Et verò quod hic $tatus perfectior $it quàm aliorum
elementorũ huc illuc diuagantiũ, patet, quia finis naturaliũ lationũ e$t
quies in proprio loco & natiua $ede; melior verò e$t cȯditio fin\~e po$ad\~e
tis, quã ad fin\~e properãtis Vnde vt Auerroes hoc in libro animaduertit,
definitiones corporũ $impliciũ, quæ per quietes traduntur, perfectiores
$unt, quia declarant natural\~e $tatũ & di$po$itionem eiu@modi corporũ.</p>
<p>Secundò A$truitur excellentia terræ ex illius beneficentia. T erra
<mgr>2. arg.</mgr>
enim nos na$centes excipit, natos alit, noui$simè gremio complexa vt
mater operit. Rige$cunt aquæ in grandines, tume$cunt in fluctus: Aer
furit procellis: Ignis terret fulminibus. Terra placida, mitis, indulgens,
rarò bomim ira$citur; perpetuo $e $e ad omnes illius commoditates &
v$us affingit. Vi$ceribus gemmarũ, argenti, auri, aliorumq. metallorum
opulentiam procreat, & $tirpium, atque herbarum genera ad animan-
tium $u$tentationem magna largitate fundit. Vt iure apud antiquos
matris, $icuti & cœlum progenitoris, nomen obtinuerit.</p>
<p>Tertio id elementũ, quod ad rem animatã $imilitudine propius ac-
<mgr>3 arg.</mgr>
cedit, maiorem obtinet perfection\~e; cùm $imilitudo, naturæ cognatio-
nem indicet: atqui terra mirificam habet $imilitudin\~e cum animali; e$t
igitur cæteris elementis perfectior. Minor propo$itio o$tenditur, illu-
<mgr>Terr\,e cum
humao cor
pore $imili
tudo.</mgr>
$traturq ex ijs, quæ tradit Seneca lib. 3. natur. quæ$t c. 15. o$tendens in
<mgl>His $imilia
inuenies in
lib. de $ccre
tiore $api\~e
tia $ecnndũ
Aegy ptios:
& in lib. de
clementis,
qu\~e Carp\~e-
tarius lati-
nitate do-
nauit.</mgl>
elem\~eto terræ, adumbratã quandam humani corporis effigiem. In pri-
mis enim vt in no$tro corpore ven\,e $unt & arteriæ; illæ $anguinis, h\,e $pi
ritus conceptacula $ic in terra alia $unt itinera, per quæ aqua, alia per
quæ $piritus, id e$t aer currit. Vt in nobis $anguis percu$$a vena tandiu
manat, donec omnis effluxit, aut donec vena interclu$a e$t, aut aliquid
$anguinem retro dedit: $ic in terra $olutis ac patefactis venis, riuus aut
flumen effunditur, donec con$un; pta aqua $it, aliquoue impedim\~eto oc-
clu$a via. Vt in nobis quædam partes duriores $unt, veluti o$$s; quædam
molliores, vt in capite cerebrum, in o$sibus medullæ: $ic in terra quædã
natura durãtur, vt metalla & lapides, quædã lique$cũt $icut bitum\~e, cæ-
teraq his $imilia. Deniq. vt in nobis ex morbido humore quartana ad
horã venit, vt podagra ad t\~epus re$pondet; $ic aquæ terræ vi ceribus de
lite$centes quodã t\~epore $e reddunt, aho retrahunt, nunc $c@turiunt, nũc
recondũtur. Quibus per$picuũ relinquitur quãta $it terræ cũ no$tro cor-
pore $imilitudo, atq. adeo quãta $it eius præ$tãtia inter cætera elemt\~ea.</p>

<pb 364>[res-1444-1-v_0372_364_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<h>ARTICVLVS II.
VIDERI AQVAM CÆTERIS ELE
mentis naturæ dignitate excellere.</h>
<p>AT quod potiùs aquæ primus honoris locus deferri
debeat, luadet illud maris encomium apud D. Am-
bro$ium lib. 3. Hexam. c. 5. Bonum mare, tanquam
ho$p:tium fluniorũ, fons imbriũ, deriuatio alluuio-
num, inuectio commeatuũ, quo $ibi di$tãtes populi
<mgl>Rationes
pro hac$en
tent.</mgl>
copulantur, quo præliorum remouentur pericula,
<mgr>Maris enco
mium.</mgr>
quo barbaricus fur or clauditur, $ub$idium in nece$-
$itatibus refugium in periculis, gratia in voluptati
bus, $alubritas valetudinis, $eparatorũ coniunctio, itineris copendium,
transfugium laborantium, $ub$idium vectigalium, $terilitatis alimen-
tum. Ex hoc pluuia in terras transfunditur, $iquidem de mari aqua ra-
dijs $olis hauritur, & quod $ubtile eius e$t, rapitur: deinde quãto altiùs
eleuatur, tanto magis etiam nubium obumbratione frige$cit & imber
fit qui non $olum terrenam temperat $iceitatem, $ed etiam ieiuna arua
fæcundat. Quid enumerem in$ulas, quas velut monilia plerumq. præ-
texit, in quibus ij qui $e abdicant intemperantiæ $æ cularis illecebris, fi-
do continentiæ propo$ito eligunt mundo latere, & vitæ huius declina-
re dubios anfractus? e$t ergo mare $ecretum temperantiæ, exercitium
continentiæ, grauitatis $ece$$us, portus $ecuritatis, tranquillitas $æculi,
mundi huius $obrietas: tum fidelibus viris atque deuotis incentiuum
deuotionis, vt cum vndarum leniter alluentium $ono certent cantus
p$allentium; plaudant in$ul\,e tranquillo fluctuum $anctorũ choro hym-
nis $anctorum per$onent. Hæc D. Ambro$ius, quibus $imilia $crip$erat
D. Ba$ilius homilia quarta Hexamer. Theodoretus $erm. 2. de prouid.
<mgl>D. Ba$ilius.
D. Grego.
Naz. Theo
doret.</mgl>
D. Greg. Naz. orat. 2. de Theologia, plutar chus in libello cui titulus e$t,
Vtrum aqua, an ignis $it vtilior. Cicero 2. de natura Deorum.</p>
<p>Ac $i quis forta$$e aquam igni, quo cum illi vt perpetuum odiũ, ita &
honoris contentio e$t; $i quis inquã putet eam igni deterior\~e: is vtriu$q.
commoda & vtilitates expendat, dabitque, $i æquus æ$timator e$$e ve-
lit, aquæ palmam. Nam cùm $ine igni traduci po$sit hominũ vita; $ine
<mgl>Pr\,eoccupa
tio.</mgl>
aqua non pote$t: quandoquid\~e aquæ v$us, & hyeme & æ$tate, & ægro-
tis & $anis, & noctu & interdiu, & $ingulis diebus nece$$arius e$t. At igni
non $olum non ita indigemus, $ed eius vtilitas arte magis, quam natura
comparatur, egetq perpetuo $umptu & materia, nec $ine pabulo a pud
nos viget. Vt $anè dignus videatur, qui ob immen$am voracitatem &
tyrannidem è mund@ Rep. eijciatur.</p>
<p>Præterea ignis, te$te Ari$totele lib. 2. de generat. animal. c. 3. & lib 4.
<mgl>Ari$tot.</mgl>
Meteor. cap. 4. & lib. 2 de ortu & interitu c. 3. tex 21. nullũ generat ani-
mal: aqua verò nihil non gererat; adeò vt, te$te Plinio lib. 9. de hi$tnat,
<mgl>Plin.</mgl>
c. 2. verũ $it, quod dici $olet, quicquid na$catur in parte natur\,e vlla, id, in

<pb 365>[res-1444-1-v_0373_365_t0]<rh>DE COELOCAP. V. QVÆSTIO II.</rh>
mari e$$e, præter multa, quæ nu$quam alibi. Itaque non tantum mari-
ni generis effigiem habentia profert, $ed plurima etiam, quæ rerre$-
<mgr>Aqu\,e f\,ecũ-
ditas.</mgr>
trium figuram exprimunt vt vitulos locu$tas, cicadas, imo & quæ hu-
manam $peciem æmulentur, vt Syrenes; & quæ artefacta referant, vt
$erram & gladium.</p>
<p>It\~e quãta $it aquarũ vtilitas te$tantur medici, experiuntur ægroti.
Quædam oculos iuuant; quædam $anguinem $upprimunt: aliæ neruos
rigentes laxant & molliunt, aliæ verò laxatos a$trigunt: aliæ med\~etur
vlceribus, aliæ vi$cerum querelas leuant. Quare non videtur negandum
elemento aquæ primas deberi.</p>
<h>ARTICVLVS III.
VIDERI AEREM: VIDERI IGNEM
cæteris elementis naturæ nobilitate
præ$tare.</h>
<p>QVod tamen potiùs aer inter elementa princi-
<mgl>Lege Theo
doretú $er
mone 2. de
pronid. D.
Greg. Na.
orat. 2. de
Theologia.</mgl>
<mgr>Argum\~eta
pro aere.</mgr>
pem honoris locum obtineat, ex eo primùm vi
detur concludi, quia $i v$um, nece$sitatemque
$pectemus, con$tat nihil e$$e ad tuendam vitam
magis nece$$arium, quam aer\~e, qui (præterquã-
quod, volatilis naturæ, luminis, vocis, & imagi-
num, quæ in $en$us $eruntur, vehiculum e$t) vita
lem ac $alutarem $piritum præbet animãtibus,
eiu$que reciprocatione ita natiuus calor indiget, vt ea inhibita, confe$-
tim oppre$$us intereat. Vnde Auicenna Fen. 2. primi doct. 2. cap. 2. $crip
$it aerem e$$e no$trorum corporum veluti pabulum: & Galenus 9. Me-
thodi $ine ambiente nos aere nec morbum tolli vllum po$$e, nec $anita
tem con$tare. Quin nec ip$e ignis $ine aeris afflatu, $eu ventilatione diu-
turnus e$$e pote$t. Hinc e$t enim, quod obturato fornacis ore latens flá-
ma paulo po$t extinguitur, & prunæ contectæ cinenbus, per quorum
meatus aer $ubintret, diu $eruantur, non ita ve@ò in olla vndique tec-
tæ. Nec verò aeris beneficentiam eleuat, quod aer $it regnum ventorum,
qui qua$i turbulenti ciues in mundi rep. tumultus, ac $editiones commo
uent, Licet enim eorum agitatio & procella mortalibus interdum offi
ciat, longe tamen vberior per eosvtilitas importatur, dum nubes exci-
tant, & ad opportunã terrarũ irrigation\~e nubes in aquas $oluunt, aut
<mgl>Ventorum
vtilitas.</mgl>
ea$dem alterna vice ad $erenitatem toto cœlo abigunt: dum naues ad
diuer$arum gentium commercia impetu $uo vehunt, dum leni aura æ$
tiuum calorem mitigant, dum anni partes tempe$tiua vici$situdine t\~e-
perant: dum grauioris, ac minus puri aeris $piritus differunt, at pur-
gant, alia$que eiu$modi commoditates præ$tant.</p>
<p>Secundò. Pro eodem facit, quod aer humidus & calidus $it: humidus

<pb 366>[res-1444-1-v_0374_366_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
quidem $ummo gradu, calidus gradu non $ummo, $ed tamen excellenti:
quæ qualitatũ cõiugatio cæteris præ$tantior videtur. Vnde animantiũ
vita in calido & humido cȯ$i$tit, te$te Ari$totele in lib. de iuuen. & $en.</p>
<p>Contra verò habere ignem præ cæteris elementis altiorem naturæ
<mgl>Argum\~eta
pro igni.</mgl>
gradum, ex eo o$tenditur, quia elementi præ$tantia colligitur ex nati-
ua cuiu$que proprietate, quæ $ub$tantialis formæ index e$t. Præcipuæ
autem proprietates ele mentorum $unt quatuor qualitates primæ cui-
que elem@nto $ua propria in sũmo gradu; igni calor, aeri humiditas,
aquæ frigus, terræ $iccitas. Ex his autem calor cæterislonge excellit. E$t
enim actno$ior, & ad reseffici\~edas vniuer$alior, tã in operibus artis quá
naturæ. Sane arti ita in v$u e$t, vt non ob aliam cau$am videatur ignis,
qui caloris fons habetur, dictus fui$$e artium magi$ter. Naturæ quoque
adeò ob$eruit, vt Zeno, te$te Cicerone libro 2. de natur. Deor. crediderit
<mgr>De pr\,e$tam
tia & vi ca
loris eopi-
o è Cic. li.
2. de natur.
deorum.</mgr>
naturam nihil e$$e aliud, quam ignem artificio$um, & A ri$toteles in li-
<mgl>Ignis magi
$ter artiũ.</mgl>
bro de vita & morte: & 2. de anima c. 4. tex. 50. dixerit, animam omnia
interuentu caloris operari.</p>
<p>Secundò. Ordo, qui diuinum quidpiam in rebus naturæ e$t, po$tulat
vt corpora quo nobiliora, eò locu teneant altior\~e, & è conuer$o. Cũ igi
tur ignis inter cætera elem\~eta teneat eminentior\~e locũ, cuius obtinendi
gratia etiá leuitat\~e, quæ motricium qualitatũ nobili$sima e$t, vendicat;
con$equens fit, vt cætera elementa dignitate $uperet.</p>
<h>ARTICVLVS IV.
REVERA IGNEM INTER ELEMENTA
excellentioris naturæ gradum obtínere, neque argu-
menta in aduer$um adducta concludere.</h>
<p>HIs ita di$putatis, quia proximæ rationes, quas pro elem\~eto
ignis adduximus, multo firmiores $unt, reliquæ verò maio-
ri ex parte oratoriũ duntaxat color\~e præ$eferunt; $tatuen
dũ cũ D. Th. 1. p. q. 67. ar. 2. alij$que philo$ophis igni inter
õnia elementa princip\~e dignitatislocũ deberi Quare argu
menta in contrarias partes adducta $oluemus. Ac primũ, ad ea, quæ pro
<mgl>Solutio at
gumento-
rũ, qu\,e pro
ter@a addu
cta fuere.</mgl>
terra fecimus, dicendũ e$t, melioré $tatũ habere elementa dũ in natiua
$ede quie$cunt, quã dũ ad eã feruntur: non debere tam\~e elementũ terræ
cæ teris præferri, vel propter huiu$modi $tatũ, vel etiã ob beneficentiã,
quã homini exhibet, aut ob metallorũ & $tirpiũ, aliarũue rerũ genera-
tion\~e, ac deniq. propter cætera quæ in argumento afferuntur. Enim ve-
rò licet hæc omnia terram magnopere commendent, non $atis $unt, vt
eam quoad naturæ gradũ, de quo in hac di$ceptatione qui rimus, ante-
ponant alijs elementis, qua elem\~eta $unt, id e$t, quatenus $unt primaria
corpora agentia & patientia $ublunaris mundi: $ic enim palmam ignis
vendicat, vt eius proprietates, actio, & locus con$picuè demon$trãt. Nec
ob$tat, quod nullũ animal ignis generat (quod à nobis alibi di$cutitur)

<pb 367>[res-1444-1-v_0375_367_t0]<rh>DE COELO CAP. V. QVÆSTIO. II.</rh>
cũ prope infi, hta producat terra & aqua, non enim hæc duo elementa
eiu$modi res viuentes vi $ua, & præcisè quatenus elementi formã ha-
bent, gignunt, $ed aliena virtute, vt ex ijs, quæ à nobis 2. huins operis li
bro di$putata $unt, intelligi pote$t. Quod $i quis vrgeat, $altem hæc ele-
menta maior\~e operã præ$tare ad procreandas res viuentes, quã ignem:
occurrendũ erit elementa, qua elementa, non aliter ad res cæteras ge-
nerandas cȯcurrere, quã exhibendo $uas qualitates & materiã; quod etiã
præ$tat ignis; in eo certe bene$ic\~etior quod mel@or\~e qualitat\~e ad id cȯ-
fert, n\~epe calor\~e. Quin nec huius elem\~eti rat@o õnino infœcũda e$t:cũ, vt
ait Pliniu, 1. 2. Nat. hi$t. c. 107. $ei p$e pariat & minimis cre$cat $cintillis.</p>
<p>Similiter re$ponden dũ ad ea, quæ pro elcmento aquæ propo$uimus,
<mgr>Solutio at
gumento-
rum pro a-
lijs elemen
tis.</mgr>
n\~epe licet aqua maiores ad hominũ vitã cõmoditates habeat, magi$que
fæcunda $it, & plura in ea naturæ miracula eluceát: ex his tam\~e maior\~e
illius dignitatem non concludi, $i prout elementum e$t $pectetur.</p>
<p>Deniqus argumenta, quæ aeris partibus fauebant, haud difficilè $ol-
uuntur. Ad primum enim re$pondendum e$t, elementaris naturæ præ-
$tantiá non e$$e aut nece$sitate, aut vitæ commodis metiendam, $ed ijs
prærogatiuis quæ $uperiùs explicatæ $unt, & in igne præ cætetis elem\~e
tis eminent. Ad $ecundum, coniug ition\~e calidi & humidi optimam e$$e
viuentibus, ad vegetatricis animæ functiones obeundas: non tamen op-
<mgr>Tempera-
inentũ ca-
lidi & hu-
midi opti-
mum viu\~e
tibus.</mgr>
timá elementis, quia vita con$i$tit in calore tanquã in præcipuo opifice
vitalium functionum, qui calor in viuentibus humido $u$tinetur, foue-
turque. At in elementis non ita res habet, nec in ijs talis complication in
uenitur, vt in li. de ortu & inter itu planiùs dicemus. Videlicet optima
primarum qualitatum in elementis cȯplicatio e$t calidi in $ummo gra
du, & $icci in gradu excellenti, non tamen $ummo, proptereà quod eius
beneficio $ortitur ignis in elementari mundo præcipuã agendi vim, dũ
ip$ius calor $ponte $ua maxime actuo$us comite $iccitate, qua$i lima,
acuitur.</p>
<h>QVÆSTIO III.
VTRVM QVODLIBET ELEMENTVM,
alterum inferius $ibi proxime cohærens magnitudi-
ne vincat, an non.</h>
<h>ARTICVLVS I.
ARGVMENTA IN AFFIRMANTEM
controuer$iæ partem.</h>
<p>PA rs affirmatiua huin$ce quæ$tionis ex eo probari
<mgr>1. argum.</mgr>
pote$t quia ad vniuer$i pulchritudinem & per$ec-
tionem pertinere videtur, vtnaturæ author nobi-
<mgr>2. argum.</mgr>
liora corpora ampliora fecerit; elementa verò quo
$uperiora, eò plus nobilitatis vendicant. Secundò.
Idem confirmatur, quia vt Ari$toteles 2. de gener.
capite 6. text. 37. ait, quam proportionem habet

<pb 368>[res-1444-1-v_0376_368_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
pars vnius elementi ad partem alterius, quæ ex ea gigni@ur, eandem ob
tinet totum elementum, ad totum, nempe aqua ad terram, aer ad aquá,
<mgr>argum. pro
aqu\,e mag-
nitudine.</mgr>
ignis ad aerem. Quare cum ex vna terræ parte, aquæ decem fiant:
aqua decuplo maior erit, quàm terra; eodemque modo aer, quam
aqua, atque ita a$cendendo, vt tandem ignis millecuplo terram exupe-
ret.</p>
<p>Deinde vt ad $ingula elementa veniamus, quod aqua maior $it, quam
<mgl>3. argum.</mgl>
terra, argumento $unt tot maria hinc inde terram circumplectentia, ni
mirum Oceanuin, Mediterraneum, Arabicum, Per$icum, Ca$pium. Præ-
terea tot $tagna, tot paludes, tot flumina, quorum alia $upra, alia $ubtus
terram cur$us agunt. Deinde quia non videtur dubitandum, quin in ter
<mgl>4. argum.</mgl>
ræ $inu immen$a aquarum vis lateat, vt indicant puteales aquæ, & in-
gentia $lumina, quæ non aliunde originem ducunt. Hæc verò aquarum
multitudo non $olum maiorem terræ partem re ip$a videtur operire,
$ed etiam maiorem diametrum habitura, $i tota in vnum globũ coeat.</p>
<p>Quod verò aer $it profundior, quàm aqua, probatur, quia comet\,e gig
<mgl>5. argum.</mgl>
<mgr>Pro aeris
magnitudi
ne.</mgr>
nuntur in regione aerea, vt docet Ari$toteles 1. Meteor. cap. 7. & tamen
quorundam eorum altitudo oculis tanta apparet, vt in vna & eâdem
cum $y deribus $uperficie e$$e videátur. Vnde etiam effectum e$t, vt qui-
dam cometas in cœlo ip$o accendi, eidemque infixos e$$e putarint. Ete
nim, quod nonnulli autumant, videlicet aeris profunditatem non ni$i
circiter quinquagmta duo milliaria continere, id ex eo fal$um e$$e con
uincitur, quia montes non tran$cendunt vltra aer\~e, ab$umerentur enim
igms ardore: & tamen, vt alios omittamus, ferunt montem Teneriffem
a$$urgere ad cel$itudinem quindecim leucarum, quæ efficiant pa$$uum
millia plus $exaginta.</p>
<p>Po$tremo. Ampliorem e$$e ignis, quam aeris tractum, inde $uadetur,
<mgr>Pro ignis
magnitudi
ne.</mgr>
quia cum probatum $it cætera elementa, quæ minus actiua $unt, magni
tudine vincere inferiora $ibi vicina, multo magis id, de igni, pronuntiá-
dum erit, cuius immen$æ voracitati omnia in pabulum cedunt.</p>
<h>ARTICVLVS II.
QVÆSTIONIS EXPLICATIO.</h>
<p>IN hac controuer$ia quid $entiendũ $it breuiter exponemus.
<mgl>De magni-
tudine ter-
r\,e ad aquã
comparat\,e</mgl>
In primis quod ad terram & aquam attinet, pro certo ha-
beri debet terræ profunditatem multis partibus, quã aquæ
<mgr>Lege Pico-
lomineum
in l. de qu\.a
titate terr\,e,
& aqn\,e.
Scaligerũ
exercit. 39.
in Carda-
num.</mgr>
maiorem e$$e: & $i contrà $en$erit Rabbi Paulus, Æ gidius li-
bro 2. Hexam. cap. 24. Burgen$is ad 1 caput Gene$eos & alij. Namque vt
e$t cȯpertũ à nautis totũ pene Oceanũ traijcientibus, eiu$q. altitudin\~e
demi$$a bolide explorantibus, præter pauci$sima loca quædam, quorũ
nondum vada reperta $unt ad Sueuica littora, vbi non anchoris, $ed fer
reis anulis naues cohibentur: & in mari Pontico, vti refert Plinius lib.
2. Natur. hi$tor. cap. 102. ex aduer$o Coraxorum gentis trecentis fere à

<pb 369>[res-1444-1-v_0377_369_t0]<rh>DE COELOCAP. V. QVÆSTIO III.</rh>
continenti $tadijs, præterque aliquot, quæ Lu$itani & Hi$pani nau-
tæ commemorant: reliqua omnia hactenus nauigata non ita lon-
gam bolidem po$tulant; & aquæ profunditas vix ad dno, aut tria
milliaria peruenit, atque, vt plurimum, non excedit dimidium mil-
lrarij.</p>
<p>Cùm igitur tota terræ profunditas, $eu diameter iuxta probabi-
<mgr>Terr\,e pro-
funduas.</mgr>
liorem Mathematicorum $ententiam amplius 6070. milliaria conti-
neat, planum fit terram multo aqua profundiorem e$$e; idque licet
aquæ ommium fluminũ, $tagnorum, & paludum, & denique qnicquid
v$piam a quæ e$t, in voum globum coeat, vt probe colligit Fernelius
lib. 1. $uæ Co$motheoriæ cap. 2. Nec enim id aquæ, quod extra Ocea-
num iacet, Oceani altitudinem æquat: & tamen aquani Oceani mul-
tis partibus terræ magnitudo exuperat. Nec verò quod in terræ ca-
uernis latet va$tirat\~e Oceani vincere vllo pacto veri$imile e$t.</p>
<p>Siautem quæras quam proportionem habeat facies aquæ ad exti-
<mgr>De extima
teri\,e, & a-
qu\,e $uperfi
cie.</mgr>
mam terræ $uperficiem aquis detectam. Scaliger exercit. 28. in Car-
danum re$pondet habere duplam. Alij credunt maiorem partem ter-
ræ, vel certè non multò minorem e$$e eam, quæ detecta e$t, quam quæ
$ub aquislatet. Certius tamen habetur, nihil horum $atis compertum
e$$e, cum no$tro $eculo multæ ampli$simæ in$ulæ denuo inuentæ fue-
rint, nouique tractus terrarum extra aquam eminentes $e $e in dies in
medio pelago o$tendant.</p>
<p>Quod ad alia duo $uperiora $pectat elementa, docent Mathema-
<mgl>Lege Ferne
liũ 1 Co$
motheori\,e
c. 2. Clauiũ
ad cap 1.
$ph\~er. Sacr.
Bo$c. Baro
cium hb. 1.
Co$mogra
phi\,e cap. 2
Pliniũ lib.
2. c. 23.</mgl>
<mgr>De aeris
profundita
te.</mgr>
tici profunditatem aeris continere circiter 52. milliaria, quia proba-
bile omnino e$t aerem terminari a$cen$u exhalationum, & in ea di-
$tantia, in qua cometæ apparent; $i enim tractus aeriæ regionis al-
tior e$$et, a$cenderent vltra exhalationes. Quod autem $umma di-
$tantia, in qua cometæ vi$untur, prædictam milliarium $ummam
non excedat, Geometricè demon$trarunt Petrus Nonius in libro de
crepu$culis, Vitellio lib. 10. propo$it. 60: Alhazenus lib. 7. $uæ per-
$pectiuæ.</p>
<p>Quod $i quis obijciat non videri propo$itam rationem firmo inni-
<mgr>Obiectio.</mgr>
ti fundamento, cùm re$ponderi po$sit vltra eum locum, ad quem
exhalationes pertingunt, adhuc aerem e$$e: $ed ignis vicinitate ita
calidum, vt in eo exhalationes confe$tim ab$umantur, ideoque ob pa-
<mgr>Re$pon$.</mgr>
buli defectum nunquam mibi cometas cohærere. Re$pondemus cùm
eiu$modi aer, ob intemperantiam caloris & $iccitatis, ad naturam
ignis prope accedat, qua$i ignem haberi, & in $phæra ignea compu-
tari. Vnde collige $i de regione aeris, hoc e$t, in qua continetur cor-
pus aerea forma præditum, quocunque modo illud $e $e habeat, loqua-
mur: non con$tare quanta eius profunditas $it.</p>
<p>Elemento vero ignis attribuunt Mathematici profunditatem mil-
<mgr>De profun
ditateignis</mgr>
liarium circiter 120578. ita tamen, vt hoc $patium inchoetur \.a $um-
ma altitudine exhalationum modo $uperiùs explicato, & terminetur
ad lunæ concauum.</p>

<pb 370>[res-1444-1-v_0378_370_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<p>Qu bus ita con$titutis patet ram non quoduis elementum $uperiùs
maiorem habere profunditatem, quàm inferiùs $ibi contiguum, quod
in hac di$ceptatione quærebatur. Siquidem aqua minus profun-
da e$t, quàn terra, & aer multis etiam partibus à terra $uperatur.
Qu ire probanda non e$t eorum $ententia, qui putant $eruari in-
ter elementa decuplam proportionem, ita vt $uperius decuplo maior
$it inferiori $ibi proximo.</p>
<p>Reliquum e$t vt argumenta initio propo$ita explicemus. Ad pri-
<mgl>Solut. pri-
mi arg.</mgl>
mum re$pondendum e$t, $atis con$tare non vniuer$im corpora, quo no
biliora, eò grandiora e$$e, cùm animantia $imul & nobiliora & minora
$int elementis. Quod $i quis argumentum re$tringat ad partes mundi
elementaris, qui videlicet ex quattuor elementis, & globis cœle$tibus
componitur, fu$e accepto nomine elementi, (quo pacto in$titutũ recte
concludi putat Caiet. in Comm. 1. p. ad art. 3 q 50.) dicendum nec ita
verum e$$e id, quod a$$umitur, ni$i fiat comparatio inter corpora cœle-
$tia ex vna parte, & inter elementa ex alia: hæc enim ab illis exce$$u
magno vincuntur. Quod $at e$t vt dicatur ordo harmoniaq. $eruari in
elementari mundo; cùm id præ$ertim in eo perpetuum $it, vt nobilio-
ra corpora, quoad $uperficiem conuexam, maiorem habeant amplitu-
dinem, & quanto vnumquodq. nobiliùs e$t, tanto $edem obtineat emi-
nentiorem. Nec obe$t, quod extima aquæ $uperficiesnunc non maiorem
ambitũ forta$$e habeat, quàm terræ, cùm id ex accidente ita $e habeat,
videlicet quia in prima rerum molitione vnum in locum $ecreuit Deus
aquæ elementum ob $tirpium & terre$trium animantium, atque homi
nis præ$ertim vitam & propagationem. Ad po$teriorem eiu$dem argu
menti partem dicito non e$$e mentem Ari$totelis loco illo 1. de gener.
eandem proportionem habere nunc re ip$a totum $uperius elementum
ad inferius, quam habet pars ad partem, ex qua gigni pote$t, ita vt qu\~e-
admo dum ex vna parte terræ gigni po$$unt decem partes aquæ, ita to-
ta aqua decuplo maior $it, quàm terra: $ed dumtaxat eiu$modi exce$-
$um habiturum elementum $uperius re$pectu inferioris $i totum hoc
in illud commutetur, id e$t $i tota terra in aquam di$$oluatur futurum,
vt rare$cat terræ materia $ub forma aqu\,e in molem decuplo maiorem,
quàm nune eadem terra po$sidet.</p>
<p>Ad $ecundum at gumentum quid re$pondendum $it, patet ex dictis.
<mgl>Solut. 2.</mgl>
Ad aliud de aeris profunditate dicendum, et$i planetarum altitudo o-
culis tanta videatur: re tamen vera non e$$e maiorem, quam probetur
Mathematicis rationibus, quibus potius acquie$cendum e$t, quam ocu
lorum iudicio, quorum non e$t de i$tiu$modi di$tantijs iudicare. Ad id,
quod de Teneriffe monte affertur, dicimus adhuc illum manere infra
igneam regionem, proindeque nihil mirum, $i non ab$umatur igni, tam
raro præ$ertim & tenui, quam e$t in $phæra propria. Ad vltimum con
cedendum ignem profundiorem e$$e aere ob eas rationes, quas $upra
attulimus.</p>

<pb 371>[res-1444-1-v_0379_371_t0]<rh>DE COELOCAP. VI. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. VI.</h>
<p>_C_<n a> On$iderandum e$t autem primò, vtrum $empiterna
<mgl>_text. 52._</mgl>
$int, an generentur & corrumpantur. Quo demon-
$trato & quot & qualia $unt, patebit. <n b> Sempiterna igi-
tur e$$e impo{$s}ibile e$t: & ignem enim & aquam & vnum
quodq. $implicium corporum di$$olui videmus. <n c> di$$olutio-
nem vero aut infinitam e$$e, aut $tare nece$$e e$t. Si igitur
infinita e$t, & di$$olutionis tempus infinitum erit, & tem-
pus rur$us compo$itionis: vnaquæ que enim partium in alio
tempore di$$olustur, atque componitur. Quare fiet, vt
extra tempus infiniturn, tempus $it aliud infinitum.
Quandoquidem & compo$ilionis tempus e$t infinitum,
& prius boc di$$olutionis tempus, vt extra infinitum $it
infinitum: quod quidem impo{$s}ibile est. <n d> Sin $tabit ali-
cubi di$$olutio, aut id corpus, in quo di$$olutio $tabit, in-
diuiduum erit, aut diui$ibile quidem erit; non ta nen vn-
quam diuidetur, vt ε mpedocles velle videtur. Indiui-
duum igitur non erit, propter rationes antea dictas. At
neque indiui$ibile quidem erit, nunquam autem di$$ol-
netur: minus enim corpus faciliùs, quàm maius corrum-
pi pote$t. Si igitur & maius bac corruptione corrumpi-
tur, vt in minora di{$s}oluatur, corpus minus id pati ma-
gis con$entaneum e$t rationi. Ignem autem duobus mo-
dis corrumpi videmus: nam à contrario corrũpttur, cùm
extinguitur, & ip$e à $e ip$o marce$cens. Hoc autem pa-
titur minor à maiore, & eo celerius, quo minor est. Quare
corporũ elem\~eta corruptibilia generabiliaq. e$se nece{$s}e
e$t. <n e> Cum autem generabilia $int aut ex incorporeo aut è
<mgl>_text. 53._</mgl>
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis $exti explanatio.</h>
<p>C <ac a> On$iderandum)</ac> Ab$oluta vtcunque di$pltatione de numero elemen-
torum, di$quirendum ait num elementa generationem & interitum
$ubeant. Quo explicato qui nam certus, definitusq. ip$orum numerus
$it, & quas affectiones vnumquodq. à natura habeat, per$picuum fiet.</p>
<p><ac b> Sempiterna igitur}</ac> Re$pondet propo$it\,e qu\,e$tioni aiens nequaquã
fieri poile vt elem\~eta (intellige $ecundú omnes $uas partes) \~eterna $int: cùm $en$u pateat
ea reciprocis muta
tionibus di$$olui,
& interire.</p>
<p><ac c> Di$$olutionem
verȯ)</ac> in cõtrouer
<mgr>Qu\,e$tio de
elem\~etorũ
di$$olutio-
ne.</mgr>
$iam vocat nũ ele
mentorum di$$olu
tio in$inita $it: ita
vt nullo vnquã t\~e
pore circun$cribi
debeat, an verò $i
nem aliquė, vbi cõ
$i$tat, habere opor
teat. Ac primum
quod in infin t@m
{pro}cedere nequeat,
ex eo $uadet: quia
alioqui non $olù
t\~epus quo res di$-
$oluuntur, infinitũ
e$$et: $ed illud eti@,
quo res componũ
tur, cùm res non $i
mul cõ@onantur,
& di$$oluãtur. Im
mo i l, quo cõpo-
nũtur, maio i iure
infinitũ e@@t: quan
doquidem tardius
res coale$cũt, qua
de$truuntur.</p>
<p><ac d> Sin $tati@)</ac> Ex
altera parte, quod
fieri nequeat, vt e-
lementorũ di$$olu
tio finem babeat, ex eo probat, quia vel corpus illud, in quo ea con$i$tet, indiuiduum
<mgr>Opinio Em
pedoclis de
natura ele-
m\~etorum.</mgr>
ent, vel iterum diuidi poterit: $ed tamen nunquam diui$ionem $ubibit, vti Empedo
cles videtur cen$ui$$e, qui quatuor elementa diuidua con$tituit, $ed talia, vt neque mu-
tari, neque interi@e queant. At quod fieri non po$sit, vt eiu$modi corpus mdi@dum
$it, patet ex eo, quia omnia compo$ita coagmentata forent ex indiuiduis, vt Democri-
tus opinatur: quod fal$um e$$e demon$trarum iam fuit. Erit ergo tale corpus diui-
duum, atque ita vt $ectionem re ip$a aliquando $ubeat, cùm videamus in omnibus
id, quod minus e$t, faciliùs corrumpi, quàm quod e$t maius. Quod $i in di$$olu-
tione quod mãius e$t interit, vt experientia palàm docet, etiam quod minus e$t interi-
bit. Quod in igne quoque intueri fas e$t. Nam cùm $oleat duobus modis corrũpi, vel
<mgr>Duplex in
teritus ig-
nis.</mgr>
à contrario, vt cum ab aqua extinguitur, vel cùm per ie langue$cit, donec tandem de$i-
ciat: certè vtrolibet modo ignis maior tardiùs, quàm minor, di$$olnitur. Ex his colligit
</tf>

<pb 372>[res-1444-1-v_0380_372_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
corporeo ip$orum generatio crit: et$i ex corpore, aut ex
alio, qut ex $e $e vici{$s}im ip$orum generatio erit. Is igi-
<mgr>_Tex. 54._</mgr>
tur, qui ip$a dicit ex incorporeo generari, vacuum facit.
Nam omne, quod fit, in aliquo fir: & in id, quo e$t gene-
ratio, aut incorporeum erit, aut babebit corpus: et$i ba-
bebit corpus, duo corpora $imul in eodem erunt, id inquam
quod fit: & id, quod præcedit: $in incorporeum erit, va-
cuum e$$e definitum nece$$e e$t: boc autem impo{$s}ibile e$$e
antea demon$tr auimus. <n f> At neque ex corpore quodam
<mgr>_Tex. 55._</mgr>
elementa fieri po$$unt: cueniet enim aliud corpus elemen-
tis prius e$$e: atque boc, $i pondus aut leuitatem babet, v-
num quid erit elementorum: $i nullum babet momentum,
immobile ac matbematicum erit: $i tale autem e$t, in lo-
co non erit. Quo enim in loco quie$cit, in eum & moueri
pote$t; et$i vi quidem, præter naturam: $in verò non vi,
$ecundum naturam: $i igitur in loco, atque alicubi erit,
elementarum quippiam erit. $in verò non erit in loco, ne-
que quicquam ex ip$o erit. Idenim, quod fit & id, ex
quo fit, $imul e$$e nece$$e e$t. <n g> Cùm autem neque ex in-
corporeo neque ex alio corpore fieri po{$s}int, ex $e $e mu-
tuò fieri re$tat.</p>
</tf>
<tf 2>
Ari$toteles elementa caduca fragiliaque e$$e, & occa$ui, ortuique obnoxia.</p>
<p><ac e> Cum autem}</ac> Cùm definitum fit elementa generationem $ubire, qu\,e$tionem
proponit, vtrum ex non corpore, an ex corpore aliquo gignanrur. Deinde $i ex
<mgl>Dubitatio
de modo
generatiõis
elem\~etorũ.</mgl>
corpore, quodnam eiu$modi corpus $it, num ab elementis diuer$um, an elemen-
tum: ita vt alterum ex altero fiat. Quod autem ex non corpore haudquaquam
gigni queant, ea ratione probat, quia alioqui daretur in rerum natura vacuum.
Etenim quod ex
non corpore fit,
po$tquam geni-
tum e$t, locum oc
cupabit, in quo lo
co, vel priùs erat
corpus, vel non
erat Si erat cor-
pus, in eodem lo
co duo corpora
cȯtinebũtur: quod
$ieri non pote$t.
Si non erat, da-
bitur $patium ab
omni corpore de
relictum, quod ni
hil aliud, quàm
vacuum e$t. At
vacuum dari non
po$$e 4. Phy$ic.
lib. o$ten$um fuit.</p>
<p><ac f> At neque ex
eorpore }</ac> Quod
neque ex alio cor
pore elementa gi
gni queant, inde
$uader, quia $e-
queretur aliquod
<mgl>Mathema-
tica nõ sũt
in loco.</mgl>
dari corpus ele-
mentis antiquius, quod fieri nequit. Nam vel eiu$modi corpus grauitate, $eu leui-
tate pr\,editum e$t, $icque erit vnum è quatuor vulgatis elementis: vel nullam habet
ad motum loealem natiuam inclinationem, proindeque erit corpus Mathematicum
quod, qua tale, in loco e$$e non pote$t. Nam in quo loco vnumquodque corpus
e$t, in eum ferri pote$t, aut per $e & $uopte ingenio, aut vi extrin$ecus illata &
contra naturam, quod Mathematicis non conuenit. Et verȯ $i tale corpus in loco
aliquo $it, elementum etit: $i non $it, nihil ex eo gigni poterit, $icut enim quod
generatur in loco manet, ita & id, ex quo generatur $imiliter in loco efle oporter.</p>
<p><ac g> Cùm autem neque}</ac> Ex fuperiori di$putatione colligit elementa ex $e mutuò
gigni. Quod ita intelligendum e$t, vt tam elementum, quod corrumpitur, quam
<mgl>Elementa
vnã hab\~et
commun\~e
materiam.</mgl>
quod generatur, vnam habeat communem materiã, & forma geniti $uccedat form\,e
corrupti: $icque genitũ ex corrupto, vt ex contrario fiat.</p>
<h it>Capitis $eptimi explanatio.</h>
<p>RVr$us <ac a> igitur }</ac> Quoniam elementa ex $e vici$sim gigni $@atuit: accedit
nunc ad inue$tiga lum quonam pacto ea generatio $e habeat: num vt
Empedocles & Democritus arbitrati $unt: an vt Plationici, qui res ex $@-
guris planis generant, & in ea$dem re$oluunt.</p>
</tf>

<pb 373>[res-1444-1-v_0381_373_t0]<rh>DE COELO CAP. VII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. VII.</h>
<p>_R_ <n a> Vr$us igitur con$iderandum e$t, qui$nam $it mu-
<mgl>_Tex. 56._</mgl>
tuœ generationis ip$orum modus; vtrum vt εmpe-
doeles dicit atque Democritus, an vt ij, qui in plana di$-
$oluunt: an alius quippiam $it prœter hos modus. <n b> Em-
pedoclem igitur & Democritum prœterit, non generatio-
nem $e mutuam, $ed apparentem facere generationem. In
e$$e enim quœque ac $egregari dicunt, qua$i è va$e $it ip$a
generatio: $ed non è materia quadam, neque generari per
mutationem. <n c> Deinde $i hoc etiam modo $it generatio,
<mgl>_Tex. 57._</mgl>
non minus ea, quœ eueniunt, $unt ab$urda. εadem enim
magnitudo, $i den$etur, grauior fieri non videtur. At hoc
dicant ij, qui aquam ine$$e in aere, & inde $egregari di-
cunt, nece$$e est. Cùm ensm aquaex aere e$t orta, grauior
e$t. <n d> Praterea corporum mixtorum alterum $eparatũ,
<mgl>_Tex. 58._</mgl>
non nece$$e e$t locum $emper occupare maiorem. At cùno
oritur aer ex aqua, maiorem aer occupat locum. Quod
enim $ubtiliorum est partium, id maiorem occupat locũ.
Patet autem hoc, & in ip$a migratione: cuaporante enim
humido, spirituque turgente, ca va$a, quœ moles conti-
nent, ob angu$tiam rumpi videntur. Quare $i vacuũ om
ninò non e$t, nec extunduntur corpora, vt ij, qui hac di-
cunt, inquiunt, ip$um impo{$s}ibile patet. Sin vacuum e$t
& exten$io, vacat hoc porrò ratione; id inquam, quod $e
paratur, maiorem $emper locum nece$$ariò occupare.
</tf>
<tf 2>
<p><ac b> Empedoclem igirur)</ac> Empedocles & Democritus elementa $empiterna e$$e volunt,
<mgr>opinio Em
pedoclis @e
elemento-
rum gene-
ratione.</mgr>
fed tamen alterum ex altero per $ecretionem quandam generari. Putat etiam Empedo
cles, cùm aqua ex aere, vel aer ex aqua gignitur, aquam non verti in aerem,
nec contra, $ed aerem prius aqu\,e permixtum $egregari & $eiungi, atque ita gigni. ldem
de $uis corpu $cu-
lis in$ectilib<_>9</_> De-
mocritus $entit: ni
<mgr>opinio De
mocriti.</mgr>
mirum aeris ato
mis ab aqua $emo
ris aerem gigni &
contra. Hos ait A-
ri$toteles non ve-
ram generationem
agno$ceie, $ed fu-
caiam: quia nõ ex
materia pr\,eeunti-
bus alterationibus
di$po$ita formas
euocant, & in ac-
tum educunt: $ed
tanquam ex va$e
aliquo depromũt,
& in $ola rarefac-
tione, conden$atio
neque generation\~e
con$tituunt. Cùm
ex eorum placito
nihil aliud $it gig
ni ex aqua aerem,
quam aquam rare$
cere: $imiliterque
ex aere gigni aquã
quam aerem add\~e
$ari, $iquidem iam
in aqua re ip$a e-
rat aer, in aere a-
qua.</p>
<p><ac c> Deinde $i hoc
etiam modo)</ac> Obïjcit contra $uperiores philo$ophos, quod ex eorum opinione $equa-
tur eandem magnitudinem, qu\,e antea minus grauis erat, $ola compre$sione grauio@\~e
fieri: $iquidem aqua, qu\,e in aere oblue$cebat, cùm ex eo, compre$$a materia, prodit @ra
uior fit, vt ip$i a$$erunt. Quod tamen fal$um e$$e aliarum rerum exemplis liquidò pa-
tet. Non enim pallium plicatum plus habet in $e ponderis, quàm exten$um, neque la-
na con$tricta, plus grauat, quàm diftu$a.</p>
<p><ac d> Pr\,eterea corporum)</ac> Non oportet, inquit, mixta corpora cùm gignuntur, vt i$$i vo-
lunt, magis rate$cere & in amplius diffundi $patium: licet hoc in aere appareat, cùm ex
aqua $ubiectis ignibus efferue$centi oritur: tunc enim in tantam abit raritatem, vt $i va
<mgr>Cur defrin
gantur in-
terdum va
fa, in qui-
bus aquaef
ferue$cit.</mgr>
fa angu$ta $int, nec halitui facilem exitum pr\,ebeant, di$rumpantur: quia locorum angu$
tijs, in quibus aqua priùs erat, contineri genitus aer non pote$t. Vnde Democritici in
eam $ententiam venere, vt dicerent, non po$$e generationem con$tare $ite exter$ione,
nec $ine vacuo, quod à corpotibus relinqui debet intra alia corpora, è quibus ip$a per
generationem @rodeunt vel quod à corporibus denuò generatis occupetur.</p>
<p><ac e> Generationem etiam )</ac> Quod res non po$sint gign@ per $ecretionem @nius ab alia:
ita vt in e', è qua ali\,e $eparantur, omnes in$int, ex eo demo$tiat, quia cùm in magnr-
</tf>

<pb 374>[res-1444-1-v_0382_374_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<n e> Generation\~e etiã mutuã deficere tand\~e nece$$e e$t, $i fini
<mgr>_Tex. 59._</mgr>
ta in magnitudine, infinita finita non in$int. Cũ enim ex
terra fit aqua, ex terra aliquid aufertur, $igeneratio est
$egregatio: & iterum, cùm è reliqua $imili modo oritur
aqua. Si igitur hoc $emper erit, eueniet in corpore finito in
e$$e infinita. Cũ aut\~e hoc impo{$s}ibile $it, non $emper ex $e
$e mutuò generabuntur. Dictũ e$t igitur, elementorũ mi-
grationem in $e $e mutuã $egregationem non e$$e. <n f> Re$tat
<mgr>_Tex. 60._</mgr>
autem ip$a mutation\~e $ubeuntia in $e $e mutuò generari.
Atq. hoc dupliciter: aut enim tran@figuratione, vt ex ea-
d\~e cera pila fit, te$$eraue, aut di$$olutione in plana, vt qui-
dã aiunt. At $i transfiguratione generantur, fit vt ip$a
corpor a nece$$ariò indiuidua e$$e dicant ur: $i enim diui$i-
bilia $int, ignis pars, ignis non erit, neque pars terrœ, ter-
ra: propterea quod pyramidis pars, pyramis non e$t: neque
te$$erœ, te$$era. Sin di$$olutione planorum, primò quid\~e ab-
<mgr>_Tex. 61._</mgr>
$ur dũ e$t, nõ omnia ex $e$e mutuò generare. Quod quidem
ip$os dicere, nece$$e e$t, at q. dicũt. Neq. enim con$entaneũ
est rationi, vnã part\~e expert\~e e$$e migrationis, neq. per s\~e
$um videtur: $ed õnia in $e $e vici{$s}im videntur mutari. Ac
cidit aut\~e, eos de hi$ce, quœ apparent dicentes, non con$en-
tanea hi$ce dicere, quœ apparent. Huius autem cau$a e$t,
non bene prima principia capere, $ed omnia ad opiniones
definitas quasdam reducere uelle. $en$ibilium enim prin-
cipia forta{$s}e $en$ibilia $int, perpetuorum perpetua, corru-
ptibilium corruptibilta, & omnino $ub eodem $int genere,
$ub quo $ubiecta collocantur, oportet. Hi vero propter ho-
rum amorem idem facere videntur, quod ij faciunt, qui
po$itiones in rationibus con$eruant. Omne enim, quod ac
cidit, tolerãt, vt hab\~etes principia vera perinde qua$i non
ex hi$ce, quœ eueniunt nonnulla, maximeq. ex fine dijudi
care oporteret. E$t aut\~e finis effectiuœ quid\~e $cientiœ ipsũ
opus, naturalis aut\~e id, quod $emper propriè per $en$us ap-
paret. <n g> Accidit aut\~e ip$is, terrã elementũ maximè e$$e,
<mgr>_text. 62._</mgr>
$olãq incorruptibil\~e $i id, quod indi$$olubile e$t, incorrupti
bile est ac elementum. Terra enim $ola in aliud corpus in
di$$olubilis e$t. At verò neque in hi$ce, quœ di$$oluuntur,
triangulorum iuxta $u$pen$io con$ona est ration: fit au-
<mgr>_tex. 63._</mgr>
tem & hoc in migratione, qua in $e mutuò migrant, prop-
tereaquòd ex inœqualibus multitudine triãgulis con$tãt.
<n h> Prœterea ij, qui hœc dicunt, non è corpore faciant gene-
<mgr>_tex. 64._</mgr>
rationem nece$$e e$t. Cùm enim ex planis fuerit ortum, nõ
</tf>
<tf 2>
tudine finita contineri magnitudines infiuit\,e (intellige cert\,e & determinat\,e quanti-
tatis, qualem $in-
<mgl>Res natura
les termi-
nantur ver
$usn inimũ
quo ad ge-
neration\~e.</mgl>
gul\,e res genu\,e ad
$ui ortum requi-
runt) nullo modo
po$smt: cùm rur-
$us omne finitum
ablatione finiti
ab$oluatur, opor-
teret deficere rerũ
generationes, con-
$uinptis videlicet
ijs partibus, qua-
rum $eparatione
generatio fieret.
Ad huius loci in-
telligentiam, vi-
de, $i placet, qu\,e
$crip$imus primo
libro Phy$icorum
capite quarto.</p>
<p><ac f> Re$tat au-
tem )</ac> Refutata
corum $ententia,
qui elementa per
$ecretionem gig-
ni putabant, reli-
quum e$$e inquit,
<mgl>Duplex
quorundã
$ent\~ctia de
generatio-
ne elemen
corum.</mgl>
vt vnum ex alio
per tran$mutatio-
nem fiat. Sed hîc
duplex quorun-
dam $ententia oc-
currit. Quidam vo
lunt tran$mutatio
nem hanc con$i$-
rere in transfor-
matione quadam
$ecundum figuras:
alij in diui$ione
per plana. Vtrique
errant: priores,
quia in eas angu$-
tias compellũtur,
vt dicant prima
corpora non e$$e
diui$ibilia, neque
partem ignis V.
G. e$$e ignem, $i-
cuti pyramis non
diuiditur in pyra-
mides, neque pats
pyramidis dicitur
pyramis. Po$teriores etiam contra id, quod $en$ibus con$picuum e$t, aiunt non omnia
</tf>

<pb 375>[res-1444-1-v_0383_375_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
è corpore erit ortum. In$uper non omne corpus diui$ibile
$it, $ed exacti$simis$cientijs aduer$entur nece$se e$t: illœ
<mgl>_text. 65._</mgl>
enim & ip$um intelligilie, diui$ibile accipiunt. At hine
que omne $en$ibile diui$ibile e$se cõcedunt, propterea quòd
$uppo$itionem $uam $eruare volunt. Quinanque figuram
cuique tribuum elemento, & hac $ub$tantias ip$orum di$-
tinguunt, ij indiui$ibiliafaciant ip$a nece$se est: pyrami-
de enim, aut pila aliquo modo diui$a non erunt ea, quœ re-
$tant pyramis, aut pila. Quare aut pars ignis non ignis
e$t, $ed erit quid elcmento prius, propterea quòd omne cor
puselementum e$t, aut ex elementis con$tat, aut non omne
corpus diui$ibile e$t.</p>
</tf>
<tf 2>
elementa ex $e vici$sim gigni. In qu\,e ab$urda incidunt, quia $ententiam, quam $emel
arripuerunt, mordicus tenent, & cûm de primis elementis non recte $entiant, omnia ad
qua$dam $uas pr\,e-
fimtas opiniones,
dirigere nituntur.</p>
<p><ac g> Accidit autem
ip$is)</ac> Qui elemen-
torum, inquit, ra-
tionem in planisfi
guris con$tituunt:
ij terram omnium
co porũ pr\,ecipuũ
elementum e$$e af
firmare coguntur,
idque $olummo-
do perpetuum, &
immortale e$$e.
Nam quod di$$ol
ui in alia non po-
te$t, perenne e$t,
maximèque elementi naturam $eruat: ita verò $e $e habet aqua corum opinione.</p>
<p><ac h> Pr\,etetea ij qui)</ac> Qui corpusex planis con$tituunt, eos generationem ex non
corpore facere ait: $iquidem plana figura longitudinem, & latitudinem tantum requi-
rit, omne vero corpus triplici dimen$ione pr\,editum e$$e oportet.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. VIII.</h>
<p>_O_ <n a> Mnino autem eniti $implicibus corporibus figu-
<mgl>_text. 66._</mgl>
ras tribuere, metas egreditur rationis. Primo qui-
d\~e, quia accidet nõ repleri totũ. In planis aut\~e tres figurœ
cõplere locũ vid\~etur, triãgulus, quadratũ, et $ex angulorũ
figura: in $olidisaut\~e duœ $olœ, pyramis: at q. te$sera, plures
aut\~e hi$ce $umãtur nece$se e$t, quia plura faciũt elem\~eta.
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis octaui explanatio._</h>
<p>O <ac a> Mnino autem)</ac> Re$ellit opinionem Platonicorũ circa elementorum figu
ras, o$tendens in primis $i eam, quam hi volunt, elem\~eta $iguram haber\~et,
$ututum vt in natura @erum $patium inane reperiri po$$et. Vtique Mathe-
matica ratione con$tat ex planis tres tantum figuras e$$e, qu\,e locum im-
<mgr>qu\,e figur\,e
ex planis
locum im-
pleant.</mgr>
pleint, nempe trigonum, tetragonum, & hexagonum: ex $olidis autem $i-,
guris duas $olas
pyramidem, & cu
bum. Nece$$e e$t
enim, vt figur\,e,
qu\,e $uperfici\~e cõ-
plent concurr\~etes,
aut quatuor rec-
tos angulos effi-
ciant, aut quatuor
rectis \,equales, $i-
quid\~e eos ad vnũ
punctũ omnes cõ
currere opus e$t;
alioqui planici\~e explere nõ po$$ũt. Sed cũ du\,e line\,e in aliquo pũcto cõcurr\~etes $e mu-
tuò $ecant, õnes anguli, qui quoque versùs circa punctũ illud ab e@s fiunt, aut $unt qua-
tuor recti, aut quatuor rectis \,equales. Nulla e$t autem plana figura, qu\,e ad vnum pun
ctum cum alcera po$sit ita lineas $uas accommodate, vt quaqua ver$us quatuor anguli
recti fiant, aut quatuor rectis \,equales, pr\,eter triangulum, quadratum, & hexagonũ. Pro
indeque h\,e $ol\,e figur\,e $uperficiem complent. At in $olidis pyramides, & cubi dunta-
<mgr>Platonici
quas figu-
ras elemen
tis attri-
buant.</mgr>
xat ita $e coniungunt, vt perfectam efficiant $oliditatem: pyramidesquidem duodecim:
cubi autem octo coniuncti, corpora $olida con$tituunt. Cùm igitur Platonici cubum
terr\,e, pyramidem igni attribuant: aeri verò octaedron, & ico$aedion aqu\,e, qu\,e locum
non complent, con$equens e$t vt in aere & aqua vacuum dent.</p>
</tf>

<pb 376>[res-1444-1-v_0384_376_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<n b> Deinde corpora $implicia vniuer$a figuram $u$cipere in
<mgr>_Tex. 67._</mgr>
loco continenti videntur & maximè aqua & aer: perma
nere igitur elementi figuram, impo{$s}ibile e$t: non enim to-
tum tangeret omni ex parte id, quod continet ip$um. At
$i in aliam vertetur figuram, non vlterius erit aqua, $i ip$a
differebat figura. Quare patet figuras horum definitas
non e{$s}e. <n c> Sed natura hoc ip$um nobis declar are videtur,
quod & con$entaneum e$t rationi. Nam vt & in cœte-
ris informe $ubiectum ip$um e$$e oportet (maximè enim
hoc pacto id, quod omnia $u$cipit, formarifigura$que $u$ci
pere pote$t, vt in Timœo e$t $criptum ) $ic & elementa vt
materiam compo$itorum e$$e putære oportet. Quapropter
& mutari in $e $e mutuò po$$unt, cùm per effectus ip$orum
differentiœ $@parantur. <n d> In$uper, quonam modo genera-
<mgr>_Tex. 68._</mgr>
ri caro & os, aut quoduis compo$itorum corporum pote$t.
Neque enim ex elementis ip$is, quia non fit ex compo$i-
tione continuum, neque ex planis compo$itionem $ubeunti
bus: ip$a enim elementa compo$itione generantur, & non
ea, quœ ex elementis con$tant. <n e> Quare $i qui$piam exac-
tè tales $ententias con$ider are voluerit, & non $ine exac-
ta di$cu{$s}ione probare ac acceptare generationem ex bi$ce
quœ$unt, ha$ce tollere profectò videbit. <n f> At verò & ad
effectus & potentias at que motus, figurœ non$unt accom
<mgr>_Tex. 69._</mgr>
modatœ corporibus, in quœ maximè re$picientes hoc pac-
to figuras ip$as di$tribuere. Veluti cùm ignis facilè $it mo
bilis & calefaciat ac vrat, quidam $pbœram, quidam py-
ramidem ip$um fecerunt. Hœc enim facillimè quid\~e mo-
uentur proptereaquod minima tangunt, minimequ@ $t abi
lia $unt: maximeque verò calefaciunt, maximeq. vrunt
quòd alterum totum angulus e$t, alterum acuti{$s}imum an
gulũ habet. Angulis aut\~e calefaciunt, vt aiunt, ac vrũt.
Primũ igitur vtriq. de motu peccarũt: nãtamet $i figura-
<mgr>_Tex. 70._</mgr>
rum hœ facillimè mobiles $unt, nõ tam\~e ignis motu facilè
mobiles sũt. Motus enim ignis ad $upera fit, at q. recta, hœ
verò facile ea motiõe mobiles sũt, quœ volutio nũcupatur.
</tf>
<tf 2>
<p><ac b> Deinde corpora $implicia)</ac> Alia ratione o$tendit elementa non vindicare certam &
pr\,efixam figuram, nimirum quia videmus vnumquodque eorum contingere vndique
extrcmitatem rei, cui iungitur, & ad illius figur am $e accommodare. Nam $i vas terra,
aqua, aere, aut igni
impleatur, confe$-
tim h\,ec omnia vt
vndique vas tan-
gunt, ita eius for-
mam effigiemque
recipiunt: maxime
vero aer & aqua.</p>
<p><ac c> Sed natura)</ac> De
bere elementa e$$e
talia, vt aliarum re
rum figuras prom
ptè recipiant, o$ten
dit ex eo, quia vt
materia ($icuti de
illa $crip$it in Ti-
m\,eo Plato) talis
e$$e debet, vt ex $e
nulli form\,e addic
ta $it, $ed omnes
in $uum gremium
$ubinde po$sit ad-
mittere@ita conue-
nit elementa, qu\,e
mixtorũ $unt qua-
$i materia, $ic effec
ta e$$e, vt $ine re-
pugnantia ad alio
rum figuras, c\,ere-
ta$que affectiones
$e $e a$fingant.</p>
<p><ac d> In$uper quonã
modo)</ac> Alia ratio-
ne o$tendit non
po$$e elementa de
terminatas, & inde
<mgl>Non po$$e
elem\~eriscõ
uenire inde
lebiles figu
ras.</mgl>
lebiles figuras $er-
uare, quia $i ita e$-
$et non po$$ent in
mi$torum compo-
$ition\~e venire, nec
in vnum continuũ
corpus coale$cere:
quandoquid\~e tam
di$similes figur\,e
inter $e coire ne-
queunt.</p>
<p><ac e> Quare $i qui$piam)</ac> Siquis rem diligenter, & accuratè expenderit, is, inquit, facile
videbit ab his philophis tolli potius, quam defendi rerum generationem.</p>
<p><ac f> At verò & ad affectu@)</ac> O$tendit figuras, quas Platonici elementis aptant, ad eorum
pote$tates, affectiones, motu$que exprimendos (quod vnum maximè videntur $pec-
</tf>

<pb 377>[res-1444-1-v_0385_377_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<n g> Deinde $iterra ideo te$$era e$t, quia $tabilis e$t at que
<mgl>_Tex. 71._</mgl>
manet, non autem vbiuis, $ed $uo in loco manet, ex alieno
verò fertur, ni$i probibeatur, & ignis etiam & catera $i-
mili modo: patet & ignem & elementorum quodque in
alieno quidem loco $phœram aut Pyramidem quidem
e$$e, in proprio vero cubum. <n h> Prœterea $i ignis ob angu-
los calefacit ac vrit, vniuer$a elementa calefaciunt $anè,
<mgl>_Tex. 72._</mgl>
aliud tamen alio for$itan magis. Vniuer$a enim angulos
habent, vt id quod octo, & id, quod duodecim $edium
e$t. Democriti vero $ententia $phœra etiam vrit, quia
quidam angulus e$t. Quare maiore different minoreque
gradu: hoc autem fal$um e$$e patet. Simul etiam acci-
det, & mathematica corpora calefacere, vrereque (&
illa nanque angulos habent & in ip$is indiuidua & sphœ
rœ & cubi & pyramides in$unt) prœ$ertim $i $int indiui-
duœ magnitudines, vti dicunt. Nam $i illa quidem vrunt,
illa vero non vrunt, differentia e$t dicenda. Sed non $ic
$impliciter dicendum e$t, vti dicunt. <n i> Prœterea $i id, quod
<mgl>_Tex. 73._</mgl>
vritur, ignitur; & ignis aut $phœra aut pyramis est, ea
quœ comburuntur, pyramidem fieri aut $phœram nece$$e
e$t. Incidere igitur at que diuidere, $it accidens per ratio-
nem figurœ. Pyramidem vero nece$$ario pyramides face-
re, vel$phœram $phœras, à metis penitus egreditur ratio-
nis. Simile\’{que} e$t, at que $i quispiam gladium in gladios id,
quod diuidit, diuidere cen$eat, aut $erram in $erras. <n K> Prœ
<mgl>_Tex. 74._</mgl>
tereà ad diuidendum $olum igni figuram reddere, ridicu-
lum e{$s}e videtur. Ignis enim congregare magis fines\’{que} in
vnum redigere, quam $egregare videtur. Segregat enim
ea, quœ non eiu$dem generis $unt, congregat autem ea,
quœ $ub eodem genere collocantur, & congregatio quidem,
per $e e$t. Fines enim in vnum cogere at que vnire, ignis ip
$ius e$t: $egregatio vero, peraccidens: congregans enim id,
quod e$t $ub eodem genere id, quod alienũ e$t, excipit.
Quare aut vtrumq. aut potius ad congregandum, figuram
</tf>
<tf 2>
cta$$e) nequaquam ab eis commodè di$tribui. Videlicet igni $ph\,ercam vel pyramr-
dalem figutam dant, quia cum harum figurarum contactus puncto $iat, appo$ite decla
rant celerem ignis motum, $imulq. eius vim adurendi, quia calefactio mteruenta an-
gulorum, vt in
qumat, exercetur.
Verum i$tiu$modi
accommodatiou\~e
ex eo improbat,
quia h\,e figur\,e nõ
ob$eruiunt motui
recto, quo ignis in
proprium $ocum
a$cendit.</p>
<p><ac g> Deinde $i ter-
<mgr>Non rect\~e
accõmoda
ri te$leram
terr\,e.</mgr>
ra)</ac> Quod terr\,e cu
bicam figuram te$
$er\,e non rectè ap-
plicent, ex eo con
cludit, quia licet
h\,ec figura $tabi
litatem de$igner,
qu\,e te@r\,e propria
e$$e videtur: tam\~e
etiam terca, cũ ex-
tra $uum locũ e$t,
motũ $ubit, & alia
elementa, cum na-
tiuis locis potiun
tur, quie$cunt.</p>
<p><ac h> Pr\,eterea $i ig-
<mgr>Ignem nõ
probè dici
adurere pro
pter angu-
los.</mgr>
nis)</ac> Quod nõ pro
be dictum $it ign\~e
propter angulos
adurere, inde con-
firmat, quia $eque
retur alia quoque
elementa calefaci\~e
di vim $ortiri, et$i
minus $orta$$e ve-
hementem, $iquid\~e
etiã alia, $i figura
ta $int, angulos ha
bent, vt octaedrõ,
dodecaedron. Vn-
de & Democritus,
<mgr>Democri-
tus</mgr>
qui ignem $ph\,eri-
cum faciebat, iccirco illum vim calefaciendi habere dixit, quia tota $ph\,era vnus e$t an-
gulus. Quin vero $i ita e$t, vt aiunt, etiam Mathematica corpora calefaciant, cùm ip$a
quoque angulos & figuras obtineant.</p>
<p><ac i> Pt\,eterea $i id, quod vritur)</ac> Qui pyramid\~e vel $ph\,erã igni atrribuunt, ita vt quiditat\~e
ignis in bi$ce figuris ponant, fateri coguntur id, quod in ign\~e conuertitur, $ph\,era, aut
pyramidem fieri. Quod ab$urdũ e$t: licet enim concedamus pyramidi maximè conue-
nite, vt incidat: tamen quod pyramis pyramides gignat, aut $ph\,era $ph\,eras: perinde e$t
ab$u dũ@@ $i quis dicat, id quod en$is $ecat, aut $erra diuidit, in \~e$es aut $erras decidere.</p>
</tf>

<pb 378>[res-1444-1-v_0386_378_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
ignireddere oportebat. <n l> In$uper cùm calidum frigidum\’{que}
<mgr>_text. 75._</mgr>
potentia $int contraria, reddere frigido figuram aliquam
impo{$s}ibile e$t, propterea quòd reddere quidem contra-
@iam figuram oportet. Nihil autem contrarium e$t $igu-
rœ. Quapropter & omnes omittunt hoc, & tamen aut
omnia figuris, aut nihil definire oportebat. <n m> Nonnulli
<mgr>_Tex. 76._</mgr>
autem de potentia ip$ius dicere conati, $ibi ip$is contra-
ria dicunt. Frigidum enim id inquiunt e$$e, quod magna
rum partium e$t, propterea quod premit & per meatus
non tran$it. Patet igitur & caliàum id e$$e, quod tran$it:
iale autem id erit, quod partium $ubtilium e$t. Quare
fit vt paruitate magnitudineque frigidum differat, cali-
dum que, $ed non figuris. Praterea $i pyramides $int in-
œquales, magnœ non ignis erunt, neque figura erit vrendi
cau$a, $ed contrarium. Non differre igitur el@menta fi-
guris ex ijs, quœ diximus, patuit. Cùm autem proprij$-
<mgr>_Tex. 77._</mgr>
$imœ differentiœ corporum per affectus $int, & operationes
at que potentias (cuiu$cumque enim corporis naturalis
opera affectus, potentiasq. dicimus e$$e) primum de his
e$t dicendum, vt po$t horum contemplationem cuiu$que
differentias ad vnum quodque $umamus.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac K> Pr\,etetea ad diurden dum)</ac> Cùm ignis $oleat ea, qu\,e eiu$denm generis $unt, ag-
<mgl>lgnis c@n
g@egat ca,
qu\,e $ant ge
n<grp> eiu@-
dein.</mgl>
gregare, vt au@ partiecalas: qu\,e autem $unt druer$i generis, di$iungere, vt aurum ab
argento, $co@@am à ferro: debaerunt, inquit, $uperiores philo$ophi igni figuram tci-
bu@re non ad di-
uiden $um tautũ:
fed fimul etium
ad congregandũ:
immo & ad hoc
pr\,ecipuè, quando-
quide@ longe pr\,e
$tantius e$t vnire,
guàn diuidere.</p>
<p><ac l> In$aper cùm)</ac> Si
calidum inquit fi-
guram $ibi deter-
minat, nimitum
pyramidem, vel
$ph\,eram: eadem
ratione frigidum
limitabit $ibi $igu
ram: atqui $rigidũ
non pote$t $ibi fi-
guram limitare, ni
$i contrariam ei,
quam habet cali-
dum: ($iquidem
contrariorum con
trari\,e affectiones
$unt) figur\,e autem
nihil contrarium
e$$e pote$t. lgitur
calidum, ac proin
de ignis, nullam obtinet propriam definitamque figuram.</p>
<p><ac m> Nonnulli }</ac> O$tendit Platonicos inter $e pugnantia dicere, cùm enim de po-
<mgl>Platonicos
dicere @pug
nantia.</mgl>
tentia $rigidi, calidique di$putarent, a$$eruerunt calidum paruitate & tenuitate par-
tium vrere, refrigerare autem magnitudine earundem. Quare non iam figuris, v@
antea, $ed magnitudine & exiguitate partium, calidum frigidumque di$terminant.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
VTRVM OMNIA ELEMENTA RO-
tundam habeant figuram, nec ne.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVIBVS ARGVMENTIS NEGATIVA
pars quæ$tionis oftendi videatur.</h>

<pb 379>[res-1444-1-v_0387_379_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. QVÆSTIO I.</rh>
<p>NEgatiua pars huiu$ce controuer$iæ probari poteft
<mgr>Platonis c\~e
tentia de $i
guris ele-
mentorũ.</mgr>
inprimis te$timonio Platonis in Timæo, vbi de
quatuor elementorum figuris di$$erens attribuit
igni tetraedron: aeri octaedron: aquæ Ico$aedron:
terræ Hexaedron, quæ figuræ à rotunda, $eu $phæ-
<mgl>De his figu
ris lege A-
ri$t. $uperio
ribus capi-
tibus.</mgl>
rica omnino diuer$æ $unt vt con$tat ex ijs, quæ do
cet Euclides lib. 13. 14. 15. & 16. Item corporibus,
<mgr>Euclider.</mgr>
quæ in orbem voluuntur conuenit figura circula-
ris, docente Ari$totele libro 1. huius operis cap. 2.
text. 5. & lib. 2. c. 4. à text. 22. & 1. deanima cap. 3. tex. 48. Ergo ijs,
quæ motu recto agitantur, vt elementa, conueniet figura recta non au-
tem rotunda Probatur con$ecutio, tum quia vtrobique videtur æqua
ratio: tum quia figura & motus debent inter $e re$pondere.</p>
<p>Deinde quod terra non obtineat figuram rotundam multis modis
<mgr>Arg. contra
rotũditat\~e
terr\,e.</mgr>
$uadetur. Primùm, quia cùm Sol incipit in horizonte apparere, non $e-
catur à terra in figuram arcus, $ed in figuram planam, quod non aliun-
de videtur prouenire, ni$i quia vt terra plana e$t, ita $ecundũ planum
$ecat. Secundo, $i terra e$$et rotunda, $equeretur mare e$$e altius terra,
quam operit, non $ecus ac aer terra, quam cingit, eleuatior e$t. At quod
mare non $it terra altius iam $upra o$tendimus. Tertiò idem pro-
batur, quia terra admodum e$t inæqualis, vt o$tendunt flumina, quo-
rum nonnulla ab oriente in occidentem: quædam è conuer$o fluunt:
nec enim id accideret, ni$i aliquæ terræ partes ad occa$um, aliæ ad or-
tum decliues, ac depre$$æ forent. Idemque demon$trant tum in$ulæ in
medio mari: tum montium iuga, & vallium cauitates. Cùm interim fi-
gura rotunda nihil angulis fractum, nihil eminens, nihil lacuno$um
patiatur.</p>
<p>Item, quod duo $uperiora elementa aer & ignis non $int rotunda,
<mgr>Arg. contrs
rotũditat\~e
aeris & ig-
nis.</mgr>
$uadetur, quia in ijs partibus à quibus Sol minus di$tat, & vbi concita-
tior e$t cœli motus, vt $ub Æquinoctiali, videtur plus aeris in ignem
verti: & è contrario, a quibus longiùs abe$t, & vbi tardior e$t circulo-
rum vertigo, vt $ub polis, plus ignis in aerem cõmutari: atque ita pro-
fundior e$t ignis regio $ub Æquinoctiali, quam $ub polis: & è conuer$o
aeris tractus profundior e$t $ub polis, quàm $ub Æquinoctiali. Quo
patet hæc elementa non habere rotundam figuram. Idem quoque de
igni priuatim o$tenditur. Nam ignis, cùm a$cendit, paulatim acumi-
natur, & in mucronem de$init, proindeque in natiua $ede, ad quam $ub
ea figura tendit, non rotundam formam, $ed pyramidalem $eruabit.
Vnde Pythagoras, referente Plutarcho 1. de placitis c. 12. docuit ignem
figuram nucis pineæ habere.</p>
<h>ARTICVLVS II.
AFFIRMANTEM CONTROVERSIÆ
partem veram e$$e.</h>

<pb 380>[res-1444-1-v_0388_380_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<p>DIcendum tamen e$t, omnia elementa rotundam figuram
obtinere. Primùm, quia cùm totum vniuer$um globo$um
$it; æquum fuit primarias illius partes ide$t elementa ean-
dem formam $uo modo $ortiri. Deinde, quia & cœle$ti cor-
pore, quod circulare e$t, & circa centrum continentur. Ter
tiò quia cùm natura vnitatis vbique æmula alijs etiam rebus magno-
<mgl>Naturavni
tatis \,emu-
ta.</mgl>
pere rotunditatem, quæ figura maxime vna e$t, procurarit, vt animan-
tium membris, prout cuiu$que ratio ferebat, arborum truncis, fructi-
bus, & la pidibus; eandem quoque elementis attribuere debuit.</p>
<p>Priuatim autem quod terra $it $phærica, multis conuincitur argu-
<mgl>Quibus ra
tionibas cõ
probetur
terr\,e rotun
ditas.</mgl>
<mgr>Ex Vitru-
uio l. 9. c. 6.</mgr>
mentis. Primùm, quia incolæ orientis $urgentia $ydera prius vident,
quàm qui ad occa$um habitant; illisq. priùs, quàm his dies illuce$cit, &
nox ingruit; hæc autem diuer$itas non aliunde prouenit, quàm ex cir-
cuitu terræ alia alijs deteg\~ete, & occultante. Si enim terra e$$et plana,
certe a$trum in puncto orientis con$titutũ, omnibus æqualiter, ac $imul
oriretur. Quod item ex deliquijs a$trorum con$picuum fit. Nam eadem
$olis, aut lunæ Eclyp$is alijs incipit apparere hora diei, vel noctis $ecun
da alijs prima, pro locorum inter$titijs & regionum di$tantia. Vnde re-
fert Plinius 2. Nat. hi$t. c. 70 quo die Alexander Magnus nobili apud
<mgl>Victoria A
lexandri.</mgl>
<mgr>Plinius.</mgr>
Arbela victoria potitus e$t; illic Lunæ deliquiũ vi$um $ecũda noctis ho-
ra, in Sicilia verô initio noctis: & $olis defectũ factum Vip$anio & Fon-
teio con$ulibus notatum in Campania hora diei inter $eptimã & octa-
uam: in Armenia vero inter horam diei decimam & vndecimam.</p>
<p>Quod autem ab Au$tro in Septentrionem rotunda $it terra, argu-
mento e$t, quod ad Septentrion\~e habitantibus aliquæ apparent $tellæ,
quæ ad Au$trũ incolentibus con$picuæ non $unt; vt videre $e referunt
ij qui maria nauigant. Item quia ab Au$tro ad Septentrion\~e euntibus
$tellarũ Septentrionaliũ cel$itudo continuè cre$cit, Au$traliũ decre$cit;
atq. illæ $en$im emergunt, hæ demergũtur. Oppo$itũ verò experiũtur,
qui ad Au$trũ pergunt, quod ni$i in figura pilæ accidere non po$$et.</p>
<p>Rur$us, Idem ex eo $uadetur, quia vmbra, quæ deliquij tempore in
Lupari corpore con$picitur, circularis e$t. Quare cùm illa proijciatur à
terra inter Lunã & Solem interpo$ita, planê colligitur terrã circularem
figurã obtinere: $iquid\~e, vmbra figuram imitatur corporis à quo editur.</p>
<p>Prætereà, Idem confirmat inclinatio, quam terra ad imũ habet, qua-
que ad centrũ vergit. videlicet ea fit, vt pondera non $olũ quanto magis
de$cendunt, tanto magis inter $e coeant; $ed etiam, vt $uis vndiq. nutibus
conglobentur; $ic enim centro viciniora fiunt: quia ex omnibus figuris
$ola $phærica vndique centro æqualiter appropinquat.</p>
<p>Item. Quod terra non habeat $iguram cauam, o$tendit Ptolemæus
<mgl>Prolem.</mgl>
Dict. 1. cap. 4. Nam $icaua e$$et, citiùs orirentur $ydera habitãtibus ad
occa$um quàm ver$us ortum qu\~eadmodũ priùs ijs, qui montiũ iuga, quã
qui deuexaloca incolun, Sol apparet. Item quo quis à Septentrione ad
M<gap>li\~e lõgiùs pergeret, eò po$t $uperatã terræ cauitat\~e plura a$tra illi
ad Arcticũ polum $e $e o$tenderent, pluraq. ei ver$us Meridiem ab$con-

<pb 381>[res-1444-1-v_0389_381_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. QVÆSTIO I.</rh>
derentur, quod experientiæ repugnat. Hinc patet longè à veritate ob
erra$$e antiquos philo$ophos, dũ terræ alias figuras dedere. Inter quos
<mgr>Opiniones
philo$oph.
de figura
terr\,e.</mgr>
Anaximenes men$æ ei $peciem tribuit: Leucippus tympani, Anaximã
der eã la pide\,e colũnæ $imil\~efecit: Democritus di$co, $ed in medio cauã:
Xenophanes verò ex parte inferiori in infinitam profunditatem radi-
ces mi$i$$e credidit.</p>
<p>E$$e verò aquam $imiliter globo$am o$tendunt etiam $uperiora ar-
<mgr>Rationes
pro aqu\,e
rotũditate.</mgr>
gumenta, $i traducantur à mediterraneis ad in$ulanos, & ab ijs, qui in cõ
tinenti iter faciunt ad eos, qui maria traijciunt. Ex his enim alij citiùs,
alij tardiùs $tellarum ortum, & occa$um cernunt; parique modo $e ha-
bent ad cætera, quæ de terræ mole dicebamus. Sed alia quoque magis
propria elemento aquæ ad id probandum indicia $unt. In primis illud
Plinij lib. 2. natural. hi$tor. cap. 65. Eandem figuram & toti aquæ, & eius
<mgl>Plinius.</mgl>
partibus conuenire: partibus autem competere figuram globo$am, $eu
$phæricam, vt multis $ignis proditur. Nãq; dependentes vbique guttæ
paruis globantur orbibus, & pulueri illatæ, frondiumque lanugini im-
po$itæ, ab$oluta rotunditate cernũtur, & in poculis repletis media ma
xime tument. Hanc rationem amplexus quoque e$t Ioannes à $acro
Bo$co 1. cap. $uæ $phæræ. Sed eam è recentioribus nonnulli minimè
approbant, vt Maurolycus in 1. dialogo $uæ Co$mographiæ; proptereà
<mgl>Nõ ita ta-
men vt in
cumulũ a$-
cendat ad
e$$iciendũ
globum di
$tinctũ $u-
pra aquam.
De qua re
$upra li. 2.
@ap. 14. q. 4.
art. 2.</mgl>
quod alio naturæ in$tituto elementum totum, alio gutta rotundam fi
guram affectare videatur; nempe illud, quo $eruet æquilibrium æquali
ter ad centrum vergens; hæc quia inimicam $ibi $iccitatem formidans,
in $e coit, & agglobatur. Non e$t tamen cur prædictam rationem explo
dant; licet enim ob priorem cau$am, quam afferunt, globo$a $it aqua: id
tamen non impedit, quominus etiam ob po$teriorem, eandem figuram
amet. Præ$ertim cùm inclinatio illa ad rotunditatem con$eruandi $ui
gratia, ab ip$a $pecifica forma elementi oriatur, quæ proinde non mi-
nus totam aquam, quàm eius particulas con$equi debet.</p>
<p>Secundò. Quod aqua $it $phærica ex eo cõcluditur, quia alioqui opor
teret eam habere partes aliquas à centro remotiores, atque adeo nõ de-
flueret $emper ad humiliora loca, quod & eius naturæ, & experientiæ
aduer$atur. Vnde etiam intelliges aquam perfectiori modo in globum
coij$$e, quam terram, proptereaquod terræ partes ob $iccitatem non di
<mgl>Le\‘ge de-
mon$trati-
on\~e Ari$t.
hoc libro
text. 31.</mgl>
labuntur ad $ubiectas valles; $ed mutua cohæ$ione aliæ alijs eminent.</p>
<p>Tertiò. Idem confirmat Ptolemæus 1. Almage$ti cap. 4. quia ijs, qui
<mgr>Ptolem\,ens</mgr>
ex alto ad terram nauigant, priùs $e $e o$tendunt montium $ummita-
tates, & præalta turriũ cacumina, ac quo terræ viciniores $unt, eò aper-
tius; quæ in continenti iacent, $e $e illis in a$pectum dant, perinde ac $i
ex aqua $urgerent. Quod non ni$i aquæ tumori a$cribendum videtur.
Verùm hoc experimentum etiam in mediocribus fluuijs ob$eruari cõ-
$ueuit: quos tamen con$tat non ita e$$e in figuram rotundam congloba
tos, vt id propter eorum deuexitatem in tam breui $patio contingat.</p>
<p>Quod verò ad cætera elementa ignem & aerem attinet@c\=o$tat in pri
misignem ex parte conuexa rotundum e$$e, $icuti concauum lunæ, cui

<pb 382>[res-1444-1-v_0390_382_t0]<rh>IN III. LIB. ARISTOTELIS</rh>
proximè cohæret. Ex parte autem inferiori, $eu concaua exi$timatur
ignis, vt ait Fernelius lib. 1. $uæ Co$motheoríæ no $phæricam, $ed oua
<mgr>Ioãnes Gã
dau. J. Met.
q. 4:</mgr>
lem obtinere figuram, ob eam videlicet rationem, quam $uperiùs attigi
mus, quia ad æquatorem maior ignis copia procreatur; $icuti & maior
aeris iuxta polos. Ex quo etiam patet, quid de aeris figura ex parte cõ-
uexa $entiendum $it, cùm conuexa inferioris corporis, & concaua $upe-
rioris $ibi mutuò re$pondeant. Similiter etiam con$tat aerem ex parte
inferiori circularem habere figuram, cùm hanc obtineant duo inferio-
ra elementa, aqua & terra. Itaque habent elem\~eta omnia, aliqua ex par
te, globo$am $peci\~e, non verò perfectè ac $impliciter. Nec audiendi $unt
nonnulli, quos refert Aliacen$is q. 5. in tractatu de $phæra, aientes ign\~e
<mgl>Quorundã
$ent\~etia de
$igura ig-
nis.</mgl>
ex parte concaua e$$e $phæricũ, $icuti ex parte cõuexa; proptereaquod
licet $ub Æquatore multum aeris in ignem conuertatur, ea tamen iac
tura re$arcitur acce$$u aeris è regione polari; ita vt ignis & aer quoad
$uperficies contiguas in globi figuram perpetuò conformentur. Non, in
quam placet hæc lententia, quia non apparet, qua vi aer à polis ver$us
Æquatorem impellatur.</p>
<h>ARTICVLVS III.
DILVVNTVR PRIMI ARTI-
culi argumenta.</h>
<p>NVnc ad primi articuli argumenta re$pondeamus. Ad pri
mum eorum, quæ initio propo$ita $unt, dicendum e$t Pla
ton\~e eiu$q. $ectatores, vt @rant mathematicis hierogly-
phicis a$$ueti eiu$modi figuras elementis attribui$$e, nõ
quod ea circularia e$$e negarent, quibus Plato in Tim\,eo
globo$am figuram dederat; $ed ad aliud quid $ignificandum. Itaque ac
commoda$$e igni tetraedon, $eu pyramidem, propter acumen, mucro-
nemue flammæ afcendentis. Octaedron aeri, quia $icut octaedron, pro-
<mgl>Pigur\,e,
quas Plato
nici elem\~e
tis accõmo
datunt.</mgl>
ximè accedit ad pyramidem; $ic aer igni & leuitate & qualitatum con
uenientia vicinus, cognatusqne e$t. Ico$aedron, aquæ; quod hæc figura
<mgr>Cœlo do
decaedrõ.</mgr>
mobilitate con$imilis $it aquæ. Exaedron, $iue cubum terræ, propter $ta
bilitatem; cubo enim nullum corpus inter regularia ad motũ ineptius
inuenitur. Lege hac de re Alcinoum in librode doctrina Platonis c. 13.
Be$$arionem lib. 1. contra Calumn, Plat. cap. 6. Maurolycum in primo
dialogo $uæ Co$mographiæ.</p>
<p>Ad $ecundum, neganda e$t con$ecutio, & ad eius confirmationem di
cendum, motum rectum non conuenire corpori naturalem $uum $tatũ
obtinenti, $ed ad eum properãti ($i tamen motus naturalis $it) propriã
vero figuram dari corpori $ecundum eius naturalem $tatum. Quo fit,
vt elementis non $it a$ecribnda figura, pro eorũ motu, qua$i illa $it eis
propria) quomodo multæ earũ rationes, quibus Ari$toteles Platonicas
elementorum figuras ca. $uperiori impugnabat, intelligi po$$unt; licet
carum pleræque tantummodo probabiles $int) $ed pro $tatu, quem in

<pb 383>[res-1444-1-v_0391_383_t0]<rh>DE COELO CAP. VIII. QVÆSTIO. I.</rh>
natiua $ede vendicant:corpori verò cœle$ti eadem figura & ad mo-
tum & ad naturalem $tatum accõmoda e$t, quia neque aliunde ad pro
priam $edem tendit, neque ad natura$\~e $tatum recuperandũ mouetur.</p>
<p>Ad primum eorum, quæ probare nitebantur non e$$e globo$am ter
ram, dicendum e$t Solem orientem inter$ecari à terra circulariter, & $i
<mgr>Sol oriens
inter$eca-
tur à terra
circulari-
ter, & $i nõ
ita appare-
at.</mgr>
id nos minimè percipiamus, aliterque a$pectus iudice@. Nam cùm terra
æ$timatione $en$usmulto maior appareat, quã Sol, videtur à Sole ori\~e
te exigua duntaxat terræ particula intercipi, quæ ob ampli$simã ter-
ræ molem recta apparet; quemadmodum & in ea terræ, mari$que por
tione, quam è montium iugis contuemur, quia comparatione totius
terræ, & aquæ nihil momenti obtinet, nullum flexum, aut curuaturam
deprehendimus; $ed totam illam faciem planam iudicamus: videlicet
quanto peripheria maior e$t, tanto minus in eius partibus rotunditas
apparet. Ad $ecundũ neganda e$t co$ecutio: efficiunt enim terra & aqua
vnum globum, & $i terram aqua non ambiat, vt $upra o$tendimus.</p>
<p>Pro explicatione tertij aduertendum e$t id, quod alibi monuimus,
& Auerroes $ecundo huius operis, alijque complures annotarunt, nem-
pe bifariam aliquid dici $phæricũ: vno modo id, quod globo$am $pe-
<mgr>Dupliciter
dici corpus
$ph\,ericum.</mgr>
ciem mathematica ab$olutione vndique perfectam obtinet: à cuius ni
mirum centro omnes lineæ ductæ ad circunferentiam æquales $unt.
Altero id, quod & $i rotundum $it, non tamen ad exactam illam rotun
dita tem peruenit, eo quod partes alias eminentiores, alias depre$siores
$ortiatur: $ic tamen vt illæ ad totum globum comparatæ parũ habeãt
momenti. Cùm igitur terrã globo ã pronuntianius, hoc $ecundo dunta
xat modo rotunditatem accipimus. Nã prior\~e illã rotunditat\~e, montiũ
altitudo, & deuexitas valliũ impediunt: po$teriorem verò minime. Vn-
de & in lunæ deliquio vmbra, quã terra iacit, rotunda con$prcitnr, nihil
<mgl>Vmbra pro
iecta a ter-
ra in lun\,e
deliquioro
tunda.</mgl>
vmbræ rotunditat\~e impediente partiũ terræ inæqualitate. Ex quo pa
tet $olutio argumenti, tantum enim probat terram non e$$e ad normã
globi mathematici rotundam, quod non inficiamur.</p>
<p>Id verò, quod aquæ rotunditatem oppugnabat, facile $oluet, qui di-
xerit aquam $en$uum iudicio videri planam, quia in parte exigua am
pli$simi circuli non deprehenditur curuitas: ac tanto minus, quanto cir
culus maior e$t. Id autem, quod è terra & mari a$picimus, comparatio-
ne totius terræ & maris, tantillum quidpiam exi$tit, vt $upra diximus.
Denique ad primum & $ecundum, quæ probare contendebant, duo $u
periora elementa non e$$e circularia, quid re$pondendum $it ex dictis
con$tat.</p>
<h>TERTII LIBRI FINIS.</h>

<pb 384>[res-1444-1-v_0392_384_t0]
<h>IN LIBRVM
QVARTVM ARISTOTELIS
DE COELO.</h>
<h>Proœmium.</h>
<p>DI$putationem de quatuor vulgatis mundi elemen
tis $uperiùs in$titutam, & ad huiu$ce di$ciplinæ ab
<mgl>Libri $co-
pus.</mgl>
$olutionem omnino nece$$ariam per$equitur hoc
in libro Ari$toteles. Ac quemadmodum initio pri
mi libri ex proprietate motus circularis docuit cœ
lum e$$e, eiu$que naturam & affectiones o$t\~edit, ita
nunc in elementorum cognitionem ex differentijs
motus recti deducit. Etenim cùm natura, vt ex $e-
cundo phy$icæ Au$cultationis patet, nihil aliud $it, quàm principium
motus & quietis eius, in quo ine$t, nulla methodus in phy$icarum retum
contemplatione naturali philo$opho conuenientior e$$e pote$t, quàm
ea, qua cuiu$que naturalis corporis vim ex eo motu, qui ei nanuræ lege
accommodatus e$t, inue$tigat. Porrò quia naturalis motus quo $ur$um
& deor$um itur, non conuenit elementis, ni$i qua leuia & grauia $unt, $i
ne interuentu leuitatis & grauitatis, iccirco de leui & graui ex profe$$o
& accuratè hoc in libro agit Ari$toteles. Ac primùm declarat quid $im
<mgl>Partitio li
bri.</mgl>
pliciter graue, quid leue dicatur, quæque $int illa, quæ aliorum compa-
ratione nunc grauia, nunc leuia appellantur. Tum veterum opiniones
de grauitate & leuitate ad examen vocat. Po$tea cau$as di$quirit, cur
alia $emper in $uperum locum tendant, alia in inferum. Quartò
di$crimen $tatuit inter duo extrema elementa terram atque
ignem: & duo media aquam & aerem. Tandem alia
quædam ad eorum motum $pectantia
ab$oluit.</p>

<pb 385>[res-1444-1-v_0393_385_t0]<rh>DE COELO CAP. I. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
<h>_ARISTOTELIS DE COELO_
_LIBER QVARTVS._</h>
<h>CAP. I.</h>
<p>_D_E <n a> graui autem, at que leui quid e$t vtrumque,
<mgl>_text. 1._</mgl>
& quænam e$t natura ip$ornm, con$ideremus opor-
tet. & propter quam cau$am ha$ce potentias habent: con
templatio enim de ip$is, $ermonihus e$t accommodat a de
motu. Graue enim, & leue ex eo dicimus, quia aliquo
<mgl>_text. 2._</mgl>
modo naturaliter moueri pote$t: operationibus autem ip-
$orum @nomina po$ita non $unt, ni$i qui$piam putet tale
e$$e ip$um momentum. Quia verò naturalis tractatio
e$t de motu; hœc autem motus qua$i fomenta quœdam
in $e ip$is habent, ideò vniuer$i quidem potentijs ip$o-
rum vtuntur, non tamen ni$i pauci definiuere. Vi$is igi-
tur hi$ce primùm, quœ ah altjs dicta $unt, allatis etiam
dubitationibus, quœ ad hanc con$iderationem $unt ne-
ce$$ariœ, id deinde dicamus, quod nobis de ip$is vide-
tur. <n b> Grauia lcuiaque partim $impliciter, partim ad
<mgl>_text. 3._</mgl>
aliud dicuntur. Eorum enim, quœ pondus habent, aliud
leuius, aliud grauius dicimus e$$e: vt æs grauius dicimus
ligno. De his, quœ ab$olutè dicuntur, nihil à veteribas
dictum e$t: $ed de hi$ce, quœ ad aliud dicuntur. Non enim
dicunt quid e$t ip$um graue, & quid est ip$um leue, $ed
quid est ip$um grauius, & quid e$t ip$um leuius in hi$-
ce, quœ pondus habent. Id autem, quod dicimus, magis
<mgl>_text. 4._</mgl>
dilucidum hoc pacto fiet. Quœdam enim à medio $emper,
quœdam ad medium $emper apta $unt ferri. Horum au-
tem id quidem, quod à medio fertur $ur$um: id autem,
quod ad medium fertur, deor$um dicimus ferri. <n c> Ab$ur-
dũ e$t enim in cœlo non exi$timare aliquid $upra, aliquid
infra e$$e, quemadmodum quidam cen$ent. Non enim e$$e
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis primi explanatio.</h>
<p>DE <ac a> graui autem }</ac> Cum elementa con$iderari po$sint tum quatenus agen
di & patiendi vim habent, & ex eorũ concretione mi$ta corpora oriun-
tur, tum prout in loca $uperiora, aut inferiora leuitatis, aut grauitatis
impul$u tendunt: po$teriorem hanc contemplationem $ibi hoc in libro
Ari$toteles proponit, & quam $it Naturalis philo$ophi propria, decla-
rat, cum phy$ica
<mgr>Phy$ica di$
ceptatiocir
ca motum.</mgr>
d$$ceptatio circa
motum pr\,ecipu\~e
ver$etur, & corpo
ra grauia leu'aque
nuncup\~etur ea, qui
bus mou\~edi actio
nes in$unt, tamet$i
huiu$modi actio-
nes proprijs no-
minibus careant,
ni$i quis appellet
ξοπὶν, quod ta-
men inclination\~e
$eu propen$ionem
talium corporum,
non verò eo@um
actionem propri\~e
de$ignat.</p>
<p><ac b> Grauia leuiaq)</ac>
Docergraue & le-
ue bifariam dici.
Aliud enim $impli
citer tale e$t, aliud
cõparat\~e Deinde
veteres repiehen-
d t, quod granis &
lcuis $ignificatio-
<mgr>Vete@ũ @hi
lo$ophorũ
reprehe$io.</mgr>
nem vnam attige
rint, alieram omui
no pr\,eterierint: cũ
pr\,eter ea, qu\,e com
paratè grauia & le
uia $unt, de quibus
illi egerũt, negari
nõ po$s t alia e$$e
ab$olutc talia, ne-
pe qu\,e natur\,e vi
in mediũ tendunt,
& qu\,e à medio in
$ublime feruatur.</p>
<p><ac c> Ab$urdum }</ac> Cõ
<mgr>Anaximan
der.</mgr>
memorat error\~e quorundam exi$timantium non dari in mundo $uperi & in$eri loci
differentias. Anaximander enim & Democritus quia mundũ infinitum con$tituerunt,
<mgr>Democrit.</mgr>
& in infinito non $unt extrema, qu\,e nominibus $uperi & infimi loci importã:ur, i$t:u$-
modi locotum varietatem negabant. Plato etiam quod mundum in $ph\,ericã $iguram
<mgr>Plato.</mgr>
conglobatum, atque adeo $ibi $imilem videret, docuit in Tim\,eo non dari $ur$um &
</tf>

<pb 386>[res-1444-1-v_0394_386_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
aliud $uperum, aliud inferum dicunt; $i cmni ex parte $i-
mile e$t & vndi\’{que} qui$que gradiens aduer$is ip$e $ibi pedi-
bus erit. <n d> Nos autem ip$um vniuer$i extremum $upra di
cemus, quod quidem & po$itione e$t $uprà & ip$a natura
primum. Cum aut\~e ip$ius cœli, & quid extremũ & mediũ
<mgr>_Tex. 5._</mgr>
$it; patet & $uprà e$$e, at que infra, quemadmodũ & multi
dicunt: verùm non $atis. Huius aut\~e cau$a e$t, cœlũ ip$os
non omni ex parte $imile e$$e, $ed vnum tantum id hemi$-
phœrium e$$e, quod $upra nos e$t, putare. Quòd $i $ump$e-
runt omni ex parte tale, & mediũ ad vniuer$um $imiliter
habere, illud quid\~e $uperum, medium autem inferum e$$e
dicent. <n e> Id igitur ab$olutè dicimus leue, quod $ur$um ad
<mgr>_tex. 6._</mgr>
exiremum\’{que} fertur: id graue, quod $impliciter deor$um,
at que ad medium fertur. Ad aliud autem leue ac leuius
id e$$e dicimus, quod aliquo natura deor$um cel. rius fer-
tur, vtri$que pondus habentibus, œqualem que molem.</p>
</tf>
<tf 2>
deor$um, qu\,e contratia & di$imilia $unt. Maximè cùm terra ob rotunditatem in eam
figuram $it compo$ica, vt $i quis ip$am peragret eò deuenire po$sit, vnde premat ad-
uer$a ve$tigia $ibi ip$i dum in alia terr\,e parte exi$tebat.</p>
<p><ac d> Nos aute)</ac> Er-
ro$em illũ ex eo
cõfutat, quia cùm
in mũdo detur ali
qua pars ext@ema,
qu\,e $ecundũ natu
ram & can$alit@ t\~e
reliquis e$t prior,
vnde videlicet mo
tus $ubluna@ũ cor
porum dep\~edet, ni
mirum regio cœle
$tis, certe extr@mi-
tas, qu\,e ad eius cõ
cauum e$t $ur$um
dicetur, deor$um
verò id, quod ei
re$põ detin medio
vniuet$i. Quod &
<mgl>Quidã cœ
lo rotundã
figuram ne
garunt.</mgl>
quidã philo$ophi
intellexere, et$i a-
lioqui decapti fue
rint exi$timantes
cœlum non vndique globo$um e$$e, & in orbis ab$oluti $peciem conformatum, $ed
hemi$ph\,erio dumtaxat conclu$um.</p>
<p><ac e> Id igitur)</ac> Ex dictis colligit definition\~e grauis & lcuis tam eius quod ab$olutè tale
e$t, qua quod per cõparation\~e dicitur. Qu\,e definitiones in progre$$u à nobis exp\~ed\~etur.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. II.</h>
<p>_E_ <n a> Orum igitur, qui priùs ad horum con$ideration\~e ve-
<mgr>_Text. 7._</mgr>
nerunt, plurimi penè de leuibus hoc pacto grauibus\’{que}
$olis dixere. quorum alterum, vtri$q. pondus habentibus,
altero lcuius e$t. De hoc autem pacto graui, leuiq. facta
con$ideratione, de $impliciter ctiam leui grauiq. determi-
natum à $e fui$$e putant: $ermo tamen ad ip$a non accom-
modatur. Hoc autem per$picuũ magis erit, $i vlierius pro-
grediamur. <n b> Quidã enim deleuiore, grauioreq. $ic dicũt,
<mgr>_Text. 8._</mgr>
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis $ecundi explanatio.</h>
<p>E <ac a> Orum igitur)</ac> Cum multi è $uperioribus philo$ophis ad grauiũ
& leuium corporum tractationem animum adiecerint, nullus eo-
rum quid ab$olucè graue, aut leue $it, expo$uit: $ed de his di$pu-
<mgl>Veterũ in
curia in ex
plicãda na
turagrauiũ
& leuium.</mgl>
tarunt, qu\,e comparate talia dicerentut, hoc e$t, grauia cõparatione
leuium: leuia comparatione grauium, propo$iti@ q. V. C. duobus
corporibus, qu\,e grauitate pollere@t, vtrum eorũ grauius e$$et di$-
quirebant: $icq. putabant $e quidnam $impliciter graue, & leue fo-
ret enoda$$e.</p>
<p><ac b> Quidam enim)</ac>
<mgl>Sententia
Platonis.</mgl>
Refert ex Tim\,eo
opinionem Plato
nis, qui dicebat id
e$$e grauius, quod
ex pluribus eiu$d\~e
generis partibuscõ
$tat: id leuiusquod
ex paucioribus, i-
deoque maiorem
aquã e$$e grauio-
tem, quia ex pluribus aqu\,e pattibus con$iituta $it: quemadmodum & plumbum maius,
grauius e$$e $olet, c\,eteraq. metalla eodem modo, & ligna atque alia id genus pro exu-
perantia partium in vnoquoque exi$tentium. Aiebat etiam Plato corpora ex planis &
</tf>

<pb 387>[res-1444-1-v_0395_387_t0]<rh>DE COELO CAP. II. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
vt in Timœo e$t $criptum. Grauius quidem id e$$e, quod
ex ei$dem paucioribus con$tat. Leuius autem id, quod
ex ei$dem paucioribus con$tat. Quemadmodum plumbo
plumbũ, & œs œre maius, grauius e$t. Similiter & vnum
quodq. cœterorũ, $imiliũ forma: in exce$sione enim œqua-
lium partium, quodq. grauius e$t. Eodem modo lignũ &
plumbum dicunt. Ex quibu$dam enim ei$dem omnia cor
pora & vna materia e$$e aiunt, $ed non videri. <n c> Sic aut\~e
definitis, non dictum e$t de $impliciter leui atque graui.
Nunc enim ignis quidem $emper e$t leuis, $ur$umq fertur.
Terra vero ac terrea cuncta, deor$um atque ad medium
ip$um. Quare non ob triangulorũ pa@citatem ex quibus
quodq, ip$orum con$tare dicunt, ignis aptus e$t $ur$um fer
ri: maior eo enim minus vtiq. moueretur, & grauior e$$et
<mgl>_text. 9._</mgl>
cum pluribus ex triangulis con$tet. Nunc autem contra-
riũ $anè videtur. Quo enim maior e$t, eo leuior e$t, & $ur
$um celerius fertur. De $upero etiam loco deor$um paruas
<mgl>_text. 10._</mgl>
ignis celerius & tardius magnus fertur. <n d> In$uper, cùm id,
quod pauciora habet ea, quœ $unt generis eiu$dem, leuius
e$$e; id verò, quod habet plura, granius e$$e dicant, acr\~e au
tem & ign\~e ac aquam ex ei$dem afferant triangulis e$$e,
$ed paucitate multitudineq. differre, quapropter aliud ip-
$orũ leuius, aliud grauius e{$s}e: aliqua $anè multit udo aeris
erit, quœ grauior erit aqua: at totum contrariũ accidit.
Semper enim maior aer magis $ur$um fertur, & omnino
<mgl>_text. 11._</mgl>
pars quœuis aeris $ur$um ex aquafertur. Quidã igitur
ita de graui, leuiq. definierunt. <n e> Quibu$dã aut\~e non $atis
vi$um e$t hoc pacto diuidere, $ed quãuis œtate vetu$tiores
e{$s}ent, de hi$ce tam\~e, quœ nũc $unt dicta, modo magisnouo
intellexerũt. Nõnullananq. corporamole quid\~e minora,
$ed grauiora e{$s}e videntur. Patet igitur nõ $atis e$$e, ex œ-
qualibus ip$is primis ea quœ $unt póderis œqualis, dicere
<mgl>_text. 12._</mgl>
cõ$tare: e{$s}ent enim œqualia mole. Maius aut\~e ip$orū gra
uius e$$e, ab$urdum quidem e$t hi$ce dicere, quiprima ip$a
ac indiuidua, ex quibus ea corporum con$tant, quœ põdus
habent, plana inquiunt e{$s}e:y autem, qui $olida e$$e dicunt
magis dicere po{$s}unt. <n f> Compo$itorũ vero quoniã $ingula
</tf>
<tf 2>
triangulis confiari, & vt quodq. grauius e$t, ita plura in $e triangula cohibere.</p>
<p><ac c> Sic autem definitis)</ac> Platonis $ententiam reprehendit quod nullam de corpore $im-
<mgr>Coargui-
tur.</mgr>
pliciter graui, & leui menrionem faciat: cum tamen h\,ec c\,eteris natura ptiora $int. Tum
probat nõ e$$e cor
pora grauia ob tri
angulorũ multitu
dinem, alioqui ma
ior ignis plus gra-
uitatis, minor pl@s
haberet leuitatis@
quod experienti\,e
repugnat, cum ma
ior celeriùs a$cen-
dat, tardiù de$cen
dat: & è contrario
minor.</p>
<p><ac d> In$uper cum}</ac>
Eandem $ententiã
ea ratione coar-
guit, quia cum po-
nat elem\~eta ex ei$
dem triangulis cõ
$tare, fict vt maior
portio aeris graui
or $it, quàm aqu\,e,
cuius oppo$itũ $en
$u pater, cùm aer
locum $uperiorem
cape$$at, aqua infe
tio@em.</p>
<p><ac e> Quiba$dã)</ac> De-
<mgr>Opinio De
mocrui, &
Leucippi.</mgr>
mocritus & Leu-
cippus, qui ex in$e
ctilibus & $olidis
omnia compone-
bant, arbitran $unt
cau$am grauit, tis
& leuitatis e$$e $o
lida in aliorũ com
po$ition\~e vemen-
tia, qui propiús ad
veritatem ac e$$e-
te, qua@, qu@ id ad
$uperficierum mul
titudinem, vel pau
citatem referebãt:
tum quia contra
Platoms $ententiã
po$uere corpora \,e
quali magnitudine
di$parem grauitatem $ortiri: tum quia corpora $olida aliquam $ibi vendicant grauita-
tem aut leuitatem, nullam verò ex $e triangula & $uperificies Plaronic\,e.</p>
<p><ac f> Compo$itorum)</ac> Cùm Democritus, & Leucippus vider\~et etiã contra $e facere illud,
nimirum corpora maiora interdum leuiora exi$tere, & contrà, minora magis grauia
</tf>

<pb 388>[res-1444-1-v_0396_388_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
non hoc modo $e $e habere videntur, $ed multa grauioræ
minora mole e$$e videmus, quemadmodum œs, lana, aliam
quidem cau$am & putant e$$e & aiunt. Vacuum enim cõ
<mgr>_Text. 13._</mgr>
prehen$um leuare corpora dicunt, & interdum maiora fa
cere leuiora, cũ plus habeant, vt inquiunt, vacui: propterea
& molem habere maiorem ex œqualibus $olidis per$œpe,
aut ex minoribus compo$ita dicunt. & omninò cuilibet le
uiori plus ine$$e vacui, cau$am aiunt e$$e. Dicunt igitur
hoc modo deip$is: <n g> Sed addant nece$$e e$t qui hoc pacto de
<mgr>_Text. 14._</mgr>
finiunt, $i $it quippiam leuius, non $olum vacui plus, $ed &
$olidi minus habere. Si enim talem ration\~e excedet, l@uius
$anè non erit: ob id enim ip$um & ign\~e inquiunt leui{$s}imũ
e$$e, quia vacui plurimũ habet: eueniet igitur magnũ aurũ
plus habens vacui igne paruo leuius e$$e, ni$i & $olidũ ip$ũ
habuerit multiplex. Quare hoc e$t dicendũ. <n h> Quidam
<mgr>_Text. 15_</mgr>
igitur eorum, qui non inquiũt vacuũ e$$e, nihil de leui gra-
ui\’{que} determinarunt, vt Anaxagoras & Empedocles. Qui
verò determinarunt quid\~e non dicunt aut\~e vacuum e$$e,
nihil dixere cur alia corporum leuia, alia grauia $unt: &
alia $ur$um, alia deor$um $emper feruntur. Nullã præterea
de hoc mentionem fecerunt, nonnulla inquã corporum ma
ior\~e molem, leuiora minoribus e$$e. Neque patet ex hi$ce,
quœ dicta $unt, quonam pacto fiet, vt ip$i con$entanca di-
cant ijs, quœ apparent. <n i> Eos etiam, qui leuitatis ignis cau
<mgr>_Text. 16._</mgr>
$am vacui multitudinem inauiunt e$$e, ei$d\~e obnoxios dif-
ficultatibus e$$e nece$$e e$t. Minus enim cœteris corpori-
bus $olidi & vacui plus habebit. Attam\~e erit ignis aliqua
multitudo, in qua $olidum & plenũea, quœ continentur in
aliqua paruaterra, $olida exuperabit. Quod & $i vacui di
xerint, quonã modo definient ip$um $impliciter graue? aut
enim hoc, quod plurima $olidorũ habet, aut hoc quod vacui
minus habet. Siigitur hoc dicent modo, crit quœdã terra
adeò parua, vt in illa minus $it $olidorũ, quã magno in ig-
ne. Similiter $i vacuo etiã definiant, erit quippiã eorum,
</tf>
<tf 2>
e$$e, addiderunt leuitatem prouenire à vacuo corporibus intercepto, grauitatem, à ple-
<mgl>Vacui a$$er
tores.</mgl>
no, & tanto corpora e$$e leuiora quanto maius $patium inane intra $e cohibent.</p>
<p><ac g> Sed addant)</ac> Improbat $uperiorum philo$ophorum dicta. inprimis quod nequa-
quam rei propo$it\,e plenam rationem afferant: nec enim $at erat dicere maius $olidum
in corporibus e$$e
cau$ã maioris gra
uitatis, & maius va
cuum leuitatis ma
ioris: $ed addere
oportuit id, quod
habet m@ius $oli-
dum cum minori
vacuo e$$e graui-
us, & quod maius
vacuum obtinet,
cũ minori $olido
leuiuse$$e. Alioqui
magnum auti põ-
dus cùm maiorem
vacui copiam in$e
cohibeat leuius e-
tit, quàm ignis
perexiguus.</p>
<p><ac h> Quidam igitur
eorum)</ac> Ex ijs, qui
vacuum negarunt
ait quo$dam nihil
<mgl>Qui vacuũ
negarunt.</mgl>
omnino de graui-
tate, aut leuitate
memini$$e: alios
non explica$$e cau
$am, cur alia cor-
pora leuitate, alia
grauitate $int pr\,e-
dita: alia in $upe-
rum, alia in inferũ
locum tendant it\~e
cur qu\,edã corpo-
ra maiora magis
leuia exi$tant, quã
qu\,e multo mino-
rem hab\~et magni-
tudinem. Additq.
non cõ$tare ex eo
rum di$putationi-
bus, quonã pacto
$alua atque inte-
gra maneant non
nulla, qu\,e circa $ubiectam materiam con$picua $unt.</p>
<p><ac i> Eos etiam)</ac> A$terit eos, qui ad vacuum confugiunt, in ea$dem dif$icultates eademq.
<mgl>Vacui mul
titudinem
non po$$e
e$$e cau$am
leuitatis.</mgl>
ab$uida incurrere, in qu\,e Plato. Si enim multum vacui $it cau$a leuitatis igne\,e, aliqua
ignis multitudo inuen@etur, in qua $olidi & pleni tanta $it copia, vt eam $oliditatem,
qu\,e @n exigua portione terr\,e in$id@t. exuperet, atque ita plurimus ignis erit parua ter-
ta grauior. Quod $i re$pondeant e$to in igne $oliditas tanta e$$e po$sit, vt exigu\,e
</tf>

<pb 389>[res-1444-1-v_0397_389_t0]<rh>DE COELO CAP. II. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
quœ $emper deor$um ferũtur leuius eo quod $impliciter e$t
leue, $emperque fertur ad $upera loca. Quod quid\~e e$t im-
po{$s}ibile. Id enim, quod ab$olutè e$t leue, leuius e$t $emper
hi$ce, quœ pondus habent, ac deor$um feruntur. Id autem
quod e$t leuius, non $emper e$t leue, proptereà & in hi$ce,
quœ pondus habent, aliud alio leuius dicitur e$$e, vt aqua
terra. <n K> At verò neque hoc vacuum, inquam, rationem
ad plenum babere, $ufficiens ad $oluendam dubitationem
e$$e videtur. Accidet enim & hunc modum dicentibus, ip
$um identidem impo{$s}ibile. In maiore enim igne at q. mi-
nore, eandem $olidum ad vacuum rationem habebit. At
maior ignis minore $ur$um celeriùs fertur, & maius aurũ,
plumbumque celeriùs deor$um mouetur & cœterorũ quo-
que $imili modo, quœ pondus habent. At hoc accidere pro
fectò non oportebat, $i hoc pacto graue, leueque e$t defini-
tum. Ab$ur dum autem & $i ob vacuum quidem $ur$um
<mgl>_Tex. 17._</mgl>
ferantur; vacuum autem ip$um non $ur$um feratur. At
verò $i vacuum quidem aptum e$t $ur$um ferri, plenum ve
rò deor$um, at que ob hoc vtriu$qne lationis $unt cœteris
cau$œ, nihil de compo$itis con$iderare oportebat, cur alia
corporum grauia, alia leuia $unt: $ed de his ip$is dicere, cur
leue alterum est, alterum pondus habet: & in$uper quœnã
e$t cau$a, vt plenum vacuumque non di$tent. Vacat aut\~e
<mgl>_Tex. 18._</mgl>
ratione, & locum vacuo facere, qua$i ip$um locus quidam
non $it. Quod $i vacuum mouetur, e$$e quendam ip$ius lo-
cum è quo, & ad qu\~e mutatur, nece$$e e$t: & in$uper quid
nam ip$ius motus est cau$a? Non e$t enim vacuum ipsũ:
non enim $olum ip$um, $ed $olidum etiam mouetur. <n l> Simi-
<mgl>_Tex. 19._</mgl>
liter ab$ur da accidunt, & $i quispiam aliter definit, mag-
nitudine paruit ateque faciens grauiora leuioraq. & alio
quouis extruens modo, vniuer$is modò eadem materies a$
$ignetur, aut plures quidem, $ubcontrariœ tamen. Nam
$i vna $it, non erit graue $impliciter at que leue, quemad-
modum ijs accidit, qui ex triangulis con$tit uunt elemen-
ta: $in contrariœ $int, vt ij, qui vacuum plerumque dicunt,
dici non pote$t quam ob cau$am ea, quœ $unt inter $impli-
citer grauia leuiaque, grauiora leuior aque $unt inter $e $e
& $implicibus etiam ip$is. Magnitudine autem paruita
<mgl>_Tex. 20._</mgl>
</tf>
<tf 2>
terr\,e $oliditatem vincat: tamen adhuc tantum inanis in eo re$idere, vt non $inat ip$um
exigua terra gra-
uiorem e$$e: dicãt,
inquit Ari$toteles,
qua ratione qued
$impliciter graue,
aut quod $implici
ter leue e$t, defini-
re oporteat. Qu\,e
cũ inter $e di$tin-
guere nõ po$sint,
pater eos à ve. ita-
te aberraffe.</p>
<p><n K> At verò neque
hoc}</ac> Proponit ab
$urda, qu\,e exi$tent
$iquis dicat inane
& $olidũ non $im
pliciter leuitatis &
grauitatis cau$am
e$$e: $ed in graui
atque leui corpo-
re $oliditatem &
inanitat\~e propor-
tione re$ponde@e:
vtquemadmodum
in eo, quod $impli
citer graue e$t, ma
<mgr>Ab$urda,
qu\,e Demo
criti op\’r-
nionem cõ
$equuntur.</mgr>
ior $oliditas, &
minor inanitas re
peritur: ita etiam
in eo, quod e$t $im
pliciter leue mai-
or inanitas & mi-
nor $oliditas in$it.
Deinde colligit in
commoda, qu\,e De
mocriti $ententiã
priuatim $equun-
tur.</p>
<p><ac l> Similiter & ab
<mgr>Aliorũ pla
citũ de cau
$a grauita-
tis, & lcui-
tatis.</mgr>
$urda }</ac> Aliorũ opi-
nio fuit grauitatis
& leuitatis causã
e$$e magnitudin\~e
& paruitatem $ub
vna materia aut
pluribus inter $e
contrarijs. Quidã
enim corporibus
vnum principium materiale $uppo$uerunt, vt aquam vel aerem: alij plura eaque pugna-
tia, veluti rarum & den$um, qua de re $atis multa in primo phy $ic\,e au$cultationis lib.
Hanc opinionem con$utat ex eo, quia $i cau$am grauitatis & leuitatis in vno materia-
li principio con$tituant, non erit (vt in Platonis $ententia dicebamus) aliud corpus fim
</tf>

<pb 390>[res-1444-1-v_0398_390_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
uitateque definire, figmento quidem magis, quàm priora
e$t $imile. Sed quia differentiam elementorum facere po-
te$t $ecurius ad anteriores dubitationes $e habet. Ei verò,
qui naturam vnam eorum facit, quœ magnitudine diffe-
runt, idem accidere quœ hi$ce accidunt, qui materiam fa
ciunt vnam, nece$$e e$t: & neque leue quicquam $implici-
ter e$$e, neque ferri$ur $um, $ed aut po$terius ferri, aut ex-
trudi, <n m> & multa parua paucis magnis grauiora e$$e.
Quòd $i hoc erit, accidet magnum aerem, magnumque ig
nem aqua terraque parua grauiorem e$$e: quod quidem fie
ri nequit. Ea igitur, quœ ab alijs $unt dicta, hœc $unt, at q.
hoc modo dicuntur.</p>
</tf>
<tf 2>
plic@ter leue: quia tunc nulla huiu$ce varietatis ratio in natura dabitur: $iquidem ta
le principium, vt ip$i aiunt, e$t vnum tantum è quartuor elementis, vel aliud quid $imi
le. Quod $i in multa principia eaque contraria (vt vacui & $olidi a$$ercores, de quibus
paulo ante) cau-
$am pr\,edict\,e gra-
uitatis & leuitatis
conferant, V. G. in
rarum & den$um,
ctiam tunc non a$
$ignatur ab eis ido
nea ratio, cur ali-
ud corpus $impli-
citer graue, aliud
$impliciter leue
$ir, alia compara-
tè In eo tam\~e h\,ec
$ententia ita expli
cata minus a vero
abe$t, quod $ecun-
dum cõtrariorum
di$tinction\~e, quã
admittit, tueri poterit quaternarium numerum elementorum, qu\,e contrarijs con$tât
qualitatibus.</p>
<p><ac m> Et multa parua)</ac> Non po$$e grauitatem à $ola magnitudine profici$ci ex eo con-
cludit, quia alioqui $equeretur multas partes tenuiores paucis cra$sioribus $emper gra-
uiores e$$e. Atque ita magna aeris copia & ignis, paruam aqu\,e & terr\,e portionem gra-
nitate vincerent, quod experienti\,e repugnat.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. III.</h>
<p>_N_ <n a> Os aut\~e primum id definiamus oportet, quo de ma
ximè quidam dubitant, cur alia corporum $ur$um
<mgr>_Tex. 21._</mgr>
alia deor$um $emper, alia $ur$um, dcor$umque $ecundũ na-
turã feruntur. Deinde graui leuique at que affectibus hi$-
ce, qui circæ ip$a accidunt, quã ob cau$am fiunt dicamus.
De hoc itaque, ferri inquam vnumquodque $uum in locũ
perinde at que de cœteris generationibus exi$timandũ e$$e
videtur. Nam cum tres $unt motus, alius in magnitudi-
ne, alius in forma, alius in loco: in horum quoque mutatio-
<mgr>_Tex. 22._</mgr>
nem è contrarijs in contraria at que in media fieri, & non
</tf>
<tf 2>
<h>_Capitis tertij explanatio._</h>
<p>NOs <ac a> autem)</ac> Confutatis more $uo veterum philo$ophorum $ent\~etijs
de graui & leui, accedit ad propriam opinionem explicandam Ac pri
mum qu\,e cau$a $it cur alia corpora in locum $uperum, alia in inferũ
in$ita inc$inatione perpetuo $erantur inquirit. Et quoniã motus om
nes, vt definitione conueniunt, ita proportionem quandam inter $e
habent, monet perinde iudicandum e$$e de latione corporum grauiũ
& leuium, qu\,e ter
minatur ad locũ,
$icuti de motu al-
terationis, qui ad
qualitatem, & de
motu accretionis,
qui ad quantitat\~e
pergit. Etenim qu\~e
<mgl>Motus in-
ter contra-
ria.</mgl>
admodum quili-
bet horũ ver$atur
inter cõtratia, $eu
media: & nõ è quo
uis in quoduis té
dit, ita & latio.
Pr\,eterea vt non
quodlibet corpus accre$cit, vel alteratur: $ed qu\,edam alterationem & accrementum $u-
beunt, vt viuentia:alia minimè, vt corpora cœle$tia: ita non omnia corpora ad motum
<mgl>Motus gra
uium, & le
uium à ge-
nerante.</mgl>
$ur$um & deor$um apta $unt, $ed certa & determinata, nimirum grauia & leuia, qu\,e
$unt in potentia ad eos motus, vt ad $uum actum perfectionemque: nec à quolibet mo
ueri queunt, $ed à definito motore: co videlicet, qui grauitatem & leuitatem eis indit.
</tf>

<pb 391>[res-1444-1-v_0399_391_t0]<rh>DE COELO CAP. III. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
in quoduis cuiu$uis mutationem e$$e videmus. Simili mo-
do neque motiuũ cuiu$uis quoduis, $ed vt alterabile ac ac-
cre$cibile $unt diuer$a, $ic & alteratiuum ac accre$citiuũ.
Eodem modo & loco motiuum non quoduis cuiu$uis mo-
bilis, exi$timandũ e$t e$$e. Ad $upernm igitur locum ac in
ferum motiua quidem $unt, id quod ponderis et id quod le
uitatis est effectiuum: mobile autem id quod pot\~etia gra-
ue e$t, at que leue. <n b> Ferri verò quodque $uum in locum ni
hil aliud e$t, quàm in $uam formam ferri. Atque hoc pac
to magis qui$piam exi$timauerit id quod antiqui dicebãt,
$imile inquam in $imile ferri, hoc enim non omninò acci-
dit. Non enim $i qui$piam terram eo in loco po$ucrit vbi
nunc est luna, quœque partium ad ip$am ferretur, $ed aum
in lo@um vbi etiam nunc e$t collocata. Omnino igitur $i-
milibus & differentiam non $ubeuntibus, hoc accidat eo-
dem motu nece$$e e$t. Quare quò pars vna quœdã apta e$t
ferri, eò & totum aptum e$t ferri. <n c> Cùm antem locus
<mgl>_text. 23._</mgl>
ip$ius continentis $it finis, extremum autem at que me-
dium omnia, quœ $ur$um mouentur, deor$umque conti-
neat, at que hoc forma eius quodammodo $it quœ conti-
netur, $uum in locum ferrinil aliud e$t, quàm in $imile
ferri. Ea enim, quœ deinceps collocata, $imilia $unt.
Aqua nanque aeri, & hic ignis $im ilis est. Contrà ve-
rò dici in medijs quidem potest in extremis vero non
pote$t velut aerem aquœ, & aquam terrœ. Semper enim
id, quod $uperius est, ad id, quod $ub ip$o collocatur $ic $e
babet, vt ad materiam forma. <n d> Quœrere verò cur ignis
ad $upera loca et terra ad infera feratur, id\~e quod hoc e$t,
cur $anabile, $i mouetur at que mutatur ea ratione qua
e$t $anabile, in $anitatem & non ad albedin\~e venit. Simi
<mgl>_text. 24._</mgl>
liter et cœtera alterabilia cũcta, at vero et accre$cibile cũ
hoc mutatur quo e$t accre$cibile non in $anitatem, $ed in
</tf>
<tf 2>
<p><ac b> Ferri vero)</ac> Quod e$t in pote$tate ad aliquid obtinendum, tum demum per$icitur,
cum id a$$equitur hinc e$t quod dum grauia & leuia adeunt propda loca, perfi ciũtur,
quia antequã mo-
ueantu. in pote$ta
te $unt ad talem
inotum. Arq@e in
hoc $en$u art Art$
toceles rectè a qui
bu$dã antiquis phi
lo$ophis dictum,
quod ip$i alio $en
<mgr>Simile ad
$imile ferri
non tam\~e
ad quod-
uis.</mgr>
$u protulerunt, $i-
mile s\~eper ad $imi
le deduci quod e-
nim pote$tate ali-
quid e$t, fimile di-
c@ pote$t e@, quod
tale @ã actu e$t. Vn
de quta ignis, qui
in loco $uperiori
quie$cit, $uam per
fection\~e obtinet,
is qut in inferiore
regione detinetur,
cũ in $ublime po$
$it a$c\~edere, dũ eò
tendit, ad $uũ $imi
le cõmeat. Monet
tam\~e $imile nõ t\~e
<mgr>Cognatio
inter ele-
menta.</mgr>
dere ad quoduis $i
mile, qua$i, vt vnũ
corpus ad aliud
moueatur, $u$$ici-
at natur\,e $imilitu
do. Si enim terra
ad lun\,e cõcauum
poneretur, non ad
eã eius pars a$cen-
deret: quia non e$-
$et ibi terra $ecun
dum natiuã prop\~e
$ion\~e. E$t ergo pro
nuntiatũ illud in $ubiecta materia intelligendum de $imilitudine $ecundum naturam
& conuenientiam in loco, ad quem $uopte ingenio vtrumque mobile inclinatur.</p>
<p><ac c> Cum autem)</ac> Fu$iùs explicat qua ratione moueri ad proprium locum, $it tendere ad
$uam perfection\~e: videlicet quia locus e$t terminus continens r\~e locatã: id vero quod
ita $e habet, obtinet ration\~e actus & perfectionis: it\~e quia $implicia, qu\,e naturali ordi-
<mgr>Cur leue
$ur$um, gra
ue deorsũ
tendit.</mgr>
ne $e con$equũtur, sũt muic\~e cognata & $imilia, vt terra aqu\,e propter frigiditat\~e, aqua
aeri propter humiditat\~e, aer igni propter calor\~e: & $i hoc extremis elementis non acci-
dat, quia ignis $upra $e non aliud habet elementum, $icuti necterra infra $e.</p>
<p><ac d> Qu\,erere vero cur)</ac> Docet perinde e$$e exquirete, cur $emper ignis $uperiot\~e locũ pe
tat, terra inferior\~e, ac $iquis roget cur id, quod $anari pote$t, qua tale, in $anitat\~e, nõ in
cãdor\~e mouetur, $imiliterq, id, \’{que} pote$t auge$cere Qua$i dicat qu\~eadmodũ id \’{que} $anari
pote$t, qua eiu$modi e$t, in $anitat\~e t\~edit, quia ad id naturalem pot\~etiam habet@ita leue
</tf>

<pb 392>[res-1444-1-v_0400_392_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
exce{$s}ionem magnitudinis venit. Similiter & horũ vnum
quodque aliud in quantitate mutatur, et in loco leuia qui
dem ad $upera, grauia verò ad inferaloca profici$cuntur
<n e> excipitur tamen hoc. Hœc enim, graue, inquam, ac leue,
in $e ip$is mutationis principium habere videntur. Illa ve
rò non in $e ip$is $ed foris ceu $anabile ac accre$cibile. Quã
quam & hœc interdum ex $e ip$is mutantur & paruo fac-
to in externis motu alterum in $anitatem, alterum in in
crementum accedit, & cum idem $it $anabile, agritudinis
que $u$ceptiuum, $i earatione qua $anabile e$t, moueatur,
in $anitatem pergit: $in hoc, quo œgrotabile e$t, in agritudi
nem fertur. Magis tamen graue leueque in $e ip$is princi-
pium habere videntur, propterea quod horum materia pro
pinqui{$s}ima $ubstantiœ e$t. Signum cuius e$t, lation\~e ab-
$olutorum e$$e, & vltimam motuum generatione. Quare
motus hic $ub$tãtia primus erit. <n f> Cùm igitur aer ex aqua
<mgr>_text. 25._</mgr>
fit atque è graui leue, in $uperum locum venit. Simul aut\~e
e$t leue, & non vlteriùs fit; $ed illic e$t. Patet igitur cùm
potentia $it ad actum profici$cens, venire illuc & ad tan-
tum & ad tale vbi e$t actus, & quanti & qualis & vbi.
Eadem e$t cau$a, & vt terra ac ignis iam actu ad $ua lo-
ca nullo impediente moueantur. Etenim cùm alimentum
prohibens & cùm $anabile detinens $ublatum fuerit, con-
tinuò feretur. Et mouet etiam & id, quod initio fecit, &
id quod $ubtraxit, aut id vnde re$iliuit, vt primis in $er-
monibus dictum e$t, in quibus definiebamus nihil horum
ip$um $e ip$um mouert. Dictum est igitur, quam ob cau-
$am fertur quod que corum, quœ feruntur, & quid e$t $uũ
in locum ferri.</p>
</tf>
<tf 2>
$ur$um fertur, graue deor$um, quia ad talem motum naturalem facultat\~e $ortita $unt.</p>
<p><ac e> Excipitur ramen hoc)</ac> Statuit di$crimen inter motum grauium & leuium, & inter
motum eorũ, qu\,e
alterantur & au-
ge$cunt: quòd gra
uia & lcuia conti-
neant in $e totum
id, quod ad motũ
requiritur: non ita
alia. Nam quod $a
natur medicamen
to indiget, quod
augetur opus ha-
bet alimento: & $i
h\,ec interdum per
facile motus $uos
exequantur, vt cũ
quis patuo nego-
tio conuale$cit, &
accrementum acci
pit. At $emper ex
$e promptiora sũt
grauia & leuia ad
proprios motus,
<mgl>cur grauia,
& leuia ad
{pro}prios mo
tus expedi
ta $int.</mgl>
quia eorum mate-
ria e$t propinqui$-
$ima $ub$tanti\,e, id
e$t perfecte di$po
$ita & actuata nõ
$olum per formã,
$ed etiam per qua
litates talium mo
tuum effectrices.
Vnde & latio ab-
$oluti$simus e$t
motus, & ordine
generationis vlti-
mus videlicet or-
tus a re $uam ab-
$olutionem perfec
tion\~eq. obtin\~ete.</p>
<p><ac f> Cum igitur aer)</ac> Tradit principium, à quo motus grauium & leuium primũ oritur.
<mgl>Principiũ
motus gra
uium, & le
uium.</mgl>
Docet cũ quidpiã è graui fit leue, aut contra, quia è pote$tate deducitur ad actum pri-
mum, tunc quodammodo inchoari eius motum ad locum $uperum (idem intellige de
graui $uo modo) cùm verò actu leue e$t, nec fit, $ed totã $uã perfection\~e obrinet, cen$e
ri iam in loco $upeto con$i$tere: quia nimirum nihil dee$t, quominus talem locum, fa-
cilè adipi$ci queat, ni$i aliquid impedim\~eti extrin$ecùs adueniat: qu\~eadmodũ id, quod
$anari & id, quod accre$cere pote$t, $i eis nihil deficiat, cõfe$tim ad $anitat\~e & incremen
tũ ferũtur. Ex his cõpettum e$$e vult Ari$toteles grauia & leuia moueri à $uis progeni
<mgl>Grauia, &
leuia mo-
ueri a gene
rantibus.</mgl>
toribus, cũ ab ijs deducãtur ad actũ primũ $ub$tantial\~e, & accipiãt formas, & grauitat\~e
ac lau tat\~e, à quibus in propria loca deferũtur: & $i de pote$tate accidentaria ad actus
taliũ motuũ prouehantur interdũ ab alijs, vt à remouente impedimentũ, quod ob$tabat
ne lapis V.G. de$cenderet: & ab eo à quo repul$a re$iliunt, vt in 8. lib. Phy$icorũ text.
@. declaratum fuit. Nihil enim horum à $e ip$o, vt à principali motore cietur.</p>
</tf>

<pb 393>[res-1444-1-v_0401_393_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. IV.</h>
<p>_D_ <n a> Ifferentias autem, & ea, qnæ accidunt circa ip$a,
<mgl>_Tex. 26._</mgl>
nunc dicamus oportet. Primum igitur $it definitũ,
vt vniuer $is videtur, graue quid\~e $impliciter id e$$e, quod
omnibus $ub$t at: leue autem id quod $uper omnia natat.
Simpliciter autem dico, in ip$um genus respici\~es, & in ea
in quibus ambo non in$unt, ig nis enim quæuis inagmiudo,
ni$i fortè quippiã aliud probibeat, ferri$ur $um videtur; &
terræ etiam quæuis magnitudo, deor$um eodem modo: &
celerius id fertur, quod maius e$t. <n b> Alio verò modo gra-
<mgl>_Tex. 27._</mgl>
uia leuia\’{que} $unt ea, quibus vtrumq ine$t. Etenim natãt $u
per aliqua, & $ub$t ãt, vt aer & aqua. Ab$olut è nanq. neu-
trum horũ leue e$t, aut graue: terra enim ambo $unt leuio
ra: quæuis enim pars ip$orum $ub$idet igni. Ad $eip$a verò
$impliciter aliud e$t graue, aliud e$t leue. Aer enim quan
tauis magnitudine, $emper est $uper aquam_:_ aqua autem
quantauis quantitate $ub$idet aeri$emper. <n c> Quoniã au-
<mgl>_Tex. 28._</mgl>
tem & cæterorũ alia pondus habent, alia leuit atem, patet
eã differentiã, quæ in $implicibus e$t, horũ omniũ cau$am
e$$e. Ex eo nanq. quia aliud plus, aliud minus illor ũ $unt
a$$ecut a, alia corporũ leuia, alia grauia erunt. Quare de il
lis dicendũ c$t. Cætera enim illa prima $e quuntur. Quod
& eos oportere facere dicimus, qui ob plenũ graue e$$e di-
cũt, & ob vacuũ leue. Accidit igitur ead\~e non vbiq. gra-
<mgl>_Tex. 29._</mgl>
uia leuia\’{que} ob different: ã primorũ videri. lignũenim cen
tum librarum, plumbo vnius libræ in aere grauius, in aqua
leuius erit. <n d> Cau$a aut\~e e$t omnia præter ignem põdus, &
leuitat\~e præter terram habere. T erra igitur, & quæ terræ
plurimum habent, vbiq. grauitat\~e habere nece$$e e$t. A-
quam autem vbiq. præterquã in terra_:_ & aerem $imiliter
præterquã in aqua ac terra. Suo enim in loco grauitatem
<mgl>_Text. 30._</mgl>
habent omnia, præter ignem_:_ $ignum cuiusq. e$t, vtrem in
flatum plus ponderis, quã vacuum habere. Quare $i quid
plus aeris habet, quàm terræ & aquæ, id in aqua quidem
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis quarti explanatio.</h>
<p>D<ac a> lfferentias}</ac> Accedit ad explicandas primorum corporum differentias
eorũq affectiones prout grauia & leuia $unt. Definitq. $impliciter graue
<mgr>Grauia, &
leuia $im-
pliciter.</mgr>
& $impliciter leue: $impliciter verò inquit appellate $e id, quod ex $uo
genere & natura tale e$t, $iue magnã, $iue patuam habeat quantitatem.
qu\,elibet enim ignis portio $ublimiorem locum cape$sit: qu\,elibet por-
tio terr\,e inferio-
r\~e: quia ignis $uop
te ingenio leuis
e$t, terra grauis.</p>
<p><ac b> Alio vero mo-
<mgr>Grauia, &
leuia com
parate.</mgr>
do}</ac> Docet alia e$$e
grauia & leuia cõ
paratè, qu\,e videli-
cet medium tenet,
id e$t, aet & aqua:
h\,ec enim ad terrã
collat@, leuia dicũ-
tur, quia qu\,elibet
eorum pars $upra
terram eminet. cõ-
paratione vero ig-
nis $unt grauia,
quoniam illi $ubij
ciun$ur.</p>
<p><ac c> Quoniã aut\~e)</ac>
Differit de mi$to-
rum corporũ gra-
uitate & leuitate:
aitq. illa i$tiu$mo
di affectiones a$im
plicibus mutuari,
& inde e$$e, quòd
qu\,eda corpo a nõ
voique paria pon-
de@a habere videã
tur, nimirũ ob di-
uer$itatem $impli-
cium, ex quibus
con$tant.</p>
<p><ac d> Cau$a aut\~e e$t)</ac>
Cur lignum rentũ
librarũ in aere gra
uius $it plumbo v-
<mgr>De ligno
in aete.</mgr>
nius libr\,e, in aqua
verò leuius, cau-
$am e$$e ait, quia
omnia elementa,
excepto igni, ali-
quam habent grauitatem: omn@a, pr\,eter terram, aliqua leuitate pr\,edita $unt Quo $it vt
terra, & ea, qu\,e multum de concretione terrena po$sident, vbique grauia $intiaqua verõ
etiam vbique, pr\,eterquam in terra, $imiliterq. aer vbique, pr\,eterquam in aqua. vel terra.
Quoniam igitur lignum plus aeris in $e continet, quàm plumbũ, inde e$t, quòd in aere
</tf>

<pb 394>[res-1444-1-v_0402_394_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
<tf 1 it>
alio leuius, in aere verò grauius e$$e pote$t. nam non natat
quidem $uper aerem, natat autem $uper aquam. <n e> E$$e au
<mgr>_Tex. 31._</mgr>
tem quippiam $impliciter graue ac $impliciter leue, ex hi$
ce perspicuum e$t_:_ atque leue $impliciter id dico, quod
$emper $ur$um aptum e$t, ni$i prohibeatur_:_ & graue id,
quod $emper deor$um aptum e$t ferri. Sunt enim aliqua
talia, & non omnia pondus habent, vt quidam putant.
Nam & alijs quibu$dam graue e$$e videtur, $emper q. ad
<mgr>_Tex. 32._</mgr>
medium ferri. E$t autem & leue $imili mo do. Videmus
enim, vti dictum est prius, terrea ip$a $ub omnibus e$$e col
locata, at q. ad medium ferri. <n f> At verò medium ip$um e$t
definitum. Si igitur e$t qui$piã, quod $uper omnia eminet,
vt ignis in ip$o aere $ur$um ferri videtur aere quie$cente,
patet hunc ad ip$um extremum ferri_:_ quare nihilip$e pon
deris habere pote$t, $ub alio enim collocaretur. At $i hoc
e$$et, aliquid aliud e$$et profectò, quod ad ip$um extremum
moueretur quodq. $uper omnia, quæ feruntur collocaretur.
Nunc autem nihil eβe videtur. Ignis igitur nullum põdus
habet, neque etiam terra leuit atem vllam habet, $iquidem
$ub$idet vniuer$is_:_ id\’q. quod $ub$idet, ad ip$um medium
fertur. At vero medium eβe, ad quod latio fit eorum, quæ
<mgr>_tex. 33._</mgr>
pondus habent, & ex quo leuia $ur $um feruntur, ex multis
patet. Primo quidem ex eo, quia nihil ferri in infinitum
pote$t_:_ vt enim nihil e$t impoβibile, $ic nec fit impoβibile.
Latio vero è quopiam in quippiam generatio e$t. <n g> Dein-
de ignis quidem $ur$um, terra vero & quidquid põdus ha
bet, deor$am, $imiles ad angulos fertur. Quare ad mediũ
ip$um feratur neceβe e$t. Vtrum autem ad terræ medium,
an vniver$i feratur, cum idem medium $it ip$orum, alia ra
tio e$t. Cùm autem id, quod omnibus $ub$t at, ad medium
<mgr>_Tex. 34._</mgr>
ip$um feratur, id quod $uper omnia natat, ad vltimum ca
pedinis, in qua fit motus, feratur neceβe e$t. Sunt enim cõ-
traria, medium & extremum, & $ubstare at q. natare.
<n h> Quapropter & cum ratione duo $unt, graue & leue: &
</tf>
<tf 2>
plus habet gravitatis, & maiori per eum impetu de$cendit. H\,ec an veritati con$entiant
iuo loco expendemus.</p>
<p><ac e> Effe autem quidpiam}</ac> Rur$um o$tendit aliquid e$$e $impliciter graue, aliquid $im-
phciter leue, cam
videamos ign\~e $u-
pta omnia corpo-
ra natur\,e imper@
ferri terram verò
ad mediũ vmuer$i,
quod omniũ in$i-
mũ e$t, de$cedere,
Vnde col igit ign\~e
omnis grauitatis,
terram omais leui
<mgl>Ign\~e om-
nis grauita
tis, tetram
omnis leui
tatis exper
tem e$$e.</mgl>
tatis expert\~e e$$e:
alioqui ignis ali-
cui corpori $ube$-
$et, terra alicui im
minetet.</p>
<p><ac f> At vero)</ac> Mundi
medium certũ e$$e
ac defimtũ duplici
argumento $undet.
Primùm, quia im-
po$sibile e$t ali-
quod corpus t\~ede
re in infinitũ, cùm
infinitũ non detur
in natura: id autem
quod impo$sibile
e$te$$e, impo$sibile
e$t fieri: latio aut\~e
qua$i effectio $eu
generatio qn\,edam
e$t, per quam id,
quod nõ etat loco
motum, $it motũ,
& quod non erat
in tali loco exi-
$t\~es, fit exi$tens in
tali loco.</p>
<p><ac g> Deinde ignis)</ac>
Secundò idem cõ-
frmat, quia ignis
$ublime petens, in
$ph\,er\,e concauo fa
cit fimiles angulos $ph\,erales, quos nõ faceret ni$i à definito termino profici$ceretur.
Item quia grauia mouentur deor$um à cœli concauo per \,equales augulos de$cribendo
$emper lineas inter $e minùs di$tantes, & qu\,e tandem concurrete debeant in centro
mundi. Quo patet centrum definitum e$$e, nec di$tare in immen$um. Vtrum vero idem
$it & terr\,e & vniuer$i medium, an non, alibi di$quirendum ait.</p>
<p><ac h> Quapropter)</ac> E$$e aliquod corpus $ummè graue, aliud $ummè leue inde comprobat,
<mgl>Duo extre
ma loca.</mgl>
quia duo $unt extiema loca, mundi medum & cœli concauum, ad quorum primum
tendit $ummè graue, ad po$terius $umniè leue. Deinde o$tendit dari alia corpora com-
</tf>

<pb 395>[res-1444-1-v_0403_395_t0]<rh>DE COELO CAP. IV. EXPLANATIO</rh>
<tf 1 it>
loca enim $unt, medium ip$um, atque extremũ. ε$t igitur
quid & id quod e$t inter hæc, quod ad vtrumq. ip$orũ alte
rum dicitur. Id enim quod e$t inter extremũ aliquo modo
& mediũ e$t amborum. quocirca e$t quid & aliud graue
& leue ceu aer & aqua. <n i> Dicimus autem id quod conti-
<mgl>_Tex. 35._</mgl>
net, formæ e$$e: id autem, quod continetur materiei. At q.
hæc differentia vniuer$is in generibus e$t. In qualit at e
enim & quãtitate, e$t aliud vt forma magis, aliud vt ma
teries. & in loco $imili modo. Superum enim e$t, definiti_:_
inferũ, materiei. <n K> Quare & in ip$a materia quæ e$t ip$ius
grauis & leuis, quo quidè tale e$t potentia eo grauis mate
ries e$t: quo verò tale e$t, eo leuis materies e$t. at que ead\~e
quidem e$t, e$$e autem non idem e$t_:_ quemad nodum &
ægrotabile ac $anabile, idem e$t. e$$e verò non idem e$t.</p>
</tf>
<tf 2>
paratè grauia & leuia: quia inter extrema contraria, $iue pugnantia, qualia $unt $umme
graue, & $ummè leue, medium dari oportet: quod vtriu$que extremi naturam $apiat,
eamque participet, hoc verò e$t graue & leue compar te, videlicet aqua & aet.</p>
<p><ac i> Dicimus aut\~e)</ac>
<mgr>Superius e
lementum
obtinetmo
dũ form\,e.</mgr>
Docet elementa eã
inter $e habitudi-
nem $eruare, vt $u
periùs, quia perfe-
ctius e$t, & quia cõ
tinet, $ortiatur ra-
tionem form\,e, qu\,e
e$t actus, & va @am
materi\,e pote$tat\~e
cohibet, ac termi-
nat. Quod etiam
alijs in rebus inue
niri art, vt in quali
tate. Nam album,
& calidũ funt qua
$i fo@ma re$pectu
atri & frigid, quia
perfectiora: & @ni
uer$im in oppo$itis digniora proportionem habent cum forma, viliora cum materia.</p>
<p><ac K> Quare & in ip$a)</ac> O$tendit materiam habere con$imilem habitudinem ad $e ip$am,
<mgr>Habitudo
materi\,e.</mgr>
vt e$t vnius elementi, & vt e$t alterius: $icuti & elementa ad $e mutuo habent. Vt enim
elementa grauia $unt, quibus conuenit locus inferior: leuia, quibus $uperior: ita & ma-
teria quatenus e$t in potentia grauis, pote$t e$$e in loco inferiori: quatenus leuis, in ia-
ferriori. Ac tamet$i in $e vna eademq. $ubiecto $it, hoc e$t $ecund im $uam naturã, non
tamen $ecundum rationem & formas, atque affectus, quos $ubit, eadem e$t. Quemad-
modum id, quod aptitudin\~e habet ad morbum & ad $anitate, vnum idemq. $ubiectũ e$t,
nempe animal, non eand\~e tamen $ortitur ration\~e, prout morbo & $anitati e$t obnoxiũ.</p>
</tf>
<tf 1 it>
<h>CAP. V.</h>
<p>_I_D <n a> igitur, quod talem materiã habet, leue e$t, $emperq.
<mgl>_Text. 36._</mgl>
$ur$um fertur_:_ id verò quod contrariũ habet, graue est,
$e nperq. deor$um fertur. At ea quæ diuer$as quid\~e ab his
habent, $ic verò inter $e habentes, vt hæ $e habent, $implici
ter & $ur$um & deor$um feruntur. Quapropter aer, &
aqua leuit at \~e habent & põdus. Atq. aqua quid\~e vniuer
$is, terra excepta, $ub$t at. Aer aut\~e $uper omnia eminet,
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis quinti explanatio.</h>
<p>ID <ac a> igitur)</ac> Ex dictis concludit differentiam quandam inter elementa, do-
cens corpus pr\,editum tali materia, id e$t perfecte di$po$ita ad leuitatem,
e$$e leue $impliciter, nempe ignem, $emperq. altif@mum locum $uopte in-
genio cape$$ere. Id vero quod contrariam habet affectionem, con$tatque
materia perfectè
di$po$ita ad graui
tatem, nimirũ ter-
ram, e$$e graue $im
pliciter, & in$imũ
locum petere. Qu\,e
autem medio mo-
do $e habent, aer\~e
& aquam, ferri@nõ
in locum $uperum
aut infimum $im-
pliciter, quemad-
modum nec ab$olutè leuia aut grauia $unt, $ed comparate, vt $\,epe dictum fuit.</p>
<p><ac b> Cum autem vnum $it)</ac> Colligit quaternarium elementorum numerum hunc in
modum. Datur vnum elementum, quod omnia $upereminet, aliud, quod $uo$t t om-
nibus: oportet ergo e$$e alia duo intermedia, qu\,e extremorum naturam participent,
</tf>

<pb 396>[res-1444-1-v_0404_396_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
igne excepto. Cum autem vnum $it $olum, quod $uper om-
<mgr>_text. 37._</mgr>
nia nat at & vnum item quod $ub$idet vniuer$is, duo alia
e$$e nece$$e e$t, quæ & cuipiam $ub$tant, & $uper aliquid
collocantur. Quare & materias quot hæc $unt, tot e$$e
nece$$e e$t, quatuor inquam_:_ adeò verò quatuor, vt vna
quidem $it omnium communis, præ$ertim $i ex $e $e mutuò
fiant, e$$e verũ diuer$um $it. Nihilenim vetat vt inter cõ
<mgr>_text. 38._</mgr>
traria vnum $it at que plura_:_ quema dmodum in coloribus.
Mult is enim modis dicitur, id quod e$t inter, atq. mediũ
ip$um. Vnum quodq. igitur eorum, quæ pondus habent le-
<mgr>_text. 39._</mgr>
uitatemq. pondus habet in $uo loco, leuitatem aut\~e non ha
bet ni$i in hi$ce, $uper quæ natat. <n c> Quapropter $i $ubtraha
tur, deor $um in id fertur, quod deinceps e$t collocatũ. Aer
quidem in locum aquæ, aqua vero in locum terræ. Sur$um
autem in locum ignis, $i ignis ip$e tollatur, aer non feretur
ni$i vi, $icut & ip$a aqua ir ahitur, cum ip$um planum fue
rit vnum, atq. celerius qui$piã traxerit aquã $ur$um, quã
$it ea latio, qua fertur ip$a deor$um. Neq. aqua $imiliter
in aeris locum fertur, ni$i vti nunc diximus. T erra aut\~e
hoc nõ patitur, quia planum non e$t vnum. <n d> Quapropter
aqua quidem in vas ignitum trahitur, terra vero non tra-
hitur. <n e> Vt autem terra non fertur $ur$um, $ic nec ignis
deor$um fertur, $i $ubtrabatur aer. nihil enim ponderis ha
bet $uo in loco_:_ quemadmodum neque terra illius est par-
ticeps leuitatis. Feruntur autem duo deor$um, $i infe-
</tf>
<tf 2>
rta vt vnumquodque eorum comparatione vnius emineat, collatione alterius $ub$tet.
Hinc rut$us deducit totidem opo tere e$$e materias, videlicet quadruplici differentia,
cùm omnia in $e vici$sim tran$mutentur. Licet enim omnium corporum $ublunarium
vna $it quoad naturam & quiditatem communis materia: tamen $icuti quatuor $unt
elementa, ita quaruor dari nece$$e e$t affectiones, quibus materi\,e inter $e accidentario
di$crimine di$tinguantur. Sunt autem huic$cemodi affectiones non $olũ quatuor pri-
matum qualitatũ
coningationes $ed
etiam duplex leui
<mgl>Duplex le
u tas.
Duplexgra
uitas.</mgl>
tas, & duplex gra-
uitas, qu\,e per ead\~e
elem\~eta di$tribut\,e
$unt. Nã ignis e$t
calidus & $iccus:
aer humidus & ca
lidus: aqua frigida
& humida: terra
$icca & frigida. Ig
nis $ummè leuis:
terra $ummè gra-
uis: aer compara-
tione ignis, grauis:
collatione terr\,e le
uis: aqua compara
tione terr\,e leuis:
collatione ignis,
grauis.</p>
<p><ac c> Quapropter $i)</ac>
Indicio quodã o$-
tendit elementa in
termedia grauitare
in locis proprijs-
Si enim eis inferio
ra elementa $ubtra
hantur, deor$um
tendunt, vt aer in
locum aqu\,e, aqua
in locum terr\,e.
Quod $i ignis è
$ublimiori loco tollatur, non eo aer a$cendet, ni$i violenter: $imiliterque aqua in
locum aeris, ni$i per vim: quo etiam modo aqua cum ei tabula attigua e$t, $i tabu
la eleuetur, vnà a$cendit, vel cum aliter defe@tur in locum $uperum maiori aliqua
vi, quàm $it ea, qua deor$um vergit. Hoc tamen modo non con$ueuit terra mo-
ueri, cùm aer, vel aqua a$cendit, quia terra propter innatam $iccitatem (a ide etiam
propter pondus, quo impetum aqu\,e vel aeris deferentis vincit) non ita illis ad-
<mgl>Fuga vacui</mgl>
h\,ere$cit, & vnitur, vt a$cendentes $equatut. Intellige ni$i occurrat periculum
vacui, quod aliter auerti non po$sit: $i enim occurrat haud dubie a$cendet
terra.</p>
<p><ac d> Quapropter aqua quidem)</ac> Quòd aqua a$cendentem aerem $equatur ex eo compro-
bat, quia $i $umatur vas V.G. olla cale factum aerem intus cohibens, eiusque orificium
$upra frigidam aquam imponatur, paulatim aqua a$cendet. E$t autem huins rei cau-
$a, quia aer, qui antea calore in raritatem abierat, aqu\,e frigore adden$atus coit, &
ad minus $patium contrahitur. Quo $it vt aqua locum aeris occupatuta a$cendat, ne
detur vacuum.</p>
</tf>

<pb 397>[res-1444-1-v_0405_397_t0]<rh>DE COELO CAP. V. EXPLANATIO.</rh>
<tf 1 it>
ra $ubtrahantur, quia aliud e$t ab$olutè graue, quod quid\~e
omnibus $ub$idet_:_ aliud ad aliquid graue, quod quidem
$uum in locum, aut in eorum $uper quæ natat propter ma
teriei $imilitudinem fertur. <n f> ε $$e aut\~e nece$$ar ium æqua
<mgl>_Text. 40_</mgl>
les facere differentias ip$is, patet. Nam $i vna $it omnium
materies, aut vacuum, aut plenũ aut magnitudo aut triã
guli, aut vniuer $a $ur $um, aut vniuer$a deor$um ferentur,
alt era verò latio non erit. Quare nihil erit $impliciter le-
ue, $i cuncta inclinantur magis deor$um ex eo, quia aut ex
maioribus $unt corporibus, aut ex pluribus, aut quia $unt
plena. Hoc aut\~e & videmus & demon$tratũ e$t, $imiliter
(inquam) deor$um $emper & vbiq. ac $ur $um corpora fer
ri. Si ver ò vacuum $it, aut quippiam tale, quod $ur$um $em
per feratur non erit id, quod $emper deor$um fertur, & me
diorum aliqua celerius deor$um, quã terra ferentur. Ma-
gno enim in aere trianguli plures erunt, aut $olida aut pla
na, at nulla pars aeris deor$um ferri videtur. Similiter &
in leui $i illud fecerit quispiam excedere materia. <n g> Sin
<mgl>_Text. 41_</mgl>
verò duæ $int materiæ, veluti$i quispiam dixerit e$$e va
cuum atque plenum; ip$a media, aer, inquam & aqua, quo
nam pacto facient ea, quæ faciunt? Ignem igitur vacuum
e$$e dicunt quapropter & $ur$um fertur, terram autem
plenum, quocirca deor$um fertur, aerem verò plus ignis
habere, & aquam plus terræ. Erit itaque quædam aqua,
quæ plus ignis habebit, quam paruus aer, & aer magnus
plus terræ, quàm parua aqua. Quare magnam aliquam ae
ris partem, aqua parua deor$um ferri celerius oportebit.
Hoc autem nu$quam vnquam fieri videtur. Vt & ignem
ideò $ur $um ferri nece$$e e$t, quia hoc habet, vacuum in-
quam, cætera vero non_:_ et terram ideo deor$um ferri, quia
plenum habet. Sic & aerem ideo in $uum locum ferri, ac
$uper aquam collocari nece$$e e$t: quia hoc hæbet: et aquã
ideo deor$um ferri, ac $ub ip$o aere collocari_:_ quia hoc ha-
bet. Si vero aut vnum quid ambo $int, aut duo, ambo ver o
in$int vtrique erit aliqua multitudo vtriu$que, qua qui
dem aerem aqua parum excedet $upero, & aer aquam in
fero_:_ quemadmodum $æpe e$t dictum.</p>
</tf>
<tf 2>
<p><ac e> Vt autem terra)</ac> Rationem affert cur neque terra in $uperiorem locum tendot, neque
ignis in inferior\~e
$ublato aere, vide-
licet quia ignis in
$uo loco niturali
non grauitat, quòd
$it $umme leuis $i-
cuti neque terra in
$uo leuitat, quia sũ
me grauis: media
vero elementa aet
& aqua, $i eis infe-
riora $ubtrabantur
deor$umeunt, quia
obtinet materiam
$imil\~e terre\,e quo-
ad qualitates deor
sũ inclinãtes. Qu\,e
hoc loco de elem\~e
torum grauitate &
leuitate dicta $unt
in qu\,e$tionibus $e
orsũ expendemus.</p>
<p><ac f> E$$e autem ne-
ce$$atium)</ac> Probat
quot $unt elemen-
ta, totidem e$$e dif
ferentias qualitatū
motricium, atque
adeo totidem ma-
terias, non primas,
h\,ec enim vna tan-
tum e$t, $ed $ecun-
das: alioqui $i vna
$olummodo e$$et,
vt arbitrati $unt
quidam antiquita-
tis philo$ophi, quo
rum opiniones $u-
perius con$utat\,e
$unt, non daretur
varietas motuum,
qu\,e tamen $en$u
ip$o depreh\~editur:
cum videamus alia
corpora $utsũ, alia
deor$um ferri.</p>
<p><ac g> Sim vero)</ac> Do-
cet qu\,e ab$urda ex
i$tant, $i du\,e tantùm elementorum materi\,e con$tituantur, $icuti po$uerunt a$$erentes
vacunm cau$am leuitatis $impliciter, qu\,e igni competit: plenum verò caufam grauita-
tis $impliciter, qu\,e terr\,e couuenit, aerem verò plus habere de natura vacui, aquã plus
de natura pleni.</p>
</tf>

<pb 398>[res-1444-1-v_0406_398_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS</rh>
<tf 1 it>
<h>CAP. VI.</h>
<p>_F_ Iguræ <n a> autem cau$æ non $unt, vt aut $ur$um, aut deor
$um ab$olutè ferantur, $ed vt ctleriùs tar diù$que ferã
<mgr>_text. 42._</mgr>
tur_:_ propter quas autem cau$as, nõ e$t difficile videre. Du
bitatur enim nunc, cur latum ferrum plumbumque $uper
aquam natat, alia verò minora minu$que grauia, $i rotun
da $int, ant longa, vt acus, deor$um feruntur, & nonnulla
ob paruitatem, vt arena auri, aliaque terrea pulueri$que
$imilia, $uper aerem natant. <n b> Cau$am igitur omnium ho-
rum e$$e putare, vti Democritus cen$et, non rectè $e habet.
Ille enim dicit, ea calida, quæ $ur$um ex aqua feruntur,
grauium ea, quæ lata $unt, $u$tinere_:_ angu$t a verò delabi,
pauca enim ea e$$e, quæ ip$a off@ndunt. In aere autem ma-
<mgr>_text. 43._</mgr>
gis etiam id ip$um fieri oportebat, vt ob@cit ille ip$e. Obie
ction\~e verò allatã, molliter $oluit. Dicit onim non in vnũ,
motionem corum corporum fieri, quæ $ur$um feruntur. <n c>
<mgr>_text. 44._</mgr>
Cùm autem continuorum alia facilè diuidi poβint, & di-
ui$iua modo eodem, alia magis, alia minus; has e$$e cau.
$as e$t putandum. Id igitur facilè diui$ibile e$t, quod faci-
lè terminos $u$cipere pote$t, & id magis, quod magis. Aer
<mgr>_text. 45._</mgr>
autem magis e$t tale, quàm aqua, & aqua magis, quàm
terra. Minus etiam, quoque in genere corpus, mag is faci-
lè diuiditur faciliù$que di$rumpitur. <n d> Ea igitur, quæ la-
titudinem habent, quia mulium comprehendunt, ideo $u-
pra manent_:_ proptereaquòd non facilè illud di$rumpitur.
Ea verò, quæ contrario modo $e $@ habent, figuris, quia pa
rum cõprehendunt, ideo deor$um feruntur, proptereàquòd
facilè illud diuidunt, et in aere multò magis, quo faciliùs,
quàm aqua diuiditur. Cùm autem & ponàus aliquas ha
beat vires, quibus deor$um fertur, & continua $imili mo-
do vt non di$rumpantur, hæc inter $e $e conferre oportet.
</tf>
<tf 2>
<h it>Capitis $exti explanatio.</h>
<p>F <ac a> Igui\,e autem)</ac> Quidam elementorũ figuras in cau$a e$$e vo
luerunt cur alia in locum $uperum, alia in inferum tende-
rent. Horum $ent\~etiam reijcit $tatuens, & $@ figur\,e ad moruũ
celeritatem, & tarditatem conferant, ip$os tamen motus per
$e non e$$icere. Tum dubitationem excitat quamobrem cor-
pora $errea, vel plumbea in figuram latam expan$a, & $i natu
ra $ua grauiora $int, aquis innatent: alia vero in rotundam
aut oblongam figuram compo$ita, qu\,e minus habent graui-
tatis in profundum ferantur. Item quamobrem particul\,e gra
uiũ corporum, vt
minuti$sima auri
ramenta, & alia
terrea, qu\,e puluer\~e
imitantur in aere
$u$pen$a volitent.</p>
<p><ac b> Causã igitur)</ac>
Ad propo$itam du
bitationem re$pon
debat Democritus
aquam emittere ex
$e $e atomos cali-
das, qu\,e $u$tineant
corpora lata & $i
pondus habentia,
non tamen $u$ti-
nent ea, qu\,e oblon
ga aut alia $imili
figura pr{ae}dita sũt,
quia his pauc{ae} ato
mi occurtũt, a qui-
bus $ur$um pellan
tur. Quod $i quis
Democrito obijce
ret ob eandem cau
$am debui$$e ettam
imo & multo ma-
gis corpora lata in
aere $u$p\~edi, cũ ab
aere quoque $imi-
lia corpu$cula ex-
pirentur. Re$pon-
debat eiu$inodi ex
pirationes diffundi
ac di$sipari in ae-
re, ideoque $ine im
petu & vi impin-
gere in talia cor-
pora, nec ca po$$e
fulcire.</p>
<p><ac e> Cum autem continuorum)</ac> Reiecta $ententia & $olutione Democriti, vt excitatam
qu{ae}$tionem diluat, $umit inptimis corporum alia difficile diuidi, mmirum $icca & du
ra@alia facile, nempe humida, qu{ae} ad alienos terminos recipiendos expedita $int, & ae-
</tf>

<pb 399>[res-1444-1-v_0407_399_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. QVÆSTIO I.</rh>
<tf 1 it>
Si vires enim ponderis, eas vires, quæ in continuo $unt, ad
di$ruptionem diui$ionemque exuperent, vim inferet ipsũ
graue, celeriu$que deor$um feretur, $in imhecilliores $int,
$upr à manebit atque natabit. De graui igitur atque leui,
& de hi$ce, quæ $upra ip$a accidunt, à nobis hoc modo $it
definitum.</p>
</tf>
<tf 2>
rem facilius $ecari quàm aquam, aquàm, quàm terram. Atque in eodem genere id quod
minus e$t, facilius diuidi ac pertumpi quam maius, vt minorem aerem, quàum mater\~e.</p>
<p><ac d> Ea Igitur)</ac> Cau-
$am cur ea, qu{ae} la-
tam habent figurã
aquis innatent, ait
e$$e, quod $ua lati-
tudine multum de
$ubiecto corpore
cõpreh\~edant, quod
iccirco facile diui-
dere non po$$unt:
qu{ae} verò alijs figuris pr{ae}dita $unt, parum comprehendant, quod proinde facile diui-
dunt. Mo@et autem cum corpora grauia habeant vim vt deor$um ferantur, & continua
item vim habeant, qua $ectioni tepugnent, conferendas e$$e inter $e huiu$cem od: virtu
tes. Nam $i vis ponderis vim continu@ $uperarit ad rumpendum, graue deor$um ferc-
tur, $i verò imbecillior fuerit mxu continui $u$tinebitur.</p>
</tf>
<h>QVÆSTIO I.
SINT NE DVO ELEMENTA LEVIA,
duo grauia: vnum $ummè leue: alterum $um
mé graue.</h>
<h>ARTICVLVS I.
CONCLVDITVR PARS AFFIR-
matiua quæ$tionis.</h>
<p>PRo negatiua parte quæ$tionis propo$itæ hunc in
modum argumentari licet. Aer non e$t leuis, neq-
<mgr>Argumen-
tũ pro par
te negati-
ua.</mgr>
aqua grauis: non igitur è quatuor elementis duo
$unt leuia, duo grauia. Probatur a$$umptum, quia,
quemadmodum rubedo e$t color medius inter can
didum & atrum: ita leuitas aeris e$t qualitas moti
ua media inter leuitatem ignis, & grauitatem ter-
ræ; $imiliterque grauitas aquæ, inter grauitatem
terræ, & leuitatem ignis. Quare $icuti corpus rubeum nec cãdidũ e$t, nec
atrum; ita neq aer, leuis dicetur, neque aqua, grauis. Corroboraturq. argu
m\~etum ex eo, quia leuitas aeris habet admixtam grauitat\~e, & grauitas
terræ leuitatem; alioqui aer e$$et $umme leuis; & aqua $umme grauis:
id verò, quod vtriu$que extremi admixtionem habet, n\=o mag is ab vno,

<pb 400>[res-1444-1-v_0408_400_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS</rh>
quam ab altero appellationem tribuit. Deinde, quia aer in loco ignis
de$cendit, in loco aquæ a$cendit; itemque aqua in loco terræ a$cendit,
in loco aeris de$cendit: a$cen$us verò & de$cen$us non ni$i à grauitate &
leuitate oriuntur.</p>
<p>Quod verò è quatuor elementis vnum non $it $ummè leue nempe ig
nis: alterum $ummè graue, videlicet terra, $uadetur, primùm, quia non-
nunquam ex ætherea regione de$iliunt in aerem ignis particulæ vt do
<mgl>dilap$us ig
nis ex {ae}-
there.</mgl>
cet Ari$toteles 1. Meteor. cap. 4. quod cùm non proueniat à motu cœ-
li ignem $ecum rapientis, (quia is maximèuniformis e$t, & æquabilis,
atque adeò oporteret ignem perenniter in aerè dilabi, $i id fieri $emel
concedamus:) reliquum e$t, vt ab aliqua grauitate ip$ius ignis profici$-
catur. Ex quo $equitur ignem non e$$e $ummè leuem.</p>
<p>Item quod terra non $it $ummè grauis probatur; in primis, quia plũ
bum, argentum viuum, & aurum grauiora $unt, quam terra. Secundò,
quia cadauera, in quibus terræ elementum dominatur, licet recentia ad
vadũ ferantur, tamen aliquot po$t diebus emergunt & in $umma aqua
fluitant. Tertiò, quia Tyrrheus lapis, referente Plinio libro 2. nat. hi$t.
<mgr>Plinius.</mgr>
cap. 95. etiam grandis innatat; quod item de quibu$dam in$ulis, quas
appellat $emper fluitantes, commemorat idem author libro 2. cap. 95.
qui etiam lib. 6. cap. 27. & lib. 31. cap. 2. ait lacum Arethi$$am, & lacum
A po$cidamum omnia illata pondera $u$tinere, cui $imile e$t, quod de
<mgl>Io$ephus.</mgl>
lacu Iudeæ, quem A$phaltitem nominãt, $erip$it Io$ephus lib. 5 de bel-
lo Iudaico cap. 5. Commemoratione, inquit dignum puto A$phaltitis
<mgl>De lacu A$
phaltite.</mgl>
quoque naturam exponere lacus. Is enim $al$us quidem ac $terilis e$tini
mia verò leuitate, etiam quæ grauilsima $unt, in eum ia cta fluitant. De
mergi autem quis in profundum nec de indu$tria facilè pote$t. Deniq.
Ve$pa$ianus, qui eius ui$endi cau$a illuc venerat, iu$sit quo$dam natan
di in$cios vinctis po$t terga manibus in altum proijci: & euen$t omni-
bus tanquam vi $piritus $ur$um repul$os de$uper fluitare). Cùm igitur
hæc minimè accidere po$$ent, $i terra e$$et aquis grauior: $iquidem
grauiora omnia $ub$idunt, & altiorem locum ijs, quæ minus grauia $unt
ultro deferunt, non videtur quo pacto terra aquis grauior dici po$sit.</p>
<p>Pro explicatione quæ$tionis aduerte duobus modis aliquod elemen
<mgr>Bifariã ele
mentum di
ci graue.</mgr>
tũ $umme graue, aut $umme leue dici po$$e. Vno modo, vt $umme gra-
ue nuncupetur, quod $uopte pondere infra omnia alia elenienta fertur:
$umme leue, quod $uapte vi $upra alia omnia elementa tran$cen dit.
Alio modo, vt $umme graue appelletur, quod nullam partem habet le-
uitatis: $umme leue, quod nullam partem obtinet grauitatis. Hoc po$i
to $it prima a$$ertio. Si $umme graue, & $umme leue $ecundum prior\~e
<mgl>1. a$$ertio.</mgl>
$en$um capiantur; $ola terra e$t $umme grauis: $olus ignis, $umme leuis.
Probatur, nam hæc duntaxat elementa extremum locum vendicant; ig
nis ad lunæ concauum $upra alia tria elementa: terra $imiliter infra re-
liqua tria in mundi meditullio.</p>
<p>Sit $ecunda a$$ertio, Si $umme graue & $umme leue po$teriori modo
<mgl>2. a$$ertio.</mgl>
$pectentur, duo elementa $uperiora dicenda erunt $ummè leuia, duo in

<pb 401>[res-1444-1-v_0409_401_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. QVÆSTIO. I.</rh>
feriora $ummè grauia. Hæc $uadetur, quia non $olùm virtutes motri-
ces, quæ extremis elementis in$unt; $ed etiam, quæ medijs competunt,
$unt è numero qualitatum $implicium, atque omnis mixtionis exper-
tium: $icut enim quodlibet elemeutum $iniplex corpus e$t, atque vnum
tantum locum $ibi proprium ex inclinatione $uæ formæ in mundo
vendicat: ita vnam habere debet $implicem qualitatem, qua ad eiu$-
<mgl>Grauitas &
leuitas ele-
mentorum
qualitates
$implices.</mgl>
modi locum feratur. Sit tertia a$$ertio. Aqua & aer rectè dicuntur gra-
<mgr>3. a$$ertie.</mgr>
uia & leuia comparatè. Hæc a$$ertio ex eo con$picua e$t, quia horum
elementorum $edes, cùm inter extrema elementa media $it, ita $e ha-
bet, vt eadem re$pectu $uperioris inferior, re$pectu inferioris $uperior
dicatur. Quo etiam fit, vt virtus motiua aquæ comparata ad virtu-
tem motiuam terræ quodammodo leuitas $it, quia ad locum $upra ter-
ram inclinat; eademque collata ad ignem $it qua$i grauitas, quia in-
clinat ad locum inferiorem. Quod de leuitate aeris $imiliter dicendum
erit. Ex quibus iam manife$tum relinquitur, quo pacto verum $it è
quatuor elementis duo e$$e grauia, nempe terram & aquam: duo leuia,
videlicet aerem & ignem: alterum $ummè graue, quod e$t terra; alte-
rum $ummè leue, quod e$t ignis.</p>
<h>ARTICVLVS II.
RESPONSIO AD ARGVMENTA
negatiuæ partis</h>
<p>NVnc ad argumenta initio $uperioris articuli propo$ita
re pondeamus. Ad primum, $i probare nitatur aerem
<mgr>Sol. 1. arg</mgr>
non po$$e appellari leuem, id e$t, $ummè leuem, neque
aquam grauem, id e$t $ummè grauem, accepta $umma
grauitate & leuitate $ecundum priorem $en$um, admit-
tendum e$t, quod a$$umit: $i autem contendat non po$$e hæc elemen-
ta vendicare appellationem grauis & leuis comparatè, vt antea expo-
$uimus; negandum e$t antecedns: ad eiusque con$irmationem dicen-
dum virtutes motiuas aquæ & aeris aliquo modo medijs coloribus, qui
<mgl>Medijcolo
res qualita
tes $impli-
ces.</mgl>
etiam $implices qualitates $unt, con$imiles e$$e; differre tamen tum ob
alias rationes, tum quia colores medij propria nomina ab extremo-
rum vocabulis di$tincta $ortiuntur: prædictæ vero motiuæ qualitates
non item. Atque hinc e$t, quod corpora medijs coloribus affecta neque
candida, neque atra dicimus: & tamen media elementa leuia & grauia
nuncupamus, penuria vocabulorum. Ad alteram confirmationem
eiu$dem argumenti, quid re$pondendum $it, patet ex dictis. Ad ter-
tiam dicendum, cùm aer è loco ignis ad $uum locum vergit, $i pro priè
ac Philo$ophicè loqui@ velimus, non de$cendere; cum non ad locum gra-
uium, $ed ad locum minus leuis contendat: itemque cùm aqua è loco

<pb 402>[res-1444-1-v_0410_402_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS.</rh>
terræ ad $uum fertur, non a$cendere: cùm non pergat ad regionem
leuium: $ed ad regionem minus grauis. Vnde fit, vt vna eâdemq. $im-
plici qualitate motiua petat aer patriam $edem, $iue è Lunæ conca-
uo, $iue è mundi medio profici$catur. Quod etiam de motu aquæ $uo
modo a$$erendum e$t.</p>
<p>Ad $ecundum dicendum, $i vnquam ignis de$ilit è propria $phæ-
<mgl>Solut. 2.</mgl>
ra, non de$ilire ob innatam grauitatem, $ed ob aliquem extraordina-
rium impul$um illi obuenientem, non ex cœli motu, qui $emper idem,
$ibique $imilis e$t, $ed ex aliqua cœle$tium corporum impre$sione, quæ
propter diuer$um a$trorum a$pectum non $emper eodem modo $e
habet.</p>
<p>Ad tertium, quod terræ grauitatem oppugnabat, dicendum no-
<mgl>Solut. 3.</mgl>
$tratem hanc terram, quæ $yncera non e$t, $ed vicinorum elementorum
concretione permi$ta, quemadmodum naturalem $implicitatem non
po$sidet, ita nec $ummam grauitatem, quam $i po$sideret, nihil e$-
$et ea grauius, vtpote cuius beneficio cætera grauia $unt. Itaque da-
<mgl>De grauita
te metallo
rum cõpa-
ratione ter
r{ae}.</mgl>
mus plumbum, aurum, argentum viuum, & quædam alia grauiora
e$$e, quàm terram, quæ apud nos e$t: non tamen, quàm terram in $uo
natutali $tatu: quem videtur obtinere ea terræ pars, quæ prope cen-
trum oblite$cit. Ad id, quod de cadaueribus obijcitur, dicendum ea
<mgr>Legc Alex.
Aphr. lib. 2.
problema.
qu{ae}$. 72. Le
uinũ lib. 2.
de nat. mit.
c. 6.</mgr>
diebus aliquot, po$tquam in vado iacuerunt, $olui diffluereq. in $a-
niem plurimum habentem aerei flatus, cuius impul$u ad $ummam a-
quam redeunt, ac $upernatant.</p>
<p>Ad ea verò, quæ po$tremo loco opponebantur, re$pondetur, nihil
<mgl>Solut. vlt.</mgl>
mirum, $i Tyrrheus lapis, & quidam alij, in quibus ob admi$tionem
qualitatum $uperiorum elementorum, terræ granitas non præponde-
rat, aquis innatent. Quæ autem de in$ulis fluitantibus narrantur, poe-
tica, ac fabulo$a $unt. A id, quod de quibu$dã lacubus narratur, vbi ita
res habet, dicendum ine$$e aquis vim aliquam extraordinariam, qua
permeari $e $uperiectis ponderibus non $inant.</p>
<h>QVÆSTIO II.
VTRVM ELEMENTA IN SVIS
locis grauitatem, aut leuitatem ha-
beant, nec ne.</h>
<h>ARTICVLVS I.
QVID IN PROPOSITA DVBITA-
tione a$$erendum $it.</h>

<pb 403>[res-1444-1-v_0411_403_t0]<rh>DE COELO CAP. VI. QVÆSTIO II.</rh>
<p>GRauitas, & leuitas bifariam $umuntur. Nimi-
rum vel pro motiuis qualitatibus, quæ corpo-
<mgr>Duob mo
dis $umi
grauitat\~e,
& leuitat\~e.</mgr>
ribus grauibus & leuibus à $ua primæua origi-
ne in$ident: vel pro actu grauitatis, aut leuita-
tis, $iue pro impul$u, quo eiu$modi corpora è
loco, in quo $unt, deor$um, aut $ur$um nitun-
tur: quod quidam grauitare, & leuitare vocant.
Præ$ens quæ$tio non intelligitur de priori, $ed de po$teriori grauita-
te, & leuitate. Nam quod elementa vbicunque $int, priorem reti-
neant, con$tat inter philo$ophos: de po$teriori verò nonnulla e$t du-
bitatio. In qua Ari$toteles quod ad media elementa $pectat affirma-
<mgr>Sententia
Ari$totelis.</mgr>
tiuam partem videtur a$truxi$$e $uperioribus capitibus, nempe aerem
& aquam in proprijs locis grauitare. In quarto enim docuit ideò v-
<mgl>De ligno
per aerem
de$c\~ed\~ete.</mgl>
tres aere plenos grauiores e$$e, quàm $ine aere, quia aer deor$um ni-
titur: $imiliter lignum centum librarum propterea celeriùs per ae-
rem ferri, quàm plumbum vnius libræ: contra verò plumbum vnius
libræ per aquam celeriùs de$cendere, quám lignum eiu$dem ponde-
ris: quinimo hoc $upernatare, illo in inferiora tendente, quia leui-
tas aeris in $ua regione lignum deor$um trahit, non autem in aqua:
at grauitas terræ plumbo in$idens, lιcet in aqua etiam deor$um im-
pellat, in aere tamen paucioribus iuuatur, quam virtus motiua lig-
ni. Po$tremò quia capite 5. di$ertis verbis docuit aerem, & aquam
in $uis locis grauitatem potiùs, quàm leuitatem habere, eiusque rei
illud e$$e argumentum, quod aer $ubtracta aqua naturaliter de$cendit,
$imiliterque aqua, $i ei terra auferatur.</p>
<p>Cæterum non $olum Archimedes, & Ptolemæus, $ed etiam Sim-
<mgl>Archime-
des Ptole-
meus, Sy-
rianus.</mgl>
plicius, Themi$tius, Syrianus, Alexander, ac Peripatetici fere om-
nes contrariam $ententiam amplexι $unt, quæ hi$ce duabus a$$er-
tionibus contmetur. Prima. Nullum elementum in $uo loco natu-
<mgr>Prima a$$et
tio.</mgr>
rali con$titutum grauitat, aut leuitat, $i modo grauius $ub$ideat,
leuius emineat. Probatur: quia ideo elementa tanto naturæ im-
petu præ$criptam $ibi à natura $edem petunt, vt inibi tranquil-
litate adepta con$i$tant, nec iam vlteriùs cieantur. Deinde quia
$i aer & aqua in patria regione deor$um niterentur, degrauaret
no$tra capita aeris pondus, & ij qui $ub aquis natant, onus mag-
num $entirent; quod tamen experientiæ repugnat. Cur autem ad-
hibeamus moderationem illam, $i modo granius, &c. ex $equenti a$-
$ertione con$tabit.</p>
<p>Secunda a$$ertio. Corpora grauia $upra minus grauia, aut $upra
<mgr>2. a$$ertio.</mgr>
leuia, vbicunque $int, grauitant: $imiliterque leuia infra minus leuia,
aut infra grauia, leuitant. Hanc a$$ertionem probat experientia. Vi-
demus enim vbicunque grauia, aut minus grauia ponantur, con-
fe$tim $uperiorem locum leuibus, aut minus grauibus, $i hæc infra
$int, deferre : quod certè non fit nι$i mutuo grauium de$cenden-
tium, leuiumque a$cendentium conatu, atque impul$u, quem

<pb 404>[res-1444-1-v_0412_404_t0]<rh>IN IV. LIB. ARISTOTELIS</rh>
grauitandi, & leuitandi actum diximus. Itaque in qualibet mundi
regione, terra $uper aquam, terra & aqua $uper aerem, vel ignem con-
$tituta deor$um vergent; & aer $ub aqua, ignis $ub aere po$ita $ur-
$um nit\~etur. Atque hinc e$t etiam, quod ex liquoribus alij alijs inna-
tant, vt aquæ $al$æ dulcis, & aceto oleum: alij $ub$idunt, vt cuilibet
<mgl>De p\=odere
humorum,
& metallo
rum.</mgl>
aquæ bal$amum: & ex metallis $tannum liquatum $uper aurum flui-
tat, & argentum viuum omnibus $ubijcitur, præterquam auro.</p>
<h>ARTICVLVS II.
DILVTIO ARGVMENTORVM.</h>
<p>ARgumenta in aduer$am partem adducta, non multum ne-
gotij face$$unt. Nam vtres ιnflati iccirco grauiores $unt,
quia pleni aere impuro, $iue is ab homine exufflatus $it:
vdi enim multum vehit $ecum: $iue à folle: quia aer, qui cir-
ca terræ e$t $uperficiem $catet vaporibus, ac terre$tribus corpu$culis,
quæ in $olis radio con$piciuntur. Quod $i eiu$modi aer purus, ac $yn-
cerus e$$et, nequaquam vtres magis pondero$os redderet, $ed leuio-
res. Lignum verò centum librarum velocius per aerem de$cendit,
<mgl>De ligno
per aerem
de$c\~ed\~ete.</mgl>
quam plumbi libra, quia eiu$modi lignum grauitate terræ & aquæ
excedit plumbum, nec eius de$cen$um retardat leuitas aerea, quæ in
fuo lco naturali non leuitat. At in aqua $ecus res habet, propterea
<mgl>De de$c\~e$u
aeris & a-
qu\,e.</mgl>
quod leuitas aeris lignum tenet ne deor$um labatur, non autem plum-
bi libram, quia hæc parum omnino leuitatis in $e cohibet. Denique
nec aer $ubtracta aqua, nec aqua $ubtracta terra extra propriam
regionem de$cendunt: $i modò pura $int, ni$i forte aut va-
cui periculum vrgeat, aut ip$is elementum leuiùs
$upponatur: tunc enim vt ei locum
dent, vltro de$cendent.</p>
<fig/>

<pb 405>[res-1444-1-v_0413_405_t0]<rh>TRACTATIO</rh>
<h><fig/> ALIQVOT PROBLEMATVMDE <fig/>
REBVS AD QVATVORMVNDI
ELEMENTA PERTINENTIBVS, IN
TOTIDEM SECTIONES DIS-
TRIBVTA.</h>
<h>PROOEMIVM.</h>
<p>OPERÆPRETIVM fore exi$timanimus
in fine horum librorum, in quibus de quatuor
elementis egit Ari$toteles, $ubijcere breu\~e quan-
dam & compendiariam explicationem aliquoe
problematum de rebus ad eadem quatuor ele-
menta $pectantibus. Quod etiam partim in hac,
partim in alijs di$similibus materijs Ari$toteles,
Plutarchus, A phrodi$æus, alijque nonnulli auc-
tores non $ine iucundæ eruditionis fructu & vtilitate fecerunt. Erit ta-
men no$tra in hi$ce problematis pertractandis elementorum con$ide-
ratio, paulò liberior, quàm ea $ub qua in doctrinam librorum de cœlo
cadunt; vbi de illis prout loco mouentur duntaxat, & certam in mun-
do $edem obtinent, Ari$toteles di$$eruit, vt alibi monuimus. Verùm nõ
omnia propo$iti argumenti problemata in hunc locum coniecimus,
$ed complura ad libros Meteororũ & de ortu, & interitu, qui etiam ele-
mentorum di$ciplinam continent, con$ultò re$etuauimus.</p>
<h>SECTIO PRIMA.
EXPLICA TIO PROBLEMATVMDE
ijs, quæ ad terram pertinent.</h>
<p>ESt ne terra purum elementum, an non? Re$pon$io. Tribus modis
<mgr>1. prob.</mgr>
pote$t elementum dici purum. Nimirum vel quoad qualitates; vel
quoad $ub$tantιam, qui modus duplex e$t, vt mox patebit. Quo
ad qualitates elementum purum vocatur, quod nullam habet qualita
tem peregrinam: $ed eas tantùm, quas natura $ua po$tulat, vt $i ignis ob
tineat calorem in $ummo gradu, $iccitatem in gradu excellenti non ta-
men $ummo; & nonnihil humiditatis. Quoad $ub$tantiam verò appella
tur elementum purum, vel quia con$tat ex forma & materιa elementa
ris<?> velquia non habet intra $e, $iue in $uo gremio aliud corpus. Si igi-

<pb 460>[res-1444-1-v_0414_406_t0]<!><rh>PROBLEMAT. DE TERRA.</rh>
tur de $ynceritate elementi $ecundum priorem v$urpationem loqua-
mur, nullum omnino elementum ex toto purum (vt docuit Plato in
<mgr>Ari$tot.
Plato.</mgr>
Phædone & in lib. de $ummo bono, itemque Ari$toteles 3. de gener. an.
cap. 11. & in libro de mundo ad Alex $i eius e$t illud opus)cùm $ingula
propter di$sidentium affectionum c\=otrarietatem aduersù, alia depug-
nent, & in eo congre$$u extraneis $e $e imbuant qualitatibus, vt aer ig-
nem humore, aqua aerem frigore, terra aquam $iccitate, ignis aquam ca
lore.</p>
<p>Si autem de puritate elementi quoad $ub$tantiã priori modo, quæ
$tio $it; dicendum omnia quatuor elementa pura e$$e: quandoquidem
omnia ex materia & forma elementarι con$tant; alioqui elementa non
e$$ent. Denique $i quæ$tio excitetur de $ynceritate quoad $ub$tantiam
po$teriori modo, nullum, $altem è tribus inferioribus elementis, purum
e$t. Nam terra præter metallicas concretiones, quas gremio $uo cohi-
bet intra cauernas magnam aeris copiam includit, magnam item vim
pa$sim $caturientium aquarum: atque in multis locisignes, quorũ alij
latent, alij quibu$dam regionibus erumpunt. Item verò aqua multum
in $e terrenæ admixtionis continet: $imiliterque aer, præ$ertim terræ
vicinus. Præterea vtrunque horum elementorum vaporibus, & exhala
tionibus $catet.</p>
<p>Siquis verò roget vtrumne aliqua elementi portio detur, quæ omni
bus tribus modis $upra commemoratis pura $it. Re$pondemus $altem
eã partem ignis in $ua $phæra exi$tentis, ad quam vicini aeris non per-
tingit actio, omnibus illis modis puram e$$e. Quod $imiliter videtur pro
nuntiandum de quibu$dam abditioribus terræ partibus.</p>
<p>FVIT ne terra â Deo cum montibus, an $ine montibus creata? R.D.
<mgl>2.
D. Ba$ilius,</mgl>
Ba$ilius homilia quarta Exam. Ian$enius, & Eugubinus in p$al. 103.
credunt terram cum montibus creatam. Nobis tamen veri$imilior vi-
detur opinio Diui Dama$ceni libro $ecundo Fidei Orthodoxæ. capi-
<mgl>D. Dama$.</mgl>
te nono & decimo, aliorumque exi$timantium terram, vt aquis circun-
fu$am, ita & perfectè globo$am, $icutι eius natura po$cebat, fui$$e pro-
<mgl>P$al.</mgl>
ductam. Neque ob$tat illud P$almi 103. Super montes $tabunt aquæ,
quod aduer$ariæ partis a$$ertores ita intelligunt, vt $ignificet diuinus
<mgr>Po$ito fu-
turo {pro} pr\,e
terito.</mgr>
vates ab initio mare obtexi$$e montes, donec iu$$u Dei, qua$i tonitruo,
aquis de$ilientibus, & in vnum collectis, montes & campi, valle$que ap-
paruerunt. Non, inquam, ob$tat: primùm, quia po$$unt nomine mon-
tium de$ignari, non aliquæ terræ eminentiæ, $ed totus terræ globus,
quem tunc aquæ vndique circumfluebant. Deindè, quia pote$t hic lo-
cus non de prima rerum creatione intelligi: $ed de tempore diluuij, vt
<mgl>D. Augu$t.</mgl>
D. Augu$tinus ibidem interpretatur.</p>
<p>QVANDO igitur, & qua vi montes geniti fuere? R. Sunt qui di-
<mgl>3.
Quorundã
$ententia.</mgl>
cant diluuij tempore raptam, $ubductamque quibu$dam in locis
terram ab aquis in mare præcipitantibus; $icque extiti$$e montes, cùm

<pb 407>[res-1444-1-v_0415_407_t0]<rh>SECTIO PRIMA.</rh>
antea non e$$ent: referturque hæc opinio in libello de cau$is proprie-
tatum elementorum qui à quibu$dam Ari$toteli a$cribitur: quanquam
<mgl>Librum de
proprietati
bus elemen
torum qui
dam Ar $to
teli atiri-
buunt.</mgl>
ibi non expre$$a fiat mentio eluuιonis totius terræ, $ed inundationum
duntaxat. Hæc $ententia non e$t probabilis. Enim verò minimè con-
<mgr>qu\,e reijci-
tur.</mgr>
fentaneum fuit, vt tot annorum $eculis, quæ à mundi exordio vlque ad
diluuium tran$acta $unt, non exhiberet terra hominι eas commodita-
tes, & emolumenta, quæ à montibus proueniunt. Montes enim multũ
<mgr>Montiũ cõ
moditates.</mgr>
conferunt non $olum ad gratiam a$pectus, & decorem ac pulchritudi-
nem, $ed etiam ad regionum $alubritatem, ad cohibendum ventorum
impetum, ad arcendos maris fluuiorumque incur$us, ad rerum, quæ è
terra na$euntur, fertilitatem & copiam. Ferè enim aquarum riuuli, fon
tes, amne$que è montibus oriuntur. Item quia quædam arbores amant
colles, aliæ camporum planitiem: quædam pcrflata ventis iuga, aliæ
vndique tectas valles. Quare non $atis fui$$et à primis mundi origini-
bus terræ fœcunditati con$ultum, $i tandiu montibus carni$$et. Addit
<mgr>Plinius.</mgr>
etiam Plinius libro 36. Nat. hi$t. capite primo montes factos à natura
ad compages telluris vi$ceribus den$andas, & minimè quietas partes co
ercendas duri$sima $ui materia. Denique quod tempore diluuij iam
<mgr>Diluuij t\~e
pore iam
montes ex
titerant.</mgr>
montes erant, probari pote$t te$timonio $acræ paginæ, quæ capite $ep
<mgl>Gene$.</mgl>
timo Gene$eos narrat aquas diluuij quindecim cubitos $upra altiores
montes elatas fui$$e: & capite octauo, arcam vige$ima $eptima die men
$is $eptimi quieui$$e $uper montes Armeniæ: & prima die men$is
decimi apparui$$e montium cacumina. Quare non fuere decurren-
tibus diluuij aquis primò geniti montes: $ed iam ante exta-
bant.</p>
<p>A$$erendum igitur cùm D. Dama$ceno lib. 2. Fidei orthodoxæ cap.
<mgl>Dama$e.</mgl>
<mgr>Germana
$olu io pro
po$iti pro-
blematis.</mgr>
9. & 10. Montes, qui primò in terra con$titerunt, fui$$e â Deo effectos ter
tia creationis mundi die: qua Deus aquas vnum in locum $ecreuit, &
terræ cauernis inclu$it. Cùm enim Deus i$tiu$modi cauernas pandit,
terræ molem in altum $u$tulit, pariterque ob ea, quæ antea diximus co
moda, varijs in locis collium eminentias, montiumque iuga ere-
xit.</p>
<p>FVIT ne alius modus generationis montium? R. Quod de montibus
<mgr>4.</mgr>
proximé a$$eruimus, non de omnibus, $ed de ijs qui à mundi princi-
pio in terra fuere, intelleximus. Con$tat autem progre$$u temporum
multos de nouo genitos, multos in planitiem fui$$e coæquato: quod in
<mgr>Multiplex
generatio
montium.</mgr>
primis aquarum vi & impetu accidere con$ueuit. Aquæ enim non in-
frequenter ad magná altitudinem hinc inde terram excauát, & cliuos,
præruptas eminentias, monte$que generant. Vel hæc eadem, aut ex par
te, aut penitus di$sipant, & demoliuntur, pro $itu loci & ma-
teriæ durioris, $eu mollioris natura, alij$que temporum & re-
gionum opportunitatibus. Ob$eruatum e$t etiam nonnunquam
terræmotibus nouos montes a$$urgere, veteres collabi & de-
cidere. Nam $piritus terræ latebris velut carcere inclu$us

<pb 408>[res-1444-1-v_0416_408_t0]<rh>PROBLEMAT DE TERRA</rh>
_(_quod in Meteoris fu$iùs explicabimus) dum terram concutit, nunc in
gentes moles erigit, nunc erectas in$ano hiatu ab$orbet & deuorat. In-
terdum quoque effrenata ventorum violentia arenam vndique $ubla-
tam vnum in locum congerit, & ingentes cumulos, montesque efficit.</p>
<p>SIPR Æ$tantius habetur ce$$are à motu, præ$ertim locali,
<mgl>5.</mgl>
quàm moueri; & excellentiori corpori nobilior $tatus couenit;
cur terræ moles quæ deterioris notæ e$t, perpetuò quie$cit, cœlum verò
irrequieta virtigine circumuoluitur? R. Multi graues auctores quietem
cœlo dedere arbitrati $ola in eo a$tra circumagi: vt Eu$ebius Emi$enus,
<mgl>Eu$eb. E-
mi$.
Diodorus
Tar$.
Proeopius.
Chry$o$t.
Iu$tinus.
Origen.
Augu$t.</mgl>
Diodorus Tar$en$is, & Procopius Gazæus ad primum cap. Gene$eos D.
Chry$o$tomus homilia 6. & 13. in Gene$im, & homilia 12. ad populum
Antiochenum. Iu$tinus Martyr re$pondeos ad _9_3. quæ$t. Orthodoxo-
rum. Phila$trius Brixien$is in catalogo hære$eon. Origeneslib. 5. con-
tra Cel$um & libro primo {π<?>ερὶαξῶν} cap. 7. Neq eiu$modi a$$ertion\~e
à probabilitate omnino alienam iudicauit D. Augu$tinus lib. 2. de Ge-
ne$i ad litt. cap. 10. cuius in hanc $ententiam verba retulimus libro _2._
huius operis cap 8. quæ$t. 1. art. 1. Verùm contraria opinio, quæ $tatuit
orbes cœle$tes vnâ cum $tellis circumagi, Peripatetica e$t, & in $cholis
Philo$ophorum, A $trologorumque communis. Neque ratio in contra-
riam partem adducta conuincit, quæ $i vim haberet, non minus de a$-
tris, quàm de toto cœle$tι globo concluderet.</p>
<p>Dicendum igitur licet quiete frui, cùm reliqua $unt paria, nobilius
<mgl>Solut. pro-
blem.</mgl>
<mgr>quies quan
do motm
pr\,e$t ãtior.</mgr>
expetebiliu$que $it, quàm loco moueri: aliquam tamen lationem dari
quiete aliqua præ$tabiliorem, vt lationem cœli, quiete terræ, tũob alias
cau$as, tum quia motus cœli e$t medium, cuius interuentu. exhibetur
mundo quadripartita annι varietas, & dierum noctiumque alternatio;
atque ita cœle$tium corporum influxus inferioribus corporibus com-
modè aptè que di$pen$antur.</p>
<p>CVR terrea pondera non feruntur in centrum $ecundum lineas pa
<mgl>6.</mgl>
ra llelas; $ed quo longrùs abeunt, eò magis $ibi mutuò appropin-
<mgr>Line\,e pa-
rallel\,e, fiue
\,equè ui$tà-
tes.
Lege Ar.c.
4. lib. 4.</mgr>
quant? R. Quia vnunquodque eorum nititur occupare centrum mun-
di; à quo occupando deuiarent $i in diuer$a abeundo per lineas æquè
di$tantes pergerent, vt erit cõ$ideranti per$picuum.</p>
<p>CVR ergo parietes ad perpendiculi normam erecti; æquali abs $e
<mgl>7.</mgl>
di$tantia & intercapedine de$ce<?>ndunt? R. videtur quidem hoc ad
a$pectum, quia in tam breui $patio non pote$t perpendiculorum parie
tumque mutuus acce$$us digno$ci. Sed res aliter habet. Quin verò con$-
<mgr>Lege Eucli
dem 1. Ele.
propo$irio
ne 19. Mau
rolycũ dia.
1. $u\,e Co$-
mograph.</mgr>
tans e$t Mathemathicorum doctrina $i puteus ad perpendiculum v$q.
<mgl>De mutuo
acce$$u per
pend culo
t<?>um.</mgl>
in centrum extruatur, debere eius parietes paulatim in angu$tum ad-
duci, donec in c\~etro, qua$i pyιamidis cu$pide $e $e cotingãt. Similiterq.
ob eand\~e causã $i turris tãtæ altitudinis, quãta e$t terræ profũditas, ad
perp\~ediculu $iat, debere ad fa$tigiũ duplo e$$e ãplior\~e, quã ad fũdam\~eta.</p>

<pb 409>[res-1444-1-v_0417_409_t0]<rh>SECTIO PRIMA.</rh>
<p>EST ne aliquod indicium, quo intelligi po$sit, quod nam è cor-
<mgr>8</mgr>
poribus terreis $pecie differentibus leuius aut grauius $it? R. E$t
præter alia vnũ Archimedis ingenio celebre. Nimirũ è duobus corpo
ribus $olidis æquali pondere, id quod maior\~e habet quantitat\~e, natura
$ua leuius e$t, quod minor\~e grauius & è couer$o. Quo argum\~eto depreh\~e
$a fuit ab Archimede portio argenti auro admixta, & adult eratū aurũ.
<mgr>Archime-
dis arti$i-
cium.</mgr>
Nam cùm Hieronymus Syracu$anus auream coronã fierι iu$si$$et, $u$-
picatus e$t aliquid argenti ab artifice operi additũ; quod vt deprehen-
deret, rem Archimedι commi$it. Isverò dum in eam cogitationem in-
cumberet, balneum adijt, vbi ca$u animaduertit quantũ corporis $ui in
balneo e$$et, tantũ aquæ exteriùs diffluere: tum verò duas ma$$as æquo
pondere, quo etiam fuerat corona, ex auro vnam, alteram ex argento
compo$uit: oportuit autem ratione prædicta argenteam ampliorem
e$$e, iniecitq. $ingulas in vas ad $uma labra plenum, ac $extario mé$us
e$t quantum aquæ $ingulæ de va$e expuli$$ent: expulerat autem argen-
tea ma$$a plus, quia maior. Tum repleto iterum va$e, coronam ip$am
in id demi$it, inuenitque tunc plus aquæ diffluxi$$e, quam cùm aurea
ma$$a eodem pondere immer$a fuerat; $icque ex aquæ diffu$æ propor-
tione cognouit corporis leuioris, proindeque cum eodem pondere
habentis maiorem molem, hoc e$t, argenti admixtionem in coro-
na factam.
<mgr>9</mgr></p>
<p>ESTNE $pectato $olius naturæ lumine veri$imilis eorum $en-
tentia, qui arbitrati $unt, ideò totam terræ mol\~e non e$$e aquis
circumfu$am, quia terræ $iccitas humor\~e aquæ arcet, acremouet? Aut
aliorum, qui id a$crip$ere attractoriæ virtuti $eptentrionalium $ide-
rum? R. Neutrum ex his probabile videtur: nam neque $iccitas, quæ
parum ex $e habet actiuitatis, tantam vim obtinere potui$$et. Neque
etiam a$tra, vt illi volunt, tanquam magnes ferrum, $ic terram ad $e al-
liciunt; alioqui oporteret adhuc mare eâdem vi indies in angu$tius
$patium contrahi, & terram in altum euehi. Quod nulla ob$eruatio
deprehendit.
<mgr>10</mgr></p>
<p>SI terra $uopte ingenio $iccitatem po$cit, quam ob cau$am tan-
tum in $e humoris cótinet?. R. Quemadmodũ cùm naturalis eius
$itus po$tularet, vt tota aquis $ube$$et; nihilominus propter $tirpium,
& animantium; atque hominis præ$ertim vitam & propagation\~e ma-
gna ex parte detecta fuit, $ecretis coeuntibusq. diuino imperio vnam
in partem aquis: ita cùm eadem ex $ua natura $ummam $iccitatem ha-
bere debui$$et: Dei tamen in$tituto ac prouidentιa multum in $e aquei
humoris è mari per cuniculos deducti, aut aliter $ibi impen$i, ebibit,
vt frugifera & fertilis $it: vtque tanquam mater, non $olùm alterum
<mgr>Terra, cõ-
munis ma-
ter.</mgr>
alimenti genus, cibum: $ed vtrumque, $eu natis $uis, cibum, ac potum
<mgl>Philo Iud.
Plinius.</mgl>
præbeat. Quod Philo Iudæus libr. de mundi opificio luculenta ora-
tione per$equitur. E$t quoque huius rei alia ratio, quam affert Pli-

<pb 410>[res-1444-1-v_0418_410_t0]<rh>PROBLEMAT. DE TERRA.</rh>
nius libr. 2 Natur. Hi$tor. cap. 16. quia ni$i terræ $iccitas aquæ hu-
more iungeretur non po$$ent terræ partes ita benè cohærere & coag-
<mgl>Terra & a
qua mutuo
linglexu iũ
guntur.</mgl>
mentari, $ed facilè di$$oluerentur & dehi$cerent.</p>
<p>HABETNE terra ex $e vim generandi herbas, plantas, a-
<mgl>11.</mgl>
liaque huius generis? R. Cùm ad generationem vιlien-
tium (vt nunc reliqua omittamus) certa temperamenti ratio, &
virtus organorum delineatrix exigatur; quam, vt per$picuum e$t,
nullum elementum ex $e vendicat: con$tat non conuenire terræ ex
$e talem vιm. Eam igitur à Deo accepit tertia creationis mundi
die: cùm, vt primo cap. Gene$eos diuina narrat hi$toria, dixit Deus,
<mgl>Genef.
D. Augu$t.</mgl>
germinet terra herbam virentem, &c. Quod po$t D. Augu$tinum
lib. 5. de Gene$. ad litt. cap. 4. edi$$erit S. Thomas 1. p. quæ$t. 69.
art. 2. & in 2. di$tinct. 14. quæ$t. _1._ art. 5. alijque Doctores eadem
di$t. Aduerte autem in i$tiu$modi viuentium procreatione habere
$e nunc terram qua$i matrem, cœlum tanquam patrem, vt loco proxi-
mè citato ex Ari$totele docet S. Thomas. Quod tamen ita accipien-
<mgr>Decũcur$u
terr\,e ad ge:
neration\~e
planetarũ.</mgr>
dum e$t, vt terra non pa$siuè tantùm, $ed actiuè etiam concurrat:
itemque vt cœlum, non tanquam principale agens $e $e habeat: ob
eas cau$as, quas in 2. huius operis libro cap. 3. quæ$t. 6. expo$uimus;
cùm de generatione viuentium à cœlo di$putaremus: quãuis prout
vniuer$alis cau$a e$t, in $uo genere auctor principalis dici queat, vt in
Phy$icis docuimus.</p>
<p>ANTE primorum hominum peccatum generauit ne terra
<mgl>12.
Sententia
Ea$ilij. <gap>
Ambro$ij.
Bed\,e.
Rabani.
Alchuini.
Dama$c.</mgl>
cum $pinis, an $ine $pinis ro$as? R. D. Ba$ilius homil. 5. Exa-
mer. D. Ambro$ius lib. 3. Exameron. cap. 9. & 11. Beda, & Rabanus
in Gene$. Alchuinus lib. 3. cap. 18. tom. 3. Putant genitas primò
ro$as ab$que $pinis. Neque di$$entit D. Dama$cenus lib. 2. Fidei or-
thodox. cap. 10. Et D. Augu$tious 1. lib. de Gene$. contra Mani-
chæos cap. 13. E$t autem pro hac parte, quòd A damo po$t eius pec-
catum dixerit Deus terram germinaturam ei $pinas & tribulos. Vn-
de colligi videtur hæc occa$ione peccati in hominum pœnam fui$$e
á Deo producta. Magis tamen placet aduer$a opinio exi$timan-
tium ro$is mox à prima origine adnatas fui$$e $pinas; cùm id nati-
ua ro$arum proprietas & conditio po$tulet, $ine qua illas naturæ
conditor efficere non debuit. Hanc $ententiam, priori mutata, $e-
<mgl>Opinio Au
gu$tini &
altorũ, qu\,e
magis pla-
cet.</mgl>
cutus e$t D. Augu$tinus lib. 3. de Gene$. ad litt. cap. 18. & lib. 83.
quæ$tionum quæ$t. 38. M. Albertus in $umm. 2. p. tract. 11. quæ$t.
57. memb. 3. D. Thomas 1. p. quæ$t. 69. art. 2. ad 2. & in 22. quæ$t.
164. art. 2. ad 1. vbi ait dixi$$e Deum, terram germinaturam Ada-
mo $pinas, non quod eas ante illius peccatum non germina$$et; $ed
quia, ni$i diuinum viola$$et imperium, haudquaquam ei in pœnam,
& laborem ce$si$iēt. Quemadmodum etiam in $tatu innocentiæ pro-
crea$$et terra herbas noxias, quæ tamen homini minimè nocui$$ent.

<pb 411>[res-1444-1-v_0419_411_t0]<rh>SE CTIO PRIMA.</rh>
Lege, $i placet, quæ de hac re $crip$imus libro 2. Phy$ic. cap 9 quæ$t.
1. art. 3. & 1. huius operis cap. 1. quæ$t. 1.</p>
<p>CVR non omnis fert omnia tellus? R. Non terræ ferre om-
<mgr>13</mgr>
nes omnia po$$unt: quia non omnibus terræ partibus eadem
generandi vis ab auctore naturæ tributa e$t: nec omnes eodem a$pe-
<mgl>Dixim us e
tiãde haere
lib. 2. huius
op. cap. 3. q.
2. art. 2.</mgl>
ctu, æqualiue influxu iuuant a$tra: nec omnia, quæ è terra proue-
niunt, eandem $oli conditionem requirunt. Præter has cau$as, alia
e$t etiam, quam peculiariter $pecta$$e videtur diuinæ prouidentiæ
ratio, vt aduertit Theodoretus $ermone $ecundo de prouidentia.
<mgr>Theodor.</mgr>
Nimirum voluit Deus, vt quibus vna regio, ob $oli fœcunditatem,
abundat; ei$dem alia, ob $terilitatem, indigeret; vt i$tiu$modi auxi-
liorum nece$sitate $ocietas, mutuaque amicitia inter homines iun-
geretur. Sicut enim $aturitas, & nullius indigens copia beneuolen-
tiam aliorum $pernit: $ic indigentia, dum exterorum commercijs ne-
<mgr>Indigentia
cõciltatrix,
amiciti\,e.</mgr>
ce$$aria procurat, reciprocæ charitatis nectit vincula.</p>
<h>SECTIO SECVNDA.
EXPLICATIO PROBLEMATVM
De ijs, quæ ad Aquam pertinent.</h>
<p>CVR natiua propen$io, quam partes aquæ ha-
<mgr>1. probl.</mgr>
bent, vt in rotundam $peciem coeant, vincitur ab
inclinatione, quam eædem obtinent, vt in locum
proprium contendant? R. Sanè videre hoc licet
<mgr>De inclina
tione cor-
porum ad
fig rot.</mgr>
quoties guttis conglobatis & è $ublimi pendenti-
bus plures guttæ accedunt: tunc enim po$t po$ita
rotunditate, quam affectabant, confe$tim dilabun-
tur: & tamen noua gutta, vt $uum $ecum pondus inuehit, ita $uam
inclinationem ad rotundam figuram con$eruandam affert. Nimi-
rum huiu$ce rei cau$a videtur e$$e, quia grauitati peculiare e$t (idem
<mgl>Proprietas
grauitatis
& leuitatis.</mgl>
$uo modo de leuitate a$$erendum) vt quantò e$t amplior magnitu-
do, per quam extenditur, tantò inten$iorem ex $e impetum proferat
ad de$cendendum. Quod quia non cernitur in magnitudine $pecta-
ta quò ad inclinationem, quam ad figuram rotundam habet (nec
enim ab bac inclinatione manat aliquis impetus, qui $ecundum pro-
portionem magnitudinis inten$ior fiat) inde e$t, quod hæc inclina-
tio in propo$ito exemplo ab illa vincitur.</p>
<p>CVR aqua aliaque duo $uperiora elementa nunquam motu va-
<mgr>2.</mgr>
cãt. Nam totus ignis & $uperior pars aeris vnà cũ cœle$ti globo

<pb 412>[res-1444-1-v_0420_412_t0]<rh>PROBLEMAT. DE AQ VA.</rh>
perenni vertigine circumuoluuntur, & mare quotidiano acce$$u &
<mgl>De motu
circulari e
lem\~etorũ.</mgl>
rece$$u agitatur? R. Vt annotauit D. Thomas in 2. di$t 14. quæ$t.
1. art. 5. ad 4. corpora inferiora, præter motus proprios, $equuntur
quodammodo motus $uperiorum, & quantò quodlibet corpus infe-
rius nobilioris naturæ e$t, tantò $uperioris motui magis ob$equi-
tur. Sic quælibet $phæra cœle$tis infra primum mobile eodem, quo
illa, motu circumfertur. Sic & tria $uperiora elementa, quoad po$-
$unt, cœle$tem motum a$$equi nituntur. Videlicet ita fuit à natura
comparatum, vt i$tiu$modi $ubordinationis interuentu mundi har-
monia $eruaretur.</p>
<p>NVM veri$imile e$t, quod quidam aiunt, mari $ub$idente mul-
<mgl>3</mgl>
tas de nouo in$ulas extiti$$e? R. Id quidem graues $cripto-
res prodiderunt, nec e$t cur improbabile videatur. Complures ta-
men in$ulas initio mundi, tertia creationis die, fui$$e à Deo factas
non e$t dubitandum. Cùm & ad vniuer$i pulchritudinem $pectent
_(_$iquidem vt D. Ambro$ius lib. 3. Hexamer. cap. 5. ait, in$ulæ $unt
<mgl>D. Ambro.
In$ularum
vtilitas.</mgl>
quædam veluti maris monilia) & earum multæ aduenis tanquam
commune rerum venalium forum exhibeant: aliasque innumeras
commoditates tum habitatione, tum exqui$itarum rerum affluen-
tia, tum nauium $tatione & portubus, hominum generi a$siduè con-
ferant.</p>
<p>FERTVR ne aqua in centrum mundi, $ieut & terra? R.
<mgl>4
Ari$t.</mgl>
Cùm ex doctrina Ari$totelis libro 1. huius operis cap. 2. vni-
cuique corpori $implici proprius motus naturalis, itemque peculiaris
locus, $pecie, $altem phy$ica, di$tinctus conueniant; nequit terræ &
aquæ idem locus deberi, proindeque nec pote$t aqua ex $ua propria
& peculiari inclinatione mundi centrum expetere, $iue ad illud im-
mediatè occupandum $uapte vi contendere. De$cendit nihilominus
<mgr>De hac re
$upra c. 14.
qu\,e$t. 4. ar.
2.</mgr>
ad ip$um obtinendum mediatè, hoc e$t, ad circumplectendam terram,
vnumque globum cum ea faciendum; ita vt idem maneat commune
centrum vtriu$que.</p>
<p>SI v$que ad centrum e$$et foramen plenum aere; de$cenderet ne
<mgl>5</mgl>
aqua ad illud occupandum? R. Erit forta$$e qui re$pondeat
non de$cen$uram: cùm neque aqua ad obtinendum immediatè cen-
trum propendeat, neque in propo$ito euentu periculum vacui vr-
<mgr>Naturalis
corporum
$ubiectio.</mgr>
geat. Dicendum tamen re vera de$cen$uram, quia comparatum à na-
tura e$t, vt corpora grauia $e $e leuibus $ubmittant, præ$tantioribusq.
locum deferant $uperiorem; vt ita ordo $itus, & dignitatis inter cor-
pora vniuer$i con$tet.</p>
<p>CVR aqua corpora $pongio$a $ubit? R. Sunt qui eius rei cau$am
<mgl>6</mgl>
arbitr\~etur, quia aqui $uo appul$u remouet aeré, cui deindè ip$a,

<pb 413>[res-1444-1-v_0421_413_t0]<rh>SECTIO SECVNDA.</rh>
ne vacuú $it, $uccedit. Verùm non $atisfaciunt, cum explicare oporteat
quamobrem aqua aerem loco pellat. Re$pondendum igitur in pri-
mis quædam e$$e corpora, mollιora videlicet, quorum imæ partes at-
tactu aquæ humectatæ & grauiores redditæ de$cendũt, atque hæ alias
$ibi cohærentes deprimunt, illæ $imiliter ebibito humore alias: donec
aqua hunc in modum $ubeundo quoquouer$um permeet. Quod in cal-
ce $uper aquam iniecta videre, $altem ex parte licet. At enιm $icuti vι-
uentium corporibus ine$t attractoria facultas, quæ alim\~etum, etiam in
<mgr>Virtus at-
tractoria.</mgr>
partem $uperiorem contra natiuam eius propen$ionem, deducit: ita
quibu$dam corporibus $pongio$is ingenita e$t visattrah\~edi ad $e aquã:
quæ eorum foramina paulatim $ubintrat, & a$cendit, eiecto ab eis ae-
re, quo plena erant.</p>
<p>SI aqua naturalem $itum $upra terram habet; in quo proinde, ni-
<mgr>7.</mgr>
$i vi extrin$ecùs illata interpelletur, quie$cere oportet; cur flumi-
na $uaptè vi in mare feruntur? R. Con$i$terent fluuiales aquæ, $icutι &
lacu$tres, $upra terram immotæ, ni$i in loca decliuia incurrerent, quæ
cùm ab aere occupata $int, imminente, $uo pondere, aqua, nece$$e e$t il-
lum cedere, hanc prono cur$u labi.</p>
<p>EST ne fluuiorum motus omni ex parte naturalis? R. Cùm mo-
<mgl>De motu
$$uminũ in
mare.</mgl>
<mgr>8.</mgr>
tus, quι $ecundum naturam aquæ conuenιt, $it rectus ac per lineá
<mgr>Motus rec
tus per bre
ui$simã li-
neam.</mgr>
quambreui$simam versùs centrum, patet motum fluuiorum longo iti-
nere in mare currentium non e$$e omni ex parte naturalem; $iquidem
fluuij per meandros & anfractus, qui rectitudini, breuitatique officiũt,
viam ιnflectunt. E$t tamen hic motus eatenus aquæ naturalis, quatenus
ex illo qualicunque de$cen$u con$tat: item vero quatenus e$t à grauita-
te naturali, quæ, quantum ex $e e$t, inclinat ad motum rectum per bre-
ui$simam lineam.</p>
<p>QVAMobrem aqua paulatim $umpta magis $itim re$tinguit,
<mgr>9.</mgr>
quàm celeriter hau$ta? R. Quia aqua præceps, tota deorsũ ruit:
lentè progrediens in$inuat $e $e ιn partes corporis, irrorat, madefacιt,
non $ecùs atque in agrorum irrigatione aqua raptim demi$$a perfluit,
$en$im deducta à terra altius ebιbitur.</p>
<p>CVR in aqua marina facilior e$t natatio, quàm in fluuiali? R.
<mgr>10.</mgr>
Quia qui natat, $edulo aquæ adnιtitur, aqua verò marιna cra$-
$ior e$t, corpulentior, & ad $u$tentandum valιdior.</p>
<p>CVR aqua & oleum frigore non infrequenter dure$cunt, rarò au
<mgr>11.</mgr>
tem vinum & acetum? R. Quia aqua $nopte ingenio frigida fa-
<mgl>De concre
tione aqu\,e</mgl>
cile coit: oleum temperato calore parum re$i$tit parte$que aereas exha.
lando refrigeratur. At vinum ιn$ito calore frigus repellit, acetum, cũ
tenui$sumarun partium $it, concretionem re$puit.</p>

<pb 414>[res-1444-1-v_0422_414_t0]<rh>PROBLEMAT. DE AERE.</rh>
<p>CVR aqua frigida epota nonnunquam æ$tuantem interficit? Ac
<mgl>12.</mgl>
cidit enim alιquando me$$orem à meridiana tritura $itibundũ
primo ad font\~e hau$tu extingui. R. Quia tuncaqua in præcordia aper
tis poris hiantia $e recipiens natiuum calorem nimio, $ubιtoquefrigo-
re perimit.</p>
<p>CVR aquæ motæ minus putre$cunt? R. Quia putrefactio oritur
<mgl>13.</mgl>
ιn humido ab externo calore, vt docet Arι$toteles lιb. 4. Meteo-
rorum cap: 1. appul$um verò externi caloris inhιbet alia, atque alia ae-
ris mutatio. Hinc e$t quod ea, quæ conclu$a $unt, magis putre$cunt: &
<mgl>putrefactio
vnde.</mgl>
humorum putrefactio ιn animantium corpore oritur re$piratione im-
<mgr>De humo-
rum putre-
factione.</mgr>
pedιta: & æ$tate plures morbι putridi generantur: ac denique, vt Gale-
nus $ecundo Methodi animaduertit calιda, humidaque corpora, $i neq,
<mgl>Galenus.</mgl>
perflata, neque ventιla\‘ta, in calιdo & humido maneant loco, putredi-
nem contrahunt.</p>
<h>SECTIO TERTIA.
DILVTIO PROBLEMATVMDE
ijs, quæ ad aerem $pectant.</h>
<p>EST ne veri$imilis opinio exi$timantium aerem & ig-
<mgl>1. probl.</mgl>
nem à $e ip$is non à cœlo in orbem rapi? R. Nullam ea
$ententia veritatis $peciem præ $e fert, & $i nobiles in
Platonica $chola def\~e$ores habeat. Primùm, quia quæ
à $e ip$is mouentur, viuentia $unt, vt alibi ex profe$$o
o$tendimus: nullum verò elementum viuit. Item, quia
<mgr>Lege Geor
gium Agr.
lib. 2. de or
tu & cau$.
$ubterrane
orum.</mgr>
cùm idem $it partium & totius, naturalis motus; $i aer propria vi, atq.
adeò $ecundum naturam, à $e ip$o moueretur; non $ola $uperior aeris
pars, $ed inferior etiam eundem motum $ubiret: quod fal$um e$$e con$-
tat. Deinde, quia, vt in hιs libris $æpe monuιt Ari$toteles, vni corpori
$implici vnus duntaxat naturalis motus conuenit. Quare cùm aeri &
ιgni naturale $it in $uperum locum ferri: non pote$t ei$dem naturale
e$$e in orbem agitari. Po$tremò, quia cùm aer & ignis $int corpora fluι-
da, & cœle$tis globi motione rapi facilê queant, non e$t, cur eorum cιr-
cumuectio ad aliam cau$am referatur.</p>
<p>SIvtres vdo aere pleni grauiores $unt, quam inanes, vt $upra admi
<mgl>2.</mgl>
$imus; cur illi in aqua $upernatant, hi merguntur? R. Quιa id pon
deris, quod ab humore aqueo vtres accepere, non ob$tat quominns le-
uiores $int, quam aqua: præ$ertim cùm aeris leuitas $upra aquam nita-
tur $ur$um, & humor aqueus aeri admi$tus in aqua non grauitet, deor-
$umue impellat.</p>

<pb 415>[res-1444-1-v_0423_415_t0]<rh>SECTIO TERTIA.</rh>
<p>Sunt ne leuitas aeris & ignis eiu$dem $peciei, an non? R. Grauitas &
leuιtas principia $unt per $e latιonũ, quæ primò competunt elemen-
<mgr>Grauitas &
leuitas di$
tinguuntur
$pecie.</mgr>
tis, eorumque bene$icio mi$tis corporibus, qua leuia & grauia $unt. Cũ
igitur vnumquodque elementum vendicet motum ab alterius elemen
tι motu $pecιe, $altem phi$icè, di$tinctum; con$equens e$t, vt principia
per$e talium motuum non minus inter $e $pecie differant. Itaque leui-
tas aeris & leuιtas ignis; grauitas aquæ & grauitas terræ diuer$arum
$pecierum $unt: quemadmodum motus, quos per $e admini$trant, & lo
ca, ad quæ deferunt.</p>
<p>QVAMobrem quædam aeri expo$ita ad Solem magis refrige-
<mgr>3.</mgr>
rantur, quam ιn vmbra? R. Quia in Sole nulla vi ob$i$tente ca-
lor di$sipatur, & con$umitur: in vmbra frigus circumiecti aeris calorem
<mgr>Calor So-
lis calor\~e
ignιs dúsi
pat.</mgr>
reprimit, & intus concludit. Vnde calor ventriculi hyeme, quàm æ$ta-
<mgl>Hippocr.
Aphoris. 15</mgl>
te, vberior e$t: quia tunc cutιs ambiente frιgore vitales $pιrιtus, in quι-
bus calor ιn$idet egredi foras & euane$cere non $init.</p>
<p>QVAM ob cau$am aer $ubterraneus, quι longo tempore inclu-
<mgr>4.</mgr>
$us$tetit, re$piratione attractus nocet? R. Quia vt aqua cauer-
nis detenta, & influendi, effluendique vici$sιtudine carens: ita & aer re-
centis auræ perflatu de$titutus, corrumpιtur, ac pe$tιlens fit. Quin mul
<mgl>Plin. lib. 33.
Nat. hι$t. c.
2. Geoi-
Agric. lib.
4. de natu.
ra eorum,
qu\,e ex ter-
ra effluunt</mgl>
tis in locis orbis terrarum $crobes & $pecus $piritum exhalant adeò te-
tricum grauemque, vt eius hau$tu pecora, aues, feræ interiman-
tur.</p>
<p>CVR aer i$tiu$modi $pirationibus infectus, quibu$dam in locis
<mgr>5.</mgr>
volucrum generi duntaxat: alibi cæteris omnιbus animantibus,
excepto homine: alibι etιam homini lethalιs exι$tit? R. Huius rei cau-
$a e$t temperamentorum inæqualitas, & dι$similitudo, qua fit, vt ιdem
cιbus, idem potus idem aer vni vehementer, alteri nihil noceat: ιmmo,
& interdum vni aduer$am, alteri pro$peram conciliet valetudιnem.</p>
<p>CVR qui aere frigido $udant, deterius habent? R. Quia laxa-
<mgr>6.</mgr>
tis poris aduentitium frigus recipiunt valetudinis, vιtæque
capitalem ho$tem. Hιnc monent medici per hyemem mιnus $u-
dandum, quia intιmus calor maximè tunc nece$$arius $udore mi-
nuitur, cui externus humor frigidita$que $uccedunt, & habitudi
<mgr>Hyeme pn
trefactio
minus ti-
menda.</mgr>
nem corporis labefactant. Neque verò hyeme putrefactio (cuius
inhibendæ gratia $udatio quæritur) tantopere timenda, ut æ$-
tate, qua præualet aduentitius calor, qui putrefactionis opιfex
<mgl>Calor ex-
ternus cau
$a putrefac
tionis.</mgl>
habetur: $iquidem vnumquodque inte$tino calore concoquιtur, ex
traneo computre$cit. Sed enιm & algente aere de materia $u-
doris plerumque minus $uppetit: quia tunc dome$ticus calor,
vt cibum, ita & humores melιùs digerit, ac magna ex parte con$u-
mit.</p>

<pb 416>[res-1444-1-v_0424_416_t0]<rh>PROBLEMAT. DE AERE.</rh>
<p>QVAMobrem dicitur aer à nonnullis auctor quatuor temporũ,
<mgl>7.</mgl>
quæ anni cιrculum ab$oluunt, veris, æ$tatis, autũni, & hyemis?
<mgr>Quadripat
tita annι va
rietas.</mgr>
R. Quιa licet i$tiu$modi varietatem a$trorum inerrantium acce$lus, re-
ce$$usque potι$simùm efficiant, mutatio tamen qualitatum à cœlo de-
<mgl>Aer impre$
$ionemcor
porum cœ
le$tium fa-
cilè admit
tit.</mgl>
fluentιum, quæ hi$ce temporibus exi$tit, in aere plus quam in cæteris
elementis apparere con$ueuιt. Nam & cœle$tem ιmpre$sιonem promp
tè recιpit, quia parum obluctatur, & receptam in no$tra corpora illico
tran$mittit, quιa nos vndique ambit, $uaque tenuitate cuncta permeat,
vt Plato ιn Timæo aιt.</p>
<p>SI cur$us a$trorum rata con$tantia perficiuntur, cur annuæ muta-
<mgl>8.</mgl>
tiones frigorum & calorum, alιarumque rerum his $imilium, quæ,
vti diximus, in aere maxιmè notantur, non eundem $emper tenor\~e $er-
uant: $ed nunc æ$tas minus ardet, nunc minus frige. hyems; ιmmo &
nonnunquam vicιbus temporum mutatis ver hyemat, hyems vernat?
R. Procedunt quidem indefecto & inenarrabili ordine, æquabιlitateq.
motus corporum cœle$tiũ, vt libro $ecundo huius operis o$t\~edimus. Vn
de $crip$it Plato in Timæo ob eam poti$simùm rationem oculos nobis
<mgl>Plato de
ordine &
harmonia
motuũ cœ
le$tium.</mgl>
à natura fui$$e datos, vt circuιtus, qui in cœlo peraguntur, intuiti, ip$o-
rum notationem traduceremusad corrigendam vitæ di$ciplinam, ad
eorumque ordinem & $tabilitatem, no$træ mentis vagos & erraticos
motus componeremus. Verùm quia ob proprias planetarum & $telli-
feri orbis conuer$iones annis $ingulis noui a$trorum a$pectus, coitus, &
irradiationes, proindeque di$similes in inferiora corpora defluxus, affla-
tu$que accιdunt, inde e$t quod interdum nec hyems hyemi, nec ver ve-
ri re$pondent; $ed omnia inter $e diffonant.</p>
<h>SECTIO QVARTA.
ENODATIO PROBLEMATVM
deijs, quæ adignem $pectant.</h>
<p>SI OMnis corruptio, vt e$t commune phιlo$ophorum
<mgl>1. probl.</mgl>
a xioma, à contrario fit, cur ignis dicitur corrumpi nõ
à contrario tantùm, $ed etiam à $e ιp$o, marce$cens;
itemque minor â maiore? Nam tot modis ignem in-
terimi docuit Ari$toteles lib. 3. de cœlo cap. 6. text.
52. R.Duo $unt, quæ ad extinguendum ignem cõcur
runr: vnum vt efficιens, alteruni habens $e ex parte
veluti materialιs cau$æ. Vt efficiens concurrit corpusignem ambiens,
eumque contraria qualitate impugnans. Velut cau$a materialis concur
rit defectus alimenti: vt con$tat ex ijs, quæ tradita $unt ab Ari$totele
in libro de iuuentute cap. 3. Quoniam verô no$ter ignιs quamdiu exi$-
tit nutritur, ac dum nutritur, exi$tit: docet Ari$toteles ιn interitu ignis

<pb 417>[res-1444-1-v_0425_417_t0]<rh>SECTIO QVARTA.</rh>
$emper interuenire defectum pabuli: intellige vel quia reuera pabu-
lum non $uppetit, vt cùm lucerna con$umpto oleo re$tιnguιtur: vel
quia non eι pabulum idonee applicatur, velutι cùm lucernæ ιgnis
multo $uperiniecto oleo $uffocatur. Cum igιtur V. C. aer per qualιta-
tes $ibi ingenitas, non magna violentia, $ed tenuιter ac $en$im in
ignem agit, $imulque igni materia deficit, i$tiu$modi interitus vo-
catur ab Ari$totele naturalis, tuncque dicιtur ignιs marce$cere; quia
velut $ponte ab$umitur, quatenus nec materiam, qua $u$tentetur &
alatur, inuadit, nec cum vehementi ho$te depugnans occumbit, $ed
qua$i vltro cedit. Quod $i ignis perfu$a aqua deleatur, talis interitus;
quia aperta vi $æuientis contrarij fit, violentus dicitur: & tunc pe-
culiariter à contrario effici perhibetur. Minor autem à maiori cor-
rumpi dicitur, non per $e, vt Ari$toteles monet in lib. de long. vit. cap.
1. $ed quia maιor fomentum illi arripit, & con$umit, quo ιlle de$ti-
tutus, vt iam minùs pote$t, ita à circum$tante aduer$ario intercep-
tus facilè perιmitur. Itaque à maiori igne peraccidens, à córpore
ambiente, vt à contrario per $e corrumpιtur. Plerumque tamen ig-
nis minor non extinguitur à maiore, qua$i propriam formam obιj-
ciat: quæ e$t germana cuiu$que rei corruptio: $ed maiori indi$ere-
tè adglutinatur, ideoque interij$$e ad a$pectum vιdetur. Quibus
patet nullo trium modorum, quos enumerat Ari$toteles, corrumpι
Ignem per $e ni$i à contrario.</p>
<p>QVAMOBREM igni aer nece$$arius? Cur inhιbito ae-
<mgr>2.</mgr>
ris ingre$$u ignis extιnguitur? Quod cernere e$t in medi-
cis cucurbitulis, & in quolibet va$e ignem continente, $i orificium
<mgr>Aer ignis
pabulum.</mgr>
obturetur. R. Prioris quæ$iti ratio e$t, quia aer igni in pa$tum ce-
<mgl>His $imilia
dicemus in
lib. paruo-
rũ natura-
liũ de v\~eti
latione cor
dis.</mgl>
dit. Po$terioris duplex cau$a tradιtur. Vna, quia ignis cùm nutri-
tur fumo$am, excrementitiamque fuliginem edit, quæ ip$ius nutri-
tιoni haud parum officit, proptereaquod non ni$i purioris aeris
pabulo commodè fouetur: ideoque contιnuo acce$$u aeris circum-
fluentis, qui i$tiu$modi fuliginem excipiat, abιgatque, opus illi
e$t. Altera, quiaaer frigidus volatilem, & errabundam ignei calo-
<mgl>Actiõe per
antiperi$-
ta$im.</mgl>
<mgr>Aeris frigi
dιtas intro
adigit calo
rem ignis.</mgr>
ris vim ιntro adigit, à di$sipatione tuetur, & cohibet, cohibitam
con$eruat, & cum ea pariter ignem. Quoniam ergo aer angu$to lo-
co detentus facilè incale$cit, neque hoc refrigerationis beneficium
præ$tare valet; ιnde e$t, quod ignιs recentem illius occur$ationem
tantopere de$iderat: oportet autem frigus ambientis corporis mo-
deratum e$$e, ne igni contrarietatis vehementia noceat. Hinc mo-
derata ventilatio $opitum ιgnem exu$citat, augetque; nimia in per.
niciem rapit.</p>
<p>CVR ignis diutiùs in vmbra, quàm ad Solem con$erua-
tur? R. Huius rei cau$a ex ijs, quæ paulò ant\~e explica-
ta $unt, colligi pote$t. In vmbra frigus circun$tans calorem ignis

<pb 418>[res-1444-1-v_0426_418_t0]<rh>PROBLEMAT. DE IGNI.</rh>
reprimit, nec ef$luere $init: Solis autem calor eundem di$sipat, ac
dι$pergit.</p>
<p>CVR ignis minùs ab aqna marina, quàm ab alia extingui-
<mgl>4</mgl>
tur? R. Quia aqua marina pinguior e$t, & $iccior: pinguedo
aute. n & $iccitas, vt in alijs rebus ιgnem fouent; ita in aqua erga
ignem mitiora $unt.</p>
<p>CVR ignis cùm a$cendit, in pyramidis figuram cacumina-
<mgl>5</mgl>
tur? R. Quιa tenuiores partes celeriùs a$cendunt: minùs te-
nues ab ιmo fu$æ re$titant: mediocres antecedunt has, illas $equuntur.</p>
<p>QVID cau$æ e$t, curignis cùm puluerem $ulphureum intra
<mgl>6</mgl>
va$a tormentaria corripit, tanta & tam $ubita vi, & tam in-
<mgr>Lege Ari$t.
c. 7. li. 3. de
cœl. text.
58. de cau$a
fractιonis
va$orũ ad
ignem.</mgr>
genti $trepιtu foras erumpit? R. Quia puluis igni correptus, proin-
deque rarefactus, & in ampliorem molem fu$us capaciorem requirit
locum, quem vt inueniat, quanto maxιmo pote$t impetu ruit, qua
data porta: & quia in eo egre$$u aerem vehementer di$sipat, & de-
fringit, tam latè per$onat.</p>
<p>QVAM obrem multus ignis $udorem minùs euocat, cùm $u-
<mgl>7</mgl>
dor calore excitetur? R. Quia nimius calor humore in $pi-
ritum dι$$oluto corpus exiccat, atque adeò $udorismateriam con$u-
mit. Eademque cau$a e$t, cur nudi ad ardentem Solem parum $u-
dant.</p>
<p>QVARE ij, qui vehementer frigent, $i ad copio$um ignem
<mgl>8</mgl>
propiùs accedant, dolorem $entiunt: non ita verò quι pau-
latim cale$iunt. R. Quia calor $ubita vi ingruens, & repentinus
ille tran$itus ab vno contrario ad aliud, præproperam efficit ιn $en$i-
terio tactus mutatιonem, quæ doloris cau$a e$t. Dolet etiam ma-
<mgl>Duriora ca
lor\~e tena-
ciùs $u$ci-
piunt.</mgl>
gis caro frigore a$tricta, quàm laxa, tum quia inu$tum calo-
rem tenacιùs $u$cιpit, $icutι & plumbum ιmpen$iùs calet, quàm
lignum: tum quia calor per meatus algore concretos vi pene-
trat.</p>
<p>NVM aliquod animal in igne viuit? R. Duæ $unt animan-
<mgl>9</mgl>
tium brutorum $pecies, quæ viuere in igni videantur, nimi-
rum Pyrau$tæ, $eu Pyrales, & Salamandræ. De Pyrau$tis enim ita $cri-
p$it Ari$toteles lιbro 5. de hi$t. anim. cap. 19. In Cypro, in$ula, æra-
rijs fornacibus, vbι Chalcites lapιsinge$tus compluribus diebus cre-
matur, be$tiolæ in medio igne na$cuntur pennatæ, paulò mu$cιs gran-
dibus maiores, quæ per ιgnem $aliunt, atque ambulant, & cum ab
eo rece$$erint, emorιuntu. Hæc Ari$toteles: quæ confirmat Plιnins
lib. 11. natnr. hi$tor. cap. 37. Similiter quod Salamandra non extin-

<pb 419>[res-1444-1-v_0427_419_t0]<rh>SECTIO QVARTA.</rh>
guat@@ igni, $ed in eo viuat, $crip$it Ari$toteles loco citato. Pli-
nius lib. 10. cap. 67. Ælιanus lib. 2. cap. 30. D. Augu$tinus lib. 21. de
<mgr>Plin.
Aelιan.
Augu$t.</mgr>
Cιuit. Dei. cap. 4. Olympiodorus in con mentarijs lιbrι 4. Meteor.
Nιhilominus cùm ad vitam animantium requiratur certa tempe-
ries primarum qualitatum ($ine hac enim tactus e$$e nequit & ex con-
$equenti nec vita) Cùm item ignis acrimonia & efficacitate eam
temperiem, proportionemque di$$olui oporteat: affirmandum om-
nino e$t nullum animal in igne viuere, vt a$$erit Ari$toteles 5. de
hi$tor. animalium cap. 19. Quare quod alιbi de pyrau$tis dixit, non
a$$erendo, $ed referendo pronuntιauit. Quod ad Salamandram
$pectat, certum e$t eam in igne haud diu vinere, $ed vrι, & con-
$umι, vt te$tatur Dio$corides lιbr. 2. cap. 52. Galenus lιb. 3. de
<mgr>Dio$cor.
Galen.
D. Thom.</mgr>
temperamentis, D. Thomas in 4. di$tinct. 44. quæ$t. 3. art. 1. quæ-
$tiunc. 3. Verùm quia præhumιdæ, & frigidæ naturæ e$t, $uo-
que attactu prunas aliquandiu extinguit, exi$timatum à nonnul-
lis fuit illam impune in igne ver$ari: cùm tamen experientia op-
po$itum docuerit.</p>
<p>ESTO animalιa in igninon viuant, pote$tne alιquod mixtum
<mgr>10</mgr>
anιmæ expers in igne incolume $eruarι? R. Pars. quæ affir-
mat, videtur exemplis o$tendi. Nam Plinius lιb. 37. naturalis hι$tor.
<mgr>Plinius.</mgr>
cap. 4. $cribit adamant\~e habere vim duplicis naturæ contemptricem:
ferri nimirum & ignιs: ferri, quia ιn ιncudibus ita re$puit ictum, vt
ferrum vtrinque dι$$ultet, & incudes ip$æ de$iliant: ignιs, quia eius
ardore non $olum non liquefit, $ed ne incale$eit quidem. Quam
facultatem aduer$us ignem ine$$e etiam lapidi, qui Pyrimacus di-
citur, nonnullι memorant, eandeιnque conuenire lapidi Ætiti (qui
in nido quarundam aquilarum inueniri $olet) narrat Plinιus lιb.
10. cap. 3. A$$erendum tamen, licet quidam lapides, aliaue nonnul-
la corpora inueniantur adeò compactæ & frιgidæ naturæ, vt igni
magnopere reluctentur: nullum tamen e$$e, quod non ab igne ca-
lefieri, &, $altem quoad qualitatum compo$itιonem, dι$$olui po$sit:
quandoquidem calor ignis in $ummo gradu vincit repugnantiam
frigoris, etiam $ummè inten$i, quod in $ola aqua inueniri pote$t,
corporis verò $olιditas, quanquam agentis actionem retardet, non
tamen ex toto impedit. Quare ιd, quod de illis lapidibus refe-
runt, non ita $e habet. Priuatim autem quod adamas & igui ca-
<mgr>Adamant\~e
igni cale$-
cere: & nõ
difficilefrã
gi.</mgr>
lefiat, immo & igne$cat, & malleorum ictu, ac minore etiam vi de-
frιngator, certa experientia con$tat. Sed enim & illud etιam li-
quet, adamantem, cùm alia corpora ex facili cauet: nullo tamen,
quantumlibet duro, cauari, aut $ulcari lineis po$$e: neque expoli-
ri, aut $calpι ni$i $uis ramentis, aut alterius affrictu. Vnde ob
i$tiu$modi duritiem, à qua etiam Græcam appellationem habet,
nonnunquam in diuinis literis adamantis nomine figni$icantur ij,
<mgl>Zachar. 7.</mgl>
qui occaluerunt in peccatis, & $celerιbus. Quorum certè macula

<pb 420>[res-1444-1-v_0428_420_t0]<rh>PROBLEMAT. DE IGNI.</rh>
nihil no$tris animis fœdius, aut dete$tabilius accidere pote$t, @pote
quæ nos quamlongi$sιmè remouet ab infinito bono ad $ummam mi-
feriam, à vitæ fonte ad $empiternam mortem, ab eo, qui homi-
num gratia non $olùm, quos videmus, cœlos in intellectu fe-
cit, $ed faciet adhuc cœlum nouum, & terram nouam,
qui condidit cœle$tem illam & beatam cιuitatem,
quæ non eget Sole, nec Luna; quia claritas
<mgr>Apot. 21.</mgr>
Dei ιlluminat eam, & lucerna eius e$t
agnus: cui, eiusque Matri Virgini,
Reginæ cœli, laus $it, & ho-
nor in omnem æter-
nitatem.</p>
<fig/>

<pb 421>[res-1444-1-v_0429_421_t0]
<ind>
<h>INDEX</h>
<h><fig/> RERVMPRAE <fig/>
CIPVARVM, QVÆ IN LIBRIS DE
COELO CONTINENTVR. IN QVO
NVMER VS PA GINAM INDICAT; P.
PRINCIPIVM. M. MEDIVM. F. FINEM.</h>
<col 1>
<h>ACCIDENSET
accidentarium.</h>
Quorum accidentium, & affectionum cõ
 # uenientia arguat natur\,e $pecific\,e iden-
 # titatem. # 40. F.
Nulla $ub$tantia $uis omnibus accidenti-
 # bus de$tιtui pote$t. # 10. M.
Qu\,e accidentia certam habeant $u\,e inten
 # $ionis metam: qu\,e non habeant # 109 P.
Accidentia $en$ibιlιa quibus dιui$ionibns
 # $ecari po$sint. # 339. F.
Di$parem e$$e rationem in formis accid\~e-
 # tarijs, & $ub$tantialιbus quoad minimũ
 # via generationis. # 108. F. & 110. F.
Diuer$itas $pecifica accidentium à quibus
 # eorum effectis colligenda. # 260. M.
Nullum effe accidens ram inten$um, quin
 # inten$ius à Deo effici po$sit. # 117. F.
Non omnia accidentia $ph\,erarum cœle$-
 # le$tιum nobilioia e$$e accidentibus in-
 # feriorum corporum. # 145 M.
Accidentia recipere, & $u$tentare, perfec-
 # tionem e$$e cau$\,e materialis, & $ubiec-
 # tiu\,e. # 116. M.
<h>ACTIO: ET AGERE.</h>
Duo genera actionum. # 167. P.
Actiones immanentes, intelligere, & vel-
 # le. # 235. F.
Actio vniformiter difformis. # 110. M. &
 # 118. M.
Omnis actio vitalis communi Philo$o-
 # phorum con$en$u, e$t a principio vit\,e
 # interno. # 138. F.
Omnis actio e$t à vìncente. # 78. P.
Nulla certiot nota nobilioris e$$enti\,e,
</col>
<col 2>
 # quã nobilior actio, operatioue. # 145. P.
Actio vitalιs viuenti, qua viuens e$t, pro-
 # pria. # 143. F.
Vnnmquodque e$$e gratia $u\,e actionis,
 # operationisue. # 153. P.
Actιonem cœlι quo pacto Ari$toteles ιm-
 # mortalιtatem appellarit. # 153. P.
Nullam dari $ub$tantiam otio$am, & ac-
 # tionis omnino expertem. # 159. F.
In qualibet $ub$tantia ex doctrina D. Dio
 # ny$ij tria reperiri, e$$entιam, vitutem, ac
 # tionem. # 160. P.
Qu\,e actionum genera cen$uit D. Tho-
 # mas debere confe$tim ce$$are inhιbito
 # cœli motu. # 167. F.
Actiones human\,e non admini$trantur cœ
 # le$ti vi. # 184. M.
Actiones à libera voluntate pendentes nõ
 # po$$e ab A$trologis pr\,eno$ci. # 189. F.
Agentis, & patientis mutuus contactus. # 113. P.
Agentis vniuoci & \,equiuoci di$crimen in
 # exprimenda $ui $imilitudine in effec-
 # tu. # 188. M.
Agant ne corpora cœle$tia in mundum
 # $ublunatem. # 155. M.
Quibus in$trumentis medij$ue cœlum
 # agat. # 162. P.
Qu\,ere, cœlum, $tell\,e, lumen, motus, influ-
 # xus.
<h>ACTVS.</h>
Actum e$$e qui $eparat, quo pacto intelli-
 # gendum. # 50. P.
Quo modo $eruetur proportio inter po-
 # tentιam & proprium actum in materia
 # cœle$ti & $ublunari. # 145. M.
Qua ratione per actum intrin$ecum & ex
 # trin$ecu dι$tιnguantur inter $e $uperio-
</col>

<pb 422>[res-1444-1-v_0430_422_t0]<rh>INDEXIN QVATVOR</rh>
<col 1>
 # ris & inferioris mundi maieri\,e. # 50. M.
Nullum actum Phy$icum includi in e$$en
 # tia materi\,e. # 36. P.
<h>ADAMAS</h>
Adamas in igne non modo calefit, $ed pro
 # pemodum igne$cit: contra Plinium.
 # 419. F.
Adamas mallei ictu, immo & faciliorι vi
 # frangιtur contra eundem. # 419. F.
Adamas nullo alιo corpore quantũlibet
 # duro lιneιs $ulcari, $culpi, aut expoliri
 # valet. # Ibid.
Adamas alia corpora ex facili cauat. # ibid.
A damantis nomine quid ιn diuinis lιte-
 # rιs $ignificetur. # ibid.
<h>AER.</h>
Aeris encomia. # 365. P.
Aeris qualitates. # 365. F.
Aeris profundιtas quanta. # 369. M.
Aerιs pars $uperior ob intemperantιam ca
 # lorιs & $iccitatιs in $ph\,era ignea compu
 # tatur. # 369. F.
In qua parte aeris comet\,e appateant.
 # 369. M.
Aeris infima regio cur magis calet. # 269. M.
Aer \,e$tiuo tempore fiabello ventilatus
 # quo pacto nos refrιgeιet, cum motus $it
 # cau$a caloris. # 276. P.
Aer angu$ti otis motu diflatus cur frigi-
 # dus, ιdemque diducto ore emi$$us, cali-
 # dus. # 276. M.
Aer Sole aduentante cur obtenebre$cat.
 # 283. M.
Ab$que aere $onus non datur. # 285. F.
 # & 288. M.
Aeris motus circularis. # 414. M.
A quo efficiatur hic motus. # ibid.
Aeιe pleni vtres num grauiores. # 404. P.
Aere pleni vtres cur in aqua $upernatent.
 # 414. F.
Aeri qu\,edam expo$ita cur magis refrige-
 # rantur, quam in vmbra. # 415. P.
Aer $ubterraneus cur noxius fiat. # 413. M.
Aere $rigido $udantes cur deteriùs ha-
 # beant. # 413. F.
Aer ignis pabulum. # 417. M.
Aeris inhibito ingre$$u cur ignis extingui
 # tur. # 417. M.
Aer & ignis acceptas iniurias per vices cõ
</col>
<col 2>
pen$ant. # 365. M.
In aeris regione cometas gigni. # 368.M.
<h>ÆQVINOCTIALIS.</h>
AEquinoctialis regio veterum opinione
 # inhabitabilis. # 318. P.
Quibus argumentis ea opinio antιquo-
 # rum mentes occupauit. # 318 M.
Docui$$e experientιam aliter rem habe-
 # re. # 318. F.
A Equinoctialem regionem alibi tempera
 # tam, alιbi ardenιem, alibi etiam frigi-
 # dam. # 319. F.
Vnde h\,ec tanta varieta. # 319. M.
A Equinoctialem circulum num aliquis
 # Apo$tolorum tran$ierit. # 322. M.
<h>AMERICA.</h>
America vnde dicta. # 317. P.
Quo anno inueuta. # 317. P.
Americ\,e contιnuata Bra$ilia. # 317. P.
Ad Americam quo pacto peruenire homi-
 # nes potuerint tanta Oceani va$titate in
 # teriecta. # 321. F.
In Amerιca temperati$simi terrarum trac-
 # tus. # 319. P.
Qu\,ere Zona, A Equinoctialis.
<h>ANGELVS.</h>
Opinionem arbitrantium Angelos vel d\,e
 # mones corpore pr\,edιtos e$$e, iam eua-
 # nui$$e. # 31. P.
Cur Angeli in $acris litteris appellentur
 # a$tr a matutina. # 210. P.
E qua Hιerarchia, & ordine $int Angeli
 # motores orbium cœle$tium. # 231. M.
De Angelorum $iue intellιgentlarum nu-
 # mero, error Ari$totelis. # 239. P.
Qu\,ere, intelligenti\,e.
<h>ANAXAGORAS.</h>
Anaxagoras mundum aliquando cõ$ump
 # tum iri tradιdit. # 56. M.
Solem, lapidem flagrantem e$$e aiebat.
 # 133. M.
Quod Solem non animal e$$e pr\,edi.
 # caret, apud Athenien$es accu$atus.
 # 133. M.
</col>

<pb 423>[res-1444-1-v_0431_423_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
Qu\,e corporum elementa po$uerit. # 331. F.
<h>ANIMA.</h>
De anima mundi Platonicorum opinio.
 # 134. P.
Argumenta, quibus o$tendi videtur dari
 # vnam animam, qua tota corporea natu-
 # ra in$ormetur. # 134. P.
Eorum dιlutio. # 138. P.
Anima pote$tate quodammodo omnia.
 # 289 M.
De anima cœlum mouente Platonιs dog
 # ma. # 132. F.
Anima vna cur vni corpori animando $uf
 # ficiat, non tamen vna intelligentia toti
 # cœle$ti machin\,e voluend\,e. # 239. M.
<h>ANIMAL.</h>
Animalia noxia quadrifariam homini vti
 # lia e$$e. # 14. M.
Omne animal vendicat determinatam fi-
 # guram. # 78. M.
Animalia perfecta cœlo e$$e perfectιora
 # communis phιlo$ophorum $entenita.
 # 142. M.
Mundus animal magnum, quibus. # 133. P.
Qua con$ideratione quoduis animal cœ-
 # lo deterius dici pote$t. # 144. M.
Animantium, qu\,e ex putri materia oriun-
 # tur, quis nam $it progenitor. # 144. F.
 # & 169. P.
Perfectiora animalia plures habere $en-
 # $uum officinas, ac plures potentias. # 165. F
Varia genera animàtium, qu\,e ex putri ma
 # terιa oriuntur. # 174. F.
Animantia perfecta non gigni à cœlo vt
 # a proprio genitore. # 176 F.
Quo pacto leones aliaque bruta eiu$mo-
 # di, in in$ulas à continente di$iuncti$si.
 # mas perueuerint. # 178. P.
Animalia ex putre$cente materia genita,
 # num $int eiu$dem $peciei cum alijs eiu$-
 # dem nominis, qu\,e $emιne proueniunt.
 # 180. F.
Concluditur pars affirmatiua. # 181. F.
Cur animantibus in motu vires deficiant.
 # 243 M.
Animantia, qu\,e per hyemen in latebris de
 # gunt. # 271. F.
Animata ne $int corpora cœle$tia, qu\,ere,
 # cœium.
Antarcticus Polus. Qu\,ere, polus.
</col>
<col 2>
Antipathia. # 7. P. & 134. M
<h>ANTIPODES.</h>
Ant podes qui dicantur. # 320. F.
Non e$$e Antipodes opinati $unt D. Au-
 # gu$tinus, Lactantius & Alij. # 320. F.
E$$e Antipodas omnino con$tat. # 202. F.
 # 320. F.
Diluuntur aduer$ari\,e partis argumenta.
 # 321. F.
<h>APLANES.</h>
Aplanes vnde dicatur. # 213. M.
Triplex motus aplanis. # 222. P.
Aplani motus trepidationis proprius.
 # 222. M.
Aplanem credidit Ari$toteles e$$e primum
 # mobile. # 208. P.
Aplanes an pr\,e$tet nobilitate õnibus $ph\,e
 # ris inferioribus. # 213 P.
In Aplane cut tot $idera, cùm in globis in
 # ferioribus $ingula tantummodo in$int.
 # 297. M.
Motus aplani peculiaris quot annis ab$ol
 # ui po$sit. # 292. M.
<h>AQVA.</h>
De multiplici aqu\,e vtilitate. # 364. P.
Mira aqu\,e f\,ecunditas. # 365. P.
Aqu\,e & ignis contentio. # 364. M.
Aquam multis partibus a terra $uperari.
 # 368. F.
Quam proportionem habeat facies aqu\,e
 # ad extimã terr\,e $uperfici\~e aquis detectã.
 # 369. M.
Aquam globo$am c$$e quibus argumentis
 # comprobetur. # 381. P.
Sit ne aqua depre$sior, quàm terra. # 329. P.
Argumenta partis negatiu\,e. # Ibid.
Concluditur terram e$$e altiorem aqua.
 # 330. M.
Ex terra & aqua vnum globum effici.
 # 328. M. & 331. M.
Cur defringantur interdum va$a, in qui-
 # bus aqua efferue$cit. # 373. F.
Cur ingre$si aquam calidam, calidiorem
$entiunt, $i po$tea moueatur. # 276 M.
Aqua calida cur $u$que deque mota faci-
 # lius refrigeretur. # 276. M.
Aquis cur innatent corpora latam figuram
 # habentia. # 398. M.
Aqu\,e inclinatio ad figurã rotundã # 329. M.
</col>

<pb 424>[res-1444-1-v_0432_424_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
Cur aqua aliaque duo $uperiora elementa
 # nunquam motu vacent. # 411. F.
Aqua frιgιda epota cur \,e$tuantem nonnũ
 # quam ιnterficιt. # 414. P.
Aqua cur $pongio$a cotpora $ubit. # 412. F.
<h>ARCHIMEDES.</h>
Quo artificio Archimedes ho$tium trire-
 # mes accenderit. # 269. F.
Quo pacto deprehenderit adulteratam au
 # ream coronam Hieronymi Sicili\,e Ty-
 # rannι. # 409. P.
Eiu$dem $ententia de leuitate & grauιtate
 # elementorum. # 403. M.
<h>ARISTOTELES.</h>
Ari$toteles cur de mixtis corporibus in cõ
 # mune, quatenus motum in loco $ubeũt,
 # $eor$um non egerit. # 1. F.
Ari$toteles ordinis methodique diligen-
 # ri$simus ob$eruator. # 1. P.
Cognouit Ari$toteles Deum e$$e cau$am
 # efficientem corporum cœle$tium. # 64.F.
Num Ari$toteles Deum & alias immate-
 # riales $ub$tantias extra cœlum colloca-
 # rit. # 90.F.
Qu\,e dicantur apud Ari$totelem di$pata-
 # tiones exoteric\,e. # 91.M.
Error Ari$totelis exi$timantis hunc mun-
 # dum abripui$$e omnem materiam, quam
 # creare Deus po$$et. # 93.M.
Ari$totelis iocus in eos, qui mundum inte
 # riturum a$$erebant. # 126.P.
Ari$totelιs rationes, quod non po$sint e$$e
 # plures mundi. # 87.F.
Futiles e$$e $i de ab$oluta Dei potentia in
 # relligantur. # 92.F.
Ari$toteles non fecit orbes cœle$tes ani-
 # matos anima informante. # 137. & 139.M.
Error Ari$totelis de \,eternitate motus.
 # 149.P.
Ari$toteles corpus cœle$te Deum appella-
 # uit more Platonico. # 133.P.
Ari$toteles nũ influentias po$uerit. # 165.F.
Axioma Ari$torelis aientis oportere mun
 # dum inferiorem $upernis lationibus e$$e
 # contiguum, vt inde vis eius regatur, quo
 # pacto verum $it. # 170.M.
In di$ciplina Ari$totelis $ingularìa multi-
 # plicari $ub eadem $pecie propter $peciei
 # con$eruationem. # 219.F.
Explicatur locus Ari$totelis de virtute in-
</col>
<col 2>
 # finita in magnitudine finita. # 233.M.
Error Ari$totelis de numero intelligen-
 # tiarum. # 239.P.
Ari$toteles orbem $tellatum $upremum
 # omnium fecit. # 297.P.
Ari$totelis error de $empiternitate mun-
 # di. # 311.P.
Verisimilius e$$e in doctrina Ari$totelis
 # primum mobile immediatè, $eu appro-
 # priatè moueri à Deo. # 233.F.
<h>ASTRA.</h>
Error exi$timãtium a$tra e$$e animata dã-
 # natus in quinta $ynodo generali Con$-
 # tantinopolitana. # 137.F.
Qui a$tra terrenis humoribus ali putarũt.
 # 133. P. & 265. P
A$trorum congre$siones & a$pectus ad
 # opportunam corporum eurationem ob
 # $eruandos pr\,ecipiunt medici. # 157.P.
Qu\,e a$tra, quibus \,etatibus, quibus humori
 # bus, quibus metallis, quibus partibus hu
 # mani corporis pr\,ee$$e, aut dominari ab
 # a$tronomis credantur. # 157.F.
A$tra tan quam Deos AEthnici colebant.
 # 158.F.
Motus cœli num $it pr\,ecisè propter mo-
 # tum a$tri. # 212.M. & 216. P.
A$trorum natura an à $ublunari differat.
 # 252.P.
A$tra an $int eiu$dem natur\,e cum $uo or-
 # be. # 253.P.
A$tra nihil aliud e$$e, quàm partes cœlì
 # den$iores, ac magis lucidas. # 253.M.
A$trorum lux, an $it $ub$tantialis eorum
 # forma. # 255.M.
A$trorum omnium lux, num eiu$dem $pe
 # ciei $it. # 258.P.
A$tra cut à nobis interdiu non videntur.
 # 261.P.
In pr\,ealto puteo videri a$tra die medio.
 # 261.P.
A$tra an de $uo luceant. # 262.P.
A$trorum & cœle$tium $ph\,erarum motus
 # num concentum $onumue aliquem fa-
 # ciant. # 286.M.
Pythagor\,e opinio eade re. # 284.F. & 286. M
Qu\,e refellitur. # 288.M.
Eam $ecutus Philo Iud\,eus, alijque nonnul
 # li. # 287.M.
A$tra num à $e ip$is, an à Sole lumen ha-
 # beant. # 262.P.
A$tra e$$e figur\,e rotund\,e. # 293.P.
</col>

<pb 425>[res-1444-1-v_0433_425_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
A$trorum numerus an po$sit à nobis de-
 # prehendi. # 298.P.
Qu\,ere, $tell\,e, cœlum, motus.
<h>ASTROLOGIA ET
ASTROLOGI.</h>
A$trologiam putantur ιnueni$$e in A$$y-
 # ria Chald\,ei. # 133.P.
A$trologi num valeãt ex ob$eruatione $y
 # derum futura pr\,enuntiate. # 186.P.
Argumenta pro diuinatrice A$trologia.
 # 186.P.
Quibus a$tris, qu\,enam effecta circa ho-
 # minum vitam attrιbuant A$trologi.
 # 187.P.
Qu\,e nam futura po$sint A$trologi ex in-
 # tuitu $yderum pr\,euideie, qu\,e non. # 188.
 # & 189.
Neque humanas actiones, neque $ucce$$us,
 # aut ca$us fortuιtos po$$e pr\,euideri ab
 # A$trologis. # 189.F.
A$trologorum iudicium etiam in effectis
 # naturalibus fallax. # 189.F.
Sydera neque tanquam cau$as, neque tan-
 # quam notas futura contingentia A$tro-
 # logis demon$trare. # 189 & 190.
A$trologia, qu\,e diuinationem futurorum,
 # contιngentιum, & humanorum euentuũ
 # profitetur, coarguitur auctoritate $acr\,e
 # pagin\,e, decretis Pontificum & Concilio-
 # rum, Patrum dictis, legibus imperato-
 # rijs. # 192.
Quantum bonis moribus officiat. # 192.P.
Libros, qui in Actis Apo$tolorum dιcun-
 # tur combu$ti, fui$$e de rebus ad A$trolo-
 # giam iudιciariam $pectantibus a$$erιt D.
 # Augu$tιnus: # 196.P.
Qua ratione A$trologi interdum qu\,edam
 # futura contingentia vera pr\,edicant.
 # 196.P.
A$trologi qu\,edam ex in$tinctu D\,emonũ
 # aliquando pr\,enuntiant. # 197.P.
A$trologos, qui interdũ vera pr\,enuntiant,
 # magis $u$pectos e$$e monet D. Augn$ti-
 # nus. # 197.M.
<h>D. AVGVSTINVS.</h>
D. Augu$tini opinio, quòd Deus non per
 # intertualla temporum, $ed momento mũ
 # dum crearit. # 51.M.
Augu$tinus quid de cœli animatione $en-
</col>
<col 2>
 # $erιt. # 133. F. & 135.M.
Augu$tinus mu$cam Sole nobιliooē fecit.
 # 133.M.
Augu$tinus quid putarit de animantιbus
 # po$t dιluuιum ιn-ιn$ulis repertis. # 178.P.
Quod ιtem de anim alιbus è putri materia
 # oriundis. # 18@.F.
Augu$tini iudicium de A$trologis, qui hu-
 # manorum euentuum dininatιonem pro
 # fitentur. # 190.F. & 197. P.
Augu$tini $ententìa de numero $tellarum.
 # 299.P.
Controuer$ia inter Augu$tinum & Chry-
 # $o$tomum de Euangelij, in toto orbe
 # promulgatione. # 322.M.
<h>AVICENNA.</h>
Error Auicenn\,e de intelligentia formars
 # effectrice. # 175.P.
Error eiu$dem de procreatione hominum
 # è terra. # 177. M.
Auicenn\,e animaduer$io circa A$trologorũ
 # pr\,edictiones. # 189.M.
Axis quid $it. # 321.F.
<h>BRASILIA.</h>
Bra$ilia à Lu$itanis quando reperta.
 # 317.P.
Bra$ilia pars noui orbis, longo tractu A.
 # meric\,e continuata. # 317.P.
Bra$ilιa prιùs dιcta terra $anct\,e crucιs.
 # ibidem.
<h>CALOR.</h>
Calor cœle$tis proles nobili$sim\,e quali-
 # tatιs corpore\,e, id e$t, lucis. # 162.M.
Calor cœle$tis & elementaris eiu$dem $pe
 # ciei. # 164.P.
Calor $ydereus nequit quadruplιcem p@i-
 # marum qualitatum varietatē ex $e pro-
 # $undere, vt quidam opιnati $unt. # 164.M.
 # & 165.M.
Caloris cau$a cur motus. # 272.P.
Calor $ummus ιgnι debetur. # 360.M.
Calor & humor generationis opifices.
 # 174 M.
Calor nõ omnia corpora exiccat. # 270.M.
Calorem virtualem habent qu\,edam, qu\,e
</col>

<pb 426>[res-1444-1-v_0434_426_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
 # motu excitata calefaciunt. # 275.M.
Calorιs comes raritas. # 274.P.
Calor in auimantibus quo pacto quiete
 # foueatur. # 275.M.
Calor princeps omnium primarum qualι-
 # tatum. # 366.P.
Calorιs in rebus tam artis, quam natur\,e
 # mira efficacitas. # 366.P.
Calor ventriculi hyeme, quàm \,e$tate
 # cur vberior. # 415.P.
<h>CASVS.</h>
Effectum ã ca$u bifariam $pectari, forma-
 # liter, aut materialiter. # 171.F.
Num aliquιs effectus naturalis re$pectu
 # cœli ca$u eueniat. # 170.F.
Sententia D. Thom\,e ea de re. # 171.M.
Explícatio huius controuer$i\,e. # 172.P.
Trιplici de cau$a pote$t effectus conting\~es
 # re$pectu cœlι euenire. # 172.M.
<h>CAVSA.</h>
Modus cau$andi $ubiectiu\,e cau$\,e. # 118.P.
Primum in vno quoque genere e$$e cau-
 # $am c\,ererorũ, quo $en$u ιntelligendum
 # $it. # 169.F. & 272.M.
De $ortuito concur$u cau$arum inferio-
 # rum. # 172.F.
Cau$a \,equiuoca principalis nobilior effe-
 # ctu. # 176.P.
Omnes effectus cau$arum $ecundarum ef-
 # ficientium po$$e à Deo immediatè per
 # $e fieri. # 233.P.
Corpora cœle$tia quorum effectuum
 # $int cau$\,e in mundo ιnferiori. # 173. &
 # 41. & $equentibus.
<h>CENTRVM.</h>
Centrum grauitatis & magnitudinis quo
 # differunt. # 325.M.
Non in omnibus corporibus idem e$t
 # centrum grauitatis, & magnitudinis.
 # 325.F.
Centrum grauitatis terr\,e & centrum mun
 # di idem. # 326.F.
Centrum magnitudinis terr\,e, & grauita-
 # tis eiu$dem ιdem. # 328.M.
Oculus ιn centro po$itus quotæm cœli
</col>
<col 2>
 # partem vιderet. # 224.M.
Tetr\,e inclιnatιo ad occupandum cen-
 # trum. # 412.M.
Num aqua feratur ad centrum, vt ter-
 # ra. # ibidem.
<h>COELVM
& cœle$te.</h>
Cœlum apud Ari$totelem nunc pro octa-
 # ua $ph\,era $urni, nunc pro aggregato ex
 # omnibus $ph\,eris cœle$tibus, nunc pro
 # vnιuer$o. # 89.M.
Cœlum cur nonnunquam ab Ari$totele
 # appelletur elementum. # 8.F.
Cur primum elementum. # 337.M.
De pr\,e$tantia, voluptate, & vtilitate do-
 # ctrin\,e lιbrorum de cœlo. # 2.P.
Cœle$tia corpora obtιnent principem lo-
 # cum inter cotpora $implicia. # 1.F.
Di$sidium inter Phιlo$ophos de natura
 # corporum cœle$tium. # 37.P.
Pythagoras cœlum igne\,e natur\,e con$ti-
 # tuit. # 37.M.
Cœlo plurimum de natura ignis Plato
 # attribuit. # 37.F.
Quibus argumentis concludat Ari$toteles
 # cœlum e$$e natur\,e diuer$\,e à $ublunari-
 # bus corporibus. # 17.M.
Idem multis rationibus confirmatur. # 39.
 # F. & 40. P.
Cœlum non con$tare materia, opinio quo
 # rundam. # 33.P.
Refellitur. # 34.M.
In vtranque partem probabile e$$e mate-
 # riam corporum cœle$tium di$tingui,
 # vel non dι$tingui à materia corporum
 # inferiorum. # 47.P.
Cœlum nec leuitate, nec granitate pr\,edî-
 # tum e$$e. # 33.P.
Cœlum neque accre$cere, neque decre$-
 # cere. # 54.P.
Cœlum effe expers generationis, & inte-
 # ritus. # 54.F.
Multi patrum orbes cœle$tes natura $ua
 # di$$olubiles e$$e tradiderunt. # 56. F.
 # 39.M.
Quibus argumentis h\,ec $ententia o$ten-
 # di videatur. # 57.P.
Cœle$tιa corpora po$t diem iudicij non
 # e$$e dι$$oluenda, nec immutanda quoad
 # $ub$tantiam. # 59.P.
E$$e tamen nou\,e luois acce$sione diui-
 # nitus illu$tranda, magisque per$i-
</col>

<pb 427>[res-1444-1-v_0435_427_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
 # cienda. # ibιdem.
Cœle$tes orbes vtrum animati $unt, latè
 # di$quiritur. # 133.P.
Concluditur non e$$e animators. # 131.M.
Qua cen$ura notari debeat aduer$arιa opi
 # nio. # 137.M.
Non puta$$e D. Hieronymum orbes cœ-
 # le$tes e$$e anιmatos. # 140.P.
Po$$e orbes cœle$tes animatos dici, non
 # in$ormante, $ed a$si$tente anima, ιd e$t,
 # intelligentia. # 139.M.
In cœle$tι mundo e$$e florem mundi in-
 # ferioris: in inferiori florem cœle$tis.
 # 143.P.
Cœlum quolιbet corpore non viuente
 # e$le pr\,e$tantius. # 141.M.
Cœlum quolιbet corpore viuente dete-
 # rius. # 141.M.
Cœlum iqua con$ideratone dici queat
 # excellentius quolιbet vιuente cortupti-
 # bili. # 144.M.
De $igura cœli opiniones antiquorum.
 # 200.F.
Cœli figuram e$$e globo$am. # 200. F. &
 # 280.F.
Diluuntur aduer$ari\,e partis argumenta.
 # 202.P.
Cœlo quam figuram Plato dederit. # 201.
 # P. & 382.M.
De numero orbium cœle$tium varι\,e opi-
 # niones. # 208.P.
Orbes cœle$tes e$$e vndecim. # 209.P.
Vnde collιgatur hic numerus. # 208.
Cœlum aqueum, $iue cry$tallinum. # 213.F.
Cœlum Empyreum e$$e, communιs Theo
 # logorum $ententιa. # 209.P.
Cœlum Empyreum vnde dictum. # 209.P.
Cœlum Empyreum quιbus $criptur\,e locis
 # $ignιficarι vιdeatur. # 209 P.
Cœlum Empyιeum nobîlius c\,eteris or-
 # bibus cœle$tιbus. # 209.F.
Cœlum Empyreum cur à nobis non vi-
 # deatur. # 210.P.
Cœlum Empyreum admirabili luce per-
 # fu$um. # 210.P.
Cœlum Empyreum quadratum. # 209.F.
De ordine, $ituque orbium cœle$tium.
 # 213.P.
Cœle$tcs orbes num quo altiores, eo no-
 # biliores vari\,e $ententi\,e. # 214.P.
Enodatio huius controuer$i\,e. # 215.P.
Cœle$tia corpora num inter $e $pecie di-
 # $tinguantur. # 218.P.
Cœle$tiũ corporũ ordo, & cõftãtia. # 140.P.
</col>
<col 2>
De cœle$tibus imaginibus, & con$tella-
 # tιonιbus. # 199.F.
Cœlum fabulis poet\,e impleuerunt.
 # 300.F.
Extra cœlum nullum dari corpus. # 77. P. &
 # 89.F.
Neque locum, neque vacuum, neque tem-
 # pus. # 90.P.
Dari tamen $patium infiaιtum. # 299.F.
Sex po$itιonum dι$terenti\,e quo pacto cœ
 # lo conueniant. # 151.P.
Cœlι color non e$t verus, $ed apparens.
 # 41.M.
Cur cœlum colore c\,eruleo, aut $apphiri-
 # no affectum v. deatur. # 41.P.
Motus cιrcularιs e$t naturalis cœlo.
 # 28.M.
Forma cœli modo aliquo e$t formale
 # prιncipιum re$pectu $ui motus. # 29.F.
Pars cœlιa toto, & loco $uo auul$a, quem
 # motum $ubiret. # 30.M.
Finis motus cœle$tis. # 31.M.
Cœlum mouerι quι negarunt. # 221.M.
De varijs orbiũ coele$tiũ motibus. # 221.M.
Non moueri a$tιa coelo immoto vt qui-
 # dam putarunt. # 281.M.
De periodιs motuum coele$tium. # 291.P.
 # & 292.M.
Coelum, ac $iderum motus num, \,equabi.
 # les, & ordinati. # 246.P.
Coele$tιum motuum inenatιabils ordo
 # & con$tantιa. # 426.P.
Quorundam $ententia de duratione &
 # termιno motus coele$tιs, qu\,e refellιtur.
 # 127.F. & 128.P.
Coele$tes orbes moueri ab intelligentijs.
 # 227.M.
Coele$tium $ph\,erarum motores ex qua
 # Hieraιchia, & ex quo ordιne $int.
 # 231.M.
Coeli motorem non e$$e proptiè formam
 # $ui orbis, vt quidam putarunt. # 229.F.
Coele$tes o bes vtrum ab vna an à pluri-
 # bns intellιgentijs moueantur. # 237.P.
Coelo nulla quies violenta. # 36.F.
Opinio Gr\,ecorum interpretú, quod quies
 # non po$sιt e$$e naturalιs cœlo. # 32.M.
Coele$tia corpora à $uo motu cur non ni
 # $i miraculo ce$$are queant. # 32.F.
De coele$tιum corporum influxu. # 155 M.
Coele$tis influxus quid $it. # 159. P.
Coelum Empyreum an etiam influat in
 # $ubiecta corporιa pro vtraque, parte di$-
 # putatur. # 159.M.
</col>

<pb 428>[res-1444-1-v_0436_428_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
Pars affιrmatiua probabilior cen$etur.
 # 159.F.
Quo pacto cœlum Empyreum influat di-
 # uer$\,e opιnιones. # 160.M.
Opιnio exι$tιmantium diuer$itatem effe-
 # ctorum ιn ei$dem climatis prouenire à
 # cœlo Empyreo. # 160.F.
Cœle$tιa corpora an interuentu $olius lu
 # cis, an etiam per alias occultas qualita-
 # tes influant. # 162.P.
Cœli motu ce$$ante num omnes motus,
 # & actiones inferiorum corporum ce$$a-
 # rent. # 166.P.
Cœlum non accipere ab intel$igentia in-
 # fluen di pote$tatem. # 168.P.
Intelligentia motrix cœli nihil ei tribuit
 # pr\,eter impul$um. # 168.P.
Non omnes tert\,e habitus àcœle$tibus cor
 # poribus defluxere. # 172.M.
Cœle$tium corporum vi num animantia
 # generentur. # 173.M.
De ortu animantium ex putre$cente mate
 # ria, re$pectu cœli. # 174.M.
Animalιa perfecta non gigni à cœlo vt à
 # proprio genitore. # 176. F.
Cœle$tia corpora non influunt in D\,emo-
 # nes. # 184.F.
Cœle$tia corpora non agunt in hominis
 # voluntatem dιrecta, $ed indirecta mo-
 # tione. # 184.M.
Qu\,ere, motus, $tell\,e, planet\,e, intelligen-
 # ti\,e.
Diuer$itas effectorum in eodem climate
 # vnde oriatur. # 161.P.
In ei$dem climatis na$ci homines alibi
 # candιdo, alibi atro colore. # 320.
<h>COLOR.</h>
Colores planetarum fictitij. # 41.M.
Non conuenit inter A$trologos de colo-
 # rιbus, quos planetis accommodant. # 41.F.
Non competere cœlo vetuιn color\~e. # 41.P.
Color c\,eruleus, aut $apphirinus qui vide-
 # tur cœlo ine$$e, non e$t verus color, $ed
 # $ucatus. # 41.P.
Qu\,e $it cau$a eiu$modi coloris apparen-
 # tis. # 41.P.
Medij colores qualitates $implices. # 401.F.
<h>CONTRARIA.</h>
Duplex notio contrariorum. # 66.P.
</col>
<col 2>
Prodigalitas & auaritia ιnter $e contraria.
 # 66. P.
Cur $i vnum contrarium exi$tat, alterum
 # quoque exi$tere in rerũ natura debeat.
 # 353.F.
Cur vni contrario aliud natura oppo$ue-
 # rit. # 358.M.
Quo $en$u ignis & terra dicantur ab Ari-
 # $totele contraria. # 154.P.
Contraria iuxta $e po$ita magis appaιent.
 # 242.M.
<h>COR.</h>
L\,euum cordis ventriculum officina $piri-
 # tuum vitalium. # 273.M.
Medium natur\,e in vniuer$o re$põdet cor-
 # di in animali. # 304.
Cordis motus fimilis motui corporum
 # cœle$tium. # 166.M.
<h>CORPVS.</h>
Corpus inter c\,eteras $pecies quãtitatis per
 # manentis excellit. # 4.F.
Inter corpora $implicia principem locum
 # habent cœle$tia. # 1.F.
Dari quintum corpus à $ublunaribus na-
 # tura di$tinctum quibus rationibus pro-
 # bet Ari$toteles. # 17.F.
Corpora viuentia perpetuo nutriri.146.P.
Nullum corpus mouere ni$i moueatur,
 # quo pacto intellιgendum. # 161.F.
Nobιliora corpora vniuer$i num ignobi-
 # lioribus perpetuo emineant. # 216.F.
Quies corporum glorio$orum non erit in
 # cœ lo viobenta. # 228.M.
Ex ordine díuin\,e $apienti\,e corpora $ub-
 # lunaria à cœle$tibu, cœle$tia corpora
 # ab Angelis mouentur. # 232.M.
Corpus mini$terio $en$uum anim\,e ob-
 # $eruit. # 137.P.
Licet corpus incorruptιbile nobilitate pr\,e
 # feratur corruptibili, non proinde tamen
 # omnia contenta $ub incorruptιbili ante
 # ponenda e$$e contentis $ub corruptibili.
 # 144.P.
Corpora inferiora reciproca vici$situdine
 # in $e commutantur. # 143.F.
Corpora cœle$tia, vide cœlum.
<h>CREARE ET
creatura.</h>
Qui putarint Deum non per interualla
</col>

<pb 429>[res-1444-1-v_0437_429_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
 # temporum, $ed momento mundũ crea$-
 # $e # 51.M.
Creatum fui$$e à Deo mundum cognouit
 # Ari$toteles, & $i creationem initio tem-
 # poris exhibitam ignorarit. # 64.F.
Per omnes creaturas $par$it Deus aliqua
 # $u\,e $igni$icationis indicia. # 10.F.
Creatur\,e res diuinas imitatione adum-
 # brant. # 10.F.
Creatur\,e ordinantur ad Deum vt ad cau-
 # $am efficientem, exemplarem, & $inal\~e.
 # 12.M.
Creaturis quo pacto conueniant modus,
 # $pecies, & ordo. # 12.F.
Aggregatum ex Deo & creaturis non e$$e
 # quid perfectius Deo. # 14.F.
Diuer$i gradus, in quibus creatur\,e con$i$-
 # tunt, & $ummũ bonũ participant. # 87.M.
<h>DÆMONES.</h>
D\,emones vnde vera nonnunquam pr\,enũ-
 # tient. # 196 P.
D\,emonum ver$utia in oraculis. # 193.F.
D\,emonum re$pon$a ad vtrunque eu\~etum
 # $ophi$ticè compo$ita. # 193.F.
D\,emones quas ob cau$as certis lun\,e tem-
 # poribus arreptitios inuadant. # 185.P.
D\,emones non allici per $e lapidibus, aut
 # herbis, $ed ex f\,edere inito cum male$i-
 # cis. # 185.P.
In D\,emones non influunt cœle$tia corpo
 # ra. # 184.F.
<h>DEMOCRITVS.</h>
Opinio Democriti de emi$sione atomo-
 # rum à corporibus. # 398.
De cau$a cur corpora in $iguram latam ex
 # pan$a innat\~et aquis, alia demerganrur.
 # 398.M.
De $itu terr\,e. # 303.P.
De figura terr\,e. # 381.P.
De cau$a quietis terr\,e. # 334.F.
De principijs numero infinitis, & in$ecti-
 # libus. # 352.F.
<h>DEVS.</h>
Deus è malis bona elicit dum mala rectè
 # ordinat. # 13.M.
Ex ordine, & \,equabilitave motuum cœle$-
 # tium conuinci dari vnum tanti operis
 # Archirectum, id e$t, Deum. # 248.M.
</col>
<col 2>
Res creat\,e ordinantur ad Deum, vt ad cau
 # $am efficientem, finem, & exéplar. # 12.M.
Non pote$t quidquam à Deo melιus, per-
 # fectiusue fieri, quám fit, $i $pectemus mo
 # dum operandi, qui ex parte operãtis e$t.
 # 95.M.
Deus quibus modis po$sit hunc mundum
 # per$ectiorem reddere. # 95.M.
Quibus modis repugnet magis perfici à
 # Deo hunc mundum. # 97.F.
Deus cur vnitatι compaιetur. # 100.M
Pote$t à Deo produci accιdens, non tam
 # inten$um quin inten$ius. # 117.F.
Qua ratione $uppleat Deus cau$alitatem
 # $ubiectiu\,e cau$\,e. # 118.P.
Gœlum non moueri immediatè à Deo vt
 # a motore approprιato. # 231.P.
Po$t ab$olutum mundi opi$iciũ, nũ Deus
 # aliquod corp' immediatè moueat # 232.F
Non e$$e dubitandum quin po$sit Deus
 # immediate per $e efficere omnes deter-
 # minatos effectus cau$arum $ecundarum
 # efficientium. # 233.P.
Deum quo pacto res anim\,e expertes lau-
 # dent. # 289.M.
Deus in quibu$dam euentis natur\,e ambi-
 # guitati occurrit. # 310.M.
<h>DEXTRVM.</h>
Pythagoreorum opinio de dextro & $i-
 # ni$tro cœli. # 147.M.
Coarguitur. # Ibidem.
Sur$um prius dextro. # 148.P.
Dextrum & $ini$trum in cœlo quidnam
 # $it A$tronomis, Poetis, Geographis, Phy-
 # $icis. # 151.P.
Cur in animantibus loci mutatio à dex-
 # tra pro fici$citur. # 151.M.
<h>DIONYSIVS.</h>
D. Diony$ius frequens defen$or Peripateti
 # c\,e doctrin\,e. # 45. P.
Motores cœlorum e$$e de ordine virtutũ,
 # qui ordo ex $ententia Diony $ij in $ecun
 # da Hierarchia medιum locum obtinet.
 # 231.M.
Diony$ius quid de defectione Solιs in
 # morte Chri$ti Dñι $crip$erit. # 250.P.
<h>ECCENTRICIORBES</h>
Cur A$trologi planetarum motum po$ue.
</col>

<pb 430>[res-1444-1-v_0438_430_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
 # tint iu circulis eccentricis. # 283.F.
Pars eccentricι a terra remotior dicitur
 # aux: ad terram magιs accedens oppo$itũ
 # augιs vocatur. # 283.F.
<h>ECLYPSIS.</h>
Eclyp$is Solis, qu\,e in mor@e Chri$ti Do-
 # mini diuinιtus accidιt, vnιuer$alιs fuιt.
 # 250.M.
In ea Eclyp$i $uppo$uit $e $e luna Soli,
 # $ubtraxιt etiam Sol luc\~e denegante Deo
 # ad id generalem concur$um. # 250.F.
Redijt pò$teι luna ad eum locum $it@.
 # in quo $ecundum ordιnarium ιp$ius cur
 # $um e$$e deberet. # 250 P.
Quid de hac Eclyp$i D. Diony$ius, Ter
 # tullianus, & alιj $criptores prodιderint.
 # 250.P.
Cur nullum $ydus $upra Solem patιatur
 # Eclyp$im interuentu terr\,e. # 263.M.
Num Venus po$sit Eclyp$im Soli induce
 # re. # 363.M.
Eclyp$es lun\,e cur pluιes, quã Solis. # 304.F.
Eandem Eclyp$im diuei$is terr\,e partibus
 # non e odem noctis t\~epore a$pιcι. # 334.P.
<h>ELEMENTVM.</h>
Elementum quam variè apud Ari$totelem
 # $umatur. # 350.P.
Elementi definitio. # 350.P.
Elementa & eorpora cœle$tia, qu. bus vni
 # uer$um cõ$tat, nõ po$$unt quoad ordin\~e
 # $itus, quem nunc obtinent, magis per-
 # $ici. # 97.
De elementorum pulchritudine & per$ec-
 # tione po$t dιem iudιcij. # 127.M.
Non pote$t vnum elementum, aliud ex to
 # to in $e conuertere. # 126.F.
Florem elementorum contineri in cœle$-
 # ti mundo. # 146.P.
Elementorum inter $e contrarietas. # 154.F.
Si elementa $int, nece$$ariò dari geuera-
 # tiones & corruptiones quo pacto Ari$to
 # teles concludat. # 154.F.
Elementorum pugna non turbat ordinem
 # vniuer$i. # 13.F.
Finis mutu\,e concertationis inter elemen-
 # ta. # 7.M.
Cur cœlum ab Ari$totele nonnunquam
 # elementum vocetur. # 8.F.
Inclinatio elementorum ad motum.
 # 228.P.
</col>
<col 2>
Qui putarint elementorum figuras cau-
 # $am e$$e, cur alia in locum $uperum, alιa
 # in ιnfimum tendant. # 398.P.
Refellιeur horam $ententia. # 398.M.
Qui vnum tantum elementũ fecere. # 350.F.
Quibus argumentιs collιgatur quaterna-
 # rιus numerus elementorũ. # 395 F. & 357.M.
Plato elementa ante mundi procreatιon\~e
 # inordιnato motu fluctuantιa induxit.
 # 345.F.
Quo pacto mixtum in elementa re$olua-
 # tur. # 350.F.
Elemenca non di$tingui figuris. # 353.F.
Qui corpus inter duo elementa medιum
 # ιnuexese. # 354.F.
Elementorum nexus. # 357.F.
Qu\,e qualιtates $ingulis elementis compe-
 # tant. # 357.F.
Quaruor elementa re$@ondent quatuor
 # humoribus, & @otidem temperamentis.
 # 358.M.
Qeatuor elementa $ignificata in ve$tιbus
 # $ummι $acerdotis. # 358.F.
Qui mundum ιn quaterna elementa diui-
 # $ere. # 359.P.
E quatuor elementis quodnam $it pr\,e$tan
 # tius latè di$quiritur. # 363.P.
Qu\,e $it optιma primarum qualitatum in
 # elementis coniugatio. # 367.M.
Num quodlιbet elementum vincat ιnag-
 # nitudine alιud $ibi proxime coh\,erens.
 # 467.F.
Num omnia elementa rotundam figuram
 # habeant. # 379. P.
Concluditur pars affirmatiua. # 380.P.
Non po$$e elementis conuenire indelebi-
 # les figuras. # 376.F.
Elementa non habere inter $e decuplam
 # proportionem. # 370.M
Ex elementis duo e$$e leuia, duo grauia:
 # vnum $ummè leue, alterum $umme gra-
 # ue, vnum comparatione leue, alterum cõ
 # paratione graue. # 401.M.
quot modιs elementum dicatur purum.
 # 401.F.
Vtrũ aliquod elementũ $it purum. # 406.P.
qu\,ere, terra, aer, aqua, ignis.
<h>FIGVRA.</h>
Figur\,e nihil contrarium. # 378.P. & 257.P.
Circulus inter figuras quantopere excel-
 # lat. # 10.F.
Omne animal vendicat determinatam fi-
 # guram. # 78.M.
</col>

<pb 431>[res-1444-1-v_0439_431_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
Plato quas figuras elementis & cœlo tri-
 # buerit. # 342. P. & 375.F.
Figuras ex $uperficiebus na$ci $ecundum
 # contactum linearum. # 342.M.
Primam figuram, primo ae nobilι$simo
 # corpori deberi. # 197.M.
Figura plana quotuplex. # 197.M.
Vtrum cœlum globo$a figura pr\,editum
 # $it. # 9200.F.
Opiniones veterum de figura cœli. # 200.F.
Figuram cœli e$$e globo$am. # 200.F.
Dιluuntur rationes contrariam parιem a$
 # $erentium. # 202.P.
Qu\,e quadratam habent figuram, cur pro-
 # cul vi$a rotunda appareant. # 203.F.
Cur $t nece$$e orbium cœle$tium figura
 # globo$am e$$e. # 203.F.
Figura quadrata ad firmitatem de$ignan-
 # dam idonea. # 206.P.
Figur\,e identitas quatenus identitatem na
 # tur\,e arguat. # 220.P.
Plato corpora omnia ex figuris compo-
 # $uit, & in ea$dem re$oluit. # 338.F.
Figura cur dicatur character $orm\,e $ub$-
 # tantialis. # 220.P.
Cur qu\,e latam hahent figuram aquis in-
 # natent. # 379.P.
Figura $ph\,erica tangit in puncto. # 305.F.
Figura rotunda quot modis dicatur. # 327.F.
<h>FINIS.</h>
Quo pacto intelligi debeat illud Ari$tote
 # lis, vt qui$que e$t affectus, talis eι fims
 # vide tur. # 185.F.
Finis natur\,e corpore\,e homo. # 35.F.
Perfectionem contineri principio, medio
 # & fine, quo pacto intelligendum. # 19.P.
Finis motus cœle$tis. # 31.M.
Finis mutu\,e concertationis inter elemen-
 # ta. # 7.M.
<h>FIRMAMENTVM.</h>
Firmamentum vnde dιctum. # 281.M.
Stellas firmamenti non alιum habere mo
 # tum $ibi proprium pr\,eter motum $ui
 # orbis. # 282.P.
Motus trepidationis $irmam\~eto proprius.
 # 292.M.
Cur in firmamento tot $tell\,e, in inferiori-
 # bus aut\~e oιbιbus $ingul\,e tantum. # 297.M.
Num $upra firmamentum $int ver\,e aqu\,e.
 # 42.P.
</col>
<col 2>
Firmamenti $tellas putarunt nonnulli e-
 # ιu$dem maguitudinis omnes e$$e. # 301.M.
Qui refelluntur. # ibi.iem.
<h>FLVMEN.</h>
De ortu fluminum è montibus. # 332.M.
Flumina an è mari originè trahant. # 332.M
Fluminum motus in mare num $it ab$olu
 # rè naturalis. # 413.M.
Flumιnum aqua è montium $upercilijs de
 # currentiũ quι vi illue a$cendat. # 332.M.
Qu\,ere aqua.
<h>FORMA.</h>
Formis tanquanι imaginibus theatrum
 # mundi exornatur. # 7.F.
Quo pacto form\,e inferiores $pecie diffe-
 # rentes dι$tinguantur per re$pectum ad
 # materiam $ublunarem, qu\,e vnius infi-
 # m\,e $peciei e$t. # 48.P.
Modus in$eparabiliter informandi conue
 # niens formιs cœle$tibus cur in varιas
 # $pecies diuidatur. # 49.F.
Non pote$t inhibere qualitates corrump\~e
 # tes forma in$idens in materia appetente
 # alias formas $pecie di$tinctas. # 31.P.
Quo pacto intelligendum $it formas e$$e
 # qua$i numeros, Deum verò tanquam
 # vnitatem. # 100.M.
Vnio form\,e cum materia non e$t vnio
 # per contactum. # 137.M.
Forma cœli nobiliorem e$$endi modũ ha
 # bet, quam form\,e $eparabιles. # 144.M.
Sub$tanti\,e $eparat\,e nullam formam po$-
 # $unt inducere materi\,e, ni$i applicando
 # naturalia actiua pa$siuis. # 168.P.
Qu\,e requirantur vt aliquid $ub$tantialis
 # form\,e rationem habeat. # 230.P.
Du\,e form\,e $ub$tantiales non po$$unt
 # in eadem materia $imul cch\,erere.
 # 256.M.
Ex forma cœle$ti, & matesia $ublunari nõ
 # po$$e vnum fieri. # 30.M.
<h>GENERATIO, ET
generare.</h>
Quidquid generatur, $it e contrario. # 33.F.
Qui generationem & interitum negarũt.
 # 338.P.
Qua cõ$ideratione probabi$e $it potui$$e
</col>

<pb 432>[res-1444-1-v_0440_432_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
 # generationes e$$e ab \,eterno. # 122.M.
Motu cœli ce$$ante non erιt annua vicι$-
 # $itudo generatιonum & corruptιonum.
 # 168.F.
Generationes viuentium requirunt calo-
 # rem, cuius viuifica & $alutari vi per$i-
 # ciantur. # 169.P.
Cur Sol & homo dicantur ab Ari$totele
 # hominem generare. # 169.P.
Generationis du\,e quilitates admini$tr\,e,
 # calor, & humor. # 174.M.
Philo$ophorum dogmata de generatione
 # & interitu rerum. # 338.P.
Sententia quorundam de elementorum
 # generatione. # 374.M.
Sub quolιbet $vdere genitis, qu\,e fara A$-
 # trologi a$cribant, fal$o tamen. # 187.P.
 # & 294.M.
Qui homines è terra genitos fabulati sũt.
 # 177.P.
Qu\,e animantes generari e terra po$sint,
 # qu\,e non. # 177 M.
<h>GRAVITAS, ET
 # graue.</h>
Grauitas duplex. # 396.P.
Refellitur opinio quorundam de motu
 # grauium, & leuium. # 82.M.
Grauia, & leuia moueri à génerantibus ad
 # propria loca. # 83.P.
Planorum multitudine $crip$it Plato gra-
 # uiora reddi corpota. # 342.P.
Num glorio$a corpora grauitatem reti-
 # nere debeant. # 228.M.
In motu grauium & leuium vnde dι$pa-
 # ritas oriatur. # 343.F.
Grauia ad medium tendere quo indicio
 # deprehendantur. # 312.P. & 314.M.
Dari vnum corpus $ummè graue, nempe
 # terram, aliud $ummè leue, nimirum ig-
 # nem. # 400.F.
Num corpora grauia & leuia grauitatem
 # & leuitatem in proprijs locis retineant.
 # 402.F.
Grauitas terr\,e, & aqu\,e di$tinguuntur in-
 # ter $e $pecie. # 415.P.
Num aliqua corpora mi$ta $uopte inge-
 # nio $int grauiora, quam terra, vt aurum,
 # & argentum viuum. # 402.M.
De grauitate metallorum, & humorum.
 # 404.P.
De lacubus, in quibus qu\,edam corpora
 # grauia dicuntur $upernatare. # 400.M.
</col>
<col 2>
De grauitate ligni per aerem de$cenden-
 # tis. # 404.M.
<h>HARMONIA.</h>
Harmonιa mundi, rerum varietate, vt can
 # tus ex di$similium vocum moderatione
 # con$tat. # 11.M.
Harmonia vniuer$i in quībus maximè re-
 # bus con$i$tat. # 97.M. & 412.P.
Ab$que rerum nexu, & di$tinctione nõ co
 # h\,ereret mundi harmonia. # 318.P.
Quo pacto in elementari mundo harmo-
 # monia $eruetur. # 370.M.
Ft in cœle$ti. # 246.P. & 416.M.
Qu\,ere, mu$ica, mundus, vniuer$um.
<h>HEMISPHÆRIVM.</h>
Duplex mundi hemi$ph\,erium $ignificatũ
 # putat D Hieronymus duobus lapidιbus
 # $maragdιnis in ve$tibus $ummi $acerdo
 # tis. # 203.P.
In altero hemi$ph\,erio e$$e Antipodas du-
 # bitati non po$$e: & $i id quidam nega-
 # tint. # 202.F. & 320.F.
Non dari duo hemi$ph\,eria, opinio quo-
 # rundam: # 202.M.
Qu\,e refellitur. # Ibid.
Qu\,ere Antipodas, figura, cœlum.
<h>HERAC LITVS,
& alij.</h>
Heraclitus Ephe$ius rerum elementũ con$
 # tιtuit ignem. # 338.P.
Heracliti & Empedoclis fal$a dogmata.
 # 131.P.
He$iodus poeta, & Philo$ophus, ex ijs,
 # qui rerum naturalium my$teria fabula-
 # rum inuolucris tecta carminibus decan-
 # tarunt. # 338. F.
D. Hieronymi $ent\~etia non fuit, orbes cœ
 # le$tes e$$e animatos. # 137 M.
Explicatur locus, quo id $igni$ica$$e vιde-
 # batur. # 140.P.
Hippocrates affertor quatuor elemento-
 # rum. # 357.M.
Hippocratis locus enodatur. # 362.P.
<h>HORIZON.</h>
</col>

<pb 433>[res-1444-1-v_0441_433_t0]<rh>LIBR OSDE COELO.</rh>
<col 1>
Horizon, $eu finitor $ecat totam $ph\,erã
 # in duo media. # 314.F.
Ni$i ita e$$et nõ perpetuò nobis apparer\~et
 # $ex $igna $uper terram, & totidem $ub
 # terra occultarentur. # 324.M.
Prope horizontem cur $tell{ae} maiores ap-
 # pareant. # 204.M.
In horizonte longiùs à nobis di$tant, cur. # 204.M.
Horizon rerum materialium, & immate-
 # rialium, homo. # 141.M.
<h>HOMO.</h>
Homo inten$iuè perfectior mundo corpo
 # reo. # 16. & 20. P.
Hominis gratia conditus à Deo mundus
 # corporeus. # ibidem. # & 15.F.
Homo paruus mundus. # 8.F.
Homo $inis mundi $ecundum Ari$totel\~e.
 # 8.M.
Homini impre$$a diuinatis effigies. 9.P.&
 # 141.M.
Homo & incola mundi, & pars mundi di
 # uer$a ratione. # 15.F.
Hominum $taturam indies fieri minor\~e.
 # 125.M.
Hominis elogium. # 141.M.
Homo rerum materialium, & immateria-
 # lium horizon. # 141.M.
Homo magnù mundi miraculum. # ibid.
In mũdi $cena nihil homine $pectabilius.
 # ibidem.
Ab$urda $ententia exi$timantium homines
 # è terra prognatos. # 177.P.
Hominum ingenia e$$e, qua$i arborũ, qu{ae}
 # arte, cnltuque inflectuntur, & man-
 # $ue$cunt. # 193.F.
<h>IGNIS.</h>
Ignis varia generatio. # 182.M.& 361.F.
Ignem Pythagorici in meditullio terr{ae} po
 # $uere. # 303.F.
Ignis inter elementa maximè actuo$us per
 # fectusque. # 304 P. & 360.F.
Qui $olum ignem principium & elemen-
 # tum $ecere. # 355.F.
Opinio exi$timantium non dari elemen-
 # tum ignis ad lun{ae} concaua. # 359.M.
Refellitur. # 360.M.
Ignis votacitas. # 359.F.
Ignis bellua inexplebilis. # 40.F.
Igni re$i # tit aer in $ua $ph{ae}ra. # 361.P.
</col>
<col 2>
Ignis in materia rara minus vrit. # 363 M.
Luna & Satutnus ob innatam vim refri-
 # gerandi patrocinari dicuntur alijs ele-
 # mentrs ad e $us ignem. # 361.P.
Igne cur mundus purgari debeat. # 7.P.
Ex igni non e$$e conflata corpora cœle-
 # $tia. # 40.M.
Quo $en$u ignis & terra dicantur ab Ari$-
 # totele contraria. # 154.P.
Ignem edi affrictu o$sium leonis. # 272.P.
Cur è quibu$dam lapidibus, non ex omni-
 # bus excudatur ignis. # 274.F.
Ignem è $ilice, qui primus excu$$erit.
 # 274.P.
Ex hedera & lauro ignis excutitur. # 275.P.
Ignis nimia ventilatione cur exting uatur.
 # 276.M.
Locus ignis. # 295. F.
Ignis extra $uam $ph{ae}ram, cur $ine pa$tu
 # confe$tm intereat. # 161. F.
Inter ignem & aquam contentio.
 # 364.M.
Ignis magi$ter artium. # 366.P.
Qui putarit naturam nihil e$$e aliud, quã
 # ignem arte$icio$um. # 366.P.
Ignis inter elementa excellentioris natur{ae}
 # gradum obtinet. # 366.M.
Ignis naturam minime inf{ae}cundam e$$e.
 # 367.P.
Duplex interitus ignis. # 371. F.
Ignem non probe dici adurere propter an
 # gulos. # 377.M.
Ignis congregat ea, que eiu$dem $unt ge-
 # neris. # 378.P.
Quorundam $ententia de figura ignis.
 # 382.P.
Ignis profunditas quanta. # 369. F.
Ignis a$cendens cur in pyramidem cacu-
 # minatur. # 418.P.
Ignis magnus cur paruũ extinguit. # 417.P.
Ignis cur $ub Sole flacce$cit. # 417.F.
In igni num aliquod animal viuat. # 413. F.
Multus ignis cur minus $udor\~e euotat.
Cur ignis ab aqua marina minus, quã alia
 # extinguitur. # 418. P.
Cur igni aer nece$$arius. # 417.M.
De ignis interitu. # 416.F.
<h>IMPVLSVS.</h>
Impul$us qualitas loco mouens. # 168.P.
Impul$us num certa incrementi lege te-
 # neatur. # 108.F.
Con$tituitur pars af$irmatiua. # 109.M.
</col>

<pb 434>[res-1444-1-v_0442_434_t0]<rh>INDEX IN Q VATVOR</rh>
<col 1>
Explicatur locus Ari$totelis, quo videtur
 # primo a$pectu oppo$itum a$$erere.
 # 109.M.
De impul$u, qui à primo mobili commu
 # nicatur $pheris inferioribus. # 225.P.
Cur exigatur diuer$itas impul$uũ ad mo
 # uendam cœle$tem machinam. # 238.P.
Impul$us, quo Angelus mouet cœlum quo
 # modo non intendatur vnquam, nec re-
 # mitratur. # 248.M.
Sublato aere num impul$us daretur. # 348.F.
An ad motum naturalem requiratur per $e
 # aeris à tergo impul$us. # 348.M.
Impul$us quo mo lo oriatur à corpore
 # graui & leui ad loca propria tendenti.
 # 245.M.
<h>INFLVXVS.</h>
Pr{ae}ter lucem & motum competere cr.
 # lo alium agendi modum in corpo.
 # ra $ublunaria per occul os influxus $iue
 # influentias. # 165.M.
Varij Planetarum influxus. # 165.M.
Motus cœli nece$$arius ad teperandos ap.
 # teque di$pertiendos influxus. # 168.F.
<h>INFINITVM.</h>
Di$ceptatio an infinitum corpus detur.
 # 67.P.
Nullum e$$e corpus infinitum. # 67.F.& 70.
Infinitum non po$$e percurri. # 68. P. &
 # 69.M.
Non dari infinitam grauitatem. # 61.F.
Repugnantia, qu{ae} $equuntur po$ita graui-
 # tare infinita. # 73.P.
Inter finitam, & infinitam grauitatem nul
 # lam dari proportionem. # 73.F.
Infinitum non po$$e agere, aut pati tempo
 # re finito. # 76.F.
Semper in infinito po$$e $umi partem ma
 # iorem. # 76.F.
Corpus in$initum moueri non po$$e. # 77.F.
Num impul$us grauium, & leuiũ deberet
 # in in$initum augeri, $i per $patium in in-
 # finitum longius mouerentur. # 109.P.
<h>INGE NIVM
ingenio$us.</h>
Ingenij bonitas vnde. # 185.M.
Ingenio$i, quibus mollior caro. # 165.F.
</col>
<col 2>
Ingenia hominum e$$e qua$i $tirpes, qu{ae}
 # cultu domari, & inflecti po$$unt. # 193.F.
Terrarum ingenium & natiua habitudo.
 # 167.P. & 319.M.
Impo$sibile & $a$um. # 119.M.
<h>INSVLA.</h>
In$ularum commoditates. # 412.M.
In$ul{ae} qua$i maris monilia. # 413.P.
In$ulas qua$dam mari $ub$idente extiti$$e.
 # 412.P.
In$ulam Hi$paniolam occidentalis Ocea-
 # ni arbitrati quidam e$$e Ophyram re-
 # gionem. # 322.M.
In$ularum altitudine comprobari aquam
 # non e$$e terra elatiorem. # 331.P.
In$ula Atlantica. # 317.M.
In in$ulas à continenti di$iũcti$simas quo
 # pacto peruenerint animalia po$t, dilu-
 # uium. # 181.P.
<h>INTELLIGENTIA.</h>
Qua via Philo$ophi ad intelligentiarum
 # cogmtionem peruenerint. # 229.M.
Ex cœlo & intelligentia mouente quo-
 # dammodo fieri vnum. # 30.F.
Quem finem $pectet intelligentia mouen-
 # do cœlum. # 139. F.
In qua $ph{ae}r{ae} parte in$ideat intelligentia
 # mouens. # 137.M.
Num intelligentias extra mundum Ari$to
 # teles po$uerit. # 90. F.
Corpus cœle$te non accipeie ab intelli-
 # gentia vim influendi. # 168.P.
Intelligentia mouens cœlum nihil ei con
 # fert pr{ae}ter impul$um. # 168. P. & 175.
Intelligentia mouens $ph{ae}ram inferior\~e,
 # num po$$et $uperiorem mouere. # 238.M.
Intelligenti{ae} nullam formã valent in ma-
 # teriã inducere, ni$i applicando naturalia
 # actiua pa$siuis. # 168. P. & 176.P.
Ordo intelligentiarum in doctrina Ari$-
 # totelis $ecundum ordinem motuum &
 # mobilium. # 215.P.
Num ab intelligentijs cœlum moueatur.
 # 225. F.
Con$tituitur pars affirmatiua. # 228. F.
Intelligentiam motric\~e crbis cœle$tis nõ
 # e$$e propriè illius formam. # 229. F.
Facultas, qua intelligentia cœlum mouet
 # num ab eius voluntarc & intellectu dif-
 # ferat. # 234. F.
</col>

<pb 435>[res-1444-1-v_0443_435_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
Sententia exi$timantium orbes cœle$tes
 # ab vna tantum intelligentia moueri.
 # 237. P.
Qu{ae} re$ellitur. # 237.F.
Ari$toteles intelligentias numero orbium
 # cœle$tium definijt. # 239.P.
Coarguitur hic e@ror. # ibidem.
Num cœlum intelligenti{ae} mouenti re$i-
 # $tat. # 239.M.
Intelligenti{ae} cur indefe$si vigoris. # 239. F.
Iris cur $erenitatem denuntiat. # 190.M.
<h>LATIO.</h>
Diui$io lationis in rectam, circularem,
 # & mi$tam. # 16.M.
Vnde probetur huiu$ce partitionis boni.
 # tas. # 17. P.
Latio circularis naturâ prior, & excellen-
 # tior c{ae}teris motibus. # 18.M.
Vni corpori $implici vnam tantum $im-
 # plicem lationem naturalem competere.
 # 17.M. &.25.P.
Vnde peti debeat $implicitas lationum.
 # 22.P.
Non omnes lationes miftorum corpo-
 # rum e$$e mixtas. # 24.P.
Cut cùm vni corpori $implici vna tãtùm
 # $implex latio per $e conueniat: plutes ta
 # meo alterationes per $e cõpetant. # 26.P.
Lationam non $unt plures $pecies Logic{ae},
 # $ed Phy$i{ae}. # 23.M.
Propria lationum contrarietas non cer-
 # nitur, ni$i in motu, qui per lineam re-
 # ctam fit. # 60.M.
De lationibus cœli, & elementorum, qu{ae}-
 # re, cœlum, elementum, motum.
<h>LEVITAS, ET
leue.</h>
Leuitas, & grauitas d@plex. # 396.P.
Leuitas & grauitas differunt inter $e $pe-
 # cie. # 415.P.
Leuitas ignis, & aeris non $unt eiu$d\~e $pe-
 # c ri. # ibidem.
Veterum in curia in explicãda natura gra
 # uium & leuium. # 388.F.
De cau$a leuitatis & grauitatis. # 386.M.
 # & 369.
Nullum corpus $ubire @motum violen-
 # tum, ni$i leuitate & grauitate pr{ae}li-
</col>
<col 2>
 # tum $it. # 347.F.
Cœlum non e$$e graue aut leue. # 53. F.
Corpora leuia, & grauia moueri ad loca
 # naturalia à progenitoribus. # 83.P. &
 # 390.F. & 392.F.
Leue, & graue quid $it. # 52.M.
Leuia & grauia $impliciter, qu{ae}. # 393.
Leuia & grauia comparatè, qu{ae}. # ibid.
Nõ omne corpus e$$e graue, aut leue. # 52.F.
Terram omnis leuitatis, ignem omnis gra
 # uitatis expertem e$$e. # 394.P.
Sint ne duo elementa leuia, duo grauia:
 # alterum $umme leue, alterum @ummè
 # graue. # 399.M.
Qu{ae}re, grauitas, & elementum.
<h>LIBER.</h>
Di$tributio doctrin{ae} líb o ũ de cœlo. # 2.F.
Libros de cœlo pertinere ad Phy$icũ. # 4.P.
Liber Salomoms, in quo contineri dice-
 # bantur vires herbarum ad atcendos D{ae}-
 # mones, apoctyphus. # 183.P.
Liber, qui in$cribitur Narratio Io$eph, a-
 # pocryphus. # 195.M.
Libros, qui in actis Apo$to orum cobu$ti
 # dicuntur, ex D. Augu$tmi $ent\~etia fui$$e
 # de rebus ad A$trologiam iudiciariam
 # $pectantibus. # 196.P.
Decretum Ponti$ic. de libris A$tiologi{ae}
 # iudiciari{ae}. # 192.F.
<h>LINEA.</h>
Linea quid $it. # 4.M.
Lineam $ieri ductu puncti imaginantur
 # Mathematici. # 6.P.
Inter lineas ductas ab vno pũcto ad aliud
 # punctum qu{ae} $it minima. # 6.P.
Inter lineas, qu{ae} ab eodem puncto ad id\~e
 # in orbem redeunt, perfectè cncularis
 # breuior e$t. # 200.P.
Linea perpendiculatis. # 6.M.
De perfectione line{ae} circularis. # 18. F. &
 # 198.P.
Lineam rectam, circularem, & mi$tam du
 # pliciter $pectari, Mathematicè, vel Phy-
 # $icè. # 21.F.
In linea recta duo tantùm loca contrarie-
 # tatem exercent. # 64.M.
Linea quot modis cum linea iungi quear.
 # 342.P.
De lineis indiuiduis opinio quorundam.
 # 339.m.
</col>

<pb 436>[res-1444-1-v_0444_436_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
<h>LOCVS.</h>
Locorum differenti{ae} $ex. # 146.M.
Quibus & quo modo competant. # 146 F.
Qui $uperi & inferi loci differentias nega
 # rint. # 385 F.
Cum in linea recta duo tantum loca con-
 # traria. # 64 M.
Extra cœlum non e$$e locum. # 90.F.
Locus, & locatum {ae}qualia. # 74. M. &
 # 77. F.
Omnia corpora naturalia vendicant de-
 # ter minata loca. # 81.M.
De locis elementorum. # 403. F.
De loco ignis ad lun{ae} concaua. # 36.M.
Id\~e locus totius, & parcis. # 360.M.& 53.M.
Locum $upremum Deo attributum fui$$e
 # à Gr{ae}cis & barbaris. # 505.P.
<h>LVMEN ET LVX.</h>
Lumen non e$$e $peciem ignis, non cor-
 # pus, non defluxum corporis. # 256.M.
Lumen qui putatint e$$e formam $ub$tan-
 # tialem corporis lucidi. # 255. F.
Vatia lucis encomia. # 267. F.
Supra triginta lucis proprietates tradun-
 # tur à D. Diony $io. # 268.M.
Lucis f{ae}cunditas, & beneficentia. # 267. M.
Lucis traiectio momentanea. # 267. F.
Lux cur primùm à Deo e$$ecta. # 267.M.
Lux nobili$sima cœle$tium corporum af-
 # fectio. # 269. M.
Lux variè modificata exhibet fictitios co
 # lores in planetis. # 41.M.
Modus, quo lux in $patio diffund@tur.
 # 110.M.
De vltima $uperficie, ad quam lux non
 # pertingit. # 115. P.
Non po$$e lucem quatuor primas qualita
 # tes per $e gignere. # 164.M.
Lux cœli Empyrei cur à nobis non videa-
 # tur. # 210. M.
Lux cur abeunte corpore lumino$o eua
 # ne$cat. # 257. P.
Re$ractio, & reflexio quo pacto lumini &
 # radio, tran$latitia ratione accommoden-
 # tur. # 257.M.
Lux òmnium a$trorum, & vniuer$im lux
 # omnis, an eiu$dem $peciei $it. # 258. P.
De luce corporum glotio$orum. # 258.P.
Lux corporum glorio$orum an $pecie dif
 # ferat à luce aliorum corporum. # 260.P.
</col>
<col 2>
An ex $ua natura $it ordinis $upernatura-
 # lis. # 261.M.
Quo differant lux primaria, & $ecundaria.
 # 259.M.
Quid $it di$criminis inter lumen, ra-
 # dium, $plendorem, radium rectum, re-
 # flexum, & c. # 259.M.
Nõ in omnibus corporibus, qu{ae} apud nos
 # $unt, repugnat videri $imul per$picuita.
 # tem lucentem, & colorem. # 261.F.
Lux num calorem efficiat. # 266.P.
Opinio Durandi quod lux ex $e tantùm
 # illuminet, & vi propria non generet
 # calorem. # 269. P.
Aduer$aria opinio a$truitur. # 269.P.
Lux in reflexione cur magis calefaciat.
 # 269.M.
Lux vt interdum videndi organum l{ae}-
 # dat. # 288.M.
Lux vt incendium excitet. # 269.F.
<h>LVNA.</h>
Luna, minor Sol. # 157.P.
Vt luna hyemem & {ae}$tatem $uo cur$u re-
 # pr{ae}$entet. # 268. F.
De influxu lun{ae}. # 157.P.
Cur in plenilunio o$trea, & qu{ae}dam alia
 # eiu$modi pleniora $int. # 268.M.
Luna dicitur ab A$tronomis pr{ae}e$$e infan
 # ti{ae}, argento, pituir{ae}. # 157.F.
Fluxus & refluxus Oceani cõmuni Philo-
 # $ophorum con$en$ione à luna $it. # 164. F.
Luna in coitu vehementiùs mouet infe-
 # riora corpora. # 164.F.
Luna habet aham occultam facultatem à
 # luce di$tinctam, per quã operatur. # 164.F.
Luna ex in$ita proprietate humorem ce-
 # rebri commouer. # 185.P.
Hinc D{ae}mones certis lun{ae} temporibus ar
 # reptitios inuadunt, quod tunc eorum
 # phanta$ia faciliùs pcrturbetur. # 185.P.
Cur luna & Sol plena videantur, cùm ta-
 # men globari in $ph{ae}rã certũ $it. # 205.M.
Lunam e$$e rotundam quibus argumentis
 # con$ter. # 201. F.
Lun{ae} vari{ae} mutationes $ecundum incre-
 # menta, & decrementa lucis. # 262.M.
Luna accipit à Sole lumen.
 # 262.P.
De lun{ae} macula vari{ae} opiniones.
 # 264.F.
Explicatio ver{ae} $ententi{ae}.
 # 265.M.
Lun{ae} macula cur $emper videatur, nec eã
 # occultet motus epicycli. # 265.F.
</col>

<pb 437>[res-1444-1-v_0445_437_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
Luna vtrum $uo lumine calefaciat. # 270. F.
Luna Solis {ae}mula, noctis decus. # 262.M.
Vtrum luna creata $it à Deo plena. # 264. P.
Luna qua$i cœlum terre$tre, & terta cœ-
 # le$tis. # 265.M.
Lunam aliquando $e $tell{ae} Martis $uppo-
 # $ui$$e. # 294. F.
Eclyp$es lun{ae} cur plures, quã Solis. # 304. F.
Luna in deliquio ob$curatur per circula-
 # rem $ectionem. # 314. F.
In Eclyp$i, qu{ae} accidit in morte Chti$ti
 # Domini $uppo$uit $e luna Soli. # 250.F.
Luna plena ferarum occi$a corpora in ta-
 # bem vettit. # 271.P.
Luna non e$t qua$i punctum collatione
 # $ui orbis. # 323.M.
Luna habet proprium motum in $uo Epi
 # cvclo. # 254.M.
Lun{ae} periodus. # 292. F.
Luna plena cur tepidiores noctes. # 268.M.
<h>MAGNES.</h>
De vi magnetis. # 161.F.& 164.M.
Magnes immotus ferrum ad $e trahit. # 168.P.
<h>MARE.</h>
Maris encomium. # 364.P.
Mare Oceanum, Mediterraneum, Arabicũ,
 # per$icum, Ca$pium. # 368.P.
Acce$lus & rece$$us maris, ä luna. # 164.M.
Maris profunditas quanta. # 368.F.
Maris Oceani va$titas quando nauigari
 # cœpta. # 322. P.
Quid de eius nauigatione Plinius tradide
 # rit. # 322.M.
Num maris extima $uperficies maior $it,
 # quàm extima $uperficies terr{ae}. # 369.M.
Num $ub$idente mari aliqu{ae} in$ul{ae} extite
 # rint. # 412.P.
<h>MATERIA.</h>
Materi{ae} & form{ae} con$ideratio ad eund\~e
 # arti$icem $pectat. # 230. F.
Materiam ex doctrina D. Diony $ij e$$e bo
 # num quid, & perfectum in $uo genete,
 # hoc e$t in ratione pot\~et@{ae} pa$sin{ae}. # 117. P.
Materia, & $i rudis, mund@ ornatum au-
 # get. # 15. P.
Materiam prope nihil appellat D Augu$ti
 # nus. # 43.M.
</col>
<col 2>
Materia Prothei more varias formas in-
 # duit. # 15.P.
Materiam non $ola generatio $ub$tantia-
 # lis arguit. # 36 P.
Non adimit materï{ae} rationem potenti{ae},
 # coniunctio cũ forma in$eparabili. # 36.M.
Sententia exi$timantium materiam coele$
 # tem & $ublunarem e$$e eiu$dem $peciei.
 # 42. M. & 43.
Opinio arbitrantiũ di$tingui inter $e $pe-
 # cie. # 44.F.
Qua ratione vtraque $ententia defendi
 # po$sit. # 44. & $equentibus
Materia re$picit formam relatione tran$-
 # cendenti. # 45.P.
Materia corporum inferiorum vna $pecie.
 # 48.P.
E$$entia materi{ae} in quo con$i$tat. # 47.M.
Quo pacto form{ae} inferiores di$tinguan-
 # tur per re$pectum ad materiam $ubluna
 # rem. # 48.M.
Materias corporum coele$tium differre in
 # ter $e $pecie. # 49. P.
Qui contra $entiunt. # 48. F.
Nulla $ub$tantia de$picacior, quám mate-
 # ria prima. # 50.M.
Ex materia coele$ti & forma $ublunari ne
 # quit per $e vnum con$titui. # 50. F.
Quo pacto materia $uperior, & inferior
 # per actum intrin$ecum, & exti in$ecum
 # inter $e differant. # 50.M.
Cur plerique Patrum coele$tem materiam
 # ab in$eriori non di$tinxerint. # 51. M.
Quo pacto in eorum $ententia, qui coe-
 # le$tem & inferiorem materiam $pecie
 # vnam faciunt non $it fru$tra appetitus
 # materi{ae} ad formas $ublunares. # 52.P.
An potentia naturalis, capacitasue mate-
 # ri{ae} vendicet terminum magnitudinis in
 # ternum quoad inten$ionem accidêtium,
 # qu{ae} recipit. # 116. P.
Cur non debuit materia prima hominis
 # e$$e nobilior, quàm materia coeli, licet
 # forma humana longè pr{ae}$tet coele$ti.
 # 145. M.
Eiu$dem e$t materiam di$ponere, & for-
 # mam inducere. # 173. F. & 233. P.
Quo $en$u dixerit Ari$toteles coelũ con$
 # tare ex tota materia. # 212. F.
Materia $ublunaris e$t vna $ubiecto, $ed
 # quoad effectus multiplex.
 # 395. M.
Qu{ae}re, forma, coelum.
</col>

<pb 438>[res-1444-1-v_0446_438_t0]<rh>INDEXIN QVATVOR</rh>
<col 1>
<h>MATHEMATIC:</h>
Mathematic{ae} theorematis aduer$antur de
 # fen$ores in$ectilium corpu$culorum.
 # 333. P.
Mathematica dicuntur per ab$tractionem:
 # naturalia per adiectionem. # 339. F.
Mathematica, qua talia, non $unt in loco
 # 372.M.
Mathematici imaginantur lineam fieri du
 # ctu puncti. # 6.P.
Mathematici quo pacto demon$trent nõ
 # dari plutes d@men$iones, qua tres. # 6.P.
Qu{ae}re A$trologi.
<h>MENSVRA.</h>
Men$ura certa & minima e$$e debet. # 6.P.
Quo pacto differat men$ura à numero &
 # pondere:cùm in his tribus omnia à Deo
 # creata dicuntur. # 12. F.
Men$ura in quolibet genere, vt in Mu$ica,
 # in ponderibus, & numeris quidnam e$$e
 # debeat. # 200.P.
M\~e$ura om niũ motaũ, motus cœlizoo. P.
<h>MERCVRIVS.</h>
Mercurius an po$sit interiectu $uo ob$cu-
 # rare Solem. # 263. F.
Vi$us al quando Mercurius in corpore So
 # lari qua$i macul@. # 264. P.
Mercurij periodus. # 292. F.
Metallorum generatio à cœlo. # 157. F.
 # 189. M.
<h>MONSTRVM.</h>
Mon$tra deerrantis natur{ae} vitia. # 7.P.
Mon$tra $uam habere pulchritudinem.
 # 13. P.
Mon$tra quo pacto $aciant ad vniuer$ita-
 # tis elegantiam, # 13.P.
<h>MONTES.</h>
Montes non fuere cum terra a Deo crea-
 # ti. # 460.M.
Montes, qui primò extiterunt, effecti $unt
 # à Deo tertia creationis mundi die.
 # 460. F.
Opinio exi$timantium montes diluuij t\~e
 # pore primum genitos, confutatur. # 460.F.
Multiplex generatio montium. # 407. F.
Montium vtilitates. # 407.P.
</col>
<col 2>
<h>MOTVS ET MOVERE.</h>
Motuum $pecies. # 10.M.
Motus circularis an $it naturalis cœlo.
 # 27.P.
Motus per lineam tran$uer$am num com
 # po$it is $it, an $implex. # 23. M.
Motuum $implicitas apud Ari$totelem in
 # libris de cœlo vnde petenda. # 22. P.
Solus motus circularis, continuus & perpe
 # tuus e$$e potuit. # 19. F.
Motus circularis nulli elemento $ecundũ
 # naturam conuenit. # 19. F.
De diui$ione motus in rectum, circolar\~e,
 # & ex his mi$tum. # 20.P.
Non omnes motus mi$torum corporum
 # mi$ti $unt. # 24.P.
Motus orbium Eccentricorum, an $impli-
 # ces haberi debeant. # 24.M.
Et item motus planetarum. # 24.F.
Vni corpori $implici vnum $pecie motum
 # $implicem ad locum, per $e deberi. # 25.F.
 # & 343 F.
Qui motus magis de$iderio $imilis videa
 # tur. # 30.M.
Motum circularem nulli e$$e contrarium.
 # 66. P. & 206.P.
Species motus $implicis localis certo nu-
 # mero contineri. # 74.P.
Multi motus pr{ae}ter naturam eidem rei cõ
 # venire po$$unt: $ecundum naturam vnus
 # tautùm. # 343. F.
Quo $en$u motus cœli dicatur ab Ari$to-
 # tele finis aliorum motuum. # 131.M.
Tres $ententi{ae} de motu cœli, qu{ae} refellun
 # tur. # 132.P.
Motus circularis quieti $imilis. # 158.P.
Cœli motu ce$$ante, num omnes motus
 # & actiones inferiorum corporum ce$$a-
 # rent. # 166. P.
Enodatio huiu$ce controner$i{ae} multis a$-
 # $ertionibus. # 167.P.
Motus cœle$tium corporum nece$$arius
 # ad idoneam di$pen$ati onem cœle$tium
 # influxuum. # 168.F.
Motus cœli quo pacto motui cordis $imi
 # lis dicatur. # 170.P.
Cau$a ad{ae}quata motus cœli num $it mo-
 # tus a$iri. # 212. M.
De motu orbium cœle$tium ab ortu ad
 # occa$um, & ab occa$u ad ortum. # 221.M.
Veri$imilius apud Ari$totelem primum
 # mobile moueri à Deo immediatè
 # 233. F.
</col>

<pb 439>[res-1444-1-v_0447_439_t0]<rh>LIBR OS DE COELO.</rh>
<col 1>
Cur diuer$itas impul$uum ad cœle$tem
 # machinam mouendam exigatur. # 238 P.
Quot modis po$sint motus in{ae}quabiles
 # e$$e. # 240.P.
Vnde proueniat di$paritas celeritatis in
 # motibus corpotum $ublunarium. # 242. F.
Enodatio controuer$i{ae} quoad motũ gra-
 # uium & leuium. # 243. F.
Motus cœli, ac $yderum, num {ae}quabiles &
 # ordinati $int. # 246.P.
Bifariam po$le motus dici {ae}quabiles.
 # 247. P.
Motus num cau$a caloris $it. # 271.P.
A$truitur pars affirmatiua multis exem-
 # plis. # 272. P.
Qua ratione motu calor excitetur vari{ae}
 # $ententi{ae}. # 272.M.
Explicatio huiu$ce difficultatis. # 273. M.
De celeritate motuum cœle$tium. # 293. P.
De periodis motuum cœle$tium. # 292.M.
Idem motus totius & partis. # 306.M.
Motum corporis mi$ti e$$e ab elemento
 # pr{ae}dominante. # 17.m.
<h>MVNDVS.</h>
mundus quid $it. # 9.m.
mundus archetypus. # 8.F. & 92. P.
mundus Angelicus & elementaris. Ibidem
mundus magnus, mundus paruus. Ibidem.
Cur homo paruus mundus appelletur. Ib.
mundum e$$e perfectum multis rationi-
 # bus o$tenditur, # 8.F.
mundi num vna tantum $it idea. # 93.P.
Tria $unt, in quibus mundi perfectio poti$
 # $imùm con$i$tit, $ingulatum rerum ab$o
 # lutio, naturarum di$tinctio, partium cr-
 # do. # 10.P.
mundi barmonia. # 11. m.
mundus compo$itus ea ratione, quam ly-
 # ra imitatur. # 11. F.
mundus carmini comparatur à D. Augu$ti
 # no. # 11.F.
mundi $tatus po$t diem iudicij aliam con
 # ditio nem fortietur. # 12.P.
mũdus qua$i homo $uas habet {ae}tates. # 12.P.
Qua con$ideratione mala culp{ae} con$erãt
 # ad mundi ornatum. # 13. m.
In mundo nihil creatum à Deo $uperfluũ.
 # 14. P.
Quibus rationibus probet Ari$toteles non
 # dari plures mundos. # 79. P.
Qui plures mundos inuexere partim $ini-
</col>
<col 2>
 # tos, partim infinitos. # 84.F.
Illacry matus Alexander audita mundorũ
 # infinitate. # 85.P.
Qui vnum mundum po$uere. # 85.P.
Quibus argumentis o$tendatur vnum tan
 # tum e$$e mundum. # 85.m.
Quod vnus tantum $it mundus fidei di$ci
 # plin{ae} con$entaneum. # 86.P.
mundus cur vnus dicatur: cùm tam di$si-
 # milibus con$tet naturis. # 86.m.
mundum tri$ariam ordinatum e$$e. 87.P.
Po$$e à Deo creari plures mundos. # 92.F.
Diluuntur rationes Ari$totelis pro mundi
 # vnitate, $i $iat comparatio ad diuinam
 # potentiam. # 93.m.
Qua ratione po$sit, vel non po$sit Deus
 # hunc mundum perfectiorem reddere.
 # 95. P.
Poffe Deum plures mundos in infinitum
 # petfectiores condere. # 99.F.
Nihil mundo maius tribui potui$$e, quàm
 # incarnari Deum. # 100.F.
Re$fellitur $ententia exi$timantium mun-
 # dum ${ae}pe na$ci, ${ae}pe occidere. # 102.F.
Po$$et ne mundus $olo generali concur$u
Dei perpetuò durate. # 124. F.
Concluditur pars affirmatiua. # 126.m.
Re$pondetur argumentis in aduer$am par
 # tem. # 128.m.
Cur mundum à Deo creari conueniens
 # fuerit. # 128.m.
De mundi innouatione. # 127.m.
Po$t diem iudicij nullum mixtum, excep-
 # to homine, in mundo reman$mũ. # 127.m.
mundi # deftagratio, qu{ae} erit paulo ante
 # vniuer$ale iudicium, non ad aliquam na
 # tur{ae} vim, $ed ad diuinam potentiam re-
 # ferri debet. # 127. P.
mundum qui magnum animal e$$e puta-
 # rint. # 153. m. & 201.
Rariones pro a$truenda anima mundi.
 # 134. P.
Qu{ae} diluuntur. # 138.P.
Vnde probetur dependentia inferioris mũ
 # di à cœle$ti. # 158.P.
Ea dependentia $igni$icata e$t catena au-
 # rea Homeri, vt inte@pretatur Plato in Ti
 # m{ae}o. # 167. P.
mundũ inferiorem $upernis lationibus e$
 # $e contiguum, vt inde vis eius regatur,
 # quo pacto verum $it. # 170. m.
Conuenientia inter maiorem, & minor\~e
 # mundum. # 229. P.
Qu{ae}re, vniuerfum.
</col>

<pb 440>[res-1444-1-v_0448_440_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
<h>MVSICA.</h>
Triplex mu$ica, vocalis, in$trumentaria,
 # mundana. # 288. F.
De mu$ica coeli opinio Pythagor{ae} # 284. F.
 # & 286.M.
Eius argumenra, & a$$ertores. # 287. P.
Eiu$dem confutatio. # 268.M.
Qu{ae} mu$ica re vera coelo cõpetat. # 290.P.
Cur veteres mortuorum cadauera cum cã
 # tu & mu$ica ad $epulturam pro$equeban
 # tur. # 287.P.
<h>NATVRA: NATV
ralis.</h>
Natura quid $it. # 348.M.
Natura nec ptimò, nec per $e fertur in $in
 # gularia. # 14.M.
Duplex natur{ae} acceptio. # 21. P.
Natura non admittit in$initum. # 27.F.
 # & 81.F.
Nonnulli naturam ex numeris compo-
 # $uere. # 343.P.
Di$crimen inter naturalia & Mathemati-
 # ca. # 339 F.
Naturale agens nõ $ertur per $e in interi-
 # tum rei. # 126. M.
Natura nihil fru$tra molitur & compen-
 # dio $tudet. # 293. & 181. P.
Naturam $equi optimum, quo pacto intel
 # ligendum. # 207.P.
Imbecillitas pr{ae}ter naturam accidit. # 241.F.
Cur natura inchoationem oculorum Tal
 # p{ae} dederit. # 280.F.
Naturam nihil temerè agere. # 280.P.
Naturam non denegare nece$$aria. # 280.P.
Natura {ae}quabilitatis amica. # 297.F.
Medium natur{ae}, & medium magnitudinis
 # in quo di$$erant. # 303.F.
Res naturales terminari ver$ùs minimum
 # quoad generationem. # 374.P.
Natura vnitatis {ae}mula. # 381.P.
Qu{ae} pr{ae}ter naturam $unt, citò corrum-
 # puntur. # 19.M.
Natura corporum coele$tium, qu{ae}re coe-
 # lum, a$tra.
<h>NVMERVS.</h>
Pr{ae}$tantia numeti ternarij. # 4.M.
Quo pacto omnia $int à Deo creata in nu
</col>
<col 2>
mero, pondere, & men$ura. # 12. F.
Ex numeris omnia con$tituebant Pytha-
 # gorici. # 343.M.
Numerus quaternarius elementorum qui
 # bus argumentis comprobetur. # 357.M.
Vnde illud : Numero Deus impare gau-
 # det. # 5.P.
Nutritio veluti qu{ae}dam vigilia. # 146.P.
Ab opere nutritionis nunquam omnino
 # ce$$ant viuentia. # 146.P.
<h>OPHIR.</h>
Qu{ae} $it regio Ophir. è qua Salomini au-
 # rum affer ebatur, varie $ententi{ae}. # 322.M.
Videri probabilius e$$e Auream Cher$o-
 # ne$$um, vbi oppidum Malacha nunc e$t.
 # 322.M.
<h>OR ACVLVM.</h>
Oracula reddita Cr{ae}$$o, & Pyrrho. # 195.F.
Oracula Apollinis fal$a, qu{ae} Oenomanus
 # gr{ae}cus auctor collegit. # 196.P.
Oracula D{ae}monum ad vtrumque euen-
 # tum $ophi$ticè compo$ita. # 195.F.
<h>ORDO.</h>
Ordo quid $it. # 12.M.
Ordo, & inclinatio cuiu$que rei idem.
 # 346.M.
Ordo diuinum quid in natura. # 366.M.
Mundi pulchritudo ordine poti$simum
 # continetur. # 7. P. & 12. M.
Ordinis tranquillitas, pax dicitur. # 7.P.
Mundi partes vt inter $e ordinem $eruent.
 # 12.M.
Ordo rerum duplex. # 12.M.
Ordo, $pecies, & modus, quo pacto diffe-
 # rant. # 12.F.
Ordo totius vniuer$i ad Deum, quibus in
 # rebus eluceat. # 87. M.
Ordo, catena aurea. # 87.M.
Alia ordinis encomia. # Ibidem.
Ordinis vnitas, in partibus vniuer$i. # 160. P
Ordo $itus, & dignitatis, num idem in cor
 # poribus coele$tibus. # 214. P.
Ordo in corporibus mundi elementaris.
 # 219 M.
Ex ordine diuin{ae} $apienti{ae} corpora $ublu
 # naria à coeie$tibus, coele$tia corpora ab
 # angelis mouentur. # 232.M.
Qu{ae}re, mundus, elementa.
</col>

<pb 441>[res-1444-1-v_0449_441_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
<h>PERFE CTIO ET
perfectum.</h>
Omnia, omne, & per$ectum quo conue-
 # niant & differant. # 5.P.
Perfectio vniuer$i vnde arguatur. # 6.P.
Pulchrum & perfectum reciprocantur in-
 # ter $e. # 7.P.
Pulchrum & perfectum quo differant.
 # ibidem.
Tria, quibus mundi perfectio, & pulchri-
 # tudo maximè continetur. # 10.P.
Duplex per$ectio, altera e$$entialis, altera
 # accidentaria. # 10.P.
Perfectio e$s\~etialis amitti nõ pote$t. # 10.M.
Qu{ae} perfectio accidentaria po$sit varieta-
 # tem $ubire, qu{ae} non. # 10.M.
Perfectum prius natura imperfecto. # 18.M.
Num mi$ta pertineant ad perfectionem
 # e$$entialem vniuer$i. # 11.F.
Per$ectio rei in tribus po$ita, principio,
 # medio, fine. # 18.F.
Cunctis rebus ingenita ad $uam perfectio
 # nem inclinatio. # 28.M.
Maior vniuer$i perfectio quot modis po$-
 # $it concipi. # 95.P.
De perfectione vniuer$i, qu{ae}re vniuer$um,
 # mundus.
<h>PHOE NIX.</h>
Phœnicis de$criptio. # 178.F.
Scriptorum con$en$u Phœnicem ex $e ip-
 # $o quodammodo reuiui$cere. # 179.P.
Re$urrectionis imago adumbrata in Phœ
 # nice. # 179.P.
Qui auctores a$$eruerint dari Phœnicem. # 179.P.
Di$sidium inter $criptores de {ae}tate Phœ-
 # nicis. # 179.M.
De modo generationis eiu$dem ex vnico
 # parente. # ibidem.
Quid de eius ortu reuera pronuntiandum
 # videatur. # 179.F.
Allatus Romam Phœnix. # 180.P.
Qui affirment vi$os aliquãdo plures Phœ
 # nices. # ibidem.
Phy $iognomi{ae} $igna num aliquid reuera
 # indicent. # 186.F.
<h>PLANETÆ.</h>
Planet{ae} $eptem. # 213.M.
Planetarum $itus. # ibidem.
</col>
<col 2>
Planetarum motus, & eorum periodi. # 291.
 # & 292.
Planetarum in$luxus in fœtum, in humo-
 # res, in partes corporis humani, in {ae}tates,
 # in metalla. # 157.M.
Planetis quas affectiones Ptolem{ae}us attri-
 # buat. # 38.F.
Planetarum e$$ecta ex di$ciplina A$trolo-
 # gorum. # 214 M. & 217.M.
Planet{ae} non $emper oriuntur in eod\~e pun
 # cto horizontis. # 223. P.
Planet{ae} $uperiores cur $uum motum infe-
 # rioribus non communicent. # 223.P.
Planet{ae} omnes, Sole excepto, habent epi-
 # cyclos. # 254 P.
Planeta non di$tinguitur $pecie à $uo epi-
 # cyclo, neque a defer\~ete, in quo idem epi-
 # cyclus e$t inclu$us. # 254.M.
Planetarum motus num differant $pecie à
 # motibus $ph{ae}rarum. # 255.P.
Planetarum motus cur A$trologi po$ue-
 # rint in circulis eccentricis. # 283.F.
<h>PLATO ET
Platonici.</h>
Platonis opinio de natura corporum cœ-
 # le$tium. # 37.F.
Doctores $acri propen$iores ad Platonicã,
 # quàm ad Ari$totelicã doctrinam. # 38.P.
Platonem noui orbis in Tim{ae}o mention\~e
 # feci$$e putant nonnulli. # 317.M.
Plato non di$tinxit $pecie materiam cœ-
 # le$tem à $ublunari. # 42.P.
Plato cœle$tes orbes natura $ua caducos,
 # $ed diuino beneficio ab interitu liberos
 # fecit. # 56.M.
Ratio Platonis pro mundi vnitate. # 85.M.
Vt quidam Platonis $ententiam de noua
 # mundi procreatione exponant. # 102.P.
Plato quas $iguras cœlo & elementis tri-
 # buerit. # 342.P.
Sententia Platonis de anima cœlum mo-
 # uente. # 132.F.
Dogma Platonis de animatione orbium
 # cœle$tium. # 132.P.
Plato $uos eiues bidextros optabat. # 150.F.
Plato induxit quo$dam minores Deos, in
 # quibus numerauit cœle$tes globos, quos
 # diuinis mentibus animatos con$titue-
 # bat. # 153.P.
Opinio Platonicorum aientium $ingulis
 # $peciebus rerum corruptibilium pr{ae}po-
</col>

<pb 442>[res-1444-1-v_0450_442_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
$itas diuer$as $ub$tantias materi{ae} exper-
 # tes. # 157.F.
Plato per auream Homeri catenam $igni-
 # ficatam cen$uit dependentiam mundi in
 # ferioris à cœle$ti. # 167.P.
Plato mundum animal voca at. # 201.P.
Plaro cur $ut$um ac deor$um mundo ne-
 # garit. # 385.F.
Platonici cur lunam cœlum terre$tre, &
 # terram cœle$tem vocarint. # 265.M.
Opinio Platonis de modo, quo vi$io fit.
 # 279.F,
Plato motu, quem cîrcumgy rationis vo-
 # cant, moueri Planetas credidit. # 284. P.
Plato $ecutus Pythagor{ae} $ent\~etiam de cœ
 # li mu$ica. # 287.P.
Plato corpora omnia ex figuris cõpo$uit,
 # & in ea$dem re$oluit. # 338.F.
Platonici corpus graue è punctis confla-
 # runt. # 341.F.
Plato elementa ante mundi procreationē
 # inordinato motu fluctuantia induxit.
 # 345. F.
Platonicos dicere pugnantia. # 378.F.
<h>POLVS.</h>
Polus quid $it. # 222. P.
Poli duo Arcticus & Antarcticus. ibidem.
Polus Antarcticus pars cœli $uperior, Ar-
 # cticus autem inferior. # 149.F.
Polus Arcticus trahit ad $e magnet\~e. # 157.P.
Habitari etiam terram $ub polo Arctico.
 # 320.M.
<h>POSITIO.</h>
Po$itionum differenti{ae} $ex. # 146.P.
Quibus corporibus accõmodentur. # 146.F.
Opinío Pythagoreorum de po$itionū dif-
 # ferentijs re$pectu cœli. # 146.M.
Iocus Mirandul{ae} in Ari$totel\~e, quod cœlo
 # po$itionum differ\~etias attribuerit. # 150.P.
Cœlo competunt $ex po$itionum diffe-
 # renti{ae}. # 151.P.
Quo pacto po$itiones cœlo accõmodēt A
 # $tronomi, Poet{ae}, Geographi, Phy$ici. # 151.P.
<h>POTENTIA.</h>
Potenti{ae} doplex notio. # 36.M.
Potentia pa$siua, $eu receptiua $ubiecti
 # tribus modis $pectatur. # 115.F.
Potentia obedienti{ae}. # 117.M.
</col>
<col 2>
Potentia ad oppo$itos actus. # 119.F.
Potentiam ad pr{ae}reritum non dari. # 124.M.
Potentia naturalis quoad id, quod n\=o va-
 # let, per quid declaranda. # 105.P.
Potenti{ae} naturales per qu\~e terminum ex-
 # plicand{ae}. # 104.M.
Potenti{ae} actiu{ae} qui $int termini quo@d in
 # ten$ionem, & exten$ionē effe ctus. # 107.P.
Potentt{ae} actiu{ae} quomodo terminentur
 # quoad re$i$tentiam. # 111.P.
Potenti{ae} actiu{ae} quo pacto definiantur
 # quo ad di$tantiam $patij. # 113.P.
Potentijs pa$siuis qui terminus quo ad ac
 # cidentiũ inten$ion\~e pr{ae}$igi debeat. # 113. F.
Potentia nutritiua num certis limitibus te
 # neatur. # 109.P.
De qua potentia loquatur Ari$toteles cùm
 # ait potentiam indi$criminatim $e habe-
 # re ad e$$e, & non e$$e. # 36.P.
Potentia videndi pr{ae}$tantior, qu{ae}. # 105.F.
Potentia, $eu virtus intelligenti{ae} mou\~etis
 # quo pacto infinita dici po$sit. # 239.F.
Non ob$tat rationi pur{ae} potenti{ae} ordina-
 # ri ad certum actum. # 36.P.
<h>PRINCIPIVM.</h>
Principia mole parua, virtute magna. # 67.M.
Paruus error in principio, magnus in fine.
 # 67.M.
Principium vnum tantummodo quidam
 # fecere. # 350. F.
Principijs finitis po$itis integra ompia ma
 # nere. # 353.P.
Proiectorum motus. # 242.M.
<h>PVLCHRITVDO
& pulchrum.</h>
Pulchritudo in quo con$i$tat. # 258.P.
Pulchrum ex $ententia Platonis e$t $plen-
 # dor boni. # 7.P.
Datur in mundo corporũ varietas ad eius
 # pulchritudinem nece$$aria. # 35.F.
Pulchritudo corporum glorio$orũ. # 258.F.
Pulchritudo & perfectio vniuer$i. # 10. &
 # $equentibus.
<h>PYTHAGORAS
& pythagorici.</h>
Primus Pythagoras vniuer$um Hó σ μov
 # vocauit. # 9.M.
</col>

<pb 443>[res-1444-1-v_0451_443_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
Pythagoras de harmonia mundi quid $en
 # $erit. # 11.M.
Pythagor{ae} opinio de $ub$tantia corporũ
 # cœle$tium. # 37.M.
Primus Pythagoras in Italia cœlum $ph{ae}-
 # ricum e$$e docuit. # 201. P.
Pythagor{ae} decretum de c œ li mu$ica # 284.
 # F. & 286. M.
Confutatur. # 288. M.
Ex di$ciplina Pythagoricorum, cur omne,
 # & omnia tribus definita $int. # 4. F.
Pythagorici eã Itali{ae} partem, qu{ae} magna
Gr{ae}cia d@cta e$t, pr{ae}ceptis & in$titutis
 # $uis erudierunt. # 303. M.
Pythagorici ignem in terr{ae} meditullio po
 # $uere. # 303. F.
Pythagorici terram irrequieta vertigine
 # circa medium volui aiebant. # 304. M.
Pythagorici naturam ex numeris confla
 # runt. # 343. M.
Pythagorici terram duplam con$titue-
 # bant. # 304. M.
<h>QVALITAS.</h>
Omnes qualitates naturalis ordinis vendi
 # cant terminum, vltra quem intendi nõ
 # po$$unt. # 109. P.
Qualitates ordinis $upernaturalis, vt gra.
 # tia & charitas po$$unt in hac vita perpe.
 # tuò augeri. # 109. P.
Calor ali{ae}q. prîm{ae} qualitates certis gradi-
 # bus definiuntur. # 109. P.
Primari{ae} qualitates operum natur{ae} admi-
 # ni$tr{ae}, & cœle$tis form{ae} vicari{ae}. # 165. P.
Du{ae} qualitates pr{ae}cipu{ae} generationis ad-
 # mini$tr{ae}, calor & humiditas. # 174. M.
Qualitates qu{ae}dam, $unt qua$i form{ae} re$-
 # pectu aliarum. # 395. P.
Qualitates $ingulis elementis conuenien-
 # tes. # 366. P.
Qu{ae} $it optima primarum qualitatum in
 # elementis conplicatio. # 367. M.
Primas qualitates competere cœlo non af
 # fectu, $ed effectu, non formaliter $ed
 # virtute. # 41. F.
<h>QVANTITAS.</h>
Cur vltra quantitatem tripliciter dimen-
 # $am non $it alia magnitudo. # 4. F. & 6. P.
Quantitas continua, qu{ae}. # 4. M.
Po$ita quantitate minima, qu{ae} in mino-
</col>
<col 2>
 # rem $ecari nequeat, euerti oportet mul-
 # ta effata Mathematicorum. # 67. M.
<h>QVIES.</h>
Duplex con$ideratio quietis. # 32. P.
Quies num $it naturalis cœlo. # 32. P.
Gr{ae}corum interpretũ opinio quod quies
 # non $it cœlo naturalis. # 32. M.
Cur cœle$tia corpora po$t diem iudicij
 # non ni$i miraculo à motu ce$$are de-
 # beant. # 32. F.
Nulla quies cœlo violenta. # 30. M.
Quies glorio$orum corpotum in cœlo
 # non erit violenta. # 228. M.
Quiere quo pacto in animantibus calor
 # foueatur. # 275. F.
De quiete terr{ae} in medio mundi. # 333. M.
De cau$a eius quietis. # 334. F.
Quiete frui num $it pr{ae}$tantius, quàm mo
 # ueri. # 480. M.
Quiet\~e ibi vnumquodq. per naturã obti
 # net, quò naturaliter tendit. # 390. F.
Et contra ibi per vim quie$cit, quò vi
 # fertur. # 344. M.
<h>RADIVS.</h>
Radius, lux, & lumen quo differãt. # 259. M.
Radius rectus, reflexus, fractus, refractus.
 # 259. F.
Radius con$tans ex directo, & reflexo cur
 # magis calefaciat. # 269. M.
Raritas & den$itas conueniunt cœle$tibus
 # corporibus. # 38. M.
Raritat\~e quo pacto calor comita:ur. # 274. P.
<h>SATVRNVS.</h>
Saturnus ferale & noxium $idus. # 157. M.
Saturnus melancholiam ciet. # 157. M. & 186 P.
Pr{ae}$idet {ae}tati decrepit{ae}. # 157. F.
Capiti dominatur. # ibidem.
Pr{ae}e$t plambo. # ibidem.
Saturni periodus. # 292. F.
<h>SIBYLLÆ.</h>
Sibyllarum oraculum de mundi interitu. # 56. F.
Sibyll{ae} eclyp$im qu{ae} in morte Chri$ti ac
 # cidit, pr{ae}nuntiarunt. # 250. M.
</col>

<pb 444>[res-1444-1-v_0452_444_t0]<rh>INDEX IN QVATVOR</rh>
<col 1>
<h>SOL.</h>
Sol õniu a$trorũ princeps. # 215. M. & 291. F.
Sol pulcherrimum Dei $imulachrŭ. # 215. M.
Sol cur in diuinis litteris giganti, & $pon
 # $o comparetur. # 215. M.
Sol gemmas in terr{ae} vi$ceribus procreat. # 215. M.
Sol pr{ae}$tantioris natur{ae}, quàm qu{ae}libet
 # $tella $irmamenti. # 217. P.
Sol mundi ocnlus, natur{ae} gratia. # 215. M.
Alia Solis elogia. # 215. M.
Sole mu$cam nobiliorem arbitrarur D.
 # Augu$tinus. # 135. M.
Cur Sol & homo dicantur ab Ari$totele
 # hominem generare. # 169. P.
Sol quamobr\~e in quarta $ph{ae}ra $it à Deo
 # con$titutus. # 216. M. & 262. F.
Quartum cœlum tribus con$tat orbibus,
 # quorum medius Solem vehit. # 215. F.
Solis beneficentia. # 217. P.
Solis motus. # 292. F.
Sol cur in gyrum volui videatur. # 279. M.
Sol num di$tinguatur $pecie à $uo orbe. # 217. P.
Cũ Sol $tetit Io$ue pugnãte, $imul $teti$$e
 # lunam, & reliquos orbes cœle$tes. # 249 F.
Cùm Sol Ezechi{ae} regis tempore retrogre$
 # $us e$t, totam cœle$tem machinam ad il
 # lius cur$um $e$e accommoda$$e. # 249. F.
Solis eclyp$is, qu{ae} in morte Chri$ti Dñi di
 # uinitus accidit, vniuer$alis fuit. # 250. M.
In ea eclyp$i $uppo$uit $e$e Luna Soli. # 250. F.
Qui Solem, ignitum $axum putarũt. # 253. P.
Euripides Solem, auream glebam nomi-
 # nauit. # 353. P.
Solem lun{ae} & alijs $ideribus lumen f{ae}ne-
 # rare. # 262. P.
Cur immota ad Solem magis cale$cant. # 275. F.
Solis vmbr{ae} extremum cur moueri vi-
 # deatur. # 284. P.
<h>SORS.</h>
Sortes human{ae} qua ratione interdum ali-
 # quã futurorũ $ignification\~e dent. # 196. F.
Vnde Ethnicis con$uetudo fuerit $ortes
 # in Poetarum carminibus $crutandi. # 196. F.
Sortes Virgilianas $crutanti Alexandro
 # Seuero, quid acciderit. # 197. P.
</col>
<col 2>
<h>SPATIVM.</h>
Dari extra cœlum $patium infinitè pa-
 # tens. # 89. F.
Vtrum Deus $it extra cœlum in infinito
 # $patio imaginario. # 90. F.
Quoad di$tantiam $patij, quo pacto acti
 # u{ae} potenti{ae} terminentur. # 113. M.
Intercapedo $patij hallucinationem facit
 # vi$ui. # 305. M.
<h>SPHÆRÆ, ET
$phæricum.</h>
Sph{ae}rarum cœle$tium motores e$$e de or
 # dine virtutum, qui in $ecũda Hierarchia
 # medius e$t. # 231. M.
Facultas, nũ qua intelligenti{ae} $ph{ae}ras cœ-
 # le$tes mouent, ab earũ intellectu & vo-
 # luntate di$tinguatur. # 234. F.
Probabilior cen$etur pars affirmatiua. # 236. P.
De numero cœle$tium $ph{ae}rarum vari{ae}
 # opinlones. # 207. F.
Sph{ae}ras mobiles dec\~e numero e$$e. # 208. F.
Qua ratione hic numerus comprobetur. # 208. M.
Qui nonam $ph{ae}ram inuenere. # 208. M.
Qui decimam. # ibidem.
De cœle$tium $ph{ae}rarum ordine $ituque. # 213. P.
Num $ph{ae}r{ae} c{ae}le$tes quo altiores, eo no-
 # bilioris natur{ae}, vari{ae} $ententi{ae}. # 214. P.
Enodatio huius controuer$i{ae}. # 215. P.
Motus $ph{ae}rarum cœle$tium infra primũ
 # mobile ab ortu ad occa$um, & ab occa
 # $u ad ortum. # 222. P.
Sph{ae}r{ae} inferiores num retardent motus $u
 # periorum. # 224. P.
Sph{ae}rica $igura tangit in puncto. # 305. M.
Sph{ae}rica procul vi$a cur quadrata appa-
 # reant. # 205.M.
<h>STELLÆ.</h>
Stell{ae} $unt partes cœli den$iores. # 62. P. & # 253.
De $tella, qu{ae} anno 1572. in Ca$siopea ap-
 # paruit, vari{ae} opiniones. # 61. P.
Orbes cœle$tes $olidi, & qua$i ex {ae}re. # 62. F.
Opinio exi$timantium quamlibet $tellam
 # $uam habere animam. # 133. M.
</col>

<pb 445>[res-1444-1-v_0453_445_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
Errantium $tellarum proprietates. # 165. M.
Qnid $ibi velit illud Ptolem{ae}i, expectan
 # dum iudicium à $ecundis $tellis. # 171. M.
Error exi$timantium $tellarum influxu
 # po$$e generari hominem è terra, non $e
 # cùs ac ranam. # 177. P.
Stell{ae} pro a$pectuum & irradiationũ va-
 # rietate humana corpora diuer$o modo
 # afficiunt. # 185. P.
Prim{ae} qualitates, & qu{ae} ex eis na$cuntur,
 # non formaliter, $ed virtute $tellis con-
 # ueniunt. # 41. F.
Quibus $tellis qu{ae} effecta circa humanam
 # vitam a$cribanr A$trologi. # 187. P.
Stellas neque tanquam cau$as, neque tan-
 # quam notas, futura contingentia A$trolo
 # gis demon$trare. # 189. & 190. M.
Stell{ae}, de quibus A$tronomi agunt, quot
 # numero $int. # 190. M.
Stellas fixas {ae}quo $emper interuallo à ter
 # ra di$tare. # 201. F.
Stellas tamen in horizonte longiùs à no
 # bis di$tare:cur. # 204. M.
Cur $tell{ae} au$tro flante maiores appareãt. # 205. P.
Stellarũ natura vtrum à $ublunari diuer$a
 # $it. # 252. P.
Stell{ae} an $int eiu$dem natur{ae} cùm $uo or
 # be. # 253. P.
In pr{ae}alto puteo die media videri $tellas. # 261. P.
Stellas firmamenti non moueri motu pro
 # prio. # 278. & 282. P.
Stellas non moueri immoro cœlo. # 281. M.
Stellarum duplex motus. # 282. P.
Stell{ae} inerrantes cur $cintillent. # 282. F.
Non $olas $tellas fixas $cintillare. # 283. M.
Cur in firmamento tot $tell{ae}, in inferio-
 # ribus aut\~e orbibus $ingul{ae} tantũ. # 297. M.
Stellas e$$e figur{ae} rotund{ae}. # 293. P.
Stellarum omnium numerus num depre-
 # hendi po$sit. # 298. P.
Stellas in quot imagines, feu con$tellatio
 # nes a$tronomi dige$$erint. # 299. F.
Stellarũ tam fixarum, quã errãtium, qu{ae}
 # magnitudo $it: qu{ae} ad terram propor-
 # tio. # 301. M.
Stellarum in $ex cla$$es di$tributio. # 301. F.
Quo exce$$u $tell{ae} tam $ix{ae}, quam erran-
 # tes terram $uperent, aut ab ea $uperen-
 # tur. # 302. P.
<h>SVPERFICIES.</h>
</col>
<col 2>
Opinio Platonis componentis corpora ex
 # $uper$iciebus. # 342. P.
Qu{ae} ab$urda $equantur, $i ex $uperficiebus
 # con$tent corpora. # 342. F.
<h>TEMPVS.</h>
Quid $it tempus. # 90. M.
Extra mundum non e$$e tempus. # 90. M.
Temporis ce$$atio quando futura. # 127. M.
Non dari minimum tempus. # 73. F.
Eodem pacto $e habet tempus ad in$tan-
 # tia, quo corpora ad $uperficies. # 343. P.
<h>TALPA.</h>
Talpa audit liquidius c{ae}teris animanti-
 # bus. # 280. M.
Talpam oculos modo quo dã habere do-
 # cet Ari$toteles. # 280. F.
Talp{ae} cur adumbrationem oculorum na-
 # tura dederit. # 280. F.
Talp{ae} cur a$pectum natura negarit. # 280. F.
<h>TERRA.</h>
Terr{ae} encomium. # 363. P.
Terr{ae} cum humano corpore $imilitudo. # 363. M.
Terr{ae} beneficentia. # 363. P.
Terra num $it purum elementum. # 405. M.
Terra vtrum cum montibus, an $ine mon-
 # tibus fuerit creata. # 460. M.
Terra punctum, quod ferro & igni $ecant
 # mortales. # 2. F. & 204. F.
Terra quãto magis centro appropinquat,
 # tanto mouetur celerius. # 82. P.
Terra $ummè grauis. # 154. P.
Cur non omnes terr{ae} ferre omnia po$-
 # $unt. # 161. P. & 411. P.
A$tra in terr{ae} vi$ceribus aurum, c{ae}teraque
 # metalla gignunt. # 164. M.
Calor cœle$tis non pote$t intimos terre
 # rece$$us penetrare. # 164. M.
Non omnes terr{ae} habitus, & affectiones à
 # cœlo dimanarunt. # 172. M.
Terra elementorum omnium de$picati$-
 # $imvm. # 304. P.
Veterum $ententi{ae} de $igura terr{ae}. # 305. P.
De propen$ione terr{ae} ad figuram globo-
 # $am. # 330. F.
Qui cau$am quietis terr{ae} in eius latitudi-
 # nem contulere. # 306. F.
De terr{ae} ambitu & diametro vari{ae} opi-
 # niones. # 316. P.
Vnde tanta opinionũ varietas. # 316. F.
</col>

<pb 446>[res-1444-1-v_0454_446_t0]<rh>INDEXIN QVATVOR</rh>
<col 1>
Teri{ae} diui$io. # 317. P.
De terra habitabili, veterum opinio. # 317. F.
Qu{ae} refellitur. # 318. F.
Nullam e$$e terrarum oram, qu{ae} ob cœli
 # intemperiem, ab homimbus re ip$a non
 # incolatur, aut incoli non po$sit. # 320. M.
Habitari terram $ub polo Arctico. # 320. M.
Terra comparata ad cœlum ab$olute non
 # e$t qua$i punctum. # 323. F.
Terra comparata ad complexum $irmam\~e
 # ti, & aliorũ orbiũ $uperiorũ, quo ad no$
 # trũ a$pectum, e$t qua$i pnuctũ: hoc e$t,
 # in$en$ibil\~e obtinet magnitudin\~e. # 323 F.
Q@o modo $e habeat terra collatiõe alio
 # rum orbium cœle$tium. # 324. F.
Quanta appa eat terra e globo lanari. # 323. M.
Sit ne terra ín medio mundi con$tituta. # 325. M.
Centrum mundi, centrum grauitatis, ac
 # magnitudinis terr{ae}, effe vnum & idem. # 326. F.
Ex terra & aqua vnum globum e$$ici. # 331 M. & 328. M.
Quo modo teria à Deo effecta $it mari
 # altior. # 332. P.
Cur ijs, qui ad oram maritimam nauigãt,
 # terr{ae} depre$siores videantur. # 333. P.
Terram in medio mundi quie$cere de-
 # mon$tratur. # 333. F.
Terr{ae} immobilitatem è $acr{ae} pagin{ae} te$-
 # timonijs elici. # 334. M.
De cau$a immobilitatis terr{ae}, vari{ae} $en-
 # tenti{ae}. # 334. F.
Explicatio ver{ae} cau${ae}. # 355. F.
Opinio Empedoclis de quiete terr{ae}. # 344. F
A terra multis par@ibus aquam $uperari. # 368. F.
Quam proportionem habeat facies aqu{ae}
 # ad extimam terr{ae} $uper$iciem aquis de-
 # tectam. # 369. M.
Terr{ae} profunditas quanta. # 369. P.
Terra quam obrem tantum in $e humo-
 # ris continet. # 409. F.
Terra num ex $e habeat vim generandi
 # herbas, aliaque eiu$modi. # 410. P.
Terra num à prim{ae}ba origine produxe-
 # rit cũ $pinis, an $ine $pinis ro$as. # 410. M.
<h>D. THOMAS.</h>
D. Thom{ae} opinio, quod $ingulis $pecie-
 # bus reium intereuntium re$pondeant in
 # cœlo peculiares virtutes, quibus con$er-
</col>
<col 2>
 # uentur. # 157. F.
Qu{ae} actionum genera cen$uit D. Thomas
 # debere confe$tim ce$$are inhibito cœli
 # motu. # 167. F.
Num D. Thomas putarit aliquid re$pectu
 # cœli ca$u euenire. # 171 P.
Virtus intentionalis, qu{ae} à $chola D. Tho
 # m{ae} in in$trumentis ponitur num re vera
 # ponenda $it. # 175 M.
Vt D. Thomas conciliet Patrum dicta de
 # numero orbium cœle$tium. # 212. P.
Tri$megi$ti $ententia de mundi harmo-
 # nia. # 11. M.
De unitate $pecifica cœle$tis, & $ubluna-
 # ris materi{ae}. # 42. M.
De hominis dignitate. # 136. M.
<h>VACVVM.</h>
Vacuum quid $it. # 90. M.
Vacui a$$ertores. # 388. P.
Vacui multitudinem qui cau$am e$$e leui
 # tatis putarint. # 388. F.
Vacuum non dari extra cœlum. # 90. M.
Vacui periculum $i vrgeat, a$cendent gra-
 # uia contra priuat{ae} natur{ae} inclination\~e. # 396. F.
<h>VELOCITAS.</h>
Di$paritas velocitatis in motibus animan
 # tium, in motu violento, in motu natura
 # li grauium & leuium, vnde. # 242. F.
De velocitate incredibili motus diurni
 # corporum cœle$tium. # 293. P.
Num maiori velocitate po$sit ab intelli-
 # gentia cœlum torqueri. # 238. M.
<h>VENERIS STELLA.</h>
Stellam Veneris $emel muta$le magnitu-
 # dinem, cur$um, & figuram $crip$it M.
 # Varro. # 57. F.
De eadem re. # 60. F.
Circulus vi$ualis Solis ad circulum vi$ua-
 # lem Veneris habet proportionem centu-
 # plam. # 263. F.
Num Venus po$sit eclyp$im Solí afferre. # 263. F.
Venus & Mercurius quando circulum pe
 # ragant. # 292. M.
<h>VIOLENTVM.</h>
</col>

<pb 447>[res-1444-1-v_0455_447_t0]<rh>LIBROS DE COELO.</rh>
<col 1>
Violentum quid $it. # 81. P. & 231. P.
Viol\~etus motus naturali cotrarius. # 17. M.
Cur nullum violentum perpetuum. # 153. F.
Violentum motum e$$e contrarium natu-
 # rali. # 17. F.
<h>VITAETVIVERE.</h>
Actiones vit{ae} $unt à principio coniuncto. # 138. F.
Gradus vit{ae} in vniuer$o $uperior, quàm
 # gradus natur{ae}, prout natura di$tinguitur
 # ab anima. # 142. P.
Sola viu\~entia à $e ip$is mouentur. # 142. P.
Qu{ae}libet viuentia nobilioris $unt natur{ae},
 # qua corpora cœle$tia, etiã herb{ae}. # 142. M.
Quodlibet viuens cuilibet non viuenti ex
 # cellit. # 144. P.
Vit{ae} munia, qu{ae} animantibus conueniunt
 # nobiliora motu cœle$ti. # 146. P.
Viuentium generationes exigere cœle$t\~e
 # calorem, cuius viuifica & $alutari vi per-
 # ficiantur. # 169. P.
<h>VNITAS.</h>
Omnis multitudo ab vnitate procedit de
 # penderque. # 158. P.
Vnitati cur Deus $imilis dicatur. # 100. M.
Omnes partes vniner$i in ordinis vnitat\~e
 # con$pirare. # 160. P.
In quo poti$simum eluceat vnitas partiũ
 # vniuer$i. # 160. P.
Vnitatis $pecific{ae} in dicia. # 1.
Vnitas mundi. # 85. M.
Vnitatis {ae}mula natura. # 381. P.
<h>VNIVERSVM.</h>
Vniuer$um dupliciter $umi. # 94. P.
Vniuer$um qua con$ideratione dici po$-
 # fit $ubiectum librorum de cœlo. # 1. F.
Vniuer$um mu$ico in$trumento $imile. # 96. M.
Vniuer$um e$$e perfectum. # 6. M.
Vniuer$i perfectio latè o$tenditur. # 8.
</col>
<col 2>
Vniuer$um artefactum $upremi archity-
 # pi & diuin{ae} artis. # 9. F.
Vniuer$um vt omnes gradus entium, $al-
 # tem generales in $e cohibeat. # 11. P.
Rerum varietas, & in{ae}qualitas in vniuer-
 # $o. # 11. M.
Mi$ta num pertineant ad e$$entialem per-
 # fectionem vniuer$i. # 11. F.
Rerum intereuntium indiuidua non $pec
 # tare ad perfectionem vniuer$i, $alt\~e pri-
 # mariam. # 14. M.
Vniuer$um quo pacto mutabilitate rerum
 # decoretur. # 15. P.
Quibus modis po$sit hoc vniuer$um red-
 # di peifectiùs, quibus non po$sit. # 95. P.
Vniuer$i partes $ui$$e repr{ae}$entatas taber-
 # naculo veteris legis. # 210. F.
<h>ZODIACVS.</h>
Zodiaci $igna duodecim. # 299. F.
Vari{ae} cau${ae} nomenclatur{ae} $ignorum Zo-
 # diaci. # 300. P.
Zodiaci $tellarum effecta. # 217. P.
Zodiaci obliquitatem & eius picturam,
 # qui primus notarit. # 318. P.
Zodiaci $ignis quam pote$tatem in homi
 # num vitam A$trologi falsò tribuerint. # 187. P. & 301. P.
<h>ZONA.</h>
Quinque mundi Zon{ae}, $eu lati circuli,
 # qui terram velut fa$ci{ae} cingunt. # 318. F.
Sex Zonas quis con$tituerit. # 317. P.
Zonam mediam ob intemperantiam calo
 # ris, & duas extremas propter exce$$um
 # frigoris inhabitabiles e$$e veterum opi-
 # nio fuit. # 318. M.
Eius $ententi{ae} rationes. # 318. M.
Rem multò $ecùs habere experientia com
 # pertum. # 318. F.
Mediam Zonam multis in locis admo-
 # dum temperatam e$$e. # 319. P.
Vnde eiu$modi temperies po$sit e$$e, mul
 # t{ae} afferuntur cau${ae}. # 319. P.
</col>
</ind>
<h>FINIS.</h>

<pb>[res-1444-1-v_0456_b_t0]