metadata: dcterms:identifier ECHO:QA0BRSXP.xml dcterms:creator (GND:118867784) Trigault, Nicolas dcterms:title (la) Regni Chinensis descriptio : ex variis authoribus dcterms:date 1639 dcterms:language lat text (la) free replacements: ÿ = ij unknown: <145> = ?? Greek (169) (8 times) <146> = ?? Greek (216) (7 times) <147> = ?? Greek (4 times) <148> = ?? Greek (17 times) <149> = ?? Greek (205) (3 times) <153> = ?? Greek (139) (2 times) log: http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/ECHOdocuView/ECHOzogiLib?mode=imagepath&url=/mpiwg/online/permanent/library/QA0BRSXP/pageimg pbsync ok [0001] [0002] [0003] [0004] [0005] REGNI CHINEN SIS de$criptio. _ex_ _@arijs Authoribus._ LVGD. BATAV. _ex Offic._ Elzeviriana. CIO IOC XXXLX. [0006] [0007] _ILLVSTRI VIRO,_ ADRIANO PAUW,

Domino in Heemstede, Hoger$- milde, Riet-vvijck, Nieuvver- kerck, & c. Con$iliario Comitatus Hollandiœ, Sacro eju$dem œrario prœfecto, & magnœ Societatis In- diœ Orientalis A$$e$$ori primario.

VIR Illu$tris, Nobili$$imæ gentis, quæ per A$iam longe lateq; exporrecta, ac per Europam omnem inter primas æ$timata, dominatio- nis $u{ae} arcanis & prodigio$i ingenii operibus quaquaver$um celebra- tur, de$criptionem, $ummi nominis tui au$piciis u$urpatis, publico con- $ecramus. Debuimus id i$ti populo, apud qu\~e jacta illius artis $unt fun- damenta, cujus cultum pro virili, juvand{ae} Reip. litterariæ, nos quoq; profitemur. Debuimus inprimis tibi, cujus prudentiam $ingularem ac con$ilia $aluberrima, difficilli- [0008] mo tempore, domi ac foris, pa- tria e$t experta. quorum omnium æ$timationem boni omnes ac ma- gni profitentur. qui ad Academiæ no$tr{ae} curam olim admotus, Mu$as omnes ac eruditos incredibili co- mitate devinxi$ti. qui eâ ingenii ac doctrinæ magnitudine excellis, ut ad Reipub. admini$trationem & primas in ea dignitates evectus, tantum conferas, quantum à $um- mis tantum mortalium ex$pecta- tur. Debuimus deniq; tibi, qui, qua cæteros omnes, humanitate ac of- ficiis nos haud raro tibi obliga$ti. quem animum tuum in nos perpe- tuum e$$e $inat Deus immortalis. cujus curæ te, patriæ, cui juvandæ natus es, cau$$a, ac illu$trem fami- liam tuam $erio commendamus. Vale, Vir Illu$tris. Lugd. Batavor. cI@ I@ @ XXXIX.

_Illustri tuo nomini_

dicati$$imi

B. & A. El$evirii.

[0009] TYPOGRAPHI Lectori benevolo.

_R_Egnorum & Rerumpu- blicarum de$criptioni- bus, quas magna cura, ad tuam, Humaniβime Lector, utilitatem $imul & voluptatem antehac adornari cur avimus, jam dudum optavimus etiam A$iatico- rum & cœterorum alicujus famœ regnorum de$criptiones addere: verum eas nondum $atis accurate elucubratas nacti, $atius duximus expectationem tuam aliquandiu morari, quam fallere. Interea non penitus ce$$andum rati, Sinen$is Regni de$criptionem hic vobis ex- [0010] hibemus, potiβimum è P. Nicolai Trigautii libris de Chri$tianâ ex- peditione apud Sinas: $crip$erunt alii multi de eadem materia, $ed paulo prolixius quam in$titutino- $tri ratio ferebat, neque $atis in- ter $e convenientia; è quibus ta- men quœdam hic adjunximus. Cœterum $icui hœc, pro tanta Regni fama, forte parciora vi- deantur, bene de Republica mere- bitur, $i plura & certiora nobis $ugge$$erit. Interea hi$ce utere, Benevole Lector, & uti antehac fecisti, conatibus nostris benigne fave.

[0011] Contenta hoc libello. Liber primus P. Nicolai Trigautii, capita libri. 1. # SCRIPTIONIS hujus cau$œ & modus. # Pag. 1. 2. # De nomine, $itu & magnitudi- ne Regni Sinarum. # 6 3. # Quarum rerum $it ferax Si- nen$is ager. # 18 4. # De artibus apud Sinas Mecha- nicis. # 39 5. # De artibus apud Sinas liberali- bus deque litteratorum gradi- bus. # 55 6. # De Sinen$is Reipub. admini- $tratione. # 94 7. # De Sinarum ritibus nonnullis. # 142 8. # De corporis lineamentis, cultu habitu{que} & aliis apnd Sinas con- $uetudine receptis. # 191 9. # De ritibus apud Sinas $uper$ti- tio$is, & aliis erroribus. # 206 [0012] 10. # Variœ apud Sinas fal$œ Religio- nis $ectœ. # 232 11. # De Saracenis ac Iudœis, ac fidei demum Chri$tianœ apud Sinas vestigiis.

Additamenta quœdam è Purcha$io de provinciis Regni Sinen$is.

Aliquot oppidorum Sinen$ium de- $criptiones ex eodem Trigautio.

Itinerarium Benedicti Goë$ii ex In- dia in Sinarum regnum. Ex Itinerario Marci Pauli veneti quœdam.

[0013] NIC. TRIGAVTII _De_ REGNO CHINÆ. CAP. I. Scriptionis hujus cau$œ & modus.

NON raro evenit, ut ingentium expediti- onum, rerumq; ma- gnarum, quæ laben- tibus $eculis a$$urre- xere, primordia po$teri penitus ignorarint. Ejus rei cau$am non $emel mecum ip$e inve$tigans, vix aliam deprehendi, quam rerum omnium initia (etiam earum quæ in immen$am deinde magnitudi- nem excre$cunt) in ortu $uo, ita [0014]NIC. TRIGAVT. exigua e$$e & exilia, nihil ut mi- nus quam $ecuturam deinde mo- lem promittere videantur. Qua ex cau$a qui res illas ex infantilibus, ut ita dicam, cunis educunt, nihil admodum laborant, res memoria tum quidem ut videtut indignas, memoriæ commendare. Ni$i for- te magis placet, eju$modi negotio- rum prima rudimenta, tot tantisq; difficultatibus impediri, ut eorum auctores in agendo di$tentos, à $cri- bendo non temporis minus quam virium penuria deterreri fateamur.

Quamobrem, ut Societatis no- $tr{ae} ingre$$um in occlu$os tot $ecu- lis va$ti$$imi hujus regni fines, & rei Chri$tian{ae} primitias apud illu$trem hanc gentem, ab hoc oblivionis interitu vindicarem, aggre$$us $um ea, quæ à P. Matthæo Riccio $uis commentariis ad po$teritatis me- moriam quotidianis, po$t obitum relicta $unt, hi$torica narratione complecti.

[0015]DE REG. CHIN Æ.

Id ut facerem, alia me quoque vel maxime cau$a permovit, ur $i forte Divinæ bonitati vi$um fuerit, ex hac minima Euangelii $emen- te, lætam aliquando me$$em in Eccle$iæ Catholicæ horrea con- gregare, po$teri fideles intelligant, à quibus inde temporibus admi- randa Dei opera in hujus gentis conver$ione, $int deprædicanda; deinde $i ex eventu quodam, $eu occulto Dei judicio $perati fructus non provenerint, cogno$cant quã- tum minima no$tra Societas Ie$u vel egerit, vel pa$$a $it ad hanc in- fidelitatis velut nemorum va$tita- tem perrumpendam, & quanto vel $udore vel in du$tria hoc ip$um no- vale excolendo in $pem magnam evocarit.

Porro totum hoc de quo agi- mus negotium, quis ambigat, di- vinum e$$e, quando in animis ad Euangelii lucem adducendis, om- nino ver$atur? Plus igitur veritatis [0016]NIC. TRIGAVT. candore, quam verborum lenoci- niis pium lectorem in re pia dele- ctare conabimur. Nihil præterea hac no$tra narratione detractum volo Annalibus no$tris, aut privatis $ociorum literis, quin eam habeant quam habere par e$t in veritatis au- ctoritate firmitatem (ni$i forte cum his pugnaverint) neque enim in$tituti no$tri e$t in hac hi$toria vel omnia per$equi, vel quæ per$e- quemur exhaurire, quin alia multa contigerint, quæ narrari quoque potui$$ent.

Verum ex eo quod Sinicæ res, fere non ratione minus, quam ip$o cœ- lo ab Europæis di$tent, totaque h{ae}c $criptio Europ{ae} $oli dedicetur, con- $ilium mihi fuit, antequam rem in- $titutam aggrediar, pauca de ejus regni $itu, ritibus, legibus, cæteris- que id genus præmittere, ne hi$to- riæ deinde filum nece$$ario $æpe, & non $ine nau$ea, interrumpa- mus. Qua in re eum modum $er- [0017]DE REG. CHIN Æ. vabimus, nt non ni$i quæ à no$tris di$crepant, quantum ad hi$toriæ lumen pertinebit, attingamus. Ac tamet$i eju$dem argumenti non pauca volumina in Europa legan- tur, arbitror tamen nemini mole- $tum fore, hæc eadem ab no$tris audire, quia jam annos omnino triginta in hoc regno viximus, no- biliores ejus provincias lu$travi- mus, cum illius Optimatibus $um- misque Magi$tratibus ac viris lite- ratis quotidie familiali$$ime con- gredimur, vernacula Sinarum lin- gua loquimur, eorum ritus leges- que ex profe$$o didicimus, ac deni- que, quod maximi refert, dies ac noctes eorum libros manibus teri- mus. Quæ omnia iis defuere qui nullo unquam tempore in hunc prope alium orbem penetrarunt, quæque $crip$erunt non oculis, $ed auribus acceperunt, aliorum fide $ubnixi. Verum hæc intra in$titu- tæ brevitaris limites re$tringemus [0018]NIC. TRIGAVT. paucis hujus primi libri capitibus, quæ non immerito in $ingulos li- bros ex cre$cerent, $i pro dignitate tractarentur.

II. De nomine, $itu, & magnitudine Regni Sinarum.

EXtremum hoc in Oriente Im- perium, Europæ no$træ inno- tuit variis nominibus in$ignitum. Antiqui$$imum e$t illud à tempo- ribus Ptolomæi _Sina._ Po$tmodum à Marco Paulo Veneto, qui non- nullam hujus regni notitiam Eu- ropæis inge$$it, _Cataium_ appella- tur, $ed celeberrimum e$t _China_ ab Lu$itanis inductum, qui immen- $am navigationem emen$i, eo ap- pulerunt, ibique ad Au$tralem ejus partem in Cantonien$i Provincia, hodieque negotiantur. Id nomen Itali & aliæ nonnullæ in Europa nationes nonnihil immutarunt, Hi$panicæ pronunciationis ignari, [0019]DE REG. CHIN Æ. quæ in nonnullis à Latina di$cre- pat. _China_ enim ab Hi$panis om- nibus ita effertur, ut ab Italis _Cina_.

Nemini quoque dubium, meo quidem judicio, videri debet, hanc e$$e quam Hippophagorum regio- nem vocant, in hoc enim regno univer$o ad hæc u$que tempora e- quina ve$cuntur omnes, æque ac nos bubula. Nihil etiam dubitarim eandem regionem quoque e$$e _Sericam_: non enim alio in regno ullo ad Orientem, ni$i apud Sinas, $ericum, eju$que vis tanta reperi- tur, ut non incolæ $olum uniuer$i, opulenti æque ptope ac tenues eo induantur, $ed etiam in finitima omnia Regna exportetur. Lu$itani $ane negotiatores alia nulla mer- ce onerarias $uas libentius con$ar- cinant, quam Sinen$i $erico, quod in Iaponiam Indiamq; univer$am di$trahendum immittant. Hi$pani quoque Philippinarum in$ularum incolæ, naves $uas in novam Hi$pa- [0020]NIC. TRIGAVT. niam orbemque illum univer$um onu$tas Sinen$i $erico tran$mit- tunt. In Sinarum quoque Annali- bus reperio operis artific ium $erici annis ante Chri$tum natum bis mille $excentis triginta & $ex. Et apparet ex hoc regno in reliquam A$iam, no$tramque Europam, imo & Africam, id genus opificii tran$- migra$$e.

Verum in hac nominum varie- tate, nihil æque mirum videri de- bet, quam hæc omnia Sinis ip$is incognita e$$e & inaudita, cum nullum apud eos ve$tigium $it ha- rum appellationum, ac multo mi. nus qua ex cau$a toties variarint; cum tamen alia multa Sinæ ip$i re- gno $uo impo$uerint, ac forta$$e in po$terum imponent. E$t enim a- pud eos in more, ab omni memo- ria po$itum, ut quoties imperandi jus & una familia in aliam, pro hu- manarum rerum vici$$itudine tran- $it, ip$um quoque regnum novo [0021]DE REG. CHINÆ. nomine, ab eo qui regnare occipit, in$igniatur, quod qui facit, $pecio- $um aliquem regno titulum pro arbitratu imponit. Ita olim _Than_ appellari legimus, quod $ine ter- mino latum $onat, alias _ru_, ac $i quietem voces, deinde _Hia_, quod idem e$t ac $i magnum dicas, po- $tea _Sciam_, quæ vox ornatum in- nuit. Tum _Cheu_, hoc e$t, perfe- ctum. _Han_ vero lacteam in cœlo viam $ignat, aliaque permulta. Ex quo vero hæc ip$a familia, penes quam hodie regnandi jus e$t, quæ _Ciu_ dicitur, regnum univer$um _Min_, id e$t, clarιtatis nomine in- $ignitur, cui tamen hodie $yllabam _Ta_ adjunxerunt, & _Ta-min_, id e$t, magnæ claritatis regnum appel- lant.

E vicinis vero populis pauci has nominum varietates advertunt, hinc $it, ut $inguli prope $ingulis hoc regnum nominibus in$igni- ant. Cocincinen$es & Siami (à [0022]NIC. TRIGAVT. quibus Lu$itani Chinæ nomen di- dicerunt) _Cin_, Iapones _Than_, Tar- tari _Han_, Saraceni ab Occa$u _Ca-_ _taium_ hodieque appellant.

Apud ip$os quoque Sinas (hoc enim Ptolomæi nomen video fre- quentius ab Latinis Scriptoribus u- $urpari) præter illud quod eandem cum ip$is Regibus fortunam $ubit, alio quoque communi $eculorum omnium, eoque nec uno nomine còmpellatur. Nunc enim _Cium-_ _quo_, nunc _Ciumhoa_ quotidiano nomine appellamus, prius regnũ, po$terius nomen hortum, utrum- que in medio $itum $onat. Hujus nominis cau$am audio e$$e, quod Sinæ cœlum quidem rotundum, terram vero quadratam e$$e arbi- trentur, in cujus medio regnum $itum e$$e $ibi fingunt. Qua ex cau- $a cum initio Geographicas no- $tras de$criptiones in plano po$itas a$picerent, $ub$tomachabantur, re- gnum $uum non in medio, $ed ad [0023]DE REG. CHINÆ. extremùm Orientem demon$tra- ri. Hanc ob cau$am cum Pater Matth{ae}us Riccius orbem terrarum Sinicis nominibus expre$$i$$et, ita di$po$uit, ut Sinarum Regnum in medio vi$eretut, verum ip$i nunc plerique errorem illum $uum & agno$cunt & irrident.

Qui univer$um regnum cum $ummo imperio moderatur, Vni- ver$itatis hujus Dominus appella- tur, ideo quod arbitrentur ip$i, re- gnum $uum ii$dem prope termi- nis, quibus hoc univer$um, claudi: nam vicina regna quæ pauca prius noverant, quam cum Europæis commercia mi$cerent, vix regno- rum nomine dignantur; quod $i cui è no$tris mirum videatur, idem $ciat Sinis videri po$$e, $i $cierint tot è no$tris Monarchas eodem ti- tulo in$ignitos, quibus in Sinarum ingens imperium nihil unquam ju- ris fuit. Atque hæc de Regni no- mine per$trin xi$$e $it $atis. Quod [0024]NIC. TRIGAVT. $pectat ad amplitudinem, non im- merito Sinarum Imperium, Scri- ptorum & $eculorum omnium cal- culo, _Magnum_, prænomen obti- nuit. Nam $i agrorum $itum ac li- mitum $pectes, omnia orbis ter- rarum regna, unam quidem ap- pellationem $ortita, hodie $uperat; & per omnia retro $ecula (quan- tum quidem hactenus a$$ecutus $um) $uperavit. Ad Au$trum enim in gradu nono $upra decimum e- levati $upra horizontem poli inci- pit, in in$ula quam ip$i _Hainam_ vo- cant, quod Au$trale mare $onat, & excurrit in Septentrionem, ad $e- cundum & quadrage$imum, ad Boreales illos muros, quibus à Tar- taria Sinæ $uum Imperium divi- dunt ac tuentur. In longum incipit à cente$imo duodecimo ab in$ulis Fortunatis, in Provincia quam ip$i _Yunan_ vocant, & in cente$imo tri- ce$imo ac $ecundo, mari ad $olis Ortum terminatur. Hanc termi- [0025]DE REG. CHINÆ. norum dimen$ionem nos ip$i va- riis in locis eju$dem Regni, per qu{ae} tran$ire contigit, ad a$trolabio- rum, & aliorum, quibus Mathema- tici utuntur, in$trumentorum nor- mam, adjuncta Eclip$ium fide, è Si- nen$ium fa$torum, in quibus novi- lunia $imul ac plenilunia ad amu$- $im de$cribuntur, & maxime co$- mographicorum planorum aucto- ritate, quam accurati$$ime licuit, excu$$imus. Et quidem ab Au$tro in Boream, ubi no$trorum hacte- nus de$udavit indu$tria, nihile$t qnod addi po$$e videatur. Si vero in longitudine po$teri no$tri, cum in eas partes Euangelium, Deo vo- lente, invexerint, accuratius ali- quid explorarint, quod erit, ut ar- bitror, di$crimen exiguum, eo- rum auctoritati libens cedo, & po- $teriores curas prioribus judico præferendas.

Ex his colligitur, hanc in uno regno amplitudinem, maxima ex [0026]NIC. TRIGAVT. parte intra zonæ temperatioris be- nignius cœlum contineri, eaque omnia climata, quæ ab extremo ejus, quod à _Meroe_ Nili in$ula no- men accepit, ad Romanum u$que excurrunt, continua excur$ione complecti. Hæc tam ampla limi- tum circum$criptio, ad Boream ta- men angu$tior e$t, tertia fere par- te, quam nonnulli no$tri temporis Scriptores eam protenderunt, qui ad tertium $upra quinquage$imum gradum eam protulerunt.

Verum ne cui hæc etiam ip$a li- mitum laxitas, $i non incredibilis po$t oculatos te$tes, tamen ma- gnam aliquam partem de$erta in- cultaque videatur, ad$cribam hic quod in quodam Sinarum volumi- ne excu$o anno Domini 1579, cui _Sinarum Regni de$criptio_, titulus e$t, $criptum reperi. Id cum fide conver$um, $ic $e habet. In Sinarum regno duæ $unt provinciæ curiales ac Regiæ; _Nanquinum_, quod Re- [0027]DE REG. CHINÆ. giam Au$tralem, & _Pequinum_, quod Borealem $onat. Præter has aliæ $unt tredecim. In his quin de- cim provinciis (regna eas jure di- xeris) alia divi$ione centum quin- quaginta octo regiones, aut potius provinci{ae} minores (ip$i _Fu_ vocant) numerantut. (Quarum pleræque duodecim quindecimue Vrbes be- ne magnas, præter villas, pagos, ca$tella & oppida, comprehen- dunt.) In his regionibus 247 ur- bes majores titulo _Cheu_ in$igni- unt, tamet$i à reliquis urbibus $æ- pe dignitate potius, quam celebri- tate vel amplitudine di$tinguun- tur. Vulgares urbes reliquæ, quas ip$i _Hien_ vocanr, mille $upra cen- tum & quinquaginta duæ conti- nentur. Adultorum porro capita, à quibus vectigal Regi $ingulatim penditur, 58 milliones, ut vulgus vocat, quingenta quinquaginta millia octingenta & unum, eo tempore quo liber excu$us erat, [0028]NIC. TRIGAVT. numerabantur. Sed in his neque muliebris $exus includitur. Et è vi- rili pueri, adole$centesque, eunu- chi, milites, propinqui Regis, Ma- gi$tratus, literatique & alii per- multi excipiuntur. Et militum qui- dem, tamet$i alta & decrepita fere pax e$t (exceptis Tarrarorum in- $ultibus) $upra decies centena mil- lia, $tipendio Regio aluntur, & perpetuo $unt in armis, qui nume- rus ut nemini $upra fidem videa- tur, adverto tres ad Boream pro- vincias, qualis e$t una quæ _Læatum_ vocatur, ptope dimidiatas, $ub vex- illo ac $tipendio regio militare.

Regna finitima Sinarùm Impe- rio vectigalia ad Ortum tria, ad Occa$um tria $upra quinquaginta, ad Au$trum $upra LV, ad Boream vero tria eodem volumine nume- rantur. Adverto tamen hodie, lon- ge pauciora debitum vectigal per- $olvere, ea vero quæ hodieque per- $olvunt, plus è Sinarum regno effe- [0029]DE REG. CHIN AE. runt quam afferant, ideoque nihil admodum à Sinis laboratur, in ve- ctigalium fide permaneant necne.

Ad hujus regni amplitudinem, ac celebritatem accedit, quod undiq; vel natura vel arte cingitur aptis ad $e tuendum munitionibus. Ad Au- $trum $imul & Ortũ mari alluitur, eoq; totin$ulis di$tincto, ut cla$$i- bus ad continentem aditus $it ubi- que per di$$icilis. Ad Aquilonem ar- dua præcipitia, continuo v leucar. $upra quadringen. eoq; forti$$imo muro conjuncta, Tartarorũ prope continuos in$ultus excludunt. Ab Occa$u, qui Aquiloni vicinior e$t, conterminus vi$itur arenæ $itientis ager, qui multorum dierum penu- ria advenarum exercitus ab Sina- rum regno aut deterret, aut $epelit. Occa$us au$tralior $altibus & mon- tibus frequens notatur, & exigua admodum regna finitima habet, quæ Sinæ negligunt, indigna $uo vel metu vel cupiditate arbitrati.

[0030]NIC. TRIGAVT. CAP. III. Quarum rerum $it ferax Sinen- $is ager.

EX hac tanta hujus regni am- plitudine, non ab Ortu $olum in Occa$um (prout no$tra excurrit Europa) verum etiam ab Au$tro in Aquilonem, contingit, ut alibi nu$quam toto orbe terrarum, tanta $it rerum na$centium varietas, quæ $ub eju$dem regni cœlo producun- tur; hinc enim climatum diver$i- tas, & ex ea divet$arum rerum $e- racitas pendet, nam alia $ub torri- do, alia $ub gelido, alia denique $ub Iove temperato felicius educun- tur.

Sinæ ip$i in $uis chorographiæ voluminibus, fu$e quid quæque Provincia ferat, enumerant, quæ omnia hic per$equi, e$$et ab in$ti- tuta brevitate alienum. Illud in univer$um cum fide dici pote$t, quod ab omnibus $criptoribus a$- [0031]DE REG. CHINÆ. $eritur, omnia, quæ ad humanum cultum & victum, imo & delicias faciunt, non aliunde importari, $ed domi abunde na$ci. Quin etiam au$im a$$erere, omnia prope, quæ in Europa videmus, in hoc regno reperiri. Et $i quæ de$unt, longe pluribus aliis, quibus Europa caret, compen$ari.

Inprimis igitur omni triticeo abundat apparatu; frumentũ hor- deum, milium, panicum, $iliginem & alia id generis copio$e $uppedi- tat. Oriza porro, quæ quotidianus e$t eorum fere commeatus, longe Europam $uperat. Legumina vero, $ed maxime pha$eoli, quibus etiam ip$a jumenta armentaque ve$cun- tur, & id generis in variis provinciis $ecundam ac tertiam quotannis $e- mentem ac me$$em patiuntur. Ex quo non minus agri cœlique fera- citas & clementia, quam gentis in- du$tria colliguntur.

Fructuum quoque ac pomorum [0032]NIC. TRIGAVT. $pecies, $i olivam excipias & amyg- dala, è primariis nullæ de$unt. Im- portatæ à no$tris ficulneæ, nolunt $e ab Europæis $uperari. Præter hæc alia $unt poma no$tris incognita, qualia in Cantonien$i Provincia a- liisque Au$tralibus $unt, quæ no- mine ab Sinis accepto _Licyas_ & _Longanas_ appellamus, quæ miti$$i- ma $unt in paucis, nec u$quam ali- bi generantur. Indicæ \’quoque illæ è palma nuces, & alia Indica poma ibidem vi$untur. Alia quoque $pe- cies e$t, quam ficum Sinen$em Lu- $itani vocant, $uavi$$imum $imul ac $pecio$i$$imum pomum. Ficum ideo $olum Lu$itani vocant, quod iis quoque pa$$is ve$ci licet, alias enim nihil habet omnino $imile, propiu$que accedit ad malum per- $icam grandem, $ed rubeam, ac $i- ne lanugine vel nucleo. Aurea vero mala & citrea omneq; $pino$i ne- moris pomum, omnem ubique terrarum in eo genere vel varieta- [0033]DE REG. CHIN AE. tem vel $uavitatem longo $uperant intervallo.

Idem quoq; con$tanter videor de olerum varietate ac præ$tantia, de- que horten$ium herbarum appara- tu po$$e confirmare, horum enim apud Sinas, quam apud no$trates, u$us e$t frequentior. Complures quippe de vulgo reperias, qui per univer$am vitam alia nulla re vel etiam religionis cau$a ve$cuntur.

Nec omnium porro florum va- rietas de$ideratur, imo non pauci no$tris incogniti, non $ine volup- tate Conditiorisq; laude vi$untur. Verum Sinæ fere magis eorum $pe- cie, quam odore delectantur; atque ita plane inaudita e$t apud eos (ni$i ex quo cum Europæis commercia mi$cuere) ars odori$eros $uccos è floribus aut herbis lento igne edu- cendi.

In quatuor ad Au$trum provin- ciis, nobile illud apud Indos folium quod _Betre_, & arbor quam _Are-_ [0034]NIC. TRIGAVT. _queiram_ vocant, reperitur. Folium illud $uaviter mordicans, magna $ua voluptate, vivæ calci mixtum, totos fere dies Indi mandunt, a$$e- runtq; calore illo $tomachum non parum adjuvari.

Oleum ex oliva, vel in edulia, vel in lucernas varie $upplent, $ed omnibus præ$tat illud, quod è $e$a- mo educitur, nam & odoriferum e$t, & ubique fere abundat. Horum vina longe no$tris $unt inferiora, tamet$i contrarium ip$i $ibi per$ua- dent. Cum enim uva rarior $it, nec admodum mitis, neglectu quodam ex ea vina non exprimunt, $ed ex oriza conficiunt, alii$que rebus, un- de fit ut nu$quam de$it. Eo vino mire $ibi placent, & $ane nec in$ua- ve e$t, nec ita uti Europ{ae}um adurit.

Suilla vulgo ve$cuntur, $ed tam\~e aliæ quoque carnes abundant. Bu- bula, ovilla, caprina multa e$t. Gal- linæ, anates, an$eres ubique innu- meræ. Quin etiam equis, mulis, [0035]DE REG. CHINÆ. a$ellis, canibus æque fere ut relι- quis carnibus ve$cuntur, atque ita venales in macellis exponuntur. Quibu$dam tamen in locis $uper- $titio vel agricultura, bobus & bu- balis parcit; ferina, $ed maxime cervo, lepore variisque altilibus a- bundat, vilique omnia pretio com- parantur.

Equi & alia id generis jumenta, tamet$i Europ{ae}is venu$tate cedant, numero tamen, & pretii vilitate ve- cturæque facilitate præ$tant, $icu- bi flumina obvia non occurrant, nam fere univer$a regio ita fluviis pervia e$t, ut pervadi fere tota po$- $it, $ive ea flumina natura, $ive ars fecerit. Ex quo incredibilis omnis generis navigiorum multitudo ul- tro citroque navigat, eaque tanta, ut è no$tri temporis Scriptoribus unus a$$erere non dubitaverit, ni- hilo pauciores in aquis, quam in continenti commorari; quod et$i $upra $idem e$t hyperbole, talis ta- [0036]NIC. TRIGAVT. men e$t, ut Sinen$ia $olum flumina naviganti, minime $upra modum e$$e videatur. Ego aliud a$$erere forte majori $ide au$im, non incre- dibile videri, tot in hoc uno regno navigia, quot in reliquo terrarum orbe po$$e numerari, $i de iis $olum agatur, quæ ab aqua potabili de$e- runtur, nam ea quæ apud Sinas ma- ria permeant & pauciora $unt, & cum no$tratibus nullo modo con- ferenda. Sed ad equos redeo. Eos Sinæ domare minime norunt, ca- $trati omnes man$ue$cunt, quot- quot ad u$us quotidianos adhiben- tur. Equi porro militares $unt pro- peinodum innumerabiles, $ed ii ita degeneres atque imbelles, ut ne hinnitum quidem equi Tartari $i- ne $uga ferant, unde inepti fere ad prælia e$$e $olent, præterquã quod, cum ferreis calcibus muniti non $int, $ilices aut rupes in præruptis itineribus ungulæ teneritudo reti- nere diutius non pote$t.

[0037]DE REG. CHIN AE.

Magna e$t in tot fluminibus pi- $cium varietas & copia, nam præter pi$co$i$$imum mare, ad Au$trum Solemque na$centem, & ea quæ dixi flumina, $unt ingentes lacus, quos ob latitudinem & pro$undi- tatem, exigua prope maria dixeris. Et præter hæc $ùburbana vivaria, haud paulo frequentiora quam a- pud no$trates, è quibus in u$us mer- catu$q; quotidianos nullo non die pi$cis educitur, qui etiam nunquam deficit, pi$cante$que fru$tratur.

Sinen$ia nemora Leones minime alunt, $ed magno numero Tygres, Vr$os, Lupos, Vulpes. Elephantes non ni$i Pequini in aula ad pompã inulti educantur, iiq; aliunde addu- cti, nec toto regno u$piã vi$untur.

Linum minime norunt. E go$$i- pio vulgo ad amictum pannus te- xitur, cujus $emen tamet$i ante cccc an. e$t ab externis importa- tum, ita tamen regio illius $erax fui$$e reperta e$t, ut hodie orbi [0038]NIC. TRIGAVT. univer$o $ufficere po$$e videatur.

Operis bombycini tanta e$t co- pia, ut plane cum no$tra Europa (ni$i forte $uperior e$t) certare po$- $e videatur. Ex iis by $$inos, atque dama$ceni operis pannos, quin et- iam ad Europ{ae} imitationem hodie quoque holo$ericos texunt, aliaque opera conficiunt, quæ apud nos in u$u habentur; $ed in pretio tamen, tertiam partem ac $æpe quartam vilius di$trahuntur.

E cannabo alii$que quibu$dam herbis, varii panni texuntur, maxi- me in æ$tivos u$us, tamet$i ex o- vium lacte ca$eos non exprimant, & lacte non admodum ve$cantur, eoque $olo quod turgidæ boves præbent, lanam tamen tondent, & in ea utenda à no$tris longe $upe- rantur, nondum enim ex ea pan- nos laneos intexunt, qui tamen a- pud Sinas in pretio importati ha- bentur. E lana conficiunt tenuio- res æ$tivi temporis pannos, quibus [0039]DE REG. CHIN AE. vulgus ad pileos utitur, & pro tape- tibus, in quibus vel de nocte jacent, vel urbanos ritus $uos, de quibus in- fra, peragunt, horum ad Boream fre quentior e$t u$us; qui tamet$i longius ab$it ab Arctico polo, quã Europa no$tra habitetur, frigus ta- men haud paulo videtur acrius, nam & flumina permagna lacu$- que gelu concre$cunt, cujus rei cau$a nondum $atis e$t nobis ex- plorata, ni$i eam in Tartariæ niva- les montes non remotos refera- mus, ad quæ frigora propul$anda, non infimis vulpium & Scythica- rum mu$telarum pellibus abun- dant.

Metalla apud Sinas omnia, nul- lo excepto, reperias licet. Præter æs cuprumque vulgare aliud con- ficiunt, candidum in$tar argenti, quod nihilo carius e$t ære flavo. E liquefacto vero ferro aliquanto plura opera quam no$tri conflant, ut lebetes, ollas, campanas, ac tin- [0040]NIC. TRIGAVT. tinnabula, mortaria, cancellos, for- naces, bellica vel tormenta vel in- $trumenta, aliaque complura, om- nia no$tratibus haud paulo viliora.

Aurum nec ignobile e$t, tamen no$trate pretio longe inferius. Ar- genti ad monetam u$us e$t, quæ pondere non etiam $igillo impre$- $o di$tinguitur, atque ita in omni commercio ad $tateram pretium omne expenditur. Quod e$t per $e perin commodum, & addita ip$ius argenti nobilitate vel ignobilita- te, quæ pretio addenda e$t vel de- trahenda, quod etiam incommo- dius, nam adulterina fraus non e$t infrequens. Pluribus tamen in lo- cis quadrantium ex ære u$us, qui in ærario publico ad u$us minutio- res excuduntur, argentea quoque va$a, nec non aurea à potentiori- bus in u$um adhibentur, $ed in hac re parcior e$t Sinarum luxus Euro- pæo. Muliebris tamen mundus et- iam apud Sinas maxime in capitis [0041]DE REG. CHIN AE. ornatum auri argentique multum ab$umit. Vulgaris porro ad men- $as $upellex fictilis e$t, quam Euro- pæi fere ne$cio qua ex cau$a _Porce-_ _lanam_ vocant, cui parem inter fi- ctilia va$a non reperias, $ive tenui- tatem $ive nitorem $pectes. Nobi- li$$ima fingitur in Kiam$inen$is Provinciæ agro, in quo ma$$a lu- tea e$t, è qua fingi $olet. Inde in univer$um regnum finitima$que Provincias ac remotas in Europam u$que di$trahitur, & ubique habe- tur in pretio ab iis, qui nitorem inter epulas pluris, quam pom- pam faciunt. Eduliorum etiam ferventium vim patitur, nec un- quam findi $olet, imo, quod mi- rere, fru$ta inter $e filo æreo a$$u- ta liquorem continent, nec tran$- mittunt.

Vitrum quoq; Sinæ conflant, $ed in eo longe ab Europæis vincuntur. Æ dificia vulgo lignea $unt, etiam regia palatia, ita tamen, ut parie- [0042]NIC. TRIG AVT. tes è lateritio plerumq; opere con- $urgant, qui habitationem $olum di$criminant, nam tectum colum- nis ligneis ut plurimum $u$tinetur. Hinc, & ex navigiorum multitudi- ne facile colligi pote$t, arborum quanta $it ubiq; copia, nemorum- que felicitas. Plerumque intra eas lignorum $pecies, quæ in Europa vi$untur, Quercus e$t infrequens, $ed ejus vicem $upplet æterna quæ- dam & duri$$ima ligni $pecies, quã ideo ferrum Lu$itani vocant, nam & ip$o colore accedit, & quernam de quercu facile coronam refert. Cedrum quoque videbis, fune$tam Sinis arborem. Ea maxime ad $ar- cophagos cadaverum utuntur, quæ ab Sinis tanti habentur, ut $æpe in funebrem loculum, $upra mille au- reos non male collocatos putent. Arundinum quoque genus e$t (Lu- $itani _Bambu_ vocant) cujus duri- ties ferrea prope e$t, eaque rotun- da vix ambabus manibus cingitur, [0043]DE REG. CHIN AE. $i maxima e$t, ac tamet$i e$t ina- nis, $ui$que nodis articuli$que di- $tincta, $ua tamen firmitate pro æ- dium minorum $æpe po$tibus $ta- tuitur. Lancearum etiam ha$tilia ex tenuioribus fiunt, & in $excen- tos alios u$us, quorum longa e$$et narratio, adhibetur. Hæ arundines non ni$i in provinciis Au$tralibus gaudent, $ed earum tanta e$t co- pia, ut regno $ufficiant univer$o, vixque alterius ligni u$us vilius comparetur.

In focum non lignum $olum, carbones, arundines, $tipulamque $uppeditat, $ed bituminis genus e$t, quale apud Belgas, maxime in Epi- $copatu Leodien$i, eruitur, ip$i _Mui_ vocant, quod in omnem ejus ge- neris u$um accommodati$$ime ad- hibetur, neque fumo mole$tiam face$$it. In Borealibus tamen Pro- uinciis copio$ius e$t ac pr{ae}$tantius, natura $cilicet nece$$itatem adju- vante. E terræ vi$ceribus eruitur, [0044]NIC. TRIGAVT. quæ longo tractu di$tracta ejus u- $um perpetunant, pretiique mode- ratione copiam arguunt, & tenui$- $imo cuique materiam vel in cu- linam, vel in hypocau$ta $ubmini- $trant.

Medicas herbas alit, quas aliæ regiones non ni$i importatas no- runt, maxime Rhabarbarum, & Mu$cum, quæ ab Occa$u Saraceni A$iæ univer$æ, & exinde Europæ in$erunt in credibili commercii lu- cro, cum hinc vili$$imo pretio di- $trahantur. Nam Rhabarbari li- bram obolis decem emptam, $enis $eptenisque aureis in Europa diven- des. Hic etiam na$citur celebre multorum morborum pharma- cum, Lu$itani _Signum Sinicum_, alii _Sanctum_ vocant, ad illius, quod ex orbe novo advehitur, medendi $imilitudinem, & ita na- $citur, ut nullo colente è de$ertis locis, $olo labore, nullo pretio eru- atur, indeque incredibili lucro e- [0045]DE REG. CHIN AE. molumentoque di$trahatur.

Salem non in maritimis $olum Provinciis conficiunt, $ed etiam in continente aquas invenies, è qui- bus nullo negotio concre$cit. Ita- que ubique abundat, ac nihilomi- nus ex eo quod $al in omnes prope humanos u$us adhibeatur, fit, ut in regios the$auros è $alis commer- cio copio$um vectigal inferatur; & negotiatores, qui in $ale nego- tiantur, $int in primis copio$i. Sac- cari apud Sinas frequentior e$t u$us quam mellis, tamet$i æque utrum- que abundat. Cera vero non ea $ola, quam apes concinnant, $ed alia e$t nõ candidior $olum, $ed et- iam altera præ$tantior, nam & mi- nus glutino$a e$t, & accen$a cla- rius $plendet. Ea è vermiculis qui- bu$dam conficitur, quos in hunc u$um in arboribus educant. Aliam quoque conficiunt ex arboris cu- ju$dã fructu, quæ $uperiori minime e$t in candore inferior, $ed tamen [0046]NIC. TRIG AVT. in $plendore longo cedit inter- vallo.

Quoniam papyri u$us apud Si- nas latius, quam apud nos patet, ita varie conficitur, $ed tamen qu{ae}- libet ejus $pecies longe ab no$tra $uperatur, nam nulla Sinarum char- ta præli patiens aut $criptionis ex utraque parte. Itaque folium u- num è no$tratibus, Sinicis duobus æquivalet, facile quoque laceratur, neque fert ætatem. Folia quædam quadrata conficiunt, quæ in unius alteriu$ve pa$$us longitudinem vel latitudinem protenduntur, & ea quæ è go$$ipio fit, candore $uo ne à no$trate quidem $uperatur.

Omitto nece$$aria multa, mar- mora variis di$tincta coloribus, py- ropos, alio$que lapillos & gem- mas, colores ad pingendum non ineptos, odorifera ligna & bitumi- na, aliaque $excenta. Sed tamen prætermittere nec po$$um nec de- beo duo triave no$tris incognita. [0047]DE REG. CHIN AE. Ac primum $it frutex quidam, cu- jus frondibus celebris illa Sinarum Iaponumque ac finitimarum gen- tium potio, quam _Cia_ vocant, de- coquitur. Ejus u$us apud Sinas om- nino e$$e non pote$t antiqui$$i- mus, nam in vetu$tis eorum volu- minibus, nullus ad eam $ignifican- dã hieroglyphicus character (qua- les $unt omnes Sinarum literæ) re- peritur. Unde forta$$e no$tros et- iam hac fronde $altus minime ca- tere, licet $u$picari. Hæc folia ver- no cœlo legunt, eaque in umbra ex$iccant, & ad quotidianam de- coctionem a$$ervant, quam prope continuo in potum adhibent, non $ub men$as $olum, $ed quoties in {ae}des ho$pes amicum vi$urus ingre- ditur, hac enim potione invitatur, eaque $ecundo ac tertio, $i moram aliquam fecerit colloquendo. Ca- lida $emper bibitur aut potius $or- betur, & palato non e$t temperata quadam amaritudine in$uavis, $ed [0048]NIC. TRIG AVT. revera $alutaris, & ad multa fre- quentior illius u$us. Nec una e$t hujus frondis præ$tantia, alia aliam $olet $uperare, atque ita libram u- no aureo, & $æpe duobus ac tribus, $i præ$tantior habita fuetit, compa- rabis: apud Iapones præ$tanti$$i- ma decem ac $æpe duo decim au- reis vænit; apud quos etiam illius u$us aliquanto differt ab Sinen$i. Nam Iapones folia hæc in pulve- rem redacta feruentis aquæ cyatho immi$cent, quantum duobus aut tribus cochlearibus continetur, eamque potionem ita permixtam epotant. Sinæ vero in aquæ fer- ventis va$culum aliquot eju$mo- di $olia injiciunt: inde calida, po- $teaquam horum vim imbιbit, e- potatur, ip$a vero folia relinquun- tur.

Alterum e$t bitumen quoddam (con$imile lacti) ex arboris cuju$- dam cortice expre$$um, ac in$tar picis glutino$um, ex eo con$iciunt [0049]DE REG. CHIN AE. Sandaracham quandam, hoc Lu- $itani _Ciaronem_, Sinæ _Cie_ vocant. Eo men$as, lecticas, $upellectilem, domosip$as, & navigia inficiunt, varioque ad libitum colore; quæ omnia deinde ad in$tar $peculi $plendent, & nitore $uo oculis, le- vitate etiam manibus, cum æquali maje$tate, blandiuntur, & multam ferunt ætatem. Hinc $it ut Sina- rum Iaponumque ædes ita $plen- deant, intuentibusque arrideant: hoc enim velut pigmento, cu- ju$libet ligni colorem cum $plen- dore mentiuntur. Hanc etiam ob cau$am Sinæ minus, quam reli- qui populi apud quos e$t hujus bi- tuminis u$us, mappis inter eden- dum men$as non in$ternunt, nam $plendentes ac velut cry$tal- linæ men$æ $i quid ex edulio- rum adipe de $plendore deper- diderint, exigua purioris aquæ in$per$ione leviter affricta in$tau- rantur, levis enim illa dura- [0050]NIC. TRIG AVT. que $uperficies, cuju$uis rei per- mixtionem excludit. facile $orta$$e arboris hujus e$$et cum Europa commercium, magno $ane bono, $ed hactenus inventus e$t nemo, qui ad hanc rem, dignam $ane cu- ju$piam indu$tria, animum appli- carit. Præter hoc quod dixi bitu- men, oleum e$$e reperio expre$- $um è pomo alterius arboris, $upe- riori non admodum ab$imile, ejus decocti u$us e$t idem, $ed $plendo- re inferior, copia vero $uperior.

Hæc eadem regio aromatis mi- nime caret, vel innatis, vel impor- tatis. Cinnamomum & zinziber vernacula $unt, ideoque copio$io- ra, po$terius quidem nu$quam no- bilius aut feracius. Piper, nux, aloe, $imιliaque permulta, vel ex in$ulis non procul Malucis, vel è vicinis regnis importata, quantum copia cre$cunt, tantum opinione pretio- que decre$cunt. Abundat etiam nitro, cujus u$us minus frequens in [0051]DE REG. CHINÆ. pulvere ad bella tormentaria (igni- tis enim huju$modi machinis par- cius & ineptius utuntur) quam in ludis fe$ti$que publicis, quæ inge- nio$i$$imis ad intuentium admira- tionem ignibus apud Sinas cele- brantur; nihil enim e$t, quod non his ignibus arti$icio$i$$ime menti- antur. Arbores, poma, prælia, igneo$que in gyrum globos feli- ci$$ime imitantur, $umptu non par- vo. Vi$i $unt nobis Nanquini tum degentibus, primo anni men$e, qui apud illos inprimis fe$tus e$t, tan- tum pulveris in$ump$i$$e, quantum bienni prælio eoque continuo $uf- feci$$et.

CAP. IV. De artibus apud Sinas Me- chanicis.

CUm & publica omnium fama, experientiaque te$te, con$ter, hanc gentem in paucis e$$e indu- $triam, facile ex $uperiori capite [0052]NIC. TRIGAVT. colligitur, artes omnes illiberales apud eam reperiri, cum materia nulla de$it, merces quoque ip$a in- genia pelliciat, quæ duo, artes $o- lentin $ummo collocare: de iis hoc capite nonnulla attingam, in qui- bus à no$tris opificibus di$crepare videntur. Ac in primis ex eo, quod Sinæ in quotidiano $umptu fere parcius vivunt, evenit, ut opifices opera $ua non ad artis perfectio- nem, $ed ad emptorum accom- modent voluntatem, ideo ea non adeo elaborant, ut pretia mode- rentur. Inde fit ut operum $uorum adulterent bonitatem, externa quadam venu$tate contenti; quod ip$um etiam libentius faciunt, cum Magi$tratuum rebusin$udant; nam & pretium ab iis ex$olvitur $æpe pro arbitratu, non pro me- rito, & inviti ad opera evocan- tur.

In architectura $unt omnino no$tris in$eriores, non minus in æ- [0053]DE REG. CHINÆ. dificiorum $plendore, quam anno- rum perpetuitate: qua in re du- bium e$t, utri alios $uperent. Sinæ quippe, extruendas ædes, humanæ vit{ae} brevitate metiuntur, $ibi enim non aliis ædificant: no$tri vero pro innata libidine ad$pirant ad æter- nitatem. Hinc $it ut neque animo concipere, neque $ibi per$uadere po$$int, ædium no$trarum $ive publicarum, $ive privatatum $plen- dorem; & $i quando audiunt, mo- les no$tras plura $æpe ferre $ecula, imo nonnullas annos mille, alias bis mille durare, ob$tupe$cunt; cu- jus durationis cau$am rogati, eam referimus in alta $olidaque funda- menta, quorum profunditas reli- quam molem $uper$tructam $u$ti- nere po$$it. Sinæ contra vel nul- la effodiunt, $ed $olum in con- cu$$o $olo lapides prægrandes lo- cant, vel $i quæ $odiunt, vix aliquot cubitos $olent penetrare, quan- tumvis moles, turre$ve futuræ [0054]NIC. TRIGAVT. $int excel$i$$imæ, atque ita raro unius $æculi ætatem ferunt, etiam ip$a mœnia, quin $æpius opus $it in- $taurari. His accedit, quod, ut $upra commemoravi, maguam partem ligneæ domus $int, vel ligneis co- lumnis $u$tineantur, qua in re commoditas e$t non exigua ex eo, quod fere parietes intacto ædificio reliquo po$$unt innovari, neque e- nim tecta parietibus $ed columnis innituntur.

Typographiæ apud Sinas anti- quior e$t aliquanto u$us, quam a- pud Europæos, nam à quinque re- tro $eculis certum e$t, ab iis u$u re- ceptam, neque de$unt qui a$$erant, prius ea Sinas fui$$e u$os, quam in hanc mortalitatem immortalis $ele Deus abjeci$$et. Verum a no$tra differt non parum, quæ hierogly- phicis eorum characteribus ob multitudinem e$$et perdifficilis, quanquam hodie in brevi aliqua, characteres tabulæ lævi ac enodiè [0055]DE REG. CHINÆ. pyro fere malove vel zizyzho, in- $culpunt.

In hac tabula ex$criptum folium, $ed univer$um leviter congluti- nant, inde magno artificio, jam $ic- cam papyrum ita eradunt, ut non- ni$i in tenui$$ima facie tran$paren- tes characteres remanere videan- tur, tum $tylis ferreis ita tabulam illam ex$culpunt, ut $ola characte- rum vel picturæ lineamenta emi- neant. Deinde incredibili facilita- tate, ac celeritate, folia pro arbi- tratu imprimunt, eaque $æpe ty- pographus unus, die uno, quin- genta $upra mille expedit. In in- $culpendis quoque tabulis ita ex- pediti $unt, ut nihilo plus mihi vi- deantur temporis in $culpenda, quam no$tri in componenda una emendandaque con$umere. Hæc excudendi ratio ad Sinicos chara- cteres fere grandiu$culos accom- modatior e$t, quam ad no$tros; neque enim è tenui$$imis no$tris [0056]NIC. TRIGAVT. elementis ex$culpi ligneæ tabulæ commode po$$e mihi videntur. Cæterum unum e$t in hac re mire commodum; cum enim tabulæ, $e- mel in$culptæ, domi a$$erventur, quoties libuerit, licet aliquid de- trahere vel addere, non unum $o- lum verbulum, $ed periodos etiam integras, dum tabulæ nonnihil $arciuntur; neque cogitur typo- graphus, vel auctor cum primum excudit, $imul ac $emel ingentem librorum multitudinem typis ede- re, $ed quoties voluerit, aut opus fuerit, volumina pro arbitratu plu- ra pauciorave excuduntur. Quod nobis $æpe contigit, nam libros de rebus ad no$tram religionem $pe- ctantibus, $cientii$ve Eur opæis Si- nice à no$tris editos, domi excudi- mus, dome$ticorum famulorum opera. Tanta igitur hujus typo- graphiæ facilitas e$t, ut qui $emel viderit, mox ad idem audendum $e accingat. Ex hac commoditate [0057]DE REG. CHINÆ. na$citur tanta Sinen$ium librorum multitudo ac uilitas, quantam non facile e$t ei, qui non viderit, expli- care.

Alia quoque e$t ratio in mar- more lignove $emel ex$culpta im- primendi. Epitaphium aliquod, exempli cau$a, picturave plano marmori in$culpta, $uperpo$ito hu- mentis chartæ folio laneoque pan- no medio, tamdiu malleolo per- cutitur, dum in vacua picturæ cha- racterumve lineamenta $ubtilis $e- $e papyrus in$inuet. Inde levi ma- nu atram ento aliove colore quoli- bet, $olium illud inficitur, eaq; $ola lineamenta in $uo candore per$e- verant, ac prototypi formam refe- runt non ineleganter. Verum hæc ratio cra$$iora lineamenta exigit, nec ad $ubtiliores laminæ ductus adhiberi pote$t.

Picturæ (cujus frequentem in artificiis adhibent u$um) gens e$t addicti$$ima, $ed omnino ab Eu- [0058]NIC. TRIGAVT. ropæa, ac multo etiam magis in $tatuaria fu$ilique opere $uperatur: magnificos fornices hominum a- nimantiumque figuris in$ignit, templaque $ua inanium Deorum $imulachris & ære campano nobi- litat. Et quidem, $i recte conjicio, videtur mihi gens, alioqui ingeni- o$i$$ima, horum artificiorum ideo rudis e$$e, quod illi nullum unquã cum exteris gentib<_>9 commercium fuerit, quo naturam, nulli alias in- feriorem gentium omnium, arte adjuvaret. Picturas oleo vel umbris in$ignire genti ignotum, ideoque demortuis $imiliores quam vivis. In $tatuis etiam infeliciores mihi e$$e videntur, in quibus effingen- dis, omnia $ymmetri{ae} præcepta o- culo $olo metiuntur, qui $æpe fal- litur, erroremque in magnis cor- poribus non parvum committit: $ed non ideo ab in$anis mon$tro- rum molibus ab$tinent ex ære, marmore ac luto educendis. Æra [0059]DE REG. CHINÆ. campana omnia ligneis malleis pul$antur, nec videntur po$$e fer- reos tolerare; atque ita nec $ono po$$unt cum no$tratibus compa- rari.

In$trumentorum apud eos mu- $icorum varietas e$t & copia, $ed organis carent atque clavichordiis, & omni huju$modi in$trumento. Fides in$trumentis omnibus adhi- bent è cruda by$$o retortas: ex a- nimalium fibris ne confici quidem po$$e norant. In$trumentorum ta- men concinnandorum $ymmetria no$træ re$pondet. Mu$ica porro ars omnis in unius vocis $ono con- $i$tit, vocum diver$arum di$cor- dem concordiam plane ignorant. Et tamen ip$i de $ua mu$ica $ibi maxime blandiunrur, quæ no$tro- rum aurium judicio $uperbi$$imo ab$ona omnino judicatur. Et quan- quam ip$i $ibi primas de mu$icis concentibus arrogent, no$tratia tamen organa & cætera, quæ ha- [0060]NIC. TRIGAVT. ctenus audierunt in$trumenta, ad- mirantur, idemque forta$$e de no- $trarum vocum harmonia judica- bunt, cum ejus artificium $ono$q; perceperint, quos hactenus templa no$tra non audierunt, omnium quippe rerum fere muta $unt rudi- menta. Id, ut $u$picor, facit inge- nua Sinarum indoles, quæ facile peregrina $uis præfert, ubi revera judicat præferenda. Eorum enim $uperbiam à meliorum ignoratio- ne, vicinarumque gentium barba- rie ortam reor.

Horis metiendis vix habent in- $trumenra. Quæ habent, vel aqua veligne men$urantur. Aquea $unt velut ingentes clep$ydræ. Ignea ex odorifero cinere confecta, tor- mentorum no$trorũ fomites imi- tantur. Pauca etiam alia conficiunt rotulis ab arena velut aqua circum- actis, $ed omnia ad no$tratia artifi- cia, $unt umbra, & fere multum peccant in ip$a metiendi temporis [0061]DE REG. CHINÆ. $ymmetria. E$ciotericis $olum no- runt illud, quod ab æquartore no- men accepit, $ed neque illud pro ratione locorum didicerunt col- locare.

Spectandis comœdiis $unt addi- cti$$imi, eaque re no$trates $upe- rant, atq; ita innumera adole$cen- tum multitudo hocl exercitio di$- tinetur. Eorum alii quaquaver$utn libuerit, toto regno peregrinantur, alii in nobilioribus emporiis com- morantur, & in publicas prιvata$q; celebritates adhibentur. Sed omni- no regni fæx e$t, nec alia facile vi- tiis $œdior reperitur. pleriq; enim ab his archimimis, pueruli pretio comparati choros ducere, mimos exercere, voc\~e inflectere, à teneris edocentur. Omnes hæ comœdiæ antiquæ fere $unt, vel hi$toriæ, vel fictiones, & omnino paucæ recens $cribuntur. Epulis quoq; fere cele- brioribus adhibentur. Ip$i mimi cũ evocantur, ad quamlibet è vulgatis [0062]NIC. TRIGAVT. agendam adveniunt comparati. Itaq; comœdiarum volumen con- vivatori, quam $pectare voluerit, electuro ferunt, ip$ique convivæ inter edendum ac potandum $pe- ctant tanta $ua voluptate, ut cum horis $æpe decem epulentur, tan- tundem temporis expleto $æpe e- pulo $pectando in$umant, dum una comœdia ex alia trahitur. Canen- do fere omnia pronunciant, & vix quidquam vulgari loquendi modo effertur.

Sigillorum apud Sinas u$us e$t nobilis & frequens, nec iis $olum literas $uas muniunt, $ed & $criptio- nes, poëmata, picturas, aliaq; com- plura. Nec in his aliud in$culpitur præter nomen, cognomen, gra- dum, dignitatemq; auctoris. Non unum adhibent. Pluribus $\,epe $uo- rum operum principia fine$que in- $igniunt, eaque non in cera aut re $imili quapiam imprimunt, $ed ru- beo $olum colore inficiunt. Hinc [0063]DE REG. CHINÆ. fieri $olet, ut viri primores vas ha- beant in men$a $igillis plenum, quæ varia $ua nomina (nam Sinæ $inguli pluribus nominibus appel- lantur) in$culpta habent, eaq; ma- teriafere nobiliore con$tant, ligno, marmore, ebore, ære, cry$tallo, corallio, aliisque lapillis nobiliori- bus. Eorum quoque artifices plu- rimi reperiuntur, neque huju$modi opificium apud Sinas e$t illiberale, ex eo maxime quod $igillorum characteres à vulgatis differant, & antiquitatem, cujus apud omnes gentes magna e$t veneratio, $a- piant, ideoque eorum artιfices non illiteratos e$$e nece$$e e$t.

Alia quoque ars e$t huic ab$imi- lis, conficiendi $cilicet ad omnem $criptionem atramenti. Id exiguis velut panibus concinnant, ex olei fumo. Et quoniam ip$i $uis chara- cteribus venu$te pingendis addicti $unt præ reliquis gentibus, ideo fit ut non elegans tantum $criptor ab [0064]NIC. TRIGAVT. iis æ$timetur, & pa$$im omnibus officiis colatur, $ed etiam ip$i $cri- ptorii atramenti opifices non illi- berales habeantur. Eo utuntur in marmorea lamina, eaque apprime lævi, cum aliquot aquæ guttulis, $criptorios illos paniculos affri- cant, laminamque inficiunt, dein- de penicillo è pilis leporinis, quo ad $cribendum utuntur, atramen- tum excipiunt. Harum quoque la- minarum artifices permulti vi$un- tur, qui magno $æpe pretio nobi- liora $axa lævigant, & cum venu- $tate concinnant. Deniq; tria hæc, quæ ad $cribendum adhibentur, pleraq; in$igni ornatu con$tant, & in pretio habentur, eo quod in rem $uapte natura gravem, qualis e$t $criptio, à viris æque gravibus in u- $um adhibentur.

Aliud quoque e$t opi$icium pa- rum à no$tris u$urpatum. Id in con- ficiendis, ad conciliandum æ$tivo tempore ventum, flabellis ver$atur, [0065]DE REG. CHINÆ. quibus omnis hominum conditio & $exus uti $olet. In publicum ne- mini $ine flabello prodire fas e$t, tamet$i cœlo frigido ventos arceri quam evocari melius e$$e videa- tur; $ed Maje$tatis potius alicujus majorem, quam nece$$itatis ha- bentrationem. Ea varie conficiun- tur: nam $i materiam $pectas, ex arundine, ligno, ebore, ebeno, ad- juncta papyro, by$$o, & odorifero etiam quodam $tramine con$tant: $i formam, alia $unt rotunda, alia ovata, nonnulla etiam quadrata. Quæ $unt ex u$u porro primorum virorum, è charta candida eaq; in- aurata pereleganter $unt confecta, & pro arbitratu vel complicantur vel explicantur. In iis ex$cribi $ibi $æpe jubent nobilem aliquam $en- tentiam, aut poëma. Et hoc e$t vul- gati$$imum munu$culum, quod $i. bi invicem in benevolentiæ te$ti- monium mittunt. No$que ip$i ple- nam ci$tulam, amicorum donaria, [0066]NIC. TRIGAVT. domihodie habemus, quæ aliis de- inde $imili benevolentia remitta- mus. In iis porro conficiendis, in- numeri ubique opifices occupan- tur. Mihi $emper vi$um e$t, hunc apud Sinas, flabellorum u$um cum no$tris chirothecis comparari po$- $e. Et licet u$us utriu$que prima- rius contrarιus e$$e videatur, nam illorum in propul$ando æ$tu, ha- rum in arcendo frigore con$i$tit, tamen u$us vel maje$tatem vel mu- nu$cula poti$$imum $pectare vide- tur.

In his paucis Sinæ ab Europæis di$crepant, in aliis longe pluribus in tanto terrarum intervallo mire conveniunt, maxime in ve$cendi, $edendi, dormiendique ratione, in qua ip$i $oli cum Europæis, ètot al@is gentibus, ne$cio qua ratione, con$pirarunt, nam & men$as, & $edilia, & lectos adhibent, quibus omnibus finitimi omnes & teliqui populi minime utuntur, $ed in ip$o [0067]DE REG. CHINÆ. $olo $toreis in$trato $edent, ve$cun- tur, ac dormiunt. Quod $ane nota- tu digni$$imum vιdetur, & unde $acile plurimarum rerum $imilitu- do, quam ne longior $im omitto, colligetur.

CAP. V. De artibus apud Sinas Liberali- bus ac Scientiis, deque Lite- ratorum gradibus.

PRius ad hujus Imperii admini- $trationem quam veniamus, omnino nece$$e e$t, ut de gentis literis, $cientiis, earumque gradi- bus pauca præmittamus, in quo magnam partem hujus Reipubli- cæ regendæ ratio con$i$tit; quæ à reliquis orbis rerrarum ubivis gen- tibus, in hac parte magno di$cre- pat intervallo. Ac tamet$i huic re- gno Philo$ophi non imperent, dici tamen debet Reges ip$os à Philo- $ophis gubernari. Eorum $crιbendi componendique ratio, quæ hiero- [0068]NIC. TRIGAVT. glyphicis illis Æ gyptiorum figuris $imilis e$t, non parum à loquendi con$uetudine di$crepat. Nullus e- nim omnino liber vulgato idio- mate $cribitur. Et $i quis forta$$e ad familiarem cõ$uetudinem pro- pius accedit, is neque materia, ne- que opinione $e$e $upra vulgus ex- tollit. Ettamen omnes fere utriu$- que $ermonis voces communes $unt familiari colloquio, & gravio- ri $criptioni. In $ola porro vocum compo$itione hæc diver$itas tota con$i$tit.

Cuju$libet autem apud Sinas $ermonis voces, ad unam omnes mono$yllabæ $unt, & ne una qui- dem di$$yllaba vel poly$yllaba re- peritur, quanquam $unt duarum ac $æpe trium vocalium in unam $yl- labam coëuntium non pauc\,e diph- thongi. Diphthongos voco no$tro loquendi more; nam neque vo- calium, neque con$onantium apud Sιnas ulla mentio, $ed ut rerum, [0069]DE REG. CHINÆ. ita vocum $ingularum $uus e$t hie- roglyphicus character, nec paucio- res lιter\,e quam voces numerantur, idemque e$t apud eos dictio, $ylla- ba, elementum. Si tamen in hoc opere voces Sinicas plurium ali- quando $yllabarum legeris; $ic ha- beto, Sinιce $ingulas $yllabas, $in- gulas voces e$$e, $ed quia ad rem unam $ignificandam in$titut\,e $unt, à nobis Latino more in unam vo- cem e$$e compactas. Ac tamet$i pro rerum multitudine $it nume- rus characterum, eos tamen inter $e ita componunt, ut $eptuaginta octuagintave millia non excedar. Et ex iis qui decem millia noverit, eos qui fere nece$$arii $unt ad $cri- bendum characteres, e$t a$$ecutus: nam omnes omnino no$$e nec o- pus e$t, nec e$t in univer$o forta$$e regno qui noverit. Horum etiam characterum plurimum idem e$t $onus, figura non eadem, imo et- iam $ignificatio non una. Unde [0070]NIC. TRIGAVT. fit ut aliud nullum idioma æqui- vocum æque reperiatur, neque à loquentis ore $criptio ulla excipi pote$t ab audientibus ex$cribenda, nec libet unus ab audientιbus cum prælegitur intelligi, ni$i lιbrum eundem præ oculis habeant, ut æ- quivocos vocum $onos, quos au- rium judicio minime di$tinguunt, oculorum fide $iguras intuentium, interno$cant. Imo etiam inter lo- quendum non raro evenit, ut alter alterius conceptum accurate alio- qui proferentis & polite loquentis minime a$$equatur, ip$e non re- petere $olum cogatur, $ed etiam $cribere, ac $i non $it ad manum $criptorius apparatus, vel aqua $u- pra men$am, vel digito in aëre au- dienti$ve manu, characteres effin- guntur, idque maxime inter lite- ratos & eloquentes alioqui viros accidit, quo purius ornatiu$que & ad librorum $criptionem propius colloquuntur. Hanc æquivocatio- [0071]DE REG. CHINÆ. nem utcumque tollunt accentibus actonis quinque, quosutique $ub- tιles non ita pronum e$t interno- $cere, his $onorum $uorum pauciati utcumque $ubveniuut, nam $ylla- bam apud no$trates unam, $æpe hac tonorum varietate quintupli- cem faciunt $ignificatione inter $e toto cœlo differentem: nullaque e$t omnino dictio, quæ non uno ex his accentibus efferatur. Unde loquendi & intelligendi difficultas augetur, ita ut nulla mihitoto ter- rarum orbe lingua, advenis æque difficilis ad di$cendum e$$e videa- tur. Sed ea tamen & divino favore & improbo labore ab iis $uperatur, qui $e totos hujus gentis $aluti con- $ecrarunt, qui non loqui $olum, $ed & legere ac $cribere, quotquot ha- ctenus è no$tra Societate hic $unt, didicerunt.

Hujus rei cau$am ego quidem e$$e $u$picor, quod ab omni $æcu- lorũ memoria, gens hæc $criptio- [0072]NIC. TRIGAVT. nem expolire magis, quam $ermo- nem procurarit, ex eo quod omnis ejus eloquentia ad no$tra u$que tempora in $ola $criptione, non et- iam Jin pronunciatione con$i$tat. Qualem I$ocratis fui$$e qpud Græ- coslegimus: hinc fit, ut familiares etiam Nuncii non verbo, $ed $cri- pto etiam intra eandem urbem fe- re tran$mittantur.

Hic porro $cribendimodus, quo $ingulis rebus $ingulos appingimus characteres, et$i memoriæ $it per- mole$tus, tamen adfert $ecum in- $ignem quandam no$tri$que inau- ditam commoditatem. Nam na- tiones alιoqui $ermone inter $e di- ver$i$$imæ, $icommunibus in $cri- bendo characteribus utantur, li- brorum literarumque commercio communicant, tamet$i alia aliam minime a$$equatur colloquendo. Ita Iapones, Corai, Caucinci\,e, Leu- hiæi cõmunes habent libros, tam- et$i eos efferendo, ita inter $e di$- [0073]DE REG. CHINÆ. crepent, ut alter alterius ne ver- bum quidem intelligat, eundem tamen omnes librorum $en$um a$- $equantur, licet præter $uum idio- ma aliud nullum norint. In ip$o quoque regno Sinarum Provinciæ fingulæ ita fere $ermone inter $e di$crepant, ut nihil habeant omni- no commune. Ettamen lιbrorum ac literarum e$t omnibus commu- ne commercium.

Præter hunc tamen cuique Pro- vinciæ vernaculum $ermonem, a- lius e$t univer$o regno communis, quem ip$i _Luonhoa_ vocant, quod curialem velforen$em $onat. Id ex eo evenit, quod Magi$tratus om- nes, utinfra dicam, in ea Provincia, in qua publicum munus gerunt, externi $int; ac ne peregrinum $er- monem edi$cere cogerentur, cu- riale e$t toto regno idioma, quo non foren$ia $olum negotia pera- guntur, $ed vel politiores om- nes, vel advenæ cum indigenis in [0074]NIC. TRIGAVT. qualibet provincia colloquuntur. Et hunc $olum no$tri $ermonem edi$cunt, neque enim cuju$libet Prouinciæ $ermo u$quam nece$$a- rius, $ed neque urbanus e$t, aut à politioribus in colloquium, ni$i forte à contribulibus domi fami- liariter vel foris ad patriæ memo- riam adhibetur. Eumque $ermo- nem ip$i pueri ac mulieres omnes norunt frequentia ip$a difficulta- tem $uperante.

Audio apud Iaponios $upra cha- racteres hos, qui ab Sinis eo pene- trarunt, alphabeti, elementorum- que paucorum, more no$tro u$um reperiri, quo ip$is $uum idioma $cribere $ine infinita illa Sinen$ium characterum farragine licet; idem forta$$e vicinis, quas $upra memo- ravi gentibus commune, verum apud Sinas eju$modi elementorum nullus u$us, $edneque ve$tigium; atque ideo characteres ip$i $uos, ac figuras, à prima pueritia edi$cunt, [0075]DE REG. CHINÆ. ad extremam prope $enectutem, quotquot literas profitentur. Id tamet$i proculdubio $cientiis me- lioribus, temporis multum detra- hit, idem tamen eorum animos non omnino inutiliter di$trahit, avertitque à juvenili licentia, in quam omnes quidem, $ed ocio$i maxime propendemus. Ex hoc et- iam characterum pingendorum pro literis modo, na$citur in$igne quoddam apud Sinas $criptionis genus, quo genere non paucis $o- lum dictionibus, $ed $yllabis ea di- cunt, quæ nos longis ambagibus minus etiam $ignificanter forta$$e diceremus.

Sed quoniam de characteribus pingendis agimus, omittendum etiam non e$t, Sinicæ $criptionis $itum è diametro no$træ adver$a- rium; nam ad dexteram à $ummo ad imum, manum ducunt: nos à $ini$tra in dexteram, in latum pro- gredimur.

[0076]NIC. TRIGAVT.

E nobili$$imarum $cientiarum varietate in $olius prope Philo$o- phiæ moralis noticiam devenere, naturalem quippe variis erroribus potius oc$curarunt quam illu$tra- runt. Ethica porro ip$a præcepta, ex eo quod de Dialectica nihil at- tigerunt, nullo doctrinæ ordine, $ed con$u$is fere $ententiis atque ratiocinationibus tradunt, quan- tum duceillo quod à natura in fun- di $olet, lumine a$$equuntur. Ma- ximus inter omnes Philo$ophus Si- nen$is Confutius appellatur, quem invenio quingentis quinquaginta uno annis ante Chri$ti Servatoris no$tri in terras adventum in hanc lucem prodii$$e, & annis amplius $eptuaginta ita vixi$$e, ut non ex- emplo minus, quam $criptis & con- gre$$ibus omnes ad virtutis $tudium incitaret. Ex qua vivendi ratione con$ecutus e$t apud Sinas, ut mor- tales omnes, quotquot ubique ter- @arum virtute præ$titerunt, vitæ [0077]DE REG. CHINÆ. $actimonia exce$$i$$e credatur. Et $ane $i ejus dicta factaque quæ le- guntur attenderis, paucis è no$tra- tibus Philo$ophis Ethnicis cedere, multos etiam eum $uperare fate- bimur. Eam ob rem tanta e$t viri opinio, ut nullum ejus pronuncia- tum ab Sinen$ibus literatis hodie- que in dubium revocetur, $ed ab omnibus æque in Magi$tri com- munis verba juratur. Nec literati viri $olum, $ed ip$i quoque Reges eum per tot retro $ecula, morta- lium tamen, non etiam Numinis alicujus ritu venerantur, & gra- tum animum acceptæ ab eo do- ctrinæ $e$e exhibere profitentur. Nam & per tot temporum inter- valla, illius in hanc diem po$teri magno $unt apud omnes loco. Et à Regibus familiæ capiti, honoris non exigui titulus hæreditario jure e$t attributus, quem cen$us per- magni & immunitates con$equun- tur.

[0078]NIC. TRIGAVT.

Non Philo$ophiæ $olum Ethic\,e, $ed A$trologiæ quoque, ac multa- rum di$ciplinarum Mathematica- rum nõ mediocrem $unt notitiam a$$ecuti. In Arithmetica tamen ac Geometria feliciores aliquando extitere: $ed hæc etiam omnia vel con$equuti, vel etiam tradidere perturbate. Con$tellationes ip$i diuer$o à no$tris modo partiuntur. Et in $tellarum numero $upraeas, de quibus A$trologi no$tri memi- nerunt, quadringentas addidere, in numerum enim tenuiores qua$- dam vocant, quæ non $emper ap- parent. Verum hi A$trologi nihil admodum de cœle$tibus phæno- menis ad rationis calculos revo- candis adlaborant. Magnam par- tem in prædicendis Eclip$ium mo- mentis, & Planetarum ac $tellarum motibus occupantur. Sed hæc et- iam omnia mille $catent erroribus. Denique omnem fere $uam de $i- deribus cogno$cendis $cientiam, in [0079]DE REG. CHINÆ. eam, quæ à no$tris ludiciaria e$t ap- pellata, referunt, arbitrati, quæcun- que in hoc elementari orbe fiunt, ab $ideribus dependere. In his ta- men Mathematicis di$ciplinis, ali- quid ab Saracenis, qui ab Occa$u venerant, accepere, $ed nihil illi de- mon$traionum auctoritate, con- firmant, $ed $olum tabulas qua$- dam reliquerunt, ad quarum nor- mam fa$tos $uos, Eclip$es utriu$q; planetæ, & omnium motus revo- cantur.

Auctor illius familiæ quæ hodie rerum potitur vetuit, ne qui$quam hæc A$trologiæ judiciariæ præce- pta edi$cat præter eos, qui $unt hæ- reditario jure in eam rem de$igna- ti; veritus ne ex hac $iderum noti- tia, qui eam $it con$ecutus, res no- vas in regno moliendi facultatem accipiat, & opportunitatem con- $equatur. Qui tamen hodie regnat, varios magno cen$u Mathemati- cos alit, eo$q; vel intra palatii fines [0080]NIC. TRIGAVT. Eunuchos, vel extra regios Magi- $tratus, quorum duo $unt hodie, in Pequinen$i regia, tribunalia; alte- rum Sinatum, qui à $uis acceptam fa$tos eclip$e$que $ubducendi ra- tionem profitentur; alterum Sara- cenorum, quod eadem ad impor- tatam ab Occa$u di$ciplinam re- vocat, ac utriu$que deinde tribu- nalis judicium inter $e conferunt, & alterum ab altero adjuvatur. Utriq; etiam in modico colle areã ad contemplanda $idera habent, in quo Mathematicas machinas inu- $itatæ magnitudinis fu$ili ære con- $truxerunt, quæ antiquitatem ali- quam præ $e ferunt. In eo colle $emper unus aliquis Collegarum, nocturnis horis excubat, $i quid forte cœlum inu$itata $iderum, vel alicujus Cometæ novitate porten- dat, quod $i contigerit, die in$e- quenti, mi$$o ad Regem libello admonent, ac $imul exponunt, qu\,e $ini$tri, quæ læti omnis $ignificatio [0081]DE REG. CHINAE. videatur. Nanquinen$ium Mathe- maticorum area, in edito colle in- tra urbem eminet, & Mathemati- corum in$trumentorum moles, Pequinen$ium $uperat elegantiam, quia eo tempore in ea urbe Reges commorabantur.

Pequinen$ium A$trologorum jus e$t, in $olis ac lunæ defectioni- bus, toto regno, prædicendis, & lege lata, Magi$tratus $imulachro- rumque Mini$tri, ubique jubentur certum in locum cogi, officiorum $uorum cultu in$ignes, & planetæ laboranti $ubvenire, quod æreis cymbalis ad numerum pul$atis, & $æpe flexis poplitibus $e facere ar- bitrantur, toto eo tempore, quo planetas illos deficiendo laborare credunt. Audio vereri eos, ne à $erpente, ne$cio quo, per id tem- pus $orbeantur.

Artis medicæ præcepta non pa- rum à no$tratibus di$crepant; ve- rũ non aliter ac no$tri venæ pul$um [0082]NIC. TRIGAVT. explorant. Et $ane $unt in meden- do non infelices. Pharmacis porro utuntur $implicibus, herbis, radici- bus, aliisque huju$modi. Itaque ars tota Sinen$is medica herbariæ fere no$tr\,e præceptis continetur. Hujus artis nullus e$t publicus ludus, $ed qui$que privatim à quolibet Magi- $tro ruditur. In utraque regia, arti medicæ gradus prævio examine conceduntur, $ed ita qua$i per tran- $ennam nulloque delectu, nihil ut amplius auctoritatis opinioni$ve con$equatur, qui eo gradu in$igni- tur, quam qui eo caruerit, ex eo quod nemini ægris mederi inter- dicitur, $ive peritus artis medicæ fuerit, $ive imperitus. Deniq; hoc omnibus exploratum e$t, nemi- nem vel Mathematicis, vel Medi- cis præceptionibus in$udare, qui quidem in Ethica eminere $e po$$e $peraverit. Atque ita nemo fere iis dat operam, ni$i quem vel rei fa- miliaris, vel ingenii tenuitas, à [0083]DE REG. CHINÆ. $ublimioribus di$ciplinis deterrue- rit, unde fit ut vix ullo $int in pre- tio, nam honos alit artes, omnesq; accenduntur ad $tudia gloriâ, vel $pe præmiorum.

Id è contra in Ethica $cientia vi- dere licet, ad cujus celebriores gra- dus qui$quis evehitur, næille Sini- cæ felicitatis apicem $ibi videtur con$ecutus. De his fu$ius paulo a- gendum mihi cen$eo, non enim id lectori minus jucundum fore arbi- tror, quam novum. Sinen$ium ille quem dixi Philo$ophorum Prin- ceps Confutius, quatuor antiquo- rum Philo$ophorum volumina cõ- cinnavit, ip$eq; quintum $uo marte con$crip$it. hoslibros quinque do- ctrinas appellavit. In his Ethica be- ne vivendi & Reipublicæ gerendæ præcepta, veterumque exempla, ritus, ac $acrificia, quin & varia ve- terum poëmata, aliaque huju$mo- di continentur. Præter hæc quinq; volumina à duobus tribu$ve Phi- [0084]NIC. TRIGAVT. lo$ophis, Confutio $cilicer, eju$què di$cipulis, in unum volumen reda- cta $unt varia nullo ordine præce- pta $imilia, $ententiæ de moribus è recta ratione in$tituendis, $e pri- mum ip$o, inde familia, denique regno ad virtutem componendo. Id volumen, quia libris quatuor continetur, _Tetrabiblion_ appella- runt. Hi novem libri $unt biblio- thecatum Sinen$ium antiqui$$imi, & è quibus prope reliqui prodie- runt, hieroglyphicos item maxi- mam partem continent characte- res: & $ane Philo$ophiæ moralis præcepta non parum Reipublicæ profutura præ$cribunt. Itaque lex ab antiqui$$imis Regibus lata e$t, multorum $æculorum u$u confir- mata, ut qui literatus apud Sinas & e$$e & haberi velit, ex his libris $uæ doctrinæ fundamenta habeat ne- ce$$e $it, in quibus non $atis e$t genuinum textus $en$um a$$e- quantur, $ed etiam, quod diffici- [0085]DE REG. CHINAE. lius, ut $ubito de $ingulis po$$int $ententiis apte $cribere, ideo $in- gulis Tetrabiblion illud, de quo $upra, edi$cendum, ut id præ$tare po$$int.

Nullus porro ludus e$t aut aca- demia publica (quod de no$tris Scriptoribus aliqui a$$eruere) cujus Magi$tri hos $ibi libros $u$ceperint exponendos, $ed qui$que Præce- ptorem $ibi pro arbitratu deligit, à quo domi $uæ $uoque $umptu in- $truatur. Horum porro dome$ti- corum Ludimagi$trorum ingens e$t multitudo, tum quod ab uno plures, characterum Sinen$ium vi- tio, vix po$$int erudiri, tum maxi- me quod in more po$itum $it, ut dixi, quemque domi $uæ filiorum duntaxat ludum aperire, tamet$i unus alterve numeretur; ideo cre- do, ne aliorum commercio à $tu- dendi contentione avertantur.

In hac $cientia tres literarum gradus iis, qui ex eorum numero [0086]NIC. TRIGAVT. examinandos $e$e præbent, aptiq; fuerint judicati, conferuntur. Id porro examen in $ola fere $criptio- ne con$i$tit. Primus literatorum gradus confertur in $ingulis urbi- bus, eo in loco, qui ludus appel- latur. Eum confert in$ignis aliquis literatus ab Rege ip$o in eum fi- nem nominatus. Is ex officio _Tihio_, gradus vero ip$e _Sieucai_ dicitur, & Baccalaureatum no$tratem repræ- $entat. Tihio igitur omnes $uæ provinci{ae} urbes peragrat, eum gra- dum collaturus, cui triplex exam\~e præmittitur. Ubi Cancellarius ille, ut no$tro more loquar, advenit, quotquot ex ea urbe ejusque fini- bus ad illum gradum ad$pirant, re- pente concurrunt, $eque examini $ubjiciunt. Primum in$tituitur à Ludimagi$tris illis, qui Baccalau- reis, cum gradum a$$ecuti $unt, præ$unt, dum ulteriorem adipi$- cantur. In hoc examen admittitur quilibet, & $æpe contingit, ut qua- [0087]DE REG. CHINÆ. tuor quinqueve millia ex una urbe numerentur. Hi Ludimagi$tri $ti- pendio regio aluntur in hunc fi- nem. Hi deinde ad quatuor urbis præfectos (qui omnes $unt literati, alius enim nemo Rempublicam attingit) à Ludimagi$tris remittun- tur, qui denuo examinatos Cancel- lario præ$entant, $ed ex univer$o numero non amplius ducentos, quos ex meliori $criptione digni$$i- mos judicaverint. Cancellarii ter- tium e$t examen, & omnino reli- quis au$terius, nam è ducentis vi- ginti trigintave, non plures, pro regionis magnitudine, quos eo- dem examine digni$$imos invene- rit, Baccalaureos appellat, & præ- teritorum annorum Baccalaureis aggregat, qui omnes non infimam urbis partem dignitate repræ$en- tant; nam ab omnibus coluntur $pe futuræ, ad quam accedunt, di- gnitatis. Talarem, pileum, & o- creas dignitatis in$igne peculiare [0088]NIC. TRIGAVT. duunt, eoque cultu alium ni$i Bac- calaureum prodire e$t nefas. In Magi$tratuum congre$$ibus hono- ratius a$$ident, & graviores urba- nitatis ritus iis exhibent, quibus vulgo uti non licet. Multis quoque immunitatibus gaudent, & præter Cancellarium $uo$q; illos IV Ludi- magi$tros nemini fere $ub$unt, nec facile cæteri Magi$tratus de illo- rum cau$is delicti$ve judicant.

Cancellarii munus non $olum in novos $e Baccalaureos extendit, $ed antiquiores etiam $uperiorum annorum illo gradu in$ignitos, in- cudi reddit, & quid vel profecerint, vel defecerint, $evera trutina ex- plorat. Ergo pro $criptionis boni- tate quinque ordines in$tituit. Iis qui primo cen$entur, præmio, po- te$tatem facit munia quædam pu- blica, $ed non maxima, $ine $upe- riore gradu gerendi; in $ecunda cla$$e recen$itos, præmio quoque, $ed inferiore donat. Tertios nec [0089]DE REG. CHINAE. præmio, $ed nec pœna dignos cen- $et. Quarti publice vapulant, $o- cordiæ pœnam luentes. Po$tremi tandem Baccalaureatus in$ignibus exuuntur, & in vulgi ordinem re- jiciuntur. Id faciunt, ne po$tquam in Baccalaureos recen$iti fuerint, in otio delite$cant, & quæ didice- rint, oblivioni tradant.

Alter autem Sinen$ium literato- rum gradus _Kiugin_ appellatur, & cum no$trorum Licentiatorum or- dine comparatur. Is non ni$i tertio quoque anno in Provinciæ metro- poli $ub octavam lunam, majori etiam maje$tate confertur. Sed non iis omnibus, qui eo digni cen$en- tur, $ed qui inter illos cerro nume- ro digni$$imi, pro Provinciarum dignitate ac celebritate plurespau- ciore$ve. Nam in utraque Regia, Pequinen$i $cilicet atque Nanqui- nen$i, quinquaginta $upra centum ex omni Baccalaureorvm numero Licentiati renunciantur; in Ce- [0090]NIC. TRIGAVT. quiana, Quiam Sinen$i, atque Fu- quiana quinque $upra nonaginta, in reliquis pro literatorum nume- ro ac Provinciæ dignitate aliquan- to pauciores.

In hoc examen $oli Baccalaurei, nec tamen omnes, admittuntur, $ed è $ingulis Provinciæ urbibus aut ludis, ut jam dixi, ab Cancella- rio illo Baccalaureorum minimum triginta, $ummum quadraginta ex omni numero ad $criptionem ex- cu$$i, $eliguntur. Et tamen hac ra- tione in provinciis celebrioribus $æpe numerus eorum, qui ad Li- centiatorum ordinem ad$pirant, ad quatuor millia excre$cit. Igitur anno illo, qui Licentiatis initiandis tertius qui$que recurrit, qualis ex- empli cau$a fuit annus Domini 1609, & proxime recurret 1612. paucis ante octavam lunam diebus, quæ $æpe in Septembrem men$em incidit, Magi$tratus Pequinen$es $electi$$imos ex univer$o Regno [0091]DE REG. CHINAE. Philo$ophos ad centum Regi offe- runt, dato libello, ut ex iis triginta in $ingulas nempe Provincias bi- nos, nominet, qui huic Licentia- torum di$cu$$ioni præ$int. Eorum porro alterum è regio Collegio, quod _Hanlinyuen_ vocant, e$$e ne- ce$$e e$t, cujus Collegæ toto re- gno celeberrimi e$$e perhibentur. Eos vero Rex omnino non nomi- nat ni$i $ub idem temporis pun- ctum, quo citati$$imo itinere in de$ignatam provinciam poterunt pervenire, adhibitis quoque per- multis excubitoribus, ne quem ex ea provincia ulla ex cau$a prius al- loquantur, quam Licentiati $int renunciati. Ex eadem quoq; pro- vincia, ab Magi$tratibus Philo$o- phi celebriores evocantur, à quibus Regii illi examinatores duo, in hoc examine primaque $criptionum du$cu$$ione, cum fide adjuventur.

In qualibet porro metropoli, palatium ingens pro hoc examine [0092]NIC. TRIGAVT. duntaxat extructum cernitur, al- ti$$imis muris cinctum. In eo do- miciliorum $tationes permultæ, & ab omni tumultu $emotæ, in qui- bus examinatores, quos dixi, dum $criptiones di$cutiunt, commoran- tur. Præter has, in medio palatio $unt cellulæ $upra quater mille, qu\,e pr\,eter exiguam men$am & $cabel- lum, & unum hominem capere ultra nihil po$$unt. Ex his cellulis nemo cum vicino colloqui, $ed nec videre quenquam pote$t.

Ubi examinatores & Urbani & Regii, quos dixi, in metropolim advenerunt, prius in eo palatio, in $ua qui$que $tatione includuntur, quam cum ullo colloqui po$$int, imo à mutuis inter $e colloquiis excluduntur, toto eo tempore, quo in $criptionum di$cu$$ione labora- tur. Quin etiam id temporis no- cturnæ diurnæque multorum mi- litum & Magi$tratuum excubiæ, explorant & arcent omne literarũ [0093]DE REG. CHINÆ. ac $ermonum commercium eorũ qui intra palatii fines degunt, cum iis, qui extra eos commorantur.

In hoc porro examen tres & ii- dem ubique dies toto regno depu- tantur, nonus nempe, 12 ac 15 octavæ lunæ dies. Et ab illuce- $cente aurora in primam noctem tempus $criptioni conceditur, ja- nuis $tudio$e occlu$is. Scribentibus porro levis refectio pridie compa- rata $umptu publico præbetur. Cũ in palatii fines Baccalaurei admit- tuntur, $everi$$ime explorantur, $ecum aliquem librum aut $criptio- nem deferant nec ne. Et $olum $i- nuntur penicillos aliquot quibus ad $cribendum utuntur, & $cripto- riam laminam, de qua $upra, atra- mentum, chartamque deferre. Eo- rum porro ve$tes, penicilli, laminæ $criptoriæ, ne quid per fraud\~e con- tineant, explorantur. Si fraus aliqua deprehen$a fuerit, nõ excluduntur $olũ, $ed etiã acerrime puniuntur.

[0094]NIC. TRIGAVT.

Po$teaquam in palatium admi$- $i Baccalaurei, & fores clau$æ, & publicis $igillis obfirmatæ, duo illi ab regia examinis præ$ides, tres è Tetrabiblio illo $ententias in pub- licum exponunt $uo arbitratu $ele- ctas, quas $inguli totidem $criptio- num $ibi thema proponunt; è qua- libet item quinque illarum doctri- narum quaternas $ententias, alia- rum totidem $criptionum thema proponunt. Easque $ibi qui$que deligit, quæ ex ea, quam profitetur doctrina, eruuntur. Septem has $criptiones oportet e$$e non ver- borum $olum luminibus, $ed $en- tentiarum quoq; pondere graves, ob$ervatis accurate Sinen$is facun- diæ præceptionibus; nec ullam $criptionem oportet quingentos numero characteres $uperare, quo- rum $inguli $ingulas dictiones no- $tras exæquant.

Die altero, qui biduum ad exa- minandorum quietem con$equi- [0095]DE REG. CHINÆ. tur, eundem in modum reclu$is, tria proponuntur, quæ olim ex ve- terum Annalibus eruta contigere, vel alia quædam, quæ impo$terum poterunt evenire, ternis $inguli $criptionibus $ententiam $uam di- cunt, aut Regem dato libello mo- nent, quid eo in ca$u faciendum è Regni bono videretur.

Tertio $imiliter die tres iis lites, ex iis proponuntur, qu\,e in gerendis Reipublicæ muneribus di$cernen- dæ exigi po$$unt, ternis itidem $criptionibus $inguli $ententiam $uam explicant, quam in ea lite di- judicanda ferrent.

Acceptis in hunc modum $uo $ingulis die $criptionum argumen- tis, & ad memoriam tran$criptis, Baccalaurei in de$ignatam $ibi ab iis, quorum intere$t, cellulam ad $cribendum ingrediuntur, & ma- gno ubique $ilentio à $ingulis $cri- bitur. Scriptiones $ingulorum in libello in eum finem parato, à $in- [0096]NIC. TRIGAVT. gulis tran$cribuntur, ad$cripto $uo, parentis, avi, & abavi ad finem $cri- ptionum nominibus, & libellum ita obfirmant, ut nonni$i à deputa- tis po$$it aperiti. Id cum $inguli $ingulis libellis fecerunt, eos depu- tatis offerunt: illi, prius in exami- natorum quam manus veniant, li- brariorum, qui jam parati ad$unt, manu tran$cribuntur: ac ne fraus e$$e po$$it, rubeo colore exempla pinguntur, ip$a porro autographa atramento de$cripta erant. Tran- $cripta hæc non autographa, $ine auctorum nominibus examinato- ribus di$cutienda traduntur; ip$a vero autographa, num eris $ignata, quæ tran$umptis re$pondent, inte- rim a$$ervantur. Id fit, ne qui di$- cutiunt $criptiones, auctorum no- mina, vel ip$am pingendirationem interno$cant.

Priores illi ex urbanis Magi$trati- bus $electi examinatores, $criptio- nes omnes excutiunt, & pe$$imam [0097]DE REG. CHINÆ. quamque ita rejiciunt, ut regiis examinatoribus duplum offerant ejus numeri, ad quem excre$cere Licentiatorum numerus pote$t. Ita $i centum & quinquaginta renun- ciari oportebit, $criptiones trecen- t\,e $eponuntur, & ad Regiorum ex- aminatorum $tationem po$tremo $crutinio excutiendæ tran$mittun- tur; è quibus optimas qua$que, quantum pro numero Licentiato- rum $atis, $egregant. Ex eo inde numero primas, $ecundas, & tertias deligunt, & in ordinem accurate componunt. His peractis, omnes $i- mul examinatores, tran$umpta cũ autographis, appo$itis numeris, a- gnita conferũt, & auctoris in auto- grapho nomen legunt. H\,ec nomi- na cubitalibus literis de$cripta, in ingenti tabula exponũt, octava fe- re luna exeunte, magno Magi$tra- tuum concur$u, applau$uq; eorum, qui Licentiatos renũciatos vel $an- guine, vel nece$$itudine cõtingunt.

[0098]NIC. TRIGAVT.

Hic porro gradus priore longe $uperior ac celebrior, alii$que no- bilioribus gaudet immunitatibus, & peculiari dignitatis ornatu. Imo $i ad $upremum gradum ad$piran- di deponunt cupiditatem, non in- fimorum in Republica munerum capaces exi$tunt.

Hoc actu ad exitum in hunc mo- dum perducto, Regii examinis Præ$ides, librum evulgant, quo to- tius examinis $ucce$$us, Licentia- torum nomina, & in$igniores de qualibet propo$ita materia $cripti- ones hac ratione in regnum uni- ver$um immittuntur. Sed maxime illius $criptiones typis illis excu- duntur, qui primum inter Licentia- tos nomen e$t $ortitus. Is Sinice _Quiayuen_ appellatur. Hic porro liber eleganti inprimis charactere excuditur, totoque regno $pargi- tur, eju$que aliquot exemplaria Regi offeruntur, & reliquis pala- tinis.

[0099]DE REG. CHINÆ.

In hoc examen minime admit- tuntur, qui $unt alterius provinciæ Baccalaurei. Solum in utraque Re- gia pauci ex aliis provinciis ex pe- culiari privilegio, quod in ludum Regium, cujus collegæ $unt, ad$citi $int, po$tquam Baccalaureatum obtinuerunt, in id Collegium, per$oluto Cameræ regiæ certo au- reorum numero, ad$ci$cuntur.

Tertius apud Sinas literatorum ordo _Cin$u_ appellatur, & Docto- ratum no$tratem plane repræ$en- tat. Hic etiam tertio quoque anno confertur, $ed $olum in Regia Pe- quinen$i: & Doctorum initiando- rum annus $emper e$t is, qui Licen- tiatorum actum proxime in$equi- tur. Eum porro non ni$i ex uni- ver$o regno trecenti, con$equun- tur, tamet$i è $ingulis provinciis Licentiati, quoties aleam examinis $ubire voluerint, ip$o jure admit- tantur. In$tituitur hic actus $ecun- da luna ii$dem, quos $upra memo- [0100]NIC. TRIGAVT. ravimus diebus, forma quoque ea- dem, nullo plane di$crimine, ni$i quod pro ratione gradus atque di- gnitate cre$cit etiam in exploran- do diligentia, ne qua forte fraus favorve $ubrepat: ip$i quoque exa- minatores è gravi$$imis regni Ma- gi$tratibus, quos _Colaos_ vocant, de quibus infra, examinis Præ$ides nominantur.

Finito examine, renunciati$que Doctoribus, eo ip$o in palatio, in quo etiam Licentiatos renunciari mos e$t $imul omnes in palatio re- gio, coram præcipuis totius aulæ Magi$tratibus:quin etiam ip$e Rex olim aderat. Propo$ito themate, $criptionem componunt, cujus ju- dicio, Magi$tratuum, quos ip$i ge- $turi $unt, ordo renunciatur in tres cla$$es di$tributus. Hujus exami- nis magna e$t celebritas, quæ tota in brevi $criptiuncula con$i$tit. Qui primum in Doctorum examine lo- cum obtinuit, illius tertius locus [0101]DE REG. CHINAE. in hoc $ecundo examine extra a- leam ver$atur. Qui vero in hoc examine primas ac $ecundas obti- net, in$igni per totam vitam digni- tate in$ignitur, præterquam quod maxima quæque in Republica mu- nera gerit. Ea dignitas apti$$ime cum Ducis apud nos Marchioni$ve titulo con$erretur, $iea in po$teros hæreditario jure trans$erretur.

Hi mox Doctores propria ve$te, pileo, & ocreis, ac reliquis etiam Magi$tratuum in$ignibus gaudent, & ad publicos Magi$tratus opi- miores ac nobiliores evehuntur, eo $emper ordine, ut nu$quam Do- ctores ab Licentiatis $uperentur. Habentur quoque in Primorum regni numero, & reliquis Licentia- tis, quibus $ors non æque cecidit, $uis pridie Collegis, ita repente $u- periores exi$tunt, ut credi vix po$- $it: nam ubique potiores partes illis cedunt, & $pecio$ioribus eos titulis compellant.

[0102]NIC. TRIGAVT.

Hiautem Licentiati, quià Do- ctorum numero rejecti $unt, $i $p\~e Doctoratus impo$terum con$e- quendi depo$uerint, ad gerendam Rempublicam admittuntur, & li- cet infra Doctores, non tamen in- fimos vel in regia vel $oris gerunt Magi$tratus. Si fortunam denuo tentare placuerit, domum repe- tunt, $edulo $e $cribendo legendo- que exercent, toto in$equente tri- ennio, dum redeunte annorum cir- culo, in examinis arenam iterato de$cendant. Id quoties libuerit, tentare licet. Et evenit non raro, ut aleam decies $ubeant, repugnan- te$emper fortuna, qua $pe lactati, vitam ab$que munere publico uni- ver$am terunt, dum aut $ummi, aut nihil e$$e volunt.

Hujus quoque non $ecus atque inferioris ordinis renunciati $uc- ce$$us, $uo privatim volumine ab examinantibus excuditur, ad$cri- ptis, ut $upra, nominibus & in$igni- [0103]DE REG. CHINAE. ori quaque $criptione Præter hunc librum, alius etiam quotannis edi- tur, quo Doctorum omnium no- mina, patria, parentes, officia, & quo in loco ea gerant, de$cribun- tur. Ita qui annuum hoc volumen in$pexerit, $ciet quam qui$que di- gnitatem à primo Doctoratus an- noad obitum u$que, & ubi ge$$e- rit, quibus gradibus honorum vel a$cenderit, vel de$cenderit, quod apud Sinas pro cuju$que meritis e$t quotidianum.

Et e$t in hac graduum con$ecu- tione illud admiratione dignum, quam eju$dem anni Collegæ inter $e nece$$itudinem contrahãt. Nam non Licentiati minus quam Do- ctores, quibus fortuna ut faveret in eundem annum con$piravit, $e$e loco fratrum per univer$am vitam habent, $eq; mutuo & propinquos $uorum Collegarum in omnibus rebus adjuvant, unanimi $emper animorum con$en$ione. Cum ip$is [0104]NIC. TRIGAVT. quoq; examinatoribus etiã arctius vinculum nectunt, quale $olet inter parentes ac filios, vel di$cipulos ac magi$tros, debita $emper venera- tione; tamet$i $æpe cõtingat, ip$os di$cipulos altius magi$tro per $in- gulos honorum gradus a$cendere.

Hos etiam honorum gradus ii$- dem annis ac locis, ii$demque titu- lis, iis qui militiam profitentur, concedi mos e$t. Tempus $olum in $equentem lunam differri $olet. Verum ex eo quod apud Sinas ars militaris jacet, longe inferiore conferuntur apparatu. Etita pauci ad eos ad$pirant, ut omnino res mi$era videatur. Militare hoc exa- men triplex quoque e$t. In pri- mo, eque$tri cur$u incitati, $agittas novem expediunt: In $ecundo, to- tidem $agittas in eundem $copum pede $ixo collineant: Et qui ut mi- nimum quatuor $agittis ex equo, & duabus è $olo $copum attige- runt, in tertium examen admit- [0105]DE REG. CHIN Æ. tuntur. In quo de rebus militari- bus, propo$ita quæ$tione, jubentur $ctipto re$pondere. Judices deinde collato inter $e triplici hoc exami- ne, in unaquaque provincia, ex univer$o numero Licentiatos fere quin quaginta renunciant. Quo anno vero Pequini Doctores no- minantur, militares quoque ex omni Licentiatorum totius regni numero $electi, triplici etiam exa- mine prævio, omnino centum mi- litari Doctoratu in$igniuntur.

Doctores ex hoc collegio faci- lius quam Licentiati, non tamen $ine largitionibus, ad aliquam præ- fecturam militarem de$ignantur. Utrique, quam primum renun- ciantur, $ive ii de Philo$ophico $ive de militari $int Senatu, $upra ædiũ $uarum limen ad famili\,e commen- dationem, titulum in$cribunt li- teris cubitalibus, quo $ignificatur, quam qui$que dignitatem $it ad- eptus.

[0106]NIC. TRIGAVT.

Illud ad extremum prætereun- dum non e$t, omnium examinum arbitros ac Præ$ides, $ive de re mi- litari, $ive de Mathematicis di$ci- plinis, & arte medendi, & longe magis de rebus Ethicis di$cu$$io in- $tituatur, è Senatu Philo$ophico deligi, nec ullum vel Ducem, vel Mathematicum, vel Medicum illis adjungi; quod non parum Euro- pæis no$tris mirum, & forta$$e in- eptum videbitur. Tanta enim e$t eorum, qui Ethica di$ciplina præ- cellunt, apud Sinas opinio, ut om- nino videantur aptam de omni re po$$e ferre $ententiam, tamet$i ex- tra $uæ profe$$ionis limites longius evagetur.

CAP. VI. De Sinen$is Reipublic & admi- nistratione.

DE hoc argumento non plura attingam, quam quæ ad hujus commentarii finem omnino ne- [0107]DE REG. CHIN Æ. ce$$aria e$$e judicavero. Sienim id pro dignitate per$equi in animo e$$et, non ni$i quamplurimis capi- tibus, aut etiam libris res tota clau- deretur. Inprimis igitur in hoc re- gno ab omui temporum $erie, $ola ea gubernatio ad Rempublicam gerendam probata e$t, quæ in u- nius Imperio Monarchicam $u$ti- net maje$tatem. Ari$tocratiæ por- ro vel Democratiæ, vel alterius cu- ju$libet Policratiæ, vel ip$um no- men apud Sinas e$t inauditum. O- lim quidem $ub uno Monarcha nõ pauciores erant in$eriorum tituli, quam apud nos Ducum, Marchio- num, Comitum, atque cæterorum huju$modi. Verum ab annis proxi- me mille octingentis hi peculia- rium dominiorum tituli, pote$ta$- que e$t omnino $ublata.

Ac licet ab omni memoria, ci- viles tumultus bellaq; minime de- fuerint, $ive priu$quam hæc ratio mutaretur, $ive ex quo mutata e$t, [0108]NIC. TRIGAVT. tamet$i etiam hoc Imperium e$$et in varia regna minora divi$um, quod nunc in Iaponicis In$ulis e$$e audivimus; nunquam tamen prius ab externis populis legitur univer- $im e$$e $ubactum, quam anno no- $træ $alutis 1206. è Tartaria Dux ne$cio quis, regnorum domitor, in hocregnum $e$e cum exercitu vi- ctore immi$i$$et. Qui$quis is fue- rit, Tartarum appellabo. Is immi$- $o exercitu, brevi $ibi Sinas omnes $ubegit, & acceptam tanti regni tyrannidem ejus po$teri ad an- num u$que 1368 propagarunt. quo tempore cum jam Tartari imperii vires deficere cœpi$$ent, neque jam ultra Sinæ externum impe- rium & Barbarum ingenium fer- rent, variis in provinciis $ub diver- $is Ducibus jugum excu$$erunt.

Qui cæteros Duces, rebus præ- clare vel virtute, vel dolo ge$tis $u- peravit, fuit unus è familia _Ciu_, quem Sinæ po$tea _Humvu_, in$i- [0109]DE REG. CHIN Æ. gnem Ducem, aut armorum po- tius diluvium appellarunt. Is pel- lectis ad $e auxiliaribus aliorum quorundam $trenuorum Ducum copiis, brevi è gregario milite tan- tum viribus excrevit, ut non Tar- taros $olum, Regem, ac Duces im- perio exutos expulerit, $ed non minore fortuna reliquos etiam re- belles, toto regno $uperarit, & u- nus Sinen$e Imperium occuparit, quod etiam ejus po$teri in hanc u$que diem fœlici$$ime propaga- runt. Hinc $uæ Monarchiæ ma- gn\,e claritatis nomen, ut $upra dixi, _Tamin_ indiderunt.

Sinen$e porro Imperium à pa- rente in filios, vel ad propinquos regios, more no$tro, derivatur. Duo $olum tre$ve Reges antiqui$- $imi, regnum, morituri, non filiis, quos ad regendum ineptos judi- cabant, $ed aliis, tamet$i nullam haberent inter $e $anguinis nece$- $itudin\~e, commendarunt. Accidit [0110]NIC. TRIGAVT. quoque non $emel, ut is qui impo- tentius imperitabat, ab impatiente jugi populo, fa$cibus exueretur, & in ejus locum eum qui viribus, ac virtute, populique gratia emine- ret, $ubrogarent, ac pro legitimo deinceps Rege venerarentur. Hoc vero in laude apud Sinas ponen- dum, quod complures hone$tam potius mortem eligere optant, quam in intru$i Principis verba cõ- jurare. Etenim apud Sinen$es Phi- lo$ophos celebre dictum: _Matro-_ _na ca$ta duos ne$cit maritos; nec fi-_ _delis cliens duos dominos_.

In hoc Imperio nullæ $unt leges antiquæ, quales apud nos duode- cim Tabularum, juri$que Cæ$arei, quibus perpetuo Re$publica gu- bernetur. Sed qui primus è familia quapiam regnum capit, is novas pro arbitratu leges condit, quas ex eadem familia po$teri ob$ervare coguntur, nec facile immutare permittuntur. Quapropter leges [0111]DE REG. CHIN AE. illæ, quæ hodie ab Sinis ob$ervan- tur, nõ $unt Humvuo antiquiores. Omnes ille aut condidit, aut à ve- teribus acceptas confirmavit, eum fibi maxime $copum præfigens, qua ratione regno pacem, $ibi ac po$teris Imperium quam diuti$$i- me propagaret.

Ex eo quod hujus regni fines ita longe lateque proferantur, & ex ignoratione tran$marini orbis, ar- bitrantur Sinæ Reem $uum orbi univer$o imperare, ideoq; $pecio$o illum nomine cœli $ilium _Thiencu_ dicunt, & hodie, ut olim $emper, appellant. Quia porro cœlum ip$i pro $upremo Numine colunt, idem e$t cœli ac Dei filium nominare. Vulgo tamen non hoc nomine, $ed _Hoamti_ appellatur, hoc e$t, $u- premus Imperator aut Monarcha. Cæteri vero Reges longe inferio- re titulo ab Sinis _Guam_ appellan- tur.

Humvus ille, quem dixi, non [0112]NIC. TRIGAVT. virtute $olum bellica, $ed ingenio quoque & $olertia, in$ignis fui$$e perhibetur. Id per$uad ent $tatuta lege$que complures, quibus Rem- publicam Sinen$em $tabilivit. Ex iis nobiliora quædam $eligam, me- mor $emper in$titutæ brevitatis. Quod (ut ex Annalium $erie con- $tat) omnes familiæ Regiæ, pro- pinquorum regiorum, vel regni procerum factionibus imperio ex- ciderunt, propterea quod regni habenas magnam partem mode- rarentur, $tatuit, ne qui$quam è re- gio $anguine publicum deinceps munus attingeret, $ive illud urba- num e$$et, $ive militare. Illis porro Ducibus, quorum auxilio regnum à Tartarorum Tyrannide libera- rat, eorum que po$teris, militares, hæreditario jure, attribuit præfe- cturas. Ne vero regium genus ab omni publico munere $e rejectum ferret impotentius, Regum filios, titulo _Guam_, id e$t, Regulorum [0113]DE REG. CHIN AE. appellatione in$ignivit, annuo$que cen$us ampli$$imos a$$ignavit. Sed eos non in pr\,ediis agri$ve, ne clien- tes obtinerent, $ed in annuo $tipen- dio, quod ex ærario regio ab Ma- gi$tratibus penderetur, collocavit. Voluit etiam ut eos Magi$tratus pro Regulis omnes venerarentur, $ed nemo illis $ubderetur. Regu- lorum deinceps filios ac nepotes variis titulis ita hone$tavit, ut pau- latim decre$cer\~et cum annuo cen- $u, prout à regio trunco longius per ætatum gradus de$cendi$$ent. Cum vero ad certas ætates perve- ni$$ent, non amplius iis ex ærario publico præberetur, quam quan- tum ad vitam commode tuendam, $ine ullo vel opi$icio vel negotia- tione, e$$et $atis. Providit etiam ut Regii $anguinis puellæ pro digni- tate ac Regii trunci propinquita- te, collocarentur, & $pecio$is plus minu$ve titulis, optimoque cen$u cundem in modum dotarentur.

[0114]NIC. TRIGAVT.

Sociis porro Ducibus, regnique liberatoribus, annuos cen$us libe- rali$$ime, & honorum titulos $pe- cio$i$$ime impertivit, militares item Præfecturas, alia$que immu- nitates largitus e$t, $ed Urbanis Magi$tratibus non $ecus fere ac re- liqui $ubduntur. Ex iis immunita- tibus una e$t primogenitorum, a- pud no$trates inaudita. In lamina ferrea ad in$tar pateræ ex$culpta vi$untur præclara illa facinora, quæ à familiæ capite $ub Humvuo Re- ge ad regni liberationem patrata $unt. In horum gratiam, delicti cu- ju$libet impunitatem, etiam mor- te plectendi, impetrabit etiam ter- tio, $i eam laminam Regi obtule- rit; qua vi$a Rex quoties condo- nat, in ea cælari jubet indicium quoddam, ex quo intelligatur, quoties ea lamina veniam impe- trarit. Id porro intelligendum e$t, excepto perduellione, ejus enim convicti, omni mox dignitate ip$i [0115]DE RRG. CHIN AE. totaque po$teritas in perpetuum exuuntur. Ejus generis honores & cen$us, cum ea quam dixi tempo- ris imminutione, generi Regii ac $oceri obtinent, & alii etiam non- nulli, qui de Sinen$i Republica Re- giove $tatu in$igni facinore bene- meriti fui$$e reperiuntur-

Ad regendam porro Rempub- licam, totiu$que Regni guberna- cula, $oli Doctores aut Licentiati in examinibus renunciati ad$ci$cun- tur, nec eam ad rem ip$i gratia vel Magi$tratuum vel ip$ius etiam Re- gis indigent, omnia enim Reipub- licæ munera ab explorata cuju$q; $cientia, virtute, prudentia, $oler- tiaque dependent, $ive nunc pri- mum gerere incipiant, $ive jam alios ge$$erint Magi$tratus. Id por- ro Humvui leges ita præcipiunt, & magnam partem ob$ervantur, ex- cepto eo, quod humana malitia à Gentilibus minime religio$is quo- tidie contra jura lege$q; peccatur.

[0116]NIC. TRIGAVT.

Magi$tratus omnes, $ive Philo- $ophici, $ive militaris fuerint Sena- tus, Sinen$i lingua _Zuonfu_ (Præ$i- des dixeris) appellantur. Sed ho- noris iidem non officii cau$a _La-_ _vye_, vel _Lautie_ nuncupantur. Id Dominum ac Parentem $onat. Lu- $itani Magi$tratus illos, à mandãdo forta$$e, _Mandarinos_ vocant, quo nomine jam etiam apud Europ\,eos Sinici Magi$tratus intelliguntur.

Et$i dixeram initio, Monar- chicam e$$e hujus regni admini- ftrandi rationem, tamen è dictis facile con$tat, & è dicendis con- $tabit, Ari$tocratiæ non parum ad- mi$ceri. Quanquam enim omne, quod à Magi$tratibus $tatuitur, ne- ce$$e $it, ab Rege libellis ei datis confirmari; nihil tamen ulla in re decernit prius, quam à Magi$trati- bus ante $olicitetur aut moneatur. Si porro privatus qui$piam Regi li- bellum obtulerit (quod ideo pauci faciunt, quia omnes ab certo Ma- [0117]DE REG. CHIN AE. gi$tratu excuti prius & approbari nece$$e e$t, quam ad Regem tran$- mittantur) $i Rex annuere $e velle præ $e ferat prima conce$$ione, ita fere $ub$cribit; _Excutiat bunc li-_ _bellum tribunal, cujus interest, me-_ _que moneat quod faciendum vi-_ _deatur._ Indubitatum illud omnino haberi debet, quod ego $tudio$e exploravi, ip$i Regi omnino non licere cuiquam pecuniarium mu- nus largiri, aut Magi$tratum con- ferre, aut augere, ni$i ab aliquo Magi$tratuũ fuerit rogatus. Id por- ro non ita intelligendũ, qua$i Rex privata authoritate iis, qui intra pa- latii fines commorantur, munera largiri nõ po$$it; facit enim id fre- quenter ex antiqua con$uetudine, ac velut lege, qua cuique licet è $umptu dome$tico amicos coho- ne$tare, $ed id inter beneficia pub- lica minime ponitur. Siquidem Re- gis hæc dona, non è publico, $ed ex privato cen$u fiunt.

[0118]NIC. TRIGAVT.

Vectigalium redditus, atq; tri- butorum, qui $ine dubio centum quinquaginta milliones (ut vulgus vocat) excedunt in $ingulos annos, non in palatii ærarium inferuntur, nec eos Regi expendere $uo arbi- tratu licet, $ed omnia, $ive argen- tum, gentis monera, $ive oriza e- ju$dem commeatus, in æraria & horrea publica toto regno conge- runtur. Ex iis Regis conjugum, fi- liorumque $umptus, nec non Re- giorum propinquorum, & eunu- chorum, & univer$i famulatus re- gii, $uppeditantur, regio $emper $plendore, & copia, nihil tamen plus minu$ve quam legibus præ- $cribitur. Inde Magi$tratuum mi- litumque $tipendia, & cæterorum toto regno curialium mini$trorum $olvuntur, quæ $umma major e$t, quam no$trates $ibi per$uadere po$- $int: hinc etiam ædificia publica, Regis palatium & Regiorum pro- pinquorum, Urbium muri, arcium [0119]DE REG. CHIN Æ. propugnacula, bellicus denique o- mnis apparatus in$tauratur, nec in hac regni amplitudine un quã dee$t quod erigas aut in$taures. Et, quod incredibilius videtur, annis quibu$- dam contingere $olet, ut ne hæc quidem tam ingens vectigalium $umma $umptũ exæquet, $ed nova etiam tributa imponi nece$$e $it.

Verum ad Magi$tratuum ordi- nes privatim de$cendamus, quo- rum in univer$um duo e$$e genera reperio. Alterum e$t eorum, qui non $olum in Regia Magi$tratus aulicos gerunt, $ed ex ea velut ex $pecula regnum moderantur uni- ver$um. Alterum e$t Provincialium Magi$tratuum, qui fingulas vel provincias, vel urbes gubernant. Utriu$que ordinis quinque aut $ex volumina ju$tæ magnitudinis, toto regno venalia extant, & in urbe re- gia Pequinen$i bis men$ibus $ingu- lis recuduntur, quod ex eorum ra- tione typographica perfacile e$t. [0120]NIC. TRIGAVT. In his voluminibus aliud legitur nihil, præter nomina, patriam, & gradum eorum, qui toto regno id temporis Magi$tratus gerunt. To- ties porro recudi omnino nece$$e e$t, nam in tanta eorum multitu- dine, quotidianæ $unt vices, nam alios mori, alios privari, alios de- mitti ad inferiora munera, aliorum deniq; parentes diem $uum obire cõtingit; ex quo po$tremo ca$u fit, ut ad luctum trienn\~e, domum ne- ce$$ario, abdicato quolibet extem- plo Magi$tratu, revertantur, de quo infra $uo loco. Et ad eorum qui de- $unt loca $upplenda, nunquam non in Regia Pequin en$i permulti for- tunam præ$tolantur. Ex hac tanta multitudine, $olum eos Magi$tra- tus attingam, quos ad in$equen- tium librorum intelligentiam ne- ce$$arios e$$e judicabo. Militarem porro Senatum univer$um $ilentio involuam, ne præ$criptos in$titutæ brevitatis fines excedam.

[0121]DE REG. CHIN Æ.

Dicam primum de Curialibus, deinde de Provincialibus officiis. Curialia ergo tribunalia primaria $ex numerantur. Primum _Li-pu_ vocant, _pu_ enim Sinis idem e$t ac tribunal, _Li-pu_ Magi$tratuum tri- bunal. Id $upra cætera tribunalia eminet, ex eo quod ejus inter$it, omnes omnino totius regni Philo- $ophici ordinis Magi$tratus, qui po- tiores habentur, nominare. Quæ nominatio prima $criptionum prę- $tantia, cujus judiciũ e$t penes hoc tribunal, definitur. Et ab humilio- ribus omnes officiis initiũ $umen- tes, ad unum omnes paulatim per præ$criptos legibus honorum gra- dus a$cendunt, $i quidem in inferio- ribus virtutis ac ju$titiæ $pecimen dederint: contra $i fecerint, vel ad humiliores Magi$tratus abjiciun- tur, vel omnino privantur. Cer- tum enim e$t, eum qui literarum gradus obtinuit, ad ip$am u$- que $enectuteιn continuo a$cen$u [0122]NIC. TRIGAVT. ad $umma quæque ad$pirare, neq; unquam ni$i $ua culpa rejici à re- genda Republica. Porro $i eum rejici omnino ex culpa contigerit, una cum Magi$tratu $pem quoque ad Rempublicam regendam re- deundi deponit.

Alterum tribunal _Hopu_ vocant, quod apud nos Ærarii aut Quæ- $turæ nuncupatur. Hujus intere$t regia vectigalia exigere, $tipendia per$olvere, $umptus publicos face- re, aliaque huju$modi.

Tertium _Lypu_ vocant, nos _Bi-_ _tuum tribunal_ po$$umus appella- re. Ab hoc $acrificia publica, fana, fanorumque Sacerdotes, Regia conjugia, Ludiliterarii, examina, utrite & ex ordine fiant, publice fe$tivi dies, gratulationes certis temporibus & eventis communes, Regi exhibendæ, tituli benemeri- tis deferendi, Medici, Mathema- ticorum Collegia, Legationes ex- cipiend\,e, remittendæ, earum ritus, [0123]DE REG. CHIN Æ. munera, literæque curantur. Indi- gnum enim Rex arbitratur $ua maje$tate, per $e ip$um literas cui- piam $cribere, vel intra vel extra regni fines.

Quartum tribunal _Pimpu_, id e$t, militare vocant. Huic omnes mi- litares præfecturæ $ub$unt; nam & auferuntur ignavis, & $trenuis con- feruntur, & pro facinorum magni- tudine, dignitatis ab eo datur in- crementum. Hujus etiam intere$t, rei militaris examina curare, gra- du$que conferre.

Quintum _Cumpu_ vocant, nos ædificiorum publicotum tribunal po$$umus appellare. Hujus munus e$t, huju$modi moles delineare, palatia $cilicet, vel Regis, vel Re- giorum propinquorum, aut Ma- gi$tratuum; navigia quoque con- fici curat, quæ in u$us publicos, aut cla$$es nece$$aria $unt; pon- tes item, Vrbiumque muros fa- cit ac reficit, omnem denique [0124]NIC. TRIGAVT. alium curat apparatum.

Sextum porro, quod à repeten- dis criminum pœnis _Himpu_ vo- cant, de criminibus inquirit ac ju- dicat. Publicæ quoque toto re- gno cu$todiæ huic tribunali $ub- duntur.

Omnia totius regni negotia ab his tribunalibus pendent. Quapro- pter in unaquaque provincia, & ci- vitate $ibi $ubjectos habent Magi- $tratus atque Notarios, à quibus de $ingulis magna fide admonentur; atque ita non parum tanta nego- tiorum mole di$tinentur; $ed mul- titudo, Collegiorumque illorum ordo levius hoc onus facit. Nam inprimis unus e$t totius tribunalis Præ$es, quem _Ciam ciu_ vocant. Is A$$e$$ores habet duos, à dextris al- terum, alterum à $ini$tris; hi _Cilam_ appellantur. Horum trium digni- tas in urbe regia, regnoque uni- ver$o inter $upremas numeratur. Secundum hos tribunal quodlibet [0125]DE REG. CHIN AE. in varia ejus officia di$tribuitur; quibus $ingulis plures præ$unt Col- legæ. His accedunt Notarii, Cu- riales, apparitores; aliique famu- li complures.

Præter hæc tribunalia, aliud e$t toto regno & aula maximum, _Co-_ _laos_ vocant, ii fere $unt tres qua- tuorve, nonnunquam $ex; qui ni- hil peculiariter $ibi commi$$um habent, $ed Reipublicæ invigilant univer$æ, & in omni negotio Re- gi $unt à $ecretis. Hi quotidie in Regium palatium admittuntur. Et cum Rex hodie definiendis publi- ce regni negotiis (quæ olim ip$e cum his Colais definiebat) non in- terfit, in palatio totos dies hærent; & libellis ad Regem magno quo- tidie numero mi$$is, pro arbitratu re$pondent. Cum hoc re$pon$o ad Regem redeunt, à quo pro nutu approbantur, antiquanturve, aut immutantur. Quod ultimum re- $pon$um Rex $ua manu libellis [0126]NIC. TRIGAVT. ad$crιbit, ut deinde quod ju$$erit, executioni mandetur.

Præter hos quos dixi Magi$tra- tuum ordines, aliosque complures, quos attingere non libet, ideo quod à no$tratibus vix di$crepent, alii duo $unt ordines, no$tris fere inauditi. Prior _Choli_, po$terior _Tauli_ dicitur: in $ingulis ordinibus $upra $exaginta numerantur, $ele- cti omnes Philo$ophi, Viri cordati ac prudentes, qui jam Regi ac re- gno fidem $uam prius egregie pro- barunt. Hi duo ordines Curiali- bus & Provincialibus ab Rege ma- gni ponderis negotiis extra ordi- nem adhibentur, cum magna $em- per ac regia pote$tate, quæ vene- rationem illis autoritatemq; con- ciliat. Sed præ reliquis peculiare illorum munus e$t, quale apud nos Syndicorum : quod in eo ver$atur, ut libellis, quoties voluerint, Re- gem admoneant, $icubi contra le- ges in univer$o regno peccatur. [0127]DE REG. CHIN Æ. Qua in re non $olum Magi$trati- bus minime parcunt, etiam$i $u- premi fuerint, $ed ne cum ip$o qui- dem Rege, aut regia domo di$$i- mulant. Hoc mihi munus nõ mul- tum à Lacedæmoniis Ephoris di$- crepare videretur, $i plus aliquid po$$ent hi monitores quam loqui, aut potius $cribere, & $i non à Re- gis admoniti nutu dependere co- gerentur. Verum hoc $uo munere ita exacte funguntur, ut externis gentibus $tupori e$$e po$$int & ex- emplo. Nullis enim ullo unquam tempore Magi$tratibus, imo nec ip$i Regi (tanta eorum e$t libertas & integritas) parcunt. Et quan- quam non raro $tomachari Re- gem, & in eos atrociter etiam $æ- vire contingat (plerumque enim ubi acrior e$t doloris $en$us, libel- lorum $uorum aculeum figunt, Magi$tratuum maximorum acRe- gis nullo delectu vitia carpentes) nunquam tamen à monendo car- [0128]NIC. TRIGAVT. pendoque de$i$tunt, quamdiu ma- lo communi remedium opportu- num minime adhibetur.

Hoc ip$um etiam reliquis Ma- gi$tratibus per leges licet, nec Ma- gi$tratibus $olum, $ed privato et- iam cuique : illorum tamen, quos fupra commemoravi, libelli pluris fiunt, quoniam ex officio peculiari illud præ$tant. Libellorum ad Re- gem tran$mi$$orum exemplaria, regiaque re$pon$a à compluribus excuduntur. Hinc fit, ut quam ce- lerrime per omnes regni angulos aulica negotia pervagentur. Nec de$unt, qui hos deinde libellos in libros compingant : & $i quid po- $teritatis memoria dignum detur, in regni Annales tran$cribitur.

Paucis abhinc annis cum vellet Rex, qui nunc imperat, natu $e- cundum, $ibi & Reginæ chari$$i- mum filium, exclu$o primogenito, contra leges in Principem inau- gurari, tantus libellorum nunιe- [0129]DE REG. CHIN Æ. rus con$criptus fuit, quibus factum Regis reprehendebatur, ut furore incitatus Rex, $upra centum vel officiis privarit, vel humilioribus addixerit. Nec tamen hoc metu territi $ibi temperarunt, $ed die quadam omnes, qui tum aderant, Magi$tratus in unum con$pirantes, $e$e in Regium palatium contule- re, & munerum $uorum infignia deponentes, mi$erunt, qui Regem moneret, $i in hoc negotio contra leges in$tare pergeret, omni inpo- $terum Magi$tratu $e$e abdicare, privato$q; domum repetere; ip$um regnum $uum quibus vellet com- mendaret. Quo audito Rex ab ea re vel invitus ab$tinuit.

Nuper etiam cum Colaorum maximus minus legitime $uo mu- nere fungeretur, intra bime$tre c\~e- tum fere lιbellis ab his Regiis mo- nitoribus e$t accu$atus, tamet$i nõ ne$cirent eum Regi gratio$um in paucis : nec diu po$t extinctus [0130]NIC. TRIGAVT. e$t, & quidem (ut fama e$t) præ do- loris magnitudine.

Præter hos in aula Magi$tratus, $unt etiam ibidem non pauca Col- legia in varios fines in$tituta, $ed omnium nobilι$$imum e$t, quod _Han lin yuen_ appellatur. In illud nonni$i $electi Doctores indictis $upra examinibus, ad$ci$cuntur. Qui in regio illo Collegio ver$an- tur, nihιl omnino publici muneris attingunt, & eos, qui Rempubli. cam regunt, $uperant dignitate. Unde magno $tudio ad illud Col- legium ad$piratur. Horum munus e$t $criptiones regias componere, regni Annales concinnare, leges ac $tatuta $cibere. Ex his Regum ac Principum Magi$tri eliguntur. To- ti $tudiis incumbunt, & in ip$o Collegio $uos habent honorum gradus, quos $criptione con$equũ- tur. Inde ad gravi$$imas dignita- tes, non tamen extra curiam, a$$u- muntur. Nemo ad Colai gravi$$i- [0131]DE REG. CHIN Æ. mum munus eligitur, ni$i ex hoc Collegio. Magnum etiam quæ- $tum faciunt $criptionibus in ami- corum gratiam condendis. Huju$- modi $unt epitaphia, in$criptiones, ac $imilia, quæ omnes ab iis certa- tim impetrare ge$tiunt; quæque hoc $olo nomine, quia ab illis pro- fici$cuntur, eleganti$$ima haben- tur. Examinibus demum Licentia- torum & Doctorum (à quibus pro Magi$tris habentur, & munerιbus donantur) præ$ides $unt & arbitri.

Hi omnes Pequinen$is aulę Ma- gi$tratus, exceptis Colais, Nanqui- ni quoque reperiuntur, $ed inferio- res omnino ex Regis ab$entia. Hujus rei cau$am hanc fui$$e $cri- bunt. Humvus regni $edem Nan- quini fixerat. Eo mortuo, è nepo- tibus ejus unus _Yunlo_ dictus, qui in Borealibus provinciis cum exer- citu regni fines à Tartaris recens pul$is cum Reguli dignitate tue- batur; is, inquam, cum adverteret [0132]NIC. TRIGAVT. Humvui primogenitum regni hæ- redem, parum indu$trium ac $tre- nuum, $tatuit illi regnum eripere, & $ibi comparare. Cum itaq; Bo- reales provincias $ibi facile adjun- xi$$et, Nanquinum venit cum ex- ercitu, & qua vi, qua dolo, largitio- nibusq; reliquas $ibi provincias ag- gregavit, & patruum Nanquino expulιt. Quo facto univer$um $ibi regnum nullo renitente, $ubjecit. Et quoniam in Aquilonaribus pro- vinciis plus habebat virium ac fi- dei, & Tartaros inde ad recuperan- dam regni tyrannidem credibile erat erupturos, iis in partibus con- $idere $tatuit; & quidem ea in ur- be, in qua reges Tartari, cum Sinis imperitabant, morabantur. Eam urbem ip$e _Pequim_, id e$t, Borea- lem Curiam, ad $imilitudinem Au- $tralis, quæ dicitur _Nanquim_ no- minavit. Eam mutationem uti moderatius ferrent Nanquinen$es, eo$dem iis Magi$tratus ac immu- [0133]DE REG. CHIN Æ. nitates, quibus prius $ruebantur, re- liquit.

Venio nunc ad publicam in pro- vincirs admini$trationem. Vrbes quæ curialibus provinciis, Pequi- nen$i ac Nanquinen$i $unt attribu- tæ, eodem, quo cæteræ provincia- rum reliquarum urbes, ordine gu- bernantur; $ed tamen appellatio- nes ad $uam cuju$que curiam diri- guntur. Cæterarum tredecim pro- vinciarum regimen pendet à Ma- gi$tratu quodam, quem _Pucin-_ _$u_, & ab altero, quem _Naganza-_ _$u_ vocant. Prior de cau$is civili- bus, po$terior de criminalibus judi- cat. Horum $edes e$t in Provinciæ metropoli cum maximo apparatu. In utroq; porro tribunali varii $unt Collegæ, & ip$i quoque Principes Magi$tratus, qui _Tauli_ appellantur. Hos $æpe cõtingit extra metropo- lim morari, ideo quod aliquot ur- bibus præ$int, eosq; deceat nõ pro- cul à cõmi$$o $ibi munere abe$$e.

[0134]NIC. TRIGAVT.

Provinciæ omnes, ut $upra dixi, in varias regiones di$tributæ $unt, quas ip$i _Fu_ appellant. Regionis cuju$que proprius e$t gubernator, quem _Cifu_ vocant. Regiones por- ro iterum in _Ceu & Hien_ $ubdivi- $æ, ac $i dicas, oppida nobiliora & vulgaria; nec ea minora no$trati- bus urbibus non maximis. Sin- gulæ $uum quoque habent Præfe- fectum, illum _Ciceu_, hunc _Cihien_ vocant: _Ci_ enim apud Sinas guber- nare innuit. Hi omnium urbium ac regionum præfecti, $uos habent Collegas, ac velut A$$e$$ores nu- mero quatuor, qui eos, velut audi- tores, ac judices, in cogno$cendis ditionis $uæ cau$is adjuvant.

Verum hic breviter notandum arbitror, confutandumque erro- rem, qui in aliquos $criptores irre- p$it. Nam ex eo, quod Guberna- tor, eju$q; curia nomen accipiant ab Vrbis, in qua re$ident, nomine; verbi gratia in Vrbe Nanciam, ip$a [0135]DE REG. CHIN Æ. regio tota, eju$que Gubernator, & curia eodem nomine appellentur _Nanciamfu_; arbitrati $unt hinc ali- qui, has apud Sinas $olas Vrbes e$$e quæ _Fu_ appellantur, reliquas _Ceu_ & _Hien_ oppida vel pagos haberi. Quod omnino fal$i$$imum e$$e, non è locorum dumtaxat amplitu- dine & frequentia colligitur, $ed ex ip$o etiam publicæ admini$tratio- nis modo. Nam illa ip$a Vrbs, in qua totius Regionis præfectus cõ- moratur, nomen etiam _Hien_ obti- net, & proprium habet Guberna- torem, quem _Cihien_ vocant; $uos item, in$tar reliquarum, Collegas & A$$e$$ores, Ip$e vero Regionis præfectus in hac $ua $ede nihilo plus habet autoritatis, quam in re- liquis ditioni $uæ attributis. Id au- tem jus e$t primæ ad eum appella- tionis, cum cau$æ ab _Ciceu_ & _Ci-_ _hien_ judicatæ, ad eum velut $upe- riorem in prima appellatione re- mittuntur. Secunda enim appella- [0136]NIC. TRIGAVT. tio, eaque in gravioribus cau$is dumtaxat, ad metropolis $ummos Magi$tratus _Pucim$u & Naganza-_ _$u_, eorumque Collegas, pro ratio- ne cau$æ remittuntur. Imo ip$æ quoque metropoles $uum habent _Cifu & Cihien_, non minus quam eis $ubordinatæ regiones. Inter omnes vero i$tos Magi$tratus in- credibilis e$t bene ordinatæ Rei- publicæ $ymmetria.

Quoniam vero omnis Reipub- licæ admini$tratio in provinciis, in Regiam Pequinen$em e$t referen- da, ideo in qualιber provincia, prę- ter hos Magi$tratus, alii $unt duo, dictis $uperiores, ex Vrbe regia tran$mi$$i. Eorum alter in Provin- cia $edem figit, & _Tutam_ appella- tur: alter quotannis ab Vrbe Regia mittitur, & _Ciayuen_ nominatur. Prioris autoritas, quia magna e$t in Magi$tratus omnes ac $ubditos, & quia rei bellicæ præe$t, & primaria Reipublicæ munera attingit, cum [0137]DE REG. CHIN Æ. Proregibus no$tris po$$e videtur comparari. Po$terioris dignitas e$t velut Commi$$arii ac Vi$itatoris. Is tamen, quia ex Regis mandato totius provinciæ cau$as revidet, ur- bes arce$que vi$itat, de Magi$trati- bus omnιbus inquirit, & aliquor etiam è non maximis plectit, & in ordinem redigit, de reliquis Re- gem monet, quo qui$que modo $uo munere perfungatur : & quia unus ex omnibus Magi$tratibus in provinciis capitales pœnas exequi- tur, ideo eum omnes merito vene- rantur ac metuunt.

Præter hos Magi$tratus, alii quo- que $unt complures, qui varia in urbibus, ac etiam pagis & oppidis munia exercent. Et præter hos complures militum Præfecti ac Duces, in toto regno, $ed maxime in locis maritimis & conterminis, ubique excubant, pro muris, por- tis, pontibus, arcibus, ac $i omnia bello arderent, cum pax ubique $it [0138]NIC. TRIGAVT. alti$$ima; nam & $uos delectus ha- bent, militumque lu$tra & palæ- $tras prope quotidianas.

Omnes omnino totius regni Magi$tratus ad novem ordines re- ducuntur, $ive Philo$ophicum $pe- ctes, $ive milιtarem Senatum. Pro horum ordinum ratione $tipen- dium ex ærario publico cuique vel pecuniarium vel oriza $ingulis m\~e- $ibus penditur. Quod revera exi- guum e$t in tanta Magi$tratuum maje$tate; neque enim ullius $ti- pendium, ut è $upremo fuerit or- dine, ad mille aureos in annos $in- gulos excre$cit. Et in hoc $tipen- dio omnes, qui eodem ordine cen- $entur, $unt plane pares, $ive ii $inr Philo$ophici, $ive militares; nam in re bellica $upremus ordo par acci- pit $tipendium cum $upremo lite- ratorum ordine. Id autem intelli- gas velim de $tatuto cuique ordini per leges proventu : nam quod ex- tra ordinem lucris acquiritur, lon- [0139]DE REG. CHIN Æ. ge majus e$t, quam quod $tipendio per$olvitur. Nihil autem de aliis ago, quæ cuique $ua indu$tria, cu- piditas, fortuna, largitioque ratio- ne dignitatis parit, nam his ad ma- gnas opes fere perveniunt.

Omnes quoq; Magi$tratus, $ive Philo$ophici, $ive Militares, infimi juxta ac $ummi, eodem pileo in- $igniuntur. Is e$t è velo nigro, & utrimque duas velut alas habet, fere $upra aures, ovatæ figuræ; eæ ita pileo adhærent, ut tamen facile excidant. Hoc aiunt modo $e ad mode$te rectaq; incedendum co- gi, & à capite leviter inflectendo prohiberi, quod $i fecerint, Magi- $tratuum violant maje$tat\~e. Idem e$t etiam ve$titus omnibus: eædem ocreæ, quarum e$t peculiaris figu- ra & materia, & pelle nigra ele- ganti. In$igne quoque Magi$tra- tuum omnium e$tcingulum quod- dam ip$o corporis ambitu laxius, & quatuor plus minus digitos la- [0140]NIC. TRIGAVT. tum. Id in$igni opere, qua circula- ribus figuris, qua quadratis, exor- natur. In pectore quoque & à ter- go duos quadratos pannos opere Phrygio elegãter intextos a$$uunt: $ed in his quadrangulis, qut cingu- lis, magna e$t varietas, & pro varie- tate maje$tas. Ex his enim mox in- telligitur à peritis, è quo fint Sena- tu, Philo$ophicone an militari, & in eo quam qui$que obtineat di- gnitatem. Nam in pannis illis peri- ftromatum opere, quadrupedum, aut volucrum, aut florum etiam fi- guræ effictæ vi$untur. Zonæ vero illæ Senatoriæ è materiæ dignita- te, indicant maje$tatem: aliæ enim è tornatili $tipite, è cornu aliæ, ex unicornu quædam, vel è Calamba ligno inprimis odorifero, nonnul- læ ex argento aurove, $ed omnium nobili$$imæ è marmore quodam pellucido, cui Ia$pis nomen impo- $uimus, $ed omnino Ia$pis non e$t, ac forte Sapphiro marmori [0141]DE REG. CHIN Æ. $imilius, ip$i _Yuce_ vocant: ab Sa- racenis autem ab Occa$u, è regno Ca$car, à negotiatoribus impor- tatur, & ab Sinis habetur inprimis in pretio. $ed de eo erit infra ali- quis dicendi locus. Interno$cun- tur etiam apud Sinas Magι$tratus ex umbellis ad arcendum Solem expan$is, quibus tecti $olent in publicum prodire : alias enim è cœruleo colore habent, alias è flavo; aliis binæ ge$tantur ad pom- pam, aliis ternæ, aliis non ni$i una uti licet. Di$tinguuntur et- iam ex apparatu, quo in publi- cum prodeunt : nam infimi qui- que equitant, maximi ge$tatoria $ella in bajulorum humeris vehun- tur. Sed & in bajulorum numero e$t Maje$tas; aliis enim non ni$i quaternis uti licet, alιi etiam octo adhibere po$$unt. Sunt etiam alia permulta dignitatis ornamenta, Magi$tratuumque in$ignia, ve- xilla, catenæ, thuribula, $atelli- [0142]NIC. TRIGAVT. tium frequens, cujus clamoribus arcetur in vicis turba. Et tanta e$t eorum veneratio, ut in vicis etiam frequenti$$imis nemo compareat, $ed $ecedant ad hos ejulatus om- nes, idque pro Magi$tratuum di- gnitate magis minu$ve factitatur.

Prius hoc de Reipublicæ Sinen- $is admini$tratione caput quam claudam, operæpretium facturus videor, $i nõnulla $ingulatim com- memoravero, in quιbus ab Euro- pæis Sinæ di$crepant. Atque inpri- mis illud admirabile videri pote$t: tamet$i hoc regnum & limitum amplitudine, & gentis frequentia, & commeatuum copia, omnique materia redundet, è qua navigia cæteraque omnia bellica arma- menta conflantur, quibus auxiliis facile vicina $altem regna $ibi ag- gregarent; neque Rex tamen, ne- que $ubditi de eo laborant, nec iis in mentem venit: $ed $uis contenti, aliena nec ambiunt quidem. Qua [0143]DE REG. CHIN Æ. in re mihi videntur longi$$ime ab Europæis gentibus di$$idere, quas $æpe videmus propriis regnis ex- turbatas, dum ad aliena a$pirant, quæ inexpleta dominandi lιbidine omnia devorant, nec à majoribus accepta norunt con$ervare, quod Sinæ multis annorum millibus po- tuere.

Hinc ego quidem arbitror com- mento $imillimum, quod $cripto- res no$tri non pauci de Sinis com- memorant; eos $ub Imperii $ui ex- ordia, non vicina $olum $ibi regna $ubjeci$$e, $ed etiam in Indiam u$- que perveni$$e. Cum enim (ut $cri- p$it P. Matthæus Riccius) Sinarum Annales à quater mille annis ad hęc tempora $tudio$$ime evolverim, ne ve$tigium quidem tantæ rei re- perio, nec unquam eos audio hanc imperii latitudinem o$tentantes : quin potius, cum hoc ip$um è non- nullis literatis $æpe quæ$ierim, in co con$pirant omnes, id nec un- [0144]NIC. TRIGAVT. quam fui$$e, nec e$$e potui$$e.

Hic error $criptorum (ut eorum autoritatem tueamur) inde potuit irrepere, quod nonnulla Sinicæ gentis in exteris locis ve$tigia re- periantur, ad quæ eos $ua volunta- te, non Regis autoritate naviga$$e, credibile e$t, ut hodie in Philippi- nis in$ulis e$t cernere.

Alterum quoq; notatu digni$$i- mum, univer$um regnum, ut $upra dixi, à $uis Philo$ophιs admini$trari, & in iis merum mi$tumq; imperiũ reperiri. Hos, milites ac Duces om- nes magna animi demi$$ione ac ri- tu $ingulari venerantur, eisq; $ubji- ciuntur: & non raro contingit illos ab his non $ecus vapulare, quã apud nos pueri à Ludimagi$tro. Ab his etiam Philo$ophis, omnia quæ ad rem bellicam, cui inter$unt & præ- $unt, gubernãtur, eorumq; con$ilia ac $ententiæ plus autoritatis apud Regem habent, quam cæterorum rei militaris Præfectorum, quos nõ [0145]DE REG. CHIN Æ. ni$i paucos, & raro in bellicas con- $ultationes admittere mos e$t. Hinc fit, ut ex iis, qui altos $piritus alunt, nemo ad res bellicas animũ adjun- gat, & ad infimas potius Philo$o- phici Senatus dignitates a$piret, quã ad maximos in re bellica Magi$tra- tus: vident enim Philo$ophos quæ- ftu, & homιnũ opinione, & venera- tione longo præire intervallo. Sed quod in hac re admirabilius exteris videbitur, e$t, Philo$ophos illos no- bilitate animi, in Regem ac Rem- publicã fide, periculorum ac mor- tis in patriæ cau$a contemptu, pal- mam $ine dubio de illis ferre, qui rem bellicam ex proprio in$tituto profitentur. Id inde forta$$e habet originem, quod $tudiis literarum hominis animus nobilitetur, aut ideo quod jam inde ab ip$is hujus regni primordiis literæ man$uetio- res pluris $emper $uerint, quã pro- fe$$io militaris, apud gentem mi- nime cupidam imperii proferendi.

[0146]NIC. TRIGAVT.

Non minus admiranda e$t Ma- gi$tratuum inter $e $uperiorum ac inferiorum $ymmetria; $ive Pro- vincialium cum Curialibus, & ho- rum cum ip$o Rege; quam ip$i non $olo ad amu$$im parendi $tudio, $ed externo quoq; cultu profiten- tur. Vi$itationes enim certis tem- poribus in morem inductas, ac do- nariorum officia nunquam inter- mittunt. Inferiores quoque cum $uperioribus $ive pro tribunali, $ive alibi, vix ni$i flexo poplite colloquuntur, verbi$que eos com- pellant honori$icis. Idem præ- $tant $ubditi Urbium Præfectis ac Præ$idibus; tamet$i con$tet, eos ante adeptum literarii mune- ris gradum, inito$que Magi$tra- tus, ex infima plebe e$$e proge- nitos.

Nemo etiam ultra triennium dignitatem ullam gerit, ni$i denuo ab Rege con$irmetur, $ed fere ad majorem evehitur. Verum non in [0147]DE REG. CHIN Æ. eodem loco; quod ideo fit, ne quis amicitias facile contrahat, & à ju- $titiæ rigore avertatur, aut provin- ciæ alicujus animos admodum $ibi conciliet, poti$$imum $i $ummas ge$$erit dignitates; cujus favore fretus, res novas moliatur, quod $uperioribus $æculis contigi$$e cõ- memorant. Primaria quoque Pro- vinciarum, Regionum, ac Urbiuni Capita, quæ $upra nominavi _Pu-_ _cin$u, Naganza$u, Cifu, Ciceu, Ci-_ _hien_, & $imiles Magi$tratus opor- tet tertio quoque anno $imul om- nes in Regia Pequinenfi a$$i$tere, Regique $olemnis clientelæ offi- cia deferre. Eoque ip$o tempore de Magi$tratibus toto regno per provincias $par$is inquiritur; $ive ii fint, qui ade$$e coguntur, $ive cæ- teri; idque $ummo rigore. Ex hoc examine deinde $tatuitur, qui in Republica con$eruandi, qui amo- vendi, qui evehendi, qui deturban- di, qui etiam plectendi, nullo habi- [0148]NIC. TRIGAVT. to ad per$onas re$pectu. A me quo- que ob$ervatũ e$t, ne Regem qui- dem ip$um audere quicquam ex iis immutare, quæ in hac publica di$- qui$itione à nominatis Iudicibus $unt con$tituta. Qui porro plectun- tur, nec infimi$unt, nec pauci. Anno quidem no$træ $alutis 1607 inqu\~e incidebat huju$modi di$qui$itio, quater mille Magi$tratus legimus condemnatos. Eorum enim $eries in unum volumen refertur, quod excu$um toto regno publicatur.

Damnati porro ad quinq; cla$- $es rediguntur. Prima cupidos cõ- tinet, qui largitionibus jura vendi- dere, qui è publico cen$u vel homi- num privatorum fortunis, quic- quam $ibi u$urparunt. Hi ab offi- ciis excluduntur, & omnibus Ma- gi$tratuum in$ignιbus & immuni- tatibus in perpetuum exuuntur. In $ecundam cla$$em conjiciuntur ii, qui atrocius ab reis $upplicia exe- gerunt. Hi quoque $uis dignitati- [0149]DE REG. CHIN AE. bus, eorumque in$ignibus aut pri- vilegiis exuti, domum privati re- mittuntur. Tertia cla$$is numerat Seniores & Valetudinarios, Re- mi$$iores etiam in pœnis exigen- dis, aut munere $uo peragendo. His u$us in$ignium & immunitatum, licet privatis, per totam vitam per- mittitur. In quarta cla$$e cen$en- tur præcipites, & parum con$i- derati in $ententiis ferendis, qui- bu$que in publicorum munerum admini$tratione ratio con$ilium- que defuerunt. Hi ad humiliora munia de$tinantur, aut in ea loca remittuntur, ubi$acilior e$$e Rei- publicæ admini$tratio judicatur. Vltima cla$$e comprehenduntur ii, qui$e, aut $uos, univer$amque familiam minus caute regunt: & indignam Magi$tratu vivendi ra- tionem ducunt. Hi & officiis & im- munitatibus in perpetuum privan- tur. Eadem de Curialibus quoque Magi$traribus, $ed quinto $olum [0150]NIC. TRIGAVT. quoque anno, in$tituitur inqui$itio. Quæ ratio quoque cum rei bellicę Præfectis eodem tempore ac ordi- ne, nec di$$imili au$teritate ob$er- vatur.

Nemo in univer$o regno, ea in provincia, in qua natus e$t, Magi- $tratum gerit, ni$i fuerit pr\,efectura militaris. Id ideo fit, ne priores, qui jus admini$trant, $anguini & ami- citiæ $uccumbant; po$teriores ve- ro, ut amore patriæ incitati fortius eam tueantur. Domino Magi$tra- tum quopiam gerente, filiorum aut dome$ticorum famulorum ne- mo domo egreditur, ne largitio- nes procuret; $ed ob$equium quod- libet externum, à famulis Magi- ftratui publice attributis, præ$ta- tur. Ip$e vero domo egre$$us, $i- gillo fores munit, $ive privatas, $ive publicas, in quibus judicia exer- centur; ne cui è dome$ticis, $e in- $cio, exitus pateat.

Advenam etiam nullum intra [0151]DE REG. CHIN Æ. regnifines vivere $inunt, qui redi- tum in patriam meditetur, aut qui cum externis regnis quicquam commercii habere intelligatur. Quin etiam nulli omnino advenæ in regni interiora permittunt adi- tum. Cujus rei tamet$i nullam le- gem viderim, qua id interdicatur, à multis tamen $æculis con$uetu- dinem hanc, metu quodam $eu horrore erga exteras gentes, irrep- $i$$e animadverto. Id autem non de advenis illis $olum intelligi ve- lim, quoslonga terræ mari$ve $pa- tia Sinis ignotos reddiderint, aut de iis, quibu$cum inimicitias exer- cent, $ed de amicis etiam $uoque regno vectigalibus: quales $unt Coriæ contermini, & fere Sina- rum legibus utentes. Talem ego nullum hactenus in hoc regno vi- di, præter mancipia quædam, quæ belli Dux, ne$cio quis, inde $ecum adduxerat, po$tquam annos eo in regno plures re$edi$$et. Porro $i [0152]NIC. TRIGAVT. quis externus clam in Sinarum re- gnum penetrarit, eum neque $er- vitute, neque morte plectunt, $ed reditum ei in patriam interdicunt, ne forte apud $uos res novas in Si- nen$is regni perniciem moliatur. Hinc $everi$$imis pœnis animad- vertunt in eos qui cum externis ab$que Regis voluntate quicquam commercii habent. Et $i nece$$itas po$tulat aliquem extra regni fines cum mandatis mitti, nemo fere e$t qui adduci po$$it. Profici$centem univer$a familia, qua$i ad mortem raptum, deplorat: redeuntem vero Magi$tratus aliquo dignitatis mu- nere in præmium afficit.

Arma uemo ge$tat in Vrbibus, ne ip$i quidem milites aut rei mili- taris Duces ac Præfecti, nec etiam literati; ni$i cum ad delectus, aut palæ$tras $uas, aut in prælia pro- deunt: aliqui tamen nobiliores Magi$tratus cum armis comitan- tur. Sed neque domi $uæ qui$quam [0153]DE REG. CHIN AE. arma habet, ni$i forte ferrugineam aliquam $icam, qua nonnunquam in itineribus utuntur contra latro- cinia. u$que adeo armatos horrent & fugiunt. Inde nullæ apud eos factiones aut rixæ, ni$i quæ unguiũ impre$$ione aut capillitii laceratio- ne dirimũtur. Nulla injurias plagis aut morte repend\~edi libido e$t; $ed qui alterũ fugit, & ab injuria infe- renda ab$tinet, is à prudentiæ for- titudini$que laude commendatur.

Extincto Rege (ne factiones ex- oriantur) nulli excepto regni hæ- rede, alii filio aut propinquo Regis licet in urbe regia cõmotari: quin- imo capitale e$t, per varias urbes divi$is, pedem efferre. Ortæ inter illos lites ab uno è nobili$$imis in- ter ip$os dirimuntur; à quo etiam gubernantur. Sed $i quid eis negotii cum alio, qui Regis propinquus nõ $it, ortum fuerit, Magi$tratuum publicorum tribunalibus & pœnis, ut quivis è plebe, $ubjiciuntur.

[0154]NIC. TRIGAVT. CAP. VII. De Sinarum ritibus nonnullis.

ANtiquum $ibi Sinarum regnũ cognomen indidit ab urbani- tate ritibu$que politioribus: quin etiam urbanitas numeratur vna è quinque virtutibus, quæ apud eos velut cardines cæterarum prædi- cantur; quarum officia $uis volu- minibus fu$e commendant. Hujus virtutis munus e$$e aiunt in mutua veneratione, & in negotiis pertra- ctandis circum$pectione. In his vero urbanitatis ritibus ita multi $unt, ut totum fere tempus in iis conterant, & qui plus aliquantum $apiunt, doleant, $e non po$$e ab hoc externo fucatoque $plendore, quo etiam Europæos longo po$t $e intervallo relinquunt, expe- dire.

Dicam igitur primum, quo ritu $alutationis officia venerationi$que $igna mutuo exhibeant; deinde de [0155]DE REG. CHIN AE. aliis urbanitatis ritibus, maxime $icubi à no$tris di$creparint. Nihil apud Sinas urbanitatis, aut cultus habet, caput aperire; $ed neq; motu pedum, & longe minus amplexu, aut manus o$culo, vel cuju$libet al- terius rei, quam offerunt, venera- tionem profitentur. Maxime vul- garis inter eos urbanitatis ritus hoc modo peragitur. In $uperioris to- gæ manicas, quas ge$tant laxi$$i- mas, collectæ manus (quod Sinæ faciunt, ni$i quid operis tractent, aut flabello ventum concilient) ambæ uniuntur, & una cum mani- cis primum in altum mode$te eri- guntur, inde deprimuntur, altero ex adver$o alterius con$i$tente, & hanc $yllabam geminante, _zin_, _zin_; cujus vocis $ignificatio nulla e$t, ni$i urbanitatis ritus; & urbani- tatis interjectio no$tro more po$- $et appellari.

Cum alter ab altero officio$e vi$itatur, & etiam $æpe cum per vi- [0156]NIC. TRIGAVT. cos amici amicis obvii $unt, mani- bus intra manicas, ut $upra, unitis, totum corpus inflectentes, caput quantum licet ad $olum u$que de- mittunt; quod venerationis offi- cium, ab utroque, vel etiam $imul à pluribus eodem tempore exhi- betur. Hunc ip$i ritum _Zo ye_ vo- cant. In hoc exhibendo $uperio- rem inferior gradu, vel vi$itantem vi$itatus $emper ad dextram locat (in Borealibus vero provinciis læ- va dextræ locum occupat) $æpe- numero etiam cum expleto ritu hoc, in pedes eriguntur, vices per- mutant, & è $ini$tra in dextram, & vici$$im tran$eunt. Quod ideo fit, ut qui honoratiore loco exceptus fuit, honorem alteri rependat. Hoc urbanitatis officium, cum per vi- cos exhibetur, uterque, alter alteri ad latus, ad Septemtrionem verti- tur; domi vero ad aulæ caput ex adver$o januæ; $ed & tum fere ad candem cœli partem re$piciunt. [0157]DE REG. CHIN Æ. In more enim e$t apud illos anti- quo, palatia, fana, cæteraque ædi- ficia bene con$tituta, aut $altem in privatis ædibus aulas, excipiendis ho$pitibus deputatas, limen ad Au- $trum habere, & eos, qui ex adver- $o januæ con$ident, ad Au$trum converti. Vnde quoniam hi ritus in prima aula juxta limen exhiben- tur, vultu ad aulæ caput conver$o, Septemtrionem $pectant.

Si quando majus aliquod vene- rationis officium placet exhibere, aut quia $e$e tum primum $alutant, aut quia diutius abfuere, vel $i alter alteri quippiam gratulatur, aut gra- tes agit, $ive cum $olemnior ali- quis dies incidit, aut alia qualibet ex cau$a; tum po$t exhibitam eam, quæ $upra commemorata e$t, in- clinationem, uterq; in genua pro- voluitur, & frontem ad $olum u$- que demittit. Tum in pedes erecti, iterũ inclinantur, & genuflectunt, ut $upra, idque tertio & quarto. [0158]NIC. TRIGAVT. Sed cum hic Superiori, parenti, Ma- gi$tro, aut alii Viro Principi ritus exhibetur, is ad aulæ caput $tans, aut etiam $edens, honorem exci- pit, & $olum ad $ingulas alterius in- clinationes ac genuflexiones, ma- nibus unitis, ut $upra, nonnihil in- clinatur, eo ip$o in loco, in quo $tat aut $edet. Et $æpe qui mode$tius hunc honorem excipit, non in au- læ capite ad Septemtrionem, $ed ad latus, ad Ortum $cilicet, con$i- $tit. Hoc eodem cultu ip$i $ua $i- mulacra, vel domi vel in templis, coram ara venerantur. Famuli ve- ro cum heros $uos, aut infima plebs honoratiores, $alutant, primo cul- tu in genua proruunt, & ter fronte $olum leviter quatiunt, quem eun- dem $æpe ritum $imulacris $uis ex- hibent. Porro $i cum iis herus col- loquatur, ad ejus latus ad$tant, & ad $ingula re$pon$a, in genua pro- voluuntur. Id alii quoq; è vulgo fa- ciunt, cum magnates conveniunt.

[0159]DE REG. CHIN Æ.

Præter hos, quos dixi ritus, non admodum à no$tris alienos, alios inter loquendum $cribendumque u$urpant, in quibus à nobis non pa- rum di$crepant; & inde etiam non mediocris hujus linguæ difficultas excre$cit. Cum enim alius alium compellat, nunquam $ecunda per- $ona utuntur; $ed $ive præ$entem compellent, $ive de ab$ente lo- quantur, variis utuntur loquendi formulis. Cum de $eip$is loquun- tur, nulla ratione primæ per$onæ pronomine utilicet, ni$i forte he- ro, cum famulum alloquitur, aut alteri $uperiori, cum alio infimo $ermonem mi$centi. Tot vero $e ip$um deprimendi formulas ha- bent, quot alium extollendi: quas inter, pene mode$ti$$ima, $eip$um compellandi, formula e$t; $eip$um proprio nomine appellare, pro eo, quod nos pionomine Ego, uti $o- lemus. Ac $i forte de parentibus, fratribus, filiis, corpore etiam, ac [0160]NIC. TRIGAVT. membris, domo, patria, epi$tolis, ip$is etiam morbis alienis $ermo incidit, nomine utuntur aliquo honoratiore: è contra $i de ii$dem rebus propriis agant, illas voces adhibent, quæ mode$tiam $onant. Quas omnino loquendi formulas nece$$e e$t familiares $ibi facere, non ideo $olum, ne inurbanus & ru$ticus habeare, $ed etiam, utid, de quo agitur aut $cribitur, a$$equare.

Cum $e mutuo propinqui & fa- miliares officii cau$a intervi$unt, ad rependendum vi$itationis officium ad$tringunt vi$itatos. In his porro vi$itationibus hæc fere ratio ob$er- vatur. Qui vi$itat, ad ingre$$um, libellum profert, in quo nihil aliud legitur, præter vi$itantis nomen cum mode$tis epithetis, pro ratio- ne vi$itantis aut vi$itati: eum libel- lum janitor ad herum defert. Por- ro $i plures ab uno, vel unus à plu- ribus vi$itatur, $emper pro numero vi$itantium aut vi$itatorum $unt [0161]DE REG. CHIN AE. libelli. Hi fere duodecim paginis è charta candida con$tant, & $e$qui- palmum oblongi $unt; in prima facie media, è papyro rubea, ad duorum digitorum latitudinem fragmentum affigitur libelli lon- gitudine: & plerumque libellus hic chartaceo $acculo, cum eodem ru- beo additamento in externa facie, includitur. In his tanta e$t varietas, ut omnino nece$$e $it, domi viginti fere thecas paratas ad omn\~e u$um habere, cum variis titulis; ita con- tinuus e$t eorum u$us. Quin etiam cogimur Ianitori commendare, ut in commentarium referat, ho$pi- tum nomina, ac domos eorum, qui vi$itaturi advenerunt; ne intra tertium diem, mutuæ vi$itationis officium è memoria excidat: quem morem ab iis omnibus ob$ervari nece$$e e$t, qui frequentius vi- $itantur. Porro quemadmodum, $i qui vi$itantur, domo abfue- rint, aut ad excipiendos ho$pites [0162]NIC. TRIGAVT. exire non potuerint, ii qui vi$itant, libellum domi ad januam depo- nunt, velut te$tem impen$æ vi$ita- tionis, ita cum eam rependunt, $ufficit ad januam huju$modi libel- lum deponere: hac enim ratione ip$i $ibi $atisfactũ arbitrantur. Quo honoratior e$t qui vi$itat, eo majo- ri charactere nomen $uum per li- brarium ad$cribit, & aliquando ac- cidit, ut latum digitum excedat, & decem literis ver$um unum à libel- lo $ummo ad infimum expleat. Ea enim, ut dixi, ratione Sinæ $uos characteres ex$cribunt.

Cum $ibi mutuo munu$cula, quæ $unt apud eos frequenti$$ima, & non impari munere remuneran- da, tran$mittunt, aut etiam defe- runt, eodem quoque libello utun- tur; in quem præter proprium no- men, ut $upra, referunt etiam $e- riem munerum, quæ tran$mittunt, fingula $ingulis ver$ibus concinne de$cribentes. Munera quæ mittun- [0163]DE REG. CHIN AE. tur, ab$que ulla inurbanitatis nota partem rejici po$$unt, aut remitti, nulla offerentis offen$ione; quod cum fit, $imili libello vel gratiæ re- feruntur; vel munera mode$te re- mittuntur, vel ea, quę accepta $unt, ad$cribuntur, aut $eries eorum, quę rependuntur, exprimitur; idque non $ine varia rituum, quos lon- gum e$$et commemorate, urba- nitate. E$t etiam apud nos in$o- lens, quod Sinæ $olent, pecuniaria munu$cula conferre; nam aureos $æpe decem, alias quinque, non- nunquam etiam pauciores, $upe- riores inferioribus, & contra, tran$- mittunt.

Qui Magi$tratum aliquem ge- runt, aut literariis gradibus hono- rum $unt in$ignes, quoties hæc vi$i- tationum officia peragunt, pecu- liari muneris $ui habitu induuntur, qui à quotidiano differt non pa- rum. Qui his honorum titulis ca- rent, & $unt nihilominus viri gra- [0164]NIC. TRIGAVT. ves, proprium etiam habent ad vi- $itationes indumentum, illudque à quotidiano diver$um, nec $ine al- terius offen$ione aliter fieri pote$t. Ea cau$a nos ip$i quoque, ne pri- mariorum virorum congre$$ibus arceamur, eo ip$o cultu, cum opus e$t, induimur. Quod $i forte alter in alterum ca$u incidat, qui hoc ur- banitatis (ut vocant) habitu mi- nime $it indutus, nullo modo $alu- tationum officia $olitis ritibus ex- hibent, donec alter eodem cultu induatur; atque ita quoties in pub- licum prodeunt, famulorum ma- nibus urbanitatis toga ge$tatur: quod $i id fieri non potuerit, tum qui hoc vi$itationum paludamen- tum induerat, eo exuitur, & in quotidiana ve$te $alutatorios ritus explent, quos $upra commemora- vimus.

Si plures fuerint qui domi vi$i- tantur, inter eos primarius ho$pitis $edem, aut $edes $ingulas utraque [0165]DE REG. CHIN Æ. manu accipit, & $uo loco $tatuit in honorati$$imo aulæ $itu, inde pro- priis manibus eas excutit, tamet$i nullus $it in eo pulvi$culus. Et$i $e- des jam in $uo $int ordine colloca- tæ, $ingulas tamen ambabus mani- bus contingere, & velut aptius col- locare mos e$t, id deinde $inguli, qui vi$itantur, etiam præ$tant in eundem plane modum. Tum inter ho$pites, $i plures fuerint, honora- tior, ejus, quem vi$itat, $edem eo- dem modo accipit, & ex adver$o $edis $uę illam locat, & eodem mo- do pulverem aut excutit, aut ex- cutere $e fingit. Idem deinde cæ- teri faciunt, $i plures fuerint, ætatis ordine, vel dignitatis. Quod dum fit, is cui hoc officium exhibetur, ad latus ad$tat, manibus intra manicas receptis, & leviter elevatis, ac de- pre$$is, gratias agit, & exhibitum honorem mode$te recu$at.

Ho$pites inter $e multum tem- poris terunt, circa proëdriam $eu [0166]NIC. TRIGAVT. principem honoris $edem: $ed his tandem legibus $tatur. Inter eos, qui $unt $ibi mutuo cives, ætatis ra- tio habetur. In utraque aula digni- tas potior e$t. Externi, maxime qui èlocis remotioribus adveniunt, primum locum tenent. Unde fit, ut in omni fere congre$$u no$tris pri- ma $edes hoc titulo a$$ignetur; nec tergiver$ari, aut mode$te recu$are quicquam contra receptam con- $uetudinem nobis prode$t.

Po$tquam cuncti con$edêre, mox è dome$ticis famulis unus, i$que politior, & talari indutus pro- dit, manibus elegantem ge$tans tabulam, in qua tot $unt $cutellæ, quot ho$pites. In iis $cutellis e$t il- la potio _Cia_, de qua $upra, cui $emper aliquod men$arum $ecun- darum aut bellariorum fru$tulum immi$cetur, cui $umendo argen- teum cochlear exiguum adjungi- tur. Famulus ab honoratiore in- itium $umens, $uam cuique $cutel- [0167]DE REG. CHIN Æ. lam porrigit ad herum u$q;, quem reliqui vi$itant: nam is $emper in infimo loco $edet. Si diutius con$e- derint, famulus in eundem mo- dum iterum ac tertio & $æpius et- iam redit, $ed illud bellariorum fru$tulum toties variatur, quoties reditur.

Ho$pites, finito congre$$u, an- tequam ex aula egrediantur, juxta limen, ut initio, ritu $uo inclinatio- nes repetunt: tum eos herus ad u$- que domus limen in$equitur, ubi iterum inclinantur. Tum rogat ho$pites herus, uti vel equum, vel ge$tatoriam $ellam, qua venerant, con$cendere velint, quod ii facere recu$ant, & herum domus rogant, uti $e in domum recipiat: tum ille ad limen ver$us, iterum inclinatur, & ho$pites $imili ritu honorem re- pendunt. Denique jam limen in- gre$$us, tertio inclinatur, ho$pite$- que eodem ritu re$pondent. Tum herus domus in limine $e ho$pitum [0168]NIC. TRIGAVT. oculis $ubtrahens, moram iis con- cedit equitandi, aut in $ella con$i- dendi; & repente egrediens abeun- tes $alutat, hanc vocem _zin_ u$ur- pans, & ambas intra ve$tem manus elevans, ac deprimens: quod ho$pi- tes ip$i ad amu$$im imitantur, & abire pergunt. Denique herus do- mus famulum mittit, qui abeun- tium a$$equatur ve$tigia, & $uo no- mine $alutet. Idem ip$i ho$pites fa- ciunt, & per famulos $uos re$alu- tant.

Nunc de Sinarum conviviis a- gam, in quibus non minus $unt of- ficio$i, quam frequentes, non pauci etiam fere quotidiani. Omnia e- nim prope $ua negotia, non illa $o- lum, quæ ad humanæ vitæ ratio- nem, $ed quæ ad Religionem et- iam $pectant, epulantes tractant: & inter eximia benevolenti{ae} argu- menta ponunt convivia. Quæ ab ip$is non comme$$ationes, $ed, Græcorum more, compotationes [0169]DE REG. CHIN Æ. non immerito vocantur: licet e- nim eorum $cyphi ac pateræ non plus vini, quam nucis putamen, ca- piant, frequenti$$ime tamen hau- $tus iterant.

Inter ve$cendum nec fu$cinulas adhibent, nec cochlearia, nec cul- tros; $ed bacillis utuntur teretibus, $e$quipalmum longis, quibus mira dexteritate quodlibet edulii ge- nus ori admovent, digitis omni- no nihil contrectantes: $ciendum tamen, omnia in men$as inferri fru$tatim di$ci$$a, ni$i $i quid fue- rit natura mollius, ut ova, pi$ces, aliaque huju$modi, hæc enim ip$is bacillis dividuntur. Potu utuntur feruenti, etiam in $ummo æ$tu; $ive ille vinum $it, $ive decoctio _Cia_, $ive aqua. Et $ane videtur id $tomacho prode$$e non parum, nam & Sinæ fere diuturnioris $unt vitæ, & ad annum $eptuage$imum, ac $æpe octoge$imum viribus non admodum de$tituuntur. Hinc [0170]NIC. TRIGAVT. quoque evenire arbitror, quod Si- narum nemo calculari morbo la- boret, qui no$tros Europæos $æpe torquet, ex eo credo, quod perpe- tuo frigidam potent.

Cum qui$piam ad $olemne epu- lum invitatur, pridie, vel etiam pluribus diebus ante convivii diem is, qui alterum invitat, libellum mittit ex iis, quos $upra de$crip$i- mus. In eo, præter invitantis no- men, ut $upra, $olemni formula paucis verbis comprehen$a, ele- ganter & urbane ait, qui evocat, te- nue $e ex oleribus appara$$e con- vivium, & $cyphos $uos elui$$e, ut dicto die, & hora (quæ fere $ub no- ctem e$t) doctrinam ejus, quem in- vitat, audiat, & ab eo aliquid di$cat: inde rogat, ut ne hoc $e favore de- dignetur. In externa facie libelli ad ejus longitudinem additamen- tum è rubea charta affigunt, ut $u- pra, in eo honoratius invitati no- men (nam Sinæ pluribus nomini- [0171]DE REG. CHIN Æ. bus $inguli compellantur, ut infra) cum variis pro ejus, qui vocatur, dignitate titulis. Hic $ingulos in- vitandi mos e$t. Ip$o die convivii $imilem libellum matutinis horis mittunt ad $ingulos; $ed in eo $o- lum rogantur, uti fe$tinent, & præ- $tituto tempore ade$$e ne graven- tur. Sub horam denique convivii tertium mittunt, quem ideo $e mittere aiunt, ut venientes ex iti- nere excipiat.

Cum in convivii domum ven- tum e$t, $olitis $alutationum riti- bus, ut $upra, expletis, in prima au- la con$ident, & $uum illud _Cia_ bi- bunt: inde ad convivii locum itur. Solet is $plendide adornari, non peri$tromatis, quorum apud eos nullus e$t u$us, $ed picturis, flori- bus, va$is, & huju$modi antiqua $u- pellectile. Singulis $ua men$a a$$i- gnatur cubitos aliquot longa lata- que, $ed fere longior; nonnunquã etiam uni duæ men$æ a$$ignantur, [0172]NIC. TRIGAVT. altera ante alterã. hæ pretio$o ali- quo panno dependente $ternun- tur. Ip$æ quoq; $edes $uo bitumine non $plendent $olum, $ed etiam variis picturis & auro condecoran- tur. Ante accubationem conviva- tor unã è pateris ex auro, argento, marmore $uo, vel con$imili mate- ria elaboratam, vino plenam in $uo di$co utraq; manu tenet, & eum, qui principem locũ e$t habiturus, in clinatione profunda $alutat. Inde ex aula in atrium egreditur, & in- clinatione prius exhibita, hanc vini pateram, vultu ad Au$trũ conver$o, cœli Domino offerens, in $olũ ef- fundit; & inclinatione repetita, in aulã redit, aliamque pateram acci- piens, eundem illum convivii Prin- cipem, una inclinatione $alutat, eo in loco, in quo hi ritus exhiberi $olent. tum $imul ad men$am in aul{ae} medio $itam accedunt. In me- dio latere, quo men$a longior e$t, pateram in $uo di$co utraq; manu [0173]DE REG. CHIN Æ. venerabundus locat. tum bacillos convivales à famulo accipit, & ad pateræ latus ponit. ii bacilli ex ebeno fere, vel ebore con$tant, a- liave materia duriore; & ea $altem parte, qua fercula tanguntur, arg\~e- to aurove c{ae}lari $olent. Inde $edem accipit, & in media men$a locat, manicis, ut $upra, leviter everrens. tum in mediam aulã regre$$i $imul denuo inclinantur. Eodem ritu convivator $ingulos deinde ho$pi- tes cohone$tat: eum qui $ecundum locum occupat, ad $ini$trum latus, qui tertium, ad dexterum $tatui mos e$t. Ad extremum, qui prin- cipem locum occupabit, à dome- $tico famulo, invitatoris pateram cum $uo di$co accipit, & vinum in- fundi jubet, & una cum reliquis ho$pitibus, & convivatore, $uo ri- tu inclinatur, pateramque in ejus men$a in di$co locat. Convivato- ris autem men$a in inferiore aulæ parte ita $tatuitur, ut Au$trum, & [0174]NIC. TRIGAVT. aulæ januam, ubi con$ederit, à ter- go habeat, à fronte vero prima- riam men$am. Deinde bacillos $e- dem que di$ponit eo ritu, quem $ibi invitator exhibuit. Denique $in- guli ad pateram, bacillos, $edem- que denuo, velut aptius utraque manu $tatuendam, accedunt. quæ omnia dum fiunt, is cui honora- rius ille ritus exhibetur, exhibenti ad latus ad$tat, & manibus intra manicas receptis, leviterque con- cu$$is, honorem eum deprecatur, & mode$te inclinatus, gratias agit.

Quoniam nihil edulii Sinæ ma- nu tangunt, ideo nec $ub initium, nec $ub convivii finem, manus la- vant. Expletis his ritibus, $imul o- mnes po$tremam invitatori incli- nationem exhibent, & alteram ho- $pites inter $e, tum ad men$am $uo qui$que loco a$$idet. Quoties bi- bitur, invitator pateram in di$co utraque manu capit, & eam leviter erigens, ac mox deprimens, reli- [0175]DE REG. CHIN Æ. quos ad bibendum invitat; eodem tempore $inguli ad invitatorem conver$i, idem faciunt, & $imul omnes bibere incipiunt, quod $or- bendo ita lente faciunt, ut ad ex- hauriendam pateram nõ raro qua- ter quin quie$ve eam oriadmoveãt. Eum potandi ritum, $orbendo vi- delicet, $emper ob$ervant, etiam$i aquam biberint; & nihil unquam continuatis hau$tibus more no$tro exhauriunt.

Prima patera exhau$ta, paulatim fercula inferuntur. E quibus $imul omnes (præeunte $uo ritu invita- tore, bacillis utraque manu acce- ptis, ii$demq; erectis depre$$isque) quoties unum attingunt, unum al- terumve ex eo fru$tulum carpunt, & ori admovent. In quo id ob$er- vatur $tudio$e, ne quis prius in men- $a bacillos reponat, quam is, qui primum in convivio locum obti- net, id fecerit, quod ubi fecit, mox mini$tri in $ingulorum pateram vi- [0176]NIC. TRIGAVT. num calidum infundunt, facto ini- tio à convivii Principe. tum eodem ritu iterum, ac deinde $æpius edi- tur ac bibitur, $ed in bibendo plus temporis, quam in edendo con$u- mitur. Toto porro convivii tempo- re vel de rebus lætioribus $ermo ingeritur, vel comœdia $pectatur, aut cantor aliquis mu$icive in$tru- menti pul$ator auditur; nam hi $æ- pe etiam non vocati $e convivio in- gerunt, $pe præmii, quod iis per$ol- vi $olet, evocati.

Omnibus iis ve$cuntur, quæ a- pud no$trates in fercula adhiben- tur, nec ea male condiunt: $ed de $ingulis ferculis parum infertur. in varietate $tatuunt convivii maje- $tatem, men$as enim opplent di$cis mediocribus, & aliis exiguis: nec pi$ces, ut nos, à carnibus $eparant, $ed $ine di$crimine permi$cent. nullum porro ferculum $emel ap- po$itum toto convivio tollitur; ita- que men$as non opplent modo, [0177]DE REG. CHIN AE. $ed di$cos aliis alios ita $uperpo- nunt, ut ca$tellorum $peciem re- ferant. Panis nullus in convivales men$as infertur, $ed neque oriza, quæ apud Sinas in panis no$tri vi- cem $uccedit, ni$i forte in quibu$- dam epulis minus $olemnibus $ub men$am extremam $i porro infer- tur oriza, prius à vino ab$tinetur; neque enim vinum ab Sinis bibi- tur, etiam in quotidiana refectio- ne, ante orizæ $umptionem. Varios etiam in convivia ludos ingerunt, in quibus qui perdidit, potare com- pellitur, magno cæterorum ap- plau$u fe$tisque clamoribus.

Sub finem convivii, pateras per- mutant. quæ et$i $ingulis æquales apponantur, nunquam tamen ad bibendum $upra vires qui$quam compellitur, $ed amice tantum in- vitatur. Sinen$e vinum ad inftar fe- re cerevi$iæ no$tratis decoquitur, nec admodum fumo$um e$t; e- brios tamen reddit $trenuos pota- [0178]NIC. TRIGAVT. tores; $ed levius fertur die in$e- quenti. In edendo $unt omnino moderatiores, & $æpe accidit, ut quis ab urbe di$ce$$urus, uno die $eptem vel octo conviviis inter$it, ut amicis omnibus $atisfaciat: hu- ju$modi vero non $unt è celebrio- ribus; hæc enim totam noctem ab- $umunt, & in auroram in$equen- tem protrahuntur, ferculorum de- nique reliquiæ inter ho$pitum fa- mulos liberaliter dividuntur.

Quod ad cæteros ritus attinet, ii mihi nunc videntur e$$e præci- pui, qui circa Regum veneratio- nem ver$antur. Rex pluribus exter- nis officiis colitur, quam alius qui- vis in univer$o terrarum orbe Prin- ceps, $ive is profanus, $ive $acer fue- rit. Hunc nemo alloquitur, præter Eunuchosillos, qui in palatii pene- tralibus famulantur, Regio$que propinquos, qui intra eju$dem pa- latii fines commorantur, quales $unt filii ac filiæ. Omi$$o porro cul- [0179]DE REG. CHIN Æ. tu omni, qui Regi ab Eunuchis præ$tatur, velut minus nece$$ario ad in$titutum, omnes omnino ex- tra palatium Magi$tratus (nam in- ter Eunuchos $unt etiam $ui ordi- nes & officiorum gradus) Regem nonni$i libellis $upplicibus conve- niunt: $ed hi libelli tot veneratio- nis formulas continent, ut non ni$i ab exercitatis componi po$$int, nec eos quilibet literatus $ciat con- cinnare.

Anno quolibet ineunte (cujus initium e$t novilunium illud, quod pr{ae}cedit aut $equitur proxime No- nas Februarias, unde Sinæ Veris in- itium $umunt) è $ingulis mittitur Provinciis legatus ad Regem offi- cio$e vi$itandum. quod idem $o- lemnius præ$tatur in modum cli- entelaris ob$equii tertio quoque anno, ut $upra commemoraui. Por- ro $ingulis in urbibus primo quo- que Lunæ rena$centis die, Magi- $tratus omnes, in urbe $ua qui$que, [0180]NIC. TRIGAVT. in unum locum conveniunt, in quo Regius e$t thronus, regiaque in$i- gnia, cælati dracones, & inaurati, cum aliis ad elegantiam cælaturis; coram eo $æpius inclinantur, & ge- nua incuruant gentis ritu, & pecu- liari quadam compo$itione corpo- ris, ad mode$tiam venerationem- que apti$$ima: quo tempore Regi vit{ae} annorum decem millia $uccla- mant. Idem quoque cultus ubique Regi exhibetur eo die, qui primus eum na$centem vidit, in $ingulos annos redeunte, quo die Pequi- nen$es Magi$tratus, & alii à provin- ciis legati, nec non Regii propin- qui variis titulis in$ignes extra cu- riam eo adveniunt, Regi vitam gratulaturi, & gratulationem gra- vi$$imis muneribus te$taturi.

Præter hos, quotquot à Rege nominati Magi$tratum ineunt, aut alio aliquo munere donantur, per leges ire jubentur, quod ante pri- mam lucem fit, ad Regium tribu- [0181]DE REG. CHIN Æ. nal, gratiam habituri, Ibique præ- euntibus ac monentibus rituum Præfectis, officia regio $olio (Rex enim tunc non comparet) exhi- bent accurate; nec impune à quo- quam vel leviter erratur. Quod cum faciunt peculiari cultu è pur- pureo panno dama$ceno, & tiaris in capite argenteis, $ed inauratis in- $igniuntur. Utraque vero manu e- burneam tabulam quatuor digitos latam, palmos duos longam ge- $tant, ea os tegunt, quoties quip- piam coram Rege proloquuntur.

Rex porro, cum olim in tribu- nal prodibat, è loco $uperiore ad ingentem fene$tram comparebat, & manu eburneam quoque tabu- lam ge$tabat, ad vultum contegen- dum, nec non & aliam in capite ta- bulam medio cubito latam, inte- gro longam, $upra regium dia- dema frontemque, è qua tabula lapilli complures magnique pre- tii ita in $ila inducti dependent, [0182]NIC. TRIGAVT. ut frontem ex omni parte ac fa- ciem tegant, & intuentium oculis etiam præ$entem $ubducant. Co- lor regius cæteri$que interdictus, flavus e$t, è quo ve$tis ejus contexta e$t variis ex aureo filo draconibus. Nec in ve$te $olum regia dracones, $ed in palatio univer$o, va$isque aureis & argenteis, & reliqua $upel- lectile, vel cælati, vel depicti vi$un- tur; quin ip$a etiam tecta & tegulæ flavum colorem, & dracones $pe- ctandos exhibent; quod an$am for- ta$$e præbuit aliquibus a$$erendi, palatii regii tegulas e$$e aureas æ. rea$ve: at revera fictiles $unt, ut ego meis manibus attrectavi, $ed flavo colore imbutæ, & $ingulæ $ingulis clavis, trabalibus fere, in tecto ip$o defixæ; $unt enim no$tratibus haud paulo majores: quorum cla- vorum caput e$t inauratum; ne quid appareat in regio palatio, quod regium colorem non præfe- rat. Si quis eum colorem, aut dra- [0183]DE REG. CHIN AE. cones in proprios u$us adhiberet, perduellis haberetur; ni$i forte re- gio e$$et $anguine prognatus.

Palatii regii portæ $unt quatuor ad totidem mundi partes ex adver- $o di$tributæ. quotquot ex itinere has portas prætergrediuntur, ex equo de$cendunt, $i equitent; aut è $ella, $i ea ge$tentur, ac pedites in- cedunt, donec eas fuerint præter- gre$$i. id omnes faciunt, $ed maxi- mus qui$que accuratius, & è loco remotiore: & non Pequini $olum, $ed in Nanquinen$i pri$corum Re- gum palatio religio$ius, tamet$i jam plures annos nullus Regum in id $e$e receperit. Portæ ad Au$trũ, $ive externæ, $ive internæ $unt tri- plices, media regem ingredi vel egredi $ollemne e$t; reliqui dextra lævaque admittuntur: ideo media illa janua nunquam, ni$i egre$$uro uel ingre$$uro Rege, patet.

Nulla e$t apud Sinas alia tempo- rum nota, $ive in libris, qui lucem [0184]NIC. TRIGAVT. a$piciunt, $ive in aliis quibu$libet publicis in$trumentis, ni$i quæ ab ejus, qui regnat, inauguratione de- ducitur, $icut apud nos ab hum anæ $alutis initio Chri$to na$cente fieri $olemne e$t. Nonnunquam certis ex cau$is $olet primariorum Magi- $tratuum parentibus Rex titulum conferre $criptione quadam, Re- gis nomine à Regiis Philo$ophis facta. eam rem Sinæ tanti faciunt, ut $tupori $it, nam & ad impetran- dum nulli $umptui parcunt, & ut rem $acram, in familia con$ervant. Nec minori $unt in pretio alii non- nulli tituli duobus tribu$ve chara- cteribus expre$$i, quos viduis Rex confert, quæ $ecundas nuptias ad $enectam u$que renuerunt, aut $e- nibus, qui $eculum integrum vi- tam protraxerunt, & aliis in ca$i- bus huju$modi. Has in$criptiones $upra limen exponunt. Nec id $o- lum Reges $olent, $ed etiam Ma- gi$tratus ip$os amicis præ$tare mos [0185]DE REG. CHIN AE. e$t. Ip$is quoque Magi$tratibus de Republica benemeritis publico $umptu arcus è marmore erigun- tur, quales apud nos a$$olet in tri- umphis. Idem exhibent urbes civi $uo, qui in$ignem aliquam di- gnitatem, aut in literariis exa- minibus primas obtinuerit, aut in eventis huju$modi magno appa- ratu.

Quicquid pretio$um aut affabre factum in univer$o regno habetur, quotannis ad Regem tran$mitti- tur Pequinum magno $umptu & copia. Magi$tratus item, qui in re- gia commorantur urbe, minore in publicum prodeunt apparatu. nam exceptis primatibus, cæteris equo, non $ella ge$tatoria vehi licet. qui- bus autem $ella per leges licet, ba- julorum numerus ad quatuor re- $tringitur. Extra curias haud paulo inferiorum Magi$tratuum ordines majore in provinciis apparatu pro- dire permittuntur. Eam Sinæ mo- [0186]NIC. TRIGAVT. de$tiam in regia veneratione repo- ponunt, & viciniori majorem de- ferendam arbitrantur. Quater an- nis $ingulis, $ub quatuor anni tem- pe$tates, Curiales omnes Magi$tra- tus ad pri$corum Regum & Regi- narum $epulchra conveniunt, & $uos ritus ac donaria deferunt: $ed primariùs Humvuo regni recupe- ratori honor defertur. Ad hunc ri- tum $e aliquot diebus prius com- parant, indicto ju$titio jejuniis, qu{ae} intra dome$ticos parietes religio$e ob$ervant.

Secundum Regem proxima ve- nerationis officia $uis Magi$trati- bus impendunt. Id maxime pro- dunt $olitis loquendi formulis, & officio$is vi$itationibus; ad quas non admittuntur, nec a$pirant, ni$i qui aliquod in Republica munus gerunt, aut alibi ge$$ere. ii enim in patriam rever$i, et$i propria culpa officiis excidêre, $olemni tamen $æpe Magi$tratuum cultu in$ignes [0187]DE REG. CHIN AE. prodeunt: & urbani eos Magi$tra- tus colunt, vi$itationumque officia rependunt; & eorum intuitu multa concedunt, præ$ertim qui primos in literariis gradibus, publicisque functionibus honores habuere.

Si qui Magi$tratus egregie $uo defuncti munere, deque Repub. bene meriti, ad aliud munus eve- huntur, aut alia qualibet ex cau$a ex urbe di$cedunt, magnis publice muneribus afficiuntur, ocrea$que $uas, Magi$tratus in$igne, ad per- petuum beneficii monumentum rogati relinquunt, quæ publico $crinio inclu$æ, una cum variis in ejuslaudem ver$ibus ac $criptioni- bus a$$eruantur. Aliis, qui $unt in- $igniores, loco aliquo publico, marmor erigunt, in quo eorum in Rempublicã merita eleganti $cri- prione in$culpta, ad po$teritatis memoriam per$everant. Nec de- $unt, quibus templa magno publi- ce $umptu extruantur: atisque $ta- [0188]NIC. TRIGAVT. tuæ imponantur, ad eorum ima- ginem, quantum indu$tria fert ar- ti$icis, accedentes, tum cen$us an- nuus, & certi homines deputantur, qui perpetuos odores, & $emper viventes lucernas accendant. Eam ad rem ingentia ex æte campano thuribula $tatuuntur, ad eundem ritum, quo ip$i $ua idola veneran- tur. Sed hunc tamen cultum à Nu- minis latria norunt $eparare: nam à Diis multa petunt, his urbanos tantum ritus in beneficiorum me- moriam periti exhibent. nihil ta- men dubium, quin è vulgo plures cultum utrumque permi$ceant. Ad hæc templa (quorum plenæ $unt omnes urbes, quæque $æpe amico- rum $tudio indignis etiam erigun- tur) certis temporibus itur, inclina- tiones & genuflexiones exhiben- tur, edulia offeruntur, aliaque hu- ju$modi peraguntur.

Omnes Sinarum libri, qui de moribus agunt, toti $unt in exci- [0189]DE REG. CHIN AE. tandis filiis ad parentum ob$er- vantiam, majorum que veneratio- nem. Et $ane $i externam illam pie- tatis faciem intueamur, nulla gens alia toto terrarum orbe cum Sinis compararipote$t, quod aliquibus indiciis comprobabo. Solemnem in a$$idendo majoribus ritum ob- vant, ut nulla ratione in æquali $i- tu, & longe minus ex adver$o con- $i$tant, $ed ad latus alterum; quem ritum etiam di$cipuli cum Magi- $tris ob$ervant. Magna etiam ve- neratione cum iis colloquuntur, qui tenuioris fortunæ $unt, ad obi- tum u$que eos, etiam $udore $uo, quantum licet, laute copio$eque alunt. Sed in nullo $unt religio$io- res, quam dum iis parentant, tam in lugubri ve$te induenda (in qua etiam à cæteris nationibus di$cre- pant) quam in feretro quoque ac $arcophago è materia pretio$iore concin\‘nando: in apparatu $epultu- ræ, quem verius pompam dixeris, [0190]NIC. TRIGAVT. pro facultatibus fortuni$que, & $æpe $upra vires a$$urgunt.

Lugubris Sinarum ve$tis non pulla, $ed candida e$t. In luctu pa- rentum filii cannabina ve$te a$per- rima in duuntur, primis $altem m\~e- $ibus; & ip$a forma talaris tunicæ, pilei, calceorum $atis ab$ona, pri- moque a$pectu mi$erabilis: fune quoque prope nautico renes cin- gunt, ad eum modum, quo Patres è D.Franci$ci familia $olent. Invio- labili con$uetudine receptum e$t, ut luctus patris aut matris in trien- nium protrahatur. Cujus rei cau- $am in $uis libris reddunt hanc, ut $uis parentibus, qui primo ætatis triennio eos ulnis ge$taverunt, tan- toque labore educarunt, vicem re- pendant. In cæterorum propin- quorum luctu contractior e$t lu- gendi mora, prout qui$que vici- nior, aut remotior $anguine cuique fuerit: alias enim annuo $patio, alios trime$tri terminatur.

[0191]DE REG. CHIN Æ.

In Regis, aut Reginæ, quæ qui- dem legitima e$t, funere legiti- mum lugendi tempus etiam e$t trienne, quaquaver$um patent re- gni fines. Sed nunc regia indul- gentia, quæ publico edicto inno- te$cit, pro men$ibus dies compu- tantur, atque ita men$em unum, regnum univer$um, mœrorem de Regis morte conceptum, lugubri cultu profitetur. Funebres Sinarum ritus ju$to volumine continentur, atque ita, cum aliquis è familia diem $uum obit, $uper$tites, ad quos funus $pectat, eum librum con$ulunt, ut ad rituum præ$cri- ptum funebris pompa procuretur. Eo in volumine non $olum præ- $cribuntur, $ed etiam $pectandæ proponuntur, ve$tes, pilei, calcei, zonæ, cæterique ritus univer$i.

Cum vir aliquis primarius vivere de$init, demortui filius, aut $angui- ne proximus, cæteros propinquos, & familiares libello admonet, mœ. [0192]NIC. TRIGAVT. $ta verborum $ollemnium formula concepto, idq; infra tertium quar- tumve ab obitu diem. quo tempo- re $arcophagum fabricant, & eo cadaver includunt: tum aulam can- dido panno, vel $toreis in$ternunt ac ve$tiunt, in cujus medio aram extruunt, in ara $arcophagum lo- cant, & demortui effigiem. Ad eam aulam intra præftitutos dies, quos apud viros primarios quatuor quin- queve e$$e mos e$t, propinqui om- nes amicique conveniunt, ip$i quo- que funebri ve$te induti: alius po$t alium qualibet hora diei ventitant, & in ara odores, bino$que cereos defuncto locant: qui ubi ardere cœperint, quaternis inclinationi- bus ac genuflexionibus, de quibus $u pra fu$e, demortuum cohone- $tant: $ed primum thuris tantillum in thuribulo ignito componunt è regione $arcophagi imagini$que propo$it{ae}. Interim dum hi ritus ex- hibentur, defuncti filius unus, aut [0193]DE REG. CHIN AE. plures, ad latus ad$tant in funebri ve$te candidati, mode$te quidem, $ed flebiliter lamentantes. Po$t $arcophagum omnis mulierum dome$ticarum turba, & ip$æ quo- que cultu lugubri, $ed cortina te- ct{ae}, inconditè plangunt & ejulant. Sollemne quoque e$t, & ab idolo- rum $acrificulis in morem indu- ctum, papyrum in certum modum concinnatam, imo etiam $ericos pannos albi coloris exurere: quod faciunt, arbitrantes, $e vita fun- ctis ve$tem mini$trare, in bene- volentiæ ob$ervantiæque te$timo- nium.

Non raro filii parentum cada- vera, feretro inclu$a, ad tres qua- tuorve annos domi a$$ervant: $uo enim illo pellucido bitumine ita rimasillinunt, ut minime fœtorem tran$mittant. Quo tempote in $in- gulos dies cibum illis, potumq; of- ferunt, non $ecus ac $i $upere$$ent: nec filii eo tempore in $edilibus [0194]NIC. TRIGAVT. $olitis, $ed in humili $cabello con- $ident, eoque ve$te alba contecto. Somnum in lecticis minime ca- piunt, $ed in $tramineis culcitris $upra nudam humum collocatis, juxta cadaveris $arcophagnm: car- ne ve$ci nefas aliove edulio bene condito; vino minime utuntur, nec balneis, quin etiam ab uxorum con$uetudine ab$tinent. Conviviis intere$$e non licet, nec intra cer- tos men$es in publicum egredi. Quod dum faciunt, $ellam ge$ta- toriam lugubri etiam panno invo- luunt, aliaque multa faciunt, quæ per$equi longum e$$et. Ex ea ta- men, quam diximus, au$teritate $emper aliquid remittunt, prout ad triennium tempora pronius defe- runtur.

Quo die funus effertur, proquin- qui & amici alio libello invitati, denuo conveniunt, omnes in fune- bri ve$te candidati, ad funebrem pompã cohone$tandam. Ea in $up- [0195]DE REG. CHIN Æ. plicantium morem in$tituitur. Va- riæ $tatuæ virorum ac mulierum, elephantum, tigrium, ac leonum, papyraceæ omnes, $ed ver$icolores & inauratæ præeunt, quæ omnes coram tumulo deinde incendun- tur. Funus etiam comitantur lon- ga $erie idolorum mini$telli, & profanarum precum recitatores; hi varios ritus ex itinere peragunt, & tympana, fi$tulas, cymbala, tin- tinnabula, & alia mu$ica in$tru- menta pul$ant. Ingentia etiam ex ære campano thuribula bajulorum humeris ge$tata præeunt. Deinde feretrum $equitur magna pompa exornatum; nam $ub ingenti cono- pæo variè cælato, & by$$inis pan- nis in$igni à quadraginta, & $æpe quin quaginta ve$pillonibus effer- tur. Illud $equuntur filii, pedibus incedentes, $ed innixi baculo, ve- lut jam præ luctu fatigati. Deinde mulieres, intra can didam cortinam ge$tatoriam ita inclu$æ, ut $pectari [0196]NIC. TRIGAVT. non po$$int. Aliæ quoque mulieres $anguine remotiores $ellis ge$tan- tur funebribus. Tumulos porro o- mnes nece$$e e$t e$$e $uburbanos.

Si filios abe$$e domo contigerit $ub parentum obitum, in eorum adventum tota lugubris pompa differtur. Porro cum de parentis obitu certior factus e$t filius, $i vir fuerit primarius, eo ip$o in loco, in quo eum tum ade$$e contigerit, pa- renti cœnotaphium excitat, & a- micorum complorationes excipit. Deinde in patriam primo quoque tempore revertitur, & eo$dem ri- tus denuo in$taurat, eo quem $upra commemoravimus ordine. Rever- ti autem etiam per leges cogitur $ilius, quantumuis magnam gerat in Republica dignitatem, etiam Præ$idum tribunalium, quos $upra _Ciam$ciu_ vocari diximus, imo et- iam Colaorum, domiq; triennem luctum explere, nec ante ad prio- rem Magi$trat um admittuntur. Sed [0197]DE REG. CHIN AE. id de $olo parentum luctu non cæ- terorum propinquorum velim in- telligi. Ab hac porro lege, etiam in parentum funere, Magi$tratus mi- litares excipiuntur.

Si aliquem extra patriam extin- gui contigerit, is cui funus curan- dum incumbit, nullum non lapi- dem movet, nec ulli $umptui par- cit, ad cadaver in patriam remit- tendum, aut revehendum; quo in avitum tumulum inferatur. Eum tumulum familia quælibet pecu- liarem habet, in aliquo colle fere $uburbano cum ingentibus è mar- more $epulcris, & variis ex adver$o $t atuis animantium, & hominum. Epitaphia quoque marmorea, $ane magnifica, eriguntur: in iis elegan- ti charactere & $criptione præclare à majoribus ibidem humatis ge$ta de$cribũtur. Ad hos tumulos quot- annis propinqui conveniunt, die- bus ad eam rem deputatis. Ibi ritus $uos exhibent, $uffitus accendunt, [0198]NIC. TRIGAVT. donaria explicant, & epulum fune- bre in$tituunt, pro regionis con- $uetudine, jam ab omnibus $æculis recepta.

Non paucis etiam ritibus con- nubia contrahuntur atque $pon$a- lia. Utraque in teneris annis pera- guntur; nec $pon$um à $pon$a vo- lunt ætate admodum di$crepare. Contractus hos parentes utrimque componunt, nec ad eos filiorum con$en$um exigunt: quos tamen $i- lii aut filiæ nunquam non admit- tunt. Primates omnes cum prima- tibus connubia mi$cent, & fami- liarum paritatem exigunt, in legi- tima conjuge eligenda. Quod ad cæteras pellices $pectat, quas qui$- que habet pro arbitratu, formæ ve- nu$tate præferuntur, nec generis nobilitatem aut fortunas atten- dunt: nam hæ fere pretio centum aureorum, & $æpe longe inferiore comparantur. Plebei ac tenues uxorem $ibi pretio quærunt, & [0199]DE REG. CHIN Æ. quoties volunt eam vendunt. Rex vero, Regisque proles in connu- biis po$thabita $anguinis nobilita- te, $olam corporis venu$tatem $pe- ctat. Sed nec primates ad hæc a$pi- rant connubia: tum quod Regiæ conjuges & parum po$$unt, & in- clu$æ palatio, $uorum con$pectui æternum eripiuntur; tum etiam quod delectu à connubialibus Ma- gi$tratibus habito, è multis paucæ ad Regias nuptias evehuntur. Uxor regis una primaria e$t, quæ $ola le- gitima dici pote$t: præter hanc Rex, & Regni hæres alias novem paulo inferiores ducit, ac deinde alias triginta $ex, quæ omnes con- jugali titulo gaudent. His accedunt aliæ numero majore pellices, quæ nec Reginæ, neque conjuges ap- pellantur. Eas inter, quæ filios pa- riunt, gratio$iores evadunt, & ma- xime parens primogeniti, qui re- gni $ucce$$or appellatur. Id non apud Regem $olum, Regiamque [0200]NIC. TRIGAVT. familiam familiare, $ed apud reli- quos toto regno.

Primaria illa conjunx, $ola men- $æ cum marito a$$idet, reliquæ o- mnes (maxime extra Regios pro- pinquos) ancillæ $unt patrisfami- lias, & legitimæ conjugis pedi$$e- quæ, quibus in alterutrius præ$en- tia $tare, non $edere permittitur. Earum filii non $uam parentem, $ed primariam uxorem matrem $uam vocant, & eam $olam cum extinguitur; triennio lugent, eju$- que funus, non propriæ genitricis, curaturi, officiis $e$e abdicant.

In omnibus religio$i$$ime ob$er- vatur, ne quis uxorem omnino du- cat $ibi cognominem, tamet$i nul- la $anguinis inter utrum que inter- cedat nece$$itudo. Sinarum porro cognomina haud paulo pauciora $unt, quam apud no$trates: neque enim mille numerantur. Nemini vero licet novum aliquod cogno- men effingere, $ed ex iis, quæ anti- [0201]DE REG. CHIN Æ. quo u$u recepta $unt, unum habeat oportet; & quidem illud à majori- bus patrum, non patrum $erie de- ductum, ni$i forte quis in alienam fuerit familiam cooptatus. Affini- tatis & con$angninitatis gradus in diver$o cognomine nihil atten- dunt, atque ita proles $uas connu- bio jungunt cum maternis propin- quis, in quolibet fere gradu.

Spon$a nullam $ecum dotem defert: ac tam et$i quo die in mariti domum pergit, multam $upelle- ctilem $ecum ferat, tanto apparatu, ut copio$iores ea vicos oppleant, omnis tamen illa $upellex mariti $umptibus comparatur, qui aliquot men$ibus prius magnam pecuniæ $um mam dono $ubmittit.

Natalis cuique dies apud Sinas quotannis fe$tus e$t, & munu$culis, epulis, aliisque lætitiæ $ignis cele- bra tur. Id maxime fit expleto anno quin quage$imo, ex quo tempore inter $enes computari $olent, ac [0202]NIC. TRIGAVT. deinde decimo quoque anno. Ad has celebritates filii, $i è literario $unt ordine, ab amicis exigunt va- ria poëmata, $criptiones, atq; em- blemata magno artificio con$cri- pta, quibus parentum encomia continentur: ex his etiam aliqui li- bros edunt, & ip$o natali die aulæ dome$ticæ parietes ornant, alio$q; varios titus exhibent ei, cujus annis gratulantur.

Sollemnis etiam e$t Sinis dies il- le, quo filii virilem pileum per æ- tatem $umunt, non $ecus ac Ro- mani olim juvenes cum virilem togam, prætextam exuti, indue- bant. Ea ætas e$t annorum fere vi- ginti, nam ad id u$que temporis $olutam cæ$ariem aluerunt.

Sed maxime $ollemnis toto re- gno celebritas, quæque ab omni- bus æque $ectis colitur, e$t anni re- currentis initium, primo novilu- nio, & iterum primo plenilunio: tum enim lucernarum e$t fe$tivi- [0203]DE REG. CHIN Æ. tas, ideo quod in $ingulis ædibus ingenio$as aliquas lucernas accen- dit unu$qui$que, varia arte extru- ctas è papyro, vitro, velo, quibus venalibus per eos dies plenum e$t forum, è quibus eam $ibi eligit, qu\,e cuique maxime arri$erit: & $æpe aulæ ip$\,e ardere videntur, di$po$itis qua quaver$us lucernis. Imo per eos etiam dies, nocturnis horis va- rie concurritur, & lucernæ in dra- conis more $ibi mutuo innexæ, à bacchãtibus circumferuntur: mul- ta itidem $ulphureo pulvere ludi- cra, & fe$ti ignes di$ploduntur, iis- que domus ac vici ardent in$igni $pectaculo.

CAP. VIII. De corporis lineamentis, cultu, ha- bituque, & aliis apud Sinas con$uetudine receptis.

SInica gens fere albi coloris e$t, nam nonnulli è provinciis Au- $tralibus ob vicinitatem zonæ tor- [0204]NIC. TRIGAVT. ridæ $ubfu$ci $unt. Barba illis rara e$t, quibu$dam nulla, pilis hirtis, & ab$que cincinnis; $ero etiam erum- pit, nam triginta fere annorum juvenes cum no$tratibus, dum vi- ginti attigerunt, conferri po$$unt: barba, ut & capillitium univer$um, atri coloris e$t, & apud Sinas turpis e$t rufa cæ$aries. Oculos habent angu$tiores, ovalis figuræ, nigros, atque prominentes. Na$us admo- dum exiguus vix prominet, aures mediocres; in provinciis quibu$- dam faciem habent fere quadratã. Multi à Cantonien$i & Quam-$i provinciis in utroque digito mini- mo pedis, binos ungues habent, quod apud Cocincinen$es eorum conterminos omnes videre e$t, forta$$e olim, $ex in $ingulis ped- bus digitos numerabant.

Mulieres omnes $unt humilio- ris $taturæ, & magnam partem muliebris elegantiæ $tatuunt in pedum parvitate. Qua ex cau$a à [0205]DE REG. CHIN Æ. prima pueritia pedes arcti$$ime fa$ciis obvoluunt, ne $uccre$cant libere, atque ideo, in ince$$u trun- cas prope judicaris. Has fa$cias per univer$am vitam adhibent. Id vi- detur $apientis alicujus inventum fui$$e, ut eas domi contineret, ne facile per vicos cur$arent, quod fœ- minas decet inprimis. Viri pariter ac fœminæ capillitium alunt, nec unquam ton$orem adhibent, pueri tamen ac puellæ in prima ætate circumraduntur, & $olum in verti- ce comam nutriunt, idque ad an- num fere 15. deinde cre$cendi ad libitum faciunt facultatem, $ed pa$$os crines ad annum u$que vi- ce$imum $upra humeros $olvunt, dum virili pileo in$igniuntur, ut $u- pra. Pleriq; etiam $acrificuli octa- vo quoque die caput, & barbam radunt. Adulti jam crinem colli- gunt pileolo è $eris equinis, vel capillis humanis, aut etiam fi- lis $ericis intexto in retis morem: [0206]NIC. TRIGAVT. in vertice pertu$us e$t pileolus, è quo capilli, quia longiores, edu- cuntur, & elegantem in nodum colliguntur. Fœminæ hoc pileo nõ utuntur, $ed capillitio in nodum quoq; collecto, ornatũ ex auro ar- gentove ac lapillis, & denique flo- ribus componunt. Inaures ge$tant, $ed annulis digitos non variant.

Viri pariter ac fœminæ tunicas talares induunt. Eas viri ad pectus duplicatas, intimam partem fa$cia, $ub axilla $ini$tra, $upremã $ub axil- la dextera $ubligant; fœminæ in medio pectore vinciunt. Vtri$que manicæ laxiores longiore$q; com- munes $unt, quales in Italia Vene- torum e$$e $olent, $ed fœminis ma- nicæ ad manus patent, viris arctan- tur, nec ni$i quantũ educendis ma- nibus $atis e$t, aperiuntur. Pileos viri eleganti opere varie concin- nant; optimi habentur, qui è $etis equinis cõtexuntur. Hyberno cœ- lo è lana pileos, aut etiam ex holo- DE REG. CHIN Æ. $erico ge$tant. In calceis maxime à no$tris di$crepant. Viri eos by$$i- nos, & holo$ericos, variis è filo $e- rico mæandris, & flo$culis ita con- cinnant, ut etiam no$tratium Ma- tronarum elegantiã $uperent. Cal- ceos è pellibus, non ni$i fæx vulgi ge$tat; & in $oleas etiam vix pel- lem adhibent, $ed eas è con$arcina- to panno con$uunt.

Literatorum pilei quadrati $unt, aliis non licet ni$i rotundos ge$ta- re. Singuli matutinis horis dimidia- tam minimum in pectendo com- ponendoq; crine con$umunt, quod no$tratibus e$$et permole$tum. So- lent etiam pedes ac tibias longi$$i- mis fa$ciis obvoluere: inde fit ut ti- bialibus $emper laxi$$imis utantur. Indu$ia no$tro more non habent, $ed ejus loco intimam tunicam ad carnem è candido panno ge$tant, & corpus $æpe lavant. A famulo umbellam grandiorem $ibi contra Solis radios, & imbres ge$tari fa- [0208]NIC. TRIGAVT. ciunt, tenuiores ip$i $ibi minorem ferunt.

Agam nunc de con$uetudine a- pud Sinas recepta circa propria $in- gulorum nomina, quæ no$tris pla- ne inaudita videbitur. Cognomen hab\~et, ut dixi, antiquum & immu- tabile, $ed nomen non item, nam $ibi novum fingunt, & $emper ali- quid $ignificat, quod etiam cogno- minibus convenit. Id nomen unico charactere $cribitur, & una, quod idem e$t, $yllaba effertur, è duabus tamen $yllabis con$tare pote$t. Pri- mum parens filio indit, $ed $olum $i ma$culus fuerit: nam fœminæ, neque puellæ, neq; adultæ nomen apud Sinas habent, $ed patrio co- gnomine, & numero, quem inter $orores habent, na$cendi ordine appellantur. Hoc nomine ma$culi à parentibus & majoribus dumta- xat compellantur. Cæteri eos ex numero quem inter fratres ha- bent, na$cendi ordine nominant, [0209]DE REG. CHIN Æ. qua ratione modo de puellis dixi- mus. Ip$i vero in vi$itatoriis & mu- nerum libellis, & in reliquis $cri- ptionibus ac literis, $eip$os proprio nomine in$cribunt, quod à parente primum acceperunt. Cæterorum porro, qui æquales, aut $uperiores fuerint, $i aliquis eum hoc proprio nomine compellatet, aut ejus pa- rentem, aut propin quum $uo, non inurbanum e$$et $olum, $ed etiam injurium.

Cum primum $tudia puer ag- greditur, aliud ei nomen præce- ptor imponit, quod ludi nomen appellatur, hoc nomine à condi$ci- pulis, ac Magi$tro dumtaxat ap- pellari $olet, ac pote$t. Cum virili jam pileo induitur, & uxorem quis ducit, à viro aliquo primario novo nomine paulo honoratiore coho- ne$tatur; quod nomen ip$i Literam vocant. Hoc eũ po$$unt omnes de- inceps appellare, iis dumtaxat ex- ceptis, qui ei famulantur, aut $ub- NIC. TRIGAVT. diti $unt. Denique cum jam omni- no adoleverit, nomen accipit à viro gravi honorati$$imum, quod ip$i magnũ vocant. Eo nomine po$$unt eum omnes, nullo excepto, & præ- $entem, & ab$entem cõpellare: $ed tamen illum parentes ac majores tanto honore non dignantur, $ed priori nomine, quod literam voca- ri dixi, compellant.

Si quis etiam $ectam aliquam recens profitetur, à Doctore, qui eum induxit, novo nomine com- pellatur, quod religionis nomen vocant. Porro cum alius alium of- ficii cau$a vi$it, tamet$i cognomen & nomen illud minus libello in- $cribat ho$pes, à vi$itato tamen & vici$$im interrogatur, quod $it ejus nomen honorificum, ut eum, $i o- pus fuerit, po$$it $ine injuria com- pellare. Atque ideo aliud nomen grandius, quo ip$i nos compellent, oportuit nos accipere, $upra id, quod in Bapti$mate accepimus.

DE REG. CHIN Æ.

Antiquitatum $unt $tudio$i$$i- mi. Statuis antiquis carent. Tripo- des ex ære campano propter fer- ruginem, vetu$tatis te$tem, in pre- tio habent, ut etiam va$a antiqua è creta, aut marmore, quod $upra Ia$pidem vocavimus. Picturas illu- $trium pictorum rebus omnibus anteponunt, quæ $olo atramento, non aliis coloribus, lineamenta de- $cribunt. Illu$trium quoque $cri- ptorum characteres, & in$criptio- nes in charta pannove de$criptæ, ip$orum $criptorum $igillo muni- tæ, ne fraus e$$e po$$it: neque enim antiquitatis imitatores a$tuti$$imi de$unt, qui ab imperitis emun- gunt, in rebus vili$$imis, quos de- inde deprehendunt male colloca- tos.

Magi$tratus omnes proprium habent $ui muneris $igillum, ab Humvuo Rege illis traditũ. Quæ- cunq; juridice $cribunt, ob$ignant colore rubro dumtaxat. Hoc $igil- [0212]NIC. TRIGAVT. lum $ummo $tudio con$ervant: $i enim illud perdiderint, non $olum Magi$tratu excidunt, $ed etiam a- cerrime puniuntur. Et ideo quoties domo egrediuntur, $ecum illud deferunt intra $crinium clavis, & alterius $igilli fide munitum, illud- que à $uo con$pectu nu$quam re- movent, domi vero dicuntur no- cturnis horis illud $ub ip$o cervica- li a$$ervare.

Viri graves minime pedibus per vicos incedunt, $ed $ella ge$tatoria vehuntur ex omni parte occlu$a, nec à prætereuntibus $pectari po$- $unt, ni$i partem anteriorem ape- ruerint; qua in re à Magi$tratibus differunt, ip$i enim $ellis evehun- rur omni ex parte patentibus. Ma- tronas quoque $ella vehi mos e$t occlu$a undique, $ed ex ip$a figura facile à virilibus $ellis di$tinguun- tur. Rhedas carpentaque per leges habere non licet.

Vrbes nonnullæ in medio flu- [0213]DE REG. CHIN Æ. minum & lacuum extructæ vi$un- tur, ut in medio mari Venetia. In his urbibus cymbæ perelegantes per vicos navigant. Et quoniam u- niver$a regio fluviis canalibu$que di$tincta e$t, ad iter navigiis utun- tur frequentius, quam no$trates, & $unt vere commodiora & ele- gantiora. Sed ea, quibus Magi$tra- tus (quod $emper publico $umptu $it) vehuntur, ita magna $unt, ut in- tegram familiam nullo $uo incõ- modo vehant, ac $i domi $uæ ver- $arentur: in iis enim variæ $unt $ta- tiones, aula, culina, cellæ, eæque ita eleganter exornatæ, ut princi- pum virorum ædes, non navigia e$$e videantur. Ita $æpe contingit, ut ad in$tituendum $olemne epu- lum, in huju$modi $e navigia reci- piant, quoniam eodem tempore, per flumina lacu$que non $ine vo- luptate vagantur. Intus $plendido illo bitumine, _Ciaram_ Lu$itani vo- cant, omnia collucent, variis di- [0214]NIC. TRIGAVT. $tincta coloribus, ip$æque cælatur\,e $uis locis apte inauratæ, oculis blã- diuntur, uti naribus varii $uffitus & odoriferæ mixtiones.

Magi$tros omnino religio$ius, quam no$tri venerantur, ac tamet$i alter alteri per unum diem $e$e pro di$cipulo $ubjecerit in qualibet $ci- entia vel arte, per vitam deinceps univer$am eum Magi$trum appel- lat, & pro Magi$tro colit: nam illi non ni$i ad latus in quolibet con- gre$$u a$$idet, & Magi$tralibus eum titulis ac ritibus cohone$tat.

Aleæ ludus, atque chartarum, quem etiam in has partes u$us in- vexit, plebeius e$t & vulgaris Gra- viores fallendo tempori, & ludicro etiam quæ$tui adhibent latruncu- los, no$tris non omnino ab$imiles. In his di$crepant. Regius enim calculus nunquam egreditur qua- tuor cellulas $uo loco viciniores, $ed neque literati duo Regis a$$e$- $ores. Regina carent. Alios porro [0215]DE REG. CHIN Æ. duos habent calculos non parum ingenio$os, quos ip$i pulveris bel- lici lebetes vocant, ii equos duos præeunt, & pedites $ub$equuntur, qui in his duabus cellulis una cellu- la præcedunt. Incedit hic calculus eo ferme modo, quo turriti no$tra- tes elephanti: inimici tamen exer- citus ductorem Regem non petit, ni$i inter ip$um & Regem, qui pe- titur, alius $it calculus, vel pro- prius, vel collu$oris. Hinc fit, ut tri- bus modis ictum vitare po$$it Rex appetitus, primum exigua, ut ita loquar, corporis declinatione, & hone$ta fuga in proximam cellu- lam vel $tationem, deinde oppo$i- tu alterius calculi; po$tremo $i pe- nitus nudet latus, jubeatque face$- $ere militem $uum, à quo tegeba- tur.

Gravi$$imum inter eos ludi ge- nus e$t huju$modi. In alveo trecen- tarum cellularum plures, ducentis calculis colludunt, è quibus alii [0216]NIC. TRIGAVT. candidi $unt, alii atri. His calculis alter alterius calculos procurat in medium alveum relegare, ut reli- quis deinde cellulis dominetur: ad extremum qui plures in alveo cel- lulas $ibi $ubjecit, victor appella- tur. Hunc ludum avidi$$ime arri- piunt Magi$tratus, & $æpe maxi- mam diei partem ludendo con$u- munt; nam inter ludendi peritos, horam integram ludus unus tenet. Qui hujus ludi peritus e$t, tamet$i alia nulla re in$ignis fuerit, ab om- nibus colitur, & evocatur. Imo nõ- nulli etiam eos $olitis $ibi ritibus magi$tros legunt, ut ab iis accura- te hujus ludi rationem edi$cant.

In plectendis delictis remi$$io- res videri po$$unt, maxime in fur- to, ni$i vis intervenerit; neq; enim unquam morte plectitur. In $ecun- do furto, cauterio $imul, & atra- mento duos characteres brachio inurunt, quibus innuitur jam ite- rato furatum; cum tertio depre- [0217]DE REG. CHIN Æ. henditur, in ip$o vultu eodem cau- terio inuritur, $i denuo deprehen- datur, pro ratione delicti, & quo- ties eum deprehendi contigit, a- crius remi$$iu$ve vapulat, aut ad triremes damnatur, $patio tempo- ris à legibus præ$tituto. Ideo la- trunculis omnia plena $unt, maxi- me ex infima vulgi fæce.

Singulis in urbibus noctu per vicos plura hominum millia excu- bant, & certis intervallis peluim pul$antes, per vicos obambulant, ac licet ip$i vici noctu fere cancel- lis ac repagulis occludantur, non raro tamen domos integras no- cturni fures deprædantur: id ex eo contingit, quod ip$is excubitori- bus excubias addi oporteret, quo- niam ip$i vel fures $unt, vel fu- rum $ocii. Cum à nobis audiunt habitati$$imas in Europa civitates nullas adver$us fures urbanos, $ed adver$um ho$tes externos excubias di$ponere, ob$tupe$cunt. Ip$æ et- [0218]NIC. TRIGAVT. iam urbes, licet in alti$$ima pace, medioque in regno $int, quotidie $ub noctem occluduntur, & claves ad urbis Præfectum deferuntur.

CAP. IX. De ritibus apud Sinas $uper$titio- $is, & aliis erroribus.

CApite in$equenti de $uper$ti- tio$is ritibus cuilibet $ect{ae} pro- priis agetur; nunc vero aliquos ex iis attingam, quos omnes ample. ctuntur. Sed primum eos rogo, qui hæc duo capita lecturi $unt, ut ex iis, quæ dicentur, an$am arri- piant condolendi, Deumque pro hujus gentis $alute deprecandi po- tius, quam $tomachandi, aut de re- medio de$perandi, memores, hos populos tot jam retro lap$is anno- rum millibus ita Gentilitatis tene- bris obvolutos, ut nullum un- quam, aut forta$$e vix ullum Eu- angelicæ lucis radium a$pexerint. Cui nihilominus ab innata genti [0219]DE REG. CHIN Æ. $olertia, divinaque bonitate, tan- tum adhuc $upere$t luminis, quod à natura accepimus, ut facile mi$e- riam $uam agno$cat, ac fateatur, $ed adhuc modum ignoret, quo $e$e po$$it expedire.

Nullus toto regno $uper$titio- $us ritus ita late perva$it, $icut is, qui in ob$ervandis diebus hori$ve fa$tis nefa$ti$que ver$atur, ut ad tempo- rum normam negotia $ua omnia moderentur. In eum finem duplex fa$torum index quotannis excudi- tur, ab Regiis A$trologis auctori- tate publica con$criptus; unde tan- tam hæc impo$tura veritatis opi- nionem $ibi arrogat. Horum fa- $torum libelli tanto numero di- $trahuntur, ut eo nullæ non ædes oppleantur. In his in dies $ingulos ad$cribitur, quid faciendum, à quo ab$tinendum, aut in quam horam differendum quodlibet ex iis ne- gotiis, quæ intra manuum $patium cuique po$$unt occurrere.

[0220]NIC. TRIGAVT.

Præter hos indiculos, alii $unt ab$tru$iores etiam libri, & fallacio- res magi$tri, qui alia nulla re quæ- $tum quærunt, quam dierum hora- rumque electione iis præ$criben- da, à quibus con$uluntur: & ne cui de$int pr\,edictores, pretio etiam vi- liore mendacia di$trahuntur. Nec raro contingit, ut molem aliquam extructuri, in multos dies operis initium; aut iter facturi, viæ prin- cipium differant, eo $olo intuitu, ne à conjectorum præ$criptione tantillum recedant. Et quanquam $\,epe u$uvenit, ut eo ip$o die copio- $us imber decidat, adver$us ventus a$piret, nulla tamen aëris injuria prohibentur, quin eo ip$o die, ho- rave, quam fortunatam fore arbi- trantur, opus aggrediantur. Si qui- dem ad iter inchoandum quatuor $altem pa$$us progrediuntur, aut ad ædificandum duas terræ $portas effodiunt, ne præ$cripto tempore opus $uum inchoa$$e minime vi- [0221]DE REG. CHIN Æ. deantur: atque ita, quæ gentis cæ- citas e$t, $ibi omnia ex animi $en- tentia ce$$ura arbitrantur.

Non inferiore cura laborant, ex ip$o na$cendi puncto vitæ totius $e- riem fortunamq; præ$cire: qua ex cau$a nemo e$t, qui nõ id momen- tum exquirat, & annotet accurate.

Hujus artis varii $e Magi$tros ja- ctant. Nec pauciores, qui è $tella- rum cur$u, vel numeris quibu$dam $uper$titio$is futura $e prædicturos a$$everant. Alii ex lineamentis in facie, manibu$ve con$pectis idem $pondent. Alii ex $omnis, alii ex quibu$dam verbulis, quæ inter col- loquendum eliciunt, alii è $itu cor- poris, $e$$ioneque $ola, & innume- ris aliis modis futura conjectant: idque faciunt ita certo, ut omnem dubitationem excludere videan- tur. Tot vero irrepunt doli, & quo- tidie novæ na$cuntur fraudes, ut in errorem creduli facile inducan- tur. Nam collegas $æpe $uos cir- [0222]NIC. TRIGAVT. cumforaneos ignotos in audien- tium concionem immittunt, à qui- bus palam a$$eritur, $ibi eo prædi- cente ex ordine omnia contigi$$e: alias aliis circumforaneis præterita multa revelantibus, impo$terum collegæ annuunt magno cum ap- plau$u. Unde fit, ut plures in frau- dem inducti ab iis, fortunam $uam explorent, & audita pro oraculis excipiant. Alia etiam fraude opi- nionem $ibi comparant veritatis. Manu$cripti reperiuntur indices, quibus integræ civitatis, per vicos ædesque di$tributæ familiæ brevi- ter de$cribuntur. Eos hi circum- foranei ex$cribunt, aut comparant non magno pretio, atque ita licet externi $int, horum commentario- rum fide narrant $ingulis; quam fa- miliam hactenus aluerint, quid iis plures jam annos contigerit, aliaq; huju$modi; deinde collecta ex pr{ae}- teritis fide, futura prædicunt; tum in alia $e loca conferunt, fidem [0223]DE REG. CHIN Æ. $uam fortunæ committentes. Tan- tum porro multi prædictoribus his tribuunt, ut ip$e metus fidem fa- ciat, nam $i prædictum iis fuerit, tali eos die morbo corripiendos, is ubi advenerit dies, in morbum in- cidunt, ac vi metus afflicti, cum ægritudine, & aliquando etiam cum morte colluctantur. E quibus eventis impo$toribus auctoritas non parum accre$cit.

Nec nulli dæmones ip$os con$u- lunt, & familiares, ut vocant, $piri- tus apud Sinas $unt non pauci, eaq; res plus Numinis, quàm dæmonum fraudis vulgò habere creditur, $ed ab his ad extremum omnes in frau- dem inducuntur. Eorum oracula infantum vocibus, aut etiam bru- torum excipiuntur. Præterita ip$i & ab$entia more $uo evulgant, ut non ab$imilem vero faciant eam, qua futura pr{ae}nunciant, fal$itatem. Sed neque hæc $ine fraude pro- nunciantur.

[0224]NIC. TRIGAVT.

Hæc porro omnia cum no$tris etiam Ethnicis communia fui$$e legimus, unum e$t quod Sinarum proprium dici pote$t. Id in eligen- da area, ad ædes privatas, & publi- cas extruendas, aut ad cadavera humanda, eamque aream confe- runt cum capite, cauda, pedibus variorum draconum, quos huic no- ftro $olo $ub$tratos vivere fabulan- tur; à quibus omn\~e adver$am pro- $peram que fortunam non familia- rum $olum, $ed urbium, provincia- rum, totiu$que regni credunt de- pendere. Et ideo in hac velut re- condita $cientia, multi etiam viri primores occupantur, & procul, cum opus e$t, evocantur; maximè cum publicæ quædam turres, mo- le$ve, aut machinæ in eum finem extruuntur, ut pro$pera fortuna ac- cer$atur, & infortunia publica ex- terminentur. Non $ecus enim, at- que A$trologi ex in$pectis $yderi- bus, ita hi Geologi ex montium, [0225]DE REG. CHIN AE. fluminum, agrorumq; $itu, regio- num fata metiuntur, aut verius mentiuntur. Et $anè nihil ab$ur- dius inveniri po$$e dicas. Nam ex janua in hanc aliamve partem ob- ver$a, è deducendis per atrium ad dextram, aut lævam imbribus, ex fene$tra ex hac vel illa parte aperiri $olita, ex eo quod è regione tectum $it alio altius, eque $imilibus nugis, familiæ $alutem, opes, honores, omnemque fortunam dependere $omniant.

His A$trologis, Geologis, Au- guribus, conjectoribus, & uno ver- bo impo$toribus, pleni $unt vici, plenæ tabernæ, plena fora. Vbique vanis pollicitationibus pro$peram fortunam venalem exponunt, & $æpe oculis capti, non vili$$imi $o- lùm homunciones, $ed etiam mu- liercul{ae}, ut ad literam Euangelicam illud impleatur; _Cæci $unt, & du-_ _ces cæcorum_. Nec $olum his priva- tim omnia redundant; ip$æ urbes, [0226]NIC. TRIGAVT. metropoles, aulæ hac lue $catent, & hac una re quæ$tum faciunt, nu- mero$am fa miliam laute $u$tinent, & plurimi magnas $ibi opes pa- rant. Eos enim $ummi & infimi, nobiles & plebei, literati, ac illi- terati colunt; quin etiam Rex ip$e, & univer$i Magi$tratus, regnique Optimates.

Ex his facile colligere licet, quot ex avium garritu auguria, quam $oliciti primi matutinis horis oc- cur$us, quam $uper$titio$æ $ola- rium radiorum umbræ privatis te- ctis exceptæ. Hoc uno verbo di- cere $ufficiet, quicquid infortunii privatim $ingulis, & publice urbi- bus, provinciis, regnoque univer- $im acciderit, id omne adver$o $uo fato, aut rei cuipiam arrogant, in domibus, urbe, metropoli, aut re- gia perperam collocatæ; pro eo quod eos oportebat in tot $celera, quibus à cœlo priuatim & publicè vindictam evocant, $uorum in$or- [0227]DE REG. CHIN Æ. tuniorum cau$am ju$ti$$ime de- rivare.

Ad$cribam nonnulla, quæ Sinæ leviora ducunt, imo vero ($i Deo placet) in laude ponunt, ut de cæteris fiat conjectura, iterum ob- te$tans eos, qui no$tra hæc legunt, ut tanto impen$ius Deum pro gentis hujus $alute deprecentur, quanto den$ioribus ignorationis tenebris e$t involuta, minus qui- dem propterea damnanda, haud paulo tamen minus mi$eranda.

Permulti $unt, qui, quod mulie- bri con$ortio carere minime po$- $int, $eip$os viris copio$is in $ervos tradunt, ut ex ancillis dome$ticis unam $ibi copulent conjugio, un- de fit, ut etiam liberi perpetuam contrahant $ervitutem. Alii cum ad coëmendam $ibi uxorem ha- beant nummorum $atis, eam $ibi pretio comparant, $ed cre$centem deinde familiam cum ultra $u$ti- nere non po$$int, filios ac filias in [0228]NIC. TRIGAVT. $ervitutem di$trahunt eo fere pre- tio, quo $us aliquis aut tri$te jumen. tum vænit, quod ad duos tre$ve aureos excre$cit, id quod etiam fa- ciunt extra carioris annonæ angu- $tias; & in perpetuum filii à paren- tibus $eparantur, liberumque fit emptori, qua maxime in re velit, $ervo uti. Hinc fit, ut hoc regnum $ervis redundet, non iis belli jure captis, aut aliunde importatis, $ed vernaculis & civibus. Non pauci etiam extra regni fines ab Lu$ita- nis Hi$pani$q; exportantur in per- petuam extra $olum patrium $er- vitutem. Tamet$i hoc maxime medio Deus utitur, ut Sinas com- plures ab dæmonum $ervitute in Chri$tianam transferat libertatem.

Sed hanc venalium liberorum negotiationem duo leviorem red- dunt; multitudo $cilicet plebis te- nuioris, quæ non ni$i $ummo $udo- re ac indu$tria $e $u$tinet, & ip$a $ervitutis ratio omnino mollior ac [0229]DE REG. CHIN AE. tolerabilior apud Sinas, quã aliam ullam nationem: & quia $e qui$- que redimere pote$t eo pretio quo veniit, quoties ei facultas fuerit. Gravius omnino malum, quod $e- quitur. Nam in quibu$dam pro- vinciis infantes, poti$$imum fœmi- nas, aquis præfocant, quod eas edu- care $e po$$e de$perent. Id quod etiam apud non infimam plebem invaluit, eo metu deterritam, ne inde urgente inopia, venales libe- ros exponere, ignoti$que tradere cogantur. Hi ne $int parum pii, crudeles fiunt. Sed hanc $ævitiam inter eos minus atrocem fecit er- ror ille, qui animorum metem- p$ycho$is appellatur: dum enim animos mortalium ex aliis corpo- ribus in alia tran$migrare arbitran- tur, immani $ævitiæ prætextum pietatis a$truunt, dictitantes $e li- beris prode$$e, dum eos mactant; hac enim illos ratione tenuiori- bus $uæ familiæ angu$tiis eductos, [0230]NIC. TRIGAVT. in pinguiorem fortunam citius na- $cituros. Hinc fit, ut hæc liberorum carnificina minime remotis arbi- tris, $ed con$ciis omnibus pera- gatur.

Sed ad hanc barbariem accedit etiam alia immanior, qua $ibi com- plures violentas manus inferunt, vel bonorum de$peratione malo- rumque perpe$$ione fatigati; vel ut inimicis $uis impotenter $ane, non minus $tolide, ægre faciant: multa enim in annos $ingulos ho- minum millia ferunt, virorum ac mulierum $eip$os in campis, vel pro adver$arii foribus, injecto in fauces nodo, præfocare, aut in flu- mina in$ilire, hau$tove levibus ali- quando ex cau$is veneno $ibi vitam eripere. Nam ex eo quod Magi- $tratus deinde $evere in eos anim- aduertant, qui cau$am dedi$$e de- $perationi à demortui propinquis accu$antur, fit ut alia ratione $e vindicare non po$$e exi$timent. [0231]DE REG. CHIN Æ. Attamen $unt non pauci $apientio- res Magi$tratus, qui nullius cau- $am, lege lata, $u$cipiunt, qui vio- lentas $ibi manus intulerit, hinc multorum vita con$ervatur.

Aliud immanitatis genus in Bo- realibus provinciis in infantes ma$- culos exercent, quos ca$trant quam plurimi, ut inter Regios famulos adnumerari queant; nam præter hos alii Regi non famulantur, nec à con$iliis $unt, nec cum eo collo- quuntur, quin imo tota fere Regni admini$tratio in horum $emiviro- rum manibus ver$atur. Ex iis porro intra palatii regii fines ad decem millia numerantur, omnes fere plebei tenues, illiterati & in per- petua $ervitute educati, hebetes de- nique $unt ac $tolidi, nec minus im- potentes ac inepti ad rem quamli- bet gravem animo concipiendam, nedum perficiendam.

Leges porro infligendarum pœ- narum pro delictis, et$i ultra jus [0232]NIC. TRIGAVT. non $unt a$peræ, nihilominus ar- bitror non pauciores à Magi$tra- tibus mactari contra leges, quam qui debitam legibus vitam amit- tunt, quod ex inolita hujus regni con$uetudine oritur. A Magi$tra- tibus enim quibu$libet $ubditi nul- la prævii juris aut $ententiæ forma vapulant quoties in mentem cui- que venerit in hunc modum. In publico tribunali proni toto cor- pore procumbunt, nudati$que cru- ribus $upra genua infra nates, arun- dine duri$$ima per medium $ecta, digiti cra$$itie, quatuor lata, duas ulnas longa verberantur à mini- $tris, fu$te utraque manu correpto atroci$$ime, tamet$i ictibus non plus decem, $ummum triginta ple- ctantur, nam $æpe primo ictu lace- ratur cutis, & nonnullis carnis fru- $tula di$$iliunt, ex qua verberatione multi pereunt; multique vitam lar- gitionibus redimunt exigentium contra jus fa$que arbitratu: tanta [0233]DE REG. CHIN Æ. enim Magi$tratuum dominandi li- bido e$t, ut vix qui$quam rerum $uarum dominus e$$e queat, $ed omnes in continuo metu ver$en- tur, ne qua $ibi calumnia, $ua bona eripiantur. Adhæc $icut hæc gens $uper$titionibus, ut $upra dictum, dediti$$ima e$t, ita veritatis parum amans; etenim non ni$i magna cautela & circum$pectione opus e$t, ut alter alteri $e credat.

Hoc eodem metu percul$i hoc $eculo Reges à publico ab$tinent, & cum olim è palatio egredieban- tur non ni$i mille indu$triis tuti id audebant, nam univer$a Regia in armis erat, di$po$itis per eos vicos excubiis, qua tran$itus erat, & per alios vicos, quibus in priores iter e$$e poterat, nec $olum videri $e non $inebat, $ed neque $ciebatur qua lectica veheretur, nam pluri- mæ ge$tabantur. Dixi$$es eum non inter clientes, $ed inter ho$tes regii $anguinis cupidi$$imos iter facere.

[0234]NIC. TRIGAVT.

E regio $anguine prognati ta- met$i omnes $umptu & ærario pu- blico, quod $upra dixi, $u$tinean- tur, tamen cum jam ad $exaginta millia excreverint, & continuo au- geantur, maximo $unt oneri Rei- publicæ: nam cum ab omni mu- nere publico removeantur, otio$i $unt omnes, & laxiori vitæ dediti, & quoties po$$unt, impotentius in$ole$cunt. Ab his $ibi Rex cavet nihilo $ecius quam ab ho$tibus, nam habent ip$i continuos excu- bitores, nec ab nominata cuilibet ad habitandum urbe egredi po$- $unt, inju$$u Regis; $i fecerint, atroci$$imis pœnis $ubjacent: nulli tamen ex iis licet in Regiis urbi- bus Pequino & Nanquino com- morari.

Nemini mirum videbitur, eos, qui civibus ac propinquis $e non credunt, de advenis diffidere, $ive ii è vicinis, $ive ex remotis regio- nibus advenerint, quarum aliam [0235]DE REG. CHIN Æ. nullam notitiam habuerunt, ni$i $ubob$curam & fal$am, quam à quibu$dam accipiunt, qui ad $uum regnum clientelaris ob$equii offi- cia delaturi adveniunt. Ex advena- rum libris quicquam edi$cere Sinas pudet, opinantes omnem $cien- tiam apud $e $olos reperiri, exter- nos omnes pro illiteratis ac barba- ris habent & appellant. Et $i quan- do in $uis $criptionibus exterorum incidit mentio, ita de iis agunt, qua$i nihil dubium $it, eos à brutis nihil admodum di$$idere. Chara- cteres porro omnes, quibus hoc exterorum nomen exponunt, ex animantium fere literis compo- nuntur, nec fere eos hone$tiore nomine, quam dæmoniorum di- gnantur.

Porro $i legati è vicinis regnis ad clientelaria officia Regi deferen- da, vectigalve per$olvendum, aut aliud quodlibet negotium tractan- dum advenerint, vix dici pote$t, NIC. TRIGAVT. quam $u$piciosè tractentur. Nam eos tamet$i ab omni $æculorum memoria amicos habuerint, cap- tivos nihilominus toto itinere du- cunt, nec eos quicquam videre $i- nunt. Multis clavibus intra palatii exterorum $epta, veluti brutorum $tabula, recluduntur. Ad Regis a$pectum nunquam admittuntur; cum paucis è Magi$tratu, $ua ne- gotia tractant. Cum externis au- tem extra regni fines nemo, ni$i certis temporibus ac locis, agere permittitur, qui $ecus fecerint, ab$- que publica facultate gravi$$imis pœnis plectuntur.

Duces ac milites, qui belli pa- ci$ve tempore $uis locis excubant, ip$i quoque excubitores $uos ha- bent, ne quid rerum novarum mo- liantur. Numero$os exercitus nun- quam uni Duci tradunt. Omnes $unt in Senatus Philo$ophici pote- $tate. Ab hoc exercitu $tipendia penduntur, & commeatus $uppe- [0237]DE REG. CHIN Æ. ditantur, atque ita non in ii$dem manibus milites $unt, & militaris apparatus, ut hac ratione $ecurior $it cuju$que fides. Nulla gens æque vilis atque iners e$t, quam milita- ris. Mi$eri $unt omnes qui arma tractant: quos neque amor patriæ, nec in Regem fides, nec honoris cupiditas ad arma vocat, $ed $ola $pes vitæ $u$tinendæ, non $ecus ac fit illiberali quolibet opificio. Ma- ximam partem regia $unt manci- pia, vel propriis vel majorum $uo- rum $celeribus perpetuam $ervien- tes $ervitutem. Iidem quo tempo- re à bellicis exercitationibus va- cant, infima quæque officia, baju- lorum, mulionum, & inhone$tiora etiam $ervitia exercent. Soli Duces ac Præfecti aliquam inter cæteros auctoritatem adipi$cuntur. Eorum arma, $ive quibus $e tuentur, $ive quibus ho$tes offendunt, omnino $unt parum noxia. Et $olum fuca- tum aliquem præferunt appara- [0238]NIC. TRIGAVT. tum, ne in militaribus lu$tris iner- mes appareant. In quibus lu$tris, à Philo$ophicis Magi$tratibus, & mi- lites, & ip$i Duces modo, quem $u- pra explicui, vapulant in$tar pue- rorum in ludo literario, nulla di- gnitatis & conditionis habita ra- tione.

Claudam hoc caput duplici Si- narum, ut apte loquar, in$ania, quæ in omnes æque regni provin- cias penetravit, & multos maxime magnates inva$it. Argentum alia intendit ex alio aliquo metallo eli- cere; alia ad vitam, exclu$a morte, ad$pirat immortalem. Ambarum rerum præcepta à veteribus qui- bu$dam, quos ip$i in Sanctorum numero habent, inventa primum, deinde etiam tradita fabulantur, quos po$t multa præclare & utiliter ge$ta, in cœlum evola$$e cum ani- ma $imul & corpore, po$tquam hic vivere piguit, mentiuntur. Hoc $eculo utriu$que $cientiæ, verius [0239]DE REG. CHIN AE. impo$turæ, volumina in immen- $um excrevêre, alia typis excu$a, alia vero manu$cripta. Sed hæc plus $ibi auctoritatis peperêre.

Ac de priori quidem in$aniæ ge- nere nihil aliud dici pote$t aptius, quam cupidi$$imos illos alchimi- $tas, $uas etiam in fumum conflare fortunas, nedum quas ambiebant adipi$ci. Diti$$imi enim quiq; po$t exhau$ta multa aureorum millia in hujus fraudis apparatu, quotidie in con$pectu omnium ad extremam inopiam rediguntur. Qui vero $unt in hoc genere felici$$imi, adulteri- num argentum ita conflant, ut in errorem imperitiores paucos in- ducant, præterquam quod omni literarum & virtutis exercitio præ- termi$$o, dies nocte$que fornaces afflant, ut in novam aliquam frau- dem vel alios inducant, vel ip$i in- ducantur, libros etiam magno $umptu tran$cribentes, & varia hu- jus artis in$trumenta comparantes.

[0240]NIC. TRIGAVT.

Fornacis hujus & Vulcaniæ frau- dis non de$unt innumeri Cyclo- pes: alii corporis cultu$que nitore veritatem mentientes, alii etiam mendici $ub habitu $ordido, fal$i- tatem occultantes, horum conti- nuum e$t exercitium, qua lucri $pes afflaverit, circumferri, & artis hu- jus cupidos vanis pollicitationibus in fraudem inducere. Omnis por- ro horum circumforaneorum in- du$tria in hoc con$i$tit, ut aliquo artis præludio per$uadeant, $e id, quod $peratur, po$$e perficere, tum enim loculos ad f{ae}cem emungunt, ut ca, quæ $unt ad apparatum ne- ce$$aria, omnemque Vulcaniam $upellectilem comparent; $ed quo die minus creditur avolant har- pyiæ, nec ultra comparent; nihil autem relinquunt, ni$i $iccos jam loculos, & in u$urariorum mani- bus pignora debitorum. Et habet hic in$aniæ morbus hanc phrene- $im, ut tamet$i ad hunc modum [0241]DE REG. CHIN AE. jam $æpius quis fortunarum $ua- rum in$ignem jacturam fecerit; non ideo $apiat aut contineri po$- $it, quin ab alio aliquo a$tutiore circumforaneo $imilibus $e denuo pollicitationibus deludi $inat; at- que ita vitam univer$am complu- res in hac $pe perdunt curis palli- di, & eventis tri$tes, nec $e tamen unquam ab ullo vel propinquo vel nece$$ario ad mentem revocari $inunt.

Alter in$aniæ morbus nonnun- quam cum priore reperitur anne- xus. Et quoniam ad immortalita- tem $uapte natura, $tudium gra- vius ad$pirat, ita etiam viros pri- mores & in $ummis Magi$tratibus con$titutos invadit. Hi po$teaquam in hac vita, quas $perare poteraut opes, dignitate$que fuêre con$e- cuti, nihil aliud $ibi dee$$e putant ad beatitudinem, ni$i qua ratione hæc una cum immortalitate con- jungant, atque ideo conatus om- [0242]NIC. TRIGAVT. nes ac $tudia in unam hanc rem conferunt. Et quidem in hac regia Pequinen$i, in qua degimus, pauci $unt omnino Magi$tratus, Eunu- chi, cæterique primores, qui non hoc in$aniæ morbo laborent. Et quoniam non de$unt di$cipuli, ita neque Magi$tri $uperioribus tanto chariores, quanto immortalitatis per $e majus e$t $tudium, & acrio- ribus igniculis excitat ambientes: quem vero $emel hæc in$ania cor- ripuerit, nihilo facilius $uperiore curatur. Ac tamet$i quotidie hi im- mortalitatis venditores mortalita- tis debitum ex$olvant, non e$t hoc tamen $atis ad mi$eros mortales ab hoc præpo$tero immortalitatis $tu- dio revocandos@ atbitrantur enim $e feliciori forta$$e fortuna u$uros, & quod aliis nocuit, $ibi forta$$e profuturum, neque omnino ad- duci po$$unt ut credant id extra humanæ indu$triæ facultati$que li- mites con$titutum.

[0243]DE REG. CHIN Æ.

In Sinicis Annalibus legitur, Re- gem ex antiquioribus unum hac in$ania u$que adeo correptum, ut non $ine mortalis vitæ detrimento vitam procuraret immortalem; id quod $æpe contingit, ut dum ad longiorem vitam ad$pirant, bre- viorem efficiant. Is quorundam impo$torum arte jam $ibi poculum paraverat, quo hau$to plane $e im- mortalem fore arbitrabatur, nec ab intimo $uo amico ab eo exhau- riendo rationibus $ani$que con$i- liis deterrebatur. Quod ubi ad- vertit amicus, cum Rex forte vul- tum tanti$per averti$$et, poculum clam arripuit, & impigre exhau$it. Excanduit extemplo Rex, & jam $tricto mucrone mortem intenta- bat, quod $ibi immortalitatis po- culum eripui$$et. Amicus vero in- trepide re$pondit: Exhau$to im- mortalitatis poculo etiam vitam eripi mihi po$$e putas? Et $ane $i eripi pote$t, nullum crimen ad- [0244]NIC. TRIGAVT. mi$i, neque enim ego tibi im- mortalitatem eripui, $ed fraude li- beravi. Quibus dictis Rex illico acquievit, & amici prudentiam, qua ab errore revocabatur, collau- davit. Verum et$i nunquam de- fuêre Sinis viri $apientes, qui hanc ex animis mortalium utramque animorum ægritudinem, quam in- $aniam vocavi, detergere labora- runt; nunquam tamen efficere po- tuerunt, quin quotidie latius $er- perent, & hoc no$tro $æculo præ- teritorum temporum memoriam $uperarent, diffu$amque in plures luem mali contagione evulgarent.

CAP. X. Variæ apud Sinas fal$æ Religionis $ectæ.

EX omnibus Ethnicorum $ectis, quæ quidem in Europæ no$træ notitiam devenerunt, hactenus nul- lam legi, quæ in pauciores errores [0245]DE REG. CHIN Æ. inciderit, quam Sinarum gens prio- ribus antiquitatis $uæ $eculis legi- tur incidi$$e. In illius quippe libris lego, Sinas jam inde ab initio $u- premum & unum Numen adora$- $e, quod ip$i cœli Regem appella- bant, vel alio nomine cœlum & terram. Ex quo apparet, veteres Sinas opinatos forta$$e cœlum ac terram animata, eorumque ani- mam pro $upremo Numine co- lui$$e. Infra hoc Numen colebant etiam varios $piritus montium, flu- minum, & quatuor mundi partium tutelares. In omnibus actionibus rationis dictamen audiendum di- ctitabant, quod lumen rationis à cœlo $e accepi$$e fatebantur. De $upremo vero illo Numine, deque $piritibus illius mini$tris, nu$quam legimus Sinas ea vitiorum mon$tra evulga$$e, quæ no$tri Romani, Græci, Ægyptii, vitiorum patro- cinium in diis quærentes evulga- runt. Ex quo $perari merito pote$t [0246]NIC. TRIGAVT. de immen$a Dei bonitate, non paucos è veteribus apud Sinas in lege Naturæ $alutem inveni$$e, ad- jutos peculiari illo auxilio, quod nemini facienti quod in $e e$t, ut ajunt Theologi, $olet Deus dene- gare. Et hoc ex eorum Annalibus ab annis quater mille & eo am- plius licet non ob$cure colligere, in quibus multa leguntur ab iis be- ne ge$ta, in patriæ bonique com- munis emolumentum. Idem col- ligitur è $apienti$$imis volumini- bus, quæ in hæc u$que tempora per$everant, antiquorum Philo$o- phorum, quibus homines ad virtu- tem $aluberrimis erudiunt in$titu- tis. Qua in re celeberrimis no$tris Philo$ophis cedere non videntur.

Quia vero natura corrupta $ine auxilio gratiæ $emper in pejus ruit, labentibus deinde $æculis primum illud lumen ita ob$curatum e$t, ut $i qui forta$$e ab inanium deorum cultu ab$tinent, ex iis pauci $int, [0247]DE REG. CHIN AE. qui non in Athei$mum lap$u gra- viore degenerent. Hoc porro ca- pite triplicem apud Sinas Ethnico- rum omnium $ectam per$equar. Nam de Saracenis, Iudæi$que, & etiam Chri$tianorum apud Sinas ve$tigiis, alius erit ex in$tituto di- cendi locus.

Tres igitur Sinarum libri orbis terrarum $ectas numerant: nam alias minime norunt. Prima e$t _Literatorum_, altera _Sciequia_, ter- tiam _Laucu_ vocant. Ex his tribus aliquam Sinæ omnes, & reliqui populi contermini, qui Sinarum characteres habent, profitentur. Ii vero populi $unt Iapones, Coriani, Leuquici, & Cocincinen$es. Lite- ratorum $ecta Sinarum e$t propria, & in hoc regno antiqui$$ima. Hæc Rempublicam gubernat, pluribus libris abundat, & $upra cæteras ce- lebratur. Legem hujus $ectæ non eligunt Sinæ, $ed una cum litera- rum $tudiis imbibunt, nec ex iis, [0248]NIC. TRIGAVT. qui literis incumbunt, aut litera- rios honores adipi$cuntur, ullus e$t, qui non eam profiteatur. Au- ctorem $eu Principem Philo$o- phorum Confutium, de quo $upra, agno$cunt. Hæc porro $ecta ido- la non colit, $ed nec habet. Vnum Numen veneratur, ideo quod ab eo con$ervari gubernarique hæc inferiora omnia arbitretur. Spiri- tus etiam, $ed inferiore cultu, & contractiore dominio colit. Ger- mani literati conditi orbis nec mo- dum, nec auctorem, $ed neque tempus docent. Germanos ideo dixi, quia nonnulli minus celebres, $omnia quædam proponunt, $ed nugacia, nec vero $imilia, quibus etiam ideo nulla fides adhibetur.

In hac lege de præmio bono- rum ac malorum $ermo e$t, $ed fere arbitrantur id in hac vita dari, & vel in auctorem, vel in ejus po- $teros, pro meritis, redundare. De animis immortalibus antiqui vix [0249]DE REG. CHIN AE. videntur dubita$$e, nam de vita mortali functis, & in cœlo degenti- bus, diu etiam po$t mortem, $æpe $ermonem inferunt, $ed de impio- rum apud inferos pœnis nullus $er- mo. Recentiores porro literati ani- mos una cum corporibus, aut paulo po$t extingui docent, unde neque probis cœlum, nec improbis infe- rorum cruciatus a$$ignant. Quibu$- dam hoc nimis durum videtur; ideo a$$erunt $olos proborum animos e$$e $uper$tites, ex eo quod homi- num animos dicant exercitio vir- tutum roborari, & ita uniri, ut æ- tatem deinde ferant, quod cum im- probi non po$$int, eorum mentes mox, ut è corporibus exierint, eva- ne$cere, & velut in fumum redigi.

Opinio tamen hoc tempore ce- lebrior videtur mihi ex Idolorum $ecta deprompta, & quinque re- tro $eculis invecta. Ea a$$erit uni- ver$itatem hanc ex una eadem- que con$tare $ub$tantia, illiu$que [0250]NIC. TRIGAVT. conditorem una cum cœlo ac ter- ra, hominibus ac brutis, arboribus ac plantis, & quatuor denique ele- mentis continuum corpus unum conflare, cujus magni corporis $in- gulæ res $ingula $unt membra. Ex hujus unitate $ub$tantiæ docent, quo amore inter $e $ingula uniri deceat; & quemlibet ad Dei $imi- litudinem devenire po$$e ex eo, quod unum $it cum eo. Has inep- tias nos non $olis rationibus, $ed & antiquorum $uorum Sapientum te$timoniis confutare contendi- mus, qui alia omnia tradiderunt.

Tamet$i Literati, uti diximus, $upremum unumq; Numen agno$- cant, nullum tamen ei templum extruunt, & alium nullum locum deputant ad eum venerandum, nullos etiam, quod con$equens e$t, Sacerdotes aut Religionis mini- $tros habent, $olemnes ritus nullos ab omnibus ob$ervandos, præcepta etiam nulla, quæ violare $it nefas, [0251]DE REG. CHIN AE. $ed neque $acrorum Præfectus e$t ullus, cujus munus in explicanda evulgandaque lege, plectendi$que iis, qui contra eam peccaverint, con$i$tat. Ideo nihil illi vel priva- tim vel publice recitant aut ca- nunt. Imo a$$erunt $olum huic cœ- lorum Regi $acrificandi, eju$que colendi munus ad Regem $pecta- re. Et $i quis hæc $acrificia u$urpa- ret, pro perduelli & Regii muneris occupatore plecteretur. In hunc finem Rex duo habet templa $ane magnifica in utraque Regia, Nan- quinen$i & Pequinen$i. Cœlo di- catum e$t unum, terræ alterum. In his olim ip$e per $e litabat, nunc in ejus locum Magi$tratus gravi$- $imi $ucce$$êre, cœloque & terræ boves & oves magno numero ma- ctant, alio$que multos ritus exhi- bent. Spiritibus cæteris montium, fluminum, & quatuor regionum hujus univer$i, $oli litant Magi$tra- tus primarii regnique Primores, [0252]NIC. TRIGAVT. nec privato cuiquam hic cultus li- cet. Hujus legis præcepta libro Tetrabiblio illo, & quinque doctri- narum voluminibus continentur, nec alii $unt codices probati, præ- ter aliquot in eadem volumina commentarios.

Nihil porro in hac $ecta cele- brius e$t, quodque latius inter om- nes, ab ip$o $cilicet Rege ad infi- mum quemque pertingit, quam ju$ta funebria, quibus quotannis parentibus avi$que parentatur, de quibus $upra. In his ob$ervantiam $uam $tatuunt, mortuis $cilicet ob- $equentes majoribus, ut ajunt, ac $i e$$ent $uper$tites. Nec tamen ar- bitrantur, appo$itis mortuos ve$ci ferculis, aut iis etiam indigere, $ed id genus officii ideo $e exhibere a$$erunt, quod alia ratione nulla amorem in eos $uum $ibi te$tari po$$e videantur. Imo etiam a$$e- runt non pauci, ritus hos fui$$e in- $titutos, magis in vivorum gra- [0253]DE REG. CHIN Æ. tiam, quam mortuorum; ut $ci- licet filii & alii rudiores doceantur, qua ratione vivis parentibus ob$e- quendum, quos viderint etiam vita functos à gravi$$imo & $apienti$$i- mo quoque tot officiis hone$tari. Et quoniam in iis nullam Numi- nis partem agno$cunt, nec ab iis quicquam aut petunt aut $perant, id videtur ab omni $acrilegi cultus $celere alienum, & etiam forta$$e ab omni $uper$titionis labe purum. Quanquam $alutarius omnino vi- detur, hæc in donandis eleemo$y- næ nomine pauperibus ad fidelium $alutem, his qui Chri$ti $acra $u$ce- perint, commutare.

Proprium Literatorum fanum e$t ip$ius Confutii Philo$ophorum Sinen$ium Principis. Id ei per le- ges in qualibet urbe con$truitur, eo in loco, quem $upra Literarium ludum vocari diximus. Id magno $umptu con$urgit, & contiguum habet palatium ejus Magi$tratus. [0254]NIC. TRIGAVT. qui primum literarum gradum con$ecutis præe$t. In celeberrimo fani loco $tatua illius vi$itur, aut ejus loco nomen cubitalibus lite- ris aureis in pereleganti tabula de$criptum. Ad ejus latus $tatuæ ad$tant quorundam ejus di$cipulo- rum, quos Sinæ in Divos, $ed infe- rioris ordinis, retulêre. In hoc fa- num novilunio ac plenilunio quo- libet, conveniunt Magi$tratus om- nes urbani, cum renunciatis Bac- calaureis, Magi$trum $olitis incli- nationibus, ac genuflexionibus, cereis etiam, ac $uffitu veneraturi. Iidem natali ejus die quotannis re- currente, & aliis quibu$dam tem- poribus ex more deputatis, fercula illi offerunt magno apparatu, gra- tiam $e habere prote$tati doctri- næ, quam in ejus libris repererunt, cujus maximè adminiculo doctri- næ gradus ip$i $uos, & opimos in Republica Magi$tratus con$e- quuntur. Nullas porto ei preces [0255]DE REG. CHIN Æ. recitant, nec ab eo quicquam pe- tunt aut $perant, ad eum modum quo de vita functis jam explicatum.

Alia quoque eju$dem $ectæ fana vi$untur tutelaribus $piritibus ur- bium $ingularum, & tribunalis cui- que Magi$tratui propria. In eo $a- cramento $e $olemni a$tringunt, ad jus fa$que $ervandum, & officii $ui partes legitime exequendum, id à quolibet Magi$tratu fit, quum- primum dignitatem adit, quod hîc $igillum accipere vocamus. His etiam fercula offerunt, & odores incendunt; $ed non eodem, quo $upra cultu, nam in his agno$cunt periuros plectendi, probo$que re- munerandi divinam quandam in- e$$e facultatem.

Hujus Literatorum $ectæ $co- pus, in quem omnis ejus in$titutio collimat, e$t pax publica, & Rei- publicæ quies. Oeconomica etiam familiarum, & privata $ingulo- rum ad virtut\~e compo$itio. Quem [0256]NIC. TRIGAVT. in finem accommodata $ane præ- cepta tradunt, eaque omnia in- nato nobis lumini, Chri$tianæque con$ona veritati. Celebrantur ab iis quinque combinationes, qui- bus omnis humanorum officiorum di$ciplina continetur. Eæ $unt pa- tris ac filii, mariti & uxoris, domi- ni & clientis, fratrum inter $e ma- jorum ac minorum, $ociorum de- nique aut æqualium. Has combi- nationes ip$i $oli $e a$$ecutos pu- tant, & eas ab externis populis aut ne$ciri aut negligi arbitrantur.

Cælibatum damnant, polyga- miam permittunt. Explicati$$i- mum habent in $uis libris alterum præceptum Charitatis; _Quod tibi_ _non vis fieri, alteri ne feceris_, &c. Mirum quam alte evehant libero- rum in parentes pietatem & ob- $ervantiam, nec minus clientum in dominos fidem, & minorum erga majores venerationem. Porro quia nihil eorum vetent aut ju [0257]DE REG. CHIN Æ. beant explicat, quæ de altera vita ad $alutem nece$$ario credenda $unt, multi cum hac $ua $ecta reli- quas duas mi$cent, & magnam fibi videntur a$$ump$i$$e religionem, $i nullam re$puerint fal$itatem, ta- men hanc illi $ectam e$$e negant, $ed Academiam quandam ad Rei- publicum moderamen in$titutam. Et $ane tantum abe$t, ut hujus Aca- demiæ $tatuta ($ublatis perpaucis) à Chri$ti religione di$$ideant, ut etiam ab eadem plurimum adju- menti capiat & perficiatur.

Altera Sinarum $ecta _Sciequia_ vel _Omitofe_ appellatur; apud Ia- pones vero _Sciacca_ & _Amidaba_ nuncupatur. Characteres utri$que $unt iidem. Eadem etiam _Sotoqui_ _lex_ ab Iaponibus dicitur. Lex hæc ad Sinas pervenit ab Occa$u, im- portata è regno cui _Tiencio_, vel _Scinto_ nomen e$t, quæ regna ho- die uno _Indostanis_ nomine appel- lantur, intra flumina Indum & [0258]NIC. TRIGAVT. Gangem $ita. Pervenit autem $a- lutis humanæ anno quinto & $exa- ge$imo. Et $criptum reperio Re- gem ip$um Sinarum legatos mi$i$- $e, $omnio inductum ut id faceret. Ex eo regno libros in Sinarum re- gnum attulere legati, & interpre- tes adduxere, à quibus deinde hi libri in Sinicum $ermonem tran- $lati $unt: hujus enim $ectæ auto- res non advenerunt, $iquidem $u- per$tites tum non fuerint. Ex quo cum con$tet, hoc dogma ab Sinis ad Iapones migra$$e, non $atis in- telligo, quam vere Iaponien$es hujus dogmatis $ectarii a$$erant, eò ip$os Sciacca & Amidaba pene- tra$$e, & è regno Siam originem habui$$e, hoc enim regnum nullo tempore Sinis ignotum, manife- fe$tum fit ex ip$is hujus dogmatis $ectariorum libris, longe ab eo di- $tare, quod ip$i _Tioncio_ vocant.

Ex his patet hoc dogma eo tem- pore ad Sinas penetra$$e, quo [0259]DE REG. CHIN Æ. Euangelium Apo$tolis præconibus mundo innote$cebat; in India $u- periore, quæ e$t illud ip$um Indo- $tanis regnum, & alia contermina, cum D. Bartholomæus Apo$tolus legem Evangelicam evulgabat: Apo$tolus vero Thomas in India inferiore ad Au$trum Euangelicos radios inferebat. Vnde videri po$- $unt Sinæ Euangelicæ veritatis fa- ma permotos, eam ab Occa$u ex- petii$$e, $ed vel Legatorum errore, vel locorum ad quæ perveniebant malevolentia, pro veritate fal$ita- tem importatam accepi$$e.

Auctores hujus dogmatis videri po$$unt no$tratium Philo$opho- rum nonnulla dogmata con$ecuti, nam quatuor a$$erunt elementa, Sinæ autem $atis inepte quinque ad$truunt; ignem, aquam, terram, metalla, & lignum, ex quibus hunc elementarem orbem, homines, bruta, plantas, & cætera mixta con$tare opinantur. Multiplices NIC. TRIGAVT. cum Democrito & aliis, mundos fabricant, $ed maxime animorum tran$migrationem è Pythagoræ di$ciplina videntur mutuati, alia- que permulta commenta huic ad- didere ad fucum fal$itatis. Hæc autem non $olum à Philo$ophis no$tris, $ed etiam ex Euangelica luce videntur umbram quandam accepi$$e. Certum enim Triadis modum inducit, quo tres deos, in unum deinde Numen coale$cere, fabulatur. Probis in cœlo præmia, improbis apud inferos cruciatus parat, pœnas de $eip$o repetentis virtutem celebrat. Cælibatum ita extollit, ut nuptias repudiare vi- deatur. Domo ac familiaribus va- lefaciunt, & in varia loca $tipem emendicantes, peregrinantur. Ma- gnam hujus $ectæ profani ritus cum Eccle$ia$ticis no$tris affinita- tem habent. Recitantium cantus à no$tro, quem Gregorianum vo- camus, nihil dicas di$crepare. In [0261]DE REG. CHIN Æ. $uis etiam fanis imagines expo- nunt. Eorum $acrificuli ve$tes in- duunt no$tris omnino $imillimas, quas Eccle$ia$tico vocabulo _plu-_ _vialia_ vocamus. Inter recitandum $æpe nomen quoddam repetunt, quod etiam ip$i fatentur ignorare; illud _Tolome_ $onat. videntur for- ta$$e $ectam $uam Apo$toll aucto- ritate volui$$e cohone$tare.

Sed hanc veritatis umbram te- terrimæ mendaciorum nebulæ ex- tinxerunt. Terram enim ac cœ- lum, præmiorum pœnarumque locum confuderunt, in neutro quippe animas æternitati addixe- re, $ed eas po$t aliquot annorum $patia denuo rena$ci jubent, in ali- quo ex iis, quos plures $tatuunt, terrarum orbe, ii$que tum præte- ritorum $celerum pœnitentiam indulgent, $i $e correxerint, & id genus alia, quibus hoc mi$erum re- gnum mire afflixerunt. Carnium u$um & reliquorum viventium à [0262]NIC. TRIGAVT. men$is removent, $ed pauci hanc $ibi ab$tinentiam indicunt, & fa- cile his cæteri$que peccatis reos ab- $oluunt, $i $e aliqua $tipe donave- rint, imo $uis $e recitationibus, quos voluerint ab inferorum tor- mentis eripere $e po$$e promit- tunt.

Hanc $ectam legimus initio ma- gno applau$u invehi cœptam, ex eo maxime quod animum immor- talem & alterius vitæ præmia clare proponerent. Sed, ut recte Sinen- $es ejus temporis Literati notant, quanto propius reliquis hæc $ecta ad veritatis $peciem accedit, tanto $uis impo$turis fœdiorem luem $ine $en$u evulgavit. Sed nihil æque auctoritatem ejus $ectæ labefacta- vit, quam id quod $æpe Literati Se- ctariis objiciunt, eum Regem & Principes, qui primi hæc dogmata complexi $unt, morte violenta mi- $erabiliter perii$$e, cæteraque om- nia in pejus rui$$e, & pro bona for- [0263]DE REG. CHIN Æ. tuna, quam plenis buccis promit- tunt, in varia infortunia publica$- que calamitates incidi$$e. Ac his initiis ad hæc u$que tempora, va- rio velut $æculorum æ$tu hæc $ecta excrevit ac decrevit, $ed tamen li- brorum $emper multitudine aucta e$t, $ive ii ab Occa$u recens adve- niebant, $ive in ip$o Sinarum re- gno (quod vero $imilius e$t) na$ce- bantur, hoc fomite $emper hoc in- cendium vixit, nec unquam extin- gui potuit. Sed ex ip$a librorum varietate tantæ paulatim doctrinæ tricæ implexæ $unt, ut eas ne ip$i quidem qui eam profitentur va- leant extricare. Antiquitatis porro ve$tigia hodieque $uper$unt, in fa- norum multitudine, & pleraque $umptuo$a. In quibus immania idolorum mon$tra ærea, marmo- rea, lignea, luteaque vi$untur. His fanis contiguæ turres a$$urgunt, è lapide, vel latere, in ii$que æra campana ingentia, aliaque magni [0264]NIC. TRIGAVT. pretii ornamenta, hodieque con- $ervantur.

Hujus $ectæ $acrificuli O$ciami appellantur, cæ$ariem ac barbam continuo radunt, contra receptum gentis morem, partim, ut dixi, pe- regrinantur, partim in montibus ac $peluncis a$perrimam vitam de- gunt, maxima vero pars eorum, qui ad duos tre$ve milliones, ut Arithmetice loquar, accedunt, in fanorum cœnobiis degunt, a$$i- gnati$que jam olim proventibus & eleemo$ynis $u$tentantur, tamet$i $ua quoque indu$tria $ibi victum parent. Hi $acrificuli & $unt & ha- bentur vili$$imi, $imul ac totius re- gni vitio$i$$imi: omnes enim ex infima plebecula trahunt origi- nem; nam à puero O$ciamis anti- quioribus in $ervos venditi, di$ci- puli è $ervis fiunt, & Magi$tris in officio beneficioque $uccedunt, quam illi rationem ad $eip$os pro- pagandos invenetunt: vix enim [0265]DE REG. CHIN Æ. ullus reperitur, qui $ua $e volunta- te, $anctioris vitæ $tudio ad impu- ri$$imos illos cœnobitas adjungat. Ex imperitia quoque & illiberali educatione Magi$tris $imillimi, &, quæ naturæ ad malum pronitas e$t, in dies pejores evadunr. ita ip$i ne- que politiores ritus, aut literas a$- $equuntur, ni$i forte nonnulli, $ed ii perpauci, qui natura propen$io- res in literas, nonnihil propria fe- re indu$tria con$equuntur. Vxori- bus licet careant. in Venerem ta- men adeo proni $unt, ut à turpi mulierum con$uetudine non ni$i gravi$$imis pœnis arceri queant.

O$ciamorum cœnobia in varias $tationes dividuntur, pro magnitu- dine $ingulorum. In $ingulis $ta- tionibus unus e$t illius admini$tra- tor perpetuus, cui $ui di$cipuli, quos qui$que $ibi in $ervos coëmit, quot vult aut pote$t educare, hæredita- rio jure $uccedunt. Superiorem in iis cœnobiis nullum agno$cunt. In [0266]NIC. TRIGAVT. propria $ibique de$ignata $tatione, qui$que quot pote$t cellulas ex- truit, id quidem toto regno, $ed in aula maxime, eas deinde cellu- las habitandas pretio quæ$tuque magno locant advenis, qui ad $ua negotia conveniunt, unde fit, ut hæc cœnobia publica potius ho- $pitia magno adventantium tu- multu inquieta videantur, in qui- bus nihil minus quam idolorum cultus procuratur, aut nefaria $e- cta explicatur.

Horum conditio, quantumvis vilis & abjecta, non impedit, quo minus à multis ad exequias, alio$- que ritus nonnullos, quibus ani- mantia fera, volatilia vel terre$tria, vel etiam aquatica, libertate do- nantur, lucelli alicujus faciendi gratia, evocentur. Ea quidã religio- $iores hujus dogmatis $ectarii viva coëmunt, ut ea denique in aërem, campos, & aquas, libera dimittant, arbitrati ea re $e multũ promereri.

[0267]DE REG. CHIN Æ.

His porro no$tris temporibus, non parum hæc $ecta revixit, cui templa multa in$taurata vel erecta; ejus cultores fere $unt Eunuchi, fœminæ & rude vulgus, præ om- nibus vero quidam, qui $e religio- $iores hujus dogmatis ob$ervato- res profitentur, quos _Ciaicum_, hoc e$t, jejunatores dixeris, nam domi $uæ per univer$am vitam carne & pi$cibus ab$tinent, & idolorum turbam $atis adhibitis precibus do- mi colunt, & ne u$quam lucri $pes ab$it, in aliorum ædes præmio ad recitandum invitati evocantur.

Ab hac cœnobiorum ratione fœminæ à viris $eparatæ, non ex- cluduntur, eæ capillitium quoque radunt, & nuptias repudiant: has Sinæ $ua lingua _Nicu_ appellant, $ed eæ et$i cum viris conferantur, multitudine longe $uperantur.

Venio nunc ad tertium profa- næ Religionis dogma, quod _Lau-_ _zu_ appellatur. A Philo$opho quo- [0268]NIC. TRIGAVT. dam, qui eodem cum Confutio tempore floruit, originem traxit. Eum fingunt annis 80. in parentis alvo ge$tatum, priu$quam na$ce- retur, qua ex cau$a _Lauzu_, id e$t, Philo$ophus $enex appellatur. Hic dogmatis $ui librum nullum reli- quit, nec videtur novum dogma in$tituere volui$$e, $ed eum extin- ctum, $ectarii quidam _Tau$u_ vo- cant, $ectæ caput appellarunt, & varios libros è variis $ectis & com- mentis $tylo pereleganti concin- narunt. Degunt hi in $uis quoque cœnobiis cælibes, di$cipulorum emptores, æque abjecti, & im- probi, ut ii, de quibus $upra dixi- mus. Capillum minime radunt, & eundem in$tar laicorum nutriunt, hoc $olo ab iis di$tincti, quod ad nodum, quo crinem in vertice col- ligunt, pileolum ligneum ge$tant. Alii $unt etiam qui conjugio illi- gati, domi $uæ religio$iorem $e- ctæ ob$ervationem profitentur, [0269]DE REG. CHIN Æ. $tata$que $ibi preces alii$que reci- tantes.

A$$erunt i$ti, $e inter reliqua inanium deorum $imulacra, cœli quoque Dominum venerari, $ed corporeum illum, & cui indigna multa contigi$$e, ip$i etiam in $uis libris, delirant, quæ deliria narra- rem, ni$i e$$ent ab in$tituto meo aliena, $ed tamen ex uno cætera licebit conjectare. Fabulantur cœli Regem, qui nunc regnat cogno- mine _Ciam_ appellari, nam qui prius imperabat, _Leu_ dicebatur. Hic die quadam in terras venerat $uper candido Dracone obequi- tans. Eum Ciam, quem conjecto- rem fui$$e dicunt, convivio exce- pit, interim vero dum Leu epula- batur, in candidum Draconem con$cendit, à quo in cœlum eve- ctus cœle$te regnum occupavit, & reverti conantem Leu in perpe- tuum exclu$it, $ed tamen à novo cœli Rege impetravit, ut monti [0270]NIC. TRIGAVT. cuidam in hoc regno præ$ideret, ubi eum vivere nunc a$$erunt anti- qua exutum dignitate. Atque ita illi ip$i $e regni alieni inva$orem ac tyrannum pro Deo venerari profitentur.

Præter hoc cœli Numen, tri- plex aliud effingunt, quorum u- num ip$um Lauzu $ectæ caput fa- ciunt: atque ita hæ duæ $ectæ ter- narium deorum $uo quæque modo $ibi fingunt, ut appareat ip$um fal- $itatis parentem, auctorem utriu$- que, nondum ambitio$am de di- vina $imilitudine cupiditatem de- po$ui$$e. Hæc etiam $ecta de præ- miorum ac pœnarum locis agit, $ed in loquendi modo di$crepant non parum à $uperioribus. Hi enim $uis paradi$um $pondent ex anima $imul & corpore con$titutis, & in $uis templis quorundam effi- gies exponunt, quos hac ratione in cœlum evola$$e fabulantur. Ad eam rem con$e quendam exerci- [0271]DE REG. CHIN Æ. tationes qua$dam præ$cribunt, po- $itas in vario $edendi $itu, certi$que precationibus, imo etiam phar- macis, quibus $pondent una cum $uorum divorum favore vitam po$$e $ectarios con$equi immorta- lem in cœlis, aut ut minimum vi- tam in mortali corpore longio- rem. Ex quibus facile $ectæ vani- tas, & delirantium improbitas col- ligitur.

Hujus $ectæ $acrificulorum pe- culiare munus e$t, dæmones im- piis precationibus è domibus pel- lere. Idque duobus modis tentare $olent; nam horrenda dæmonio- rum mon$tra in flava papyro atra- mento delineata, domorum pa- rietibus affigenda tradunt, inde tam inconditis clamoribus domos complent, ut ip$a dæmonia e$$e videantur.

Aliud etiam $ibi munus arro- gant, nam è $icco cælo imbres eli- cere, aut nimios continere, alia [0272]NIC. TRIGAVT. quoque privata, & publica infor- tunia $e po$$e promittunt. Et qui- dem $i quod $pondent re ip$a præ- $tarent, haberent qui $e decipi $i- nunt, quo culpam elevarent; $ed cum omnia impudenti$$imi im- po$tores mentiantur, ne$cio quid homines non $tupidi prætexere po$$int aut cau$ari. Et $ane, ni$i quæ narrant, omnia uno mendacii no- mine involvamus, videtur, ex iis aliquos magicæ artis præ$tigias a$- $ecutos.

In Regiis cœli ac terræ fanis hi $acrificuli re$ident, & regiis $acrifi- ciis ad$unt, $ive ea Rex ip$e per $e, five per nominatos Magi$tratus exequatur, qua re una non medio- crem auctoritatem adipi$cuntur. Horum $acrificorum mu$icos con- centus ip$i ex omnibus in$trumen- tis apud Sinas receptis concinnant, quæ $i $imul pul$entur, ab$ona Eu- ropæis auribus videntur. Evocan- tur etiam ad exequias, ad quas [0273]DE REG. CHIN Æ. pretio$is induti ve$tibus proce- dunt, tibias & alia mu$ica in$tru- menta pul$antes, novas etiam ædes con$ecraturi, & $upplicantium pompam per vicos ducturi accer- $untur. Has pompas communi vi- ciniæ $umptu vicorum capita cer- tis temporibus in$tituunt.

Hæc $ecta Prælatum agno$cit, cui cognomen e$t _Ciam_, quam ille dignitatem hæreditario in po- $teros jure à mille jam annis ad hæc u$que tempora tran$mi$it. Et vi- detur hæc dignitas originem tra- xi$$e à Mago quodam, qui in $pe- lunca quadam Quiam$inen$is pro- vinciæ degebat, in qua hodieque illius po$teri degunt, & artis $uæ præ$tigias, $i vera $unt quæ narran- tur, in liberos derivant. Hic eo- rum Anti$tes maximam partem Pequini degit, & à Rege colitur. Nam ab eo in intimum palatium penetralia con$ecraturus admit- titur, $i forte $u$picio e$t, à mali- [0274]NIC. TRIGAVT. gnis ea $piritibus infe$tari. Per ur- bem patente $ella ge$tatur, & reli- quum apparatum præfert, quem $ummi Magi$tratus $olent, pro- ventumque annuum ab Rege opi- mum accipit. Verum e quodam Neophyto no$tro accepi, horum temporum Prælatos ita imperitos e$$e, ut ne $acrilega quidem $ua carmina, ritu$que norint. Ejus porro velut Præ$ulis facultas in ple- bem nulla e$t, $ed in $olos Tau$us dogmatis mini$tellos, & in eorum cœnobia $upremam exercet pote- $tatem. Ex his porro cœnobitis ple- rique, ut longioris vitæ præcepta con$ectantur, ita Alchimi$ticis conflationibus in$udant exemplo Sanctorum $uorum, quos ip$i artis utriu$que præcepta tradidi$$e com- memorant.

Atque hæc $unt tria fere Genti- licæ $uper$titionis capita. Sed ne- que in his humani generis vanitas conquie$cit, $inguli enim fontes [0275]DE REG. CHIN Æ. labentibus paulatim $eculis, à frau- dum Magi$tris in tot mæandros derivati $unt, ut $ub triplici nomi- ne trecentæ mihi $ectæ inter $e di$- crepantes numerari po$$e videan- tur. Sed & hæ quotidianis incre- mentis augentur, & in pejus ruunt, corruptioribus indies legibus, qui- bus inventores malorum vivendi licentiam $e laxare profitentur.

Hujus familiæ, quæ nunc im- perat caput, Humvus lege lata $an- xit, uti tres illæ leges ad regni au- xilium con$ervarentur, quod fecit, ut $ectariorum omnium animos $ibi conciliaret, $ed ea tamen con- ditione, ut Literatorum dogma Reipublicæ admini$trationem ge- reret, ac cæteris præe$$et. Hinc fit, ut nulla $ectarum aliam extin- guere meditetur. Reges quidem $ingulas $ectas colunt, & eas adhi- bent ad res $uas cum opus e$t, $in- gularum templa $æpe in$taurant, vetera & nova erigunt. Regiæ [0276]NIC. TRIGAVT. vero uxores in idolorum $ectam $unt omnino propen$iores, & in eorum mini$tros multas elecmo- $ynas conferunt, integraque alunt cœnobia extra palatii fines, ut eo- rum precibus adjuventur.

Vnum incredibile videri pote$t, $imulacrorum nempe in hoc re- gno multitudo non in fanis $olum vi$itur, quæ $æpe aliquot millia co- lenda exponunt, $ed privatis etiam in ædibus fere $ingulis, loco jam gentis more ad eam rem deputato, in foro, in vicis, in navigiis, pala- tii$que publicis, hæc una abomi- natio pene primo $e $pectandam offert. Et tamen omnino certum e$t perpaucos e$$e, qui portento$is $imulacrorum commentis fidem habeant, $ed hoc $olum $ibi per$ua- dent, ut $i nihil ex hoc externo ido- lorum cultu boni accipiant, nihil $ibi tamen inde mali po$$e pro- venire.

Porro his temporibus $apienti$- [0277]DE REG. CHIN Æ. $imi cuju$que hæc e$t recepti$$ima $ententia; tres has leges in unam coale$cere, ac $imul omnes ob$er- vari po$$e ac debere. Quare non ip$i $e minus quam cæteros pertur- bati$$ime in fraudem inducunt, ar- bitrati has de Religione quæ$tio- nes eo utilitati publicæ utiliores, quo plures fuerint de ea loquendi modi. Et ad extremum alia om- nia quam quæ $peraverant con$e- quuntur, dum enim tres illas leges $e $imul omnes ob$ervare po$$e confidunt, exleges e$$e reperiun- tur, cum nullam $yncere per$e- quantur; atque ita non pauci tan- dem $uam ingenue irreligionem agno$cunt, & qui fal$a credulitate $eip$os fallunt, æque omnes ma- ximam partem in errorum profun- di$$imo Athei$mo ver$antur.

[0278]NIC. TRIGAVT. CAP. XI. De Saracenis ac Iudæis, ac fidei demum Christianæ apud Sinas vestigiis.

SVperiori capite Gentilicos Sina- rum ritus ac $ectas, genti pro- prias, aut jam pro propriis habitas, expo$uimus; nunc de iis agam, quæ ab Sinis externæ & peregrinæ habentur, aliquam vero unius ac veri Numinis notitiam habuerunt. De Saracenis primum, de Iudæis deinde, ad extremum de veritatis Chri$tianæ ve$tigiis loquar, & qui- dem eo con$ilio, ut illatam hoc no$tro $eculo in Sinas Euangelii lucem cum antiquitatis $erie $e- quentibus libris nulla deinceps in- terruptione conjungam.

In Sinarum regnum ab Occa$u è Per$ide, quo nomine Mogores, & alia regna, quæ Per$icum idio- ma callent, comprehendo, multi variis temporibus Mahometanæ [0279]DE REG. CHIN Æ. impietatis $ectatores penetrarunt. Et quidem eo maxime tempore, quo Tartari Sinis imperitabant, magno numero videntur irrupi$$e, tum enim advenis ab ea parte li- ber erat in hæc regna ingre$$us. Quin etiam ad hanc u$que diem quotannis pauci Legationem è Per$ide mentiti negotiatores com- meant, & ex iis aliqui $emper aliis $e$e Saracenis clam aggregant, quanquam magna cura Magi$tra- tuum omnes in patriam remitrun- tur. Sed de his infra latius, cum de unius è no$tra Societate peregri- natione in Catayum, id e$t, Sina- rum regnum, agendi erit locus.

His igitur Saracenis qualibet tandem via advenerint (externi enim $unt omnes, exceptis omni- no perpaucis) plena hodie $unt om- nia: nam liberorum $erie in eam multitudinem excreverunt, ut ho- die permulta familiarum millia numerentur in $ingulas fere pro- [0280]NIC. TRIGAVT. vincias & primarias qua$que urbes di$per$a. In his templa $ua habent magno $umptu extructa, in qui- bus preces $tatas recitant, liberos circumcidunt, & alios ritus $uos peragunt. Sed, quod quidem ha- ctenus $cire potuimus, neque $uas ineptias evulgant, aut evulgare la- borant, $ed vivunt omnino quoad cætera Sinicis legibus, ni$i quod porcina ab$tinent, & $uorum dog- matum $unt etiam non parum im- periti, & ab Sinis fere contemnun- tur. Nunc tamen pro indigenis ha- bentur, nec $ini$tram de iis $u$pi- cipiunt. Imò ad literarum $tudia & gradus publicos etiam Magi$tratus nullo di$crimine admittuntur. Ex iis autem plurimi $i Sinen$ium li- terarum gradũ a$$equuntur, etiam legem avitam de$erunt, nec de ea quicquam retinent præter $uillæ carnis ab$tinentiam, à qua natura abhorrent potius, quam religionis, intuitu ab$tinent.

[0281]DE REG. CHIN Æ.

Annis quoque $uperioribus Iu- dæam etiam fæcem in hæc regna confluxi$$e deprehendimus, id ma- xime con$titit ex eo quod nunc $um narraturus. Cum jam Societas no$tra annis aliquot in Pequinen$i Regia $edem fixi$$et, ut infra $uo loco narrabitur, Iudæus quidam natione & profe$$ione ad P. Mat- thæum Riccium vi$itandum venit, fama illius permotus, de quo ac reliquis $ociis multa legerat in li- bro quodam de rebus Europæis à Sinen$i quodam Doctore con$cri- pto. Is in Provincia _Honan_, in ejus metropoli _Chaifamfu_ natus _Ngai_ cognomento dicebatur, & jam in Licentiatorum ordinem ad$criptus ad $olita Doctoratus examina Pe- quinum advolarat. Iudæus igitur quoniam eo in libro legerat, no- $tros minime e$$e Saracenos, & aliud nullum Numen no$$e, præ- ter cœli terræque Dominum, ni- hil omnino dubitavit, no$tros e$$e [0282]NIC. TRIGAVT. legis Mo$aicæ profe$$ores. Ingre$- $us igitur ædes no$tras alacri vultu, $e legem cum no$tris unam profi- teri ajebat. Et $ane naribus, & ocu- lis, & reliquis oris lineamentis, ex- ternam $peciem Sinis ab$imilem omnino præferebat.

Ergo eum P. Matthæus Riccius in ædem $acram deducit. In ara expo$ita erat effigies Deiparæ & pueruli Ie$u, quem S. Ioannes Præ- cur$or flexis genibus adorabat. Erat enim is dies D. Ioanni Bapti$tæ $a- cer. Et quoniam Iudæus nihil om- nino de no$tra profe$$ione ambi- gebat, nihil dubitavit eam e$$e Re- beccæ effigiem, puerulos vero Ia- cob & E$au, & ita $upplex imagi- nem e$t veneratus, præfatus pri- mum $e imaginem nullam vene- rari $olere, $ed hos tamen $e gen- tis $uæ parentes non po$$e non ho- norare. Ex utroque aræ latere qua- tuor Euangelii $criptorum effigies expo$it{ae} erant, $ci$citatur ergo Iu- [0283]DE REG. CHIN Æ. dæus, e$$entne hi quatuor è duo- decim ejus filiis, quiin ara vi$eban- tur; annuit Pater, arbitratus eum de duodecim Apo$tolis loqui, alter enim de altero, id quod non erat, $entiebat. Inde hominem in cu- biculum $eductum interrogare cœpit accuratius, quis e$$et, & pau- latim intelligere cœpit antiquæ le- gis e$$e profe$$orem. Ip$e porro Iudæi nomen ignorabat, $ed $e ta- men I$raëlitam e$$e fatebatur. Vn- de conjicere licet decem tribuum di$per$ionem in Orientis extremos fines penetra$$e. Regia deinde Bi- blia Plantinianis typis excu$a vi- dit, & ut aperuit, Hebræos chara- cteres agnovit, tamet$i eos legere non poterat.

Ex hoc audierunt no$tri, in ea quam dixi metropoli decem duo- decimve I$raëlitarum e$$e fami- lias, & Synagogam perelegantem, quam nuper decem aureorum mil- libus in$taurarant, In ea $e quin- [0284]NIC. TRIGAVT. que libros Moy$is, videlicet Pen- tateuchum, voluminibus involutis magna veneratione annos jam quingentos aut $excentos a$$erva- re. A$$erebat etiam in Chequianæ provinciæ Metropoli _Hamcheu_ nomine longe plures e$$e cum $ua quoque Synagoga, familias. Et alibi quoque non paucos, $ed $ine Synagoga degere, eo quod paula- tim extinguantur.

Multas ille ex veteri In$trumen- to narrabat hi$torias quales de A- brahamo, Juditha, Mardochæo, He$tere narrantur, $ed in efferen- dis nominibus à no$tris $ono non parum differebat, ac forta$$e pro- pius ad antiquitatem accedebat. Hieru$alem enim Hieru$oloim, & quem Me$$iam vocamus, ille Mo- $ciam appellabat. A$$erebat ali- quos inter $uos contribules Hebr æi $ermonis e$$e non imperitos, & inter eos fratrem $uum, $e vero, quoniam à puero literis Sinen$ibus [0285]DE REG. CHIN Æ. in$udarat, id $tudii genus neglexi$- $e, nec ob$cure $ignificabat, $e ex eo quod Sinen$ia $tudio$ius ample- cteretur, Literatorum in$tituta, ab Achi$ynagogo $uorum cœtibus indignum prope judicatum, de quo nihil admodum laborabat, $i Doctoratus gradum adipi$ceretur, hoc enim ip$um etiam Saraceni faciunt, neque enim tum $ectæ Præ$ulem verentur.

Idem de Chri$tianorum quoque reliquiis Patrem certiorem fecit, de quo mox: nunc $olum de Iu- dæis. Triennio ergo po$t, neque enim citius licuit, P. Matthæus Ric- cius unum è no$tris Fratribus, Si- nam natione, in eam metropolim mi$it, ut inve$tigaret, quam vera I$raëlita ille retuli$$et, ac de Iudæis quidem omnia reperit, ut dixerat. Ex$cribi etiam $ibi fecit initia li- brorum, & fines quos in $ua $yna- goga a$$ervabant; hæc deinde cum Pentateucho no$tro contuli- [0286]NIC. TRIGAVT. mus, & eadem e$$e reperimus, & eo$dem characteres, ni$i quod an- tiquo more punctis carerent. Per eundem Fratrem no$trum P. Mat- thæus Riccius literas ad Archi$y- nagogum Sinice $criptas tran$mi- $erat, quibus a$$erebat $e Pequini omnes omnino veteris In$trumen- ti libros domi habere, $ed & novi Te$tamenti codices, quires à Me$- $ia ge$tas continebant, eum enim jam adveni$$e affirmabat. Hic in- $titit Archi$ynagogus a$$erens, Me$$iam po$t decem annorum millia non ante venturum. Idem re$crip$it quoniam de ejus virture multa famæ te$timonio inaudi$- $ent, $i à $uilla ab$tinere vellet, & ad $e migrare, $e illi Archi$ynagogi dignitatem delaturos.

Po$tm odum alii tres ex eadem civitate Iudæi Pequinum vene- runt, ita ad Chri$ti fidem $u$cipien dam comparati, ut $i per negocia dies ibi paucos $ub$i$tere licui$$et, [0287]DE REG. CHIN Æ. bapti$mo initiari potui$$e videren- tur. Ex his unus erat prioris ex fra- tre nepos, hos Patres no$tri perhu- mane exceptos multa docuerunt, quæ ip$i etiam eorum Rabbini ignorabant. Et de adventu Me$$iæ edocti, ejus effigiem, in ara expo$i- tam, $inguli adorarunt, quo ritu $olet ab ip$is Chri$tianis fieri. Do- ctrinæ Chri$tianæ compendium, & alios de no$træ fidei rebus libros jam Sinice loquentes à no$tris ac- ceperant, & ad $uos detulerunt. Hi tres de $ua lege multa quere- bantur, eam ad interitum vergere patrii jam $ermonis ignorantia, & brevi $e futuros omnes aut Sarace- nos aut Ethnicos. Dicebant Archi- $ynagogum illum jam ætatis vitio perii$$e, filium hæreditario jure parenti $uffectum juvenem, & $uæ legis e$$e omnino imperitum. Querebantur etiam turpe $ibi vi- deri in pereleganti templo nullam $e imaginem habere, $ed neque [0288]NIC. TRIGAVT. domi in privatis oratoriis, quod $i Chri$ti Servatoris effigiem $ui, in $uo templo con$pexi$$et, eos ma- gnopere ad Religionis $tudium in- cen$um iri. Maxime vero quere- bantur interdici $ibi ejus animalis e$um, quod ip$i $ua manu minime macta$$ent, id $i in hoc itinere ob- $erva$$ent, jam fame illos peritu- ros fui$$e. Infantes etiam octavo die circumcidere, videri uxoribus $uis Ethnici$que propinquis in$ti- tutum e$$e barbarum & crudele, quod $i per legem no$tram omit- tere liceret, facile $e eam $u$ce- pturos, nec admodum in $uillæ carnis ab$tinentia pugnaturos. At- que hæc fere $unt quæ de Iudæis hactenus explorata comperimus.

Nunc ad Chri$tianæ veritatis reliquias colligendas, & per$equen- da ve$tigia eo me libentius accin- go, quod id Europæis no$tris $cio fore grati$$imum. Ex eodem Iu- dæo, alii$que indiciis, id annis $u- [0289]DE REG. CHIN Æ. perioribus accepimus. Cum jam aperte P. Matthæo Riccio con$ti- tit Licentiatum illum Sinen$em e$$e legis antiquæ profe$$orem, ad aliquod apertius quam quod eate- nus habebamus, rei Chri$tianæ ve$tigium deprehendendum ani- mum applicuit. Et quidem quam- diu hoc eos nomine appellavit, nihil a$$ecutus e$t, $ed paulatim va- riis eos legis dogmatis de$cribens, ubi de Cruce $ermonem mi$cuit, quod maxime optabat, e$t a$$ecu- tus. Apud Sinas Crucis nullus e$t u$us, & ideo neque nomen, quam ob rem no$tri nomen illi Sinicum impo$uerunt, illud à charactere, qui denarium numerum $ignificat, & perfectam Crucem hoc $igno ☩ exprimit, mutuati. Et for- ta$$e non $ine Numine accidit, ut idem hodie no$tri Cruci nomen imponerent, quod veteres olim apud Sinas eadem $ermonis penu- ria compul$i jam ante indiderant. [0290]NIC. TRIGAVT. Vtrique enim _Scie cu_, id e$t, de- narii numeri characterem appella- runt: nec in eo $acrarum litera- rum exemplo, à quibus litera T, de$ignatur, di$ce$$erunt, perfectio- rem etiam Crucis figuram mu- tuati.

Cum igitur de Cruce hoc no- mine appellata $ermo illatus e$$et, I$raëlita ille narravit, in metropoli Caifumfu ejus patria, & in alio emporio celeberrimo Lincino no- mine Provinciæ Sciantum, & in Scian$i provincia externos quo$- dam vivere, quorum majores è re- gnis externis advenerant, eos e$$e Crucis adoratores, eamque $olere in cibo potuque digito exprimere, $ed neque $e neque illos arbitrari $cire, cur eum ritum adhibeant. Hoc I$raëlitæ te$timonium cum eo con$entiebat, quod jam diu ex variis Patres audierant de eodem Crucis exprimendæ ritu variis in locis u$urpato. Imo infantibus in [0291]DE REG. CHIN Æ. fronte characterem eundem $alu- taris $igni atramento exprimi con- tra puerilia infortunia. Cum his quoq; con$entit id quod Hierony- mus Ru$ellus in commentariis ad Co$mographiam Ptolomæi, cum de Sinis loquitur, annotaverat. Et quoniam de Cruce apud Sinas agi- mus, omitti minime debet aliud ejus ve$tigium. Vidit unus è no$tris Patribus in antiquarii manibus ve- nalem nolam ex ære campano pe- relegantem, in cujus apice $acra ædicula in$culpta erat, & ex adver- $o ædiculæ Crux, in circuitu vero Græci aliquot characteres. Com- parare fibi eam voluit qui vidit, $ed in pretio minime conventum, nec unquam po$tea ad ex$cribendos illos characteres antiquarius ille comparvit.

Addebat idem ille I$raëlita, illos ip$os Crucis adoratores doctrinæ partem, quam ip$i precationum loco recitabant, è $uis ip$orum li- [0292]NIC. TRIGAVT. bris de$umere, & utriu$que e$$e communem, forta$$e Davidicum P$alterium intelligebat. Hos a$$e- rebat fui$$e permultos in Aquilo- naribus maxime provinciis, & li- teris, armi$que ita florui$$e, ut $u- $picionem Sinis natura facillimis rerum novarum fecerint. Eam $u- $picionem arbitrabatur ab Sarace- nis Chri$tiani nominis ho$tibus toto terrarum orbe acerrimis ex- citatam, ante annos non amplius $exaginta. Ea $u$picio eo pervenit, ut cum ab Magi$tratibus manus injici $ibi timerent, omnes hac illac diffugere, & alii $e Saracenos, alii Iudæos, plerique idolorum culto- res mortis metu profe$$i $unt, eo- rum templa in idolorum fana commutata $unt. Et templum qui- dem Crucis apud $uos, ip$e $uo no- mine quo nunc ex quo fanum e$t dicitur, appellabat. Ex eo tempore tanto $unt metu con$ternati, ut ni- hil magis occultent, quam $e ex ea [0293]DE REG. CHIN Æ. gente prognatos. Vnde factum e$t, ut cum Frater no$ter eo $e con- tuli$$et ad Chri$tianorum reliquias explorandas, & familiarum no- mina ab Iudæo commemorata $e- cum deferret, nemo ex iis fuerit, qui $e talem profiteretur, ideo for- ta$$e, quod Frater no$ter ex vultu Sina e$$e no$ceretur, & $u$picaren- tur, forta$$e eum exploratorem e$$e ab Magi$tratibus tran$mi$$um; nec hactenus per no$trorum pau- citatem Europæus eo Sacerdos mitti potuit, quanquam opus erit per otium ibi $ed\~e figere ad vanos metus eximendos, quod aliquando Deo bene volente præ$tabitur.

Has tres Barbarorum $ectas, ut Sinæ appellant, uno nomine con- fundunt, earumque Sectatores _Hoei Hoei_ vocant, cujus nominis etymologiam hactenus ignora- mus. Peritiores tamen eos hac ra- tione di$tinguunt: Saracenos vo- cant _Hoei_ $uillæ carnis ab$tinen- [0294]NIC. TRIGAVT. tes, Iudæos _Hoei_, qui etiam nervos à men$is excludunt, hunc enim hodieque ob$ervant ritum à per- cu$$o femoris I$raëli nervo in gen- tem introducto. Crucis vero ado- ratores _Hoei_ vocant, qui animali- bus ungulæ rotundæ ve$ci refu- giunt. Nam cum & Sinæ omnes ac Saraceni Iudæique equos, mu- los, a$ino$que à men$is minime re- moveant, ip$i forta$$e gentis $uæ con$uetudine ab iis ve$cendis ab- horrebant. A$$erebat etiam aliis eos nominibus appellari. Nam etiam Sinæ eos _Hoei_ vocant Cru- cis cultores. Saracenos vero non Sinæ $olum, $ed etiam Iudæi _Hoei_ vocant trium legum profe$$ores, pro eo quod è Iudæis, Chri$tianis, Ethnici$que farraginem compe- gerunt. Saraceni porro Crucis adoratores præter vulgare gentis vocabulum, quo Chri$tianos om- nes _I$ai_, id e$t, Ie$uinos vocant, etiam in hoc regno antiquos illos [0295]DE REG. CHIN Æ. Crucis profe$$ores _Terzai_ appel- lant, cujus appellationis cau$am ne$cio, ni$i quod ex Armenio quo- dam audivi, Armenios Chri$tianos in Per$ide eodem nomine nuncu- pari. Vnde forta$$e conjicere licet hos Crucis veneratores ex Arme- nia originem traxi$$e, & ab Occa- $u variis forta$$e temporibus, & eo maxime cum Tartari magnis exercitibus in Sinarum regnum ir- rupi$$ent penetra$$e, quo etiam tempore Marcum Paulum Vene- tum con$tat huc perveni$$e.

Hæc maxime $unt quæ ex ip$o Sinarum regno ve$tigia deprehen- dimus, $ed tamen rei Chri$tianæ in his regnis originem altius etiam referre po$$umus ex iis, quæ ex oræ Malabaricæ codicibus Chaldæis colligi curavimus, quam oram D. Thomæ Apo$toli opera Chri$to adjunctam clarius e$t quam ut in dubium etiam à pertinacibus re- vocari po$$it. In iis ergo codicibus [0296]NIC. TRIGAVT. legimus clari$$ime ab eodem Apo- $tolo Chri$ti fidem in Sinas inve- ctam, & plures eo in regno Eccle- $ias con$titutas. Et ne cui res tanta dubia forta$$e videatur, te$timonia ip$orum codicum è Chaldæo ad verbum Latine reddita hic ad$cri- bam, quæ P. Ioannes Maria Cam- pori è no$tra Societate ejus vineæ cultor annos jam plures, & $ermo- nis Chaldæi bene peritus, ju$$u Re- verendi$$imi Archiepi$copi Patris Franci$ci Roitz, eju$dem Eccle$iæ Pa$toris, è no$tra Societate tran- $tulit, & propria manu no$trorum rogatu tran$crip$it, ut in hos com- mentarios in$ererunt, ne quando periret tam in$igne antiquitatis monimentum. Id igitur ita $e habet.

In Breviario Chaldæo Eccle$iæ Malabaricæ D. Thomæ, vocatur _Gaza_, id e$t, the$aurus, in officio D. Thomæ Apo$toli in $ecundo Nocturno in una lectionum $ic ha- [0297]DE REG. CHIN Æ. betur ad verbum: _Per D. Thomam_ _evanuit error idololatriæ ab Indis._ _Per D. Thomam Sinæ & Aethiops_ _conver$i $unt ad veritatem. Per_ _D. Thomam Bapti$mi Sacramen-_ _tum acceperunt & filiorum adoptio-_ _nem. Per D. Thomam crediderunt_ _& confe$$i $unt Patrem, & Filium,_ _& Spiritum $anctum. Per D. Tho-_ _mam acceptam $ervaverunt fidem_ _unius Dei. Per D. Thomam doctri-_ _næ vivificæ $plendores orti $unt uni-_ _ver$æ Indiæ. Per D. Thomam re-_ _gnum cœlorum volavit & a$cen-_ _dit ad Sinas._

Deinde in quadam Antiphona $ic habetur: _Indi, Sinæ, Per$æ, &_ _cæteri In$ulani, & qui in Syria,_ _Armenia, Græcia, & Romania, in_ _commemoratione D. Thomæ offe-_ _runt adorationem nomini tuo_ _$ancto._

In $umma vero Canonum Sy- nodalium parte $ecunda $ermone $exto capite decimo nono de ca- [0298]NIC. TRIGAVT. nonibus con$titutis $uper Epi$co- pos & Metropolitanos $imul ha- betur Canon Theodo$ii Patriar- chæ in hæc verba:

_Hæ $ex $edes capita Provincia-_ _rum & Metropolitæ videlicet Hi-_ _lam, Nzivin, Prath, A$$ur, Be-_ _thgarmi, & Halah, qui digni ha-_ _biti $unt, ut ordinationi Patriarchæ_ _interveniant, nec ab$unt ut alii_ _quarto quoque anno apud Patriar-_ _cham conveniant. Sic etiam Epi$-_ _copi magnæ Provinciæ, nimirum_ _reliqui Metropolitæ, Chinæ, Indiæ,_ _Pa$es, Mauzæorum, Xam, Razi-_ _quæorum, Herionæ (hæc e$t Cam-_ _baja) & Smarcandiæ (hæc e$t Mo-_ _gor) qui longi$$ime ab$unt, nec va-_ _$ti$$imi montes & turbulenti$$ima_ _maria permittunt eis tran$itum ad_ _libitum, mitant literas con$en$ionis_ _(id e$t, communionis) ad Patriar-_ _cham $emel $exto quoque anno._ Quando vero Lu$itani Cocinum appulerunt, regebat hãc Eccle$iam [0299]DE REG. CHIN Æ. Malabaricorum montium D. Ia- cobus, qui $ic $cribebat, _Metropo-_ _lita Indiæ & Chinæ,_ ut con$tat etiam ex eju$dem manu$cripto no- vi Te$tamenti codice, ubi in calce $ic habetur: _Scripfit hunc librum_ _D. Iacobus Metropolita Indiæ &_ _Chinæ._ Eodem modo D. Io$eph po$t prædictum D. Iacobum, qui Romæ diem obiit, $ic $ub$cribe- bat: _D. Io$eph Metropolita totius_ _Indiæ & Chinæ._ Et hic e$t antiqui$- $imus titulus Epi$coporum hujus Eccle$iæ.

Atque hæc pro in$tituta brevi- tate $int de univer$o regno $atis, donec integrum his de rebus vo- lumen, quod Deo volente aliquan- do fiet, evulgetur.

[0300] ADDIT AMENTVM è Purcha$io Anglo.

MAppam arte Sinen$i, id e$t $atis ruditer, in plano expre$$am, & à Sinen$i- bus ip$is acceptam, Pur- cha$ius (additis tantum gradibus la- titudinis & longitudinis $ecundum traditionem Patrum Societatis) fi- deliter exprimendam curavit: in qua hæ provinciæ de$ignantur: ad Aquilonem & limitem Tartariæ _Pequin_ inter trige$imum quintum & quadrage$imum quintum gra- dum, Ei ver$us occidentem proxi- ma _Scian$i_ & _Scien$i_: Rur$us ab ortu $ub Pequin _Sciantum_ & ei proxima ad occidentem _Honan_. Mox _Nanquin, Chequian, Fu-_ _chian_ omnes ad ortum: eis proxi- mæ _Chian$i_ & _Canton_ è regione [0301]DE REG. CHIN Æ. Macao. Tum _Huquam & Coan$i_ ad mare denique _Quicheu, Su-_ _$cuen & Iunan_. quarum Quicheu & Iunan extrem\,e $unt ver$us occi- dentem, de altitudine aut longitu- dine nihil dicendum; quia è ratio- nibus Patrum $ocietatis $unt ex- pre$$a. Ita ut hic habeamus pro- vincias ip$ius Imperii omnino xv id e$t, _Pequin, Scian$i, Scien$i, Scian-_ _tum, Honan, Nanquin, Chequiam,_ _Fuchian, Chian$i, Canton, Hu-_ _quam, Coan$i, Quicheu, Su$cuen_ _& Iunan._

Idem Purcha$ius nobis dedit Provinciarum indicem è commen- tariis Thomæ Candishij expre$$um quem hic in$erere haud abs re fue- rit: enumerat autem $eptemde- cim hoc ordine.

1. _Can$as_ (quam opinatur e$$e _Scian$i_) habet quatuor magnas ci- vitates & viginti minores, & $e- ptem $upra $eptuaginta municipia $ive ca$tella; habetque in longitu- [0302]NIC. TRIGAVT. dinem quinque & quinquaginta milliaria (qui tamen numerus du- bius e$t) 362000 domos magna- tum qui Regi tributum pendunt: 13900 milites, & 47000 regios equos.

2. Ingens civitas _Paquin_, Regis Sedes, habet $ibi $ubjectas civitates majores octo, minores octodecim, octodecim $upra centum munici- pia & ca$tella: 418789 domos ma- gnatum vectigales Regi: Equites ad bellum 258100. civitas hæc $ita e$t ad latitudinem quinquaginta graduum, ita ut hic frigeat uti in Belgio. Verum Patres $ocietatis aliam latitudinem tradunt, quibus magis proclive e$t credere.

3. Provincia _Soyohin_ habet ma- jores civitates Septem, minores $e- decim, municipia & ca$tella duo- decim, & maximam civitatem unam, ad quam plurimi accurrunt ut pugnent cum Tartaris: præ- terea 164118 domos Vectigales; [0303]DE REG. CHIN Æ. 96000 milites. Hæc forte fuerit quæ in Mappa dicitur _Scien$i_, e$t enim Tartaris proxima.

4. Provincia _Santo_ (forte _Scian-_ _tum_) habet majores civitates $ex, minores quatuordecim, munici- pia & ca$tella nonnaginta: patet in longitudinem milliaria 82. ha- betque 77555 domos vectigales: 63808 equites, 31000 pedites, ad bellum paratos.

5. Provincia _Oyman_ (Mappæ _Ho-_ _nan_) habet majores civitates $ep- tem, minores quatuordecim, mu- nicipia & ca$tella 90. patet in lon- gitudinem milliaria 470 ($ed er- rorem hic e$$e oportet) præterea $unt in ea 132958 domus vectiga- les; 82800 milites. In hac provin- cia na$citur æs, argentum vivum, & plumbum nigrum.

7. Provincia _Cutcheu_ aut _Quicheu_ habet majores civitates octo, mi- nores duodecim, municipia, in quibus arma parantur adver$us Iu- [0304]NIC. TRIGAVT. dæos habitantes ultra _Cauchinchi-_ _nam_ octuaginta & tria: patet in latitudinem milliaria centum; ha- betque 32920 tam equites quam pedites $tipendiarios: & 405670 domos tributarias: è quibus $ti- pendia militum procedunt.

7. Provincia _Languin_ habet ma- jores civitates quatuordecim, mi- nores $eptemdecim: municipia & ca$tella nonaginta quinque: 962818 domus tributarias: 208900 $tipendiarios quorum 52500 $unt tartari equites, qui $inen$ibus mi- litant. patet in longitudinem mil- liaria 120.

8. Provincia _Vquam_ (mappæ _Hu-_ _quam_ habet majores civitates qua- tuordecim, minores novemdecim municipia & ca$tella centum quin- quaginta; 5316 domos tributarias: 71600 milites: patetque in latitu- dinem milliaria 210.

9. Provincia _Som_ habet majores civitates $eptem, minores unde- [0305]DE REG. CHIN Æ. cim, municipia & ca$tella quinque $upra centum: 139567 domos tri- butarias; milites 345632. patetque in latitudinem ducenta miliaria.

10. Provincia _E$$iram_ habet ma- jores civitates undecim, minores $eptuaginta quinque, municipia & ca$tella octuaginta, domos tribu- tarias 242135; milites 339000. pa- tetque in latitudinem 440. millia- ria. vereor ne hic quoque numeri fallant.

11. Lacus infra _Siam_ & ante _Cham-_ _pa_ $itus, quique jungitur Lappia- nis, è quo omnes aquæ derivantur quæ Sinen$e Regnum permeant, magnopere à $inen$ibus prædica- tur, ita ut illum Orbis nomine in- digitent, & ei appingant mare, Lu- nam & $tellas.

12. Provincia _Lan$ay_ habet civita- tes tredecim & unam metropolin, $eptuaginta & tria municipia & ca$tella: 139362 domos tributa- rias, 12700 milites, patetque [0306]NIC. TRIGAVT. in latitudinem 260 milliaria.

13. Provincia _Cuan$a_ habet ma- jores civitates duodecim, minores 45 municipia & ca$tella 51. domos tributarias 1306390; equites pe- dite$que 100100: patetque in lati- tudinem 260 milliaria.

14. Provincia _Vanam_ habet majo- res civitates quatuordecim, mino- res triginta & $ex, municipia & ca- $tella triginta quatuor, domos tri- butarias 582296; milites 15100. patet 88 milliaria.

15. Provincia _Fuguien_ (Mappæ _Fuchian_) habet majores civitates octo, unam metropolin, munici- pia & ca$tella quinquaginta qua- tuor, præterea duo magna præ$i- diaria oppida adver$us Iaponen- $ium impetus; 5009532 domus tri- butarias; 400322 $tipendiarios.

16. Provincia _Canton_ habet majo- res civitates quadraginta, minores $eptem, municipia & ca$tella 77: & Civitatem cui $unt quadringen- [0307]DE REG. CHIN Æ. tæ naves ad præ$idium Canchinchi- næ, 483383 domos tributarias, mi- lites 39400. patet in latitudinem 38 milliaria.

17. Provincia _Enam_ habet majores civitates $eptem, minores trede- cim, municipia nonaginta: 589296 domos tributarias: 15000 milites: patet in latitudinem milliaria 88. forte e$t Hainan vel Ainan quia $ubjungitur Canton.

Mendoza paulo aliter nomina provinciarum & numerum civita- tum & oppidorum recen$et. _Pa-_ _guia, Foquiem, Olam, Sin$ay, Si-_ _$uan, Tolanchia, Can$ay, Oquiam,_ _Aucheo, Honan, Xanton, Quicheu,_ _Chequeau, Su$uan & Saxy_; qua- rum decem $int maritimæ: in om- nibus autem numerat Civitates 591 quæ Fu agnominantur & 1595 oppida quæ Cheu.

In dialogo Macao anno 1590 à Lu$itanis impre$$o Sex provinciæ maritimæ numerantur, _Coantum_, [0308]NIC. TRIGAVT. _Foquien, Chequiam, Nanquin_, _Xantum, Paquin:_ mediterraneæ novem. _Quian$i, Huquam, Ho-_ _nam, Xien$i, Xan$i, Suchuon_, _Quiechen, Iunan, Coan$i_. Sed om- nis hæc diver$itas na$citur aut ab ignorantia, aut varietate dialecto- rum & pronunciandi difficultate.

Dedit idem Purcha$ius ex accu- rati$$imis Sinen$ium picturis Ico- nes viri atque fœminæ Sinen$is quas hic $ubjungimus.

[0309] [0310] [0311]DE REG. CHIN Æ.

Quia Trigautius quædam in præ- cedenti libro obiter per$trinxit; pauca quæ ad Sinen$is Regni co- gnitionem pleniorem nece$$aria $unt, è $equentibus illius libris $elegimus & præ$ertim ea quæ ad Chorographiam $pectant.

Situs Vrbis regiæ Pequinen$is è lib. _IV_ cap. _III._

SIta e$t Regia hæc urbs in extre- mo regno ad Boream, nec ab- e$t à nobilibus illis contra Tartaros muris, ni$i centum miliaribus. ma- gnitudine & vicorum compo$itio- ne, ædificiorum mole, munitio- nibu$que à Nanchino $uperatur quidem, $ed vici$$im $uperat inco- larum multitudine, militum ac Magi$tratuum numero. ad Au- $trum duobus muris cingitur, al- tis ac fortibus, quorum ea e$t lati- tudo, ut facile currentes equos [0312]NIC. TRIGAVT. duodecim $imul capere po$$it, nec alter ab altero impediatur. con- $tant illi ex opere lateritio, ni$i quod in pede $axis ingentibus tota murorum moles in$i$tit, mediis in mœnibus pro latere confectam terram injecerunt, & altitudine quidem non parum $uperant eos, quibus Europææ urbes a$$urgunt. ad Boream uno non amplius mu- ro ambitus continetur. In his mœ- nibus nocturnis horis à militum turmis, non minus vigilatur, ac $i omnia bello arderent: diurnis ad portas Eunuchi excubant, aut ex- cubare $e dicunt. nam revera ve- ctigalibus exigendis incumbunt, quod aliis in urbibus fieri nequa- quam $olet.

Regium Palatium, intra inte- riorem Au$tralis Regionis murum con$urgit, pene pro urbis portis, & inde in Borealem u$que murum excurrit. unde videri pote$t uni- ver$am urbem occupare. nam re- [0313]DE REG. CHIN Æ. liqua civitas ex utroque Palatii la- tere diffunditur. angu$tius e$t ali- quanto Palatio Nanchinen$i, $ed angu$tias amœnitate ac $plendore compen$at. Nanchinen$e quippe ex ab$entia Regum, in$tar cada- veris anima de$tituti indies cor- rumpitur: Pechinen$e vero ex eo- rum præ$entia magis magi$que exornatur.

Vrbis vici Pechini perpauci la- teribus aut $ilice $trati $unt. unde dubitari pote$t, quo maxime tem- pore mole$tior $it ince$$us. nam hyems lutum, æ$tas pulverem, utrumque mole$ti$$imum ince- dentes æque fatigat, & quoniam in ea Provincia pluit infrequenter, tota in pulverem terra di$$olvitur, quem $i ventus licet non maximus excutiat, nullus domilocus e$t, quo non ille penetret omnia fœdatu- rus. ex hoc incommodo remedium quærentes, morem invexerunt alibi, ut arbitror, in$olentem. nul- [0314]NIC. TRIGAVT. lus e$t enim è quolibet ordine, qui pedibus aut equo incedat $ine velo è pileo ad pectus u$que pendente, & faciem contegente, quod ita comparatum e$t; uti raritate $ua ab oculis penetretur, non tamen à pulvere; id quoque velum aliud habet in ea urbe percommodum, quod non ni$i quando volueris, agno$caris. unde ab innumeris $a- lutationibus liber, quo qui$que vo- luerit apparatu mole$tiam minuit, ac $umptibus parcit. cum enim apud Sinas intra urbes equitare mi- nus magnificum habeatur, & $ella ge$tatoria vehi, $it $atis in ea urbe $umptuo$um; licet $ine nota mi- nuere apparatum. ea quoque con- $uetudo no$tris cecidit opportune; nam inter bellicos tumultus, ex- ternos homines per vicos cur$are, fui$$et importunum. ergo hac u$i con$uetudine, nemine advertente, libere quo res exigebat velo tecti commeabant. Vix alibi familia- [0315]DE REG. CHIN Æ. rius e$t, luto ac pulvere nece$$ita- tem inducente, equo vel aliis etiam jumentis in$idere, quæ pa$$im in triniis porti$que urbis ac Palatii pontibus ac fornicibus frequentio- ribus $e$$ores præ$tolantur, & pau- cis obolis diem totum $e$$orem $uum vehunt. Et quoniam incre- dibilis e$t urbis frequentia, mulio- nes plerumque jumenta fræno cir- cumducunt, & viam aperiunt; ii quoque periti$$imi $unt vicorum, nec fere e$t qui$quam è Primori- bus, cujus ædes ip$i minime no- rint, & pro$tat etiam commenta- rius, in quem urbis regionum, vi- corum, platearum, nomina om- nia referuntur fideli$$ime, nec equos $olum, $ed $ellas ubique ge- $tatorias ac bajulos reperis, qui Magi$tratuum $alutatores ac reli- quos viros fere primarios ge$tare ge$tiunt, quanquam pretii plus $a- tis exigunt, quam Nanchini aut alibi con$uevit.

[0316]NIC. TRIGAVT.

Vrbs abundat rebus, ut $upra dixi, omnibus, $ed fere importatis, nec in hac urbe ita commode vi- vitur, ni$i ab iis quos copia frugali- ter vivere minime cogit. ligna ta- men in focum maxime de$unt, $ed eam rem compen$at bitumen il- lud (nec enim aptius nomen in- venio) è terræ vi$ceribus effo$$um, quale apud Eburones in Belgio, & alibi videmus, quo incen$o in culinam focus extruitur, imo & in hybernis frigoribus, quæ a$periora $unt, quam ip$a poli vicinitas po- $tulat, commodi$$imæ lignorum penuriæ, illius copia $ubveni- tur. unde fere $olent lectos opere lateritio ita con$truere, ut $ub- tus inanes $ecretis fi$tulis calorem admittant, quo è foco novo hypo- cau$torum genere $ubtus lectos a$pirat, & quidem nihil opus e$t totam noctem ignem illum foue- re, diuti$$ime quidem per$everat. Et ea lectorum ratio per omnes [0317]DE REG. CHIN Æ. Borealium Provinciarum Regio- nes ob$ervantur.

Sinæ Boreales, natura hebetio- res aliquanto & minus acuti Au- $tralibus, $ed militari virtute lon- ge $uperant. ita no$trorum in hanc urbem Regiam adventu con$tare denique certo cœpit, quod jam diu opinati fuerant, hoc regnum illud ip$um e$$e, quod _magnum_ _Cataium_, apud aliquos Auctores appellatur, & hanc urbem Pechi- nen$em Regiam e$$e illius, quem _magnum Can_ vocant, qui nunc e$t Rex Sinarum. quæ urbs ab ii$dem _Cambalu_ nominatur. Id ne cui in- credibile videatur, probare nunc aggredior. Ac primum quidem in- dicium, quo in ejus rei conjectu- ram diu incideramus, ex eo colle- ctum e$t, quod illi ip$i Auctores, qui de hoc va$ti$$imo Regno Ca- taio alii$que Sinarum Provinciis $crip$erunt, a$$erebant illud ad hanc mundi plagam Perficis Re- [0318]NIC. TRIGAVT. gnis ad Orientem adjacere, (& Per- $idem quidem latius nunc exten- do, quam ea, quæ nunc Per$idis nomine in$ignitur. eas enim om- nes Regiones complector loco- rum immanitate va$ti$$imas, quæ in A$ia ad Sinen$es u$que terminos Per$icũ $ermonem admittunt,) ad Au$trum vero à Tartaris videri. Et quoniam in Sinarum regno fre- quenti inqui$itione nihil de va- $ti$$imo regno audiebamus, fieri nobis minime po$$e videbatur, ut res tanti momenti à vicinis omni- no regnis ignoraretur, & è maxi- mo imperio nullam neque belli, neque commercii memoriam per tot $æcula reperiri. De hoc eodem Cataio legebamus, illud à flumi- ne Chiam ab Ortu in Occa$um u$- que pervadi. Chiam porro lingua Sinica flumen maximum $onat. alii enim fluvii _Ho_ appellantur. il- lud porro flumen $u$picamur e$$e, quod filium maris appellavimus. [0319]DE REG. CHIN Æ. in hodiernam quippe diem _Ian$u-_ _chian_ appellatur. legebamus præ- terea ad Au$trum regna novem; $ed ad Boream regna $ex eo in re- gno reperiri, quæ plane cum quin- decim Sinen$is regni Provinciis non numero $olum, $ed ip$a quo- que re conveniunt. Sunt enim hæ provinciæ regna etiam va$ta quin- decim. aliquas enim ex illis uni- ver$am Italiam nihil e$t dubium magnitudine $uperare. Ad Au- $trum quoque ex his novem $itæ $unt, $ub eo nempe flumine, quod modo nominavi. Ad Boream ve- ro $ex $upra flumen illud ip$um nu- merantur. Indicium etiam ex cu- ju$dam auctoritate clarius accepi- mus. Anni$unt plus minus quadra- ginta, hoc $cilicet quo $cribimus mille$imo $excente$imo octavo, ex quo Pechinum ex Arabia Tur- cæ duo aut Mahometani $altem pervenerunt. Illi terre$tri $emper itinere ad Sinarum Regem leo- [0320]NIC. TRIGAVT. nem adducebant, auditum alias à Sinis animal, $ed vi$um infrequen- ter. hi ab Rege excepti $unt per- humane, & Magi$tratu quodam donati $upra regium $tipendium, quod etiam in filios & univer$am progeniem propagarent: id fa- ctum ad leonem quamdiu vixit, moderandum, & ne in patriam re- dirent res novas in Sinarum re- gnum molituri. hoc ip$o tempore cum No$tri Pechinum advene- runt, $uper$tites erant ambo. ad eos P. Matthæus unum è Fratribus no$tris mi$it, ut aliquid earum re- rum ab iis expi$caretur, quin etiam cum $ecundo No$tri in hanc au- lam redierunt. ip$e P. Matthæus cum illis e$t $æpe congre$$us, è quibus clari$$ime con$titit regnum illud, in quo tum vivebant, ma- gnum Cataium, & urbem ip$am Cambalu appellari, nec ea de re vel tantillum dubitabant, aut aliud $e ex itinere Cataium reperi$$e vel [0321]DE REG. CHINÆ. audi$$e commemorabant. Idem ex aliis quoque è Per$ide advenis auditum à no$tris $æpius ac $æpius, nec unquam ea de re variatum.

Quin etiam exip$is Sinis inge- $to à no$tris $ermone, illud quo- que nomen ab iis auditum reperi- mus, ac tamet$i ab externis homi- nibus Sinarum regnum ita appel- latur, nominis tamen origo par- tim è Sinen$i $ermone, partim è Tartaro deducta dubitari vix po- te$t. Sinæ quippe $criptis libris, quoties Tartaros nominabant, _Lu_ dicunt, & Septentrionis plagam _Pa_, nec $olum _Pe_. Tartaris vero _Cam_, à nobis _magnus_ redditur: quam vocem neip$i quidem Sinæ ignorant: & quoniam eo tempore, quo $e Tartari in Sinarum regnum intru$erunt, Rex Tartarus $edem Pechini fixit, ideo _Campalu_ ap- pellavit. & quoniam apud varios P, con$onans in B, commutatur, ideo _Cambalu_ cœpit appellari. [0322]NIC. TRIGAVT. quanquam Sinæ, qui con$onante B, fere carent, etiam nunc _Cam-_ _palu_ pronunciant. inde plane ap- paret, Marcum Paulum Venetum eo tempore in hoc regnum pene- tra$$e, quo Tartari Sinis imperita- bant, & forta$$e cum illis ip$is eo penetra$$e. Ejus deinde commen- tariis Europæ Sinarum Regnum innotuit eo nomine, quo Tartari utebantur, Cataium videlicet & urbem Regiam _Cambalu_ appel- lantes. & $i quis urgeat forta$$e la- tius Catai fines à Marco Paulo pro- tendi, quam Sinarum hodie pa- teant, id ut $it verum, quia non- dum excu$$i, nihil ob$tat quin vi- cinas Tartarorum Regiones com- muni nomine ad Boream paulo latius appellarent. Hoc tamen tempore nulla extra muros Sinen- $es Regio reperitur, quæ Cataium vocitetur.

[0323]DE REG. CHINÆ. Xauceanœ Vrbis de$criptio.

Vrbs Xauceana vi$itur inter duo flumina navigari $olita, quæ hîc in unum confluunt; alterum quod Nanhiun urbem ab ortu alluit; al- terum quod ex Vquam Provincia mittitur, $pectat urbem in Occa- $um. Vrbana vero mœnia & civium ædes in medio agro, quem flumi- na relinquunt, extruntur: unde fit, ut non nimis late pateant, & ad re- liquas ædes agrum in altera flumi- nis ripa utrinque quærant; ex eo vero, quod Occidua ripa frequen- tius habitatur, pons e$t è navigiis inter $e colligatis. Numerat illa urbs ad quinque familiarum millia, & ferax e$t inprimis orizæ ac po- morum, pi$cis etiam, carnium at- que olerum. verum in$alubrior e$t aër, ac cœlum inclementius; nam quotannis ab Octobre medio in Decembrem tertia fere vel quarta pars incolarum tertiana febri cor- [0324]NIC. TRIGAVT. ripitur, è quibus morbi vis multos abripit, $uper$tites autem pallore fuo periculum diu te$tantur. Nec benignius cœlum e$t illud advenis, quam incolis; $æpe enim, qui eo ad conficienda negotia veniunt, paucis diebus conficiuntur.

Nanchini metropolis de$criptio.

Hæc Metropolis _Nanchinum_ appellatur, tamet$i apud Lu$i- tanos fere, qui famam urbis nobi- li$$imæ à Fuquianæ Provinciæ in- colis acceperunt, _Lanchinum_ ap- pellatur. In ea quippe Provincia li- tera N, in L, $olet commutari. A- lio nomine quatenus e$t regio, communi ejus nomine _Intienfu_ appellatur, ex eo quod Regionis ibi Gubernator $edem figat. Hæc e$t illa civitas, à qua Sinarum judi- cio cæteræ totius orbis urbes non magnitudine minus, quam pul- chritudine $uperantur. Et $ane pau- cis pote$t inferior judicari. Plena [0325]DE REG. CHINÆ. enim e$t maximis palatiis, fanis, turribus, pontibus, quæ tamen om- nia ab Europæis generis eju$dem fere $uperantur, $ed in aliis $uperat. Excellit etiam cœli clementia, $oli feracitate, ingeniorum bonitate, morum $uavitate, $ermonis ele- gantia, incolarum multitudine, ex omni ordine vulgi Literatorum ac Magi$tratuum, qui po$tremi & nu- mero & dignitate cum Pequinen- $ibus comparantur, tamet$i ex Re- gis ab$entia, ip$a æqualitas reddi- tur inæqualis. Atque ita toto Sina- rum regno, & regnis conterminis vulgo collatis in unum omnibus, prima judicatur.

Hæc urbs trium quoque muro- rum circuitu cincta e$t: primus e$t Regii palatii $ane $uperbi$$imi. Il- lud quoque triplici muro cingitur in arcis modum, & fo$$is quas aqua opplevit in gyrum excavatis. Illud intra quatuor aut quinque Italico- rum miliariorum circuitum in or- [0326]NIC. TRIGAVT. bem patet. Et quidem audeo di- cere, nullum u$piam Regem pala- tio $uperare, non $i $ingula cum $in, gulis, $ed $i omnia cum omnibus comparentur. Alter murus cingit ip$um denuo palatium & maxi- mam ac præcipuam urbis partem: is portis duodecim interrumpi- tur, eas laminæ ferreæ armant, & bellica tormenta è regione intra urbem con$tituta muniunt. Hic murus alter octodecim Italica mi- liaria $uo ambitu complectitur. Tertius murus externus non e$t ubique continuus, $ed ubi peri- culum aliquod imminere po$$e judicatum, ars naturæ munitio- nem $upplevit. Ejus circuitus $ci- ri vix pote$t. Indigenæ tamen dicunt $ubmi$$os aliquando in e- quis duos, alterum hinc, illinc alte- rum di$ce$$i$$e, utrumque vero in $olis Occa$u conveni$$e, ex quo conjicere quilibet poterit, pro- digio$am ejus urbis va$titatem, [0327]DE REG. CHINÆ. maxime quod circularis fere fi- gura cæteris capaci$$ima, reddat aream laxiorem. Intra hujus muri ambitum magnæ licet $int hor- torum, montium, nemorum, & la- cuum intercapedines, maxima ta- men illius pars frequenti$$ime ha- bitatur.

Præ$idiarii eam (quod vix credi pote$t, ni$i oculati te$tes $erio con- firmarent) $olam urbem milites ad quadraginta millia cu$todiunt. Ha- bet polum $upra finitorem duobus ac triginta gradibus elevatum, at- que ita in medio regno, $i Mathe- maticam latitudinem $pectas, e$t fere con$tituta. In illius Occa$um flumen Yam$u (quod filium maris $onat) præterluit, cujus dubitari pote$t, utilitas urbem farciat, an amœnitas magis cohone$tet. Nec $olum præterluit, $ed inductilocis pluribus in urbem canales, navigiis etiam majoribus in urbem ingre$- $um aperiunt, quos majores arte [0328]NIC. TRIGAVT. labor\~e fatigante effoderunt. Hinc factum e$t, ut olim totius regni ca- put fuerit appellata, & antiquo- rum Regum multis $æculis $edes plane percommoda. Et tamet$i Pequinum ad Boream ea ex cau$a, quam libro primo monui, commi- grarit, de $uo $plendore tamen ac frequentia vel nihil ami$it, vel, $i quicquam ei dee$t, etiam admira- bilior olim fui$$e judicetur.

Chian$iprovinciœ Metropolis.

HVjus Provinciæ Metropolis _Nancianum_ appellatur, non è maximis illis ac portento$is urbi- bus, $ed celebris tamen toto regno Literatorum multitudine, qui ex ea ad regni dignitates varias eve- huntur, in ambitu tamen nihil Cantonien$i Metropoli cedit, $ed in commercio longe e$t inferior. Gens e$t frugi & parvo vivere $oli- ta. Religioni licet fal$æ addicta, complures Sinen$e jejunium ob- [0329]DE REG. CHINÆ. $ervant. Ex ip$is porro Literatis $o- dalitium quoddam con$tat, in quo docti$$imus qui$que certis diebus de virtutibus a$$equendis ratioci- natur, &, $i externam faciem $pe- ctas, nihil ad mode$tam compo$i- tionem addi po$$e judicabis, ve- rum quoniam veræ fidei lumine carent, errant in ip$o virtutis itine- re, velut oves pa$tore de$titutæ.

De fluminibus Ian$u & flavo.

FLumen illud Nanchin\~e$e, quod maris filium dicere me memini Ian$u Sinice appellari, Nanchinum u$que in Boream vergit, inde non- nihil in Au$trum revertens, ma- gno impetu in mare incurrit: qua- draginta fere miliaribus, ex eo Nanchinum præterfluit. unde ut in Regiam Pechinen$em flumine adi- tus pateret, ex hoc in aliud flumen, Sinarum Reges, prægrandem ri- vum derivarunt, id flumen flavum appellatur, quem colorem aquæ NIC. TRIGAVT. $emper turbidæ invexerunt. Et hoc e$t Regni Sinen$is alterum magni- tudine & celebritate flumen, quod extra regnum ad Occa$um na$ci- tur, è monte, qui _Cunlun_ appel- latur, quem montem vero $imili- bus conjecturis colligitur, eum ip$um e$$e, vel alium minimè re- motum, è quo Ganges creditur $caturire. Id flumen à prima $ua $caturigine lacum efficit, quem à con$tellationibus appellant. inde in Sinarum fines penetrat in Pro- vincia, maxime ad Occa$um, cui _Scien$i_ nomen e$t, & iterum è Bo- realibus muris in Tartarorum ter- ras egreditur, deinde regreditur etiam ad Au$trum, & Superiorem, è qua venerat, Provinciam, inde aliam, cui _Scian$i_ nomen e$t, lu- $trat, & aliam, cui nomen e$t _Ho-_ _nan_, deinde irrigat: po$t in Ortum flectitur, & non procul à filio maris in Orientalem Oceanum influit. è Boreali Regione fluminis ma- [0331]DE REG. CHINÆ. gni, quod _Ian$u_ vocavimus. Flu- vius hic nihil Sinicas leges veritus, è Barbaris Regionibus egreditur, & velut odium ulci$cens, quo Sinæ advenas pro$equuntur, illuvioni- bus per$æpe magnam regni par- tem fœdat, & alueum pro arbitratu mutat, cum plenus e$t arena, quam volvit. Huic de$ignati Magi$tratus, aut illius $piritui ($piritus enim multis rebus præficiunt) variis riti- bus litant; turbidos vero fluctus nonni$i intra mille annos $emel $e- renare fingunt. unde Sinen$e di- verbium e$t, $i quando rem infre- quentem explicant: Cum flumen flavum $erenabitur. unde qui hoc fluvio feruntur, oportet aquam in multos dies con$ervare, dum lu- tum & arena $ub$idat: cujus non minus tertia parte inter fæces com- putatur. Ante hujus fluminis in- gre$$um & egre$$um rivi reperiun- tur, qui Pechinum commeatum deferentibus navigiis, tran$itum [0332]NIC. TRIGAVT. præbent: ea navigia Regia dun- taxat ad decem millia dicuntur ex- cre$cere, & $olum è quinque Pro- vinciis Chian$i, Cechiano, Nan- chino, Vquam & Sciantum mit- tuntur. Hæ quippe Provinciæ Regi annuum vectigal oriza, frumento- que pendunt: reliquæ verò decem, argento numerant. Præter hæc na- vigia alia innumera occurrunt Ma- gi$tratuum perpetuo euntium ac redeuntium, alia quoque permulta privatorum negotiatorum: privati tamen negotiatores ex Yan$u flu- mine in hos rivos ingredi prohi- bentur, $ed ii $oli navigant, qui in- tra rivum ip$um ad Boream habi- tant. id fit, ne immen$a navium multitudo tran$euntibus aditum præcludat, aut aliquod Regiæ Pe- chinen$i malum moliatur, & ta- men ita immen$a e$t navigiorum multitudo, ut $æpe dies complures præ$tolari tran$itum, aliæ aliis præ- peditæ naves cogantur, maxime [0333]DE REG. CHINÆ. certis temporibus, cum aquæ pe- nuria in canalibus laboratur, cuiut mederentur, multis in locis valvis ligneis aquam continent, quæ in pontes etiam u$u duplicato in- $truuntur, hæ deinde valvæ pleno rivo patefiunt, & navigia aquæ currentis impetu deferuntur, at- que ita in aliam ex alia cataractam magno nautarum labore naviga- tur, & fa$tidio$a itineris tarditate. Inde labor etiam cre$cit, quod in- tra rivi angu$tias raro naviganti- bus venti favent. unde funibus fere navigatio promovetur, quin etiam non raro accidit, ut in egre$$u ca- taractarum, vel ingre$$u, cum la- borantes aquæ vortices involvunt naves, demergantur: verum Ma- gi$tratuum aut Primorum navigia, machinis è ripa ligneis, in adver$as aquas attrahuntur, idque regiis $umptibus, itinere toto factitatur, & in hoc quidem rivo ad naviga- tionis u$us concinnando, in annos [0334]NIC. TRIGAVT. $ingulos, ut Arithmetico vocabulo uti liceat, millionem expendi ni- hil dubitatur.

De Emporiis aliquot.

PRimaria quæ in hoc itinere tran$euntes no$tri emporia lu- $traverunt, hæc fere numerantur. E provincia Nanquinen$i _Iamcheu_, in elevati poli $upra finitorem gra- du dimidiato $upra $ecundum ac trice$imum. _Hoaingan_ in quarto $upra trice$imum, non toto Siuceu, in dimidiato $upra quartum ac tri- ce$imum ample dimen$um. E Pro- vincia Sciantum, _Zinim_ in trice$i- mo & quinto gradu duabus tertiis gradus portionibus $uperadditis. _Lincin_ in $eptimo ac trice$imo duabus quoque tertiis gradus par- tibus $uper adjunctis. E provincia denique Pequinen$i, _Tiencin_ in nono ac trice$imo gradu atque di- midiato; _Pequinum_ in quadrage$i- mo gradu peramplo.

[0335]DE REG. CHINÆ. Iter è Metropoli Cantone Pe- quinum.

ITer è Cantonien$i metropoli, quæ biduo abe$t ab Amacaen$i portu Pequinum u$que, per$tadia Sinen$ia dimetiar, quorum quin- que miliarium; quindecim leucam faciunt. fluminibus igitur itinere in$tituto, quod iter fere no$tri fa- ciunt è Cantonien$i Metropoli Nanhiunum 1170. Inde Nancia- num 1120 hinc Nanquinum 1440. Deinde Pequinum 3335. quæ in univer$um collecta $ummam colli- gunt. 7065. Quibus $i addas Pe- quino ad immanes illos muros Re- gni Sinen$is Tartariæque di$cri- men centum ut jam dixi Italica miliaria, $ive quod idem e$t Sinen- $ia $tadia quingenta, & biduum quod Amacao in Cantonien$em metropolim navigatur, Italica vi- delicet miliaria $exaginta, $ive quod idem e$t Sinen$ia $tadia tre- [0336]NIC. TRIGAVT. centa $exaginta, habes univer$am regni Sinen$is Mathematico more latitudinem ab Au$tro in Boream, id e$t, $eptem millia nongenta vi- gintiquinque $tadia Sinen$ia, quæ in Italica miliaria reducta mille quingenta octoginta quinque nu- merantur. Eadem $i in leucas con- traxeris, quæ tribus Italicis milia- ribus con$tent $ingulæ, quingen- tas viginti octo cum tertia leucæ parte conficies. Et hanc va$titatem unius Regni non No$tri $olum prope quotidie, $ed ego quoque lu$travi, $i eam partem demas, quæ Pequino in Tartariam triduo vix toto decurritur. Sed huic $upputa- tioni ad regni amplitudinem col- ligendam tantum demas oportet, quantum fluminum anfractus à re- cto itinere deflectunt.

Nam $i rectam lineam velis, ex graduum numero certi$$ime col- ligetur, $i enim cum $int in latitu- dine fere vigintiquatuor, & in lon- [0337]DE REG. CHINÆ. gitudine vigintiduo, quod libro primo a$$erui, $i $ingulis gradibus miliaria $exaginta Italica, ut vulgo $olet, & quod idem e$t, leucas vi- ginti attribueris, efficies totam re- gni Sinen$is aream in latum, id e$t, ab Au$tro in Boream Italicis milia- ribus mille quadringentis excur- rere. Leucis vero ex tertiæ partis $ymmetria $ubductis quadringen- tis & octoginta, in longum vero $ive ab Ortu in Occa$um ex eo quod duobus gradibus brevior e$t, excurrit in Italica miliaria mille trecenta viginti, leucas vero qua- dringentas & quadraginta. Cui areæ cum ad perfectam quadratæ figuræ magnitudinem $oli duo gradus de$int, facile e$t ex Geo- metricis principiis ejus amplitudi- nem admirabilem dimetiri. Cum con$tet figuræ quadratæ limites cæteras omnes figuras quadrangu- lares areæ diffu$ione $uperare.

[0338]NIC. TRIGAVT. Suceu Emporium.

NObili$$imum hoc emporium unum e$t ex iis, de quibus e$t Sinen$e diverbium; Quod in cœlo Beatorum $edes, hoc in terra Su- ceu & Hanceu nominatur. e$t enim è principibus & celeberrimis hujus imperii locis; $ive $plendo- rem, $ive opes, $ive copiam, $ive frequentiam, & quidlibet aliud $pe- ctes. tota extructa e$t urbs hæc in placido aquæ potabilis flumine, quod fere $oli vento paret fluctus commoventi, quod flumen, $i vo- lueris, apte forta$$e lacum appel- labis. Per eam igitur tota, muti Ve- netiis, vel aqua, vel terra commea- tur, $ed in hoc Venetias $uperat, quod aquæ potabilis u$u potius, quam maris $ale perfruatur. vici omnes & ædificia, ut apud nos fieri $olet, pineis trabibus in flumine defixis in$i$tunt, merces Lu$itanæ, Amacao & quælibet aliæ, ab ex- [0339]DE REG. CHINÆ. ternis regnis importatæ, maxi- mam partem in hoc emporio di- $trahuntur. illi enim in reliquas re- gni urbes frequenti$$imum e$t, quolibet anni tempore commer- cium, atque ita nihil e$t, quod de$i- derare po$$is, $i voles comparare. unica urbis porta in terre$tre iter patet, in reliquis aditus non ni$i navigiis patet. innumeri $unt pa$- $im pontes, magnifici $anè, & qui ætatem ferunt, $ed in angu$tis illis rivis non ni$i in arcum unum a$$ur- gunt. Butyri & lacticiniorum nu$- quam alibi tantus u$us. ex oriza quoq; vinum nullibi pr\,e$tantius, & unde in reliquum regnũ Pechinum u$que importatur: vix biduo abe$t à mari. muniti$$ima urbs e$t, & to- tius regionis, quæ urbes 8. nume- rat, caput; hanc tuitus e$t olim per- tinacius è Principibus quidam, cum is, qui hujus Regiæ familiæ truncus e$t, Sinen$e imperium, pul$is Tar- taris, invaderet, ideo velut rebellis [0340]NIC. TRIGAVT. civitas in hanc u$que diem immane tributum pendit. nam dimidiatam omnium, quæ terra fert pendit portionem, inde fit, qua$dam in hoc regno Provincias minus pen- dere $imul duas, quam quantum hæc Regio $ola Regi vectigalis exoluit. univer$a quippe Regio $uæ Metropolis auctoritatem $ecuta, Regi pertinaciter æque re$titerat. in hanc etiam u$que diem frequen- ti præ$idio $ervatur, & in ea præ. $entior e$t $emper quam alibi re- bellionis metus.

Scianhas Vrbis de$criptio.

VRbs Scianhai Nanchinen$is e$t provinciæ, imo etiam Regio- nis ex infimo urbium genere, quod _Haien_ appellatur: abe$t à Nanchinen$i Regia centum qua- draginta quatuor miliaribus Itali- cis; habet elevatum polum gradi- bus novem $upra viginti: non pro- cul abe$t à mari Orientali, è re- [0341]DE REG. CHINÆ. gione regni Coriani, & In$ulis Ia- ponicis ita vicina e$t, ut malit e$$e remotior. cum enim vento $e- cundo horis quatuor & viginti fre- tum illud navigetur, patet excur- $ionibus pyraticis frequentius, un- de magnis præ$idiis ora maritima & cla$$ibus etiam defenditur. à vi- cinitate maris nomen accepit: Scianhai quippe $upra mare $igni- ficat. murorum ambitus duobus miliaribus continetur, ædes tamen $uburbanæ nihilo $unt pauciores urbanis. ergo quadraginta fere fa- miliarum millia numerat (Focos vocare $olemus) hinc tran$iens le- ctorem moneo, nihil mirum vide- ri, $i urbes nonnullæ incredibili numero habitentur incolarum, cum infimum urbium vel oppido- rum genus ita frequenter incola- tur; ager univer$us planus e$t ab$- que ullo etiam colle, & verius di- xeris totum agrum vicinum, ur- bem e$$e hortis plenam, quam [0342]NIC. TRIGAVT. agrum $uburbanum, turribus enim villis ac pagis ita continuatus e$t, ut vicies mille focos præter urba- nos $uburbano$que contineat, ago $olum de hujus oppidi ditione, in quo con$tat cum ip$a urbe morta- lium trecenta millia numerari. Et $ola hæc ditio Regi pendit annue centum & quinquaginta aureo- rum millia, in argenti pondere, & eandem $ummam in oriza, quæ trecenta aureorum millia conficit: hinc etiam incredibile videri de$i- nit, Sinarum Regem tot annuas tributorum myriades numerare, de quibus libro primo. Ager fera- ci$$imus e$t orizæ maxime & go$- $ipii, unde plurimi panni texun- tur, & textorum ducenta millia numerari volunt. hinc in Regiam Pechinen$em & alias provincias panni exportantur. gens e$t natu- ra vivax, & nonnihil in quieta, ma- xime quæ urbem incolit; in bonis ingeniis numeratur, & frequentes [0343]DE REG. CHINÆ. habet $cholares atque Literatos, & quod inde $equitur Magi$tratus, qui admini$trata olim Republica partis opibus privati fruuntur; quo- rum $unt magnifica palatia, $ed ur- banæ plateæ $unt angu$tiores: cœ- lum clementi$$imum e$t, unde fit, ut incolæ diutius aliquanto vivant, quam aliis in locis: $exagenarius apud eos nondum inter $enes com- putatur: annis octoginta fere aut nonaginta vulgo vitam trahunt, & centenarii quoque non pauci re- periuntur.

Benedicti Goë$ii iter ex India in Sinam.

BEnedictus no$ter hac ratione iter $uum in$tituit, Negotiato- ris Armenii Chri$tiani habitum imitatus, nomen accepit Arme- nio ex more _Abdula_, quod Do- minum fignificat, & addit, _I$ai_, quod $onat Chri$tianum: accepit etiam à Rege Mogorum Achabar [0344]NIC. TRIGAVT. nomine, Sociorum amico præci- pue vero ip$ius Benedicti, varia ad Regulos varios diplomata, qui vel ei vectigales vel amici e$$e $cieban- tur. ergo pro Armenio habitus e$t, quibus tran$itus liberior datur, à quo prohibitus fui$$et, $i pro Hi- $pano haberetur: varias $ecum mer- ces detulit, tum ut $eip$um illis di- $trahendis $u$tineret, tum ut Ne- gotiator haberetur. merces erant ex India Mogori$que Regno per- multæ, $umptum $ubmini$ttante Indico Prorege, & etiam ip$o A- chabar adjuvante. Adhibiti $unt illi à P. Hieronymo Xaverio, qui mi$- $ioni Mogoren$i jam multos an- nos præe$t, Socii duo natione Græ- ci, locorum periti; eorum alter Sacerdos erat ad Benedicti $ola- tium, & hic Leo Grimanus voca- batur, alter negotiator erat nomi- ne Demetrius. His additi $unt qua- tuor famuli natione primum ac profe$$ione Saraceni, po$tea vero [0345]DE REG. CHINÆ. Chri$tianis adjuncti. Verum hos omnes in Regia Mogoris altera _Laor_ nomine, inutiles $ibi dimi$it, & Armenium unum nomine I$aac, in hac ip$a Regia conjuge & filiis auctum $ub$tituit. hic præ cæteris omnibus fidelis fuit, & perpetuus totius itineris Achates. Di$ce$$it igitur à $uperiore $uo Frater no- $ter, ut ex ejus literis patentibus con$titit, anno $upra $ecularem tertio, Ianuarii men$is die $exto.

Anno quolibet, Mercatorum comitatus ex hac Regia in$tituitur in alterius Regni Regiam, quæ proprium Regem habet Ca$car nomine appellatam: $imul omnes iter in$tituunt, vel mutui auxilii cau$a, vel ut $e à latronibus tuean- tur. numerus fuit fere ad quingen- tos magno jumentorum, camelo- rum & curruum numero. E Regia igitur Laor di$ce$$it per $olemnes jejuniorum dies, ip$o anno: & men- $truo itinere devenerunt in urbem [0346]NIC. TRIGAVT. Athec nomine, etiam tunc in Pro- vincia Laor $itam. po$t dies fere quindecim flumen tran$mi$erunt latum, quantum $agittæ tractus ex- currit: id tran$mittitur navigiis ad Negotiatorũ commoditatem. Ex altera fluminis ripa dies omnino quinque $ub$titerunt, admoniti de latronibus magno numero immi- nentibus: deinde po$t duos men$es in aliam urbem: cui nomen Pa$- $aùr, perveniunt: ibi dies viginti ad nece$$ariam quietem $ub$titerunt. po$tmodum in aliud oppidum exi- guum tendentes, obvium habue- runt peregrinum quendam Ana- choretam, ab eo intellexerunt, tri- ginta dierum itinere urbem abe$- $e, nomine Capher$tam, in quam Saracenis aditus minimè permitti- tur, adeuntes vero capite puniun- tur, Ethnici tamen Negotiatores minime prohibentur ingre$$u ur- bium, $ed à templis tamen exclu- duntur: narrabat illius Regionis [0347]DE REG. CHINÆ. indigenas omnes nonni$i atratos ad templa procedere, agrum e$$e feracem, & uvæ copiam reperiri. Frater no$ter Benedictus eo propi- nante, vinum e$$e probavit no$trati $imile: quæ res uti apud Saracenos eorum locorum e$t in$olens, ita $u$picionem inge$$it, eam Regio- nem forta$$e à Chri$tianis habitari. in eo loco, ubi peregrinum illum repererunt, viginti alios dies $ub$ti- tere. & quoniam latrociniis infe- $tum iter ferebatur, à loci Domi- no milites quadringentos ad comi- tandum acceperunt. hinc diebus quinque $upra viginti in locum, cui Ghideli nomen e$t, devenere. toto hoc itinere impedimenta & $arci- næ ad pedem montis vehebantur: Negotiatores cum armis ex ip$o montis apice latrones explora- bant: $olent enim tran$euntes $a- xis obruere, ni$i quis ex ip$o monte vim vi propul$arit. In hoc loco tri- butum à Negotiatoribus pendi- [0348]NIC. TRIGAVT. tur; & latronum impetu facto, multi mortales $aucii, vix vitam $arcina$que tuiti $unt. Benedictus No$ter fugam in $ylvas arripiens eva$it, $ed nocturnis horis redeun- tes $e$e à latronibus $ubduxerunt. po$t alios dies viginti Cabul tenue- runt (ea e$t urbs, emporium fre- quens, nondum extra terras Mo- goris regno $ubjectas) eo in loco No$tri totos octo men$es $ub$ti- terunt.

In hoc ip$o emporio incidit in Negotiatorum comitatum $oror Regis Ca$car, per cujus Regnum in Cataium tran$itus erat nece$$a- rius: Rex dicitur _Maffamet Can_: eadem erat domini Cotan alterius Regis parens: ip$a vero _Agehanen_ vocabatur: _Age_, prænomen e$t, quo Saraceni eos cohone$tant, qui peregrinandi $tudio ad impo$toris cadaver $e$e Mecham contulerunt: illa enim impiæ Relegionis cau$a tanto locorum intervallo Mecha [0349]DE REG. CHINÆ. redibat, & nece$$ario $umptu ad iter de$tituta, à Negotiatoribus au- xilium expetebat: addita promi$- $ione, $e omnia cum fide ac fœno- re liberali$$ime reddituram, cum in $uum regnum mercatores deve- ni$$ent. Vi$a e$t Fratri no$tro non omittenda occa$io, uti alterius re- gni $ibi Regem devinciret, jam enim Mogorica diplomata expira- bant. ergo mutuos illi è di$tractis mercibus aureos fere $excentos de- dit, qua liberalitate, quod etiam in contractu fœnus re$pui$$et, vinci $e minime pa$$a e$t: nam deinde marmoris illius apud Sinas nobi- li$$imi fragmenta re$tituit, qua merce nulla alia e$t Cataium pe- tentibus accommodatior.

Hinc itineris in$tituti mole$tiis cedens, rever$us e$t Leo Grima- nus Sacerdos: & Demetrius ejus $ocius in ea urbe $ub$titit Negotia- tionis cau$a. abiit Frater no$ter cum uno I$aaco Armenio in cæte- [0350]NIC. TRIGAVT. rorum Negotiatorum comitatu. jam enim accedentibus aliis tuto $ibi pergere po$$e videbantur. pri- ma urbs quæ obvia fuit, _Ciaracar_ vocatur, quo in loco magna e$t ferri copia. hîc mole$tiam pa$$us e$t in$ignem Benedictus no$ter. nam in his extremis Mogorum re- gni finibus diploma Regium ne- gligebatur, quo diplomate immu- nis ab omni vectigali hactenusiter fecerat: inde po$t dies decem in oppidum exiguum deveniunt, _Parvam_ nuncupatur, & hoc e$t ul- timum Mogorum Regis oppi- dum. Po$t quinque dierum quie- tem, in alti$$imos montes, iter e$t diebus viginti in Regionem, cui _Aingharan_ nomen e$t, devene- runt: po$t alios quindecim _Calcia_ tenuerunt. Gens e$t hujus Regio- nis capillitio barbaque flava in$tar Belgarum, qui hanc Regionem variis in pagis incolunt. po$t dies decem obvium habuerunt locum [0351]DE REG. CHINÆ. quendam, _Gialalabath_ appellatur: hic Bracmanes vectigalia exigunt ip$is à Rege Bruarate conce$$a. po$t dies deinde quindecim _Tal-_ _ban_ devenerunt: ubi men$em unum $ub$titerunt civili tumultu deterriti. nam ex rebellione Cal- cien$ium populorum itinera mi- nus $ecura ferebantur. hinc in Che- man pergentes, $ub Abdulaban Rege Samarhan, Burgaviæ, & Bu- charate, aliorumque Regnorum conterminorum oppidum e$t exi- guum, cujus Præfectus ad Nego- tiatores mi$it, qui moneret intra muros $e$e reciperent, extra non $atis tutum e$$e à tumultuantibus Calcien$ibus: verum Negotiato- res re$ponderunt: Velle $e tributa pendere, & nocturnis horis iter $uum per$eqni. Verum oppidi Præ- fectus plane inhibuit, a$$erens re- belles Calcien$es equis hactenus carere, quos $i comitatui rapui$- $ent, iis ip$is acrius populaturos, & [0352]NIC. TRIGAVT. oppido majorem mole$tiam pro- curaturos: tutius videri, $i una cum $uis vim Calcien$ium propul$arent, vixdum ad oppidi muros advene- rant, cum nunciatur, Calcien$es advenire: quo audito Præfectus una cum $uis glorio$us fugam arri- puit. Negotiatores in hoc di$cri- mine $ubitam è $arcinis velut ar- cem excitarunt, & in eam magnã vim $axorum intulerunt, quæ u$ui e$$ent, $i quando $agittæ defeci$- $ent. Id cum Calcien$es reperi$$ent, Legationem ad Negotiatores mit- tunt, nihil e$$e quod vereantur, $e itineris comites ac defen$ores fu- turos: neque tamen fidendum tu- multuantibus arbitrabantur. Ergo communi con$ilio fugam arripien- dam judicarunt. hoc negotiato- rum con$ilium ne$cio quis ad re- belles detulit. Ergo impetu facto dimi$$is $arcinis in $ylvam vicinam $e$e receperunt, interim latrones è $arcinis quidquid placuit eduxe- [0353]DE REG. CHINÆ. runt, deinde evocatos è $ylvis ne- gotiatores, latrones ip$i intra va- cuos muros cum $arcinis reliquis abire permi$erunt. Benedictus no- $ter nihil præter equum ami$it, quem tamen etiam po$tea cum go$$ipinis pannis permutatum re- cepit. Intra muros degebant illi non $ine ingenti metu, ne forta$$e à rebellibus omnes impetu facto mactarentur. Verum eo ip$o tem- pore ad rebelles mi$it Dux quidam è maximis, nomine _Olobet Eba-_ _da$can_, Bucharatis Regione fra- trem $uum, qui minis Calcien$es rebelles adegit, ut Negotiatores liberos abire permitterent: $ed to- to eo itinere variè à latrunculis co- mitatus cauda carpebatur. Po$t octiduum pe$$imo itinere in Ten- gi Bada$cian pervenerunt: _Tengi_ iter mole$tum $onat, e$t enim an- gu$ti$$imum, & non ni$i $ingulis tran$itus patet in alti$$ima magni fluminis ripa: hujus urbis incolæ [0354]NIC. TRIGAVT. una cum cohorte militum, quæ co- mitabatur, in Negotiatores in$i- luerunt, & erepti $unt Fratri no- $tro tres equi, quos deinde munu$- culis redemit; decem dies hic $ub- $titêre, & diei itinere _Ciarciunar_ tenuerunt: hic dies quinque im- bribus detenti $unt in aperto cam- po, & $upra cœli inclementiam iterum à latronibus invaduntur. hinc po$t dies decem in _Serpanil_ devenerunt, $ed de$ertus locus erat, mortalibus omnique commeatu de$titutus; in arduum montem con$cen$um, cui _Sacrithma_ no- men e$t, in hunc montem evade- re non ni$i robu$tiores equi potuê- re, reliqui longiore $ed faciliore itinere perrexerunt. viginti die- rum itinere in Provinciam _Sarcil_ devenientes, pagos ibi multos vi- cinos repererunt. Biduum ad re$i- ciendos equos $ub$i$tunt: inde po$t aliud biduum ad pedem montis, cui nomen _Ciecialith_, perveniunt, [0355]DE REG. CHINÆ. eum multa nive con$per$um dum con$cendunt, plurimi mortales fri- gore obriguerunt, & ip$e Frater no$ter ab extremo periculo parum abfuit. nam $ex omnino dies in hac nive tenuerunt. Denique in _Tanghetar_, quæ e$t Regni Ca$car, delati $unt: ibiè ripa magni flumi- nis in aquas cecidit Armenius I$aac, & horas octo totas $emiani- mis jacuit, verum denique Bene- dicti auxilio ad $e rediit, & po$t alios dies quindecim _Iaconich_ op- pidum tenuerunt, & eju$modi fuit iter, ut Fratri no$tro $ex equi labo- re interierint. po$t dies quinque comitatũ pr\,eveniens no$ter Bene- dictus $olus in Metropolim pr\,ece$ $it, quæ _Hiarchan_ appellatur: ex ea equos mi$it $ub$idiarios, & Socios de nece$$ariis quoque providit, qui non ita multo po$t incolumes cum $arcinis & mercibus Metropolim tenuerunt Novembri men$e eo- dem anno $upra $æcularem tertio.

[0356]NIC. TRIGAVT.

Hiarchan Regni Ca$car Regia celeberrimum e$t emporium, vel negotiatorum concur$u, vel mer- cium varietate. In hac Regia finem accipit Cabulen$ium Negotiato- rum comitatus; & inde in$tituitur nouus Cataium ver$us, cujus comi- tatus præfecturam Rex multo pre- tio vendit, ac Præfecto Regiam in Negotiatores omnes per iter uni- ver$um communicat pote$tatem: is priu$quam coale$ceret annuum $patium fuit. ad iter enim pericu- lo$um ac longum non ni$i multi con$pirant, nec annis $ingulis ad- ornatur, $ed iis tantum, quibus in Cataium Regnum norunt jam $e e$$e admittendos: nulla e$t nego- tiatio pretio$ior frequentiorve in hoc itinere toto, quam fragmen- torum pellucidi cuju$dam marmo- ris, quod _Ia$pin_ nos vocabuli penu- ria $olemus appellare: hæc fra- gmenta Regi ferunt allecti ma- gnitudine pretii, quam Cataien$is [0357]DE REG. CHINÆ. Rex e$$e arbitratur è $ua dignitate: quidquid Regi minus placet, libe- rum e$t in privatos di$trahere; lu- cro tali, cujus $pes tantos labores $umptu$que bene collocatos pu- tat, ex eo marmore variam $upel- lectilem concinnant; va$a, ve$tium & zonarum ornamenta, quæ fron- dibus ac floribus affabre in$culptis $ane non exiguam referunt maje- $tatem: ea marmora, quibus ple- num e$t hodie regnum, Sinæ _ru$ce_ vocant, & duplex e$t ejus marmo- ris $pecies: altera pretio$ior, quæ è flumine Cotan, non procul à Regia educitur, eo fere modo, quo gemmas vrinatores pi$cantur, & in$tar $ilicum cra$$iorum educi $olet: altera $pecies inferior è mon- tibus eruitur, & in $axa majora diffinditur in laminas duabus fere ulnis latiores, quæ deinde ad iter accommodari $olent: abe$t mons i$te ab hac Regia dierum viginti itinere, & _Can$angui ca$cio_, id e$t, [0358]NIC. TRIGAVT. mons lapideus appellatur, quem veri$imile e$t eum e$$e, qui eodem nomine in Geographicis de$cri- ptionibus hujus regni quibu$dam nuncupatur. eruuntur hæc fra- gmenta labore incredibili, vel loci $olitudine, vel marmoris du- ritia, ad quod tanti$per emollien- dum ferunt extructo de$uper igne luculento domari: hujus quoque eruendi facultatem magno pretio Rex alicui Negotiatori vendit, $ine cujus facultate toto contractus tempore cæteris Negotiatoribus effo$$io prohibetur. cum eo tendi- tur, annuus ad operarios alendos defertur commeatus: neque enim breviore $patio ad exculta homi- nibus loca reditur.

Frater no$ter Benedictus Regi vi$itationis officium impendit (di- citur is _Mahametin_) gratus fuit delato ex munere, nam horariam machinam è collo pen$ilem, vitrea $pecula, aliaque Europæa detulit, [0359]DE REG. CHINÆ. quibus Rex ita recreatus e$t atque delinitus, ut datorem in amicitiam patrociniumque $uum receperit. Non aperuit initio No$ter, velle $e in Cataium profici$ci, $ed $olum de Regno _Cialis_ ad Ortum hujus regiæ inge$$it $ermonem, & ad iter illud diploma Regium impetravit, adnitente maxime filio peregrinæ illius Reginæ, cui aureos $excentos mutuos dederat, arctam etiam cum Palatinis variis nece$$itudi- nem contraxit.

Sex men$es abjerant, cum ecce tibi Demetrius ex antiquis Sociis unus, qui Cabuli $ub$titerat, ad- venit, cujus adventu Benedictus no$ter & I$aac Armenius ge$tie- runt. Abiit ad recipiendos mutuos nummos ad Parentem Reguli _Luotan_ Benedictus, aberat illius Regia itinere dierum decem, & eundo redeundoque men$truum $patium effluxit. Rediitque cum pretio$iore marmore cumulatere- [0360]NIC. TRIGAVT. $titutus, inde ad gratias Deo refe- rendas multa in egenos eleemo- $ynæ nomine di$tribuit, quod $uum in$titutum ip$e toto itinere libera- liter retinebat.

Interim comitatus futuri Ne- gotiatorum Præfectus renunciatus e$t ex indigenis quidam _Agiafi_ no minatus. Anno $upra $æcularem quarto, medio fere Novembri, perventum ad locum _Iolci_ nomi- ne, ubi vectigalia pendi & Regia diplomata revideri $olent. Hinc _Hancialix, Alceghet, Hagabateth,_ _Egriar, Me$etelec, Thalec, Horma,_ _Thoantac, Mingieda, Capetalcol_ _Zilan, Sarc Guebedal, Canba$ci,_ _Acon$erséc, Ciacor, Ac$u_, viginti- quinque diebus hæc omnia loca peragrarunt, iter fuit mole$tum, vel $axorum multitudine velarenæ $itientis inopia.

Ac$u oppidum e$t Regni Ca$car, cujus Præfectus erat Regis nepos, annorum duodecim. In hoc ip$o [0361]DE REG. CHINÆ. itinere de$ertum decurritur, cui _Caracathai_ nomen e$t: id terram nigram Cataien$ium $onat, ideo quod ferant, Cataien$es ibi diutius commoratos: in hoc oppido quin- decim dies cæteros Negotiatores præ$tolati $unt: inde tandem di$- cedentes in _Oitograch, Gazo, Ca$-_ _ciani, Dellai, Saregabedal, Vgan_, ac deinde _Cucia_ devenerunt, op- pidum etiam exiguum; in quo ad reficienda jumenta men$em inte- grum $ub$titerunt: nam & itineris mole$tiis, & marmoris pondere hordeique inopia prope vires ami- $erant. Hinc abeuntes po$t quin- que & viginti dierum iter in urbem Cialis pervenerunt, exiguam illam quidem, $ed bene munitam. Hanc Regionem moderabatur Regis Ca$car filius illegitimus, qui audito Fratrem no$trum cum Sociis aliam legem profiteri, terrere illum cœ- pit, a$$erens audaciorem æquo fui$- $e alienæ legis profe$$orem in has [0362]NIC. TRIGAVT. regiones penetra$$e: licere enim $ibi illi vitam fortuna$que eripere, $ed lecto diplomate placatus, & accepto munere etiam amicus fuit. In hac urbe tres omnino men$es $ub$titêre. neque enim Negotia- torum Præfectus abire non ni$i cum copio$o comitatu voluit, quo enim numero$ior e$t, eo Præfecto quæ$tuo$ior: hac igitur ex cau$a minime permittebat, ut qui$quam præcederet. Frater no$ter moræ longioris tædio & $umptuum ma- gnitudine provocatus, ad di$ce$- $um a$pirabat; ergo novis donis delinitum Dyna$tam induxit, uti $ibi faceret eundi facultatem: im- petravit ille, invito Præfecto ac So- ciis, inter quos inpo$terum inter- rupta familiaritas fuit.

Abeuntem Regulus $uis literis $ecuritatis cau$a pro$ecutus e$t, & cum de illius nomine ageretur, qua ratione vellet in$cribi, quæ$iit vel- letne Chri$tiani nomen apponi. [0363]DE REG. CHINÆ. Volo, inquit ille, nam hoc _I$ai_ no- mine appellatus univer$um iter huc u$que decurri, cum eodem certum e$t terminare. Abiit igitur tandem cum $ocio $uo & aliis pau- cis, & diebus viginti iter in _Pucian_ eju$dem Regni oppidum promo- verunt, ubi humani$$ime ab loci Præfecto excepti, nece$$ario ex ejus domo commeatu honoraban- tur. Hinc, in _Turphan_ munitam urbem pervenientes men$em unũ $ub$titerunt. Inde in _Aramuth:_ hinc in _Camul_ munitum quoque locum deventum e$t: hic, alium men$em $e ac jumenta refecerunt, quoniam intra regni Cialis ditio- nem $unt habiti perhumane, cujus in hoc oppido termini claudeban- tur. E Camul diebus novem ad Bo- reales illos Sinen$is regni muros devenerunt, ad locum, qui _Chiai-_ _cuon_ appellatur: ibi dies quinque $upra viginti Proregis ejus Provin- ciæ re$pon$um expectarunt. Ergo [0364]NIC. TRIGAVT. tandem intra muros admi$$i diei unius itinere in urbem _Socieu_ in- gre$$i $unt, ubi de Pechino multus $ermo, alii$que jam notis nomini- bus, omni denique $crupulo Fra- trem no$trum exemit, nihil inpo- $terum dubium Cataien$e regnum à Sinen$i, ut modo dixi, $olo no- mine di$crepare. Quidquid Cialis inter ac Sinen$is regni terminos jacet, Tartarorum incur$ionibus infame e$t; ideo Negotiatores ma- gno per hæc loca metu procedunt, interdiu enim explorant è vicinis montibus, $itne aliqua Tartaro- rum excur$io, ac $i $ecurum iter ju- dicent, nocturnis tenebris $ilen- tioque tuti ire pergunt. varios in itinere Saracenos mi$ere mactatos repererunt, quod $oli pergere mi- nime dubita$$ent, quanquam raro Tartari indigenas ip$os mactent, a$$erentes eos e$$e $ervos $uos ac pa$tores, quibus arietum greges, & boum armenta eripiunt; $ed ne- [0365]DE REG. CHINÆ. que frumento, neque oriza aliove legumine ip$i ve$cuntur, dicentes hoc jumentorum e$$e non homi- num pabulum: $ola igitur carne ve$ci $olent, nec ab equis, mulis, aut camelis abhorrent, & tamen fama e$t eos diuti$$ime vivere, & fere annorum centum excedere $enectutem. Saraceni populi, Sinis ex hac parte contermini, imbelles $unt, & à Sinis nullo negotio $ubji- ci po$$ent, $i Sinæ de $ubjiciendis $ibi nationibus laborarent.

Ad Occiduam Sinen$is regni partem, qua in Boream flectitur, celebres illi muri finiuntur, & $pa- tium erat ducentorum fere milia- riorum, quo $patio Tartari muris exclu$i, $æpe in Sinarum regnum excurrentes tentabant ingre$$um, & etiam nunc, $ed minore pericu- lo, tentant: extructæ $unt enim ad retundendos eorum impetus urbes duæ muniti$$imæ, & ad præ- $idium milites in $uas turmas di- [0366]NIC. TRIGAVT. $tributi $electiores deputantur, ha- bent proprium $upra $e Proregem, & alios Magi$tratus, quibus à Re- gia duntaxat imperari pote$t: in altera harum urbium Provinciæ Scen$i, _Canceu_ appellata, re$idet Prorex cum reliquis præcipuis Ma- gi$tratibus: altera _Soceu_, appella- ta, proprium habet Gubernato- rem, & in duas partes di$tributa e$t: altera Sinæ (quos hic Saraceni _Cataios_ vocant) altera Saraceni commorantur, qui è regno Ca$- car, & $imilibus ab Occa$u Nego- tiationum cau$a conveniunt: ex iis multi, quod redire nolint, jam uxoribus & filiis illigati prope pro indigenis habentur, ad eum fere modum, quo Amacai in Provincia Cantonien$i con$ident Lu$itani, $ed in eo differunt, quod Lu$itani $uis legibus vivant, & proprios ha- beant Magi$tratus: Saraceni à Si- nis gubernantur, à quibus noctur- no tempore intra urbem $uam [0367]DE REG. CHINÆ. clau$i propriis muris continentur, ac in reliquis nihil ab indigenis dif- ferunt, eorum Magi$tratibus per omnia $ubjecti.

In urbem Soceu Benedictus no- $ter exeunte anno $upra $æcularem quinto pervenit.

Ex Itinerario Marci Pauli de Venetiis.

V_T ea quœ à $uperioris œ vi $cri-_ _ptoribus de regno Sinen$i $cri-_ _pta $unt, cum iis quœ ab no$tri œ vi_ _authoribus $unt prodita comparen-_ _tur, non abs re exi$timavi hic quœ-_ _dam $ubjungere è libris Marci_ _Pauli Veneti, $ecundum antiqui$-_ _$imam editionem latinam: curio$i_ _poterunt ea cum Italica editione_ _Ramu$iii conferre. Ordiar autem_ _à Ca$car, cujus & Goe$ius memi-_ _nit; de qua ita Marcus lib. 1. cap._ XXXVIII. Po$t hæc pervenitur ad provinicam _Ca$car_ quæ Magno [0368]NIC. TRIGAVT. Chaam tributaria e$t, ubi $unt Vi- neæ pulchræ valde & viridaria multa & po$$e$$iones fructiferæ. Ibidem e$t bombicis copia. homi- nes autem illius regionis linguam habent propriam: legemque mi- $erabilis machometi. $unt nihilo- minus ibi aliqui Chri$tiani ne$to- rini qui proprias habent eccle$ias: quinque autem dietis tota proten- ditur regio. cap. XXXIX. _Samar-_ _chan_ civitas e$t magna in regione illa quæ tributaria e$t nepoti Ma- gni Chaam: ubi $imul habitant Chri$tiani & qui machometum adorant. cap. XL. Rur$us inde pro- gre$$i invenimus provinciam _Car-_ _than_ quæ quinque dierum itinere protenditur in longum quæ etiam legem tenet Machometi, $ubjecta e$t nepoti Dominio Magni Chaam habens civitates multas & oppida. Principalis autem regni civitas di- citur _Cotim_ protenditur autem in longum provincia per dietas octo. [0369]DE REG. CHINÆ. ubi e$t bombicis & omnium victu- alium copia: vineæ multæ & opti- mæ. Ibi $unt homines imbelles & imbecilles: artifices vero $unt & negociatores & habent legem tur- pi$$imam machometi. cap. XLI. Provincia vero _Coran_ reperitur po$t Cartham inter plagam orien- talem & aquilonarem, quæ $ubje- cta e$t dominio Magni Chaami habens civitates multas & oppida multa. principalis autem civitas e$t Coran. protenditur provincia in longum octo dietas: ubi e$t bom- bicis & omnium victualium copia: vineæ multæ & optimæ. $unt ibi homines imbecilles; artifices & negotiatores & habet legem tur- pis Machometi. cap. XLII. progre- dientibus in$uper eandem plagam occurrit provincia _Peyn_, longitu- dinem dierum habens quinque, quæ $imiliter $ubjecta e$t magno Chaam & Machometum adorant: multas habent civitates & ca$tra. [0370]NIC. TRIGAVT. Nobilior autem è civitatibus dici- tur _Peyn_; ubi e$t fluvius in quo re- periuntur lapides precio$i Sc. Ja- $pides & calcedonii: homines pa- triæ negotiatores & artifices $unt, bombicis & victualium habent co- piam. cap. XLIII. Po$t hæc perve- nitur ad provinciam _Carchia_ quæ e$t $ub dominio magni Chaam, ubi $unt multæ civitates & ca$tra; cujus principalis civitas dicitur _Carchia_. Ibi $unt flumina in qui- bus copio$e habentur precio$i la- pides, calcedonii magni valoris, qui à negotiatoribus deferuntur ad provinciam _Cathaii_. hæc pro- vincia Carchiatota e$t $abulo$a & aquas multas habet amaras licet in multis locis aqua bona $it. Simili- ter inter Cathaii & peyn terra tota areno$a e$t & $terilis. Po$t di$ce$- $um de provincia Carchiæiter die- rum quinque per Sabulum & e$t aqua pe$$ima, & amara alicubi, ta- men infra illum terminum bo- [0371]DE REG. CHINÆ. na aqua reperitur & $ic pervenitur ad civitatem quæ dicitur _Lop_. cap. XLIV. Lop e$t civitas magna ad introitum de$erti magni quod e$t inter plagam orientalem & aqui- lonarem: homines civitatis legem mi$erabilis Machometi tenet. In hac civitate pro mercatoribus vo- lentibus tran$ire de$ertum cuncta præparantur nece$$aria, ubi mer- catores priu$quam iter arripiant diebus plurimis requie$cunt; ubi a$inos fortes & camelos victuali- bus & mercationibus onerant & $ic iter arripiunt per de$ertum, & c. In triginta diebus ad de$erti termi- num pervenitur per latitudinem; longitudo vero ejus amplius patere fertur, ut vix ab initio ejus u$que ad finem ejus in uno anno perve- niri po$$et. E$t autem de$ertum illud montuo$um ut plurimum & planicies ejus areno$a: e$t totum $terile & omnino animalia nulla $unt propter cibi de$ertum. cap. [0372]NIC. TRIGAVT. XLV. Completa via de$erti perve- nitur ad civitatem _Sachion_ quæ e$t in introitu provinciæ magnæ _Tan-_ _guth_. ubi $unt pauci Chri$tiani ne- $torini: alii autem quidam legem $ervant machometi, reliqui vero omnes $unt idololatræ, & c. cap. XLVI. _Camul_ vero una e$t terra magna in provincia Tanguth quæ e$t $ubjecta magno Chaam, ubi $unt civitates & oppida multa. E$t autem Camul inter duo de$erta, $cilicet inter magnum jam dictum & aliud quod in longitudine con- tinet dietas tres. victualia in hac provincia copio$e habentur. ho- mines illius regionis habent pro- prium idioma: idololatræ, & c. Cap. XLVII. Po$t provinciam Ca- mul invenitur provincia quæ dici- tur _Chynchynculas_ quæ e$t affinis de$erto ad aquilonarem plagam. habet autem inter dietas $edecim & e$t $ub dominio magni Chaam. ubi $unt civitates multæ & ca$tra. [0373]DE REG. CHINÆ. $untibi etiam Chri$tiani ne$torini & quidam adorantes Machome- tum; reliqui idola venerantur. Cap. XLVIII. Relicta provincia Chynchynculas ad orientem per dietas decem continuas nulla ha- bitatio reperitur ni$i in paucis lo- cis, quibus tran$actis invenitur pro- vincia _Succuyr_, habens multas ci- vitates & oppida, cujus major civi- tas dicitur Succuyr. In hac provin- cia $unt Chri$tiani: reliquæ vero provinciæ idololatræ $unt & $ub- ditæ magno Chaam. in cunctis montibus hujus provinciæ inveni- tur Rheubarbarum magna copia. Cap. XLIX. _Campion_ e$t civitas præ- grandis & nobilis quæ e$t princi- palior in regione _Tanguth_; ubi $unt Chri$tiani quidam; aliqui te- nentes legem Machometi; reliqui Idololatræ. Cap. L. ulterius proce- dendo à civitate Campion iter per dietas XII po$tea invenitur civitas quæ dicitur Ecima, quæ etiam affi- [0374]NIC. TRIGAVT. nis e$t areno$o de$erto ver$us aqui- lonem, ubi $unt cameli multi, & alia animalia; homines idolola- træ. Cap. LI. Terminata via præ- nominati de$erti pervenitur ad ci- vitatem _Carocoran_, quæ e$t ad aquilonarem plagam ubi domi- nium Tartarorum habuit origi- nem. _Sequitur hic digre$$io de Re-_ _gibus Tartarorum, quam prœteri-_ _mus_. Cap. LXIII. Po$t rece$$um à civitate Campion ver$us orientem itur per dietas quinque & in illa via de nocte in locis plurimis voces demonum audiuntur. po$t dietas vero quinque invenitur regnum _Ergimul_, quod e$t in provincia ma- gna Tanguth. ubi $unt Chri$tiani Ne$torini, Idololatræ & $ectatores machometis. multæ civitates & ca- $tra; ver$us Syrochum inter orien- talem & meridionalem plagam itur ad provinciam _Talchay_, prius tamen invenitur civitas _Singii_ ma- guo Chaam tributaria. ubi $imi- [0375]DE REG. CHINÆ. liter $unt Chri$tiani ne$torini, ido- lolatræ & c. In hac parte mu$catum habetur optimum. habet hæc pro- vincia in longitudine dietas XXV, & e$t fertilis valde. Cap. LXIV. deinde transactis octo dietis ultra provin- ciam _Ergimul_ ad orientem occur- rit provincia _Egrigaya_, in qua $unt civitates multæ & oppida. princi- palior civitas e$t _Colatia_. incolæ Idololatræ præter paucos Chri$tia- nos ne$torinos. Cap. LXV. Relicta Egrigaya pervenitur ad orienta- lem plagam ad provinciam _Ten-_ _duch_ ubi $unt civitates & multa ca$tra. maximam partem hic $unt Chri$tiani. ultra hanc civitatem ad dietas tres invenitur civitas _Cyan-_ _gomor_. in qua e$t palatium maxi- mum in quo magnus Chaam ha- bitat, quando ad illam civitatem accedit. Cap. LXVI. po$t Cyango- mor ad tres dietas ad aquilonem reperitur civitas _Cyandu_ quam æ- dificavit magnus Chaam Cubli, in [0376]NIC. TRIGAVT. qua e$t marmoreum palatium ma- ximum & pulcherrimum. Magnus Chaam tribus men$ibus anni illum locum inhabitat, Iunio, Iulio & Au- gu$to. quia ibi e$t temperies aëris magna, æ$ta$que caret ardoribus. _Addit deinceps & initio lib._ II. _mul-_ _ta de potentia Cublay maximi regis_ _Tartarorum qui illo tempore vive-_ _bat, & de bello quod ge$$it cum re-_ _bellibus $uis & reditu ad Civita-_ _tem Cambalu. cujus occa$ione de-_ _$cribit lib._ 2. _cap._ IX. _palatium ejus_ _mirabile in Vrbe Cambalu_. Tribus (inquit) men$ibus Decembri, Ia- nuario & Februario in regali civi- tate continuo immoratur. In quo e$t huju$modi regale palatium: primo totius palatii ambitus con- tinet milliaria quatuor. E$t murus palatii gro$$us valde, habens altitu- dinis pa$$us decem: tota exterior facies undique colore albo & ru- beo depicta e$t, & c. _Vrbem Cam-_ _balu de$cribit cap_. X. Civitas Cam- [0377]DE REG. CHINÆ. balu $uper magnum flumen e$t in provincia Cathay: quæ olim no- bilis fuit & regalis: Cambalu enim in no$tra lingua $onat civitas do- mini. hãc magnus Chaam ad aliam partem fluminis tran$tulit: civi- tas h\,ec quadrata e$t, & per XX mill. protenditur: muros de terra ha- bet dealbatos exterius, altitudinis pa$$. XX. & c. Extra $unt XII $ubur- bia magna valde. Cap. XXVII. po$t rece$$um à Cambalu per mill. X fluvius magnus reperitur _Pul$an-_ _chinii_. Meminit deinceps aliquot oppidorum, provinciarum perti- nentium ad Regnum Cathay: uti _Gyn, Can$u, Pyanfu, Caycui, Ca-_ _romoran, Luingyanfu, Chym_, & c. quæ $erio expendenda $unt cum iis, quæ neoterici prodiderunt.

_FINIS._ [0378] INDEX Rerum & Locorum, va$ti$$i- mi Sinen$ium Regni. # _A_. _A_Cademiœ nullœ Sinis. # _73_. Aingharam. # _338_. Alchimi$tœ Sinen$es. # _227_. Aleœ, chartarum ludus. # _202_. Amplitudo Vrbium. 12. & opido- # rum numerus. # _15_. Aramuth oppid. # _351_. Arequeira arbor. # _22_. Aromata. # _38_. Astrologia Sinen$is. # _66_. Artes mechanicœ apud Sinas. # _39_. Adhec urbs. # _334_. Atramentum. # _51_. Ædificia. # _29_. # _B_. _B_Ambuco arundo. # _30_. Benedicti Goë$ii iter. # _331_. Betre. # _21_. [0379]INDEX. # _C_. _C_Abul. # _336_. Caifumfu metropolis. # _278_. Calcia oppid. # _338_. Cambalu civitas. # _305.309_. Campion. # _361_. Camul oppid. # _351_. Can$as provinc. # _290_. Canton provinc. # _294_. Cantonen$is Vrbs. # _323_. Charachathui de$cript. # _349_. Carchia. # _358_. Carthan. # _356_. Ca$car. # _333.444.355_. Cataium magnum e$t Sina. # _305_. Cataium. # _10_. Cera è vermiculis. # _33_. Cheu. # _9_. Cheman. # _339_. Chinicuon. # _351_. Choti magi$tratus. # _114_. Christiani$mi ve$tigia. # _277_. Chynchyncutas. # _360_. Cia. # _35_. Cialis Vrbs. # _349_. [0380]INDEX. Ciara bitumen. # _201_. Ciarcar. # _38_. Ciarcunar. # _342_. Ciecialites mons. # _342_. Cie bitumen. # _37_. Cin$u gradus literatorum. # _87_. Colai qui? # _113_. Colatia. # _363_. Comediœ Sinen$ium. # _49_. Confutius Philo$ophus. _64_. ejus # opera. # _71_. Con$angui Ca$cro mons. # _345_. Connubiorum ritus. # _186_. Convivia Sinen$ium. # _156_. Coran. # _357_. Coreoran. # _362_. Cotan Flumen. # _345_. Cotin. # _356_. Cuan$a provinc. # _264_. Culamba lignum. # _128_. Cunlun mons. # _218_. Curiales magi$tratus. _109_. provin- # ciales. _121_. ve$tes & in$ignia. # _127_. Cutcheu provincia. # _291_. Cyandu. # _363_. [0381]INDEX. Cyangomor. # _E_. _E_Cima. # _361_. Egrigaya. # _363_. Enam provinc. # _298_. Ergimul. # _362_. E$$iram Provinc. # _293_. # _F_. _F_Ertilitas. # _18_. _19_. Fe$ti dies. # _190_. Ficus Sinen$is. # _20_. Flabella Sinen$ium. # _53_. Fuquien provinc. # _294_. # _G_. _G_Hidet. # _335_. Gialalaback. # _339_. Gradus literatorum. _440_. habitus. # 76. examen. # _80_. # _H_. _H_Achion. # _360_. Han. # _9_. Hia. # _9_. Hiarchā _343_. regnica$car regia. # _344_. Hiugii. # _362_. Hoaingon emporium. # _322_. [0382]INDEX. # _I_. _I_Aconich. # _343_. Iamcheu emporium. # _322_. Incolarum numerus. _16_. finitima # regni ibidem. Iudœi in Sina. # _269_. Iuotan Rex. # _347_. # _K_. Kingiu. # _77_. # _L_. _L_Anguin provinc. # _292_. Lan$aii provinc. # _292_. Latrunculorum ludus. # _203_. Lauzu $ecta. # _255_. Leatum provincia. # _16_. Lignum Sinicum. # _32_. Lincin emporium. # _322_. Literatorum $ecta. # _235_. Literatura Sinen$is. # _56_. Lop. # _359_. Longana fructus. # _20_. Lugubris vestis. _170_, & ritus # _179_. # & $eq. # _M_. _M_Agistratus Sinen$es. # _104_. Medicina Sinen$is. # _69_. [0383]INDEX. Metalla. # _27_. Milites Sinen$es. # _225_. Militum numerus. _16_. finitima # regna. # ibid. Muri Regni Sinen$is. # _354_. Murus contra Tartaros. # _17_. Mu$ica Sinen$ium. # _47_. Muii bituminis genus. # _31_. # _N_. _N_Anchini de$cript. # _312_. Nanciani Vrbis de$cript. # _316_. Nancianum. # _323_. Nangiunum. # _323_. Navigiorum ingens numerus. # _320_. Navigiorum multitudo. # _23_._24_. Nomina & Cognomina Sinen$ia. # _196_. # _O_. _O_Sciami $acrificuli. # _252_. Oymaa provinc. # _291_. # _P_. _P_Alatium regium. # _171_. Papyrus $inen$ium. # _34_. Parentum Veneratio. # _177_. Pa$$aur Vrbs. # _334_. [0384]INDEX. Peyn. # _357_. Pœnœ delictorum, # _204_. Pequinen$is urbis de$cript. # _299_. Procellanœ. # _29_. Potus callidus Sinen$ibus. # _157_. Provinciœ Sinen$es, è Purcha$io. # _288_. Pucian. # _351_. # _R_. _R_Abarbarum. # _32_. Regis veneratio. # _166_. Regis uxores & concubinœ. # _187_. Ritus Sinarum. # _142_. & $eq. Ritus $uper$titio$i. # _207_. # _S_. _S_Amarchan. # _356_. Santo provinc. # _291_. Saraceni in Sinarum regno # _266_. Sarcil. # _342_. Sciam. 9. capita ibidem. Scianbai urbs. # _328_. Scientiœ. # _55_. Sciequia $ecta. # _255_. Scribendi modus. # _63_. Serpanil. # _342_. [0385]INDEX. Sieucai. # _74_. Sinarum regni nomina. # _6_._7_. Sinœ boreales. # _305_. Sinen$es liberos $uos vendunt in # $ervitutem. _216_. enecant. _217_. # etiam $eip$os. # _218_. Sinicœ gentis corporis babitus. # _192_. Sinen$is regni latitudo. # _324_. Sinen$is Reipub. Admini$trator. # _94_. Situs ibidem provinciœ _14_. _15_. ur- # bium & oppidorum numerus. # _15_. Socieu. # _352_. Som provinc. # _292_. Soyobin provinc. # _290_. Suceu emporium. # _326_. Succuyr. # _361_. # _T_. _T_Alchaii. # _362_. Talhan. # _339_. Ta-min. # _9_. Tangethar. # _343_. Tanguth. # _360_. [0386]INDEX. Tauli magi$tratus. # _114_. Than. # _9_. Temporum notœ. # _171_. Tenduch. # _363_. Tengi bada$cia. # _341_. Tenicin Emporium. # _322_. Turphan oppid. # _351_. Typographia Sinarum. # _42_. # _V_. _V_Anan provinc. # _294_. Ve$titus Sinen$ium. # _194_. Vi$itandi ritus. # _148_. Vquam provinc. # _292_. # _X_. Xauceanœ urbis de$cript. # _311_. # _Y_. _Y_Am$u Flumen. # _315_._317_. Yu. # _9_. Yuce gemma. # _129_. # _Z_. Zinim Emporium, # _322_. FINIS. [0387] [0388] [0389] LVGD. BATAVORVM. _εx Officina_ Elzeviriana. _Anno 1633_. [0390] [0391] _AD_ PRINCIPES POPVLOSQVE LIBEROS ORBIS Chri$tiani.

_E_Rror est non minus ve- tus quam pestilens, quo multi mortales, ii au- tem maxime qui pluri- rimum vi atque opibus valent, per- $uadent $ibi, aut, quod verius pu- to, per$uadere conantur, justum at que injustum non $uapte natura, $ed hominum inani quadam opinio- ne atque con$uetudine distingui. Itaque illi & leges & œquitatis $pe- ciem in hoc in venta existimant, ut [0392] eorum qui in parendi conditione nati $unt di$$en$iones at{que} tumultus @oërceantur: ip$is vero qui in $um- mafortuna $unt collocati, jus omne ajunt ex voluntate, voluntatem ex utilitate metiendam. Hanc autem $ententiam ab$urdam plane atque naturæ contrariam auctoritatis $ibi nonnihil concilia$$e haud adeo mi- rum est, cum ad morbum commu- nem humani generis, quo $icut vi- tia ita vitiorum patrocinia $ecta- mur, acce$$erint adulantium artes quibus omnis potestas obnoxia est. Sed contra extiterunt nullo non $œ- culo viriliberi, $apientes, religio$i, qui fal$am hanc per$ua$ionem ani- mis $implicium evellerent, cœteros autem ejus defen$ores impudentiœ convincerent. Deum quippe e$$e monstrabant conditorem rectorem- que univer$i, imprimis autem bu- manœ naturœ parentem, quam ideo, non uti cœtera animantia, in $pe- cies diver$as, variaque di$crimina [0393] $egrega$$et, $ed unius e$$e generis, una etiam appellatione volui$$et contineri, dedi$$et in$uper originem eandem $imilem membrorum com- pagem, vultus inter $e obver$os, $er- monem quoque & alia communi- candi instrumenta, ut intelligerent omnes naturalem inter $e $ocieta- tem e$$e atque cognationem. Huic autem à $e fundatœ aut domui aut civitati $ummum illum principem patremque familiâs $uas qua$dam $crip$i$$e leges, non in œre aut tabu- lis, $ed in $en$ibus animi$que $ingu- lorum, ubi invitis etiam & aver- $antibus legendœ occurrerent. his le- gibus $ummos pariter atque infimos teneri. in has non plus regibus lice- re, quam plebi adver$us decreta de- curionum decurionibus contra prœ- $idum edicta, prœ$idibus in regum ip$orum $anctiones. Luin illa ip$a populorum atque urbium $ingula- rum jura ex illo fonte dimanare, inde $anctimoniam $uam atque ma- [0394] jestatem accipere. Sicut autem in ip$o homine alia $unt quœ habet cum omnibus communia, alia qui- bus ab altero qui$que distinguitur: ita earum rerum quas in u$um ho- minis produxi$$et natura, alias eam manere communes, alias cu- ju$que industria ac labore proprias fieri volui$$e. de utri$que autem da- tas leges, ut communibus quidem $ine detrimento omnium omnes ute- rentur; de cœteris autem quod cui- que contigi$$et, eo contentus ab$ti- neret alieno. Hœc $i homo nullus ne$cire potest ni$i homo e$$e de$ierit, hœc $i gentes viderunt quibus ad verum omne cœcutientibus $ola na- turœ fax illuxit, quid vos $entire ac facere œquum est, principes populi- que Christiani? Si quis durum pu- tat ea à $e exigi quœ tam $ancti no- minis profe$$io requirit, cujus mi- nimum est ab injuriis ab$tinere, cer- te quid $ui $it officii $cire qui$que po- test ex eo quod alteriprœcipit. Nemo [0395] est vestrûm qui non palam edicat rei quemque $uœ e$$e moderatorem & arbitrum: qui non fluminibus loci$que publicis cives omnes uti ex œquo & promi$cue jubeat, qui non commeandi commercandique libertatem omni ope defendat. Si- ne his $i parva illa $ocietas, quam rempublicam vocamus, constare non po$$e judicatur (& certe consta- re non potest) quamobrem non ea- dem illa ad $ustinendam totius hu- mani goneris $ocietatem atque con- cordiam erunt nece$$aria? Si quis adver$us hœc vim faciat, merito indignamini, exempla etiam pro fla- gitii magnitudine $tatuitis, non alia de cau$a ni$i quia, ubi ista pa$$im licent, $tatus imperii tranquillus e$$e non potest. Luod $i rex in re- gem, populus in populum inique & violente agat, id nonne ad pertur- bandam magnœ illius civitatis quietem & ad $ummi custodis $pe- ctat injuriam? Hoc interest, quod [0396] $icut magistratus minores de vul- go judicant, vos de magi$tratibus, ita omnium aliorum delicta cogno- $cenda vobis & punienda manda- vit rex univer$i, vestra excepit $i- bi. Is autem quanquam $upremam animadver$ionem $ibi re$ervat, tardam, occultam, inevitabilem, nibilominus duos à $e judices dele- gat qui rebus humanis inter$int, quos nocentium felici$$imus non ef- fugit, con$cientiam cuiquam $uam, & famam $ive exi$timationem alienam. Hœc tribunalia illis pa- tent quibus alia prœclu$a $unt: ad hœc infirmi provocant: in his vin- cuntur qui vincunt viribus, qui licentiœ modum non $tatuunt, qui vili putant constare quod emitur humano $anguine, qui injurias in- juriis defendunt, quorum manifesta facinora nece$$e est & con$entien- te bonorum judicio damnari, & $ui ip$orũ animi $ententia non ab$olvi. Ad utrumque hoc forum nos quo- [0397] que novam cau$am afferimus: non bercule de $tillicidiis aut tigno in- juncto, quales e$$e privatorum $o- lent, ac ne ex eo quidem genere quod frequens est inter populos, de agri jure in confinio hœrentis, de amnis aut In$ulœ po$$e$$ione: $ed de omni prope oceano, de jure navigandi, de libertate commerciorum. Inter nos & Hispanos hœc controver$a $unt: Sitne immen$um & vastum mare regni unius nec maximi acce$$io: populone cuiquam jus $it volentes populos prohibere ne vendant, ne permutent, ne denique commeent inter $e$e: potueritne qui$quam quod $uum nunquam fuit elargiri, aut invenire quod jam erat alie- num: an jus aliquod tribuat ma- nifesta longi temporis injuria. In hac di$ceptatione ip$is quiinter Hi- $panos prœcipui $unt divini atque humani juris magistri calculum porrigimus, ip$ius denique Hispa- niœ proprias leges imploramus. Id $i [0398] nihil juvat, & eos quos ratio certa convincet, cupiditas vetat de$iste- re, vestram principes majestatem, vestram fidem quotquot e$tis ubi- que gentes appellamus. Non per- plexam, non intricatam movemus quœstionem. Non de ambiguis in religione capitibus, quœ plurimum habere videntur ob$curitatis, quœ tantis tam diu animis decertata, apud $apientes hoc fere certum reli- querunt, nu$quam minus inveniri veritatem quam ubi cogitur a$$en- $us. Non de $tatu no$trœ reipublicœ, & libertate armis haud parta, $ed vindicata: de qua recte $tatuere ii demum po$$unt qui jura patria Bel- garum, mores avitos, & in$titu- tum non in leges regnum, $ed ex le- gibus principatum accurate cogno- verint. in qua tamen quœstione œquis judicibus extremœ $ervitutis depul$a nece$$itas, $ubtilius inqui- rentibus decreti tot nationum pu- blica auctoritas, infen$is etiam & [0399] malevolis adver$ariorum confe$$io nihil dubitandum reliquit. Sed quod hic proponimus, nihil cum istis commune habet. nullius indi- get anxiœ di$qui$itionis. non ex di- vini codicis pendet explicatione, cu- jus multa multi non capiunt, non ex unius populi $citis quœ cœteri me- rito ignorant. Lex illa è cujus prœ- $cripto judicandum est, inventu est non difficilis, utpote eadem apud omnes: & facilis intellectu, utpote nata cum $ingulis, $ingulorum men- tibus in$ita. Ius autem quod peti- mus tale est, quod nec rex $ubditis negare debeat, neque Christianus non Christianis. A natura enim oritur, quœ ex œquo omnium parens est, in omnes munifica, cujus impe- rium in eos extenditur qui gentibus imperant, & apud eos $ancti$$imum est qui in pietate plurimum profe- cerunt. Cogno$cite hanc cau$am principes, cogno$cite populi: $i quid iniquum postulamus, $citis quœ ve- [0400] $tra, & è vobis eorum qui vicinio- res nobis estis, apud nos $emper fue- rit auctoritas. monete, parebimus. Luin $i quid à nobis hac inre pec- catum est, iram ve$tram, odium de- nique humani generis non depreca- mur. Sin contra $e res habet, quid agendum $it, vestrœ religioni & œquitati relinquimus. Olim inter populos humaniores $ummum nefas habebatur, armis eos impetere qui res $uas arbitris permitterent. con- tra quitam œquam conditionem re- cu$arent, ii non ut unius, $ed ut om- nium hostes ope communi compri- mebantur. itaque eam in rem vi- demus icta federa, judices con$titu- tos. Reges ip$i validœque gentes nihil œque glorio$um, ac magnifi- cum deputabant, quam aliorum coërcere in$olentiam, aliorum infir- mitatem atque innocentiam $uble- vare. Lui $imos hodieque obtine- ret, ut humani nihil à $e alienum homines arbitrarentur, profectò [0401] orbe non paulo pacatiore uteremur. refrige$ceret enim multorum auda- cia, & qui justitiam utilitatis cau- $a nunc negligunt inju$titiam dam- no $uo dedi$cerent. Sed hoc ut in cau$a isthac non frustra forte $pera- mus, ita illud certo confidimus, be- ne rebus expen$is existimaturos vos omnes imputari nobis non magis po$$e pacis moras, quam belli cau$as: ac proinde uti hactenus amici nobis faventes atque benevoli fuistis, ita vos aut etiam magis in po$terum fo- re, quo nihil optatius iis potest con- tingere qui primam partem felici- tatis putant bene facere, alteram bene audire.

[0402] CAPITA DISSERTATIONIS HVGONIS GROTII _DE_ MARE LIBERO. CAP. I. # _Iure gentium quibu$vis ad quo$-_ # _vis liberam e$$e navigationem._ # p. 1 CAP. II. # _Lu$itanos nullum habere jus_ # _dominii in eos Indos ad quos Bata-_ # _vi navigant titulo inventionis._ # 5 CAP. III. # _Lu$itanos in Indos non habere_ # _jus dominii titulo donationis Pon-_ # _ti$iciæ._ # 7 CAP. IV. # _Lu$itanos in Indos non habere_ # _jus dominii titulo belli._ # 11 CAP. V. # _Mare ad Indos, aut jus eo navi-_ # _gandi non e$$e proprium Lu$itano-_ # _rum titulo occupationis._ # 16 [0403] CAP. VI. # _Mare aut jus navigandi pro-_ # _prium non e$$e Lu$itanorum titulo_ # _donationis Pontificiæ._ # 44 CAP. VII. # _Mare aut jus navigandi pro-_ # _prium non e$$e Lu$itanorum ti-_ # _tulo præ$criptionis, aut con$ue-_ # _tudinis._ # 46 CAP. VIII. # _Iure gentium inter quo$vis_ # _liberam e$$e mercaturam._ # 74 CAP. IX. # _Mercaturam cum Indis pro-_ # _priam non e$$e Lu$itanorum titulo_ # _occupationis._ # 66 CAP. X. # _Mercaturam cum Indis pro-_ # _priam non e$$e Lu$itanorum titulo_ # _donationis Pontificiæ._ # 67 CAP. XI. # _Mereaturam cum Indis non_ # _e$$e Lu$itanorum propriam jure_ # _præ$criptionis, aut con$uetudin._ # 68 CAP. XII. # _Nulla æquitate niti Lu$ita-_ # _nos in prohibendo commercio._ # 71 CAP. XIII. # _Batavis jus commercii Indi-_ # _cani, qua pace, qua induciis, qua_ # _bello retinendum._ # 75 [0404] CAPITA DISSERTATIONIS PAVLI MERVLÆ _DE_ MARIBVS. CAP. I. # _De Mari univer$im._ # pag. 85 CAP. II. # _De Oceano._ # 138 CAP. III. # _De Internis Maribus & pri-_ # _primo de Mediterraneo._ # 147 CAP. IV. # _De reliquis Internis Marib._ # 171 CAP. V. # _De Euripis._ # 175 ACCEDIT PRÆTEREA, _Marci Zuerii Boxhornii pro Navigatio-_ # _nibus Hollandorum Apologia._ # p. 184 Item, _Tractatus Pacis & mutui Commercii inter_ # _Henricum VII. Regem Angliæ & Phi-_ # _lipp. Archiducem Austriæ, conclu$us_ # _Anno 1495._ # pag. 215 [0405] Fol: 1 HVGONIS GROTII MARE LIBERUM SIVE DE IVRE QV OD BATAVIS competit ad Indicana commercia, di$$ertatio. CAPVT I. _Iure gentium quibu$vis ad quo$vis_ _liberam e$$e navigationem._

PRopo$itum e$t nobis breviter ac dilucide demon$trare, jus e$$e Batavis, hoc e$t, Ordinum Fede- ratorum Belgicogermaniæ $ub- ditis, ad Indos, ita uti navigant navigare, cumque ip$is commercia colere. Funda- mentum $truemus hanc juris Gentium, quod primarium vocant, regul@m certi$- $imam, cujus per$picua atque immutabi- lis e$t ratio: licere cuivis genti quamvis alteram adire, cumque ea negotiari. Deus hoc ip$e per naturam loquitur, cum ea cuncta quibus vita indiget, omnibus lo- cis $uppeditari à natura non vult: artibus [0406]MARE etiam aliis alias gentes dat excellere. Quo ifta? ni$i quod voluit mutua ege$tate & copia humanas foveri amicitias, ne $ingu- li $e putantes $ibi ip$is $ufficere, hoc ip$o redderentur in$ociabiles? Nunc factum e$t ut gens altera alterius $uppleret ino- piam, divinæ ju$titiæ in$tituto, ut eo mo- do ($icut Plinius dicit) quod genitum e$$et u$piam, apud omnes natum videre- tur. Poëtas itaque canentes audimus.

Nec vero terræ ferre omnes omnia po$- $unt.

Item:

_Excudent alii:_ & quæ $equntur. Hoc igitur qui tollunt, illam laudati$$i- mam tollunt humani generis $ocietatem, tollunt mutuas benefaciendi occa$iones, naturam denique ip$am violant. Nam & ille quem Deus terris circum$udit Ocea- nus, undique & undique ver$us navigabi- lis, & ventorum $tati aut extraordinarii flatus, non ab eadem $emper, & à nulla non aliquando regione $pirantes, nonne $ignificant $atis conce$$um à natura cun- ctis gentibus ad cunctas aditum? Hoc Se- neca $ummum Naturæ beneficium pu- tat, quod & vento gentes locis di$$ipa- tas mi$cuit, & $ua omnia in regiones ita de$crip$it, ut nece$$arium mortalibus e$$et _Pangegyr._ _Virgil._ _3. 4. Nat. qu._ [0407]LIBERVM. inter ip$os commercium. Hoc igitur jus ad cunctas gentes æqualiter pertinet quod clari$$imi Iuri$con$ulti eo u$que pro- ducunt, ut negent ullam rempublicam aut Principem prohibere in univer$um po$$e, quo minus alii ad $ubditos $uos accedant, & cum illis negotientur. Hinc jus de$cen- dit ho$pitale $ancti$$imũ: hinc querelæ:

_Quod genus hoc hominum, quæve hunc_ _tam barbara morem_

Permittit patria? ho$pitio prohibemur arenæ.

Et alibi

------- littu$que rogamus

Innocuum, & cunctis undamque au- ramque patentem.

Et $cimus bella quædam ex hac cau$a cœ- pi$$e, ut Megaren$ibus in Athenien$es, Bo- nonien$ibus in Venetos: Ca$tellanis etiam in Americanos has ju$tas potui$$e belli cau$as e$$e, & cæteris probabilio- res Victoria putat, $i peregrinari & de- gere apud illos prohiberentur, $i arceren- _In$t. dererum divi$. § 1. & L. ne-_ _mo igitur. ff. eod. vide G. de jure belli lib. 1,_ _c. 19. vid. L. mercatores C. de com._ _Virg. 1. Æn._ _7. Æn._ _Diod. 11. Plut._ _Peric._ _Sig. ult. de reb. Ital._ _Vict. de_ _Indis part. 2. n. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Adde Co-_ _var. in c. peccatum. §. 9. n. 4. ibi. Quinta._ [0408]MARE tur à participatione earum terum quæ ju. re gentium aut moribus communia $unt, $i denique ad commercia non admitte- rentur. Cui $imile e$t quod in Mo$is hi$toria & inde apud Augu$tinum legimus, ju$ta bella I$raëlitas contra Amortæos ge$$i$$e, quia innoxius tran$i- tus denegabatur: qui IVRE HVMANÆ SOCIETATIS æqui$$imo patere de- bebat. Et hoc nomine Hercules Orchome- niorum, Græci $ub Agamemnone My$o- rum Regiarma intulerunt; qua$i libera e$$ent naturaliter itinera ut Baldus dixit: accu$anturque à Germanis apud Ta- citum Romani, quod colloquia con- gre$$u$que gentium arcerent, fluminaque & terras & cœlum quodammodo ip$um clauderent. Nec ullus titulus Chri$tianis quondam in Satracenos magis placuit, quam quod per illos terræ Iudææ aditu arcerentur . Sequitur ex $ententia Lu- $itanos, etiam$i domini e$$ent earum re- gionum ad quas Batavi profici$cuntur, in- juriam tamen facturos $i aditum Batavis & mercatum præcluderent.

_Num. c. 20._ _Aug. l. 4. qu. 44._ _$uper Nu. Et E$t. c. ult. 23. 4. 2._ _So-_ _phocl. Trach._ _3. Con$. 293._ _4 Hi$tor._ _Alc. 7. Con$. 130. Covar. c. peccatum_ _p. 2. §. 9. Bart. ad L. 1. C. de Pagan._ [0409]LIBERVM.

Quanto igitur iniquius e$t volentes aliquos à volentium populorum com- mercio $ecludi, illorum opera quorum in pote$tate nec populi i$ti $unt, nec illud ipfum, qua iter e$t; quando latrones etiam & piratas non alio magis nomine dete- $tamur, quam quod illi hominum inter $e commeatus ob$ident atque infe$tant?

CAP. II. _Lu$itanos nullum habere jus dominii in eos Indos ad quos Batavi navigant titulo inventionis.

NOn e$$e autem Lu$itanos earum par- tium dominos ad quas Batavi acce- dunt, puta Iavæ, Taprobanæ, partis maxi- mæ Moluccarum, certi$$imo argumento colligimus, quia dominus nemo e$t ejus rei quam nec ip$e unquam nec alter ip$ius nomine po$$edit. Habent in$ulæ i$tæ quas dicimus & $emper habuerunt $uos Reges, $uam rempublicam, $uas leges, $ua jura: Lu$itanis mercatus, ut aliis gentibus con- ceditur: itaque & tributa cum pendunt, & jus mercandi à Principibus exorant, dominos $e non e$$e, $ed ut externos ad- venire $atis te$tantur: ne habitant quidem ni$i precario. Et quanquam ad dominium titulus non $ufficiat, quia & po$$e$$io re- quiritur, cum aliud $it rem habere, aliud [0410]MARE jus ad rem con$equendam, tamen ne titu- lum quidem dominii in eas partes Lu$i- tanis ullum e$$e affirmo, quem non ip$is eripuerit Doctorum, & quidem Hi$pano- rum $ententia. Primum $i dicent inven- tionis præmio eas terras $ibi ce$$i$$e, nec jus, nec verum dicent. Invenire enim non illud e$t oculis u$urpare, $ed apprehende- re, ut Gordiani epi$tola o$tenditur : un- de Grammatici invenire & occupare pro verbis ponunt idem $ignificantibus: & to- taLatinitas quod adepti $umus, id demum inveni$$e nos dicit, cui oppo$itum e$t per- dere. Quin & ip$a naturalis ratio, & legum di$erta verba, & eruditiorum interpretatio manife$te o$tendit, ad titu- lum domini parandum eam demum $uf- ficere inventionem quæ cum po$$e$$ione conjuncta e$t, ubi $cilicet res mobiles ap- prehenduntur, aut immobiles terminis atque cu$todia $epiuntur: quod in hac $pecie dici nullo modo pote$t. Nam præ- fidia illuc Lu$itani nulla habent. Quid quod ne reperi$$e quidem Indiam ullo _L. Si Bar$atorem C. de fideju$$. Non_ _Marc. c. 4. in verbo occupare. Vid. Conan._ _comm._ _Iuris Civil. l. 3, c 3, in fine. Vide_ _Donell. de Iure Civil. l. 4, c. 10._ _In$tit._ _de rerum divi$. §. illud quæ$itum e$t._ _L. 3. §. Neratius in fine. ff. de acq. po$$e$._ [0411]LIBERVM. modo dici po$$unt Lu$itani, quæ tot à $æculis fuerat celeberrima. Iam ab Ho- ratii tempore

Impiger extremos currit mercator ad Indos

Permare pauperiem fugiens .

Taprobanes pleraque quam exacte nobis Romani de$crip$ere ? Iam vero & cæ- teras in$ulas ante Lu$itanos non finitim@ tantum Per$æ & Arabes, $ed Europæi et- iam, præcipue Veneti noverant. Præterea inventio nihil juris tribuit, ni$i in ea quæ ante inventionem nullius fuerant. At- qui Indi cum ad eos Lu$itani venetunt, et$i partim idololatræ, partim Mahume- tani erant, gravibu$que peccatis involuti. nihilominus publice atq; privatim rerum po$$e$$ionumque $uarum dominium ha- buerunt, quod illis $ine ju$ta cau$a eripi non potuit . Ita certi$$imis rationibus po$t alios auctores maximi nominis con- cludit Hi$panus Victoria : _Non po$$unt_, inquit, _Chri$tiani $eculares aut Eccle$ia$ti- ci pote$tate civili & principatu privare in- fideles, eo duntaxat titulo, quia infideles $unt, ni$i ab eis alia injuria profecta $it: _Lib. 1. epi$t. 1._ _Vide Plin. Nat. hi$t._ _l. 6, c. 22._ _L. 3. ff. de acquir. rerum dom._ _Covar. in c. pecatum. §. 10. nu. 2. & 4._ _& 5._ _De pote$t. eivili, parte 1. num. 9._ [0412]MARE Fides enim, ut recte inquit Thomas , non tollit jus naturale aut humanum ex quo dominia profecta $unt. Imo credere infideles non e$$e rerũ $uarum dominos, hæreticum e$t: & res ab illis po$$e$$as illis ob hoc ip$um eripere furtum e$t, & rapi- na, non minus quam $i idem fiat Chri- $tianis. Recte igitur dicit Victoria non magis i$ta ex cau$a Hi$panis jus in Indos quæ$itum, quam Indis fui$$et in Hi$pa- nos, $i qui illorum priores in Hi$paniam veni$$ent. Neque vero $unt Indi Orien- tis amentes & in$en$ati, $ed ingenio$i & $olertes, ita ut ne hinc quidem prætextus $ubjiciendi po$$it de$umi, qui tamen per $e $atis e$t manife$tæ iniquitatis. Iam olim Plutarchus ω\’φφαοιν ϖλεονεξίας fui$$e dicit ημεῶθνμ τὰ βαρβαεςυὰ, improbam $cilicet alieni cupiditatem hoc $ibi velum obtendere, quod barbariem man$uefacit. Et nunc etiam color ille re- digend@ invitas gentes ad mores huma- niores, qui Græcis olim & Alexandro u$urpatus e$t, à Theologis omnibus, præ- $ertim Hi$panis, improbus, atque im- pius cen$etur.

_2. 2. quæ$t. 10. artic. 12._ _Vict._ _de Indis parte 1. n. 4. 5. 6. 7, & n. 19._ _Vide Va$q. in præf. n. 5._ [0413]LIBERVM. CAP. III. _Lu$itanos in Indos non habere jus dominii_ _titulo donationis Pontificiæ._

SEcundo $i Pontificis Alexandri Sexti divi$ione utentur, ante omnia illud attendendum e$t, volueritne Pontifex contentiones tantum Lu$itanorum & Ca$tellanorum dirimere, quod potuit $a- ne, ut lectus inter illos arbiter, $icut & ip$i Reges jã ante inter $e ea dere fœdera qu{ae}- dam pepigerant : & hoc $i ita e$t, cum res inter alios acta $it, ad cæteras gentes non pertinebit: an vero prope $ingulos Mundi trientes duobus populis donate. Quod et$i volui$$et, & potui$$et Pontifex, non tamen continuo $equeretur domi- nos eorum locorum e$$e Lu$itanos, cum donatio dominum non faciat, $ed $ecuta traditio: quare & huic cau$æ po$$e$$io deberet accedere. Tum vero $i qui jus ip$um $ive divinum $ive humanum $cru- tari volet, non autem ex commodo $uo metiri, facile deprehendet donationem eju$modi ut rei alienæ nullius e$$e mo- menti. Di$putationem de pote$tate Pon- tificis, hoc e$t Epi$copi Romanæ Eccle- _Vide O$orium._ _Vide Inst. de re-_ _rum divi$. §. per tradit._ [0414]MARE $iæ, hic non aggrediar, nec quicquam ponam ni$i ex hypothe$i, hoc e$t, quod confitentur homines inter eos eruditi$$i- mi, qui plurimum Pontificiæ tribuunt auctoritati: maxime Hi$pani: qui cum pro $ua per$picacia facile vident Domi- num Chri$tum omne à $e terrenum imperium abdica$$e , mundi cer- te totius dominium, qua homo fuit, non habui$$e, & $i habui$$et, nullis tamen argumentis a$trui po$$e jus illud in Pe- trum, aut Romanam Eccle$iam Vicarii jure tran$latum: cum aliàs etiam cer- tum $it, multa Chri$tum habui$$e in quæ Pontifex non $ucce$$erit , intrepide affirmarunt (utar ip$orum vetbis) Pon- tificem non e$$e dominum civilem aut temporalem totius orbis . Imo et- iam $i quam talem pote$tatem in mun- do haberet, eam tamen non recte ex- erciturum, cum $pirituali $ua juri$di- ctione contentus e$$e debeat, $æcularibus autem Principibus eam concedere nullo modo po$$e. Tum vero $i quam habeat _Luc. 12. 14. Ioh. 18. 36._ _Vict. de_ _Indis p. 1. num. 25. Vict. 16. num. 27._ _Vide Va$q. cap. 21. controv. ill. Turr._ _Crem. lib. 2. c. 113. Hugo 69 di$t. cum ad_ _ad Verum Bern. in 2 lib. ad Eug. Vict. de_ _Ind. p. 1. n. 27. Cov. in c. pec. § 9. n. 7._ [0415]LIBERVM. pote$tatem , eam habere, ut loquun- tur, in ordine ad $piritualia. Quocirca nul- lam illi e$$e pote$tatem in populos infide- les, ut qui ad Eccle$iam non pertineant. Vnde $equitur ex $ententia Cajetani & Victoriæ & potioris partis tam Theo- logorum quam Canoni$tarum , non e$$e idoneum titulum adver$us Indos, vel quia Papa dederit provincias illas tan- quam dominus ab$olute, vel quia non re- cogno$cunt dominium Papæ: atque adeo ne Sarracenos quidem i$to titulo unquam $poliatos.

CAP. IV. _Lu$itanos in Indos non habere jus_ _dominii titulo belli._

HIs igitur $ublatis cum manife$tum $it, quod & Victoria $cribit, Hi- $panos ad terras remotiotes illas navi- gantes nullum jus $ecum attuli$$e occu- pandi eas provincias, unus duntaxat ti- _Mat. 20. 26. Iohan. 6. 15. Mat. 17._ _27._ _Vict. ibid. num. 28. Cov. de loco_ _1 Corinth. 5. in $ine. Thom. 2. 2. 12. 2._ _Ayala lib 1. cap. 2. n. 29. Vict. ibid. n. 30._ _Cov. de loco._ _Vide locum Cajetani in-_ _fra._ _Thom. 2. 2. q. 66. art. 8. Silv. de_ _infid. § 7. Inn. in c. quod $uper his de voto._ _Vict. n. 31._ _d. num. 31._ [0416]MARE tulus belli re$tat, qui & ip$e $i ju$tus e$$et, tamen ad dominium proficere non po$- $et, ni$i jure prædæ, hoc e$t po$t occupa- tionem. Atqui tantum abe$t ut Lu$itani eas res occupavetint, ut cum pleri$que gentibus quas Batavi acce$$erunt, bellum eo tempore nullum haberent. Et $ic igi- tur nullum jus illis quæri potuit: cum et- iam $i quas ab Indis pertuli$$ent injurias, eas longa pace & amicis commerciis re- mi$i$$e merito cen$eatur. Quanquam ne fuit quidem quod bello obtenderent. Nam qui Barbaros bello per$equuntur, ut Americanos Hi$pani, duo $olent prætexe- re, quod ab illis commercio arceantur, aut quod doctrinam veræ religionis illi nolint agno$cere. Et commercia quidem Lu$itani ab Indis impetrarunt, ut hac in parte nihil habeant quod querantur. Al- ter vero obtentus nihilo e$t ju$tior, quam ille Græcorum in Barbaros, quo Boëtius re$pexit:

An di$tant quia di{$s}ident{que} mores, Inju$tas acies, & fera bella movent, Alterni$que volunt perire telis? Non est justa $atis $ævitiæ ratio.

I$ta autem & Thomæ & Concilii Tole- tani & Gregorii & Theologorum, Ca- _Vide Va$q. c. 24. cont. ill. Vict. p. 2._ _de Indis n. 10._ _Met. 4. lib. 4. de con$ol._ [0417]LIBERVM noni$tarum, luri$prudentiumque fere o- mnium conclu$io e$t : Quantumcun- que fides annuntiata $it Barbaris (nam de his qui $ubditi ante fuerunt Chri$tianis Principibus, item de Apo$tatis alia e$t quæ$tio) probabiliter & $ufficienter, & $i noluerint eam re$picere, non tamen lice- re hac ratione eos bello per$equi, & $po- liare bonis $uis . Operæpretium e$t in hanc rem ip$a Cajetani verba de$cribere:

_Quidam_, ait, _infideles nec de jure nec de facto $ub$unt $ecundum temporalem ju- ri$dictionem Principibus Christianis, ut inveniuntur pagani, qui nunquam impe- rio Romano $ubditi fuerunt, terras habi- tantes, in quibus Christianum nunquam fuit nomen. Horum namque domini, quamvis infideles, legitimi domini $unt, $iveregali, $ive politico regimine guber- nantur: nec $unt propter infidelitatem à dominio $uorum privati, quum dominium $it ex jure po$itivo, & infidelitas ex divino jure, quod non tollit jus po$itivum, ut $u- perius in quæ$tione habitum est. Et de his _2. 2. q. 10. art. 8. c. de Iudæis dist._ _45. c. qui $incera. eadem di$t. Innoc. d. lo-_ _co. Bartol ad l. 1. C. de pag. Covarr. ad c._ _peccatum. p 2. §. 9. & 10. Ayala de jure_ _belli l. 1, c. 2. n. 28 arg._ _Matt. 10. 23._ _æd Sum. Thom. 2. 2. 4. 66. art. 8._ [0418]MARE nullam $cio legem quoad temporalia. Con- tra hos nullus Rex, nullus Imperator, nec Eccle$ia Romana pote$t movere bellum ad occupandas terras eorum, aut $ubjiciendos illos temporaliter: quia nulla $ube$t cau$a justa belli, cum Ie$us Chri$tus Rex Regum, cui data e$t pote$t as in cœlo & in terra, mi- $erit ad capiendam po$$e{$s}ionem mundi, non milites armatæ militiæ, $ed $anctos prædicatores, $icut oves inter lupos. Vnde nec in te$tamento veteri, ubi armata ma- nu po$$e{$s}io erat capienda, terræ infidelium inductum lego bellum alicui propter hoc quod non erant fideles: $ed quia nolebant dare tran$itum, vel quia eos offenderant, ut Madianitæ, vel ut recuperarent $ua, di- vina largitate $ibi conce$$a. Vnde GRAVIS- SIME PECCAREMVS, _$i fidem Christi Ie$u_ _per hanc viam ampliare contenderemus:_ _nec e$$emus_ LEGITIMI DOMINI illorum: $ed MAGNA LATROCINIA committere- mus, & teneremur ad re$titutionem, utpote INIVSTI DEBELLATORES AVT OCCV- PATORES. Mittendi e$$ent ad hos prædica- tores boni viri, qui verbo & exemplo con- verterent eos ad Deum: & non qui eos op- primant, $polient, $candalizent, $ubjiciant, & duplo gehennæ filios faciant, more Pha- ri$æorum. _Et in hanc formam audimus $æpe à Senatu in Hi$pania, & Theologis præcipue Dominicanis decretum fui$$e, [0419]LIBERVM. $ola verbi prædicatione non bello Ame- ricanos ad fidem traducendos: libertatem etiam quæ illis eo nomine erepta e$$et, re- $titui debere, quod à Paulo tertio Ponti- fice, & Carolo V. Imperatore Hi$pania- rum Rege comprobatum dicitur. Omit- timus jam, Lu$itanos in pleri$que parti- bus religionem nihil promovere, ne ope- ram quidem dare, cum $oli lucro invigi- lent. Imo & illud ibi verum e$$e, quod de Hi$panis in America Hi$panus $crip- $it, non miracula, non $igna audiri, non exempla vitæ religio$æ, quæ ad eandem fidem alios po$$ent impellere, $ed multa $candala, multa facinora, multas impie- tates. Quate cum & po$$e$$io & titulus deficiat po$$e$$ionis, neque res ditione$- que Indorum pro talibus haberi debeant qua$i nullius ante fui$$ent, neque cum illorum e$$ent, ab aliis recte acquiri po- tuerint, $equitur Indorum populos, de quibus nos loquimur, Lu$itanorum pro- prios non e$$e, $ed liberos, & $ui juris: de quo ip$i doctores Hi$pani non dubi- tant. .

_Vict. in fine par._ _1. relection. de_ _Indis._ [0420]MARE CAP. V. _Mare ad Indos aut jus eo navigandi non e$$e proprium Lu$itanorum titulo occupationis.

SI ergo in populos terra$que & ditio- nes Lu$itani jus nullum quæ$iverunt, videamus an mare & navigationem, aut mercaturam $ui juris facere potuerint. De mari autem prima $it con$ideratio, quod cum pa$$im in jure aut nullius, aut com- mune, aut publicum Iurisgentium dica- tur, hæ voces quid $ignificent ita com- modi$$ime explicabitur, $i Poëtas ab He- $iodo omnes, & Philo$ophos; & Iuri$- con$ultos veteres imitati in tempora di- $tinguamus, ea, quæ tempore forte hand longo, certa tamen ratione & $ui natura di$creta $unt. Neque nobis vitio verti de- bet $i in juris à natura procedentis expli- catione auctoritate & verbis eorum utimur quos con$tat naturali judicio plu- rimum valui$$e. Sciendum e$t igitur in primordiis vitæ humanæ aliud quam nunc e$t dominium, aliud communio- nem fui$$e. Nam dominium nunc pro- _Vide Glo$. & Ca$tr. in l. ex hoc jure_ _& c. jus nat. dist. 1._ [0421]LIBERVM. prium quid $ignificat, quod $cilicet ita e$t alicujus ut alterius non $it eodem modo. Commune autem dicimus, cujus proprie- tas inter plures con$ortio quodam aut con$en$u collata e$t exclu$is aliis. Lingua- rum paupertas coëgit voces ea$dem in re non eadem u$urpare. Et $ic i$ta no$tri moris nomina ad jus illud pri$tinum $i- militudine quadam & imagine referun- tur. Commune igitur tunc non aliud fuit quam quod $impliciter proprio opponi- tur: Dominium autem facultas non inju- $ta utendi re communi, quem u$um Scho- la$ticis vi$um e$t facti non juris vocare, quia qui nunc in jure u$us vo catur, pro- prium e$t quiddam, aut ut illorum more loquar, privative ad alios dicitur. Iure pri- mo Gentium, quod & Naturale interdum dicitur, & quod Poëtæ alibi ætate aurea, alibi Saturni aut Iu$titi{ae} regno depingunt, nihil propriũ fuit: quod Cicero dixit: _Sunt_ _autem privata nulla natura_. Et Horatius:

Nam _PROPRIÆ_ telluris _HERVM NA-_ _TVRA_ nec illum,

Nec me nec quenquam $tatuit.

Neque enim potuit natura dominos di- $tinguere. Hocigitur $ignificatu res omnes _Vide Va$q controv. u$u freq. cap. 1._ _num. 10. c. exiit qui $eminat. de Verb. $ig._ _in 6. clem. exivi de paradi$o de verb. $ign._ [0422]MARE eo tempore communes fui$$e dicimus, idem innuentes quod Poëtæ cum primos homines in medium quæ$ivi$$e, & Iu$ti- tiam ca$to federe res medias tenui$$e di- cunt: quod ut clarius explicent, negant eo tempore campos limite partitos, aut commercia fui$$e ulla.

promi$cua rura per agros Præ$titerant cunctis _COMMVNIA_ cun- cta _VIDERI_.

Recte additum e$t _videri_, propter tran$la- tionem ut diximus vocabuli. Communio autem i$ta ad u$um referebatur:

pervium cunctis iter, _COMMVNIS VSVS_ omnium rerũ fuit .

Cujus ratione dominium quoddam erat, $ed univer$ale, & indefinitum: Deus enim res omnes non huic aut illi dederat, $ed humano generi, atque eo modo plures in $olidũ eju$dem rei domini e$$e non pro- hibebantur: quod $i hodierna $ignificatio- ne $umamus dominium, contra omnem e$t rationem. Hoc enim proprietatem in- cludit, quæ tunc erat penes neminem.

Apti$$ime autem illud dictum e$t:

_omnia rerum_

_V$urpantis erant,_

Ad eam vero, quæ nunc e$t, dominiorum _Avienus in Arat._ _Seneca Octa-_ _via._ _Avienus._ [0423]LIBERVM. di$tinctionem non impetu quodam, $ed paulatim ventum videtur, initium ejus mon$trante natura. Cum enim res $int nonnullæ, quarum u$us in abu$u con$i- $tit, aut quia conver$æ in $ub$tantiam utentis nullum po$tea u$um admittunt, aut quia utendo fiunt ad u$um deterio- res, in rebus prioris generis, ut cibo & potu, proprietas $tatim quædam ab u$u non $ejuncta emicuit . Hoc enim e$t proprium e$$e, ita e$$e cuju$quam ut & alterius e$$e non po$$it; quod deinde ad res po$terioris generis, ve$tes puta, & res mobiles alias aut $e moventes ratione quadam productum e$t. Quod cum e$$et, ne res quidem immobiles omnes, agri puta, indivi$æ manere potuerunt: quan- quam enim horum u$us non $impliciter in abu$u con$i$tat, eorum tamen u$us abu$us cuju$dam cau$a comparatus e$t. ut arva & arbu$ta cibi cau$a, pa$cua etiam ve$tium: omnium autem u$ibus promi- $cue $ufficere non po$$unt. Repertæ pro- prietati lex po$ita e$t, quæ naturam imi- taretur. Sicut enim initio per applicatio- nem corporalem u$us ille habebatur, unde proprietatem primum ortam diximus, _ff. de u$uf. earum rer. quæ u$u con$._ _εxtrav. de verb. $ign. ad conditorem &_ _quia quorundam Thom. 2. 2. 78._ [0424]MARE ita $imili applicatione res proprias cu- ju$que fieri placuit. Hæc e$t quæ dicitur occupatio, voce accommodati$$ima ad eas res quæ ante in medio po$itæ fuerant: quo Seneca Tragicus alludit .

IN MEDIO _e$t $celus_

POSITVM OCCVPANTI.

Et Philo$ophus _Eque$tria_ OMNIVM _E-_ _quitum Romanorum $unt: in illis tamen_ _locus meus $it_ PROPRIVS _quem_ OCCVPA- VI. Hinc Quintilianus dicit, quod om- nibus na$citur, indu$triæ e$$e præmium; & Tullius, factas e$$e veteri occupatio- ne res eorum qui quondam in vacua ve- nerant. Occupatio autem hæc in rebus quæ po$$e$$ioni renituntur, ut $unt feræ be$tiæ, perpetua e$$e debet, in aliis $uffi- cit, corpore cœptam po$$e$$ionem animo retineri. Occupatio in mobilibus e$t ap- prehen$io, in immobilibus in$tructio aut limitatio: unde Hermogenianus cum do- minia di$tincta dicit, addit, agris terminos po$itos, ædificia collocata . Hic rerum ftatus à Poëtis indicatur.

Tũ laqueis captare feras, & fallere vi$ce Inventum: Tum primum $ubiere domes.

_Sen. Thye$te._ _Sen. Ben. l. 7. c. 12._ _De-_ _cl. 13._ _De off. 1._ _L. ex hoc jure ff. dt_ _lu$t. & jure._ _Virgil. 1. Georg._ [0425]LIBERVM.

COMMVNEMQVE PRIVS, _ceu luminæ_ _$olis & auræ_

_Cautus humum longo $ignavit_ LIMITE _me$$or_.

Celebratur po$t hæc: ut Hermogenianus indicat, commercium, cujus gratia

_Fluctibus ignotis in $ultavere carinæ_.

Eodem autem tempore & re$publicæ in- $titui cœperunt: Atque ita earum quæ à prima communione divul$a erant duo facta $unt genera. Alia enim $unt publi- ca, hoc e$t, populi propria (quæ e$t ge- nuina i$tius vocis $ignificatio) alia mere privata, hoc e$t, $ingulorum. Occupatio autem publica eodem modo fit, quo pri- vata. Seneca. _Fines Athenien$ium, aut_ _Campanorum vocamus, quos deinde inter_ _$e vicini privata terminatione distin-_ _guunt_. Gens enim unaquæque

PARTITA FINES _regna con$tituit,_ _novas_

_Extruxit_ VRBES.

Hoc modo dicit Cicero agrum Arpina- tem Arpinatum dici, Tu$culanum Tu- $culanorum, _$imilisque est_, inquit, _privatarum po$$e{$s}ionum de$criptio, ex_ _Ovid. in Metamorpho$._ _Ovid._ _De benef. 7. 4._ _Seneca Octav._ _Offic. 1._ [0426]MARE _quo quia $uum cuju$que fit, eorum quæ_ _naturæ fuerant_ COMMVNIA, _quod_ _euique obtigit, id quisque teneat_. Contra autem Thucydides eam terram quæ in divi$ione populo nulli obvenit, άόειςον, hoc e$t, indefinitam, & limitibus nullis circum$criptam vocat . Ex his quæ ha- ctenus dicta $unt duo intelligi po$$unt. Prius e$t, eas res quæ occupari non po$- $unt, aut occupatæ nunquam $unt, nul- lius proprias e$$e po$$e: quia omnis pro- prietas ab occupatione cœperit. Alterum vero, eas res omnes, quæ ita à natura comparatæ $unt, ut aliquo utente nihilo- minus aliis quibu$vis ad u$um promi- $cue $ufficiant, ejus hodieque conditionis e$$e, & perpetuo e$$e debere cujus fuerant cum primum à natura proditæ $unt. Hoc Cicero voluit . _Ac lati{$s}ime quidem pa-_ _tens hominibus inter ip$os omnibus inter_ _omnes $ocietas hæc e$t, in qua omnium re-_ _rum, quas ad communem u$um natura_ _genuit, e$t $ervanda communitas_. Sunt au- tem omnes res hujus generis, in quibus fine detrimento alterius alteri commo- dari pote$t. Hinc illud e$$e dicit Cicero: _Non prohibere aqua profluente_. Nam aqua profluens qua talis non qua flumen e$t, _Lib. 1._ _Vide Duar. in tit. de r@-_ _rum div. & qual._ _offic. 1._ [0427]LIBERVM. inter communia omnium à Iuri$con$ul- tis refertur: & à Poëta .

_Quid prohibetis_ AQVAS? VSVS COMMVNIS _aquarum e$t._

_Nec $olem_ PROPRIVM NAIVRA _nec_ AERA _fecit,_

_Nec tenues_ VNDAS, _in_ PVBLICA _munera veni._

Dicit hæc non e$$e natura propria, $icut Vlpianus , natura omnibus patere, tum quia primum à natura prodita $unt, & in nullius adhuc dominium pervenerunt (ut loquitur Neratius) tum quia, ut Cicero dicit, à natura ad u$um cummunem ge- nita videntur. Publica autem vocat tra- latitia $ignificatione, non quæ ad popu- lum aliquem, $ed quæ ad $ocietatem hu- manam pertinent, quæ publica Iuri$gen- tium in Legibus vocantur hoc e$t, com- munia omnium, propria nullius. Hujus generis e$t Aër, duplici ratione, tum quia occupari non pote$t, tum quia u$um pro- mi$cuum hominibus debet. Et ei$dem de cau$is commune e$t omnium Maris _Ovid. lib. 6. Metamorpho$._ _L. venditor. ff. com. præd._ _L. quod in_ _littore. ff. de acq. rerum dom. loco ci-_ _tato. Vide Comi. commun. civ. lib. 3,_ _cap. 2. Donell. lib. 4. cap. 2._ _L. ult._ _de u$ucap._ [0428]MARE Elementum, infinitum $cilicet ita ut po$- $ideri non queat, & omnium u$ibus ac- commodatum: $ive navigationem re$pi- cimus, $ive etiam pi$caturam. Cujus au- tem juris e$t mare, eju$dem $un@ $i qua mare aliis u$ibus eripiendo $ua fecit, ut arenæ maris, quarum pars terris conti- nua littus dicitur . Recte igitur Cicero : _quid tam_ COMMVNE _quam_ MARE _fluctuantibus_, LITTVS _ejectis?_ Etiam Virgilius auram, undam, littus cunctis patere dicit. Hæc igitur $unt illa quæ Ro- mani vocant communia omnium jure naturali , aut quod idem e$$e diximus, publica juri$gentium, $icut & u$um eo- rum modo communem, modo publicum vocant. Quanquam vero etiam ea nul- lius e$$e, quod ad proptietatem attinet, recte dicantur, multum tamen differunt ab his quæ nullius $unt, & communi u$ui attributa non $unt, ut feræ, pi$ces, aves: nam i$ta $i quis occupet, in jus proprium tran$ire po$$unt, illa vero totius humani- _L. Arist. de rer. div._ _loco citato._ _In$t. de rer. div. §. & quidem naturali,_ _& §. littorum. ff. de rer. div. l. 1. & L. 2._ _L. Ari$to. eod. tit. L. quod in Littore._ _L. quamvis. de acq. rer. dom. L. $i quis_ _me, de Injur. L. littora. Ne quid in loco_ _publ. cum. L. $eq._ [0429]LIBERVM. tatis con$en$u proprietati in perpetuum excepta $unt propter u$um, qui cum $it omnium, non magis omnibus ab uno eripi pote$t, quam à te mihi quod meum e$t. Hoc e$t quod Cicero dicit inter pri- ma e$$e Iu$titiæ munera, rebus commu- nibus pro communibus uti. Schola$tici dicerent e$$e communia alia affirmative, alia privative. Di$tinctio hæc non modo Iuri$prudentibus u$itata e$t, $ed vulgi et- iam confe$$ionem exprimit: unde apud Athenæum convivator mare commune e$$e dicit, at pi$ces capientium fieri. Et in Plautina Rudente $ervo dicenti, _Mare_ _quidem commune certo est omnibus_, a$$entit pi$cator, addenti autem, _In mari_ _inventum est, commune est_, recte oc- currit:

Meum quod rete atque haminacti $unt, meum poti{$s}imum e$t.

Mare igitur proprium omnino alicujus fieri non pote$t, quia natura commu- ne hoc e$$e non permittit, $ed jubet, imo ne littus quidem: ni$i quod hæc addenda e$t interpretatio: ut $i quid earum rerum per naturam occupari po$- $it, id eatenus occupantis fiat, quatenus ea occupatione u$us ille promi$cuus non læditur. Quod merito receptum _Vide Don. L. 4. c. 2._ [0430]MARE e$t: nam cum ita $e habet, ce$$at utraque exceptio per quam eveni$$e diximus, ne omnia in ejus proprium tran$criberen- tur . Quoniam igitur inædificatio $pe- cies e$t occupationis, in littore licet ædi- ficare , $i id fieri pote$t $ine cæterorum incommodo, ut Pomponius loquitur. quod ex Scævola explicabimus, ni$i u$us publicus, hoc e$t communis impedire- tur. Et qui ædificaverit, $oli dominus fiet: quia id $olum nec ullius proprium, nec ad u$um communem nece$$arium fuit. e$t igitur occupantis: $ed non diu- tius quam durat occupatio, quia reluctari mare po$$e$$ioni videtur, exemplo feræ, quæ $i in naturalem $e libertatem recepe- rit, non ultra captoris e$t, ita & littus po$tliminio mari cedit. Quicquid autem privatum fieri occupando, idem & pu- blicum, hoc e$t populi proprium po$$e o$tendimus . Sic littus Imperii Romani _In$t. de rer. div. §. litt. l. riparum._ _§. 1. ff. de rer. div. l. fluminum. ff. de_ _damno inf._ _L. quamvis de acq. rer. dom._ _L. in littore. Ne quid in loco pub. L. Ari-_ _$to. de rerum div. L. quod in littore. de acq._ _rer. dom._ _d. L. littora ne quid in loco_ _publ. Donell. l. 4, c. 2, & c. 9. d. L. quamvis_ _de acq. rer. dom. L. 2, in princ. & §. merito._ _& §. Si quis à Princ. Ne quid in loco pub._ [0431]LIBERVM. finibus inclu$um, populi Romani e$$e Cel$us exi$timat: quod $i ita e$t, minime mirandum e$t, eundem Populum $ubdi- tis $uis occupandi littoris modum per Principem aut Prætorem potui$$e conce- dere. Cæterum & hæc occupatio non minus quam privata ita re$tringenda e$t, ne ulterius porrigatur, quam ut $alvus $it u$us Iuri$gentium. Nemo igitur pote$t à Populo Romano ad littus maris accede- re prohiberi, & retia $iccare, & alia face- re, quæ $emel omnes homines in perpe- tuum $ibi licere voluerunt. Maris autem natura hoc differt à littore, quod mare ni$i exigua $ui parte nec inædificari faci- le, nec includi pote$t: & ut po$$et, hoc ip$um tamen vix contingeret, $ine u$us promi$cui impedimento. Si quid tamen exiguum ita occupari pote$t, id occupanti conceditur. Hyperbole e$t igitur

Contracta pi$ces æquora $entiunt Iactis in altum molibus.

Nam Cel$us jactas in mare pilas ejus e$$e dicit qui jecerit . Sed id non conceden- dum $i deterior maris u$us eo modo fu- turus $it. Et Vlpianus eum qui molem in _L. Nemo igitur. ff. de rerum divi-_ _$ion. Vide d. L. littora. ff. Ne quid in_ _loco publ._ _Horat._ _d. l. littora._ [0432]MARE mare jacit, ita tuendum dicit $i nemo damnum $entiat . Nam $i cui hæc res nocitura $it, Interdictum utique, Ne quid in loco publico fiat competiturum. Vt & Labeo, $i quid tale in mare $truatur, In- terdictum vult competere, Ne quid in Mari, quo portus, $tatio, iterve navigiis deterius $it, fiat . Quæ autem naviga- tionis, eadem pi$catus habenda e$t ratio, ut communis maneat omnibus. Neque tamen peccabit $i quis in maris diverti- culo pi$candi locum $ibi palis circum$e- piat, atque ita privatum faciat: $icut Lu- cullus exci$o apud Neapolim monte ad villam $uam maria admi$it . Et hujus generis, puto fui$$e pi$cinas maritimas quarum Varro & Columella memine- runt. Nec Martialis alio $pectavit, cum de Formiano Apollinaris loquitur .

_Si quando_ NEREVS _$entit Æoli re-_ _gnum._

_Ridet procellas tuta de_ SVO _men$a._

Et Ambro$. . _Inducis mare intra prædia_ _tua ne de$int belluæ_. Hinc apparere pote$t quæ mens Pauli fuerit, cum dicit, $i _L. 2. ne quid in loco publ. §. Adver$._ _L. 1. §. $i in mare. ff. de fluminibus._ _Plin. lib. 10, cap. 54._ _Lib. 10._ _Epig. 10._ _De Nabut$. c. 3._ _L. $a-_ _ne$i maris. ff. de injuriis._ [0433]LIBERVM. maris proprium jus ad aliquem perti- neat, Vti po$$idetis interdictum ei com- petere. E$$e quidem hoc Interdictum ad privatas cau$as comparatum, non autem ad publicas, (in quibus etiam ea com- prehenduntut quæ jure gentium com- muni facere po$$umus) $ed hic jam agi de jure fruendo quod ex cau$a privata, contingat, non publica, $ive communi. Nam te$te Marciano, quicquid oc- cupatum e$t & occupari potuit, id jam non e$t juri$gentium, $icut e$t mare: Exempli cau$a, $i quis Lucullum aut Apollinarem in privato $uo, quatenus diverticulum maris inclu$erant, pi$cari prohibui$$et, dandum illis interdictum Paulus putavit, non $olum injuriarum actionem, ob cau$am $cilicet privatæ po$- $ef$ionis . Imo in diverticulo maris, $i- cut in diverticulo fluminis, $i locum ta- lem occuparim, ibique pi$catus $im, ma- xime $i animum privatim po$$idendi plu- rium annorum continuatione te$tatus fuerim, alterum eodem jure uti prohibe- bo: ut ex Marciano colligimus, non ali- ter quam in lacu qui mei dominii e$t. Quod verum quam diu durat occupatio, _L. nemo igitur. ff. de rerum div._ _L. $i qui$quam, de diver$. & temp._ _præ$cr._ [0434]MARE quemadmodum in littore antea diximus. Extra diuerticulum idem non erit, ne $cilicet communis u$us impediatur. An- te ædes igitur meas aut prætorium ut pi- $cari aliquem prohibeant u$urpatum qui- dem e$t, $ed nullo jure, adeo quidem ut Vlpianus contemta ea u$urpatione $i quis prohibeatur injuriarum dicat agi po$$e. Hoc imperator Leo (cujus Legibus non utimur) contra juris rationem muta- vit, voluitque σρόθυρα, hoc e$t, ve$ti- bula maritima eorum e$$e propria, qui oram habitarent, ibique eos jus pi$candi habere : quod tamen ita procedere vo- luit, ut $eptis quibu$dam remoratoriis quas ἐϖοχὰς Græci vocant, locus ille occuparetur: exi$timans nimirum non fore ut quis exiguam maris portionem alteri invideret qui ip$e toto mari ad pi- $candum admittetetur. Certe ut quis ma- gnam maris partem, etiam$i po$$it, pu- blicis utilitatibus eripiat, non tolerandæ e$t improbitatis: in quam merito Vit Sanctus invehitur. SPATIA MARIS _$ibi vindicant_ IVRE MANCIPII, _pi-_ _L. præ$criptio ff. de u$ucap._ _L. in-_ _juriarum § ult. ff. de injuriis d. L. inju-_ _riarum § $i quis me._ _Novella Leo 102,_ _103, 104. Vide Cujac. 14 ob$. 1._ _Am-_ _bro$. lib. 5. Hex. c. 10._ [0435]LIBERVM. _$ciumque jura $icut vernaculorum condi-_ _tione $ibi $ervitii $ubjecta commemorant._ _I$te, inquit,_ SINVS _maris meus est: ille_ _alterius. Dividunt elementa $ibi potentes_. E$t igitur Mare in numero earum rerum quæ in commercio non $unt, hoc e$t, quæ proprii juris fieri non po$$unt. Vnde $equitur $i proprie loquamur, nullam Maris partem in territorio populi alicu- jus po$$e cen$eri. Quod ip$um Placentinus $en$i$$e videtur, cum dixit, Mare ita e$$e commune, ut in nullius dominio fit ni$i $olius Dei: & Ioannes Faber, cum mare a$$erit relictum in $uo jure, & e$$e primæ- vo, quo omnia erant communia. Alio- quin nihil differrent quæ $unt omnium communia ab his quæ publica proprie dicuntur, ut mare à flumine. Flumen po- pulus occupare potuit, ut inclu$um fini- bus $uis, mare non potuit. Territoria au- tem $unt ex occupationibus populorum, ut privata dominia ex occupationibus $ingulorum. Vidit hoc Cel$us, qui clare $atis di$tinguit inter littora , quæ popu- lus Romanus occupare potuit, ita tamen ut u$ui communi non noceretur, & mare _Donell. lib. 4. cap. 6._ _Ioh. Faber ad_ _d. §. Littorum. in$t. de rerum divi$. adde_ _D D. ad l. ὰξίωCις ff. ad l. Rhodiam._ _L. littora. Ne quid in loco publ._ [0436]MARE quod pri$tinam naturam retinuit. Nec ulla lex diver$um indicat. Quæ vero le- ges à contrariæ $ententiæ auctoribus ci- tantur, aut de in$ulis loquuntur, quas cla- rum e$t occupari potui$$e, aut de portu qui non communis e$t, $ed proprie pu- blicus. Qui vero dicunt mare aliquod e$$e Imperii Romani, dictum $uum ita interpretantur, ut dicant jus illud in mare ultra protectionem & juri$dictionem non procedere: quod illi jus à proprietate di- $tinguunt: nec forte $atis animadvertunt idip$um quod Populus Romanus cla$$es præ$idio navigantium di$ponere potuit, & deprehen$os in mari piratas punire, non ex proprio, $ed ex communi jure ac- cidi$$e, quod & aliæ liberæ gentes in ma- ri habent. Illud interim facemur, potui$$e inter gentes aliquas convenire, ut capti in maris hac vel illa parte, hujus aut illius reipublicæ judicium $ubirent, atque ita ad commoditatem di$tinguendæ juri$- dictionis in mari fines de$cribi, quod ip$os quidem eam $ibi legem ferentes obli- _Vide L. in$ulæ. ff. de judiciis. Vide_ _L. Cæ$ar. ff. de public. Glo$$. in L. quæ-_ _dam. de rerum divi$. & in d. L. littora._ _& in §. 1. In$t. de rer. divi$. Bal. in d. l._ _quædam._ [0437]LIBERVM. gat, at alios populos non item: neque locum cujus proprium facit, $ed in per- $onas contrahentium jus con$tituit. Quæ di$tinctio ut naturali rationi con$enta- nea e$t, ita Vlpiani re$pon$o quodam comprobatur, qui rogatus an duorum prædiorum maritimorum dominus, alteri eorum quod venderet $e rvitutem potui$$et imponere, ne inde in certo ma- ris loco pi$cari liceret, re$pondet; rem quidem ip$am, mare $cilicet $ervitute nulla affici potui$$e, quia per naturam hoc omnibus pateret, $ed cum bona fi- des contractus legem venditionis $ervari expo$ceret, per$onas po$$identium & in jus eorum $uccedentium per i$tam le- gem obligari. Verum e$t loqui Iuriscon- $ultum de prædiis privatis, & lege pri- vata, $ed in territorio & lege populo- rum eadem hic e$t ratio, quia populi re- $pectu totius generis humani privatorum locum obtinent. Similiter reditus qui in pi$cationes maritimas con$tituti Rega- lium numero cen$entur, non rem, hoc e$t mare, aut pi$cationem, $ed per$o- _Bal. in c. in princ. in 2. col. Quib._ _mod. feud. amit. adde L. unic. C. de cla$$._ _lib. 11. & Aug. in l. $anc. ff. de injur._ _L. Venditor fundi. Com. præd. adde L. ca-_ _veri. cod. tit._ [0438]MARE nas non obligant. Quare $ubditi, in quos legem ferendi pote$tas Reipublicæ aut Principi ex con$en$u competit, ad onera i$ta compelli forte poterunt: $ed ex- teris jus pi$candi ubique immune e$$e de- bet, ne $ervitus imponatur mari quod $er- vire non pote$t. Non enim maris eadem quæ fluminis ratio e$t : quod cum $it publicum, id e$t populi, jus etiam in eo pi$candi à populo aut Principe concedi aut locari pote$t, ita ut ei qui conduxit, etiam interdictum Veteres dederint, de loco publico fruendo, addita conditione, $i is cui locandi jus fuerit, fruendum ali- cui locaverit : quæ conditio in mari e- venire non pote$t. Cæterum qui ip$am pi- $cationem numerant inter Regalia, ne quidem illum locum, quem interpreta- bantur, $atis in$pexerunt. quod I$erniam & Alvotum non latuit. Demon$tratum e$t nec populo nec privato cuipiam jus aliquod proprium in ip$um mare (nam diverticulum excipimus) competere po$- $e, cum occupationem nec natura, nec _C. quæ $int Regalia, in Feudis._ _Vide_ _Balbum de præ$cr. 4. parte 5. part. pri-_ _mo. qu. 6. n. 4._ _d. l. injuriarũ. § ff. quis_ _me. ver$. conductor. ff. de injur. ff. de loco_ _publ. fruendo._ _Add. locum. Quæ $int_ _Regalia._ [0439]LIBERVM. u$us publici ratio permittat. Hujus autem rei cau$a in$tituta fuerat hæc di$putatio, ut appareret Lu$itanos mare quo ad In- dos navigatur $ui juris non feci$$e. Nam utraque ratio quæ proprietatem impedit, in hac cau$a e$t quam in cæteris omnibus infinito efficacior. Quod in aliis difficile videtur, in hac omnino fieri non pote$t: quod in aliis iniquum judicamus, in hac $umme barbarum e$t, atque inhuma- num. Non de mari interiore hic agimus, quod terris undique infu$um, alicubi et- iam fluminis latitudinem non excedit, de quo tamen $atis con$tat locutos Ro- manos Iuri$con$ultos, cum nobiles illas adver$us privatam avaritiam $ententias ediderunt: de Oceano quæritur, quem immen$um, infinitum, rerum parentem, cœlo conterminum antiquitas vocat: cu- jus perpetuo humore non fontes tantum & flumina & maria, $ed nubes, $ed ip$a quodammodo $idera pa$ci veteres credi- derunt: qui denique per reciprocas æ- $tuum vices terram hanc humani generis $edem ambiens, neque teneri, neque in- cludi pote$t, & po$$idet verius quam po$- $idetur. In hoc autem Oceano non de $i- nu aut freto, nec de omni quidem eo quod è littore con$pici pote$t controver- $ia e$t. Vindicant $ibi Lu$itani quicquid duos Orbes interjacet, tantis $patiis di$- [0440]MARE cretos, ut plurimis $æculis famam $ui non potuerint tran$mittere. Quod $i Ca- $tellanorum, qui in eadem $unt cau$a, portio accedat, parvo minus omnis Ocea- nus duobus populis mancipatus e$t, aliis tot gentibus ad Septenttionum redactis angu$tias: multumque decepta e$t Na- tura, quæ cum elementum illud omnibus circumfudit, omnibus etiam $uffecturum credidit. In tanto mari $i quis u$u pro- mi$cuo $olum $ibi imperium & ditio- nem exciperet, tamen immodicæ domi- nationis affector haberetur: $i quis pi$ca- tu arceret alios, in$anæ cupiditatis notam non effugeret. At qui etiam navigatum impedit, quo nihil ip$i perit, de eo quid $tatuemus? Si quis ab igni qui totus $uus e$t, ignem capere, lumen $uo de lumine, alterum prohiberet, lege hunc humanæ $ocietatis reum petagerem: quia vis ea e$t i$tius naturæ,

Vt nihilominus ip$i luceat, cum illi ac- cenderit.

Quid ni enim quando $ine detrimento $uo pote$t, alteri communicet, in iis quæ $unt accipienti utilia, danti non mole- $ta ? Hæc $unt quæ Philo$ophi non alienis tantum, $ed & ingratis præ$tari _Ennius._ _Cic. de off. 1._ _Sen._ _lib. 3, cap. 28._ [0441]LIBERVM. volunt. Quæ vero in rebus privatis invidia e$t, eadem in re communi non pote$t non e$$e immanitas. Improbi$$imũ enim hoc e$t, quod naturæ in$tituto, con$en$u gen- tium, meum non minus quam tuum e$t, id te ita intercipere, ut ne u$um quidem mihi concedas, quo conce$$o nihilomi- nus id tuum $it, quam antea fuit. Tum ve- ro etiam qui alienis incumbunt, aut com- munia intercipiunt, certa quadam po$$e$- $ione $e tuentur. Quia enim prima, ut diximus, occupatio res proprias fecit, iccirco imaginem quandam dominii pr{ae}- fert quamvis inju$ta detentio. At Lu$itani num $icuti terras $olemus, $ic mare illud impo$itis prædiis ita undiq; cinxerunt, ut in ip$orum manu e$$et quos vellent exclu- dere? An vero tantum hoc abe$t, ut ip$i etiam, cum adver$us alios populos mun- dum dividunt, non ullis limitibus aut na- tura aut manu po$itis, $ed imaginaria quadam linea $e tueantur? quod $i recipi- tur & dimen$io talis ad po$$idendum va- let, jamdudum nobis Geometræ terras, A$tronomi etiam cœlũ eriperent. Vbi hìc igitur e$t i$ta, $ine qua nulla dominia cœ- perunt, corporis ad corpus adjunctio? Ni- mirũ apparet in nulla re verius dici po$$e, quod Doctores no$tri prodiderũt . Mare _Ioann. Faber ad §. littorum._ [0442]MARE cum $it incomprehen$ibile, non minus quam aër, nullius populi bonis potui$$e applicari. Si vero ante alios naviga$$e, & viam quodammodo aperui$$e, hoc vo- cant occupare, quid e$$e pote$t magis ri- diculum? Nam cum nulla pars $it maris, in quam non aliquis primus ingre$$us $it, $equetur omnem navigationem ab aliquo e$$e occupatam. Ita undique excludimus. Quin & illi qui terrarum orbem circum- vecti $unt, totum $ibi Oceanum acqui$i- vi$$e dicendi erunt. Sed nemo ne$cit na- vem per mare tran$euntem non plus ju- ris quam ve$tigii relinquere. Verum et- iam quod $ibi $umunt neminem ante ip$os eum Oceanum naviga$$e, id mini- me verum e$t. Magna enim pars ejus de quo agitur maris, ambitu Mauritani{ae}, jam olim navigata e$t: ulterior & in orientem vergens victoriis Magni Alexandri lu- $trata e$t, u$que in Arabicum $inum . Olim autem hanc navigationem Gadita- nis percognitam fui$$e, multa argumento $unt. Cajo Cæ$are Augu$ti filio in Arabi- co $inu res gerente $igna navium ex Hi- $panien$ibus naufragiis agnita. Et quod Cælius Antipater tradidit, vidi$$e $e qui ex Hi$pania in Æthiopiam commercii _Ex Plin. l. 2. cap. 69. & lib. 6. c. 31._ _& Mela lib. 3._ [0443]LIBERVM. gratia naviga$$et: Etiam Arabibus, $i ve- rum e$t, quod Cornelius Nepos te$tatus e$t, Eudoxum quendam $ua ætate cum Lathyrum Regem Alexandriæ fugeret, A- rabico $inu egre$$um Gades u$que perve- ctum. Pœnos autem, qui re matitima plu- rimum valuerunt, eum Oceanum non ignora$$e longe clari$$imum e$t, cum Hanno Carthaginis potentia florente circumvectus à Gadibus ad finem Ara- biæ, præternavigato $cilicet promonto- rio quod nunc Bonæ Spei dicitur, (Vetus videtur nomen He$perion ceras fui$$e) omne id iter, $itumque littoris & in$ula- rum $cripto complexus $it, te$tatu$que ad ultimum non mare $ibi, $ed commeatum defui$$e. Ab Arabico autem $inu ad In- diam, Indicique Oceani in$ulas, & au- ream u$que Cher$one$um, quam e$$e Ia- panem credunt plerique, etiam re Roma- na florente navigari $olitum, iter à Pli- nio de$criptum, legationes ab Indis ad Augu$tum, ad Claudium etiam ex Ta- probane in$ula, deinde ge$ta Trajani & tabulæ Ptolemæi $atis o$tendunt. Iam $uo tempore Strabo Alexandrinorum mer- catorum cla$$em ex Arabico $inu, ut Æ- thiopiæ ultima, ita & Indiæ, peti$$e te$ta- tur, cum olim paucis navibus id audere- _Plin. l. 6, c. 23._ _Lib. 2, & 17._ [0444]MARE tur. Inde magna populo Romano vecti- galia. Addit Plinius impo$itis $agitta- riorum cohortibus piratarum metu na- vigatum: $olamque Indiam quingenties $e$tertium, $i Arabiam addas & Seres, millies annis omnibus Romano Imperio ademi$$e: & merces centuplicato vendi- tas. Et hæc quidem vetera $atis arguunt primos non fui$$e Lu$itanos. In $ingulis autem $ui partibus Oceanus ille & tunc cum eum Lu$itani ingre$$i $unt, & nun- quam non cognitus fuit. Mauri enim, Æthiopes, Arabes, Per$æ, Indi eam maris partem cujus ip$i accol{ae} $unt, ne$cire neu- tiquam potuerunt. Mentiuntur ergo qui $e mare illud inveni$$e jactant. Quid igi- tur, dicet aliquis, parumne videtur, quod Lu$itani intermi$$am multis forte $æculis navigationem primi repararunt, &, quod negari non pote$t, Europæis gentibus ignotam o$tenderunt, magno $uo labore, $umtu, periculo? Imo vero $i in hoc incu- buerunt ut quod $oli reperi$$ent id omni- bus mon$trarent, quis adeo e$t amens, qui non plurimum $e illis debere profiteatur? Eandem enim gratiam, laudemque & gloriam immortalem illi promeruerint, qua omnes contenti fuerunt rerum ma- gnarum inventores, quotquot $cilicet _loco cit. & l. 12, c. 19._ [0445]LIBERVM. non $ibi, $ed humano generi prode$$e $tu- duerunt. Sin Lu$itanis $uus ante oculos quæ$tus fuit, lucrum quod $emper maxi- mum e$t in prævertendis negotiationi- bus, illis $ufficere debuit. Et$cimus itinera prima proventus interdum quater decu- plos, aut etiam uberiores dedi$$e: quibus factum ut inops diu populus ad repenti- nas divitias $ubito prorumperet, tanto luxus apparatu, quantus vix beati$$imis gentibus in $upremo progre$$æ diu fortu- næ fa$tigio fuit. Si vero eidem in hoc præiverunt, ne qui$quam $equeretur, gra- tiam non merentur, cum lucrum $uum re$pexerint. lucrum autem $uum dicere non po$$unt, cum eripiant alienum. Ne- que enim illud certum e$t, ni$i ivi$$ent eo Lu$itani, iturum fui$$e neminem. Adven- tabant enim tempora, quibus ut artes pe- ne omnes, ita & terrarum & marium $i- tus clarius in dies no$cebantur. Excita$- $ent vetera, quæ modo retulimus, exem- pla, & $i non uno impetu omnia patui$- $ent, at paulatim promota velis fui$$ent littota alio $emper aliud mon$trante. Fa- ctum denique fui$$et, quod fieri potui$$e Lu$itani docuerunt, cum multi e$$ent populi non minus flagrantes mercatu- ræ & rerum externarum $tudio. Venetis qui multa jam Indiæ didicerant, cæte- ta inquirere promptum fuit. Gallorum [0446]MARE Brittonum indefe$$a $edulitas, Anglorum audacia cœpto non defui$$et. Ip$i Batavi multo magis de$perata aggre$$i $unt. Nul- la igitur æquitatis ratio, ne probabilis quidem ulla $ententia à Lu$itanis $tat. O- mnes enim qui mare volunt imperio ali- cujus $ubjici po$$e, id ei attribuunt qui proximus portus & circumjacentia litto- ra in ditione habet . At Lu$itani in illo immen$o littorum tractu paucis exceptis præ$idiis nihil habent quod $uum po$$int dicere. Deinde vero etiam qui mari im- peraret, nihil tamen po$$et ex u$u com- muni deminuere, $icut Populus Roma- nus arcere neminem potuit, quo minus in littore Imperii Romani cuncta face- ret, quæ jure gentium permittebantur . Et $i quicquam eorum prohibere po$$et, puta pi$caturam, qua dici quodammodo pote$t pi$ces exhauriri, at navigationem non po$$et, per quam mari nihil perit. Cui rei argumentum e$t longe certi$$i- mum, quod ex Domorum $ententia ante retulimus, etiam in terra, quæ cum po- pulis, tum hominibus $ingulis in pro- _Glo$$. in c. ibi peric. § porro $uper verbo_ _territorio. De elect. in $exto & ibi Can. Glo$$._ _in c. licet. ff. de Feriis._ _L. nemo igitur. ff._ _de rer. divi$. adde Alber. Gentilem de jure_ _belli lib. 1. c. 19. $ub finem._ [0447]LIBERVM. ptietatem attributa e$t: iter tamen, certe inerme & innoxium, nullius gen- tis hominibus ju$te negari: $icut & po- tum ex flumine. Ratio apparet, quia cum unius rei naturaliter u$us e$$ent di- ver$i, eum duntaxat gentes dividi$$e in- ter $e videntur, qui $ine proprietate commode haberi non pote$t; contra au- tem eum recepi$$e, per quem domini conditio deterior non e$$et futura. Om- nes igitur vident eum qui alterum navi- gare prohibet nullo jure defendi, cum eundem etiam injuriarum teneri Vlpia- nus dixerit : alii autem etiam interdi- ctum utile prohibito competere exi$ti- maverint . Et $ic Batavorum intentio communi jure nititur, cum fateantur omnes, permi$$um cuilibet in mari na- vigare etiam à nullo Principe impetrata licentia: quod Legibus Hi$panicis di$er- te expre$$um e$t .

_L. 2. §. $i quis in mari. ff Ne quid_ _in loco publ._ _Glo$$. ad L 1. ut in flu-_ _mine publ._ _Bal. in L. item lapilli. 3._ _col. ff. de rer. divi$. Rodericus Zuarius_ _Hi$panus in con$ilio 1. de u$u maris. 3._ _partit. tit. 28. L. 10. & 12._ [0448]MARE _CAP. VI._ Mare aut jus navigandi proprium non e$$e Lu$itanorum titulo donationis Pontificiæ.

DOnatio Pontificis Alexandri, quæ à Lu$itanis mare aut jus navigandi $o- lis $ibi vindicantibus, cum inventionis deficiat titulus, $ecundo loco adduci po- te$t, $atis ex iis quæ ante dicta $unt vanita- tis convincitur. Donatio enim nullum ha- bet momentum in rebus extra commer- cium pro$itis. Quare cum mare aut jus in eo navigandi proprium nulli hominum e$$e po$$it, $equitur neq; dari à Pontifice, neque à Lu$itanis accipi potui$$e. Præte- rea cum $upra relatum $it ex omnium $ani judicii hominum $ententia Papam non e$$e dominum temporalem totius orbis, ne Matis quidem e$$e $atis intelligitur: quanquam et$i id concederetur, tamen jus annexum Pontificatui in Regem ali- quem aut populum pro parte nulla trans- ferri debui$$et. Sicut nec Imperator po$- $et Imperii provincias in $uos u$us con- vertere, aut pro $uo arbitrio alienare. Illud $altem nemo negaturus e$t, cui ali- quid $it frontis, cum jus di$ponendi in temporalibus Pontifici nemo concedat, _Vict. loco citato. n. 26._ [0449]LIBERVM. ni$i forte quantum ejus rerum $pititua- lium nece$$itas requirit, i$ta autem de qui- bus nunc agimus, mare $cilicet & jus na- vigandi, lucrum & quæ$tum merum, non pietatis negotium re$piciant, $equi nullam hac in refui$$e illius pote$tatem. Quid, quod ne Principes quidem, hoc e$t, do- mini temporales po$$unt ullo modo à na- vigatione aliquem prohibere, cum $i quod habent jus in mari id $it tantum juri$di- ctionis ac protectionis? Etiam illud noti$- $imum e$t apud omnes, ad ea facienda quæ cum lege Naturæ pugnant, nullam e$$e Papæ auctoritatem . Pugnat autem cum lege Naturæ, ut mare aut ejus u$um qui$quam habeat $ibi proprium, ut jam $atis demon$travimus. Cum denique jus $uum auferre alicui Papa minime po$$it, quæ erit facti i$tius defen$io, $i tot popu- los immerentes, indemnatos, innoxios ab eo jure quod ad ip$os non minus quam ad Hi$panos pertinebat uno verbo voluit excludere? Aut igitur dicendum e$t nul- lam e$$e vim eju$modi pronuntiationis, aut quod non minus credibile e$t, eum Pontificis animum fui$$e, ut Ca$tellano- rum & Lu$itanorum inter $e certamini interce$$um voluerit, aliorum autem juri nihil diminutum.

_Silv. in Verbo Papa. n. 16._ [0450]MARE CAP. III. Mare aut jus navigandi proprium non e$$e Lu$itanorum titulo præ$cri- ptionis aut con$uetudinis.

VLtimum iniquitatis patrocinium in præ$criptione $olet e$$e aut con$ue- tudine. Et huc igitur Lu$itani $e confe- runt: $ed urrumque illis præ$idium cer- ti$$ima juris ratio præcludit. Nam præ- $criptio à Iure e$t civili, unde locum ha- bere non pote$t inter Reges, aut inter po- pulos liberos : multo autem minus ubi jus naturæ aut gentium re$i$tit, quod jure civili $emper validius e$t. Quin & ip$a lex civilis præ$criptionem hic impedit . V$u- eapi enim, aut præ$criptione acquiri pro- hibentur, quæ in bonis e$$e non po$$unt, deinde quæ po$$ideri vel qua$i po$$ideri nequeunt, & quorum alienatio prohibita e$t. Hæc autem omnia de mari & u$u maris vere dicuntur. Et cum publicæ res, hoc e$t populi alicujus nulla tempotis po$$e$$ione quæri po$$e dicantur, $ive ob _Va$q. cap. 51._ _Vide Donel. lib. 5._ _com. cap. 22. & $eq. L. $ed Col$. ff. de con-_ _tra. empt. L. u$ucapionem. ff. deu$ucapion._ _L. $ine. ff. eod. cap. $ive po$$. de Reg. jur. in_ _6. L. alienationis. ff. de verb. $ign. L. $i_ _fundum. ff. de fundo dotal._ [0451]LIEERVM. rei naturam, $ive ob eorum privilegium adver$us quos præ$criptio i$ta procede- ret, quanto ju$tius humano generi, quam uni populo id beneficium dandum fuit in rebus communibus? Et hoc e$t quod Papinianus $criptum reliquit , præ$cri- ptionem longæ po$$e$$ionis ad obrinenda loca juri$gentium publica concedi non $olere: eju$que rei exemplum dat in lit- tore, cujus pars impo$ito ædificio occu- pata fuerat: nam eo diιuto, & alterius æ- dificio in eodem loco po$tea ex$tructo, exceptionem opponi non po$$e: quodde- inde $imilitudine rei publicæ illu$trat: nam & $i quis in fluminis diverticulo pluribus annis pi$carus $it, po$tea, inter- rupta $cilicet pi$catione alterum eodem jure prohibere non po$$e. Apparet igitur Angelum & qui cum Angelo dixerunt Venetis & Ianuen$ibus per præ$criptio- nem jus aliquod in $inum maris $uo lit- tori præjacentem acquiri potui$$e, aut falli, aut fallere, quod $ane $uri$con$ultis nimium e$t frequens, cum $anctæ profe$- $ionis auctoritatem, non ad rationes & leges, $ed ad gratiam conferunt potentio- _L. præ$crip.C. de oper.publ. L. diligent._ _C.de Aquæductis. L. viam ff. de via publ._ _L. ult. ff de u$ucap._ _Con$._ 286. _Thema_ _tale est_: _inter cætera capitula pacis._ [0452]MARE rum. Nam Martiani quidem re$pon$um, de quo & ante egimus, $i recte cum Papi- niani verbis comparetur, non aliam acci- pere pote$t interpretationem , quam eam quæ & Ioanni olim & Bartolo probata e$t, & nunc à doctis omnibus recipitur : ut $cilicet jus prohibendi procedat quam- diu durat occupatio: non aut\~e $i ea omi$$a $it: omi$$a enim non prode$t, nec $i per mille annos fui$$et continuata, ut recte animadvertit Ca$tren$is. Et quamvis hoc volui$$et Martianus, quod minime cre- dendus e$t cogita$$e, in quo loco occupa- tio conceditur, in eodem præ$criptionem concedi, tamen ab$urdum erat quod de flumine publico dictum erat ad Mare commune, & quod de diverticulo ad $i- num proferre, cum hæc præ$criptio u$um quæ e$t Iuregentium communis, impedi- tura $it, illa aut\~e publico u$ui non admo- dum noceat. Alterum autem Angeli argu- mentum quod ex aquæ ductu $umitur , _I. $i qui$quam. ff. de diver$. & temp._ _præ$crip._ _Duar de u$ucap. c._ 3. _Cuiac._ _ad d. l. ult. de u$uc. Donell. Com. lib._ 5, _c._ 22. _in d. ult. n._ 4. _per l. quod in littore._ _ff. de acq. rer. dom._ _Ex l. u$um aquæ_ _C. de Aquæd. lib._ 11. _confer. cum l. Dilig._ _cod. tit. & cum l. hoc jur._ §. _Ductus aquæ._ _ff. de Aqua quot. & æ$t._ [0453]LIBERVM. codem Ca$tren$i mon$trante, ut à quæ- $tione alieni$$imum, ab omnibus merito exploditur. Fal$um igitur e$t talem præ- $criptionem etiam eo tempore gigni, cu- jus initium omnem memoriam excedat. Vbi enim lex omnem omnino tollit præ- $criptionem, ne i$tud quidem tempus ad- mittitur, hoc e$t, ut Felinus loquitur , materia impræ$criptibilis tempore im- memoriali non $it præ$criptibilis. Fate- tur hæc vera e$$e Balbus : $ed Angeli $ententiam receptam dicit hac ratione, quia tempus extra memoriam po$itum idem valere creditur privilegio, cum ti- tulus ampli$$imus ex tali tempore præ$u- matur. Apparet hinc non aliud illos $en- $i$$e, quam $i pars aliqua reipublicæ, puta Imperii Romani, $upra omnem memo- riam u$a e$$et tali jure, ei dandam præ- $criptionem hoc colore, qua$i Princi- pis conce$$io præii$$et. Quare cum ne- mo $it dominus totius generis humani, qui jus illud adver$us homines omnes homini, aut populo alicui potui$$et concedere, $ublato illo colore, nece$$e e$t etiam præ$criptionem interimi. Et $ic ex illorum etiam $ententia inter Re- _Ad c. accedentes. de præ$cription._ _De præ$cript._ 4. _par._ 5. _part. princip._ _q._ 6. _num. 8._ [0454]MARE ges aut populos liberos prode$$e nihil pote$t lap$us infiniti temporis. Vani$$i- mum autem & illud e$t quod Angelus docuit, etiam$i ad dominium præ$cri- ptio proficere non pote$t, tamen dandam e$$e po$$identi exceptionem. Nam Papi- nianus di$ertis verbis exceptionem ne- gat , & aliter non potuit $entire, cum ιp$ius $æculo præ$criptio nihil e$$et aliud quam exceptio. Verum igitur e$t quod & leges Hi$panicæ exprimunt in his re- bus quæ communi hominum u$ui $unt attributæ, nullius omnino temporis præ- $criptionem procedere, cujus definitio- nis illa præter cæteras ratio reddi pote$t, quod qui re communi utitur, ut com- muni uti videtur, non autem jure pro- prio, & ita præ$cribere non magis quam fructuarius pote$t vitio po$$e$$ionis . Al- tera hæc etiam non contemnenda e$t, quod in præ$criptione temporis cujus memoria non extat, quamvis titulus & bona fides præ$umantur, tamen $i reip$a appareat ticulum omnino nullum dari po$$e, & $ic manife$ta $it fides mala, quæ in populo maxime qua$i uno corpore per- _d. l. ultima._ _Par._ 3. _tit._ 29. _l._ 7. _inc. Placa. Rod. Zuarius. d. con$. num._ 4. _Fachin. l._ 8, _c._ 26. & _c._ 33. _Covar. de_ _præ$crip. parte_ 2. §. 2. _n._ 8. & §. 8._n._5. & 6. [0455]LIBERVM. petua e$$e cen$etur, & ex duplici defectu præ$criptio corruit . Tertia vero, quia res hæc e$t meræ facultatis, quæ non pr{ae}- $cribitur, ut infra demon$trabimus. Sed nullus e$t finis argutiarum. Inventi $unt qui in hoc argumento à præ$criptione con$uetudinem di$tinguerent, ut illa $ci- licet exclu$i, ad hanc confugerent. Di$cri- men autem quod hic $tatuunt $ane ridi- culum e$t: ex pr{ae}$criptione ajunt jus unius quod ab eo aufertur alteri applicari : $ed cum aliquod jus ita alicui applicatur ut al- teri non auferatur, tum dici con$uetudi- nem: qua$i vero cum jus navigandi quod communiter ad omnes pertinet, exclu$is aliis ab uno u$urpatur, non nece$$e $it omnibus perire quantum uni accedit. Er- rori huic an$am dederunt Pauli verba non recte accepta, qui cum de jure proprio maris ad aliquem pertinente loquere- tur , fieri hoc po$$e dixit Accur$ius per privilegium aut con$uetudinem: quod additamentum ad Iuri$con$ulti textum nullo modo accedens mali potius conje- ctoris e$$e videtur quam boni interpretis. Mens Pauli $upra explicata e$t. Cæterum _Fachi. l._ 8, _c._ 28. _Aret. in rubr._ _ff. de rer. divi$. alleg. Balbus. d. loco n._ 2. _Vide Va$q contr. ill. cap._ 29. _num._ 38. _Ad l. $ane._ [0456]MARE illi $i vel $ola Vlpiani verba , quæ paulo ante præcedunt, $atis con$idera$$ent, lon- ge aliud dicturi erant. Fatetur enim ut quis ante ædes meas pi$cari prohibeatur, e$$e quidem u$urpatum : hoc e$t rece- ptum con$uetudine: $ed nullo jure; ideo- que injuriarum actionem prohibito non denegandam. Contemnit igitur hunc mo- rem, & u$urpationem vocat, ut & inter Chri$tianos Doctores Ambro$ius . Et merito. Quid enim clarius quam non va- lere con$uetudinem, quæ juri naturæ, aut gentium ex adver$o opponitur ? Con- $uetudo enim $pecies e$t juris po$itivi, quod legi perpetuæ obrogare non pote$t. E$t autem lex illa perpetua ut Mare om- nibus u$u commune $it. Quod autem in præ$criptione diximus, idem con$uetudi- ne verum e$t, $i quis eorum qui diver$um tradiderunt, $en$us excutiat, non aliud re- perturum, quam con$uetudinem privile- gio parari. Atqui adver$us genus huma- num concedendi privilegium nemo habet pote$tatem: quare inter diver$as re$publi- cas con$uetudo i$ta vim non habet. Ve- rum omnem hanc quæ$tionem diligen- _In d. l. injuriarum._ §. _ιslt._ _Vide_ _Glo$. eod. loco._ 1. _de offic._ 28. _Gentil._ _l._ 1. _c._ 19. _Sιsb finem._ _Auth. ut nulli_ _Iudici._ §. 1. _c. cum tanto de con$uet._ [0457]LIBERVM. ti$$ime tractavit Va$quius , decus illud Hi$paniæ, cujus nec in explorando jure $ubtilitatem, nec in docendo libertatem unquam de$ideres. Is igitur po$ita The$i Loca publica & jure gentium communia præ$cribi non po$$e, quam multis firmat auctoribus: exceptiones deinde $ubjun- git ab Angelo & aliis confictas, quas $u- pra tetulimus. Hæc autem examinatu- rus recte judicat i$tarum rerum verita- tem pendere à vera juris, tam naturæ quam gentium cognitione. Ius enim na- turæ cum à divina veniat providentia, e$$e immutabile. Hujus autem naturalis partem e$$e jus gentium, primævum quod dicitur, diver$um à jure gentium $ecun- dario $ive po$itivo: quorum po$terius mutari pote$t. Nam $i qui mores cum jure gentium primævo repugnent, hi non humani $unt, ip$o judice, $ed F E R I N I, corruptelæ & abu$us, non leges & u$us. Itaque nullo tempore præ$cribi potue- runt, nulla lata lege ju$tificari, nullo mul- tarum etiam gentium con$en$u, ho$pitio, & exercitatione $tabiliri, quod exemplis aliquot, & Alphon$i Ca$tren$is Theo- logi Hi$pani te$timonio confirmat . _Controver$. ill. cap._ 89. _numer._ 12. _& $eq._ _De pote$tate legis panalis. l._ 2. _cap._ 14. _part._ 572. [0458]MARE _Ex quibus apparet_, inquit, _quam $u$pecta_ _$it $ententia eorum, quos $upra retulimus,_ _existimantium Genuen$es, aut etiam Ve-_ _netos po$$e non injuria prohibere alios na-_ _vigare per Gulfum aut pelagus $ui maris,_ _qua$i æquora ip$a præ$crip$erint. id quod_ _non $olum est contra leges_ _: $ed etiam est_ _contra ip$um jus naturæ, aut gentium pri-_ _mævum, quod mutari non po$$e diximus._ _Luod $it contra illud jus con$tat, quia non_ _$olum maria aut æquora eo jure commu-_ _nia erant, $ed etiam reliquæ omnes res im-_ _mobiles. Et licet ab eo jure po$tea rece$$um_ _fuerit ex parte, puta quoad dominium &_ _proprietatem terrarum, quarum domi-_ _nium jure Naturæ commune, distinctum_ _& divi$um, $icque ab illa communione $e-_ _gregatum fuit:_ _tamen diver$um fuit &_ _e$t in dominio maris, quod ab origine Mun-_ _di, ad hodiernum u$que diem est, fuitque_ _$emper in communi, nulla ex parte immu-_ _tatum, ut est notum. Et quamvis ex_ LV- SITANIS _magnam turbam $æpe audive-_ _All. L. quod in littore. ff. de acq. rer._ _dom. l. fin in prin. ff. de u$ucap._ §. _flumina,_ _verbo omnibus. In$t. de rer. divi$. l. $i qui$-_ _quam. ff. de diver$is & temp. præ$cr. l. $a-_ _ne $i maris. ff. de injuriis._ _All. l. ex_ _hoc jure. ff. de in$t. & jure._ §. _jus gentium,_ _&_ §. _jus autem gent. In$t. delure natur._ [0459]LIBERVM. _vim in hac e$$e opinione ut eorum Rex itæ_ _præ$crip$erit navigationem_ INDICI _Occi-_ _dentalis_ (_forte Orientalis_) _eju$demque_ VA- STISSIMI MARIS, _ita ut reliquis gentibus_ _æquora illa transfretare non liceat, & ex_ _no$tri$met_ HISPANIS VULGVS _in eadem_ _opinione fere e$$e videtur, ut per_ VASTIS- SIMVM IMMENSVMQVE PONTVM _ad In-_ _dorum regiones quas potenti{$s}imi Reges no-_ _$tri $ubegerunt reliquis mortalium navi-_ _gare, præterquam Hi$panis jus minime $it,_ _qua$i ab eis id jus præ$criptum fuerit, ta-_ _men i$torum omnium non minus_ INSANÆ _$unt opiniones, quam eorum qui quoad._ _Genuen$es & Venetos in eodem fere_ SOM- NIO _e$$e ad$olent, quas $ententias_ INEPTI- RE _vel ex eo dilucidius apparet, quod i$ta-_ _rum nationum $ingulæ contra $eip$as ne-_ _queunt præ$cribere: hoc e$t, non re$publica_ _Venetiarum contra $emetip$am, non re$pu-_ _blica Genuen$ium contra $emetip$am, non_ _Regnum Hi$panicum contra $emetip$um,_ _non Regnum Lu$itanicum contra $emet-_ _ip$um_ . _E$$e enim debet differentia inter_ _agentem & patientem. Contra reliquas ve-_ _ro nationes longe minus præ$cribere po$-_ _All. l. $equitur_ §. _$i viam ff. de u$is-_ _cap._ §. _$i ita{que} in$t. de act. Vt dictis jurih. &_ _l. cum filio ubi multa per Bartol. & Ia$. ff._ _de legat._ 1. _Part._ 1. _in pr. qu._ 3. _&_ 4. [0460]MARE _$unt, quia jus præ$criptionum est mero_ _civile, ut fu$e ostendimus $upra. Ergo_ _tale jus ce$$at cum agitur inter Princi-_ _pes vel populos, $uperiorem non reco-_ _gno$centes in temporalibus. Iura enim_ _mere civilia cuju$cunque regionis, quo-_ _ad exteros populos, nationes, vel etiam_ _homines $ingulos, non magis $unt in con-_ _$ideratione, quam $i re vera e$$et tale_ _jus, aut nunquam fui$$et, & ad jus com-_ _mune gentium primæ vum vel $ecundæ-_ _rium recurrendum est, eaque utendum,_ _quo jure talem maris præ$criptionem &_ _u$urpationem admi$$am non fui$$e $atis_ _constat. Nam, & hodie u$us aquæ-_ _rum communis est, non $ecus quam_ _crat ab origine Mundi. Ergo & in æquo-_ _ribus & aquis nullum jus est aut e$$e_ _potest humano generi, præterquam quo-_ _ad u$um communem. Præterea de ju-_ _re naturali & divino est illud prace-_ _ptum, ut Luod tibi non vis fieri, al-_ _teri non facias. Unde cum navigatio ne-_ _mini po{$s}it e$$e nociva ni$i ip$i naviganti,_ _par est ut nemini po{$s}it, aut debeat im-_ _pediri, ne in re $ua natura libera, $ibique_ _minime noxia navigantium libertatem_ _ιmpediat, & lædat contra dictum pra-_ _ceptum & contra regulam: præ$ertim_ _cum omnia intelligantur e$$e permi$$a,_ _quæ non reperiuntur expre{$s}im prohibi-_ [0461]LIBERVM. _tæ_ . _Luinimo non $olum contra jus na-_ _turale e$$et, velle impedire talem naviga-_ _tionem, $ed etiam tenemur contrarium fa-_ _cere, hoc est, prode$$e iis quibus pe$$umus,_ _cum id $ine damno no$tro fieri pote$t._ Quod cum multis auctoritatibus tam divinis quam humanis con$itma$$et, $ubjungit po$tea . _Ex $uperioribus etiam apparet_ _$u$pectam e$$e $ententiam Ioannis Fabri,_ _Angeli, Baldi, & Franci$ci Balbi, quos_ _$upra retulimus, existimantium loca ju-_ _ris gentium communia, et$i acquiri non_ _po{$s}int præ$criptione, po$$e tamen acquiri_ _con$uetudine, quod omnino_ FALSVM _est; eaque traditio_ COECA & NV- BILA _est_, OMNIQVE RATIO- NIS LVMINE CARENS, _legem-_ _que verbis non rebus imponens_ . _In exem-_ _plis enim de Mari Hispanorum_, LV S I- T A N O R V M, _Venetorum, Genuen$ium_, _& reliquorum, con$tat con$uetudine jus_ _I. libertas. ff. de $tatu hom._ §. _liber-_ _tas. Inst. de Iure per$. l._ 1. & 2. _ff. de ho-_ _mine lib. exh. lib._ 1. §. _quæ onerandæ. ff._ _Luar. rer. act. nid. l. $i quando._ §. _illud._ _verb. a$tringendos. C. de inoffic. test. L._ _nec non._ §. _quod eis. ff. ex quib. cau$. ma._ _l. $uper $tatuas._ _C. de religio$is._ _Contra lib._ 2. _cum vulgatis. C. comm._ _de leg._ [0462]MARE _tale navigandi, & alios navigare prohi-_ _bendi non magis acquiri quam præ$cri-_ _ptione_ . _Vtroque enim ca$u ut apparet, ea-_ _dem e$t ratio. Et quiæ per jura & rationes_ _$upra relatas id e$$et contra naturalem_ _æquitatem, nec ullam induceret utilita-_ _tem, $ed $olam læ$ionem, $ic que ut lege ex-_ _pre$$a introducinon po$$ent, ita etiam nec_ _lege tacita, qualis e$t con$uetudo_ . _Et tem-_ _pore id non justificaretur, $ed potius dete-_ _rius & injurius indies fieret._ O$tendit de- inde ex prima terrarum occupatione po$- $e populo ut venandi jus, ita pi$candi in $uo flumine competere, & po$tquam illa $emel ab antiqua communione $eparata $unt, ita ut particularem applicationem admittant, præ$criptione temporis ejus, cujus initii memoria non ex tet, qua$i ta- cita populi conce$$ione acquiri po$$e. Hoc autem per præ$criptionem contingere, non per con$uetudinem, quia $olius ac- quirentis conditio melior fiat, reliquo- rum vero deterior. Et cum tria enume- ra$$et quæ requiruntur, ut jus proprium in flumine pi$candi præ$cribatur: _Luid_ _autem_, $ubdit, _quoad mare? Et in eo magis_ _est quod etiam concur$us i$torum trium_ _l. illud. ff. ad l. Aquil._ _c. Erit_ _au em lex_ 4. _dist. l._ 1. & 2. _ff. de legib. L._ _de quib. cum $eq. ff. de legib. c. fin.de præ$cr._ [0463]LIBERVM. _non $ufficeres ad acquirendum jus. Ratio_ _differentiæ inter mare ex una parte, & ter-_ _ram & flumina ex altera, quia illo ca$u ut_ _olim ita & hodie, & $emper, tam quoad_ _pi$candum quam quoad navigandũ man-_ _$it integrum jus gentium primævum, ne{que}_ _unquam fuit à communione hominum $e-_ _paratum, & alicui, vel aliquibus applica-_ _tum. Posteriore autem ca$u, nempe in ter-_ _ra vel fluminibus aliud fuit, ut jam di$$e-_ _ruimus. Sed quare jus gentium $ecunda-_ _rium, ut eam $eparationem quoad terras_ _& flumina facit, quoad mare facere de-_ _$iit? re$pondeo, quia illo ca$u expediebat._ _Con$tat enim quod $i multi venentur, aut_ _pi$centur in terra vel flumine, facile ne-_ _mus feris, & flumen pi$cibus evacuatum_ _redditur, id quod in mari non est. Item_ _fluminum navigatio facile deterior fit &_ _impeditur per ædificia, quod in marinon_ _e$t. Item per aquæductus facile evacuatur_ _flumen: non ita in mari._ _ergo in utroque_ _non e$t par ratio. Nec ad rem pertinet,_ _quod $upra diximus, communem e$$e u$um_ _aquarum, fontium etiam & fluminum._ _Nam intelligitur quoad bibendum &_ _$imilia, quæ fluminis dominium aut jus_ _habenti vel minime vel levi{$s}ime no-_ _Pertot. titul. ff. ne quid in flum._ _publ._ [0464]MARE _cent_ . _Minima enim in con$ideratione non_ _$unt. Pro nostris $ententiis facit, quia ini-_ _qua nullo tempore præ$cribuntur. & ide@_ _lex iniqua nullo tempore præ$cribitur, aut_ _ju$iificatur._ Mox: _Et quæ $unt impræ-_ _$criptibilia ex legis di$po$itione, nec per_ _mille annos præ$criberentur:_ quod innu- meris doctorum te$timoniis fulcit . Ne- mo jam non videt, ad u$um rei commu- nis intercipiendũ nullam quantivis tem- poris u$urpationem prode$$e. Cui adjun- gendum e$t etiam, eorum qui di$$entiunt auctoritatem huic quæ$tioni non po$$e accommodari. Illi enim de Mediterraneo loquuntur, nos de Oceano: illi de $inu, nos de immen$o mari, quæ in ratione oc- cupationis plurimum differunt. Et quibus illi indulgent præ$criptionem, illi littora mari continua po$$ident, ut Veneti & Ia- nuen$es, quod de Lu$itanis dici non po$$e modo patuit. Imo & $i prode$$e po$$et tempus, ut quidam po$$e putant in publi- cis quæ $unt populi, tamen non ea ad$unt _L. Scio. ff. de minor. Va$q. lib._ 1. _de $uc. re$o. cap._ 7. _All. Balbum de_ _præ$cr._ 5. _q. pr. in qu._ 11. _illius._ 5. _quæ$t._ _pr. Gl. in cap. inter cætera._ 16. _q._ 3. _Alph._ _de Ca$tr. de potest. leg. pœn. lib._ 2. _cap._ 14. _Bal. in fine. & ibi Ang. in omnes, C de_ _præ$cr._ 30. _ann. &c._ [0465]LIBERVM. quæ nece$$ario requiruntur . Primum enim docent omnes de$iderari, ut is qui præ$cribit huju$modi actum, eum exer- cuerit non longo duntaxat tempore, $ed memoriam excedente: deinde ut tanto tempore eundem actum nemo alius exer- cuerit, ni$i conce$$ione illius, vel clan- de$tine: præterea ut alios uti volentes prohibuerit, $cientibus quidem & pa- tientibus iis ad quos ea res pertinebat: nam et$i exercui$$et $emper, & quo$dam exercere volentes prohibui$$et $emper, non tamen omnes; quia alii fuerunt pro- hibiti, alii vero libere exercuerunt, id quidem non $ufficeret, ex Doctorum $ententia. Apparet autem debere hæc omnia concurrere, tum quia præ$criptio- ni publicarum rerum lex inimica e$t, tum ut videatur præ$cribens jure $uo non autem communi u$us, idque non inter- rupta po$$e$$ione. Cum autem tempus po$tulatur, cujus initii non ex$tet me- moria, non $emper $ufficit, ut optimi interpretes o$tendunt, probare $æculi lap$um; $ed con$tare oportet famam rei à majoribus ad nos tran$mi$$am, ita ut nemo $uper$it qui contrarium viderit, aut audierit. Occa$ione rerum Afri- canarum in ulteriora primum Oceani _d. loc. n._ 38. [0466]MARE inquirere cœperunt regnante IoanneLu- $itani , anno $alutis mille$imo quadrin- gente$imo $eptuage$imo $eptimo: viginti po$t annis, $ub Rege Emanuele promon- torium Bonæ $pei præter navigatum e$t, $eriu$que multo ventum Malaccam, & in$ulas remotiores, ad quas Batavi navi- gare cœperunt anno mille$imo quingen- te$imo nonage$imo quinto, non dubie intra annum cente$imum. Iam vero et- iam eo quod interce$$it tempore aliorum u$urpatio adver$us alios etiam omnes im- pedivit præ$criptionem. Ca$tellani ab an- no mille$imo quingente$imo decimo no- no po$$e$$ionem maris Lu$itanis circa Moluccas ambiguam fecere. Galli etiam & Angli non clanculum, $ed via aperta eo perruperunt. Præterea accolæ totius tra- ctus A$ricani, aut A$iatici partem maris qui$que $ibi proximam pi$cando & na- vigando perpetuo u$urparunt, nunquam à Lu$itanis prohibiti. Conclu$um igitut $it, jus nullum e$$e Lu$itanis quo aliam quamvis gentem à navigatione Oceani ad Indos prohibeant.

_O$orius lib._ 1. [0467]LIBERVM. CAP. VIII. _Iure gentium inter quosvis liberam e$$e_ _mercaturam._

QVod $i dicant Lu$itani cum Indis commercia exercendi jus quoddam prop@ium ad $e pertinere, ei$dem fere om- nibus argumentis refellentur. Repetemus breviter & aptabimus, Iure Gentium hoc introductum e$t, ut cunctis hominibus inter $e libera e$$et negotiandi facultas, quæ à nemine po$$et adimi . Et hoc, $i- cut po$t dominiorum di$tinctionem con- tinuo nece$$arium fuit, ita originem vi- deri pote$t antiquiorem habui$$e. Subtili- ter enim Ari$toteles _μεҨζληπμιὼ_ di- xit . _ᾀναϖλήςω<148>ν τñς {μευὰ} φύ <148>ν aὠ-_ _ταςνείας_: hoc e$t, negotiatione $uppleri id quod naturæ dee$t, quo commode omnibus $ufficiat. Oportet igitur com- munem e$$e jure gentium, non tantum privative, $ed & po$itive, ut dicunt magi- $tri, $ive affirmative . Quæ autem illo modo $unt juris gentium, mutari po$$unt: quæ hoc modo, non po$$unt. Id ita intel- ligi pote$t. Dederat natura omnia omni- _Vide c._ 1. _L. ex hoc jure, ff. de ju$t. &_ _jure. & ibi Bart._ _l._ 1. _de republ. c._ 9. _Vide Covar. in c. peccatum._ §. 8. [0468]MARE bus. Sed cum à rerum multarum u$u, quas vita de$iderat humana, locorum in- tervallo homines arcerentur, quia, ut $u- pra diximus, non omnia ubique prove- niunt, opus fuit trajectione: nec adhuc tamen permutatio erat, $ed aliis vici$$im rebus apud alios repertis $uo arbitrio ute- bantur: quo fere modo apud Seres dici- tur rebus in $olitudine relictis $ola mutan- tium religione peragi commercium . Sed cum $tatim res mobiles mon$trante ne- ce$$itate, quæ modo explicata e$t, in jus proprium tran$ii$$ent, inventa e$t permu- tatio, qua quod alteri dee$t ex eo quod al- teri $upere$t $uppleretur. Ita commercia victus gratia inventa ex Homero Plinius probat . Po$tquam vero res etiam im- mobiles in dominos di$tingui cœperunt, $ublata undique communio non inter homines locorum $patiis di$cretos tan- tum, verum etiam inter vicinos nece$$a- rium fecit commercium: quod ut faci- lius procederet, nummus po$tea adinven- tus e$t, dictus _λ'Πο {ευὰ} γ ό μ ȣ_, quod in$titu- tum $it civile . Ip$a igitur ratio om- nium contractuum univer$alis, _ή μεҨ_- _Tompon. Mela lib._ 3. _lib._ 1. _ff._ _de contrah. emt lib._ 33. _c._ 1. _d. L._ 1. _Aristot. lib._ 5. _de Morib. c._ 8. _& lib._ 1. _de Rep. c._ 9. [0469]LIBERVM. _βλητικὴ_, à natura e$t. modi autem ali- quot $ingular esip$um que pretium, _ἠ χςη-_ _ματιςικὴ_, ab in$tituto : quæ vetu$tiores juris interpretes non $atis di$tinxerunt. Fatentur tamen omnes proprietatem re- rum, $altem mobilium à jure gentium primario prodire, itemque contractus omnes quibus pretium non accedit . Philo$ophi _<149> μεҨαβλητικῆς_, quam tran$lationem vertere licebit, genera $ta- tuunt duo: _τlὼ ε'μποϱιηlὼ {καὶ} τlὼ ηα-_ _πηλικlὼ_: quarũ _εμποϱικὴ_, quæ ut vox ip$a indicat inter gentes di$$itas, ordine naturæ prior e$t, & $ic à Platone poni- tur . K_απηλικὴ_ eadem videtur e$$e quæ _ωαϱὰςαςις_ Ari$toteli, tabernaria $ive $tataria negotiatio inter cives. Idem Ari- $toteles _τlὼ ε'μποϱιηlὼ_ dividit in _νοωκληϱαν_ & _Ҩοςτηιίαν_, quarum h{ae}c terre$tri itinere, illa maritimo merces devehit. Sordidior autem e$t _καπη-_ _λικὴ_, contra hone$tior _ε'μποϱικὴ_, & maritima maxime, quia multa multis impertit . Vnde navium exercitionem _Ius naturale. di$t._ 1. _Ari$t. d. c._ 9. _Ca$tr. ex Cyno & aliis in d. L. ex hoc ju-_ _re.n._ 20. _& n._ 28. _Plato Sophi$ta._ _Pla-_ _to lib. de Rep._ 2. _qui locus citatur. in L._ 2. ff. de nundinis. _Ari$t. l._ 1. _de repub. c._ 11. _Cicero offic._ 1. _Ari$t. l._ 1. _de republ. c._ 9. [0470]MARE ad $ummam rempublicam pertinere dicit Vlpianus: in$titorum non eundem e$$e u$um: quia illa omnino $ecundum natu- ram nece$$aria e$t. Ari$toteles : _ἔςτ {γὰ\‘ρ} _ή με{ζα}ςληπηὴ πάντωνη, τὸ_ _{μέν} {πς} ῶτον ε'η {ευὰ} {μευὰ} Φύςιν, {τιρ} {τὰ}_ _{μέν} ϖλ εί ω, {τὰ} <145> ε'λά{ττ}ω {τῶυ} ιηανῶν ἔχ{ει}ν_ _τȣ ς α'νθςώπȣς. E$t enim tran$latio re-_ _rum omnium cœpta ab initio, ab eo quod_ _est $ec undum naturam, cum homines par-_ _tim haberent plura, quam $ufficerent, par-_ _tim etiam pauciora._ Seneca _: quæ eme-_ _ris, vendere, gentium jus est._ Commer- candi igitur libertas ex jure e$t primario gentium, quod naturalem & perpetuam cau$am habet, ideoq; tolli non pote$t, & $i po$$et non tamen po$$et ni$i omnium gentium con$en$u: tantum abe$t ut ullo modo gens aliqua gentes duas inter $e contrahere volentes ju$te impediat.

CAP. IX. _Mercaturam cum Indis propriam non e$$e_ _Lu$itanorum titulo occupationis._

PRimum inventio aut occupatio hic locum non habet , quia jus mercandi non e$t aliquid corporale, quod po$$it _d. loco_ _de benef cap._ 8. _Vide_ _argumenta, cap._ 2. _& cap._ 5. [0471]LIBERVM. apprehendi: neque prode$$et Lu$itanis etiam$i primi hominum cum Indis ha- bui$$ent commercia, quod tamen non pote$t non e$$e fal$i$$imum. Nam & cum initio populi in diver$a iére, aliquos ne- ce$$e e$t primos fui$$e mercatores, quos ta- men jus nullũ acqui$ivi$$e certo e$t certi<_>9. Quare $i Lu$itanis jus aliquod competit, ut $oli cum Indis negotientur, id exemplo cæterarum $ervitutum, ex conce$$ione oriri debuit aut expre$$a aut tacita, hoc e$t præ$criptione: neque aliter pote$t.

CAP. X. Mercaturam cum Indis propriam non e$$e Lu$itanorum titulo donationis Tontificiœ.

COnce$$it nemo: ni$i forte Pontifex, qui non potuit. Nemo enim quod $uum non e$t concedere pote$t. At Pon- tifex, ni$i totius Mundi temporalis $it Dominus, quod negant $apientes, jus et- iam commerciorum univer$ale $ui juris dicere non pote$t. Maximevero cum res $it ad $olum quæ$tum accommodata, ni- hilque ad $piritualem procurationem per- tinens, extra quam ce$$at, ut fatentur om- nes, Pontificia pote$tas. Præterea $i Pon- Vιde arg. cap. 3. & c. 6. [0472]MARE tifex $olis illud Lu$itanis jus tribuere vel. let idemque adimere nominibus cætetis, duplicem faceret injuriam: Primum Indis, quos ut extra Eccle$iam po$itos Pontifici nulla ex parte $ubditos e$$e diximus. His igitur cum nihil quodip$orum e$t adime- re po$$it Pontifex, etiam jus illud quod habent cum quibu$libet negotiandi adi- mere non potuit. Deinde aliis homini- bus omnibus Chri$tianis & non Chri$tia- nis, quibus idem illud jus adimere non potuit $ine cau$a indicta. Quid quod ne temporales quidem Domini in $uis im- periis prohibere po$$unt commerciorum libertatem, uti rationibus & auctoritati- bus ante demon$tratum e$t? Sicut & illud confitendum e$t, centra jus perpe- tuum naturæ gentiumque, undei$ta liber- tas originem $um$it in omne tempus duratura, nullam valere Pontificis au- ctoritatem.

CAP. XI. Mercaturam cum Indis non e$$e Lu$ita- norum propriam jure prœ$cription{is} a{is}t con$uetudin{is}.

RE$tat præ$criptio, $eu con$uetudi- nem mavis dicere. Sed nec hujus Vide argumenta c. 7. [0473]LIBERVM. nec illius vim e$$e aliquam inter liberas nationes, aut diver$arum gentium Prin- cipes, nec adver$us ea quæ primigenio jure introducta $unt, cum Va$quio o$ten- dimus. Quare & hic ut jus mercandi pro- prium fiat, quod proprietatis naturam non recipit, nullo tempore efficitur. Ita- que nec titulus hic ad$ui$$e pote$t, nec bo- na fides, quæ cum manife$to de$init, præ- $criptio $ecundum Canones non jus di- cetur, $ed injuria. Quin & ip$a mercandi qua$i po$$e$$io non ex jure proprio conti- gi$$e videtur, $ed ex jure communi quod ad omnes æqualiter pertinet: $icut con- tra, quod aliæ nationes cum Indis con- trahere forte neglexerunt, id non Lu$ita- norum gratia $eci$$e exi$timandi $unt, $ed quia $ibi expedire crediderunt: quod ni- hil ob$tat quo minus ubi $ua$erit utilitas, id facere po$$int, quod antea non fece- rint. Certi$$ima enim illa regula à docto- ribus traditur, in his quæ $unt arbitrii $eu meræ facultatis, ita ut per $e actum Glo$$ & Bart. in l. viam. publ. ff. de via publ. Balb. in 4. par. 5. par. princ qu. 1. Panorm. in c. ex parte A$tens. de conce$$. prœben. `Doct. in l. qui jure familiaritatis. ff. de acq. po$$. & alleg. per Covar. in c. po$$e$$or. parte. 2. §. 4. in 6. contr. u$u freq 6. 4 n. 10. & 12. d. n. 12. [0474]MARE tantum facultatis ejus, non autem jus no- vum operentur, nec præ$criptionis nec con$uetudinis titulo annos etiam mille valituros: quod & affirmative & negati- ve procedit, ut docet Va$quius. Nec enim quod libere feci facere cogor, nec quod non feci omittere. Alioquin quid e$$et ab$urdius quam ex eo quod $inguli non po$$umus cum $ingulis $emper contrahe- re, $alvum nobis in po$terum non e$$e jus cum illis, $i u$us tulerit, contrahendi? Idem Va$quius & illud recti$$ime, ne in- finito quidem tempore effici, ut quid ne- ce$$itate potius, quam $ponte factum vi- deatur. Probanda itaque Lu$itanis foret coactio, quæ tamen ip$a cum hac in re ju- ri naturæ $it contraria, & omni homi- num generi noxia, jus facere non pote$t. Deinde illa coactio dura$$e debuit per tempus, cujus initii non extet memoria: id vero tantum hincabe$t, ut ne centum quidem anni exierint, ex quo tota fere negotiatio Indica penes Venetos $uit, per Alexandrinas trajectiones. Debuit etiam talis e$$e coactio, cui re$titum non $it. At re$titerunt Galli & Angli, aliique. Ne- que $ufficit aliquos e$$e coactos, $ed ut omnes coacti $int requiritur, cum per Va$q. de loco. n. 11. Guicc. l. 19. histor. Vide 5. c. 7. $ub finem. [0475]LIBERVM. unum non coactum $ervetur in cau$a communi libertatis po$$e$$io. Arabes au- tem & Sinen$es à $æculis aliquot ad hunc u$que diem perpetuo cum Indis negotian- tur. Nihil prode$ti$ta u$urpatio.

CAP. XII. Nulla œquitate niti Lu$itanos in prohibendo commercio.

EX his quæ dicta $unt $atis per$picitur eorum cæca aviditas, qui, ne quen- quam in partem lucri admittant, illis ra- tionibus con$cientiam $uam placare $tu- dent, quas ip$i magi$tri Hi$panorum qui in eadem $unt cau$a manife$tæ vanitatis convincunt . Omnes enim qui in rebus Indicis u$urpantur colores inju$te captari quantum ip$is licet, $atis innuunt, addunt- que nunquam eam rem $erio Theologo- rum examine probatam. Illa vero querela quid e$t iniquius, quod dicunt Lu$itani Va$q. contr. illu$t. c. 10. n. 10. Vict. p. 1. de Indis rel. 1. n. 3. l. $in autem. §. pen. de rei vind. l. nullus videtur. de Reg. Iuris. l. illud con$tat. Luœ in fr. credit. l. flumi- num. §. ult. de damno infecto. l. nemo dam- num. de Reg. Iur. Bart. in. l. 1. n. 5. ff. de flum. Ca$tr. in l. $itibi. C. de $ervit. l. 1. §. denique de aq. & aq. plus. [0476]MARE quæ$tus $uos exhauriri copia contra li- centiam? Inter certi$$ima enim Iutis enuntiata e$t, nec in dolo eum ver$ari, nec $raudem facere, ne damnum quidem alteri dare videri, qui jure $uo utitur: quod maxime verum e$t, $i non ut alteri noceatur, $ed rem $uam augendi animo quippiam fiat. In$pici enim debet id quod principaliter agitur, non quod ex- trin$ecus in con$equentiam venit. Imo $i proprie loquimur cum Vlpiano, cum ille damnum dat, $ed lucro quo adhuc alter utebatur eum prohibet. Naturale autem e$t & $ummo juri atque etiam æquitati conveniens, ut lucrum in medio po$i- tum $uum qui$que malit quam alterius, etiam qui ante perceperat. Quis ferat querentem opificem quod alter eju$dem artis exercitio ip$ius commoda evertat? Batavorum autem cau$a eo e$t ju$tior, quia ip$orum hac in parte utilitas cum totius humani generis utilitate conjun- cta e$t, quam Lu$itani ever$um eunt. Neque hoc recte dicetur ad æmulatio- nem fieri, ut in re $imili o$tendit Va$- quius: aut enim plane hoc negandum Vide Va$q. contr. u$ufr. cap. 4. num. 3. & $eqq. 1. Proculus de dam- no infecto. Va$q. d. loco. ibid. numer. 5. [0477]LIBERVM. e$t, aut a$$everandum non ad bonam modo, verum etiam ad optimam æmu- lationem fieri, juxta He$iodum; α<_>2 {Υœ} {θὴ} {\’σί} ἔ{ρι}ς ἥ{σε} β&<147>ĩ{στ}, _Bona lis morta-_ _libus hœc est._ Nam etiam $i quis pietate motus, inquit ille, frumentum in $umma penuria vilius venderet, impediretur im- proba duritie eotum hominum, qui $æ- viente penuria $uum carius $uerant ven- dituri. Verum e$t talibus modis minui aliorum reditus: nec id negamus, ait, _$ed_ _minuuntur cum univer$orum hominum_ _commodo: Et_ VTINAM _omnium_ PRIN- CIPVM & TYRANNORVM ORBIS _reditus_ _ita minuerentur._ Quid ergo tam iniquum videri pote$t, quam Hi$panos vectigalem habere Terrarum Orbem, ut ni$i ad illo- rum nutum nec emere liceat nec vende- re? In cunctis civitatibus dardanarios odio atque etiam pœnis pro$equimur: nec ullum tam nefarium vitæ genus vi- detur, quam i$ta annonæ flagellatio. Merito quidem. Naturæ enim faciunt injuriam, quæ in commune fœcunda e$t: neque vero cen$eri debet in u$us paucorum reperta negotiatio, $ed ut quod alteri dee$t alterius copia pen$aretur, l. 1. c. de monop. Cajet. ad$um. Thom. 2. 2. q. 77. ar. 1. quod ad tertium. Arist. 1. de rep. @. 9. [0478]MARE ju$to tamen compendio omnibus propo- $ito, qui laborem ac periculum transfe- rendi in $e $u$cipiunt. Hoc ip$um igitur quod in republica, id e$t, minore homi- num conventu, grave & pernico$um ju- dicatur, in magna illa humani generis $o- cietate ferendumne e$t? ut $cilicet totius Mundi Monopolium faciant populi Hi- $pani? Invehitur Ambro$ius in eos qui maria claudunt: Augu$tinus in eos qui itinera ob$truunt: Nazianzenus in coëmtores $uppre$$ore$que mercium, qui ex inopia aliorum $oli quæ$tum faciunt, & ut ip$e facundi$$ime loquitur {κα} {τα}- {Πς} α γ μ α τεύον{τα} τῆς {ε'υ} σ {εί}ας. Quin & divini $apientis $ententia publicis diris devovetur $acerque habetur, qui alimenta $upprimendo vexat annonam: ὁσυνέΧωγ {οῖ}σον {συ} {ups;ο} {κα} η\’œ {ρα}η&. Clament igitur Lu$itani quantum, & quam diu libebit: lucra no$tra deciditis. Re$pondebunt Ba- tavi: Imo no$tris invigilamus. Hocne in- dignamini in partem nos venire vento- rum & maris? Et quis illa vobis lucra man$ura promi$erat? Salvum e$t vobis, quo nos contenti $umus.

5. Hex. c. 10. l. 4. q. 44. $up. Nu. In$un. Ba$ilii. [0479]LIBERVM. CAP. XIII.

Batavis jus commercii Indicani qua pace, qua induciis, qua bello retinendum.

QVare cum & jus & æquum po$tulet, libera nobis ita ut cuiquam e$$e In- diæ commercia, $upere$t, ut $ive cum Hi- $panis pax, $ive induciæ fiunt, $ive bellum manet, omnino eam, quam à natura ha- bemus libertatem tueamur. Nam ad pa- cem quod attinet, notum e$t eam e$$e duûm generum: aut enim pari fœdere, aut impari coïtur. Græci i$tam vocant {ου}ν{θή}αην ἐξ{στ}{ου} hanc {στι}ον{σά}ς ἐξ ἐ{πι}- [τα}γ{υἀ}τι<_>ειν. illa virorum e$t, hæc inge- niorum $ervilium. Demo$thenes in ora- tione de libertate Rhodiorum: {καί} τωι {χρ}ὴ τ{οὺ}ς β{ου}λο{μέν}{ου}ς ἐ λ {ευ} {θε} ρ {ου} ς {εἶ} ν {αι} {τὰ}ς {\’ρκ} {τῶ}ν ἐ{πι}{τα}λ{υά}των συν{θή}κας φ{σύ} {γι}ν, ὡς ἐγ{γύ}ς {σι}{ωυ}γ{εί}ας {οὔ} {σα}ς: _eos_ _qui volunt e$$e liberi oportet omnes condi-_ _tiones quibus leges imponuntur ita fugere_ _tanquam quœproximœ $unt $ervituli._ Ta- les autem $unt omnes quibus pars altera in jure $uo imminuitur, juxta I$ocratis de$initionem {προ} {ςά} γ{υα}{τα} vocantis τὰ τ{οὺ}ς ἑτἐρ{ου}ς ἐγαττ{οῦ}ν{τα} {πυ}{ρὰ} {τὸ} {σί}- {και}ον. si enim, ut inquit Cicero, $u$ci- Thucydides. I$ocrat. Andocides. Off. 1. [0480]MARE pienda bella $unt ob eam cau$am, ut $ine injuria in pace vivatur, $equitur eodem auctore, pacem e$$e vocandam, non pa- ctionem $ervitutis, $ed tranquillam liber- tatem: quippe cum & Philo$ophorum & Theologorum complurium judicio pax & ju$titia nominibus magis quam re dif- ferant, $itque pax non quali$cunque, $ed ordinata concordia. Induciæ autem $i fiunt $atis apparet ex ip$a induciarum na- tura non debere medio earum tempore conditionem cuju$quam deteriorem fie- ri, cum $erme interdicti uti po$$idetis in- $tar obtineant. Quod $i in bellum trudi- mur ho$tium iniquitate, debet nobis cau- $æ æquitas $pem ac fiduciam boni even- tus addere. Nam {ὺπ}ὲρ ω~; ν ἄν ἐλα {ττ} ῶν- {ται} υέ{αρ}ι {συω}ατ{οῦ} {πά}ντες {πο}λε- μ{ου}{σι}, {ωρὶ} <145> {ευὰ} πλεουεατεῖν {οὐ}α {ου}{τυ}ς: _pro his in quibus injuria afficiun-_ _tur omnes, quantum omnino po$$unt depu-_ _gnant: at propter alieni cupiditatem non_ _item_; quod & Alexander Imperator ita expre$$it: τὸ {υὲν} {ἄ}ραιν ἀτίκων {εἐκ} ἀ {γν}ώ{υσ}να ἔ{αι} {τιὼ} {ωρο}κλη{σι}ν, τὸ <145> τ{οὺ}ς ὀαλ{οῦ}ν {τα}ς {σνπσ}σ{εί}ε{ωι}, ἔκτε {τι} ἀ {γα} {θῆ}ς σ νω{σι}{σή}{σε}ως ἔ{ασι} σὸ {σα} ῤῤαλέσν, Tolus Lucanus apud Stob. de just. clem. Alex. Strom. 4. Augu$t. 15. de civit. Demo$thenes. [0481]LIBERVM. {κὶ} {ἐκ} {οὖ} υὴ ἀσικεῖν ἀλ\’λ ἀ υ\’νναορ. ύπ άεχι} τὸ ἐνελπι. _Ejus à quo cœpit_ _injuria, provocatio maxime invidio$a e$t:_ _at cum depelluntur aggre$$ores, $icut bona_ _con$cientia fiduciam $ecum fert, ita quia_ _de vindicanda, non de inferenda injuria la-_ _boratur, $pes etiam ad$unt optimœ_. Si ita nece$$e e$t, perge gens mari invicti$$ima, nec tuam tantum, $ed humani generis li- bertatem audacter propugna.

Nec te quod claβis centenis remigat alis Terreat _(INVITO_ labitur illa _MARI_.)

Luodve vehunt prorœ Centaurica $axa minantes,

Tigna cava & pictos experiare metus.

Frangit & attollit vires in milite cau$a, Luœ ni$i justa $ubest, excutit arma pudor.

Si ju$ta multi, & ip$e Augu$tinus, a rma crediderunt eo nomine $u$cipi, quod per terras alienas iter innoxium negaretur, quanto illa erunt ju$tiora, quibus maris, quod naturæ lege commune e$t, u$us communis & innoxius po$tulatur? Si ju- $te oppugnatæ $unt gentes quæ in $uo $o- lo commercia aliis interdicebant, quid illæ quæ populos ad $e nihil pertinentes per vim di$tinent, ac mutuos earum Propertius lib. 4. eleg. 6. Vide 5. cap. 1. [0482]MARE commeatus intercludunt? Si res i$ta in judicio agitaretur, dubitari non pote$t quæ à viro bono expectari deberet $en- tentia. ait Prætor: _Luo minus illi in_ _flumine publico navem agere, ratem agere,_ _quove minus per ripam exonerare liceat,_ _vim fieri veto_. De mari & littore in ean- dem $ormam dandum interdictum do- cent interpretes, exemplo Labeonis, qui cum interdiceret Prætor: _Ne quid in_ _flumine publico ripave ejus faci as, quo $ta-_ _tio iterve navigio deterius $it, fiat:_ $imile dixit interdictum competere in mari: _Ne_ _quid in mari inve littore faeias, quo por-_ _ius, $tatio, iterve navigio deterius $it, fiat_. Imo & po$t prohibitionem, $i quis $cili- cet in mari navigare prohibitus $it, aut non permi$lus rem $uam vendere, aut re $ua uti, injuriarum eo nomine competere actionem Vlpianus re$pondit. Theologi in$uper & qui tractant ca$us, quos vo- l. 1. ff. ut in flum. publ. nav. liceat. Glo$. ibidem. l. 1. in pr. ff. de flum. l. eadem. §. $i quid in mare. l. 2. ff. Nequid. in loco pub. §. $i quis. L. in inju- riarum. actio. & l. $i quis propr. ff. de in- jur. Silv. in verbo re$tιιutio. parte 3. $ub finem. alleg. Gerar. Oldradum. & Archid. argum. l. 2. ff. ad leg. Iuliam de annona & l. annonam, de extraord crimin. & ibi glos. [0483]LIBERVM. cant, con$cientiarum, concordes tradunt, eum qui alterum vendere aut emere im- pediat, utilitatemve propriam publicæ ac communi præponat, aut ullo modo alterum in eo quod e$t juris communis impediat, ad re$titutionem teneri omnis damni viri boni arbitrio. Secundum hæc igitur vir bonus judicans, Batavis liberta- tem commerciorum adjudicaret, Lu$ita- nos & cæteros, quieam libertatem impe- diunt, vetaret vim $acere, & damna re$ti- tuere juberet. Quod autem in judicio ob- tineretur, id ubi judicium haberi non pote$t, ju$to bello vindicatur. Augu$ti- nus. _Iniquitas partis adver$æ ju$ta inge-_ _rit bella_. Et Cicero : _cum $int duo gene-_ _ra decertandi, unum per di$ceptationem,_ _alterum per vim, confugiendum ad poste-_ _rius, $i utι non licet priore._ Et Rex Theo- doricus: _veniendum tunc ad arma, cum_ _locum apud adver$arium ju$titia non_ _potest reperire_. Et quod propius e$t no- $tro argumento, Pomponius eum qui rem omnibus communem cum incommodo, cæterorum u$urpet, MANV PROHIBEN- DVM re$pondit. Theologi quoque tradunt, $icuti pro rerum cuju$que defen$ione bel- _Deciv. lib. 4. Off. 1._ _Var._ 1. 17. l. quamvis quod in littore. ff. de acq. ver. dom. Henrich. Gorich. de bello ju$to. prop. 9. [0484]MARE LIB. lum recte $u$cipitur, ita non minus recte $u$cipi, pro u$u earum rerum qu{ae} naturali jure debent e$$e communes. Quare ei qui itinera præcludat, evectionemq; mercium impediat, etiam non expectata ulla publi- ca auctoritate, via facti, utloquuntur, po$- $e occurri. Quæ cum ita $int, minime ve- rendum e$t, ne aut Deus eorum conatus $ecundet, qui ab ip$o in$titutum jus natu- ræ certi$$imum violant, aut homines ip$i eos inultos patiantur, qui $olo quæ$tus $ui re$pectu communem humani generis utilitatem oppugnant.

Cum $ub hoc tempus plurimœ Regis Hi$paniarum literœ in manus no$tr as veni$$ent, quibus ip$ius & Lu$itanorum in$titutum manife$te detegitur, operœ- pretium vi$um e$t ex iis, quœ pleræque eodem erant argumento, bin as in Lati- num $ermonem tran$latas exhibere.

DOMINE Martine Alphon$e de Ca- $tro, Prorex amice, ego Rex mul- tam tibi $alutem mitto. Cum hi$ce literis perveniet ad te exemplum typis impre$- $um Edicti quod faciendum curavi, quo, ob rationes quas expre$$as videbis, alia$- que meis rebus conducentes prohibeo commercium omne externorum in ip$is [0485]LIBERVM. partibus Indiæ alii$que regionibus tran$- marinis. Quandoquidem res hæc e$t mo- menti atque u$us maximi, & quæ effici $umma cum indu$tria debeat, impeto ti- bi, ut $imulatq; literas has & edictum ac- ceperis, publicationem ejus omni diligen- tia procures in omnibus locis ac partibus i$tius imperii, idque ip$um quod edicto continetur exequaris $ine ullius per$onæ exceptione, cuju$cunq; qualitatis, ætatis, conditioni$ve $it, citra omnem moram atq; excu$ationem, proceda$q; ad imple- tionem mandati via meræ executionis, nullo admi$$o impedimento, appellatio- ne, aut gtavamine in contrarium: cuju$- cunque materiæ generis aut qualitatis. Iubeo itaque hoc ip$um impleri per eos mini$tros ad quos executio pertinet, ii$q; $ignificari, non modo eos qui contra fe- cetint malam operam mihi nauaturos, $ed eo$dem me puniturum privatione officiorum in quibus mihi $erviunt. Quia autem relatum e$t mihi commorari in i$tis partibus externos multos variarum nationum, Italos, Gallos, Germanos, Belgas, quorum pars major, quantum in- telligimus, eo venit per Per$ida & Turca- rum imperium, non per hoc regnum, ad- ver$us quos $i ex hujus Edicti præ$cripto ac rigore procedatur, po$$e inde nonnul- las difficultates $equi, $i illi ad Mauros [0486]MARE inimicos perfugiant, vicini$que munitio- num mearum di$po$itionem indicent, ra- tione$que mon$trent quæ rebus meis no- cere po$$ent, ex$equite hoc edictum volo prout res & tempus ferent, atque ea uti prudentia, qua illæ difficultates evitentur, curando ut omnes externos in pote$tate tua habeas eo$que cu$todias pro cuju$que qualitate, ita ut adver$us imperium no- $trum nihil valeant attentare, utque ego omnino eum finem con$equar quem hoc Edicto mihi propo$ui. Scriptæ Vly$$ipo- ne XXVIII Novembris, Anno CIO IO CVI. $ub$ignatum erat, Rex. In$criptio. Pro Rege. Ad Dominum Martinum Al$on- $um de Ca$tro Con$iliarium $uum, & $uum Proregem Indiæ.

Prorex amice Rex multam $alutem ti- bi mitto. Et$i pro certo habeo tua præ- $entia, ii$que viribus cum quibus in par- tes au$trinas conce$$i$ti, perduelles Hol- landos, quiillic hærent, nec minus indi- genas qui eis receptum præbent, ita ca$ti- gatos fore, ut nec hi, nec illi tale quic- quam in po$terum audeant: expediet ta- men, adres tuendas, ut ju$tam cla$$em, eique operi idoneam, cum tu Goam re- dibis, in i$tis Maris partibus relinquas, eju$que imperium & $ummam præfectu- ram mandes Andreæ Furrado Mendo$æ, aut $i quem ei muneri aptiorem judica- [0487]LIBERVM. bis, quemadmodum pro tuo in me affe- ctu confido, ea in re non aliud te re$pe- cturum quam quod rebus meis erit uti- li$$imum. Scriptæ Madriti XXVII Ian. CIO IO CVII. Signatum, Rex. In$ctiptio. Pro Rege. Ad Dominum Martinum Al- fon$um de Ca$tro $uum Con$iliarium, & $uum Proregem Indiæ.

FINIS. [0488] PAVLI MERVLÆ DISSERTATIO _DE_ MARIBUS. [0489] PAVLI MERVLÆ DISSERTATIO _DE_ MARIBVS. CAP. I. _De Mari univer$im._

MARE nihil aliud, quam colle- lectio reciprocantium Aqua- rum generalis, I$idoro $criben- te lib. XIII. Originum, cap. XIV. dicta eidem ab Amaritudine. Collectio- nem diffiniens voco generalem: Nam Aqua, quæ dum $pacio $ex dierum emo- liebatur omnia potenter ex nihilo Deus, ante diem tertium univer$am undique terram operiebat, tertia die unum in lo- cum e$t congregata; $ic ut Terra appa- ruerit. Ita enim apud Mo$chen in de$cri- ptione operis tertii diei Deus no$ter infi- nitæ potentiæ: _Congregentur_ (װקי) _A-_ _quœ, quœ $ub Cœlo $unt ad locum unum_ (רחא םוקמ־לא) _& appareat Arida_ (חשביה) Addit deinde divinus Scriba: _Et factum e$t ita. Et vocavit Deus Ar-_ _dam, Terram; & Congregationem Aqua-_ _rum_ (םימה חוקמלו) _appellavit Ma-_ [0490]DISSERTATIO _ria_ (םימי) Quis quæ$o non legat hæc & alia ibi cum $tupore? Sit o$citans hic, cui $en$us omnis ob$tructus. Nam quis hic locus, qui Aquis, totam Terram paullo ante obnubentibus, in ip$a Terra factus receptaculum? Quamvis $uperari $uos hic captus & ingenia libere fateantur viri ma- gni, dixerunt tamen aliquid. Augu$tinus lib. 1. de Gene$i ad litteram, cap. XII. & $equuti illum alii $cribunt, Aquam prius fui$$e rariorem tenuioremque, & in$tar materiæ nebulo$æ terram operui$$e, po$t- ea vero coactam valde den$atamque mi- nore egui$$e loco. Quidam volunt Ter- ram multis tunc partibus profunde $ub- $edi$$e, aliis contra plurimis in $ublime $ublatis extumui$$e; facta$que e$$e ma- gnas concavitates & valles pro$undas, quæ tant{ae} A quarum moli con$tituta qua- $i va$a; luculenter hæc, ut nonnullorum e$t interpretatio, pro$equente Davide, P$almo CIV, ver$u 6. u$que ad 9. Ari$to- teles etiam lib. 1. Meteor. quum unum corpus globo$um $crip$i$$et ex Aqua Ter- raque conflari; magnas $imul Terræ con- cavitates fabricat, inque eas univer$um Aquæ Elementum derivat. Ba$ilius, Am- bro$ius, aliique ad cap. 1. Gene$. & Tho- mas parte 1, quæ$t. LXIX. cen$ent, Aquam ante circumfu$am toti Terræ, ita fui$$e tertio die unum in locum coactam, ut in [0491]DE MARIBVS. maximam elata $ublimitatem alti$$ime extumuerit. Quidquid $it; non ab$ur- dum, $i dicamus peculiarem Aquis om- nibus locum tertio die factum e$$e Ocea- num, cum quo omnia Maria (uno Ca$pio copulam habente $ecretiorem) continuan- tur: con$ulendus Albertus Magnus 11. Meteor. tract. 111. cap. x. Quamvis enim videamus, tam diver$a & tam longe di$$i- ta Aquarum loca in tot maribus, flumi- nibus, lacubus, & paludibus, ut etiam nonnulla nulla inter $e communione jun- gi videantur; tamen locus ille, quem Aquis de$ignat apud Mo$chen Deus, ni- hil aliud quam Stationes hic ibi, ab habi- tabili terra $eparatæ; præcipue vero im- men$um illud $pacium, quo reciprocat Oceanus, fluviorum omnium fontium- que pater & princeps; Terram vel circum- eundo, vel vi$cera ejus per venas, ceu tu- bulos quo$dam, canales & $iphunculos, ingrediundo. De qua re plura $uo loco. Mare igitur generalis collectio Aquarum, quæ tertio die in unum congregata lo- cum: neque interim Mare altius Terrâ; quod tamen voluerunt, perpen$is Sacræ Scripturæ verbis, quæ modo laudavi, Theologorum non pauci; addentes Aquas ita unum in locum collectas $olo Dei pr{ae}- cepto mirandum in modum teneri; ne ad humiliora loca, quo naturaliter propen- [0492]DISSERTATIO dent defluentes, Terram univer$am ope- riant & obruant. Ba$ilius Homilia IV. in ἐξαήμες. cui ad$entiunt Thomas part. 1. quæ$t. LXIX. art. 1. & Catharinus Com- mentar. ad cap. 1. Gene$. quod dixi, con- firmare nititur adducto argumento ma- ris Rubri, cum quo Se$o$tres Ægypti & Darius Per$arum reges conjungere mare Ægyptiacum $unt conati: _quod $ane_, in- quit, _non tenta$$ent, ni$i mare Rubrum al-_ _tius e$$e terrâ Ægypti compertum habui$-_ _$ent._ Memoria lap$us videtur, quod obi- ter monendum, in hi$toriæ hujus com- memoratione Ba$ilius. Scribit enim Pli- nius lib. VI. nat. hi$tor. cap. XXIX, Re- ges, quorum memini, non mare Ægy- ptiacum, $ed Nilum fluvium cum mari Rubro committere volui$$e, incœpto au- tem de$titi$$e, metu exundationis, quum excel$ius tribus cubitis Rubrum mare de- prehendi$$ent, quam Terram Ægypti; qua de re legendus & Strabo lib. XVII, qui eandem narrans hi$toriam, notat opus il- lud fere fui$$e ab$olutum, derelictum ta- men ab Dario 1. cui Libratores fal$o per- $ua$erant, Rubrum mare Ægypto $ubli- mius: Inde, $i intermedius I$thmus inter- cideretur, periculum fore, ne tota Ægy- ptus ab mari obrueretur. Sunt etiam qui prolatis in medium aliquot Sacræ Scri- pturæ locis, eamdem opinionem tueri [0493]DE MARIBVS. volunt, P$alm. XXXIII, 7, LXIX, 3. CIV, 6. Eccle$ia$tici cap. XXXIX, 22. Sed refelluntur $ic $entientes docte nervo$eque ab Philo$ophis & Mathe- maticis, quibus certa hic & indubia do- centibus plane con$entiendum. Non po$$um non $uffragari hic viris magnis. Si quis dubitat terram, quæ apparet ex- tra aquas, e$$e $uperiorem aquis, non tam eget ratione, quam adplicatione ad $en$um. Cernimus enim motum Aquæ fieri $emper locum voi$us decliviorem: quæ $i altior e$$et Terra, profecto in eam, ut in locum humiliorem, nece$$a- rio deflueret. Nam dicere Dei omni- potentia teneri Mare, ne defluat in Ter- ram; ineptum e$t & puerilis in$citiæ, po- nere $ine cau$$a tantum & tam perpe- tuum miraculum. Quin & Sacra Scri- ptura videtur eam opinionem evertere; quum petentes ex Terra Mare dicat _De-_ _$cendere_ P$al. CVII, 33. Certe $ine magno miraculo non pote$t Aqua, quæ natura $ua gravior e$t Aëre, quæ fluxa, quæ labilis, ita con$i$tere, ut partes ejus, quæ Terræ $ublimiores, ad eam non de- labantur. Accedunt huc Mathematica argumenta, quibus paullo ante proba- vi Aquam e$$e rotundam, quibu$que in $equentibus $um probaturus, ex A- qua & Terra unum conflati globum. [0494]DISSERTATIO Demon$trat & quotidiana, quod dixi, experientia. Si enim Mare altius e$$et Ter- ra, pati ventorum aut remigum vi & im- pul$u eadem navis multo velocius ferre- tur, ad portum $eu littus tendens; quam ex portu aut littore di$cedens: difcedens enim ex littore ad$cenderet, & in arduum obnitens difficiliorem haberet progre$- $um: contra ad littus accedens, tanquam per lubrica & declivia de$cendens magno impetu deferretur. Facit huc & illud, quod quo magis navis ex portu di$cederet, eo melius commodiu$que ab iis, qui $unt in portu vel littore, cernetetur, utpote quæ magis ac magis $emper in locum altiorem a$cenderet; quod tamen contra evenit. Benedictus porro Pererius lib. 1. in Gene- $in docet, quo pacto te$timonia Sacræ Scripturæ, quæ pro confirmatione $en- tentiæ prædictæ $olent adferri, $int acci- pienda. Pergo.

Facta in Definitione Reciprocantium Aquarum mentione, moneor, ut de _Ae$tu_ nonnihil dicam. _Aestus_ dicitur Motus Maris, quo exundans fluit; &, exacta pe- riodo, refluit. Species ejus; hinc _Aestus_ $pecialiore notione, qui _Maris Acce$$us_ aliis; Græcis πλήμη, πλημμ\’νρα, πλημμνρίς; ἐπίτα<148>ις Straboni: inde _Rece$$us_ vel _Reciprocatio_; Græcis παλιῤ- ῤουίη, Homero κ\~νμα παλιῤῥὸθιον, [0495]DE MARIBVS. Apollonio πλημμνρὶς παλίνος<148>@, Theophra$to ἄμπωτις, Straboni denique ἄνεζις, Cau$$is ejus inquirendis operam maximam impenderunt maxima quon- dam ævoque no$tro ingenia; Heroibus etiam hanc curam $u$cipientibus. E$t enim illa maris Reciprocatio admiratio- ne digni$$ima, & res plane divina. Bene M. Tullius lib. 111. de Natura Deorum: _Luid Chalcidico Euripo in motu identi-_ _dem reciprocando putas fieri po$$e con$tan-_ _tius? quid freto Sicilien$i, quid Oceani fer-_ _vore illis in locis,_

_Europam Libyamque rapax ubi divi-_ _dit unda?_

_Luid Aestus maritimi vel Hispanien$es,_ _vel Britannici, eorumque certis tempori-_ _bus vel Acce$$us vel Rece$$us $ine Deo fieri_ _num po$$unt?_ Cau$$æ vero variis variæ, quemadmodum videre e$t apud Plutar- chum de Placitis Philo$oph. Plato, notan- te Stobæo ἐηλογ. φν<148>ικ. lib. 1. (videndus & ip$e in Phædone) αἰώραν {τῶυ} \’νδάπων $u$pendium adfert Aquarum; e$$e enim illud per quoddam Terræ foramem, Æ- $tum circumferens, ac Mari tumorem concilians. Ari$toteles & Heraclides apud eundem Soli cau$$am tribuunt; plero$que Spiritus moventi ac circumferenti: qui- bus ingruentibus quidem, propul$um Atlanticum mare intume$cat, Æ$tumque [0496]DISSERTATIO efficiat; ce$$antibus autem, retractum $ub- $idat, Æ$tumque revocet. Platonici (quo- rum $ententiam $equitur etiam Strabo lib. 1.) dixerunt Mare Animanti $imile: Vt enim hoc $piritum emittit & retrahit; ita illud in $e & ex $e recurtenti quadam agitatione moveri. Videtur & hoc velle Vegetius lib. IV. de re militari, cap. XLII: _Elementum Pelagitertia pars Mundi est,_ _quod prœter ventorum flatum $uo quoque_ _$piramine motuque vegetatur._ Non pro- cul hinc abeunt Phy$icorum nonnulli apud Solinum, qui totum Mundum Ani- mal e$$e $omniant, nares illi con$tituentes in peniti$$imis Oceani, quibus $piritum attrahat, attractumque emittat. _Phy$ici,_ inquit, _autumant animal e$$e Mundum,_ _eumque ex variis Elementorum corpori-_ _bus conglobatum, moveri $piritu, regi men-_ _te: quœ utraque diffu$a per membra om-_ _nia œternœ molis vigorem exerceant. Sicut_ _ergo in Corporibus commercia $unt $piri-_ _tualia; ita in profundis Oceani nares qua$-_ _dam Mundi con$titutas, per quas emiβi_ _anhelitus vel reducti modo inflent maria._ _modo revocent._ Alii apud Pomponium lib. 111. depre$$os imaginati $unt Specus, in quos ingenti $e mole vibrans Aquarum moles mergatur, & rur$um meatum re- pagulis pul$a exundet; quod agere $piritus $ub Aqua conclu$os Apollonius Tyaneus [0497]DE MARIBVS. exi$timabat, ut lib. V. $cribit Philo$tratus. Macrobius lib. 11. in Somnium Scipio- nis; illum Maris motum ex eo e$$e puta- vit, quod Sinus Oceani Orientalis & Oc- cidentalis mutuo concur$u $e$e feriant, impetuque immaniore mi$ceantur, _ex_ _quarum colli$ione na$citur,_ inquit, _famo$a_ _illa Oceani Acceβio & Receβio._ Lucanus animum hic de$pondens ignorantiam $uam fatetur, veram cau$$am ne$cire $e non invitus canens:

-------- _qua littus dubium, quod Ter-_ _ra Fretumque_

_Vindicat alternis vicibus; quum fun-_ _ditur ingens_

_Oceanus; vel quum refugis de flucti-_ _bus aufert_

_Ventus ab extremo pelagus $ic axe volu-_ _tet,_

_De$tituat{que} ferens; an $idere mota $ecundo_

_Tethyos unda vagœ Lunaribus œstuat_ _horis;_

_Flammiger an Titan, ut alentes hau-_ _riat undas._

_Eligat Oceanum, fluctu$que ad $ider a_ _tollat:_

_Luœrite quos agitat Mundi labor; at_ _mihi $emper_

_Tu quœcun\’{que} moves tam crebros cau$$a_ _meatus,_

_Vt $uperi voluere, lates._

[0498]DISSERTATIO

Vbi non o$citanter legenda, quæ de _Lu-_ _naribus horis_. Nam que tam $tupendo mi- raculo cau$$a princeps, Efficacia Motu$q; Corporum Cœle$tium, cum primis illo- rum, quibus cognatio cum humidis, in quorum cla$$e palmarium debetur Lunæ. Hæc enim Humorum omnium, ut quæ citima Terris fertur, dominatrix, eos $ua virtute ciet movetque; non $olum in Ani- malium, quod de Luna di$$erens monui, $ed aliarum etiam rerum corporibus. Ad- eundi Ptolemæus 11. quadripart. cap. XII, Plinius lib. 11. natur. hi$tor. cap. SCVII, M. Tullius lib. 11. de Divinatione, Averroes in $ua Paraphr. Ambro$ius lib. IV: ἐξαη- μέρ. Sic Silius lib. 111. belli Pœnici:

_Cymothees ea regna vagœ, Pelagique la-_ _bores_

_Luna movet; Luna, immiβis per cœru-_ _la bigis,_

_Fertque refertque Fretum, $equiturque_ _reciproca Tethys._

Præter Veteres con$ulendi $unt & Recen- tiores, Albertus de Elementorum proprie- tatibus, Thomas de occultis Naturæ ope- ribus, Thimon. 11. Meteor. quæ$t. 11. Picus Mirandula contra A $trologos 111. cap. XV. Augu$tinus Niphus Sue$$anus $uper Enunciatum XXV. libri de no$tra- rum Calamitatum cau$$is tertii. Quemad- modum vero Luna varias in Motu vices [0499]DE MARIBVS. $u$tinet; ita etiam di$$imilibus vicibus agitantur Æ$tus. Nam Lunam $equentes bis inter duos ejus exortus adfluunt, bis refluunt, vicenis quaternis $emper horis: hoc e$t, Maria $ingulis diebus naturalibus bis inundant, bis recedunt: intume$cen- tia, ad$cendente Luna $upra Horizon- tem ortivum; relabentia vero ip$a ab me- ridiano cœli fa$tigio in occa$um vergen- te: iterum ex$urgentia, recedente $ubter ima cœli Luna, partemque meridianæ contrariam accedente; hinc $ub$identia, donec iterum exoriatur. M. Terentius Varro lib. VIII. de lingua Latina: _At in_ _Mari, credo, Motus non habent diβimili-_ _tudines geminas qui_ XXIV. _horis Lunari-_ _bus quotidie quater $e mutant: at quum_ _$ex horis Æstus creverunt, totidem decre-_ _verunt rur$um._ Vegetius lib. IV. de re milit. cap. XLII: _In diver$is regionibus di-_ _ver$o Lunœ cre$centis minuenti$que $tatu_ _certis horis i$ta variantur,_ &c. Vt item Luna non $emper eodem tempore neque loco oritur; $ed a$$idue aliunde, quam pri- die, prodit: $ic nec Æ$tus $tatis horis re- currunt; $ed illo tantum tempore, quo ip$a iter facit per cœli cardines. Plinius lib. 11, cap. XCVII: _Nec unquam eodem_ _tempore quo pridie re$luit, ut ancillante_ _$idere trahenteque $ecum avido haustu,_ _maria, & ad$idue alinnde quam pridit_ [0500]DISSERTATIO _exoriente: paribus tamen intervallis reci-_ _proci, $eni$que $emper horis non cuju$que_ _diei aut noctis aut loci, $ed œquinoctiali-_ _bus._ Hocetiam notandum, Lunam aliter Maria movere, quum plena; aliter, quum dimidiata. Major enim vis lumini copio- $o, quam debili & velut ex$tincto. Plinius eodem capite: _Multiplex etiamnum lu-_ _naris differentia, primumque $eptenis die-_ _bus. Luippe modici nova ad dividuam_ _æstus, pleniore ab ea exundant, plenaque_ _maxime fervent: inde mite$cunt. Pares_ _ad $eptimam primis: iterumque alio late-_ _re dividuo augentur_. In coitu _Solis pa-_ _res,_ &c. Hinc Cæ$ar lib. IV. de bello Gal- lico: _Eadem nocte accidit, ut e$$et Lunœ_ _plena, qui dies matutinos œstus in Oceano_ _mæximos efficere $olet._ Tacitus lib. 1. An- nalium: _Vitellius primum iter $icca hœ-_ _mo, aut modice adlabente œstu, quietum_ _habuit: mox impul$u Aquilonis, $imul_ _$idere Æquinoctii, quo maximo tume$cit_ _Oceanus, rapi agique agmen; & oppleban-_ _tur terrœ; eadem freto, littori, campis fa-_ _cies: neque di$cerni poterant incerta ab $o-_ _lidis, brevia à profundis,_ &c. Nota no- $tratibus Plenilunii tempore vox, _Sprinck-_ _vloedt_, qua$i Æ$tus altius $olito ex$iliens. Non minus vere, quam eleganter Agel- lius lib. YIV, Oceanum, qua$i Lunæ co- mitem, cumea $imul & $ene$cere, & ado- [0501]DE MARIEVS. le$cere $olere, ait. Con$igurationes quoque nonnullius hic momenti. Luna enim, $i Venerem, dicis gratia, in idoneo ad$pectu re$piciat, & humidas percurrat man$io- nes; acce$$um Maris præter $olitum au- get; $in Martem, & $iccas permeet, mi- nuit. Ob$ervanda & hic ad$cen$io Signo- rum. Luna enim $ifuerit in Signis Recta- rum Ad$cen$ionum, longiore tempore producit Æ$tus; quam $i in Obliquarum. Hoc namque animadver$um vitis ma- gnis, numquam Acce$$us Rece$$ibus pa- res e$$e temporis duratione; ni$i quum Luna in Signis Æquinoctialibus $ine lati- tudine. Plinius paullo ante: _$eni$que $em-_ _per horis non cuju$que diei, aut noctis, aut_ _loci; $ed œquinoctialibus,_ &c. Neque hoc $ilentio prætereundum, alias Aquarum partes magis vi luminis & radiorum cor- poris Lunaris ad$ici, quam alias; vel ob rectitudinem radiorũ, vel vim quamdam aliam occulciorem. Quin & alia efficacia radios $uos in Aquas demittit Luna, $i Septemtrionalis; alia, $i Meridionalis: hic enim Acce$$us auget in littoribus Me- ridianis; ibi in Septemtrionalibus. Plinius eodem capite: _Plane eadem Aquilonia &_ _à terris longius recedente mitìores, quam_ _quum in Au$tros digre$$a propiore ni$u_ _vim $uam exercet._ Effectus hujus Æ$tus alios noyimus & experimur commodos, [0502]DISSERTATIO alios incommodos. Illos quidem, quod Aquas purget, ne$tantes & quietæ (docet hoc experientia_)_ $itu & putrefactione corrumpantur: quod idem promo- veat Navigantes; Nam, ut inquit Ve- getius lib. IV. de re militari, cap. XLII, _hœc reciprocantis meatus ambiguit as Cur-_ _$um Navium $ecunda adjuvat, retardat_ _adver$a._ Hos autem, Inundationum & Perruptionum violentia. Nam tanta $æ- pe vi terris immittitur Oceanus; ut etiam va$ta Humina retroagat, mergens abluen$- que $pacio$os campos. Scribit hoc Pom- ponius Mela; clamantque tot multorum $eculorum calamitates. Perruptiones te- $tantur In$ulæ numero$æ, quæ Continen- ti quondam adhæ$erunt: Sicilia Italiæ, Cyprus Syriæ, Eubœa Bœotiæ, Taproba- na Indiæ, aliæ aliis, ut videre e$t apud Strabonem lib. I. Georg. Ovidium XV. Metamorph. Senecam lib. VI, & Plinium lib. II, cap. XXCIIX. adeo ut nonnullis Mare videatur in eo totum e$$e, quo ter- ras ab$orbeat, & omnia pontum faciat. Sed terminum illi po$uit magnus & po- tens Deus, qui apud lirmeiam cap. v: _Me ergo non timebitis_, ait; & _à facie mea_ _non dolebitis? Qui po$ui Arenam termi-_ _num Mari, prœceptum $empiternum quod_ _non prœteribit_: _& commovebuntur & non_ _poterunt_: _& intume$cent fluctus ejus, &_ [0503]DE MARIBVS. _non tran$ibunt illud._ Hic enim, ut in- quit Hiob, cap. XII, _Si continuerit Aquas,_ _omnia $iccabuntur: & $i emi$erit eas, $ub-_ _vertent Terram._ Hæc de Æ$tu; $uper quo etiam con$ulenda Po$$idonii Di$putatio: ab iis quæ nobis hodie nota, non abhor- rens, apud Strabonem lib. III. extremo.

Mare porro _Salum_ dicitur, vel ὰπὸ ουΤ οαλοιεοβ, ut quidam volunt, quod flu- ctuet; vel ab Sal$edine, quam $unt qui in ip$a creatione datam Mari notant. Anaxi- mander cen$uit Mare $al$um e$$e, quod ad ip$um flumina $al$a magno numero con- fluant, Anaxagoras & Plato, propter ve- nas Terræ $al$as: Platonici, ob nonnullas Terræ partes, in imo Maris $al$as. Ari$to- teli lib. II. Meteor. vi$um hoc fieri, pro- pter Sicci terre$tris u$ti permi$tionem cum ejus aquo$o humido. Anaximenes & Diogenes Solis Stellarumque actioni Sal$edinem attribuerunt: dixerunt enim Mare initio dulce fui$$e, po$tea actione Stellarum $al$um eva$i$$e. Plerique Philo- $ophi Sal$edinem putant ab Exhalationi- bus, quas virtute Solis & Stellarum ex Mari $ur$um evectas, decidentes rur$um ejus aquis deinde permi$ceri volunt. Vi- dendus omnino Averroes in Paraphr.

Quod autem Mare non augeat, quum tot flumina, tot in $e recipiat fontes, vari\,e $unt apud I$idorum lib. XIII, cap. XIV. & [0504]DISSERTATIO alios cau$$æ. Primo enim adcurrentes undas ejus va$titas non $entit; Secundo amarior ejus aqua dulces, quæ adfluunt, con$umit: Tertio Nubes multum hinc Aquarum ad $e attrahunt: Quarto mari- nam Aquam partim auferunt Venti, par- tim Sol ex$iccat: Quinto denique Mare per occulta quædam Terræ foramina per- colatur, & ad caput amnium fontiumque revolutum recurrit.

Plinius lib. II. natur, hi$tor. c. XCIIX, omnia Maria purgari notat Plenilunic; quædam etiam $tato tempore; & circa Me$$anam & Mylas fimo $imilia ex$pui in littus purgamenta. Quur hoc? Nihil enim patiuntur fœdi, nihil inquinati; quid- quid violentia perit tempe$tatum, id om- ne ad littus explodunt. Re$picit eo Latinus $uo Panegyrico: _Noster Pirata quidqxid_ _undecumque convexerat, id nobis $ibique_ _periturum in illam $$ecus $ui Charybdim_ _congerebat. Charybdim loquor? quœ quum_ _plenœ navigia $orbuerit, dicitur tamen_ _cructare naufragia, & contortas fundo ra-_ _tes Taurominitanis littoribus exponere._ Certe Cadavera & alia quæque naufraga littoribus reddi, quotidie docemur, qui maris accolæ. Super$titio$ius hoc, quod Magi nefas crederent, ex$puere in Mare, eoque ad humanas nece$$itates uti. Plinius de Tyridate Mago, quem ad $e Nero ac- [0505]DE MARIBVS. civerat: _Magus ad eum Tyridates vene-_ _rat, Armeniacum de $e triumphum adfe-_ _rens, & ideo provinciis gravis navigare_ _noluerat_; _quoniam ex$puere in Maria,_ _alii$que mortalium neceβitatibus violare_ _naturam ip$am fas non putent._ Non igi- tur ob$curum, quam ob cau$$am mari- nas (Aquis omnibus tribuunt purgandi vim alii $criptores) undas u$urparit An- tiquitas in Purgationibus, ut videre e$t apud Catullum de aver$is ince$ti$que Gel- lii Veneribus, Senecam in Hippolyto, Apuleium lib. XI. Metamor. Lactantium lib. v. In$tit. Divinar. cap. xx. Et hinc, cum apud alios tum lulium Ob$equen- tem de Prodigiis, leguntur Hermaphro- diti Aru$picum præcepto in Mare depor- tari quomdam $oliti; quod nullis ni$i æquoris undis eju$modi Portentum lava- ri & expiari po$$e arbitrarentur. Quin Maris undas medendis morbis adhibitas innuit Diogenes Laërtjus, Euripidem $cri- bens cum Platone profectum in Ægy- ptum, ibique ægrotantem marina cura- tione ab Ægyptiis Sacerdotibus $anatum: unde po$tea tamquam accepti memor be- ne$icii, Mari hoc Encomium po$uit: θάλαοςα γλ\‘νξ@ πάνζα \‘τ ὰνιροί- πων γαγά. Docet apud Macrobium lib. VII. Saturn. cap. XII, Di$arius ab Avieno provocatus, [0506]DISSERTATIO Aquam marinam, quæ amaritudine $ui a$pera e$t, numquam gelu contrahi: He- rodotum Hi$toriarum $criptorem contra omnium fere, qui hæc quæ$iverunt, opi- nionem $crip$i$$e, mare Bo$phoricum, ea- rumque partium mare omne, quod Scy- thicum dicitur, gelu con$tringi & con$i- $tere: aliter enim e$$e, quam putatur. Nam non marinam aquam contrahi; $ed, quia plurimum in illis regionibus fluviorum e$t, qui in ip$a Maria $e exonerant, $uper- ficies Maris, cui dulces Aquæ innatant, congela$cere, &, incolumi Aqua marina, videri in Mari gelu, $ed de advenis undis coactum. Fidem deinde te$tatur Ponti, in quo $ru$ta quædam & pro$iciæ gelidæ feruntur, contractæ de fluvialium unda- rum multitudine. Sunt qui hanc Di$arii, marinam Aquam congelationis capacem negantis, di$putationem rapiunt in con- trover$iam, quod videant $equiora de Ponto $cripta ab Ovidio:

_Ip$e vides certe glacie concre$cere Pon-_ _tum,_

_Ip$e vides gelido $tantia vina gelu;_

_Ip$e vides onerata ferox ut ducat Iacis_ _Per medias I$tri plau$tra bubulcus_ _aquas._

In Ponti naturam, an hieme obduretur, curio$ius numquam inqui$ivi: alioqui vi- deri po$$et Ovidius talia de eo cecini$$e, [0507]DE MARIBVS. in littore, non in altum provectus; & ut Poëta homoque ex$ul, ut horribilis loci, in quem pul$us erat, delineatione mi$eri- cordiam moveret cum aliis, tum Augu$to principi. Certe vix e$$e, ut Maria (non lo- quor de Terræ vel infu$is vel adluentibus) glacie concre$cant; te$tamur qui adhabi- tamus: clamant & Argonautæ no$tri, qui nuperrime per fretum Vaigatium, cui Na$$ovium nomen indiderunt, Sinarum regna cogitantes, Septemtrionale Pelagus aliquoties, $emel etiam ad XXC, & quod excurrebat, Altitudinis gradum naviga- runt. Inciderunt quidem non raro, cum $ummo navium vitæque di$crimine, in multam glaciem, $ed terris adnavigantes, prope littora & portus; ut illa non tam videretur ex mari nata, marinæque plani- tus connata, quam ex littoribus vento- rum vehementia & undarum impetu in altum provoluta, & ex fru$tis pro$icii$- que in colliculos qua$i con$tipata. Hinc e$t, quod in $uis Diariis pa$$im notent; vento mutato, Mare nunc navigabile, nunc contra fui$$e: hinc quod ubique lit- torea commemorent ab glacie pericula: hinc denique quod nullo non loco lineam à prora navigantes demittere potuerint, ab$que ullo ob$taculo, ad explorandam Maris altitudinem: quod, $i Mare conge- latum fui$$et, facere nequii$$ent. Fru$tra [0508]DISSERTATIO igitur Mare illud Glaciale dicitur; & ob glaciem, qua concretum non recte per- hibetur, navigari po$$e negatur. Purum, etiam $ub polo, Mare, media hieme; tem- pore verno, navigabile; æ$tate glacierum $ragminibus, quæ vel terris calore Solis abrupta, vel ab fluminibus eructata, ob- $e$$um: præcipue ad littora & in fretis atque angu$tioribus locis. Hæc $i vete de Septemtrionali prædicentur mari; ubi, re- moti$$imo Sole, frigora nece$$ario maxi- mè penetrabilia: certe nõ injuria dici po$- $unt de reliquis, quæ propiora Soli; cujus calor juvare $olet Maris naturam, ne in glaciem Aquæ convertantur. Iam quod po$teriorum temporum Scriptores moni- mentis $uis con$ignent, Mare ad aliquot milliaria $ubinde congelatum fui$$e, arbi- tror ex auditu potius hoc illos tradere quam quod viderint, & ita $e res haberet: vel, $i quid tale fuerit, de adventitia glacie exaudiendum. Nam quod toties illi $uo tempore $cribant factum; mirum ne $e- mel quidem ævo no$tro contigi$$e.

Mari certum & con$tantem non e$$e Colorem, $ed pro Ventorum qualitate mutari, tradunt Phy$ici; nunc enim fla- vum e$$e, nunc atrum, nunc viridem. Vi- dendus I$idorus lib. XIII, cap. XIV.

Maria ver$us Au$trum e$$e profundio- ra, quam quæ ad Septemtrionem, ajunt [0509]DE MARIBVS. qui per utt aq; fecerunt huc illuc iter; quod non $olum de Oceano, $ed & de Mediter- raneis exaudiendum, patet inde, quod, Græcis $cribentibus, Pontus Ægæo, hoc Siculo, Siculum cedat Tyrrheno & Sar- doo; quæ, ut etiam notat Ari$totelesl. II. Meteor. omnium (mediterranea intelle- git, homo Græcus) profundi$$ima. Aby$- $um (quæ I$idoro lib. XIII. Originum, cap. xx. profunditas Aquarum impene- trabilis_)_ volunt nonnulli Mare Indicum, quod vere Au$trinum. Vbi vero men$us maris altitudinem Fabianus antiquus $criptor, ne$cio. Is enim apud Plinium lib. II. cap. CII, alti$$imum mare tradit e$$e XV. Stadiorum. Æquat ejus ratio mille nongentos $eptuaginta quinque pa$$us. Pa$$us mihi $pacium, quod utriu$que ma- nus exten$ione completur; pedes quinos continens; _Vadem_ idiomate no$tro. Hoc certum, Altitudinem Maris diver$am e$$e, quum tamen indi$creta dor$i ejus æqualitas, inquit I$idorus lib. XIII. C.XIV; unde Æquor appellatum ab æquitate, ut cen$et M. Tullius; vel quia æqualiter $ur- $um e$t, ut I$idorus. Nam quamvis Aquæ fluctuantes nonnumquam velut montes erigantur; tamen tempe$tatibus, quæ commoverant, $edatis po$iti$que ventis, rur$um adæquantur.

Maris navigantes experimur plerum- [0510]DISSERTATIO que Rabiem, nonnumquam Malaciam, $æpe Pellaciam. Rabiem quoties com- motum tempe$tatibus horre$cit, cœloque confunditur; flantibus di$corditer in per- niciem no$tram ventis, undi$que longo per multa volumina tractu æ$tuantibus. Maris crudelitas ab Homero delineatur, Ody$$. θ:

{οὐ} γ\‘ς'έγωγέ π φημὶ να νὼτε & υά'{λλ}ο ιαλάοςης

Ἄνδρα τε ουγχεῦ οω, εί {καὶ} Μάλα γαρτε &\‘ς είη.

Quem Poëtæ locum Livius Andronicus apud Fe$tum eleganter exprimit:

_Nam{que} ne tllũ peius macerat humanũ,_ _Quamde Mare $œvum. Vires quoi $unt_ _magnœ,_

_Topper confrigent importunœ undœ._

Tria Græci Mala agno$cebant, _Ignem,_ _Mare, Mulierem._ Indicat celebratum illis Trimetrum:

IIῦρ {kap;αὶ} ιάλαος α {kap;αὶ} γυνὴ, γαγὰ τρία. Hinc Medea, quum apud Senecam in co- gnomine $ibi Tragœdia, Act. II, gloriata e$$et, $celere Flammas à $e vinci & Mare; paullo po$t in eju$dem Choro cantatur _Majus Mari Malum._ Quin, docente Agellio lib. XV, cap. XXI, $eroci$$imos & immanes, alieno$que ab omni humani- tate, tamquam è mari genitos, _Neptuni_ _filios_ dixit Antiquitas. Audaces igitur [0511]DE MARIBVS. merito primi Nautæ; de quibus multa Oppianus Halieuticῶn 5, Propertius lib. III, Elegia de obitu Pœti, Seneca Me- dea, & alii. Sic Sophocles in Antiq. Act. II.

πλλὰ τὰ δνὰ, η{οὐ}δὲν άν-

θώιιου σουνότε&ν πέλου.

τυ\’νβτρ πολιυ\’ν πέ&μ

πόμτυν χδυε&ιω νότϖ

χωρεῖ ιιε βρνχί{ου}οι

πτερν {ὑ\’π} οιδμαοι, &c.

Malaciam ($ic enim voce Græca Latini Scriptores Maris Molliciem nominant, ut legere e$t apud Cæ$arem III. de bello Gal- lico, Senecam lib IX. Epi$tolar. alio$que) experimur, quoties ferocitate depo$ita tranquillum plane $e præbet, placatum & certum. Pellaciam denique, quoties nos ad navigandum $ua tranquillitate pelle- ctos fallit, erumpens in horrendas $ubito tempe$tates. Lucretius 1. II, de rer. natura:

Infidi Maris In$idias, Vire${que}, Delum{que} Vt vitare velint, neve ullo tempore cre- dant,

Subdola quum ridet placidi pellacia ponti.

Et lib. v.

Nec poterant quemquam placidi pella- cia ponti

Subdola pellicere in fraudem ridentibus undis.

[0512]DISSERTATIO

Verum e$$e Senecæ illud docet experien- tia: _Noli buic tranquillitati con$idere_; _momento Mare vortitur: eodem die, ubi_ _lu$erunt navigia, $orbentur._ Qui$quis na- vigat tantum di$tat à Morte, quanta Na- vis e$t cra$$itudo: ad quod Anachar$is apud Laërtium Apophthegma adludit lu- venalis in Satyris:

I nunc, & ventis animam committe, do- lato

Confi$us ligno, digitis à morte remotus

Quattuor, aut $eptem, $i $it latiβima rheda.

Oraculi in$tar mihi Carfilidis illud, in- terrogati, quid Mare, quid Nauta e$$et; eo nil infidelius, hunc fluctuum comitem pronunciavit.

Edit Mare murmur, no$tras quotidie percutiens aures; quod, ut veteres etiam (con$ulenda Ari$totelis Meteorologica) notatunt, ab Mugitu non ab$onum Tau- rino: unde Græci Neptunum _Mvn τὰγ_ _τρ_ T _α\’νeov_ vocarunt, Taurum illi im- molantes. Solent antiqui, no$que hodie, ex hoc Murmure, $i validius $uerit, Ven- tos augurari. Seneca in Agamemnone:

------tum Murmur grave, Majora minitans, collibus $ummis ca- dit,

Tractuque longo littus ac petræ gemunt: Agitata ventis unda venturis tumet:

[0513]DE MARIBVS.

Imitatus videtur M. Tullium, cujus, Ara- tum $uum vertentis, hæc leguntur lib. 1. de Divinatione:

Atque etiam ventos demonstrat $æpe futuros

Inflatum Mare: quum $ubito penitu$- que tume$cit,

Saxæque cana $alis niveo $pumata li- quore

Tristificas certant Neptuno reddere ve- ces;

Aut den$us $tridor quum cel$o è vertice montis

Ortus adauge$cit $copulorum $æpe re- pul$u.

E$t autem cau$$a Murmuris agitatio flu- ctuum, qui vel $e impellunt & protru- dunt, vel littoribus impinguntur; quorum decimes omnium cen$eri $olet Maximus; utroque cognomine in$ignis. _Maximus_ vocatur ab Cel$o IC. in 1. littus 96. D. de verbor. $ignif. re$tituendus Iavoleno, eo- dem tit. ad l. 112. μέγςον μύμα, Eclog. 11, ca. XCV. Plenius _Hibernus fluctus Maximus_ dicitur ab Iu$tiniano Imp. § 3. In$tit. de rer. divi$.ubi Theophilo χείμέ&ομ μέγ- ςομ χύμα. _Decimum_ appellant Ovidius lib. 1. Tu$tium, & X I. Metamorph. Valer. Flaccus lib. 11. Lucanus lib, v, Seneca in Agamemnone, Silius Italicus lib. XIIII. & alii. Latinis apud Fe$tum nominatur [0514]DISSERTATIO _Decumanus_, propter Denarii numeri per- fectionem. Græcis τριμν μία, notante He$ychio: qua voce u$os lego Platonem in Euthydemo, Euripidem in Agamem- none, Ari$tidem in Themi$tocle, Lucia- num εμ τες ρι έ τῶν έπι μι & σ {ωυ}όμ- των, & alios.

Maria quondam, ut indicant Plinius lib. 11. nat. hi$tor. cap. XLVII, & Vege- tius l. IIII. de re militar. cap. XXXIX, Clau- $a dicebantur ex die III. Eidus Novemb. u$que in diem VI. Eiduum Martiarum. Vult hoc & Theodoretus de Provid. Serm. I: ουπ υξ\’μ γδ χδμῶμ & λήνι&, καὶ υοδ έ αρ& νιιολάμπονι&, ήμίηα ιιλείυος ῖ άνςρώπωμ οί εὶ τιὼ ὲρ- γα σί αν πόνοι, ὸδοιποείαμ τε καὶ μ δη- μίαυ, ι\‘ς λπό λιμς\’μών άναγωγαύ, καὶ δάλατια έςορεΙμς\’νη, καὶ τς χδμεειμῶς ά πηλλαγμζ\’νη τδαχ\’μτηι&, & quæ $e- quuntur. Sic He$iodus έργ. καὶ ή μεο. ve- tat po$t Virgiliarum occa$um navigare. Cau$$am ad$cribit, quod eo tempore Ma- re, maxime in$idum, tempe$tatibus facile $oleat concitari:

E\’ν {εἴ} άν ΙΙλήίάδες &έν& όμ°ες- μονΩ είωμ&.

Φσι' γουσομ πίπιωσιν ίς ήε&ειδέα $πόνςαν,

Δή τότε πυνςαίωχ \’μνέμων άνέμεν βύυοσιμ άῆ,

[0515]DE MARIBVS.

Κμὶ τότε μηχέξ νῆας έχδν έπὶ όίμω- πι πώμιω,

Γι\~ε δ' έρζάξεαξ με μνημδύ&, ὲς σε κελσι ω,

Νῆα δι' έπ'ζάξεας μεμνημδώ& ώς σε κελσιι'ω,

ΙΙάνιο δεν ό φρ' ιχωσ' άνένων μέν& ύιδὸμ άέντωμ

Χεὶ μα&ν ὲξεδ\’νσας ιμα μὴ πύθη διὸς ομδρ&.

Clau$i Maris aliquoties mentio apud Ve- teres Scriptores, M. Tullium ad Q. Fra- term, Ca$$iodorum lib. XII. Variar. cap. XXXIV. & alios. Etlux hinc Horatio l. I. Carminum, Ode IV, Suetonio in Claudii principis vita cap. XVIII, & Imperatoris Con$titutioni, quæ e$t in l. civitas. C. de offic. Rector. provinc. Vt autem in$tan- te Clau$um, $ic exacta $olutaque hieme Apertum dicebatur Mare. Hieronymus in vita Paullæ ad Eu$tochium: _Tandem_- _que exacta hieme, aperto Mari, redeunti_- _bus ad Eccle$ias $uas Epi$copis, & ip$a vo_- _to cum eis ac de$iderio navigavit._ Primi- tiæque Navigationis Diis offerebantur. Apuleius lib. Mile$. XI, ex per$ona Dia- næ: _Diem, qui dies ex i$ta nocte na$cetur_, _æterna mihi nuncupavit Relligio: quo $e-_ _datis hibernis tempe$tatibus & benitis ma-_ _ris procello$is fluctibus, navigabili jam pe-_ _lago, rudem dedicantes carinam, primitiao_ [0516]DISSERTATIO _commeatus libant mei Sacerdotes_. Hodie nunquam clauduntur Maria; fervent non minus hieme, quam æ$tate. Audaces hic omnia perpeti Belgæ, & inter eos loci principis Batavi; quibus in hac difficul- tate nihil difficile, nihil $ere contra in$ida incertaque Maris arduum.

Po$$em hoc loco laudes celebrare Na- vigationum, cum Veterum, de quibus præclara multa notat Ari$tides in Oratio- ne I$thmica; tum Recentiorum, in qua- rum notitiam quotidie $tupentes & atto- ni@i manu qua$i periti$$imorum Navar- chorum deducimur; ni$i ad præcipuum mihi in$titutum, Orbis Tertarum deli- neationem, $erio $æpe me vocaret oratio. Hoc $ane monitione cen$ui non indi- gnum, Majorum non minorem hic in- du$triam fui$$e, quam qui ævum hodie agitant. Pri$cos enim illos quæ$ii$$e et- iam & adii$$e per Maria Terras remo- ti$$imas, docet Sacra Scriptura, comme- morans Navigationes in Indiam non $o- lum Arabum, ut videre e$t in Hijobi hi- $toria; $ed & Regum cum Iehudæ, tum I$raëlis; Schelomonis, Ieho$chaphati, Ochoziæ & aliorum; eorundem etiam non ob$cure (quod nonnulli volunt non po$tremæ cla$$is Interpretes) expeditio- nes in eam Orbis partem, quæ Regum Ca$tiliæ bene$icio $uperioribus annis rur. [0517]DE MARIBVS. $um inventa, innuens; quum lib. II. Pa- ralip. cap. III, 7. mentionem faciat _au_- _ri Parvaim_. $ic enim ibi de Schelomonet _Et texit domum lapide precio$o ad gloriam_ _& aurum, aurum Parvaim,_ גיוופ בחױ: & non $emel _Ophirani_; quod idem puta- tur cum Peruviano, non inamœna, ut cen$ent, neque ingrata litterarum meta- the$i. Hijob cap. XXVIII, 16, _non asti_- _mabitur cum auro Ophir (ריפרא)_ _cum_ _Onyche precio$o & Sapphire_. Ie$ahiah. cap. decimotertio, ver$. $ecundo. _Precio_- _$um faciã hominem præ Obrizo, & homi-_ _nem pra ma$$a auri Ophir,_ ריפוא םחבם. Te$tatur & Antiquorum hac in re dili- gentiam Strabo, notans lib. I. Homeri etiam ætate (floruit autem ille Regum Albanorum temporibus, Silvii, ut vult Ca$$iodorus; Agrippæ, ut alii) naviga- tum in Indiam. Ad propiora nobis ve- niamus. Scribit Plinius lib. II. natur. hi$tor. cap. LXVII, $uo temporetotum Occidentem ab Gadibus Columni$que Herculis, Galliarum circuitu, naviga- tum: Septemtrionalem autem Oceanum majori ex parte au$piciis Augu$ti u$que ad Cimbrorum promontorium; inde ad Scythicam plagam immen$um Mare fui$$e cum pro$pectum, tum fama cogni- tum: ab Ortu ex Indico Mati partem to- tam in Ca$pium vergentem Macedonum [0518]DISSERTATIO armis innotui$$e, Seleuco & Antiocho regnantibus, circa Ca$pium quoque mul- ta Oceani littora $ui$$e explorata: & $ic totum $ere Septemtrionem hinc illinc ver$us Occa$um & Ortum eremigatum. Addit porro, alio latere Gadium ab eo- dem Occidente magnam meridiani $inus portionem, ambitu Mauritaniæ, $uo tem- pore navigati $olere: majorem quidem ejus, & Orientis, partem victoriis Ale- xandri Magni fui$$e lu$tratam u$que in Arabicum $inum; Hannonem Carthagi- nien$em circumvectum à Gadibus ad $i- nem Arabiæ: contra Eudoxum Cyzice- num (de quo etiam Strabo lib. II.) te$te Cornelio Nepote, quum Lathyrum re- gem $ugeret, Arabico $inu egre$$um Ga- des u$que fui$$e perductum; Cælium quo- que Antipatrum $cribere, vidi$$e $e, qui cum mercibus iter feci$$et maritimum ex Hi$pania in Æthiopiam: eumdem Nepo- tem tradere, Q. Metello Celeri, Galliæ Procon$uli, Indos ab Suevorum Rege dono datos, qui ex patria commercii cau$$a navigantes tempe$tatibus in Ger- maniam, nece$$ario per Oceanum Orien- tal\~e & Septentrionalem, $uerant abrepti.

Hodie in omnes $ere terrarum oras, & omni tempore, velis venti$que $erimur: nihil tempe$tatum horretut, ne quid re- linquatur intactum. Quum in Indiam ex [0519]DE MARIBVS. Europa Navigatio mox po$t Alexandri Magni tempora increbui$$et per Ægy- ptum, Strabone & Hierony mo notanti- bus; eaque aliquamdiu intermi$$a tan. dem, pace Terrarum orbi ab Augu$to ptincipe parta, fui$$et repetita; ut non ob- $cure, quæ jam $crip$i, docent; Veneti, qui primi palmam Europæis, longa hæc $tadia decurrentibus, eripuerunt, paullo $upra no$tram ætatem mare Hadriaticum ingre$$i, devectique per Mediterraneum Alexandtiam u$que, & hinc aliquantum terræ $pacium emen$i, per $inum Arabi- cum ad Indorum populos profici$ci cœ- perunt: hodie, quum via, quam dixi, ab Sultano Ægyptio alii$que infe$tior depre- hendatur, Antiochiam (quam, Syriæ quondam metropolin, _Aloppo_ vulgus nunc nominat) portati, tendunt per ter- re$tre CCCCI. milliarium iter Babylonem, A$$yriæ urbem; hinc milliar. CCCCXXX. Bal$aram: inde milliar. CC. Armuzam, quod, _Ormus_ hodie, nobili$$imum Per- $iæ emporium: ubi, con$cen$is navibus, per $inum Per$icum porro in qua$vis In- diæ regiones vehuntur. Quod iter mari- timo Lu$itanorum, de quo dicam, non $olum brevioris compendii, ut res ip$a & milliarium docent computatio; delecta- bilius etiam, occurrentibus pa$$im in$ini- tis antiquarum urbium, veterumque, & [0520]DISSERTATIO quæ pri$cis hi$toriis $cripti$que nobilira- ta, locorum monimentis, præter novos indies populos, novo$que populorum ri- tus; verum etiam commodius, offerente $e quotidie recenti cibo potuque; tutius autem, ne cane quidem, ut $ic dicam, ad- latrante: quum contra maritimum, cujus memini, quod $lexuo$ius, terre$tri Vene- torum triplo $it majus; tædio$ius vero, cum quod nihil ni$i cœlum $alumque in oculos incurrant, tum quod continuo $it depugnandum cum tempe$tatibus, quæ improvi$æ & inopinatæ non raro $olent imparatos opprimere; quodque fames plurimum levanda pane mucido, ciboque nonnumquam viliore, $itis vero $edanda potu aquæ $œtido vermibu$que infecto coque modice admodum adfu$o.

Lu$itani, primos ad procul $itas natio- nes mon$trante $uis regia prole gradus, aliud in Indiam, & ad regna Sinarum iter non in$eliciter $unt moliti; circumnavi- gata, commemorando $eculis omnibus au$u, tota A$rica, lu$trati$que quæ Æqua- tori Tropici$que $ubjectæ, terrarum oris. Hos $ucce$$u temporis $equuti $unt An- gli, aliique populi: & anno CIO IC XCV, Octobri men$e, in$tructa Mercatorum quorundam au$piciis quatuor navium cla$$e, Batavi: qui Iavam in$ulam circum. vecti, potius quid gerendum ibi, quam [0521]DE MARIBVS. quid ge$tum rever$i docuerunt: armis, quibus gens illa nimium ad$uevit, quam mercibus, expediundis promtiores.

Ver$us Occidentem primus va$tum hoc pelagus ingredi fuit au$us Chri$to- phorus Columbus Genuen$is; qui, oblata variis Principibus ad novas quærendum terras opera, $ed à pleri$que, qui rem ni- mis difficilem & nullius $ructus arbitra- bantur, rejecta; pro$ectus tandem in Ca- $tiliam, Ferdinandi & I$abellæ mandatu, accepta paucarum navium cla$$e, anno clo CCCC XCII. In$ulas in Sinu America- no po$itas, Cubam, Hi$paniolam, alia$que invenit. Ianua $ic pate$acta, $u$cepit hoc iter Americus Ve$pucius Florentinus anno CIO CCCC XCVII, tanta cum laude, ut etiam terræ noviter repertæ $uum impo- $uerit nomen. Hinc quum inter Lu$itanos ver$us Orientem, Ca$tellanos autem in Occidentem, pomœria $uorum Principũ promovere pro virili adnitentes, di$$i- dium e$$et ortum; ne alteri alteris e$$ent impedimento, novus ille orbis, auctori- tate Alexandri VI. Ponti$icis & aliorum, in duas partes e$t di$tributus: $criptis le- gibus & conditionibus; ut quidquid in$ti- tuta ab Atlantici maris in$ulis, qu\,e He$pe- rides $olent dici, navigatione Orient\~e ver- $us reperiretur, Lu$itanorũ e$$et; quicquid ad Occidentem, Ca$tellanis cederet: $ic [0522]DISSERTATIO horum beneficio pernotuit America; il- lorum, Orientis pleraque & Moluccæ In- $ulæ, ita lucri $tudio lap$u temporis ex- currentium, ut dicerentur etiam perrum- pere in adjudicatam Ca$tellanis portio- nem: quæ controver$ia decidi non potuit, ni$i Ferdinando Magellano qua$i judice. Hic enim Lu$itanus, odio in Emanuelem $uum Principem, ob non bene pen$atam, quam illi navarat & effecerat, operam, ex- $timulatus, docens Moluccas ex $acta di$- tributione pertinere ad Ca$tellanos, anno CIO IO XIX, au$piciis Caroli V. ad quæ- rendum dimi$$us alia via in$ulas, quas dixi, ita cur$um $uum temperavit; ut ex Hi$pania in Au$traliora cœli $pacia ad gradum latitudinis LII. delatus, inde con- ver$a ad Occidentem Solem cla$$e, primus fretum, quod, nomen à primo lu$tratore nactum, inter Americam & immen$a, quæ nondum explorata navigantibus, lit- tora, tramen$us, va$ti$$imo denique ma- ris tractu $uperato, in con$pectu $ere Mo- luccarum prœlio contra Barbaros cæ$us, $ociis $uis præter A$iæ Africæque littora in patriam revectis, admirandique, & ab nemine mortalium tentati facinoris nun- ciis, occa$ionem dederit gloriandi terræ globum ab $e circinatum: quam po$t illos laudem proximis annis con$equuti Fran- ci$cus Dracus, & Thomas Candi$chius, [0523]DE MARIBVS. Angli, & venantur hodie B tavorum nonnulli, velit DEVS, ut eventu $ecundo.

Sic in omnium oculis & mente $em- per obver$abatur Oriens, & in eo Moluc- cæ: ideoque quum ob$e$$a e$$ent illuc lti- nera hinc ab Lu$itanis, inde à Ca$tellanis; aliis inveniendis operam varii dederunt. Ca$parus Corte$ius ver$us Septemtrio- nem anno CIO IO. pro Freto quod quæ- rebat, fluvium invenit, ad LX. altitudinis gradum; & domum rever$us, quum anno $equente, pro$perioris $ucce$$us $pe, pro- $ectus eodem e$$et, periit: cujus fatum $e- quutus non multo po$t Michael Corte- $ius, ejus frater. Seba$tianus Gabottus Venetus, au$piciis Henrici VII. Angliæ regis, anno CIO IO VII, iter ad Moluc- cæos & Sinas quæ$iuit per Septemtrio- nem: $ed detecto Bacalaorum tractu, æquorque permen$us u$que ad LXVII. altitudinis gradum, in Angliam reverti $uit coactus ab adventitia glacie, quæ in angu$tioribus locis marinis ibi aquis in- natabat. Ioannes Vera$anus anno CIO- IO XXIV, nomine Franci$ci Galliarum re- gis, idem animo vor$ans, ad caput Bri- tannorum terram cum $uis ingre$$us in eibum Barbaris e$t conver$us. Ibidem fru$tra fuit anno CIO IO XXV. Seba$tianus Gomezius Hi$panus; qui, parum repor- tans gloriæ, Barbaros aliquot inde $ecum [0524]DISSERTATIO abduxit. Succe$$erunt illis Angli: & in- ter eos primus Hugo Willougbæus, vit Eque$tris ordinis; qui, anno CIO IO LIII. repertis aliquot ad gradum LXXII. terris, frigore alii$que incommodis cum $uis pe- riit. Eandem per$equens viam triennio po$t Stephanus Berrovæus Anglus, In$u- las aperuit Galgojeviam, Novam Zem- blam, alia$que, depugnare coactus cum frigore, glacie, tempe$tatibus, alii$que ca- lamitatum procellis. Hos eju$dem gentis $equuti Martinus Forbisherius, Arcturus Pettæus, Carolus Iackmanus, & Ioan- nes Davi$ius: quorum primus, quum anno CIO IO LXXVI. ob glaciem parum præ$titi$$et, $equenti Fretum invenit ad gradum LXI, quod an pervium, pernovi$$e nequivit; medii vero idem ad Orientem iter anno CIO IO XXC. moliti Novæ Zem- blæ littora $ecerunt, quam ante id tempus fuerant, notiora; po$tremus denique anno CIO IO XXCV, & $equente, pate$ecit bo- realiora Americæ, & oras Gronlandiæ: omnes, pleniore quæ$itorum cognitione negata, ab glacie frigoribu$que ad $edes $uas repul$i. Ordo tandem in Borealis Neptuni genium inquirundi venit ad Ba- tavos & Zelandos; qui anno CIO IO XCIV. au$piciis Ordinum Fœderatarum Provin- ciarum & Illu$tri$$imi Comitis Mauricii, Maris Præfecti, Septemtrionale hoc iter [0525]DE MARIBVS. ver$us Scytharum Sinarumque regna men$e Iunio Penteco$tes die $u$ceperunt. Quum ad Novam Zemblam (quæ Bor- rovæi, Pettæi & Iackmani periculis jam, non plene tamen, innotuerat) junctim $e- cundo $atis $latu perveni$$ent; naves Am- $teldamen$es, quarum cura Gulielmo Ba- rend$onio mandata erat, ver$us Polum a$tendentes, In$ulæ, quam dixi, littora ad LXXVI. u$que gradum penitius, & quam umquam antea diligentius explorarunt; reliquæ Enckhu$ana una, altera Zelanda, quibus præerat Ioannes Hugonis F. Lin- $chotanus, qui $eptennium jam apud In- dos fuerat moratus, Fretum Vaigatium pernavigantes, in altum latumque pela- gus $unt delatæ, ad con$inia u$que Obi, nobili$$imi Tartariæ fluvii, &, ut nonnul- lorum erat conjectura, ad Promontorium fere Tabinum: $ed quum harum Argo- nautæ $ufficere putarent Oceanum Tar- taricum $e $atis ad $uturam navigationem rimatos; illarum vero, ob$tante, quæ aquis circa littora innatabat, glacie, ulterius ire nequirent; tertio men$e rever$i $unt in- columes. Anno deinde $equenti $eptem in eundem $inem adornatæ fuerunt na- ves, quinque in Hollandia, duæ in Zelan- dia: quarum vectores eorundem, quos an- te dixi, qu$piciis, ductu vero variorum, in- ter quos primi loci Gulielmus, cujus jam [0526]DISSERTATIO memini, $ublatis XIV. Kalendas Quincti- lis anchoris, quum iterum pro$pero cur$u Angu$tias Vaigatias $upera$$ent, ab Ru$- $is, quorum nonnullis omnia ibi cognita erant, vi$a & $ulcata, didicerunt, inter alia, Fretum certo anni tempore ab Navi- gantibus tran$iri po$$e; quintidui ab eo itinere ver$us Boream Promontorium e$$e; quod tran$gre$$is occurrere, incli- nans ad Eurum, ingens & $pacio$um Ma- re. Sed quum alius alii mentis incerta, quæ ulterius in Ortum, Oceani Tartarici avor$arentur, Hollandiã repetentes Mo- $am quarto men$e, favente DEO, $unt in- gre$$i. Anno denique CIO IO XCVI. iterum cum duabus navibus, Mercatorum adpa- ratu, eamdem nonnulli tentantes viam, quum, itinere III. Nonas Maji in$tituto, ev ecti e$$ent ad gradum LXXX, minut. XI. in littora inciderunt (In$ulæ dicam, an Continentis?) va$ta & ampla, quæ Gron- landiæ putabantur ob viriditatem. Nam licet terra ibi, quocunque tandem nomi- ne cen$enda, Polo vicinior, & eam ob cau$$am, ut vulgo per$ua$um hactenus, frigidior; gramen nihilominus herba$que deprehen$a fuit producere voluntarias: & pa$cere cervos, aliaque id genus animan- tia, herbis ve$centia: quum è diver$o in Nova Zembla, gradu LXXV I. & ab Ar- ctico ver$us Aequinoctialem Soli$q; viam [0527]DE MARIBVS. remotius, omnia areant; campis pa$$im canentibus, ur$is, vulpibus, alii$que car- nivoris be$tiis omnia ibi in$e$tantibus. Quinquage$imo $exto, po$tquam $olve- rant, die, revecti ad LXXV. gradum, com- munibus $u$$ragiis di$iuncti; uni quidem ver$us Septemtrionem ad LXXX. gradum rever$i, ob continuas tempe$tates Colam (Lapporum e$t oppidum) $alva navi re- mearunt; alteri vero po$t in $initas cala- mitates & inextricabiles fere periculorum ab $eris, $rigore, fameque ca$us, quum in Nova Zembla gradu altitudinis LXXVI. ex $tructo, ut poterant, tugurio, noveni aut circiter men$es hæ$i$$ent, relicta inter glaciales Oceani montes Navi, Navar- choque Gulielmo Barend$onio ibi defun- cto, cũ duobus lenunculis emen$i æquor quadringentorum milliarium, Colam multis difficultatibus conflictati ad Navi- gationis venerunt $ocios; cum quibus in communem navem recepti, in Hollan- diam anno CIO IO XCVII. Novembris initio revenerunt; quum nomina variis Portubus In$uli$que, de quibus $uo loco, in $ingularum expeditionum memoriam reliqui$$ent.

Ad quid hæc omnia? ut doceam, nihil non, ut olim, $ic etiam hodie vel naviga- ri, vel po$$e $altem. Nihil dicam de Na- vigationibus Europæorum Mediterra- [0528]DISSERTATIO neis. Ludus e$t hodie ire in A$iam, in A$ricam, alio. Ad He$peιidum In$ulas delati, Orientem (nam in Occidentem, ad Americanos, veli$icari, tutius exi$tima- tur) petimus; nunc Eurum ver$us, Caput Bonæ Spei prætervecti; nunc Fretum Ma- gellanicum, obver$is ad A$ricum proris, tran$vecti. Quum autem immen$ius, $lexuo$ius, mercibu$que inimicius vide- retur hoc iter; emendicatus varie ad Orientales divitias aditus ab a$pero duro- que Septemtrione. An quid eo naviganti- bus ver$us Corum pateat itineris, an quod ibi $retum, adhuc ignoratur: Nihil enim ab Corte$io, Gabotto, Vera$ano, Gome- zio, Willougbæo, Forbisherio, Davi$io, alii$que certi. Ver$us Boream patere per Angu$tias Vaigatias, vel potius $upra $um- ma Novæ Zemblæ littora indubitatum. Alterutra $ane nece$$e e$t via delatos $ui$$e tempe$tatibus in Germaniam In- dos, anno ab V. C. IOC. XCI, quos ab Suevorum rege dono datos Q. Cæcilio Metello, Galliæ Procon$uli, notat Pli- nius. Angu$tias enim illas non $emper ab glacie ob$e$$as e$$e & obturatas iterata navigatione no$trates didicerunt; cum ip$i, Augu$to men$e pror$um vor$umque tranantes, tum ex annuis inter Ru$$os Tartaro$que, illarum bene$icio utentes, commerciis. Sed tuti$$imum, pleniore [0529]DE MARIEVS. altioreque mari decurrere, & Septemtrio- naliora Novæ Zemblæ littora circumna- vigare ad LXXXII. aut circiter, altitudinis gradum. Di$$icile hoc? tentetur modo. Non ob$tabunt Tenebræ; nam ut noctes ibi longæ, $ic longi etiam, & ex multis compacti diebus dies: non Glacies, quæ in alto & va$to mari rarior, & pror$us ex proximis littoribus adventitia: non Fri- gus, quod eo loci deprehen$um mitius, quam gradu LXXVI, & circiter; intendi $uetum & augeri non ob Poli vicinita- tem, $ed nunc in his nunc illis locis ob glaciei, terris vel adhærentis vel ab$ci$$æ & cum marinis aquis mi$tæ, copiam: non Vada, non Syrtes; omnia enim alta & pro$unda docuerunt promi$$æ pa$$im ab Navarchis no$tris ad $undum lineæ: non Venti, qui, ut alibi, $ic iis in locis nunc adver$i nunc ferentes; ni$i quod, quam alibi, vehementiores; Sol enim in- de remotior vapores non facile con$u- mit, $ed magis eos elevans ventis præbet alimenta: non denique mole$tiam conci- liabit iter longum; quum enim $ub Ae- quinoctiali Longitudinis gradui tribuan- tur XV. milliaria, & progrediundo vel Me- ridiem vel Septemtrionem ver$us $emper minus, adeo ut loco, quem dixi, in gradũ tantum tria computentur; quum item Promontorium Tabinum $it ex Veterum [0530]DISSERTATIO mente gradu Longitudinis CLXXII; $e- quitur paullo minus ducentis e$$e ab No- va Zembla u$que ad Promontorium, cu- jus facta mihi mentio, milliaribus; quæ ferente vento con$ici po$$ent paucorum dierum $pacio; accedente Ru$$orum rela- tione, qui quintiduanum iter ad$erunt ab Freto Na$$ovio vel Vaigatio u$q; ad Pro- montorium quoddam, quod non nomi- nant, Tabinum proculdubio; & inde om- nia vergere in Meridiem. Sed hæc $u$$i- ciant; & putidi $it ingenii, cui æmulatio- ne dignus cen$eri $olet in $ubeundis Na- vigationum periculis Aglas Areas; quem, ut legitur apud veterem Iuvenalis Com- mentatorem ad Satyram XIV, Apollinis, quum rogaretur quis fidem veræ Felicita- tis imple$$et, Oraculum declaravit Felici$- $imum; ut qui numquam patrium agel- lum exce$$erat. Ita tamen huic $tudio in- dulgendum; ne cau$$a Navigationis ιιρο κοςαρκςική videatur e$$e Auri $acra fi- mes; neve verum $it, quod ait Plinius lib. XXII. natur, hi$tor. _Mare navigare coegit_ _Avaritia;_ & Sophoclis illud in Scyriis;

Oi πονςοα\’νταλ τώμ ταλαι πωςωμ β{ρθ} τών

Οῖςο\’ν τε δαιμωμ, ο\’ντε πς τεῶν νέμωμ, ΙΙλούτου πο{εἴ} ὰν νεί μξαμ άςιαμ χαριμ,

[0531]DE MARIBVS.

Αεπιῆς έπι\’ρ\’ροπ\~ποτν έμπολας‵ μα- ποα‵ς

Α'εὶ παοα\’ρ\‘ρίπιοντες οὶ πολ\’νφγοροι.

Η'ς ὼς άν π‶ πέρδανον, π‶ διώλεςαπ.

Nec non Alexidis in Commorientibus:

Ο‶ςις Διαωλεῖ ιυλαοςοπ, π‶ με- λανχολᾶ,

Η‶ πιωχός έςιν, π‶ γαναιᾶ. τ\’βταν τςιῶν

Ε‵νὸς τ‵ Δ‵ποτνχεῖν τβ‵λάχιςον β‵χ‶ενι. Alioquin, ut elegantur Euripides in Phi- loctete;

Mαπάε. & ο‶ςις οτ‵τνχῶν ο‵ιπγς μένδ,

E'v γν Ν\~π δ‵ ὸ φόει&, π‵ ο‶ πάλιν ναν- τὶλλεζ.

Porro Navigationes quale$cunq; con- ficimus beneficio Navium; quarum, ut Veteres eas habuerunt, appellationes ex- $tant cum apudNonium, Fe$tum & alios, tum apud Agellium lib. x. noct. Attic. capit. XXV. Plene autem de iis Lazarus Bay$ius Iuri$con$ultus libro de re Navali, & Lilius Gregorius Gyraldus de Navigiis; qui multa lectu digni$$ima de hac materia collegerunt. Navium partes (præter quæ ornant, ut Acroteria, Tutela, Aplu$tria, & id genus alia) $unt vel Principales, puta ex quibus confiunt, ut Carina, Prora, Puppis, Tabulata, & $imiles; vel Adjuvan- tes, in quîs primum ducunt agmen Ma- [0532]DISSERTATIO lus, Antenna, Vela, quæ vere _Navium_ _alæ, linum_ ut elegantur Ca$$iodorus libro v. Variarum, _volatile, quidam $piritus_ _currentium carinarum, prænuncia mer-_ _cium, auxilia quieta Nautarum, quorum_ _beneficio con$iciunt ocio$i, quod à celerrimis_ _avibus vix probatur impleri._ Velorum tria genera facit Pollux, & ex eo I$idorus, _Acation, Epidromon, Dolona._

Ne vero Vela vento gravida & turgen- tia Naves quovis pro libitu qua$i abri- piant, opus fuit Clavo; cujus in alto pela- go Magi$tra & fidelis Monitrix, _Acus_ _marina_, punctorum altero Magnete (qui & Ειδπεῖπς & π‵οάχλδ & λίθ&, ut notat Plinius lib. hi$t. XXXVI. cap. XVI.) temperata; & Pyxide (ne ab aëre, vento, aliove incommodo, præ$ertim autem allio, cum quo $umma illi di$cordia, in$e- $tetur) ad æquilibrium libere impo$ita. Inventor ejus avorum no$trorum me- moria Flavius Melfius Neapolitanus; vir $ane vel ob hoc unum bene$icium omni immortalitate digni$$imns. Temperatur autem alterum Acus Punctum Magnete in eum finem, ut veram poli Arctici $ta- tionem, tamquam indice, perpetuo mon- $tret. Sic enim adfrictum $equace quadam virtute $emper eo $e convertit; quocum- que loco; die noctuque; cœlo & $ereno & turbido; $ive Stellæ appareant, $eu minus. [0533]DE MARIBVS. Qua vero fiat hoc ratione, ingenio hu- mano cen$etur ob$curum. Nam Magne- ticos $ub Arctico polo montes imaginen- tur, & attractionem inde $ieri conten- dant, quibus cerebrum alibi, quam in ca- pite. Si Acus hoc modo temperata partes. orbis Magnete abundantes naturaliter re- $piceret; potius apud nos in oppo$itam Arctico plagam $e converteret; quum Magnetis copia major in Hi$pania & Ilua vicina Cor$icæ In$ula, quam in Septem- trionalibus locis; quumque præ$tanti$$i- mus & efficaci$$imæ potentiæ Magnes reperiatur in Æthiopia maxime com- mendari $olitus, qui ad cœruleum colo- rem inclinat, qualis ibi in Zimiri areno$a regione; legendi Dio$corides lib. v. & Plinius, loco quem indicavi. A‵‵ρο\’πτω tri- buendum hoc ι‵διότνπ, & $ecret{ae} cuidam θνμπαθεὶα: quæ Magneti cum plaga Septemtrionali & Polo Arctico. Pachy- merius ο‵π ωεολενμιὶοις είς φιλοςο- φίαν: πῶς inquit, ονμπανεῖ ($ic enim emendandum ibi, expuncta contrariæ no- tionis voce) μαννῖπς τω τ Ε‵λίππς α‵ςρω. Punctum igitur Acus Marinæ, Ma- gnete tactum, ver$us Polum trahitur. Quid autem $it, quod Magnes (cui hanc ob cau$- $am natura $en$um manu$q; qua$i videtur dedi$$e) ferrum, cujus alioquin indomita fere & pugnax natura, trahat; quique [0534]DISSERTATIO propius admotum hoc ab illo continea- tur, & quodam velut complexu cohæ- reat; $erram inter $e reciprocrant Philo- $ophi. Anaxagoras Magnetem facit ani- matum; Ari$toteles ωὶ ψνχῆς α, <153> λο, ait, ψνχί ἓχ?ν, ӧν <153> οίὸη &ν χιν{εῖ}; Galenus ωεὶ ςοlot;χ. β, φυςιχὴν δ\’νναςτν ὲλπλπλι hic agno$cit; Clemens Alexandrinus fieri hoc cen$et, υτὰ ουν- τ\‘νδαν; Gregorius, α4;ρ4;\‘ρ\’ντ τ\~ν φύςηως βια; Cecropis ab$olute dicit, ττὶ υα- {γν}ῖπν ἐρᾶν ουτ οδπςου, Epicurus $uis Ato- mis, velut uncis hoc ad$cribit; alii Philo- $ophi, λπο\‘ρ\‘ροίαις πνοτματδηςι: quæ omnia latius apud Plutarchum: Sunt &, inter quos Lucretius lib. VI, qui Magne- tem ferrum appetere volunt, tamquam cibum, quo vitam $u$tentet & vires reno- vet; eoque modo lapides omnes vivere. quas opiniones refutare nõ hujus e$t loci.

Vt hi$toriam Maris ab$olvam; Arenæ, qu{ae} illi congenita, numerus in$initus, non re ip$a, $ed no$tra ignoratione. Quis enim numerabit, licet in $e finitam numeroque circum$criptam ? ut vere Archimedes in P$ammit. Saniores Philo$ophi, ne ab$o- luta quidem Dei potentia infinitam quan- titatem, $ive continuam, $ive di$cretam, dari po$$e cen$ent. Addo hic obiter Vir- gilium lib. X. Æneid. ex interpretatione Servii, _Dor$um_ appellare duriorem Are- [0535]DE MARIBVS. nam, quæ reciproco fluctuum meatu- den$ata, & in$tar $axi durata: idque ab Nautis vulgo _Pulvinum_ vocari: No$tri _Zee banck_ nominant, & triplicem illi $ta- tuunt ordinem.

Iam vero Arenaceæ, quas in Littoribus pa$$im contra Maris furias & Vndarum excur$iones, e$t videre, moles; an ab hu- mana $int arte & indu$tria, an vero à Na- tura; quæ$tionis e$t. Prior mens non pau- cis, ii$que in rerum antiquatum cognitio- ne ver$ati$$imis: qui $uccrevi$$e Majorum ævo illam Arenarum vim $atione caricis volunt; non $ine monitore Deo. Placet mihi magis po$terior $ententia. Non enim video, quorum arte Montes tales $urrexe- rint contra Maris impetum in Littoribus, quæ nulla noverunt hominum commer- cia, quibu$que nulla caricis $atio: e$$e au- tem ibi, docent nos variorum Navigatio- nes: non item video, quur, cum apud nos tum alios populos, huju$modi longi mul- tiplice$que Montium arenaceorum ordi- nes, ubi exiguum; nulli interim, ubi peri- culum hodie maximum. Itane præ$tan- ti$$ima moles has moliendi $eientia nobis periit, ut jam immani$$imis $umtibus ag- geres terreos, palis valide inter $e confi- bulatis firmatos, $axi$que & alia materie $aburratos, cogamur objicere Maris furo- ribus ? eo$que corruptos, exe$os, hau$tos [0536]DISSERTATIO $æpe & ab$umtos, $ine intermi$$ione re- ficere & mille modis corroborare? præ- $ertim qua parte ad tria pa$$uum millia Charybdis Scyllæque in$tar nobis Canina Silva, vulgo _Thonts-bo$cb_: quem locum horri$onus murmurantis maris $remitus & tri$tes undarum $ragores perpetuis qua- $i latratibus longe lateque circum$onant; continuati$que nullo non tempore ad$ul- tibus tundunt, convellunt, di$$ipant: cum $ummo $æpe totius Regionis & Incola- rum di$crimine. Et $ane, ne procul à pa- tria di$cedam, $i ingenio$a no$trotum Avorum indu$tria $uccreverint nuper i$ti Colles, unde quæ$o denominatio illorum Ptolemæi tempore in Ger maniarum Ca- pite, Lugduno? cujus po$teriori parte Ety- mon ab Arenaceis i$tis Tumulis, quos Græcum Idioma (cujus tam $tudio$i Ma- jores no$tri $emper fuerunt; ut, præter alia, infinitos habeamus hodieque ab Do- ribus Infinitivos; quod docere plenius, alius erit temporis) Θῖνας, He$ychio & Hieronymo in cap. IX. Ie$chah. & aliis notantibus, vocare $olet.

Iam hoc loco recen$ere Pi$ces, quibus in Mari $edes $unt adtributæ, in$initum e$$et. Paucula dicam. Primum quidem, $al$um e$$e, quod nonnulli volunt, totum Pi$cium genus e$$e Oviparum; nec ulla ex parte Viviparum. Pi$ces lego Viviparos, [0537]DE MARIBVS. qui Pilo$i, quique Cartilaginei. De Pilo- $is te$tatur Ari$toteles lib. III. de hi$toria Animalium; ubi tradit, pilos habere quæ Vivipara $unt; ideoque Vitulum Mari- num parere Animal. habere enim Mam- mas & Lac, perfectumque generare Fœ- tum, idem $cribit lib. 1. eju$dem hi$to- riæ; & lib. VI. egre$$um in terram eniti, non $ecus ac homo, omni tempore, $ingu- los, aut geminos, plurimum etiam tres, in littore, ut terre$tre; mammis, quas ge- minas habet, educare prolem, moreque quadrupedum lac reddere, eamdemque circa duodecimum à partu diem in mare deducere. Plinius lib. IX. natur. hi$tor. cap. XIII. _Quæ pilo vestiuntur_, inquit _Animal pariunt, ut Pri$tis, Balæna, Vi-_ _tulus_. De Cartilagineis idem Plinius eju$- dem libri cap. LT: _Torpedo octogenos fœtun_ _habens in venitur; eaque intra $e parit ova_ _præmo llia, in alium locum uteri trans$e-_ _rens atque ibi excludens. Simili modo om-_ _nia quæ Cartilaginea appellavimus. Ita_ _fit, ut $ola Pi$cium & Animal pariant, &_ _ova concipiant._ Ba$ilius etiã Homilia VII. in Gene$in duo facit Pi$ciũ Viviparorum genera, Cartilaginata $cilicet, & Cetaria. _nt $unt_, inquit, _Delphini & Vitulus mari-_ _nus_. Hoc primum e$to. Alterum æque fal$um e$$e, quod $uis $criptis mandat Ba$ilius, cujus jam memini, Homilia in [0538]DISSERTATIO Gene$in VIII, Pi$ces Memoria carete. Contrarium docet Experientia; & repu- gnat Ratio, qua probatur, quibu$cumque Animantibus datus e$t Motus localis, quo nece$$aria vitæ quærerent & compara- rent, nece$$ariam talibus fui$$e Memo- riam, ne motum vagum incertumque agerent. Vt merito Ba$ilium refutarit Au- gu$tinus lib. 111. de Gene$i ad litteram, capite VIII. Tertium, uberiorem multo & copio$iorem e$$e Pi$cium generatio- nem, quam ceterorum animalium. Indi- cium, ingens ovorum, quæ in iis, copia. Et $ic volui$$e Deum, innuit haud ob$cu- re Spiritus Sanctus apud Mo$chen in Ge- ne$. 1. u$us in Pi$cium creatione verbo ץרש, quod _producere in multit udine &_ _maxima copia; Producant_, inquit Deus רצרשי, _Aquæ Reptile animæ viventis_; addita paullo po$t benedictione _ut cre$ce-_ _rent & multiplicarentur_: Thargum ver- tit per שחר, quod nihil aliud, quam _cru-_ _ctare, ebulliere, $catere_. Celebrat & Pro- pheta Rex P$almo CIV. ver$. 25. _Mare_ _Magnum & $pacio$um; ubi Reptilia, quo-_ _rum non est numerus_. Quartum, Multi- formiora, qu{ae} in Humore gignuntur, e$$e, $cribente Ari$totele lib. 111. de generat. Animalium cap. XI. quam quæ in Terra. Humori enim naturam e$$e ad effingen- dum efformandumg; habiliorem, quam [0539]DE MARIBVS. Terræ. Con$irmat & Plinius lib. IX. nat. hi$t. cap. 11. qui quum nota$$et, quæ in Aquis plura e$$e & majora terre$tribus, ad$cribit: _Cau$$a evidens est, bumoris Lu-_ _xuria: pleraque etiam Mon$trifica repe-_ _riuntur perplexis, & in $emet aliter atque_ _aliter nunc flatu, nunc fluctu convolutis_ _$eminibus atque principiis; ut vera $iet_ _Vulgi opinio, Quidquid na$catur in parte_ _Naturæ ulla, & in Mari e$$e; præterque_ _multa, quæ nu$quam alibi._ Nu$quam au- tem in formis Pi$cium variandis Natura magis deprehenditur ludere, (hac utar voce) quam in Arctoum Mari. Vi$itur ibi ab Navigantibus Hyæna, $ive Porcus ma- rinus; animal $ane mon$tro$i$$imum: Ziphius, Bubonis habens caput, horro- rem $pectantibus incutiens: Equus mari- nus, quem I$landi _Hroshvvalur_ vocant, jubatus: exitium Pi$catoribus adferens: Bos marinus, I$landis _Seenaut_, colore ci- nericeo; egre$$us aliquando mari in vi- cino littore pa$citur; na$o folliculus ad- hæret, cujus beneficio in aquis vivit; eo rupto, aliis bobus $e non invitus conjun- git: Vitulus denique, _Rostonger_ eidem genti: quem gradi $cribunt in maris pro- fundo pedibus quatuor, $ed brevi$$imis; pellemque habere duri$$imam, & quæ vix ullis ictibus pote$t perforari. Batavi etiam nuper Arctoum pelagus $ulcantes, prope [0540]DISSERTATIO In$ulas, quas, gradu altitudinis LXXVII, ad Septemtrionaliora Novæ Zemblæ $i- tas, Orangias appellarunt, in arenam de- $cendere & dimicare fuerunt coacti con- tra Belluas marinas; quæ va$to corpore bovi$q; magnitudinem excedentes, _VVal-_ _ru$$chen_ vulgo dicuntur; os habent leo- nina $pecie, pellem villo$iorem, quatuor pedes, duos dentes ex parte oris $uperna prominentes, planos, duros, candentes. ut Elephantinis precio non cedant. Quin- tum, prodigio$iores Animalium moles in mari e$$e, quam in terra, dubitationem omnem tollunt Balænæ; quas Ba$ilius & Theodoretus $cribunt, quum dor$a $uper aquas efferunt, $peciem ingentis in$ulæ præbere. Docet etiam Plinius lib. IX. natur. hi$tor. cap. XXX. Balænas maris In- dici quaternum jugerum e$$e; Pri$tes du- cenum cubitorum; Anguillas trecenum pedum. Idem lib. XXXII, cap. I. lubam laudat Regem Mauritaniæ, in volumini- bus ad C. Cæ$arem Augu$ti F. notantem, Cetos $excentorum pedum longitudinis, & trecentorum $exaginta latitudinis, in Arabicum $inum intrare: cum quibus $i committantur qui anno clo IoLXXVIII, & non ita pridem iterum, in no$tra litto- ra Pi$ces ejecti, molis $ane cen$endi erunt exiguæ. Strabo libro XVI. Chelonopha- gos ait Te$tudinum marinarum te$tis [0541]DE MARIEVS. regi; adeoque eas e$$e magnas, utvel in iis navigent. Ad$tipulantur Plinius & Solinus. Illelib. IX. cap. X: _Testudines_ _tantæ magnitudinis Indicum mare emit-_ _ti, ut $ingularum $uperficies habitabiles_ _ca$as integant; atque inter in$ulas Ru-_ _bri præcipue maris navigent his cimbis._ Hic cap. Polyhi$toris IVI; _Maria quo-_ _que pi$cationibus inquietant, marina$que_ _Testudines capere gaudent; quarum tan-_ _ta est magnitudo, ut $uperficies earum_ _domos faciat, & numero$am familiam_ _non arcte receptet._ Ari$toteles Magni- tudinis Pi$cium cau$$am refert ad Re- gionum $itus diver$a$que locorum indo- les & ingenia. Addo hic Philo$ophos tradere littoralibus hominibus, qui mari adcolæ crebrius Pi$cibus ve$cuntur, cor- pora plerumque e$$e excel$iora; contra qui $icca $ibi & à mari remota loca le- gerunt, minora e$$e & depre$$iora. Hæc $ufficiant. Nam apud alios alia. Ari$to- teles quinque Pi$cium genera ponit, lib. III. de Hi$tor. Animalium cap. I. Σέλαχον, Α οέλαχον, υαλαχὸν, υαλα- χόςραγν, & όςραπόοεςυγυ. Plinius lib. IX, cap. XIIII. Pi$cium Species inquit e$$e LXXIV, præter cru$tis intecta, quorum XXX. $pecies: I$idorus lib. XII, Etymolog. cap. VI. cunctorum Aquatilium Species numerat CXLIV. Nos Navigationum [0542]DISSERTATIO huc illuc bene$icio multo plura, & fere dixerim in$inita, novimus. Maria Reci- procantia, de quibus hactenus univer$im, vel Extima Tetrarum amplectuntur, vel Interiora ingrediuntur. Prioris cla$$is Oceanus; po$terioris Maria $unt Interna.

CAP. II. De Oceano.

OCEANVS proprie univer$a illa ma- rinarum Aquarum moles, quæ exti- mas principum Terræ partium oras am- plectitur. Inde Iuno apud Homerum Ilia- dos ς. Oceanum vi$ura, petere primo $cribitur

----- πολυφόρος πείοαια νυπς.

Hoc de eo potius, ut explorati$$imum, non à nobis $olum, $ed & à Pri$cis dicen- dum erat; quam quod orbem ambiat, $i de Ambitu intellexerint per$ecto, quem, ut nos $cimus, illi ne$cierunt. Nam ver$us Meridiem Oceanum Terram circumire per Fretum Magellanicum inter Africæ, A$iæ, Americæque Au$traliora, & lata Terræ adhuc incognitæ littora, docue- runt nos nuperæ cum Lu$itanorum, tum Anglorum Navigationes. An autem idem po$$it Oceanus Septemtrionem ver$us, adhuc ignoratur. Certe $i liceat; duplici Aquarum $a$cia duo va$ti$$imorum ma- [0543]DE MARIEVS. rium annuli & coronæ inter $e qua$i col- ligantur; una quidem inter Europæ Afri- cæq; Occidentalia, Americæ vero Orien- talia; altera inter hujus Occidentalia, A$iæ vero Orientalta. Quamvis verum illum circuitum ignorarint Veteres, au$i tamen fuerunt multa de ambiente Terram Ocea- no $cribere; potius quod $ic ex communi quadam hominum opinione $u$picaren- rur, quam quod ip$a re & experientia co- gnitum id haberent. Legendi Ari$toteles de Mundo ad Alexandrum, Q. Cæcilius Metellus, & Cornelius Nepos apud Pom- ponium Melam lib. III. cap. v. Strabo lib. I. Geograph. non recte citans i$ti $en- tentiæ $tabiliendæ Homerum; & alii. Præivit ad hanc opinionem omnibus Or- pheus in Hymnis:

Ω'πεανὸν παλέω πατέ\’ρ άφοιν ωὲν έόν

A'οανὰττωτε οεῶν γε\’νεσιν, ονητῶν\’τ ἀνθęώπων,

O's ρκυμαίυ γαίης ρὶ τέρμο- υα κύκλον:

E'ξ ο{οὗ} πεę πάντες πομοὶ καὶ πᾶα οάλαα.

Sic Diony$ius A$er.

-----Ω'κεανὸς ριδέδραμε γαῖαν ἄπααν.

Manilius lib. IV. A$tronom.

Ip$anatat Tellus Pelagi lu$trata corona, [0544]DISSERTATIO Cingentis medium liquidis amplexibus orbem.

Seneca in Oedipo in $ine Chori Actus II.

Lucida dum current anno$i Sidera Mundi, Oceanus clau$um dum fluctibus ambiet Orbem.

Oceanus quod cõplexu $uo videatur Tel- lurem continere, Cyrillo _Terræ involu-_ _crum_ dicitur; nonnullis _Mundi Baltbeus_.

Dictus autem Oceanus, Solino cap. Polyhi$t. XXVI. I$idoro lib. XIII. Origi- num: cap. xv. & aliis, ab _ώκὺς,_ quod $it citus; vel, utidem I$idorus à quo ne$cio Scriptore, qua$i κνάνε&, à purpureo colore; quo, ut Cœlum nitere nonnullis putatur. Negat Herodotus lib. II. & IV. Oceanum; non quod mare nullum arbi- tretur, $ed quod tum temporis nomen, nondum $atis notum, parum probaret.

Oceano pa$$im nomen ab variis, quas adluit & amplectitur, Orbis Terrarum partibus. Adeundi præter alios Solinus cap. XXVI, & I$idorus ejus Ex$criptor lib. XIII. cap. XV. Nam qui citra Aequi- noctialem inter Europam Africamque & Americam, _Septemtrionalis_; qui vero ul- tra, inter Africam & Americam, _Au$tra-_ _lis_; qui Americam inter & Moluccas In- $ulas, _Occidentalis (Paci$icum_ hodie vo- cant: quod non ita ut reliqua, exagitatur; [0545]DE MARIEVS. aliis _Mar del Sur_ nuncupatur) qui deni- que $ecus Sinarum littora, inter Moluccas & Africæ Orientalia, _Orientalis_ vel _Eous_ commode pote$t indigetari.

_Septemtrionali_ varia à proximis Regio- nibus nomina: _Atlanticus, Gaditanus,_ _Hi$panicus, Ibericus, Cantabricus, Aqui-_ _tanicus, Gallicus, Britannicus, Caledonius,_ _Germanicus, Cimbricus, Arctous, Pet-_ _zorke, Sarmaticus, Tartaricus, Scythi-_ _cus_, qui & _Barbaricus_ Oro$io lib. I. C. II, qui, ut & Plinius lib. VI. Pomponius Me- la lib. I. quique paullo ante laudati, non ob$cure innuunt, Veteribus plerorum ap- pellationes non $ui$$e ignotas.

In _Australi_ e$t _Æthiopicus_.

In _Occidentali, Magellanicus & Peru-_ _vianus._

In _Orientali_, denique _Sinen$is & Ma-_ _re Rubrum_ vel _Erythræum._

Alio modo admodum con$u$e, & (li- ceat illud in hac arena de Viro alioquin magno dicere) imperite dividit Albertus Magnus de Natur. Locor. di$tinct. III, cap. I. & $equente. De nonnullis autem horum $pecialius quædam occurrunt no- tanda.

_Atlantici_ lati$$ima pri$cis tempori- bus fuit appellatio. Strabo $cribit Indiam de$inere ad mare Orientale & ad Au$tri- num, Atlantici patrem: vult idem Au$trale [0546]DISSERTATIO & Orientale latus in Atlanticum pelagus procurrere; ait & alio loco. Atlanticum mare in $e coire. Quod magis te$tatur Suidas, omnia Maria innavigabilia, _At-_ _lantica_ Veteribus vocari $olita. M. autem Tullius in Somn. Scipionis, omnem Ter- ram, quæ ab Europæis colitur, Atlantico Mari (qui Oceanus appellatur) tradit cir- cumfundi. Novit denique Herodotus duo tantum Maris univer$i nomina, $cribens Atlanticum, Rubrum, & totũ illud quod Græcinavigant, unum e$$e; Ca$pium alte- rum: ut non immerito Zo$imus ex Vete- re proculdubio Scriptore Rhenũ Huvium in Atlanticum mare notet $e exonerate.

Quod ad _Britannicum_, docet Plinius lib. IV. cap. XVI. omnes olim Europæ in Septemtrionali Oceano In$ulas _Britanni-_ _cæs_ fui$$e appellatas, idque nomen po$tea inter eas omnes maximæ, quæ prius _Al-_ _bion_ dicebatur, relictum; hinc Oceanum ibi longe lateque ab In$ulis tam multis nomen habui$$e. Hodie _Britannicus_ Oceanus proprie, qui Galliam inter & Angliam; Nautis No$tratibus _Canale,_ _Manche_ Gallis, Anglis _Sleife._

_Caledonius_ (ut ab Valerio Flacco vo- catur; διευκαληδόνι& Ptolemæo, ho- die _Scoticus_) à Caledoniis Scotiæ olim populis, qui Silvam habebant Caledo- niam, dictus.

[0547]DE MARIBVS.

Mare _Arctoum_ appello, quod in $ub- jectis Arctico polo locis: _Glaciale_ non- nulli volunt & vocant ab glacie, cujus ex dulcioribus fluviorum aquis concretæ, & lap$u temporis calore Solis abruptæ vio- lenter Terris, immen$a $ragmina in ejus $uperficie ita fluitant, ut mobilium In$u- larum inter $e concur$antium $peciem præbeant. Nam ad$trictum e$$e ibi ip$um Mare, facilius dicitur, quam probatur: & rem $equius $e habere, nobis jam innotuit Variorum in eas Oceani partes Naviga- tionibus; ut $upra etiam dixi. Qua Ru$- $iam attingit, Indigen{ae} vocant _Myrmans-_ _koi more_, qua$i _Danicum & Norvegicum_ Mare: Danos enim illi & Norvegos _Movvremans_ appellant.

_Scythicum_ Mare notat Plinius lib. VI. hau$tu dulce e$$e; Sale nimirum in$luen- tium amnium magnitudine $uperato. De _Ca$pio_ (quod Scythici partem $acit ibidem auctor, non ubique bonæ fidei) vero $i- militer hoc dici pote$t, non de Oceano Scythico: quod tamen, ne quid di$$imu- lem, ut & reliqua Septemtrionalia, mino- ris Sal$edinis, quam qu{ae} ver$us Meridiem. Quum enim, ut alibi me monere memi- ni, Cau$$a Sal$edinis in Mari $it adu$tum quoddam terre$tre undis admi$tũ, quan- do ab ejus $ummo Vapores dulces vi So- lis elevantur; non pote$t quin, quum de- [0548]DISSERTATIO bilior $it radiorum Solis in Septemtrio- nalibus re$$exio, & in$irmior elevatorum re$olutio, partiumque dulcium con$um- tio, etiam minor $it Sal$edo. Notat Al- bertus Magnus de nat. locor. di$t. I. cap. IIII, generatim Aquam Oceani in $um- mo dulciorem e$$e propter Aëris; in in$i- mo turbulentam & $al$am propter Terræ admi$tionem; in medio in$ipidam.

Mare _Rubrum_, ut Latini vocant, to- tum illud quod inter A$ricæ Orientaliora & Taprobanem In$ulam, quæ hodie _Su-_ _matra_. Rubrum dixerunt; alii Solis reper- cu$$u talem reddi colorem exi$timantes, quidam ab Arena Terraque, nonnulli, tali ip$ius Aquæ natura, alii aliunde: ut notat Strabo lib. XVI, Plinius lib. VI, cap. XXIII. Nugas, quæ de rubra Aqua finguntur, te$tantur qui navigarunt. Recte Curtius lib. VIIII. _Mare certe, quo adluitur, ne_ _colore quidem abborret à ceteris, ab Ery-_ _throrege inditum e$t nomen, propter quod_ _ignari rubere Aquas credunt_. Sileant igi- tur, qui $uco nobis hic mentiuntur colo- res; Regem cum antiquis Scriptoribus agno$cant, qui ad hoc Mare regna$$e per- hibetur, à quo Græcis E'ęυθ{ρα}αῖον, &, notante Pomponio Mela, ἐρύθ{ρα}α {θὰ}- λα{ου}α. Pattes ejus principes, _Per$icum_, qua Per$is propius; _Arabicum_, qua radit Arabiam, ut volunt Herodotus lib. IIII, [0549]DE MARIEVS. & Pomponius lib. III. Non hic loquor de internis Per$ico & Arabico; quæ $equenti capite dabuntur. Vtrumque tamen Arabi- cum, & quod Internum & quod Arabiæ Felicis exteriora lavat, e$t exaudiendum apud Strabonem lib. ult. ubi, $requenti$$i- mis ejus ad Indos & Troglodytas navi- gationibus adeo vectigal Ægypti Regibus auctum, e$t auctor, ut Auletæ, Cleopa- træ parenti, annua talenta duodecies mil- lena & quinquaginta obvenirent. Illud etiam monendum, hoc Mare, qua Per- $iam & Arabiam per$undit, _Azanium_ Plinio nominari lib. VI. cap. XXIV. Sunt & aliæ Maris Rubri partes; _Æthiopi-_ _cum_ Diony$io, qua Æthiopiam; _Indi-_ _cum_ Plinio, Melæ, Oro$io, qua Indiam adluit. Lu$itanis _Mar di India_. Lati$$imum igitur Mare Rubrum: ut recte Seneca in Troadib. Act. I. $crip$erit, Tigrim ruben- ti $reto mi$ceri, & Eu$tathius Indiam ad idem pertingere; immerito eam ob cau$- $am reprehen$i; hic ab Guilandino in $uo de Papiro opere, ille ab Antonio Delrio in $uo ad docti$$imum Poëtam Com- mentario. De Marinis his Mon$tris Ru- $us eleganter in Periege$i ex Diony$io:

----- _fervent Erythræi marmora Ponti_ _Tota feris: hæc, ut rigidi juga maxima_ _montes_

[0550]DISSERTATIO

Nubibus attollunt, latus omne & terga tume$cunt;

In$tar in his rupis $pinæ tenor arduus ad$tat,

Molibus in cel$is $crupus quoque creber inhorret.

At ne quis rapidi $ubvectus gurgitis unda,

Hæc in terga $alis lembum contorqueat umquam,

Aut $e Mon$trigenis, hostem licet, in- ferat æstus

Fluctibus, immodice late patet oris hia- tus.

Quippe feris antro panduntur guttura uasto,

Protinus hæc ip$as ab$orbent fauce ca- rina,

In volvuntque $imul mox Monstra vo- rantia nautas.

Hinc & Pomponius lib. III. Pro$un- dum notat hoc Mare & Magnorum Ani- malium magis, quam cetera, capax.

CAP. VII. De Internis Maribus, & primo de Mediterraneo.

INterna Maria vocari lego, commi$$is inter $e bonorum Auctorum verbis, qu{ae} [0551]DE MARIEVS. ex va$to Oceano per Freta, non uno loco, Terrarum penitiora ingrediuntur.

Inter hæc principis loci, quod per Fre- tum Herculeum infunditut: procurrens inter Europam A$iamque minorem, $i- ni$tras; & Africam dextram; ac Occi- dente in Orientem, ad oras u$que Syriæ. Hinc {κα}α\’τ έξοχήν _Mediterraneum_ dici- tur; quod Terram, cognitam tunc tem- poris, quo appellationem hanc nactum, mediam qua$i $ecaret; ut videre e$t apud I$idorum lib. XIII. Orig. cap. XVI. τήν ἐίσω θάλαοτ αν nominant Græci apud Sallu$tium lib. 1. Hi$toriarum: cui, mul- ti$que aliis Scriptoribus; qui ad Mare illud cum alibi, tum in Italia $loruerunt, _No-_ _$trum_ nuncupatur; ut di$ertim notant Pomponius Mela lib. 1. c. 1, & Oro$. l. 1. c. 11. Eστιέον Eu$tathio ab He$peria; quo nomine nota quondam, ut alibi do. cebo, Hi$pania, Italia & Libya, quibus interfluit. _Africanum_ Luitprando Tici- nen$i, ubi Ianuen$em urbem ad mare Africanum con$titutam $cribit; _Tyrrhe-_ _num_ Oro$io : υνεxδοχινῶs pro toto partem accipientibus, _Mar di Levante_ vocant Hi$pani; quibus ut Oceanus Oc- cidentem, hoc Orientem e$t vor$us. Au- gu$ti$$imum vero Cognomen ejus _Ma-_ _gnum :_ vel quod nullum majus ejus adco- læ no$$ent, Oceanum pauciens ingre$$i; [0552]DISSERTATIO vel quod nullum Internorum majus, ut videtur velle I$idorus lib. XIII, cap. quod dixi; vel in quo & alia, ut po$tea etiam patebit, Maria, indicante Servio ad libr. III. Æneidos; vel denique quod omnes plagas terra$que medias interlueret, ut Oro$ius lib. 1. cap. 11. $ignans $imul ety- mon Mediterranei. Hoc $ane nomine celebratur non $olum apud Latinos, quo- rum verba, ne hic repetam, laudo ad XVII. Annalium EnnI; verum etiam pa$$im in $acris Litteris, præ$ertim Numerorum C. XXXIV, ver$. 6. & $eq. _Et terminus Maris_ _erit vobis Mare Magnum_ לורגהםיה & _terminus iste erit vobis terminus Ma-_ _ris. I\~ste erit wobis terminus ab$conditi_ (ןזפצ _Aquilonaris_ ) à _Mari Magno de-_ _$cribetis vobis Hor montem_. & aliis eo- dem capite locis leho$uah. cap. decimo- quinto, ver$, 47. _A$dod, filiœ ejus & villœ_ _ejus: Hazzab filiœ ejus & villœ ejus u$que_ _ad torrentem Ægypti & Mare Magnum_ (לורגהםיה; legitur & לובגה, _Mare_ _termini ) & terminum._ Propheta Rex P$al. CIV. ver$. 25: _Hoc Mare Magnum_ (לורגהםיה) _latum manibus; ibi Reptile_ _& non numerus._ Itali hodieque angu$tam hanc appellationem retinent angu$tiore loco, in parte Maris Ionii, qua $inus e$t Tarentinus, quem _Mar grande_ vocitant.

Oceanus igitur, ab Occa$u Solis per [0553]DE MARIBVS. Fretum Gaditanum gremia Terrarum irrumpens, limen aperit, ut Solini verbis utar, Interni Æquoris, quod Mediterra- neum dixi; cui progre$$us & longe lateque diffu$us, ut loquitur Pomponius Mela, va$teque $edentia littora abigens, Majores con$iderans partes, Ægyptum dat A$iæ, Gallicum Europæ, Africum Libyæ; Mi- nores autem intuens & partes qua$i par- tium (verba $unt Solini, & ex eo I$idori) varia à Provinciis, In$ulis, Populis & aliunde (quod & notat Servius ad III. Æneid.) indit nomina; ut videre e$t apud Manilium lib. IV. A$tronomic. Solinum Polyhi$tor. cap. XXVI, & I$idorum libr. XIII, cap. XVI; quos $emel hic, ne pa$- $im in $equentibus cogar, laudo.

_Ibericum_ Mare vocatur ab Iberia, $ic enim olim Hi$paniam appellabant.

_Balearicum_; qua in$ulas circumluit Balearicas, Majorem Minoremque; _Ma-_ _jorca & Menorca_ hodie.

_Gallicum_ $peciatim, qua Narbonen$em Galliam attingit, Solino; inter Baleares In$ulas & Sardiniam, Oro$io.

_Ligusticum_; qua Liguriam lambit, juxta Genuam, inquit Oro$ius: hodie _Mar di Lione_, Leandro $cribente.

_Sardoum_; à Sardinia: quod, & $equens, omnium profundi$$imum doce@ Ari$to- teles lib, 11. Meteor. ut alias dixi.

[0554]DISSERTATIO

_Tu$cum_; à Tu$cia Italiæ regione: _Tyr-_ _rhenum_ Græcis, à Tyrrheno Lydi $ratre, vel à Tyrrhenis nautis quos in hoc mare $e præcipita$$e tradunt Diony$ius Afer in Periege$i, Pomponius Mela & Oro$ius, _Inferum_ Latinis, apud Solinum; re$pectu Hadriatici, quod Superum, ut ex $equen- tibus patebit, _Liburnum_ M. Tullio; im- proprie: e$t enim Liburnia Illyridis regio, ad mare Superum. Leandro _Mar To$co:_ _Mer de Mar$eille_ Vincentio Lupano in Tacitum.

_Siculum_; ab nobili$$ima Maris hujus In$ula, Sicilia, Ari$toteli, de Mundo: olim.

_Au$onium_, ut notat St@abo lib. 11. Siculi $uam θάλαοτ αυ vocabant υλυ- κεῖαν, dulcem; quum Maria plurimum $al$a; Iocantes, non ἀληθενολόΥι pro- pter dulces cibos, qui hoc mari ip$is ad- vehebantur; qua de re videndus Eu$ta- thius, Athenæi ibi tran$$criptor.

_Argolicum_; quod ad Peloponne$um Ptolemæo; hodie, ut vult Nicolaus So- phianus, _Gol$o de Napoli_; vix pote$t.

_Corinthium_; à Corintho, florenti$$ima quomdam Peloponne$i ur be, ut $cribit Solinus. _Alcyonium_ mare, Straboni: _Golfo de Patras_, Sophiano: _Ripa d'O$tria_, Nautis, ut notat Dominicus Marius Niger.

[0555]DE MARIBVS.

_Creticum_; ab Creta: hodie _Mar di_ _Candia_.

_Carpathium_; ab In$ula Carpatho, quæ ad Orientale Cretæ promontotium.

_Pamphylium_; à Pamphylia A$iæ Mi- noris regione. Emendandus hic Solinus, cap. XXVI.

_Cyprium_; ab In$ula maris Mediterra- nei famo$i$$ima.

_A$iaticum_; Solino ab. A$ia, $ive Mi- nor illa $it exaudienda, quam Propriam vocabant Veteres; $ive Major.

_Syrium_; ab Syria, florenti$$ima quom- dam Majoris A$iæ parte, quam in quin- que portiones dividit Eu$tathius, cuju$- que undecim numerat nominatque re- giones Plinius:

A quarum una Phœnice, _Phœnicium_, apud Solinum;

Ab urbe vero Phœniciæ celeberrima, & orbis olim Emporio, Tyro; _Tyrium_ apud eundem.

Eadem hæc Aquarum Internarum moles, $ui Cur$us fere medio, ver$us Cir- eium inter extrema Italiæ & Epirum pro- voluta, _Ionium_ vocatur ab Ionia, quam regiunculam in ultimis Italiæ oris facit Solinus; vel ab Ionio Illuriorum Rege, ejus, à quo Hadria urbs condita $ertur, $ilio, $eribentibus Theopompo, quem Apollonii Interpres, & Autothepo, quem [0556]DISSERTATIO Tzetzes ad Lycophronem citant, quibus $uffragatur & Solinus in Polyhi$tore, cu- jus jam memini, vel ab Ionibus, ut cen- $et Archidamus apud eo$dem Interpre- tes, in trajectu Maris ibi $ubmer$is. Fabu- las (quamquam & quæ dixi non pror$us ab iis intaminata) puto narrare; qui de- nominatum volunt ab Ionio, Dyrrachii filio, quem interfectum Hercules eo loci in mare perhibetur dejeci$$e; ejus mentis Appianus: magis vero, qui ab Io Inachi filia, quæ ex Dodona, ut quidam $criptis audent mandare, profugiens, Mare illud trajecit. Prometheus apud Æ$chylum:

Χρόνον <145> {τ’’} μέλλονΤα ΠοιηΤῆς μυχὸς (Σαφῶς ὲπί ςμ\’σ ) I'όνι@ κλη- θήσε<146>, Τῆς σῆς ποσ{εί}ας μνῆμα τοῖς πᾶσι βρρο <147> ῖσ.

_Cronium_ enim & _Reœ Sinus_ antea dice- batur, ut te$tantur antiqui Scriptores (in- ter quos lego & Apollonium) notante in I. ycophronem I$acio. Pars ejus _Epiroti-_ _cum_: ab Epiro, Græciæ regione, floren- ti$$imo quondam Pyrrhi regno, apud Ser- vium ab lib. 111. Æneid.

Inde ver$us Corum $e fundens, Italiæ- que lavans $upe@ora, vocatur, _Hadriati-_ [0557]DE MARIBVS. _cum_ ab Hadria oppido in finibus Piceni, quod, Romanorum olim Colonia, VII. millibus pa$$uum di$tat à mari: _Hadria-_ _cum_ Lucano, libris de bello Phar$alico: _Hadrianum_, M. Tullio $cribenti ad Atti- cum, & oranti contra L. Pi$onem: _Ha-_ _dria_, $impliciter Straboni, Senecæ, Ta- cito, Melæ, aliis: $ic Plutarchus in Ca- millo: Τήν μεὺ Υὰρ βόσειον θἀλαοσ αν, A'δρίαν καλοῦοιν άΠὸ Τυῤῤηνικῆς πό- λεως A'δρίας: τὴν <145> Πρὸς νό<147>ν κεκλι- με\’νην, ἄντικςνς, Τυῤῤηνικὸν πέλα- γ@. Sed oppidi inglorii titulum indi- gnatus hic Neptunus, nomen exoravit ab Vrbe magna & potente; dictus hodie _Golfo di Venetia. Superum_ etiam Lati- nis; quod, $i Inferum (hodie, ut dixi, _Mar To$co_) $pectetur, Orientalius; vel, ut alii, Arctico polo vicinius; ubi pars Mundi putatur $uperior. Pertinet huc jo- cus Cra$$i apud Ciceronem. lib. III. de Oratore : _Hœc autem, ut ex Apennino_ _fluminum, $ic ex communi Sapientiœ jugo_ _doctrinarum facta divortia: ut Phila$o-_ _phi tamquam in Superum mare Ionium_ _defluerent, Grœcum quidem & portuo$um:_ _Oratores autem in Inferum hoc Tu$cum &_ _Barbarum, & $copulo$um at que infestum_ _laberentur; in quo etiam ip$e Vly$$es erra$-_ _$et._ Mare Hadriaticum, ut ventis & tem- pe$tatibus obuoxium damnat Horatius [0558]DISSERTATIO lib. I. Carmin. Oda XXXIII; & lib. III. Odis III. IX. & XXVII. iracundum, in- quietum, atrum faciens; ducemque illi turbidum jungens Africum. Hinc Seneca in Thye$te:

------- _$œvorapidus freto_ _Vento$i tumor Hadriœ._

Pars Hadriatici _Illuricum_ ab Illurico, quæ longe lateque patens Geographis Eu- ropæ regio; meminit ex quorundam mente Apo$tolus epi$tola ad Romanos, caput XV. ubi tamen malim ip$am regio- nem intelligere, Pars item _Dalmaticum_ ab Dalmatia, quæ Illurico conregionalis.

Eadem Aquarum Maris Mediterranei vis ulterius ad Cretam In$ulam, torto in Septemtrionem latere, per Orientaliora Græciæ littora & minorem A$iam, an- fractibus magnis & va$to rece$$u, infu$a, nobili$$imas adlambens In$ulas (videndus omnino Ammianus lib. XXII.) _Ægœum_ vocatur _Pelagus_. In Etymo nimium quantum vatiatur. Paucis indicabo, ne vel quid Lector de$ideret, vel ad potiora properantem hæc talia morentur. Plu- tarchus in The$eo, Hyginus fabula XLIII, & Fe$tus lib. I. nominatum $cribunt ab Ægæo The$ei patre, qui in id $e præcipi- ta$$e perhibetur: Pherecydes, ab Neptu- no, qui & Ægæus: Fe$tus iterum, ab Ægæa A mazonum regina, quam volunt in eo [0559]DE MARIEVS. perii$$e: idem tertium, ut & Varro lib. VI. de LL.ab Im$ulis, quæ in hoc mari crebræ procul ad$picientibus $pecie Caprarum videntur. Plinius lib. IV. natur. hi$tor. cap. XI. quem $equitur I$idorus lib, XIII, cap. XVI. unam In$ularum figura Capræ prodit: quæ Homero dicitur Ægas, Ne- ptuno $acra, $pectris in fe$tior, te$te Nico- crate. Artemidorus dictum cen$et, à Pro- montorio Æolidis, quod Aἶγα nuncu- pabant adcolæ: Ἄκρατί;ς ἐςι, inquit: Αἰολίδ@, ὴν Αἶ γα οί ἐ πιχώριοι ὀνο- μάςουσιν. ἀ\’φ ᾗ \‘Ντ τὸ πέλαγ @ τη\‘ν τοια\’μ την ὀνομασἰαν προ<148>ἐιληφεν. Plura hujus formæ Promontoria $cribit Scholia$tes Apollonii in librum I. Solinus in Polyhi$tore ab Antandro, A$iæ Mino- ris oppido, Capræ $peciem re$erentem, vocatum putat: I$acius in Lycophronem opinatur appellatum, quod Αἰγὸς in$tar valde la$civiat fluctibus; alioquin Αἶ γας dicere $olent Dores fluctus illos, qui La- tinis Decumani, Maximi. Sunt denique, qui derivant ἀπὸ {ευὰ} Αὶγίζεῖν : $olet enim naves $ubvertere, & in brevia vada im- pellere, auctore Periegete, maxime circa Cycladas, ubi poti$$imum naves $uetum adfligere & αἰ γίζεῖν, ut ait He$y chius. Hæc de Etymo. Ip$um Mare _Æ gon_ et- iam nominatur. Valerius Flaccus lib. I. A@gonautic.

[0560]DISSERTATIO

----_quanto fremitu $e $ustulit_ _Ægon:_

Et lib. IV.

----_nec tantas quamvis Tyrrhenus_ _& Ægon_ _Volvat aquas._----

Statius Papinius v. Thebaidos;

----_quas $pumifer ad$ilit Ægon._

Eidem & _Ægeon_ eodem libro: _Diis Pelagi, venti$que & Cycladas_ _Ægeoni_ _Amplexo_.

Sive Deus ibi marinus $it intelligendus, $eu ip$um Mare. Vtriu$que enim notio- nis vox apud Eu$tathium; cujus hæc: Αἰγαίων ἐ πι τε ταμεμωσ ἐνάλι@ θεός, κ\‘ς τὸ πεὶ τὰς Κνκλάδας πέλαγ@. _Mare Grœcum_ Thucy didi & Polyæno. Europæis hodie _Archipelago_, voce Græ- ca: Turcis _Mare Album_. Romani to- tum hoc mare duobus nominibus olim appellabant, te$te Plinio lib. nat. hi$t. IV, cap. XI, _Macedonicum_ quidquid ejus Ma- cedoniam & Thraciam attingebat; _Gra- _cien$e_ quidquid Græciam. Ægæi quoque partes _Myrtoum, Icarium, Euboicum._ _Myrtoum,_ Μνςταῖον πέλαγ@, Ptole- mæo circa Cariam, A$iæ Minoris regio- nem; Ca$taldo _Mar di Mandria:_ Strabo- ni vero, Pau$aniæ, Plinio, Oro$io, Melæ, inter Paloponne$um & Atticam, Nomen [0561]DE MARIRVS. illi à Myrtilo Mercurii filio, quem in id deturbatum ab Oenomao volunt Solinus & I$idorus: vel, ut verius $entit Plinius, ab exigua in$ula, non procul à Cary$to Eubœæ oppido $ita. _Icarium_ Varroni, Ptolemæo, Ovidio II. de arte amandi, Manilio lib. IV. Senecæ in Oedipo Choro Actor. IV, & aliis, ab Icari nota fabula: Andrætæ Tenedio in navigatione Pro- pontidis, ab una Cycladum, quæ & Ma- cris & lcarus: hodie _Mar di Nicaria_, Ca$taldo $cribente. _Euboicum_ ab Eubœa in$ula; _Euboicus Sinus_ Livio; cui, ut & Valerio lib. I. Dict. Factorumque memo- rabilium cap. VIII, & Oro$io lib. VI. cap. XV. _Cœla_ quoque vocatur; Ptolemæo Oἰγ\’π@ κόλλπο{στ}: Hodie _Golfo de Negre-_ _ponto._ Plautus _Per$icum_ indigetat _Portum_, apud Fe$tum, quod in eo Cla$$is Per$a- rum $teti$$e dicatur non procul à Thebis. Horatius lib. I. Carminum, Ode XIV. Brutum, bellum Civile reparantem mo- nens loca naufragiis infe$ta non temere tentanda, ubi ait,

Interfu$a nitentes

Vites œquora Cycladas,

Ægæum mare notat, de quo Diony$ius Afer:

O\’ν {γὰ}ρ π{στ} κείνω {έν}αλίγκια κ\’ν- {μα}\’τ ὀφέ{λλ}{εῖ}: [0562]DISSERTATIO maxime circa Cyclades. Virgilius lib. III. Æneid.

----_$par$a$que per œquor_ _Cyclades, & crebru legimus freta con-_ _cita terris:_

Ex$tat A'ν{θο}λογ. {δια} φόρ. ἐπιγ{ρα}μμ. libro III, cap. XX II, elegans Antipatri Carmen, cujus hoc initium.

IIᾶ<148>α{θὰ}λα{ττ}α, {θά}λα{ττ}α: τί κνκλὰ- δ{αστ}, ἦ {στ}ενὸν Ἕ λλη{στ} K\~ν{μα}, {καὶ} ὸξεί α{στ} ἠλεὰ μεμφόμε{θα}?

Ægæo, gracile$cente paullatim Mari, $uccedit _Helle$pontus_; angu$tiæ minus mille pa$$uum Pomponio ($eptem $tadia habet, Plinius, quæ $eptingentos $eptua- ginta quinque pa$$us faciunt) inter Se$tem Europæ & Abydum A$iæ oppida (_Bogas_ _o$$ar_ hodie Turcis, ut notat Alexander Sardus) à quibus _Se$tiacum & Abydi Ere-_ _tum_ Au$onio. _Helle$ponti Clau$tra_ nomi- nat antiquus Poëta, non dubito quin En- nius, in Medea apud Varronem lib VI. de LL. _Stretto de Gallipoli_ Italis à Calli- poli Thraciæ Cher$onne$i oppido: Gallis _Bras de S. George_, Belgis vero _S Ioris_ _Arm_; ab Troadis oppido, quod hodie D. Georgio $acrum, IIιτάνη Prolemæo. Nomen ab Helle Virgine, quæ perii$$e fin- gitur in hoc maris tractu. Ovidius in Epi- $tola Leandri:

[0563]DE MARIBVS.

_Fluctibus immodicis Athamantidos œquora canent,

Vixque manet portu tuta carina $uo.

Hoc mare quum primum de Virgine nomina mer$a

Luœ tenet e$t nactum, tale fui$$e puto. Est $atis ami$$a locus hic infamis ab Helle;

Vtque mihi parcat, nomine crimen habet.

Invideo Phrixo, quem per freta tristia tutum

Aurea lanigero vellere vexit ovis.

Hinc II αρ {θε}νόκ{το}νον IIέλαγ@ Lyco- phroni; II αρ {θε}νιον Nazianzeno. Hic ex A$ia in Europam contra Græcos, con- $trato in navibus ponte (quod hodie non $olemus mirari) exercitum traduxit Xer- xes Per$arum rex. Ennius meus lib. XIII. Annalium:

Pontibus in$tratis conjunxit littora Xerxes,

I$que Helle$ponto pontem contendit in alto.

Lycophron Alexandra:

A'λλ' ἀντὶ πάντων IIεξσέω{στ} ἓνα {ωσ} ο {ρᾶ}{στ} Στελεῖ {γί} γαν{τα}, {τνδ} {θά}λα{στ}α {μέν} βατὴ

[0564]DISSERTATIO

II εζποτ' ἔ{στ}{αι}; {γη} <145> ν{αν} {sig;θ} λω {θή}- <148>ε<146> Pή{σσ} ονττ {πη} {δο}ῖ{στ} χέρ<148>ιν.

Quod videndi, quos citant alii: præter, qui ex profe$$o: Æ$chylus in Per$is, I$o- crates Panegyrico, Virgilius in Culice, Plutarch. πεὶ ἀοργησ{εἴ}{αsfig;}, Iuvenalis Sat. x, Ammianus lib. vige$imo $ecundo, Arnobius lib. I. adver$. gentes, Ioannes Tzetza Chiliade I hi$toria XXX II.

Inde rur$us modice $e laxans & $e- miorbe, inquit Ammianus, turge$cens altrin$ecus, lataque aperiens terrarum de- vortia, facit _Propontidem_, inter Thraciam & Bithyniam; à qua, Bebrycia quondam, _Bebrycium Mare_ legitur appellatum apud T zetzam: Italis _Mar di Marmora_, ab In- $ula Proconne$o; ea enim Marmoris (quod ab urbe vicina, Cyzicenium) $e- rax, non hodie tantum, ut indicat Bello- nius, $ed & avorum no$trorum memo- ria, quod docet Cutopalates Græcus Scri- ptor, _Marmora_ dicta; unde cognominis illi Propontis.

Hæc mox $tringitur, & in paucula $ta- dia coarctatur, fitque _Bo$porus Thracius:_ dictus ab lo Inachi filia, quæ formam Bo- vis induta, Mare hoc loco trajeci$$e fin- gitur. Interpres Apollonii ad lib. II. Ar- gonautic. Bό{στι}ορος ὀνο{μὰ}ζε<146> {διὰ} τὸ [0565]DE MARIBVS. {δο}κ{εῖ}ν τ{ὴν} I'ὼ Bο{mu;ὸ} {\~ὀυ} {σαν} {δια}πο- ρ{δὺ}ε{σε} τὸ {ἀπὸ} Bιξαν\’π{ου} {καὶ} Kαλχη- {δὸ}νος {διὰ}{στη}μα: & paulo po$t;: ἢ {διὰ} τὸ πάν {τα}ς τ{ὸυ}ς {στ}εν{ὸυ}ς πορθμ{ὸυ}ς Bο{στι}ό- ρ{ου}{στ} {κλ}λεῖ{σε}. Prometheus apud Æ$chy- lum:

ἕ{σε} ڗ θνη{το}ῖς εἰς ἀεὶ λόγος μέ- {γα}ς

Tῶς {σῶ}ς πορείας Bό{δτι}ο{ρὸ}ς \’τ ἐπώ- νυ μος

_Bo$porus Chalcedonis_ Herodoto; ab urbe adjacente, quæ hodieque _Chalcido-_ _na_, turcis vero _Caltitiu: Byzantii Por-_ _tus_, Incertioribus apud Stephanum ab urbe, quæ nunc Con$tantinopolis, olim Byzantium: _Fauces Tropontidis_ Ma- nilio lib. IV. A$tronomic. Στό{μα} II όν- τ{ου} E\’νξεόν{ου} Pindaro; _Fretum My$ium_ Arriano, quod tamen magis convenit Helle$ponto. huic enim proxima My$ia & Minor & Major. Græcis hodie _Lœi-_ _mon_; Turcis _Bagazin_, ut notat Petrus Gyllius, qui plene Bo$porum de$cribit: Italis _Streto de Constantinopoli_. Bo$po- rum Darius Hy$ta$pis filius, Xerxis pa- ter, tex Per$arum, copias militares, facto ex Navibus ponte, traduxi$$e comme- moratur, cum apud alios tum Herodo- tum libr. IV. Angu$tum enim ibi Ma- re: quinque Stadia (quæ $ingula CXXV. [0566]DISSERTATIO pa$$uum) edunt Strabo & Pomponius Mela; Plinius in fine lib. V. natur. hi$t. quingentos pa$$us, $u$pecta numeri $cri- ptura; reponendus fortean I OCXXV: hoc $atis con$tat, hodieque, alituum captus canumque latratus utrimque audiri, & fere vocis humanæ e$$e commercia; ma- nente inter duos orbes, Europam A$iam- que, colloquio; ni$i id ip$um auferunt venti, inquit Plinius lib. nat. hi$t. VI.C.I.

Hoc modo multis anfractibus fractum mare, mite$cens jam in æquoream $e pan- dit faciem, &, quantum pote$t cadere $ub ad$pectum, late diffu$um & longe, _Pontum_ aperit, qui Eὔξγν @ Græcis, _Euxonius_ Oro$io lib. I. cap. II. quon- dam, $cribentibus Plinio, Solino, I$idoro, aliis, Ἄξεν@ _Inhospitalis_, ob immanem adcolarum crudelitatem & inho$pitalita- tem; vel, ut Theophilus tradit, latronum frequentiam; quæ expugnata $ingitur ab Hercule, expurgata latrociniis regione & hominum ibi animis ceterarum gentium commercio aliquantulum emollitis. II ον- τικὸν II ὲλαγ@ Plutarcho in vitis Pompei & Eumenidis, P@olemæo & Ior- nandi: _Mare Cimmerium_ Herodoto & Oro$io, ab Cimmeriis populis, qui adha- bitabant; _Cauca$eum_, Apollonio lib. IV. à Cauca$o monte inter Pontum hunc & Mare Ca$pium, _Mare Boreale_ Herodoto [0567]DE MARIEVS. lib. IV. quia $uperioribus, quæ nomi- navi, ad Boream: _Maurum_ Græcis Nau- tis: _Maurothala$$a_, qua$i _Mare Nigrum_ Turcis; _Mar Majore_ Italis. Situm $ic de- pingit Ammianus Marcellinus lib. XXII: _Omnis ejus velist in$ularis circuitus litto-_ _rea navigatio, viginti tribus dimen$a mil-_ _libus $tadiorum ut Eratostbenes adfirmat,_ _& Hecatœus, & Ptolemœus, aliique hu-_ _ju$modi cognitionum $cientiβimi $citato-_ _res; in $peciem Scythici arcus ner vo coa-_ _gmentati Geographiœ totius ad$en$ione for-_ _matur. Et qua $ol Oceano ex$urgit Eoo,_ _Paludibus clauditur Mœotidos: qua decli-_ _nat in vesperum, Romanis provinciis ter-_ _minatur: unde $uspicit $idus Arctoum._ _Homines alit linguis & moribus dispares:_ _latus ejus Au$trinum molli devexitate_ _$u bductum._ Mare hoc dulcius, quam ce- tera, ex multitudine fluminum, I$idorus lib. XIII. cap. XVI, ex Sallu$tii hi$toria. Sic Senec. in Med. Act. II.

Quodcumque placidis flexibus Pha$is rigat;

Pontu$que quidquid Scythicus à tergo videt,

Palustribus qua maria dulce$cunt aquis.

Rationem reddit Ammianus, cujus jam memini. Verba, quod lectu digna, ad$cri- bam: _Omnis autem circumfluo ambitu_ [0568]DISSERTATIO _Pontus & nebulo$us est, & dulcior œquo-_ _ribus ceteris & vado$us; quod concre$cit_ _œër ex humorum $piramine $œpe den$œtus_ _& irruentium undarum multitudine tem-_ _peratur, & con$urgit in brevia dor$uo$a;_ _limum globo$que aggerente multitudine_ _cireum venientium fluentorum._ Pi$co$us admodum e$t Pontus: cujus rei cau$$æ: cum quod, præter Phocas, Thynnos & Delphinos, eo$que non grandes & in- noxios, belluas majores non patiatur, ut cum aliis l$idorus notat; notum autem Majoribus Minores e$$e plerumq; e$cam, ho$que ab illis devorari: tum quod ex va- ftiore pelago pi$ces minorum gentium eo, tamquam in tutum quemdam $ece$- $um, confluant ad profundendos fœtus, aquarum adlecti partim $uavitate, partim tranquillitate. Ammianus loco jam indi- cato: _Et con$tat ab ultimis No$tri finibus_ _maris agminatim ad hunc $ece$$um pa-_ _riendi gratia petere Pi$ces; ut aquarum_ _$is a vitate $alubrius fœtum educant, in re-_ _ceptaculis cavis, quœ $unt ibi denfiβima,_ _$ecuri voraeium belluarum: nihil enim in_ _Ponto huju$modi aliquando est vi$um,_ _prœter innoxios Delphinas & parvos._ Ælianus lib. IX, cap. LIX. I'χ{θ\’ν}ες ὂ<148>οι {πο} {τα}{μὸ}ν γεi{το}να τ\~ε {θα}λὰττη τῆ σ{υν}- {τρ} ὸφω χέχτ{ην}<146>, ἢ {καὶ} λίùν{ην} πνὰ. ὂ{τα}ν μέλλν<148>ι τίκτγι, {ἐκ}νήχον<146> <149> ἂλ- [0569]DE MARIBVS. μης, {κλὶ} {τῶν} κν {μὰ}πων τὸ ἂκλν{στο}ν ὕδωρ {προ}{αι}ρ{ὸυ} {μεν} @, {καὶ} {τα}{ρα} ττ ό {μεν}ον {ὺπὸ} {τῶν} {πν} {ευ}{μά} {τù}ν {καὶ} τνπτὸ{μεν}ον ἢκις{σχ}- A' {γα} {θὴ} {γὰρ} {αὐ}{το}ῖς ἠ {τῶν} \’νδάτων εἰρ{ὴν}η λοχείαν {ὐπο} δέξα{σε}, {καὶ} φνλάξ{αι} ἀ <148>ι- νῆ τε {καὶ} ἀνεπι ρ{ὸυ}λ{ευ} {τα} {τῶν} ἰχ{θ\‘ν}ων τὰ βρὲφη: τῆτε ἂλλη, {καὶ} {μέν} τοι {καὶ} {διὰ} τ{η\‘ν} {τῶν} θηρῶν ὲρηειίαν {καὶ} {ρτι} άνιν. φι- λ{\~ου}<148>ι δὲ πως τ{ὴν} ἐλ{ευ} θε είαν ἒ{χγ}ν {αἲ} τε λίμν{αι} {κλὶ} οἰ πο {τα} {μο} ὶ ἒν {θε}ν {το}ι {καὶ} πο λλ οῖ ς ἰχ{θ\‘ν}<148>ιν {εὐ}θ{ην}εῖ<146> ὀ Eὔξγ- ν@ II όντ@. θη{εί}α {γὰρ} {τρ}έφγν {σσκ} ἒμα θε. φὼκ{ην} {δι}; ἂλλω\’ν ἀπὰν- τὰν οἰ τῆ ڗ ἰχθ\~νς {ἐν} {σκ}έπη εἰσὶ. Iam quod color A quæ Ponticæ albus, de quo cau$$i$que Ari$toteles in Problemat. $ect. XXIII, Theocritus Edyll. vige$imo ter- tio, νιφὸεν{τα} vocat. In Ponto Penin$u- la e$t nobili$$ima, quæ Taurica vel Scy- thica Cher$one$us; de qua alibi $uo loco. Ad Occidentaliora (ubi & pars Ponti _Hylœum mare_, ab Hylæa, Tauro$cytha- rum regione) I$thmi, _Carcinetes_ vi$itur _Sirus_, Ammiano & Pomponio Me'a $ic nominantibus, καρκινῖτ@ Ptolemæo; κερκινῆ{τι}ς Arriano; καρπ{ην}ῖτις Stra- boni, inemendatius; nam ab oppido, quod _Carcina_ hodieque ad o$tia fluviorum Hy- pacyris & Gerrhi. Strabo lib. VII, $inum hunc _Tamyracen_ vocat à Promontorio, [0570]DISSERTATIO quod in eum ab Occa$u Ortum ver$us procurrit. Periplum Euxini Ponti $cri- p$it eleganter & docte Arrianus.

Succedit po$tremo _Mœotis Palus_, ab Mæotis populis apud Ptolemæum & Pomponium Melam, qui hodie Tartaro- rum pars. Fretum ejus ad Otientaliora Penin$ulæ littora Bo$porus Cimmerius vel Mæoticus, ter mille pa$$uum latitudi- ne. Ab Scythis vocatur hæc Palus, ut no- tat Tzetza, Kαρ πα λ{ὸυ}κ; & ut Plinius, _Temerinda_, addens hac voce _Matrem Ma-_ _ris_ (ut eam etiam nominat Diony $ius Alexandrinus) de$ignari, quod perpetuo agmine defluat, numquam recurrens, aquas qua$i $ubmini$trans ab$que inter- mi$$ione $ub$equentibus, Euxino, Pro- pontidi, Ægæo, Magnoque Mari. Hinc e$t, quod Lucanus libro III. de bello Phar$alico canat, imminui laudem im- mi$$i in terras ab Hercule, $ci$$is monti- bus, Oceani; quum Mare Mediterra- neum quibu$dam videretur non tam ori- ri ex Oceano, quam ex Mæotide Palude, & Ponto Euxino, $emper decurrentibus in Propontidem, & hinc porro in Pelagi Interni va$tiora. Verba ejus hæc:

Quaque fretum torrens Mœotidas ege- rit undas

Tontus, & Herculeis aufertur gloria metis,

[0571]DE MARIEVS.

Oceanumque negat $olas admittere Gades.

Sed vero $imilius, quod indicat Abraha- mus Ottelius, nuper maximo reipublicæ litteratiæ detrimento nobis $ublatus, vo- cem quæ apud plinium, mere Germani- cam e$$e, eaque $ignificari _Maris Finem,_ quum _Meer_ Mare, _Inda_ Finis, _Et_ vero $ive _Het_ atticulus $it, qui in vocis capite metathe$i litterarum, quod non infre- quens apud Germanos, $cribitur. Non male. Nam Mari Mediterraneo, per fre- tum Herculeum immi$$o, Finis in Mœo- tide, ut quidem oculi no$tri te$tantur. Ca$pio enim $ecretior e$t cum $uperiori- bus opula, ut jam patebit. Vera & genui- na vocis $criptura forte _Te$merinda_, ut $it qua$i _Des Meers Enda,_ ut Majores no$tri pronunciabant. Hodie _Mar Zabach_ à Circa$$is ($ic Tattari Turcæque vocant Sarmatiæ A $iaticæ populos, qui Plinio _Zigœ,_ Stephano ζνφὶ) nominatur: Ita- lis _Mar della Tana,_ ab Tanai fluvio, qui duobus o$tiis huc influit: item _Mar bi_ _anche,_ Mare album. Palus hæc non al- tior quinque; &, ubi profundi$$ima, $e- ptem ulnis; habetque in ambitu $eptin- genta, vel, ut alii, nongenta millia pa$- $uum. Videndi Polybius lib. IV, & Stra- bo lib. 11. Ego $cio circuitum ejus u$que ad In$ulam in o$tio Tanais e$$e centum [0572]DISSERTATIO honaginta aut circiter miliar. Germani- corum, quorum $ingula XXXII. $tatuunt $tadia. De Frigore Mœotico legendus Strabo lib. VII. dicitur adeo indurari ge- lu, ut vehicula $uper eam adcolæ ducant. Lucanus lib. 11. belli Phar$al. ubi de gen- tibus ad bellum civile excitandis;

----- qu{as} tenet aquore den$o Pigra Palus Scythicipatiens Mœotica plauctri.

Non adeo mirum. Mitiores tamen hie- mes ibi, quam apud nos, quum Palus hæc ad gradus Altitudinis XLVIII, XLIX, L. & LI. Auctores tam Romani, quam Græci externa: & quæ de quarundam Regionum malis atque incommodis au- ditu tantum intellexerint, intendere & verbis $olent mirum quantum exaggera- re: quod exemplis adductis probare, ho- minis $it ocio bono non bene utentis.

Quæ commemoravi, Maribus conjun- gam non immerito _Ca$pium:_ quod cum Euxino per occultos Cuniculos unum. Adfirmate loquor. Alioqui pars $it Ocea- ni Scythici, nec ne: diver$a Veterum $en- tentia. Ajunt Diony$ius de $itu orbis, Manilius libr. IV. A$tronom. Plinius lib. VI. nat. Hi$tor. cap. XIII. Pompo- nius Mela lib. III. cap. v, Oro$ius lib. I. cap. II. Ba$ilius ad cap. I. Gene$eos, & [0573]DE MARIEVS. alii. Notat etiam Strabo lib. XI. Patro- clem nobilem Scriptorem in ea fui$$e $en- tentia, ex India navigati po$$e ad Hirca- nos. Negat Herodotus lib. 1. $cribens Ca- $pium alterum ac per $e ip$um, Mare e$$e. Eju$dem mentis Ari$toteles lib. 11. Me- teoror. cap. I. Hos alii multi $equuti quo- rum princeps Ptolemæus in $ua geogra- phia accutatioris locorum cognitionis beneficio. Ip$e Strabo, ni$i, ut notavit Vit magnus, planis expre$$i$que verbis fal$am $ubdidi$$et $ententiam, potui$$et ab$que negocio ex prioribus per$uadere Lectori, credidi$$e $e littoribus circum$eptum Ca- $pium exitu carere. Sic enim ait: κύκλω <145>πείτην ςάλατταν. Sed mox omnia corrumpit, & in aliam imprudens trahi- tur opinion\~e, illis præcipue verbis; προς {τ’’} Οἰκεανὸν {τ’’} πληροῦντα {τ’’} Κἀσπιον. Illud verum, A quas Oceani Ca$pium ex- cipere $ubtorraneo meatu, & exonerari occultis $ub terram alveis & cryptis in Euxinum. Quum enim maxima flumina Ca$pium influant (inter quæ ab Septem- trione, Rha, hodie _Volga;_ & Rhymnus, _Iaick;_ ab Ortu, Iaxartes, _Che$el; à Meridie, Oxus, _Abiamu;_ ab Occa$u denique alia non pauca) nece$$e $ane fuit in$u$a, per{ae}$er- tim quum marinas $tationes Flumina na- turaliter adpetant, aliqua exire. Nam qui recipiendis quotidie tot fluminum aquis [0574]DISSERTATIO alveus hujus maris $uffeci$$et; hodieque $ufficeret? Quæ igitur labuntur in Ca- $pium voragine quadam $ubterranea ex illis carceribus recipiuntur in Pontum: qui etiam terræ conclu$us per Helle$ponti & Abydenorum $reta in Archipelagum; inde per mediam Europam & Africam ad Herculeum fretum, qua patet exitus, decurrit. Mare Ca$pium, ut delineat Pomponius lib. III, in tres $inus diffin- ditur: contra os ip$um & alvei fauces, in Hyrcanum, ubi Georgiani: ad $ini$tram ver$us Septemtrionem in Scythicum, qua parte Zibierairorum & Zagataiorum $unt Hordæ: ad dextram vel oram meridia- nam, qua nobili$$ima urbs Tauris, in eum, quem proprie & totius nomine Ca$pium à Ca$piis ibi populis appellant; Parthis hodie à proximo opido _Bacau_. Georgia- nis _Chelucelam._ Ari$toteles Ca$pium & Hyrcanum lib. II, Meteorologic. duo Maria numerat; quum unius rei duo $unt nomina. Plurimis aliis nominibus (quod & Plinius $cribit) ab adcolis appellatum: Rhutenis & Tartaris hodie _Chuualinsko-_ _morie_ vocatur; Mauris _Bohar Cur$un_, id e$t, mare clau$um, indicant quæ dixi; _Georgiam_ dicitur ab Georgianis, qui quomdam Iberes & Albani A$iæ populi; Ab aliis _Mare de Sala_, ab oppido Tarta- riæ cognomine; Item _Therbectam_ alii$- [0575]DE MARIEVS. que modis pro vario gentium idiomate vel regionibus illi adpo$itis, ut $e ob$er- va$$e $cribit ex tabulis & $criptis peregri- nationibus V. Cl. Abrahamus Ortelius. Variatur inter Auctores de Maris hujus magnitudine: inter eos Herodotus in Clio longitudinis e$$e tradit quindecim dierum cur$u navis, quæ remis utatur: latitudinis, ubi $pacio$i$$imum e$t, die- rum octo. Fidendum magis, qui quotidie tran$mittunt, Mercatoribus, non amplius duodecim diebus univer$um expleri am- bitum te$tantibus. In eo Mari Pi$ces, ut prodit Iulius Cæ$ar Scaliger de Subtilitare adver$us Cardanum, exercitat. LI. capiun- tur Siluri, & Moroni; quos, vulgari no- mine $ic appellatos, non audet Glanios vel exi$timare vel negare: præterea Cani- ulæ, canino pror$um capite, cauda, pe- dibus: adhæc Pi$cis teres totus $ine capi- tis expre$$a figura, longitudine circiter pedum quatuor: ex quo ad lucernarum u$um exemtus adeps vices præ$tat olei, frequenti mercatu expetitus.

CAP. IV. De reliquis Internis Maribus.

P Ræter Mediterraneum illud (quod optimo jure Magnum, quum $i com- mi$$o fiat, reliqua non tam Maria, quam [0576]DISSERTATIO Sinus, cen$enda) & alia $unt Interna, quæ per $ua Freta terras irrumpunt ex Ocea- no; Orientali quidem _Per$icum_ & _Ru-_ _brum:_ Septemtrionali vero, _Balticum._

_Per$icum_ inter Per$iam e$t, unde illi nomen, & Arabiam Felicem: primo Si- nus (ut & multis habetur) quem inter Promontorium A$oborum (hodie _Cabo_ _Mochandan_) & Armuziam (_Ormus_ nunc, nobili$$imum in In$ula ferace Empo- rium) excipit Fretum, quod vulgo _Ba$o-_ _ra:_ mox Mare, quod etiam Piutarcho in vita Luculli _Babylonium_, ab urbe Me$o- potamiæ ver$us Caurum illi adlocata, quam _Bagdet_ hodie dicunt ad Euphratem. _Mar Elcatif & Me$endin_ vulgo nomina- rite$tantur Tabulæ Geographicæ. _ru-_ _mach-cama_ ab Me$opotamiis vocari, ab aliis item _Bein elnaharin_, $cribit vel fingit potius Thevetus; quem non in Geogra- phicis tantum, $ed & aliis familiariter ali- quando Pari$iis novi, & mecum alii, flu- xi$$imæ fidei. Semel hocdicendum erat, Lector: ne, $i pa$$im non laudem, à me negligentia factum arbitrere.

_Rubrum_ id ($pecialiore notione, κα- ταχςηςικῶς) Europæis hodie, quod olim _Arabicus Sinus_, Plinio $cribente lib. nat. Hi$toriæ II, cap. LXVII & $equente; in- ter Arabiam Felicem & Africam. Sinus primo, ubiad dextram _Aden_ urbs, olim [0577]DE MARIEVS. Arabia: deinde Fretum, quod no$tro tempore _Babelmandel:_ hinc Mare, quod ab adcolis hodie _Mar di Mecha,_ ab Ara- biæ Felicis urbe, quæ μοχοῦρα Ptole- mæo; ab aliis _Mar Ro$$o._ Sunt qui $cri- bunt appellari etiam _Bohar- Cor$un,_ Mare clau$um; quod Ca$pio verius convenit. Thevetus, ni$i, quod plerumque $olet, nugas (quibus hoc lucratus, ut nu$quam fidem mereatur) vendat, ab Arabibus vo- cari notat _Zocoroph_ vel _Boharzocoroph:_ ab aliis _Zahara_. פום־םי mare Carico- $um pa$$im in Sacris litteris: פום enim Iunci genus, cre$centis in extremitatibus Maris vel Fluminis: unde פוב־םי Mare Caricis, quod eo Iunci genere abundet. Stephano βρἀχια dicitur. De Per$ico & Arabico Internis junctim Manilius lib. IIII. A$tronomic.

Altera $ub medium Solem duo bella per undas

Intulit Oceanus Terris. Nam Per$ica fluctus

Arva tenet, titulum Pelagi prœdatus ab ii$dem,

Quœ rigat ip$e, locis; latoque infundi- tur Orbi.

Nec procul in molles Arabas, Terram- que ferentem

Delicias, variœque novos radicis odores,

[0578]DISSERTATIO

Leniter adfundit gemmantia littora Pontus,

Et Terrœ Mare nomen habet.

_Balticum_ (ut appellat Xenophon; vel, ut alii, _Baltœum_, unde _Belts_ hodie, præ- cipue prope In$ulam Langlandiam, ubi _Lagnus Sinus_ Plinio lib. nat. Hi$tor. IV, cap. XIII.) id mihi; quod angu$tiore pri- mum & $inuo$o ore Caput Cimbricæ Cher$onne$i prægre$$um, factis aliquot Danorum In$ulis, per Sundam, nobili$$i- mum Daniæ Fretum (ubi quomdam Bg- νίπον Ptolemæi) infunditur ver$us Orien- tem; inter hinc Germaniæ, Pru$$iæ, Li- tuaniæ, Livoniæ, Ru$$iæque, inde Go- thiæ & Sueciæ littora; _Morimaruza_ Philemoni; _Amalchium_ Hecatæo apud Plinium; _Suevicum_ à populis, qui adha- bitant; _Pigrum_ nominat Tacitus, quod non, ut bene Ortelius, veluti cetera Ma- ria, moveatur. Nam Æ$tus ejus; quod etiam qui quotidie navigant, te$tantur, vix deprehenditur. _Venedicus Sinus_ ei- dem ab Venedis populis; _Codanus_ Plinio lib. IV, cap. XIII, & Pomponio Melæ lib. III. Germanis _Ooct-Zee_; quod Ocea- no ver$us Ortum: Rutenis _W areczko- _vicmorie_. Excurrens porro in duo bra- chia di$pe$citur: faciens à $ini$tra, inter hinc Sueciam & Boddiam, inde Finlan- [0579]DE MARIBVS. diam, Sinum prius _Finnicum; Finni$ch-_ _zee;_ po$t, freto di$criminante, _Boddicum,_ _'Bodner zee:_ à dextra inter Finlandiam & Livoniam alium, qui item _Finnicus._ Alia minorum gentium præteteo.

_Album,_ quod Arctoum Pelagus Ter- tis immittit inter Ru$$iam, Mo$covita- rumque & Lapporum fines: ad cujus in- reriora Fanum D. Nicolai, quo plerum- que cum Mo$covitis commercia facturi Mercatores no$tri adpellunt. _Witte zee_ Batavis, qui plurimum hoc Mare navi- gant, appellatur.

Illud etiam non magni præ ceteris mo- menti, quod inter Americam & Mexi- canam primis lu$tratoribus _Mar Verme-_ _jo_ nominatum.

CAP. V. De Euripis.

M Aribus Reciprocantibus addiderim _Euritos_ Eὔ{ρι}@, inquit Suidas, Πέλαγ@ ςενὸν; ἢτόπ@ \’νσατώσης μεταξ\‘ν σ\‘νο γαιῶν, τουτὲςι Βοιωτίας, κὶ Ἅττικῆς. ἑπτάκlot;ς <145> τῆς ἡμέρας τὸ πκεῖ<148>ι ὕσως τςὲτε<146>. De$cribit mare, quod intet Atticam & Eubœam, _Euboi-_ _cus Euripus._ aliis, nonnullis _Chalcidicus_ ab urbe Chalcide, Italis _Streoho de Negro-_ _ponte;_ $ic enim illis hodie Eubœa dicitur. [0580]DISSERTATIO De eo $ic Pomponius Mela lib. II. C. VII. _Mare rapidum, & alterno cur$u $epties_ _die ac $epties nocte, fluctibus invicem ver-_ _$is, adeo immodtce fluens: ut ventos etiam_ _ac plenis velis navigia fru$tretur._ Strabo tamen lib IX, Plinius lib. II, cap. XCVII, & alii (quibus ad$cribendus fortean & Suidas) tantum die ac noctu $imul $epties fluere contendunt. Sic Seneca in Hercu- le Oetæo, Act. II. Sc. I. pro$uge:

Euboica tellus, vertice immen$o tumens, Pul$atur omni parte; Phryxeum mare Scindit Caphæreus: $ervit hoc Austro latus;

At qua nivo$i patitur Aquilonis minas, Euripus und as flectit in$tabilis vagas, Septemque cur$us flectit & totidem re- fert,

Dum la$$um Titan mergat Oceano ju- bar.

Antiphilus Byzantius quodam Epigram- mate $enarium prodit numerum:

Ε\’νβοǐκοῦ κὸλποιο παλινσὶνητε θὰ- λαοτα, Πλαγκτὸν ὒσως, ἰσὶοισ ῥσὶμα- <148>ιν α\’ντὶταλον, Ἥελίω ḱῆν νυκ{τὶ} τεταγμυ\‘νον, ἐς τρὶςἂπιςον [0581]DE MARIBVS. Ναυσὶν ὂσον πὲμ{ει}ς χεῦμα σα- ν{εῖ}ζὸμέυον,

Θαῦμα βὶου, θαμβῶσε τὸ μυ{ρί}ον, οὐσὲ ματσὶω

Σἢν σὰ<148>ιν ἂῤῥήτω ταύ<147>ι μέμη- λε φύσεῖ.

Alium alii. Ab omnibus, ni$i mens mea me fallit, certus numerus po$itus pro in- certo. Livius lib. trige$imo octavo veri- tatis, quam $uperiores, convenientius, _Fretum ip$um,_ inquit, _Euripi non $epties_ _die, $icut fama fert, temporibus $tatis reci-_ _procat; $ed temere in modum venti nunc_ _buc nunc illuc, ver$o mari, velut monte_ _prœcipiti devolutus torrens, rapitur_. Vi- dendus & Thucydides lib. VI. Cau$$am hujus Fluxus & Refluxus quum nequi$- $et ad$equi Ari$toteles, mœrore conta- bui$$e $cribitur ab Iu$tino Philo$opho & Martyre Admonitor. ad Gentes, & Gre- gorio Nazianzeno orat. 1. in Iulianum Apo$tatam. Hinc certe Proverbium, ut _Euripo_ dicatur _mutabilius_, quidquid in- $tabile. Æ$chines {μευὰ} Κτηιφῶντ@, Ca'- liam mutabiliorem e$$e notat Euripo, cui vicinus. Eleganter & Plato in Phædone: πὰντα τὰ ὂντα ἀτεχνῶσ ὢ{στι}εσ {έν} Ε\’ν- είωὰνω {καὶ} πω σρέφετω, {καὶ} χρ όνον οὐσὲνα ον οὐσενὶ μὶζ. Ari$toreles Ethic. IX. C. VI. οὐ με{τα}ῤῥεῖ ὣπεσ Εὒ{ρι}π@. [0582]DISSERTATIO Committit & eleganter M. Tullius ora- tione pro Mur. cum Euripi fluxu & re- fluxu incon$tantiam populi & incertam Comitiorum rationem. In$tabilis enim Euripus; & inde inter ἀσιὼατα apud Senecam in Hercule Oetæo, Actor. II. Sc. III:

------prius

Ex$tinguet ortus, referet occa$us, diem:

Pax ante fida nivibus & flammis erit:

Et Scylla Siculum junget Au$onio latus:

Priu$que multo vioibus alternis fugax

Euripus, unda $tabit Euboica piger.

_Euripus Taurominitanus_ Plinio lib. II. cap. XCVII. illa maris reciprocatio, in quam delabi ferunt Charybdim; qu{ae}, vor- tico$um mare inter Siciliam & Italiam in freto Mamertino, _Garo faro_ dicitur ho- die, Fazello & Aretio notantibus. Exau- diendus de eo Seneca in Epi$tolis, _Cha-_ _rybdis an re$pondeat fabulis, per$cribi mihi_ _de$idero: & $i forte ob$ervaris (dignum_ _ect autem quod ob$erves) fac nos certiores,_ _utrum uno tantum vento agatur in vorti-_ _ces, an omnis tempe$tas mare illud contor-_ _queat; & an verum $it, quidquid illo freti_ _turbine arreptum ect, per multa millia_ _trabi, & circa Taurominitanum littus_ _emergere_.

[0583]DE MARIBVS.

Euripos quatuor, va$ti$$imis In$ulis interpo$itis, $ub Arctico polo commini$ci fuit au$us Minorita quidam Anglus Oxonien$is, Mathematicus, ut $cribit in $uo Itinerario Iacobus Cnoxen Bu$codu- cen$is: eo$que tanto impetu ver$us Vo- raginem, quæ ad Euriporum concur$us, (ubi & Rupem $ubip$o Polo nigram $ta- tuit, cujus ambitus XXXIII circiter leuca- rum) rapi, ut naves $emelingre$$æ vento retroagi non po$$int: neque unquam tan- tum ibi ventum e$$e, ut molæ frumenta- riæ circumagendæ $ufficiat. Alia ejus præ- tereo. Hunc $equuti temere $unt alii; in- ter quos Giraldus Cambren$is libro de Mirabilibus Hiberniæ; qui addit, ad Vo- raginem hanc omnes undique ab remo- ti$$imis orbis partibus marinos fluctus, tamquam ex condicto, confluere, & in $ecreta Naturæ penetralia $e transfunden- tes qua$i in Aby$$um vorari; naves hac forte tran$euntes tanta rapi & attrahi flu- ctuum violentia, ut eas $tatim irrevocabi- liter vis voracitatis ab$orbeat. Additur, ne quid de$ideremus ad plenam loci $tu- pendi cognitionem, O$tiorum, quæ $in- gulis Euripis, numerus: $eptem illi, qui freto Aniano obver$us; quinque, qui Se- ptemtrionaliora Novæ Zemblæ re$picit, ea autem propter angu$tiam & celerem cur$um numquam congelari; tria, qui [0584]DISSERTATIO Groenlandiæ vicinus; quatuor denique, qui proxime $uccedit: omnibus vero O$tiis initia de$cribunter ad gradum $e- ptuage$imum octavum. Belle mehercu- les. Tam ad$everanter de his di$$erunt, qua$i velibi nati educatique, vel eo delati $uis oculis omnia fideliter & diligenter nota$$ent; Rupem etiam men$i. Si loco tam mirando nati; non video, quibus adminiculis quarumque Aquarum bene- ficio venerint ad nos, tantum λπεσφμ- σικηυ nunciaturi; quum Fluctus ex qua- tuor Orbis partibus, ut dicunt, eo $e ra- pientes tanta vehementia obnitantur, & ventus ibi numquam tam validus, ut mo- læ ver$andæ (qui vero navi huc inde con- tra Fluctus reluctantes promovendæ?) $ufficiar. Sin eo delati, magna certe præ- rogativa munitos fui$$e nece$$e fuit, quod adeuntes horrida, tetra & inacce$$a loca, non $uerint cum navibus, ut omnibus evenire volunt, ab$orpti; at placidi$$ime portati ita Rupi adhæ$erint, ut non $o- lum colorem cogno$cere, verum & ma- gnitudinem metiri potuerint. Si$tebat, credo, terribilis ille Aquarum raptus; dum ibi docenda nos illi di$cebant: ne $cilicet quid quod u$piam in rerum natu- ra ne$ciremus. Sed abe$to jocus, & vana vanis relinquamus. Qui$quis fuit primus hujus commenti auctor, amicus fuit [0585]DE MARIBVS. non Veritatis, $ed Platonis. Hic namque, quum excogitare non valeret veram Fluxus Refluxu$que Maris cau$$am, in Phædone $omniavit, χάσμα e$$e μὲγι- ςον, {καὶ} αημπερὲς τετςημμένὺον σἰ ὂλης <149> γῆς; ejus mentionem facere Home- rum:

τῆλε μα\’λ χι βάθιςιν ùπὸ χθονὸς ἐςι Βὲςεθρον:

alibi vero Homerum alio$que Poëtas hoc χάσμα Τάςταρον appellare; ad hia- tum denique illum omnes fluvios atque adeo totum Aquarum corpus univer$æ Terræ circumfu$um, confluere, & ex eo aquas omnes vici$$im effluere; $ur$um- que ad nos moras, deor$um autem ad Antipodas Rheumatibus effu$ionem fa- cere. Sed hanc Platonis (cujus Eloquen- tiam & Orationis flumen magis $æpe mirari venerarique $oleo, quam Philo- $ophiam) opinionem, quod ab$urda e$$et & omni careret ratione, merito refutae Ari$toteles lib. II. Meteor. cap. II; cu- jus Argumenta legenda. Docuerunt & hæc fal$a e$$e, nuper Argonautæ no$tri; qui ad LXXX. Altitudinis gradum delati, nullas A quarum ver$us loca, quæ ad per- pendiculum Polo $ubjacent, attractiones, quales fœde finguntur, deprehenderunt; quum tamen initium attrahendi in pictis [0586]DISSERTATIO ad illorum mentem tabulis $cribatur ad gradum $eptuage$imum octavum. Alio- quin videri $ub ip$o Polo habitationes e$$e commodiores, quam quæ aliquot inde gradibus propiores Æquinoctiali, jam dixi.

FINIS. [0587] MARCI ZVERII BOXHORNII APOLOGIA PRO NAVIGATIONIBVS HOLLANDORVM, Adver$us PONTVM HEVTERVM. Qua præcedentium $æculorum naviga- tiones, earumque jura & in$tituta, ex tabulis præ$ertim publicis a$$eruntur. [0588] _Ampli{$s}imo Viro._ WILHELMO BONTIO, I. C. Reip. Leyden$is PRÆTORI $ummo.

D ignitas tua, Vir ampli{$s}ime, qua in Vrbium ocello cum $ingulari integri- tate defungeris, & benevolentia, qua me non $emel es complexus, & eruditio, qua bictoriam pene omnem, & præcipue hane no$tram penetracti, hunc hominem impu- lere, ut Apologiam hanc, Ampli{$s}imi no- minis tui prœ$idio u$urpato, ad te ablega- ret. Argumentum ect nec magnitudine tua, nec judicio indignum. Non ingratum certe futurum tibi, opinor, qui in res pa- triœ, prœ$ertim horum temporum, propius $emper inquiris. Quod tanto magis lau- dandum ect, quanto plus habet utilitatis. Capeigitur, Vir $umme, hocob$ervantiœ monumentum ab eo, qui vivit.

Ampli$$imo nomini tuo æternum devotus

M. ZVERIVS BOXHORN.

[0589] M. ZVERII BOXH. APOLOGIA _PRO_ NAVIGATIONIBVS HOLLANDORVM, Adver$us PONTVM HEVTERVM.

NISI ea aliquando $æcula fui$- $ent, quibus magnitudini re- cum ge$tarum indu$tria Scri- ptorum non re$pondit, multæ profecto e$$ent, quibus po$teri po$$ent glo- riari. Sed in$tituto temporum potius vi- $um res præclaras gerere, quam earum memoriam ad po$teros litterarum bene- ficio ablegare. Non tam quid olim factũ, quam quid non factum, ex iis, quæ in$e- quentibus $æculis facta $unt, $cimus. Fe- rendum tamen non e$t, illa obliterati, & $ive odio, $ive ignorantia $criptorum po$teris impingi, quæ annales, quamvis [0590]M. ZVERII BOXHORNII leviter, prodidere. Vitio quippe aucto- rum aliquando $it, ut dum gentes illas, quarum res de$cribunt, extollere cæpe- runt, vicinis labem $ocordiæ inurant. Inter eos e$t Pontus Heuterus, vir cætera in hi$toria ita ver$atus, ut hoc nomine non parum ip$i Belgium debeat. Ille na- tione Hollandus, domo Delfen$is, ut Flandrorum navigationes extolleret, in Hollandos nimis iniquus fuit. Ait illos ad annum cIo CCCCXCII, Fri$iæ Saxo- niæque tantum maritima legere a$$ue- tos, Cymbricam Cher$one$um, Dacos, Gothos, totumque illum borealem tra- ctum ex auditu tantum cognitum ha- bui$$e, & halecum capturam, cætera$- que remotiores navigationes penitus ignora$$e. Verba ejus ad annum hi$to- riæ, quem proxime diximus, hæc $unt; _Brugen$es,_ inquit, _ac Slu$ani opibus ac_ _mercatura eo tempore florentes, re nautica_ _vicinos omnes facile $uperabant, inprimis_ _Zelandos Hollando$que navium multitu-_ _dine navigandique audacia prœcedebant._ Nec longe po$t: _Hollandi,_ inquit, _ultra_ _Angliam Scotiamque tentare ad occiden- tem & $eptentrionem maria au$i nondum fuerant, nec tam audacter Amcteroda- mii, & Enchu$ii eorumque vicini (inte- $tinis tantum $editionibus, ii$que continuis dediti, ac preinde Fri$iæ Saxoniœque tan- [0591]APOLOG. PRO NAV. HOL. _tum maritima legere a$$ueti) ad orientem_ _vela converterant. Cymbricam Cher$one-_ _$um, Dacos, Gothos, Suecos, l$landos, Nor-_ _vegos, Prutenos, Mo$chos ex auditu tan-_ _tum noverant, halecum capturam plane_ _ignorabant, majores a$ellos (Cabeliau vo-_ _cant) in proprium u$um leviter $iccabant,_ _aut aëre ac vento $aliebant, quinunc hyc-_ _me capti $aleque conditi per univer$am_ _Europam di$tribuuntur, &c._ Mearum partium e$$e putavi gloriam Hollando- rum ab eju$modi injuria vindicare. Ce- lebriores & remotiores eorum Zelando- rumque navigationes ante illa tempora fui$$e liquido o$tendam, annalium, & ve- terum tabularum fidem per omnia $e- quutus. Ac primum quidem, $i Romana tempora videmus, terra $imul, marique vittutem $uam Batavi prodidere. Ac Ta- citus quidem 2. Annalium, ubi in$ulam Batavorum de$cribit non ob$cure innuit, eam ultro citroque navigantium com- merciis Horui$$e, ob faciles appul$us, & quod accipiendis copiis tran$mittendi$que ad bellum e$$et opportuna. Nec longe po$t Batavos, auxiliares Romanorum, nandi navigandique peritos appellavit. Tradit idem per illud tempus Caucos, Ba- tavorum gentem, inferiorem Germaniam incur$a$$e, Duce Ganna$co, qui natione Canninefas (e$t & illa portio Batavorum,) [0592]M. ZVERII BOXHORNII auxiliaris Romanorum & diu meritus, po$t transfuga, levibus navigiis præda- bundus Gallorum maxime oram va$ta- bat. Navali Batavorum pugna pul$i Otho- niani memorantur. Cum trepidantibus Romanis, qui Vitellium $equebantur, na- vigandi peritia atque audacia collap$as pene eorum res in$tauravere. Sequen- tium temporum res & navigationes ob- $curæ, deficientibus ingeniis, quæ earum memoriam ab ætatis injuria vindicarent. Comitum $æculo variæ in terram $an- ctam in$titutæ navigationes, pro pietate illorum temporum, quibus regiones illas à Turcarum tyrannide atque immanitate liberare, unu$qui$que pro virili niteba- tur. Maxime omnium $ub Theoderico, Comite Hollandiæ ejus nomiuis quinto, anno $alutis mille$imo nonage$imo & nono, Hollandos in orientem tran$mi- $i$$e, & in expugnanda Hiero$olyma, au- $piciis Godefredi Bulionei, fortiter res ge$$i$$e annales no$tri prodidere. Theo- derico nihil potius fui$$et, quam expedi- tioni huic intere$$e, $ed valetudine non ita pro$pera u$us, $u$tinendis itinerum di$$icultatibus impar videbatur. Fratris tamen ejus Roberti, qui Flandriæ Co- mes, virtus non de$iderabatur. Notatum invenio, ex Hollandica nobilitate plero$- que huic bello cum gloria interfui$$e. [0593]APOLOG. PRO NAV. HOL Ioannes Arkulanus, in ip$o cum Sarrace- nis conflictu, ex$piravit. Nata tunc tem- poris, veteri Gallorum in$tituto, dignitas eque$tris, quæ Cochlearis dicebatur, & illis tantum deferebatur, qui navali bello virtutem $uam præ cæteris bono publico proba$$ent. Hic Nobilium Hollando- tum plurimi in eque$trem illum ordinem leguntur adlecti, certo argumento, bello navali hanc gentem tunc valui$$e. Anno etiam decimo nono, $upra mille$imum & cente$imum Harlemo expugnata admira- bili, & nova belli navalis arte Damiata in partem gloriæ atque virtutis dicitur veni$$e. Hoc certein confe$$o e$t: Harle- men$es, qui una cum legionibus Chri$tia- norum, ductu Frederici Barbaro$$æ, Im- peratoris Romani, in Terram $anctam ad $ubigendum Pelu$ium tran$mi$erant, ca- tenas illas ferreas, quæ circum aquas du- ct{ae} invictam arcem fecerant, navibus, qu{ae} $ingulari indu$tria $erris ferreis acuti$$i- mis $ubtus erant ad$tructæ, vento admo- dum impellente, feliciter perrupi$$e atque penetta$$e. In illa expeditione unus ex $u- premis Cla$$ium præfectis fuit Wilhelmus ejus nominis primus Hollandiæ Comes. Verba Matthæi Pari$ien$is ad ann. cIo- CCXVII. ad$cribihic merentur. _Circa dies_ _istos_, inquit, _facta e$t motio maxima ex Co-_ _lonicn$iŭ & Fri$onum provinciis virorŭ, &_ [0594]M. ZVERII BOXHORNII _bellatorum; qui à principio prœdicationit_ _crucis post generale concilium, trecentas_ _naves magno $tudio ingre{$s}i $unt, ut votœ_ _$uœ peregrinationis ex$olverent cruci$ixo_. Sub Fri$onum nomine, pro more illius $æculi, Hollandi etiam vicinæque gentes continentur. Paullo etiã po$t $ubdit idem Scriptor; _Cla$$e divi$a, pars altera, duos_ _habens Capitaneos, W ilhelmum $cilicet_ _Hollandiœ ducem, & Comitem de W iede_ _Georgium, Alchavam ob$edit_. Satis di- $erte hic indicatur, Hollandiæ Comitem, Archithala$$i munere in imperatoria illa expeditione functum fui$$e. Ex quo non ita difficulter colligi pote$t, celebrem Hol- landorum in navigationibus in$tituendis peritiam tunc temporis fui$$e. Dicam am- plius nempe naves omnes, quæ expeditio- ni i$ti interfuere, ex Hollandia abii$$e. Di- $ertim id te$tatur Godefridus Monachus, S. Pantaleonis, coætaneus illorum tem- porum. _W ilhelmus, inquit, Comes Hol-_ _landiœ, & Georgius Comes de W idede cum_ _aliis Cruce $ignatis Teutoniœ ad terram_ _$anctam navigio profici$ci de$iderantibus;_ _$uper unum de nobilioribus terrœ fluviis_ _fluvium Mo$am congregati $unt apud_ _Flerdinga._ Intelligit opidum Hollandiæ ad ripam Mo$æ po$itum, quod magni olim nominis & roboris, nunc Mo$æ al- luvione pene ab$umptum, Vlaerdinga ap- [0595]APOLOG. PRO NAV. HOL. pellatur. Fateor expeditionu@ harum orientalium gloriam ad vicinas etiam gentes pertinere; $ed ex iis, quæ jam di- cta à nobis, $atis $uperque æquis rerum arbitris con$tare arbitror, præcipuas hic Hollandorum, Zelandorumque partes fui$$e. In$equutis temporibus, quibus $i- mul cum urbibus opes civium accrevere, de remotioribus præ$ertim circa Septen- trionem tractibus vi$itandis, commercii$- que mutuis ibi in$tituendis, cæptum e$t cogitari. Circa annum mille$imum du- cente$imum $eptuage$imum & tertium, jus Stapulæ, utloquuntur, lanarum, quæ ex Anglia magno numero devehebantur, ab Eduardo Anglorum Rege, haud leviter adlaborante Florentio ejus nominis quin- to, Dordrechten$ibus conce$$um fuit. Sed paullo po$t, ne$cio qua de cau$$a, ii$dem ablatum; Anglis di$cedentibus, qui in Brabantiam profecti, Machliniæ $edes $uas atque merces fixere. Ab$que unico $criptore e$$et, qui Rhythmicum Hollan- diæ Chronicon contexuit, & ii$dem tem- poribus dicitur florui$$e, hujus rei memo- ria nulla apud po$teros ex$tatet. Circa illa tempora in$titutæ etiam in Norvegiam, Daniam, circumjecta$que regiones navi- gationes, ad halecarias præcipue capturas exercendas. Sic urbium Hollandicatum, Zelandicarum que præcipuæ, quæ ob por- [0596]M. ZVERII BOYHORNII tuum commoditatem navigationibus opportunæ, in nomen & fœdus Han$ea- ticarum civitatum venere. Stante inter Regem Danorum Valdemarum, Sueciæ- que Albertum bello; hic, ut notatgravi$- $imus rerum Danicarum $criptor loan- nes I$acius Pontanus lib. Hi$tor. VII. va- rias Han$eaticis urbibus, quique cum illis fæderati erant, Hollandis etiam Zelandi$- que immunitates privilegiaque in Daniæ regno concedit. Am$telodamen$ibus pe- culiares etiam immunitates indul$it, præ- $ertim illis qui ad Scaniam, & vicinas oras commerciorum gratia appellerent. Vandalicæ quippe cæteræque urbes Han- $eaticæ Albertum Sueciæ regem tunc $e- quebantur, qui regno Daniæ inhiabat. Sed indicto Strael$undæ conventu, di$$i- dia $opita, novæque fæderis conditiones cum Valdemaro percu$$æ $unt. In quam rem con$ignatæ eju$inodi tabulæ, in qui- bus etiam nonnullarum Hollandiæ Ze- landiæque urbium mentio habetur.

Nos Con$ules ac Senatores civitatum Vandaliœ ac Boru{$s}icarum Lubecœ, Ro$to- chii, Strale$undœ, W ifmariœ, Grip$vval- dœ, Stetini, Colbergœ, Ni$targardœ, Colo- niœ, Agrippinœ, Hamburgi ac Bremœ tum & Livonicarum Rigœ, Torpati, Revaliœ. Parnoviœ: nec non & earum quœ ad ma- re Austrini $inus inque Hollandia Zelan- [0597]APOLOG. PRO NAV. HOL. diaque $unt $itœ, Campi, Daventria, Vl- trajectum, Svvolla, Ha$$eltum, Groninga, Zutphania, Briela, Middelburgum, Ar- muda, Hardervicum, Zirczea, Erbur- gum, Stavera, Dordracum, Amsterda- mũ: profitemur ac publico hoc in$trumento te$tamur, inter nos, & Regni Daniœ Sena- tores, virum{que} honoratum dominum Hen- ningium Podebutkium regni prœfectum, item{que} Nicolaum Archiepi$copũ Lunden- $em, Ericum Epi$copusm Othonien$em, Ni- colaum Ro$childen$em, alio${que} equites, ac regni nobiles, armigero$que amice e$$ecom- ventum, di{$s}idia{que} illa, ac bella omnia, quœ hactenus inter Sereni{$s}imum Regem Valde- marum eju${que} $ubditos, acnos, no$trarum{que} civitatum indigenas, atque incolas agitata fuere, utrin{que} compo$ita placideque pacata e$$e, ita $cilicet ut Rex, jam dictus, hanc in- ter nos reconciliationem $uo $igillo ac ma- nu ob$ignatam, $ub proximum fe$tum Mi- chaelis, anno circiter abhinc integro $it ex- hibiturus. Ip$is autem reconciliationis lite- ris hoc prœcipue cautum erat, ut urbium Vandalicarum indigenœ ac cives, Hel$ing- burgum, Malmogiam, Scanhoram, & Fal- $terboam, id e$t totam propemodum Scha- niã velutipignus & loco illati à rege Van- dalorum detrimenti, annos quindecim reti- nerent, u$um fructum $ibi $ervarent, prœfe- ctos judice$que $uo modo & more ip$i habe- [0598]M. ZVERII BOXHORNII rent: At{que} annis i$tis elap$is territoriŭ idem commune, & nullis gravatum oneribus, quomodo ip$i acceperant, Regiregnoque re- $tituerent: Danis interea, omnibu$que re- gniincolis urbes emporia Han$atica libere accedere, $ua{que} ibi exercere negotia, quem- admodum ante bellum $ueverant, fas libe- rumque e$$et. Hœc acta, dataque Stral- $undœ po$tridie a$cen$ionis Dominicœ, an- no à Christo nato mille$imo trecente$imo $eptuage$imo.

Circa annum cIo CCCXI admodum celebris fuit Hollandorum, interque eos Am$telodamen$ium frequentia, pi$catio Halecaria apud Scanien$is. Fidem ejus rei fecerit diploma Alberti, quo pote$ta- tem, pr{ae}fectum eo in Scaniæ tractu, quem Danorum Regis beneficio haberent, con- $tituendi indul$it. Tabulæ ita Latine red- ditæ leguntur à Cl. V. Ioanne I$acio Pon- tano lib. IX. rerum Danicarum.

Nos Albertus Dei gratia, Comes Pa- latinus, Dux Bavariœ, Comes Hannonis, Hollandiœ, Zelandiœ Fri$iœque Dominus, omnibus notum facimus nos dilectis, ac fi- delibus no$tris Scabinis & Senatoribus ur- bis nostrœ Am$terodamen$is dona$$e, i$to- que chirographo, quod ad nos & posteros nostros, donare ac concedere, ut quotannis, id{que} in perpetuum prœfectum con$tituant, terra$que quas in Scania po{$s}ident, aut [0599]APOLOG. PRO NAV. HOL. postmodum à Rege Daniœ obtinentes po$- $e$$uri $unt, $ecundum leges, ac jura $uæ componant, gubernentque. Hoc $ignatum ad aram anni _MCCCXCI._

Præfecti illius, cujus con$tituendi mentio hic fit, munus aliud non erat, quam ortas inter $uos lites componere, $e- duloque providere, ne quid Am$teloda- men$ium res ibi caperent detrimenti. Erant autem $ere iis in locis, ubi peregri- ni frequentius agebant Advocati $eu Præ- fecti duo; quorum ille, qui à peregrinis ip$is con$titutus erat, eorum proprius, al- ter Regius, quod Regis nomine præe$$et vocabatur. Ad illum tamen non omnes, $ed tantum levioris momenti controver- $iæ, ad hunc graviores omnes di$cutiendæ referebantur. Si quis cum altero manus con$erui$$et, eumque læ$i$$et, de hoc ad- vocatus proprius judicabat. At vero $i inter pugnandum aut manus amputata, aut homicidium e$$et commi$$um, ad Ad- vocatum Regium id omne dijudicandum $pectabat. Vt non ob$cure innuit præcla- rum diploma illud quo Waldenarus Da- norum, Slavorumque Rex anno MCCC- XXIV, Hardervicen$ibus, vatias, in Sca- nia, quod ad halecum pi$cationem, & mercaturam inibi exercendam attinet, immunitates indul$it.

W aldenarus Dei Gratia Danorum [0600]M. ZVERII BOXHORNII Slavorum{que} Rex, &c. Dux En$thoniœ, om- nibus prœ$ens $criptũ cernentibus $alutem in domino $empiternam. Con$tare volumus univer$is tam prœ$entibus quam futuris, quod nos di$cretos viros prœ$entium exhibi- tores Burgen$es de Hardervviick regnum no$trum cũ $uis mercimonis vi$itantes. $ub no$trapace $u$cipimus, & protectione $pe- cialiter defendendos. Nos votentes favoris & gratiœ prœrogativa pro$equi $peciali, ip$i$que cupimus omnes gratias & liberta- tes, quas temporibus D. W aldemari quon- dam Regis Danorum progenitoris nostri clarœ memoriœ digno$cuntur liberius ha- bui$$e, vid. quandocum{que} & quotie$cunque alicubi in Regnono$tro in Skanor vel alibi cum navibus $uis applicuerint, naves po$- $int $ecure exonerare & bona $ua $ive in $ale $ive in pannis laneis vellineis aut in cera vel in vario opere fuerint, $eu in aliis mercimoniis quibu$cunque quocunque no- mine cen$eantur ad terram & $uas bodas vel ho$pitium pro $uœ libitu voluntatis li- bere deducere, & non debeant per advoca- tos nostros $uper hoc nec per aurigas, qui dicuntur W ounkarle, nec per nautas qui Zœkarle, Pramekarle vel Schudemen nun- cupantur, nec per aliquos alios impediri. Et slicti nautœ & aurigœ prout cum ip$is convenerint, bona eorum ducant impedi- mento quolibet procul moto, Item $i aliquis [0601]APOLOG. PRO NAV. HOL. auriga velnauta bona ip$orum per $uam incuriam de$truxerit, vel madefecerit, ip$e debet ea prout rationi con$onum est emen- dare. Item omnia quœ $ub pondere vendi $olent poβint in ip$orum Bodis $ive vicœm vendere & alienare, & curn $tatera Colo- nien$itrutinare. Item vinum quod per$ona- liter apportarint po$$unt in $uis vicœm ad cleop$idr as vendere & alienare. Item nullus Forpug emat apud littus maris ultra dimi- dium plau$tru halecium, $icut amiβionem omnium quœ $ic emerit evitandam. Item nullus emat halecia in aquis, $ed $i aliquis incau$atus fuerit quod halecia in aguis e- merit ip$e tertia manu $e purgabit & hae de cau$a convictus Advocato no$tro tantũ tres mureldem tamen emendabit. Item de omnibus querimonis & controver$iis ac lœ- $ionibus, quas inter ip$os Burgen$es de Har- derwÿck commi$erint, Advocatus proprius inSkanor habeat di$cutere & judicare, ni$i huju$modi lœ$ionis emenda ad vitœ vel ma- nus amiβion\~e, $e extendat. Item $i ita conti- gerit vid. Si aliquis alium interfecerit, aut gladio, $ecuri, lancea $eu cultello, $ive ali- quo alio armorũ in$trumento $ecando vul- neraverit, $eu ha$ta, baculo, $ive lapide per- cutiens membrum fregerit, aut ad effu$ion\-e $anguinis vulnus inflixerit, de huju$modi Advocatus no$ter qui e$t, & qui pro t\-epore fuerit habeat judicare. It\-e $i aliquis ex ip$is [0602]M. ZVERII BOXHORNII Dacum aliquem pro debitis novis vel de aliquibus annis prœteritis incujaverit, Advocatus noster ip$i de Hardervvÿck dicta debita $ua juxta leges terrœ $ine ali- qua multa, aut aliquo ejus damno adju- dicabit. Item nulli de Hardervvÿck dam- natio aliqua ad$cribatur ni$i per cau$$am quœ ad ami$sionem vitœ vel manus $e ex- tendat. Item $i ita contigerit, quod ab$it, quod halecia non capiantur, nec in Skanor $al$entur, quilibet dato $uo torghorehugh autoritatem habeat bona $ua quœ adduxe- rit $ine teloneo libere abducendi. Item $i alicubi infra Regni no$tri terminos naufr a- gium paβi fuerint, Advocatus noster $eu aliquis alius cuju$cunque conditionis $eu $tatus existat, ip$orum bona nullatenus impediat vel $e de ip$is nullatenus incun- clat; quandoquidem ip$a bona per$onaliter per $e vel per alios quos ad hoc conce$$um vel conductum habere poterint, valeant de naufragio liberare. Item $i aliquis ip$orum ligna $ive carpenta in Skanor vel alicubi alibi in regno depo$uerit, navemque $uam cum aliis mercimoniis onustando ab$ce$$e- rit, ip$e cum redierit dicta ligna $ua ab${que} impedimento recipiat, & ea $oluto $uo thorghorehugh ab$que omni alio teloneo li- bere deducat. Item $i aliquem ex ip$is, intra regni nostri terminos decedere contigerit con$anguineis $uis & hœredibus $uis non [0603]APOLOG. PRO NAV. HOL. prœ$entibus, bona$ua apud unum fidelem & di$cretum illius civitatis vel loci ubi dece$$erit $ub bonorum te$timonio $eque- $trentur u$que ad diem & annum. Si ali- qua ex illis bonis tamdiu durare non pote- rint $ine damno, in alia bona durabiliœ convertantur & $imili modo $equestren- tur. Et $i veri hœredes ip$ius, aut ip$orum tutor $i minoris œtatis fuerint, pro huju$- modi bonis repetendis infra dictum termi- num venerint, cum bonorum $ufficienti te- $timonio, ip$ius prœfata bona re$ignentur, & libere aβignentur ab$que ulla difficul- tate. Si vero prœfati hœredes, aut ip$orum tutor infra prœfatum terminum non vene- rint, $œpe dicta bona nobis cedere debeant liberè poβidenda prout exigunt leges terrœ. Item nullus ip$os $uper eorundem vicemin ip$is bonis $ine eorum voluntate de$truendo aut ab ip$is aliquid ab$trahendo ab iis im- pediat aliqualiter vel mole$tet. Item exa- ctores qui Silekrever dicuntur non debent propter opus divi fe$tivi Ephippia alicujus aurigœ bona ip$orum ducentis auferre vel de$umere quoquo modo. Item nullus bona $ua amittere debeœt propter alterius pu- gnam vel delictum. Item teloneum eo- rum maneat prout fuerat ab antiquo, ni$i quis equum emerit pro $ua propria $ella, cum quo intendit per terras ad propria re- meare, & tunc pro tali equo dato $uo tho- [0604]M. ZVERII BOXHORNII reghorehugh liber est & excu$atus. Item liceat ip$is lastadia $umere in fluctibus maris ubi volunt. Item teleonea coggonum maneant prout fuerant ab antiquo. ut au- tem hœc omnia per no$tros Advocatos & Officiales in perpetuum firmiter ob$erven- tur, prœ$entes ea$dem literas $igilli nostri munimine roboratas contulimus in testi- monium & evidentiam firmiorem. Da- tum W ordingborgh Anno Incarnationis Dominicœ MCCCXXIV quinta feria proxi- ma ante diem nativitatis beatœ Virgini@, teste Domino Gerardo Comite Hol$atiœ, & Stormariœ illustri avunculo nostro perdilecto.

Hæc invicta argumenta. Pene omi- $eram ad annum cIo LX. Fre$ones peni- tius Boreales illos tractus vi$ita$$e. Verba $unt Adami Bremen$is, qui circa illum, quem diximus, annum floruit.

Item retulit nobis beatœ memoriœ Pon- tifex Adalbertus, in diebus antece$$oris $ui quo$dam nobiles de Fri$ia viros, cau$a pervagandi maris in Boream vela teten- di$$e, eo quod ab incolis ejus populi dici- tur, VVirrahœ fluminis directo cur$u in aquilonem nullarn terram occurrere, pra- ter illud mare quod Libercœ dicitur. Cu- jus rei novitate pervestiganda, conjurati $odales à littore Fre$onum lœto celeumate $unt progreβi. Deinde relinquentes hinc [0605]APOLOG. PRO NAV. HOL Daniam, inde Britanniam, pervenerunt ad Orchadas, Luibus à lœva dimiβis, cum Nordmanniam in dextris haberent, longo tractu glacialem I$land collegerunt. A quo loco maria $ulcantes in ultimum $eptem- trionis axem, postquam retro $e omnes, de quibus $upra dictum est, in$ulas viderunt, omnipotenti Deo & $ancto confe$$ori, VVillebrado $uam commendantes auda- ciam & viam, $ubito collap$i $unt in il- lam tenebro$am rigentis oceani caligi- nem, quœ vix oculis penetrari valeret. Et ecce in$tabilis oceani Euripus, ad mitia quœdam fontis $ui arcana recurrens, infe- lices nautas jam de$peratos, imo de morte $ola cogitantes, vehementiβimo impetu traxit ad chaos. Hanc dicunt e$$e voragi- nem abyβi, illud profundum in quo fama est omnes maris recur$us, qui decre$cere videntur ab$orberi, & denuo revomi, quod fluctuatio dici $olet. Tunc illis $olam Dei mi$ericordiam implorantibus ut animas eorum $u$ciperet, impetus ille recurrentis pelagis qua$dam $ociorum naves abripuit, cœteras autem revomens excur$u longo ab alteris po$t terga repulit. Ita illi abin$tan- ti periculo, quod oculis viderant opportuno Dei auxilio liberati, toto ni$u remorũ flu- ctus adjuvarunt. At jam periculum ca- liginis evadentes, & provinciam frigoris, ad quandam in$ulã altiβimis in circuitu [0606]M. ZVERII BOXHORNII $copulis ritu oppidi munitam in$perate ap- pulerunt. Luam vi$endorum gratia loco- rum aggreβi, repererunt homines in antris $ubterraneis meridiano tempore latitan- tes: prœ quorum foribus infinita jacebat copia va$orum aureorum, & efu$modi metallorum, quœ rara mortalibus & pre- tio$a putantur. Itaque $umpta parte ga- zarum quam $ublevare poterant, lœti re- miges festinè remeant ad naves. Cum $u- bito retro $e venientes contemplati $unt ho- mines mirœ altitudinis, quos no$tri Cyclo- pes appellant: quos antecedebant canes ma- gnitudinem $olitam excedenies. Luorum incur$u unus de $ociis raptus est, & in mo- mento coram eis laniatus, reliqui vero $u$- cepti ad naves eva$erunt, gigantibus (ut ferebant ) pone in altum vociferando $e- quentibus. Tali fortuna comitati Fre$ones Bremam perveniunt, ubi Alebrando Pon- ti$ici ex ordine cuncta narrantes Chri$to & pio confe$$ori ejus W illebrado rever$ionis & $alutis $uœ hostias immolarunt. _Satis_ _$uperque ex hi$toria hac comparet, Fre$o-_ _nes ad aquilonem navigiis contendi$$e,_ _Daniam, Britanniam, Orcades, I$lan-_ _diam, aliaque remotiora & ignota tunc_ _temporis loca vi$ita$$e. Sed dicat aliquis,_ _Parum hæc ad Hollandos facere, quæ de_ _Fre$onibus narrantur. Imo vero, quam_ _maxime. Nemini enim, qui hi$toriam_ [0607]APOLOG. PRO NAV. HOL _illorum temporum vel à limine tantum_ _$alutavit, ignotum e$$e pote$t, Fre$iæ no-_ _men latius $e olim, quam hodie, exten-_ _di$$e. Quidquid in inferiore hac, $ive $e-_ _cunda, ut pa$$im loquitur Salvianus, Ger-_ _mania Rheno, Mo$a, Schaldi Fluminibus_ _alluebatur, Fre$onum, $ive, ut nunc di-_ _cimus, Fri$onum nomine apud exteros_ _audiebat. Ita Teilam, Trajectum Rheni,_ _Flardingam, Rhenoburgum Fri$iæ ad$cri-_ _bunt illius ævi $criptores. De Adamo cer-_ _te, quin hoc modo Fre$onum nomen_ _u$urpatit, nemo dubitabit, qui ad hi$to-_ _riæ ejus Eccle$ia$ticæ, cap. 34, $ive, ut alii_ _di$tinguunt, 35, attenderit. Ibi enim_ _Noordtvicum, celeberrimum Hollandiæ_ _pagum, haud longe Lugduno Batavorum_ _di$$itum, Fri$iæ di$ertim ad$cribit. Verba_ _ejus, ne quis dubitet, adtexam._ Cum, _in-_ _quit,_ modernis temporibus gravis Barba- rorum in omni pene Francorum regne im- manitas debaccharetur; contigiteos divi- no judicio ad quendam Fre$iœ pagum de- volvi, qui in remotis ac mari magno vici- nis locis $itus e$t, Nordtvvike hunc appel- lant. _Nihil certius quam Noordvicum,_ _illum Hollandiæ, quemadmodum dixi,_ _pagum, boc loco denotari, qui & ip$e_ _in ripa magni illius maris, ut loquitur_ _Adamus, po$itus e$t. Adeo ut quivis fa-_ _cile jam videat, non $ine cau$$a ad Hol-_ [0608]N. ZVERII BOXHORNII _landos etiam illa à nobis deduci, quæ de_ _Fre$onibus, apud vetu$tioris paullo ævi_ _Scriptores memorantur. Non quod $o-_ _lis Hollandis ad$cribi hæc velim, $ed ut_ _o$tendam, in partem remotiorum ad bo-_ _reales illos tractus navigationum, antiquis_ _temporibus, cum vicinis gentibus Hol-_ _landos etiam veni$$e. Quod Heuterum_ _certe, in cæteris valide diligentem, latere_ _non debebat. Aut cum lateret, iniquum_ _adeo & indignum $ocordiæ atque igna-_ _viæ crimen Hollandis non erat objectan-_ _dum. Quis credat genero$am illam gen-_ _tem, quam avita $emper virtus & auda-_ _cia agitavit, vicinis populis ad remotio-_ _res orbis plagas commerciorum cau$$a_ _navigantibus, domi $olo $uo & cineri_ _affixam $edi$$e? Leve tamen argumentum_ _illud e$$e nolim di$$iteri. Nec profecto_ _hic ad eju$modi, quæ fieri potuere, con-_ _fugere nece$$e habemus. A partibus no-_ _$tris $tant tabulæ publicæ, & fide digno-_ _rum Scriptorum Annales, ex quibus facta_ _$cimus. Partim jam probavimus, nempe_ _annis MCCCXXIV, & XCI, & proximis_ _celebres frequente$que Hollandorum, vi-_ _cinorumque populorum navigationes in_ _Norvegiam, Daniam, & præcipue ejus_ _in$ulam Scaniam fui$$e. Progtedior ad_ _tempora propiora. Circa ann. MCCCCXVI_ _Guilhelmus Beuckeldius, primus Belga-_ [0609]APOLOG. PRO NAV. HOL. _rum rationem haleces $aliendi invenit,_ _qui magni nominis pi$cator, ann, MCCCC-_ _XLVII Biervlieti, extremum diem $uum_ _clau$it. Augu$tus ille Imperator Catolus_ _Quintus, tanti hujus inventum dicitur fe-_ _ci$$e, ut anno MDLVI, Biervlietum una_ _cum $orore $ua Maria, Hungarorum Re-_ _gina, adpul$us, adito $epulchro fau$ta om-_ _nia ejus manibus fuerit adprecatus. No-_ _tatum in annalibus Hollandorum, anno_ _cIo CCCCXVI primas naves Halecarias_ _(_Buy$as _vocant_) _ex Hollandia $olvi$$e,_ _cum antea non ni$i minoribus navigiis,_ _(quæ_ Slabbaerts _dicebantur) ad halecum_ _capturam, & Halecibus non ni$i aut re-_ _cens captis, aut fumo induratis uterentur._ _Qua igitur fronte negare audet Heuterus,_ _Hollandos adhuc anno cIo CCCCXCII_ _halecum capturam penitus ignora$$e?_ _Haud dubie aliud agenti hæc tam fal$a, &_ _inepta excidere. Aut partium $tudio oc-_ _cæcatus cum Hollandiæ ignominia_ _Flandrorum gloriam voluit promovere._ _Quod vitium longe ab eo exulare de-_ _bet, qui rerum, quas de$cribendas $u$-_ _cepit, fidem profitetur. Sed vitium $æ-_ _culi plero$que tran$ver$os agit. Pauci_ _admodum ad hi$toriam incorruptos ani-_ _mos adtulere. Aut invidia $criptorum_ _deprimuntur. quæ magna & illu$tria_ _fuere, aut gratia eorum, inter magna_ [0610]M. ZVERII BOXHORNII _habentur, quæ annalibus ne quidem in-_ _$eri meruere. Flandriæ nihil quidem de-_ _tractum volo, Hollandorum tamen glo-_ _riam, quæ apud omnes in con$e$$o e$t, per_ _ejus laudes deturpari quis $erat? Veniat in_ _hanc $cenam quoque Albertus Krant$ius,_ _qui qua integ@itate Wandalorum res de-_ _$crip$it, ita etiam ad ann. cIo CCCCXXII_ _magnis va$ti$que Hollandorum navibus_ _Mare Balticum $ulcatum fui$$e di$ertim_ _tradit, in hi$toria belli, quod Lubecen$es,_ _aliique eorum fœderati cum Danorum_ _rege ge$$ere,_ Rex, _inquit,_ Hollandinorum magnas naves, quœ ad anchoram $tabant in portubus regni (_Danici_) armare consti- tuerat & civitatum (_Lubecen$is & $ocia-_ _rum_) claβiopponere. Prœvenientes urbici anchoris, velis, & funalibus eas naves pri- vavere, quo inut@les regi e$$ent. _Anno et-_ _am cIo CCCCXLI Hollandi navium &_ _robore & frequentia Mari adeo valebant, _ut populi i$ti Orientales, qui_ Oosterlingi _in annalibus illorum temporum vocan-_ _tur, invidia tacti, junctis cum Hi$panis,_ _Venetis, & Prutenis viribus, Hollandis_ _bellum intulerint, navigationes eorum_ _intra angu$tiores limites con$tringere co-_ _nati. Primo acerrimi illius belli impetu_ _nonnihil detrimenti res Hollandorum ac-_ _cepere. Philippus Burgundus, Hollandiæ_ _Zelandiæque Comes, in pacem magis,_ [0611]APOLOG. PRO NAV. HOL. _quam bellum pronus (unde & Boni ac-_ _cepit cognomentum) nihil eorum præ-_ _termi$it, quæ conciliandis animis facere_ _judicabat. Stato die Vandaloium & Hol-_ _lar dorum legati in unum convenere, de_ _pace in$tauranda acturi. Sed verò nihil_ _effectum, dum utriq; & cau$$æ $uæ æqui-_ _tatem, & gravi$$ima, quæ acceperant,_ _damna prætulere. Quamobrem de bello_ _majore utrinque vi gerendo cœptum e$t_ _cogitati. Hollandi, natus ad navales pu-_ _gnas populus, educta numero$a cla$$e,_ _quidquid ho$tium obvenerat deprædati,_ _magnum illis terrorem incu$$ere. Ita et-_ _iam cum Venetis, Hi$panis, cæteri$que_ _actum, qui in exitium Barauorum cum_ _Vandalis juraverant. Prima expeditione_ _viginti ho$tium naves Hollandi debella-_ _vere. Venetorum etiam cla$$is, exotica-_ _tum mercium dives, virtuti eorum $uccu-_ _buit, quæ primo direpta, mox Hammis_ _e$t devota. Sic ut maris principatum Hol-_ _landi tunc teinporis obtinere viderentur._ _Prodidere Annales, eos in malo $copas_ _pro $igno prætuli$$e, tanquam mare ve-_ _lut Augiæ $tabulum, à priatis, eorumque_ _rapinis expurgaturi. Triennium totum_ _hoc tam acre bellum ab$ump$erat, cum_ _Vandali, virtutem Batavorum per clades_ _$uas experti, $u$tinendi$que eorum viri-_ _bus impares; duodecennii inducias pepi-_ [0612]M. ZVFRII BOXHORNII _gere, Dani, & Pruteni æternam pacem_ _firmavere. Litteras etiam, ut notat Cla-_ _ri$$imus, Docti$$imu$que Pontanus, co-_ _gnatus & amicus no$ter lib. X. rerum Da-_ _nicarum, anno mille$imo, & $upra qua-_ _dringente$imum quadrage$imo $eptimo_ _Chri$tophorus ejus nominis tertius Da-_ _niæ Rex, non unas evulgari curavit, qui-_ _bus populorum vicinorum immunitates_ _ac privilegia voluit a$$erta. In his Hol-_ _landiæ Zelandiæque, Fri$iæque incolis,_ _qui Balthicum mare, ha$que Boreæ oras_ _navigationibus, $ui$que commerciis adi-_ _renr, libere ire, ac redire, $uaque exercere_ _negotia, ac omnibus, quas à majoribus_ _ip$ius accepi$$ent, prærogativis ac privile-_ _giis, uti, frui, idque ob merita, quibus_ _iidem indigenæ atque incolæ $ibi jam di-_ _cta regna $æpenumero devinxi$$ent, in-_ _que po$terum $uis officiis demereri, ac $i-_ _bi devincire po$$ent, clementer conce$$it._ _Hi Codicilli $ignati Ha$niæ die Beati Cle-_ _mentis, qui fuit XXV Novembris. Quo_ _eodem quoque die $ignatæ & aliæ Chri-_ _$tophori item Regis litteræ, quibus $ibi_ _nomine dictarum regionum Hollandiæ,_ _Zelandiæ, atque Fri$i\,e adnumeratam pro-_ _fitetur $ummam quinque millium flore-_ _norum Rhenen$ium, quos $ibi vi certi_ _contractus eædem provinciæ debebant._ _Ea$que, ut & mercatores earundem ditio-_ [0613]APOLOG. PRO NAV. HOL. _num omnes hac parte $uo & po$terorum_ _$uorum nomine e$$e $olutos & liberos_ _pronunciat. Quin & inter ea$dem ha$ce_ _provincias, ac Boreæ regna, Regemque_ _Chri$tophorum hæ$i$$e controver$um_ _tum quiddam codicilli alii dati circa idem_ _fere tempus indicare videntur, ob tracta-_ _tum, qui jam ante quidem utrimque pa-_ _ctus, $ed minus $ervatus exi$timabatur._ _Hinc naves aliquot tam Hollandorum,_ _quam Zelandorum, & Fri$iorum, ex pe-_ _culiari regis decreto Hafniæ circa fe$tum_ _lacobi detentæ. Ac mox mi$$i compo-_ _nendi hujus negotii ergo à Duce Burgun-_ _diæ, Philippo Bono, delegati, qui Hafniæ_ _cum regis vici$$im delegatis rem propius_ _in$picerent. Qui & eo tandem litem de-_ _duxerunt, ut, rege pacato, triennium in$u-_ _per negotiatoribus concederetur, intra_ _quod $ingulis, qui $e aliqua affectos inju-_ _ria quererentur, jus $uum per$equi inte-_ _grum relinqueretur. Et Danis quid\~e, Sue-_ _cis, ac Norvegiis Hagæ Comitis in Hol-_ _landi\,eCuria, & Hollandis vici$$im, Zelan-_ _dis, ac Fri$iis Hafniæ, $i penes Danos culpa_ _hæreret. Huic conventui ex parte Hollan-_ _dorum interfuereSam$on, quem & Simo-_ _nem alii appellant, Lalaing, Dominus de_ _Opperboys, Arnoldus à Gent, Dominus in_ _Ga$enborch, Ioan. Heyneus, Ioann. Ro$a,_ _& Gerardus Nordiwich. Quo altius vela_ [0614]M. ZVERII BOXHORNII _hujus di$$ertationis expando, eo minus_ _Heutro po$$um credere, qui in tanta rerũ_ _& auctorum luce adhuc voluit cæcutire._ _Voluit, dixi, quia vix aliter huic homini_ _po$$um per$uadere, quam invidiam Heu-_ _tero ad hæc dicenda faces $ubdidi$$e. Ne-_ _minem $ane futurum arbitror, qui hic_ _mihi fidem non habebit. Illos excipio, &_ _rideo, qui rerum veritatem non in De-_ _mocriti, quod ajunt, puteo, $ed in animo_ _$uo repo$itam arbitrantur, &, præpo$tero_ _quodam impetu, non credunt, ni$i quod_ _volunt. Quod hominum genus, cujus_ _ætas no$tra admodum e$t fœcunda, per-_ _vicaciæ $uæ relinquentes, meliora judicia_ _ab illis ex$pectamus, qui nec amore, nec_ _odio occæcati, veri indagatores animos_ _cum integritate quadam ad hæc dijudi-_ _canda po$$unt conferre. Quorum ingenio_ _confi$us, telam hanc porro deteyam, è_ _qua nec Heuterus, nec qui hac in parte in_ _ejus $ententiam abiere, unquam $e$e po-_ _terunt expedire. Quomodo anno cIo-_ _CCCCXCII Hollandi Zelandique Norve-_ _giæ oram, ex auditu tantum cognove-_ _runt, cum præter alia huc $pectantia, quæ_ _jam recen$uimus, anno cIo CCCC XLV_ _Zericzeen$ibus in Zelandia po$itis pote-_ _$tatem commercia $ua in Norvegia exer-_ _cendi, Chri$tophorus Danorum Rex his_ _litteris indul$erit; quas ab Ampli$$imo_ [0615]APOLOG. PRO NAV. HOL. _Clari$$immo Adriano Hoffero tran$mi$-_ _$as, Ioannes I$acius Pontanus, Danicæ_ _$uæ hi$toriæ in$eruit._

Nos Christophorus, Dei gratia, Daniœ, Sueciœ, Norvagiœ, Vandalorum, Gotho- rumque Rex, Palatinus Rheni, Dux Ba- varia, constare omnibus volumus has le- cturis, & maxime regni nostri Norvagiœ dilectis fidelibus prœfectis, Iudicibus, Con- $ulibus ac Senatoribus, alii$que civitatis nostrœ Bergen$is incolis atque indigenis, indul$i$$e nos civibus ac civitati ZiricLeen- $i, quœ est in Comitatu Zelandiœ, liberè ac tuto intra regnum nostrum prœdictum Norvagiœ, exceptis I$landia alii$que in- vicem in$ulis prohibitis, negotia $ua com- merciaque exercere, $olutis quœ pro more debentur oneribus ac vectigalibus. Lua- propter mandamus ac imperamus prœdi- ctis nostris judicibus, prœfectis, cœteri$que, ut prœnominatθs cives oppidi Ziriczeen$is intra regnum nostrum Norvagiœ nego- tiantes, provehant ac promoveant, ei$que commodent ac e$$e adjumento velint, nec ip$is ullo modo molestiam exhibere quen- quam permittant: ni$i regiam nostram incurrere inclementiam cupiant, id{que} quă- diu hac no$tra fruentur gratia. Datum in arce nostra Hafnien$i anno Domini 1445.

Navigationes i$tæ in Norvegiam hale- cum pr{ae}cipue, & lignorum, quorum regio [0616]M. ZVERII BOXHORNII illa e$t feraci$$ima, cau$a in$titutæ. Circa idem fere tempus factum in Zelandia, quod, quia propius huc $pectat, neuti- quam $ilentio involvendum. Auctorem habeo Franci$cum Haræum in Ducum $eu Principum Brabantiæ Annalibus, ubi res Philippi Boni per$equitur, anno cIo- CCCCLXV, cum in gratiam Pontificis Romani, Philippus cla$$em adver$us Tur- cas in Belgio pararet, apud Zelandos duo- decim validi$$imas triremes, multa$que onerarias in$tructas $ui$$e, quibus decem millia lectorum militum imponebantur. Præerant illis Antonius ac Balduinus, Philippi filii, $ed nothi. Sic in Fretum Herculeum, in ip$am Africam Zelando- rum naves perrupere. Quid ais Heutere, Hollandos Zelando$que imbelles, finiti- mas tantum Fri$iæ, Saxoniæque oras, ad annum cIo CCCC XCII legere a$$uetos, remotiores navigationes ignora$$e? Si certa illa $unt, quæ jam narravimus, quam longe à vero abii$ti? Certa autem no$tra e$$e nemo, $cio, negabit, ni$i qui publica- rum tabularum fidem, & unaninem Hi- $toricorum con$en$um in dubium $tatuit vocare. Videamus hic, $i placet, elegias anonymi illius Poëta$tri, qui circa annum cIo CCCCL floruit, & præcipuas Hollan- diæ urbes ver$ibus celebravit. Ver$us qui- dem $unt delicatis auribus indigni, ab hoc [0617]APOLOG. PRO NAV. HOL. loco tamen & in$tituto non alieni, quia commercia & navigationes, quibus Hol- landi tunc temporis floruere, liquido ob oculos ponunt. In Elogio Vrbis Dordra- cenæ ita inquit,

Congrua vendenti es varias res & ementi,

Non longe $al$is namque jaces ab aquis,

Ad te mille rates veniunt, variis one- ratœ

Mercibus, innumeris rebus, & inge- nuis.

Vbi Am$telodami meminit, $ic eam allo- quitur;

Oppida mercando $uperare propinquœ videris,

Vnde tibi ga$œ copia multa fluit,

Est maris ingenuus portus tibi, namque feruntur

In te diver$is quo bona multa locis.

Satis argumentorum pro rei veritate jam impendi, quam nemo jam non vi- det. Erra$$e $e, $i $uperviveret, ne quidem Heuterus ip$e negaret. Mearum partium e$$e putavi, pro ejus gentis gloria decer- tare, cujus commercia unus orbis non capit.

FINIS. [0618] TRACTATVS PACIS, MVTVI COMMER CII, _SIVE_ INTERCVRSVS NAVI- GATIONVM.

Cofirmatus Londini anno cIo ccccxcv, inter Henricum Septimum Angliœ regem, & Philippum Archidu- cem Austriœ, Ducem Bur- gundiœ, & c.

Ex Bibliotheca MARCI ZVERII BOXHORNIZ. [0619] TRACTATVS PACIS ET MVTVI COMMERCII, _Sive_ INTERCVRSVS MERCIVM, Conclu$us Londini Anno 1495, die Februarii XXIV. INTER Henricum $eptimum, Regem Anglia, & Philippum Archiducem Au$triœ, Ducem Burgundiœ, & c.

OMNIBVS & $ingulis præ$entes literas vi$uris audituris & in$pe- cturis, Reverendus in Chri$to Pater, & Dominus, Dominus Richardus Duvelmen$is Epi$copus, Cu- $tos privati Sigilli magni illu$tri$$imi Re- gis Angliæ, Ioann. Welles, Vice-Comes de Welles, Ioannes Kendal, Prior domus S. Ioan. Ieru$alem in Anglia, Wilhelmus [0620]TRACTATVS Warham legum Doctor, Magi$ter ac Cu- $tos Rotulorum Cancellar. domini Re- gis, Chri$tophotus Vr$vvick Archidia- conus Richemond, & Ioannes Rij$ley, Miles, Amba$$iatores, Procuratores, & Commi$$arii, in hac parte Sereni$$imi ac metuendi$$imi domini no$tri $upremi Henrici, Dei gratia, Regis Angliæ & Franciæ, Domini Hiberniæ Sabitten: Notum facimus, quod cum potiora mor- talibus dona ac $uperis tradi nequeant, quam bona pacis, & longo rerum u$u ac ratione $emper cognitum $it, pacem e$$e $ummum illud præcipuum munus, quod humano generi conducere queat: Sati$- que compertum $it, quod calamitates & ærumnæ pa$$im è bello exoriuntur; quod vero commoda, pax certa & $tabilis undi- que contulerit: Idcirco nos, quantum fructus & utilitatis Regni Angliæ, & ter- rarum ac provinciarum domini Archi- ducis Au$triæ, Incolis & $ubditis, ex pa- ce & amicitia, ante hac inter ip$os Prin- cipes Prædictos, inito & contracto, accre- verit, plene cogno$centes, nos pro prædi- cto Sereni$$imo Principe no$tro Angliæ Rege antedicto, $uique Hæredes & Suc- ce$$ores, atque ejus nomine, & eorum auctoritate nobis ab eodem Rege no$tro per literas $uas patentes commi$$a, qua- rum Tenor inferius $equitur.

[0621]DE COMMER. ET NAV.

C VM _Nobili Viro Dom. Philippo, Do- mino de Bevres, locum tenente Guber- natore & Capitaneo generali Arthe$iœ, & Admirallo, Domino Paulo de Beanst, Do- mino de Vermi$$ellii, Prœ$ide Flandriœ, Roberto de Mellum, Domino de Ronny, Ca- merario, Daniele de Prat, Domino de Mer- vved Camerario, & $uperiore Ballio Flan- driœ, loanne de Cortavilla, Thoma Poriu- nar, Conciliario & Magi$tro, Florentio Hauvel Secretario, ordinar. Amba$$ator. Procurator. legatis & Nunciis, ac infra $cripta, per ip$ius Domini Archiducis li- teras patentes deputatis, quarum etiam Tenor inferius $equitur, convenimus, con- traximus, & conclu$imus, & per prœ$entes convenimus, contrahimus, & concludi- mus omnes, & $ingulos pacis, amicitiarũ, Mercium Intercur$us, & Mercatorum communicationes, $equentes articulos.

COPIA. CAPITVLVM I. Vera & integra Pax.

I N primis Conventum, concordatum, & conclu$um e$t: Quod ab hocdie, $it bona, $incera, vera & integra, perfe- cta & firma amicitia, liga confederatio, Pax & unio, per terram, mare, & aquas dulces, futuris temporibus perpetuo [0622]TRACTATVS duratura, inter dictos Dominos Regem & Archiducem, eorumque$ucce$$ores & hæredes, Regna, patrias & Dominia, ter- ras, Va$$allos & $ubditos quo$cunq; præ- $entes & futuros, tam Clericos quam Se- culares, cuju$cunque gradus $eu Condi- tionis exi$tant, etiam$i Archiepi$copali, Ducali, vel minori dignitatum $tatu aut gradu præ$ulgeant. Ita quod prædicti Va$$alli & $ubditi hinc inde ubique loco- rum $ibi invicem favere, $e$eque mutuis officiis pro$equi, & hone$ta affectione pertractare teneantur, _poβintque tam per terram, quam per Mare & aquas dulces, ad dicta Regna, patrias, dominia & ter- ras, Civitates, Oppida & Villas, munit as & non munitas, firmatas aut non firma- tas, portus & districtus quo$cunque, & eorum quodlibet, hinc inde tute, libere, & $ecure accedere, intrare, & in ei$dem quamdiu voluerint commorari & con- ver$ari, ac ibidem Victualia, & alia eis nece$$aria quœcunque, $ine quacun{que} con- tradictiohe, emere & vendere: Nec non ab eju$dem Regnis, patriis, dominiis, terris, Civitatibus, Oppidis, Villis, portubus & districtibus, & eorum quodlibet toties quoties eis libuerit ac partes proprias vel alien as qua$cunque cum $uis conductis aut accommodatis navigiis, plau$tris, vehicu- lis, equis, armaturis, mercimoniis, farci- [0623]DE COMMER. ET NAV. nulis, bonis & rebus quibu$cunque, _ire,_ _recedere, ac remitti, quemadmodum pro-_ _priis in patriis, hœc omnia eis facere licet,_ _& $icut proprii $ubditi locorum & patria-_ _rum illarum facere po{$s}int_. Ita quod nul- lo $alvo conductu, aut licentia generali vel $peciali indigeant; nec in aliquo locorum prædictorum $alvum conductum vel li- centiam petere teneantur.

CAPITVLVM II. _Nihil attentabitur contra hanc_ _pacem._

Item, conventum, concordatum, & conclu$um e$t: Quod neuter dictorum Principum, nullu$que Hæredum aut Suc- ce$$orum $uorum, contra alium, eju$ve Hæredes aut Succe$$ores, quicquam ager, faciet, tractabit vel attentabit, quocunque in loco, $ive in terra, $ive in Mari, portu- bus, vel aquis dulcibus, occa$ione qua- cunque, nullumque præ$tabit auxilium, con$ilium, favorem vel a$$en$um, quod per alium vel alios quo$cunque aliquid fiat, agatur tractetur vel attentetur in in- juriam vel damnum, alterius eju$ve Hæ- redum aut Succe$$orum: Sed quibu$que ($icut præmittitur) contra alium, intra Regnum, pattias, dominia, aut terras $uas prædictas, aliquid agentibus tractan- [0624]TRACTATVS tibus vel attentantibus expre$$e & cum effectu contradicet, reniterur, & impe- dimentum realiter præ$tabit.

CAPIT. III. _Non invaduntur hostes, $ed auxilium_ _rogatus Princeps prœstabit._

Item, conventum e$t ut $upra: Quod neuter, imo nulla partium prædictarum, præ$tabit auxilium, con$ilium vel favo- rem notoriis ho$tibus vel inimicis alte- rius partis, tam per mare, terram, vel aquas dulces, infe$tare vel invadere vo- Ientibus: $ed bona fide, & mutuis auxiliis milicaribus gentium, armatorum, expen- $is tamen opem interpellantis quoties opus fuerit adjuvabunt, in quorum auxi- liorum præ$tatione quoad numerum at- tinet armatorum, habenda erit faculta- tis ratio illius partis, quæ ad ferendam opem rogabitur $eu interpellabitur, ut $ci- licet ad non plus teneatur, quam tunc commodè facere poterit con$iderata temporis & locorum opportunitate, ac $tatu rerum $uarum.

[0625]DE COMMER. ET NAV. CAPIT. IV. _Rehelles non recipiendi._

Item, conventum e$t ut $upra: Quod neutra partium prædictarum Rebellem vel Rebelles, profugum vel profugos al- terius partis, in ejus Regna, patrias, do- minia, terras, portus aut di$trictus, aut eorum aliquem recipiet; nec eis, aut eo- rum alicui, in ei$dem, eorum vel aliquo aut alio quocunque loco, etiam extra eo- rum Regna, patrias, dominia, terras, portus aut di$trictus, auxilium, con$i- lium, ho$pitium, gentes armorum, na- ves, pecunias, vel Victualia præ$tabit ac mini$trabit, nec ab alio aut aliis quibu$- cunque in ejus Regna, patrias, dominia, terras, portus aut di$trictus recipi; nec eis, aut eorum alicui, in ei$dem auxi- lium, con$ilium, favorem, ho$pitium, gentes armorum, naves, pecunias, ac Victualia, dari, præ$tari, mini$trari, & concedi permittet, $ed expre$sè & cum effectu contradicet, ob$tabit, & impedi- mentum realiter præ $tabit.

[0626]TRACTATVS CAPIT. V. _Rebellesper liter as renuncias amovendi_ _& pro$cribentur._

Item, conventum, conclu$um e$t, &c. Quod $i altera partium prædictarum ali- quem vel aliquos, $uum vel $uos fui$$e, & e$$e R ebellem vel Rebelles, profugum vel pro$ugos, & in $ua Regna, patrias, domi- nia, terras, portus vel di$trictus, aut eorum aliquem receptum e$$e, vel receptos, aut ibidem latitare, aut $e tenere, per litteras $uas alteri $ignificaverit & declaraverit: tunc pars illa quæ huju$modi literas rece- perit, vel cui taliter $ignificatum aut de- claratum fuerit, huju$modi R ebellem vel Rebelles, profugum vel profugos, intra men$em à die $ignificationis præcedente, proximo, & continue numerandi tenebi- tur dicto Rebelli vel Rebellibus, profugo vel profugis, præcipere & mandare; vel præcipi & mandari facere, ut extra $ua Regna, dominia, patrias & terras, & eo- rum quodlibet recedat & exeat, recedant & exeant, & $i intra quindecimam diem à die huju$modi præcepti non rece$$erit & exierit, tenebitur illum & illos illico pro$cribere & bannire $ub pœna capitali, & talem pro$criptionem $ive Bannũ con- temnentem vel contemnentes eadem pœ- na effectualiter puniet, $eu puniri faciet.

[0627]DE COMMER. ET NAV. CAPIT. VI. _Luod Rebelles non recipiantur in_ _aliquo Territorio_.

Item, præfati Oratores, Commi$$arii, Procuratores & legati dicti Domini Ar- chiducis, & pro eodem Archiduce, ac ejus nomine: hæredumque & $ucce$$o- rum $uorum Oratoribus, Commi$$ariis, Procuratoribus & Legatis dicti Illu$tri$$i- mi Regis Angliæ, & pro eodem Rege & nomine, eju$que hæredum & $ucce$$o- rum $uorum $tipulantibus, palam & ex- pre$sè promi$erunt: quod nullus Rebel- lis præfati Illu$tri$$imi Regis Angliæ, eju$- que hæredum & $ucce$$orum, in aliqua ca$tra, oppida, villas, portus, di$trictus, vel alia loca, quæ Illu$tri$$ima Domina Margareta, Illu$tri$$imi Domini Caroli Ducis defuncti, relicta, aut aliqua per$ona cuju$cunque $tatus aut dignitatis exi$tat, infra patras, Dominia & terras dicti Do- mini Archiducis, jure Dotalitio, velalio Titulo quocunque, habet, tenet $eu po$$i- det, aut in aliquod de cætero recipietur, nec per eam, aut per aliam quamcunque per$onam, recipi permittetur aut tolera- bitur: nec alicui huju$modi Rebelli in lo- cis prædictis, aut aliis quibu$cunque in navibus, gentibus armorum, pecuniis, vi- ctualibus, aut alio quocunque modo, con- [0628]TRACTATVS $ilium, favorem, aut auxilium per ip$am Dominam Margaretam, velaliam quam- cunq; per$onam, de cætero dari aut præ- $tari permittet aut tolerabit, $ed eam aut aliam quamcunque per$onam hoc facere palam & expre$sè prohibebit & impediet.

Et $i contra huju$modi conventionem dicta Domina Margareta, aliæ per$onæ quæcunque præfato Domino Archiduci $ubditæ, aliquid attentaverit, velattentari fecerit: Quod tunc præfatus Dominus Archidux, tam dictam Dominam Mar- garetam, quam alios $ic attentantes, om- nibus & $ingulis, quæ jure Dotis, aut alio Titulo quocunque in Ca$tris, Villis, Op- pidis, & aliis locis prædictis, $e habere, te- nere, aut po$$idere prætendet, autpræten- dent, po$teaquam eum aut eos aliquid contra huju$modi Conventionem atten- ta$$e con$titerit, realiter & cum effectu perpetuo privabit, & privari faciet. Et Re- gis Commi$$arii, Procuratores deputati Illu$tri$$imi Regis Angli{ae}, pro eodem Do- mino Rege & ejus nomine, ac hæredum & $ucce$$orum $uorú Oratoribus, Com- mi$$ariis, Procuratoribus & Legatis Illu- $tri$$imi Domini Archiducis, pro eodem dicto Archiduce, & ejus nomine, nec non hæredum & $ucce$$orum $uorum $tipu- lantibus, palam & expre$sè promi$erunt: Quod nullus Rebellis præfati Domini Ar- [0629]DE COMMER. ET NAV. chiducis, eju$ve hæredum aut $ucce$$o- rum, in aliqua Ca$tra, Oppida, Villas, portus, di$trictus, vel alia loca, quæ $ub- diti prælibati Domini Regis cuju$cunque $tatus aut dignitatis fuerit, infra Regna; patrias & Dominia $ua, quocunque Titu- lo tenent, habent, aut po$$ident, aut in po- $terum habere, tenere, aut po$$idere con- tinget, aut in eorum aliquid de cætero re- cipietur, nec per eos aut eorum aliquem recipi permittetur aut tolerabitur: Nec alicui huju$modi Rebelli in Navibus, gen- tibus armorum, pecuniis, victualibus, aut alio quocunque modo, con$ilium, auxi- lium vel favorem per ip$os $ubditos aut eorum aliquem, dari aut præ$tari permit- tet aut tolerabit, $ed ip$os & $ingulos quo$cunque facere palam & expre$sè pro- hibebit & impediet. Et $i contra huju$mo- diConventionem $ubditi Illu$tri$$imi Re- gis Angliæ aut eorum aliquis, aliquid at- tétaverit, vel attentari fecerit: Quod tunc præ$atus Dominus Rex, omnes & $ingu- los $ic attentantes, omnibus & $ingulis, quæ quocunq; Titulo in Ca$tris, Oppidis & Villis, & aliis locis prædictis, $e habere, tenere, aut po$$idere prætendant, illum, illo$ve ip$ius $ubditos, contra huju$modi Conventionem attenta$$e con$titerit, R ealiter & cum effectu, perpetuo priva- bit, & privari faciet.

[0630]TRACTATVS CAPIT. VII. _In omni confœderatione cum aliis_ _Principibus re$ervatio, $i_ _voluerint._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod dictus Illu$tri$$imus Dominus Rex Angliæ $uique hæredes & $ucce$$o- res, in quibu$cunque confœderationi- bus & amicitiis cum quovis Principe, Vniver$itate, communitate, $ocietate, aut aliqua alia per$ona deinceps contra- hendis, dictum Dominum Archiducem, $uo$que hæredes, & $ucce$$ores, re$er- vabunt & comprehendent, $i re$ervari & comprehendi voluerint: Et pari mo- do idem Sereni$$imus Dominus Archi- dux, eju$que hæredes & $ucce$$ores, in quibu$cunque $uis confœderationibus & amicitiis cum quovis Principe, univer$i- tate, communitate, $ocietate, aut alia qualibet per$ona deinceps contrahendis, præfatum Illu$tri$$imum Regem Angliæ, eju$que hæredes & $ucce$$ores, re$erva- bunt & comprehendent, $i re$ervari & comprehendi voluerint.

CAPIT. VIII. _Amici & confœderati utriu$que partis_ _comprehenduntur in hoc fœdere._

Item, Quod ip$i præ$enti Tractatu Pa- [0631]DE COMMER. ET NAV. cis & amicitiarum comprehendantur alligati, amici & confœderati utriu$que partis, illi, & videlicet qui in literis confir- matoriis hujus præ$entis Tractatus per ip$os Principes denominabuntur, $i com- prehendi voluerint.

CAPIT. IX. _Licet attentatum $it contra, tamen_ _fœdus durabit._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod $i durantibus Pace & amicitiis præfatis, aliquid contra vires & effectus eorun- dem, perterram, Mare & aquas dulces, per aliquem ip$orum Principum eorum- ve hæredum & $ucce$$orum, vel eorun- dem Va$allos, $ubditos, alligatos, aut eorum alligatorum hæredes $eu $ucce$$o- res, in his amicitiis comprehen$ione $ub- ditos vel Va$allos $uerit attentatum, actum & ge$tum, nihilominus hæc pax & amicitia in $uis vitibus & effectu per- manebunt, & pro ip$is attentatis $olum modo punientur ip$i attentantes & dam- nificantes, & non alii.

CAPIT. X.

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod omnes Mercatores, tam Regni Angliæ, Dominii Hiberniæ Villæ & Mar$challiæ, [0632]TRACTATVS Cali$iæ, &c. quam etiam Mercatores terrarum & patriarum, Brabantiæ, Flandriæ, Hannoniæ, Hollandiæ, Ze- landiæ; Villæ & terræ Mechliniæ, & aliarum patriarum & dominiorum Do- mini Archiducis prædicti, tam Merca- tores _Lanarum, Coriorum, Victualium,_ _quam aliarum Mercantiarum quarum-_ _cunque nec non eorum factores familia-_ _res, negotiorum gestores & ministri, po-_ _terunt deinceps per terram pede$tres aut_ _eque$tres, aut alio modo quocunque, ar-_ _mati vel non armati_ (dummodo armati $imul incedentes quadragenarium nume- rum non excedant) _cum & $ine Bonis &_ _Mercantiis $ecure & libere ire & venire, _invicemque communicare, & mercari, _emere & vendere, ac Commercium facere_ _& habere, tam de mercantiis Lanarum,_ _Coriorum, Victualium, armorum, equo-_ _rum, jocalium, quam aliis quibu$cun-_ _que, ip$aque ducere & reducere, $ive duci_ _& reduci facere, ad eorum libitum & vo-_ _luntatem_, de Cale$ia & Marchia eju$dem. ac aliis quibu$cunque partibus Regni Angliæ & Dominii Hiberniæ in Braban- tiam. Flandriam, Hannoniam, Hollan- diam, Zelandiam, Mechliniam, ac alia dominia præfati Archiducis: Et è contra de Brabantia: Flandria, Hollandia, Ze- landia, & Mechlinia, ac dominiis præ- [0633]DE COMMER. ET NAV. fati Archiducis in Villam & Marchiam Cali$iam, & alias qua$cunque partes Re- gni Angliæ & dominii Hiberniæ, _ab$-_ _que aliquo impedimento aut prohibitio-_ _ne quacunque in contrarium, & ab$que_ _eo quod propterea aliquam mulctam vel_ _pœnam incurrant_, $eu quod per domi- nos patriarum terrarum & dominiorum prædictorum hinc inde redargui, ac- cu$ari, puniri vel mulctari _$tatutis &_ _ordinationibus locorum in omnibus $em-_ _per $alvis._

CAPIT. XI. _Liber mercatus in locis ubitelonia_ _$olvuntur._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod omnes Mercatores Regni Angliæ, Do- minii Hiberniæ, Villæ & Marchiæ, Cali$iæ, &c. tam Mercatores Lanarum, Coriorum, Victualium, armorum, equo- rum, jocalium, quam aliarum Mer- cantiarum quarumcunque, nec non eo- rum factores, familiares, negotiorum ge$tores & mini$tri, nautæ, Magi$tri navium, & Marinarii, poterunt navi- gare, ire, tran$ire, & redire per Mare & aquas dulces, eundo & redeundo conver- $ari, e$$e, & morari $ecurè & liberè in pa- triis, dominiis, & terris præfati domini [0634]TRACTATVS Archiducis, & etiam in portubus & lit- toribus patriarum, terrarum, & domi- niorum prædictorum, per ip$um domi- num Archiducem auctoritatis, in Villis videlicet ubi Cu$tumarii & alii Officiarii Archiducales $unt ordinati, ad vacandum & attendendum pro & $uper introitu & exitu Navium, Mercatorum & Mercan- tiarum, & non alibi, nec in aliis locis cum eorum bonis, Mercantiis, & navi- bus prædictis quibu$cunque. Et cum Mercatoribus patriarum, terrarum & dominiorum præfati domini Archidu- cis, $eu eorum factoribus, familiaribus & Negotiorum ge$toribus & Mini$tris: nec non cum omnibus aliis Mercatoribus, cuju$cunque Nationis exi$tant & eorum Factoribus, familiaribus, negotiorum ge- $toribus & Mini$tris de quibu$cunque Mercantiis tam Victualium, quam aliis, liberè mercari, emere, habere & vende- re, ac Mercantias facere: poteruntque ad, & in prædictos portus & littora patria- rum, terrarum & dominiorum præfati domini Archiducis, _tam eorum propria_ _bona, quam aliena ducere, vel duci face-_ _re_, & ab ip$is portubus $eu littoribus quotie$cunque, quandocunque & quo- cunque voluerint, $ecurè recedere & re- dire, cum eorum bonis, Mercantiis & Navibus Prædictis quibu$cunque. Et pari [0635]DE COMMER. ET NAV. modo Mercatores patriarum, terrarum & dominiorum præfati domini Archi- ducis, tam _Lanarum, Coriorum, Victua-_ _lium, & aliarum Mercantiarum qua-_ _rumcunque;_ nec non eorum Factores, familiares, negotiorum ge$tores & Mi- ni$tri, Nautæ, Magi$tri navium & mari- narii, poterunt de cetero $ecurè & liberè navigare, ire, tran$ire & redire Mare & aquas dulces, & eundo & redeundo con- ver$ari, e$$e, & morari in dictis Regni Angliæ & Hiberniæ dominio, Villa & Marchia, Cale$ia, &c. in portubus & littoribus ip$orum per præfatum Domi- num Regem Angliæ auctori$atis, in Vil- lis videlicet. _Vbi Cu$tumarii & alii Of-_ _ficiarii Regii_ $unt ordinati, ad vacan- dum & attendendum pro & $uper in- troitu & exitu Navium, Mercatorum & Mercantiarum & non alibi, cum eorum bonis, Mercantiis & Navibus prædictis quibu$cunque, & cum Mercatoribus Angliæ, Hiberniæ, Cale$iæ & Marchiæ eju$dem, $eu eorum factoribus, familia- ribus negotiorum ge$toribus & Mini$tris de quibu$cunque Mercantiis, tam Vi- ctualium quam aliis, liberè mercari, eme- re & vendere, ac Mercantias facere, po- teruntque ad & in prædictos portus An- gliæ, Hiberniæ & Cale$iæ, _tam eorum_ _bona propria quam etiam aliena ducere,_ [0636]TRACTATVS _vel duci facere_, & ab ip$is portubus, $eu littoribus, quotie$cunque, quandocun- que & quocunque voluerint, liberè & $ecurè recedere & redire, cum eorum bonis, Mercantiis & Navibus, ab$que eo quod ip$i propterea per Dominos Re- gnorum, dominiorum, patriarum & ter- rarum prædictarum, $eu eorum Officia- rios, quovis pacto redargui, velaliqua pœna mulctari po$$unt: Seu quod per eo$dem ip$is mercatoribus aliquod dam- num, præjudicium, vel impedimentum fieri aut in$erri po$$it, per viam facti oc- ca$ione guerræ vel deprædationis, aut at- tentatorum factorum vel fiendorum, vel alio modo ex cau$a quacunque, $olven- do tamen quantum attinet ad mercatores utriu$que partis partium prædictarum pro rebus, bonis & mercantiis $uis, jura & telonia, quæ ante 50 annos proxime elap$os, _$tatuta, $olita, & con$ueta fue-_ _runt, & non alia_. Et nihilominus pote- runt utriu$q; partis Principes in Dominiis $uis, quo ad $ubditos $uos, talia jura & telonia quæ voluerint, de novo in$titue- re; poterunt etiam non ob$tantibus præ- dictis, cau$a nece$$itatis, victualia & alia (ju$ta & rationabili cau$a) prohibere, & defendere, ne tale genus Victualium quod eis magis videbitur expedire, à dominiis extrahatur.

[0637]DE COMMER. ET NAV. CAPIT. XII. _Victualia defendere cau$a nece{$s}i-_ _tatis._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod mercatores utriu$que partis partium præ- dictarum, & eorum factores, familiares, negotiorum ge$tores & mini$tri, nec non magi$tri navium, marinarii & nau- tæ, poterunt licite ducere, portare & ha- bere cum illis & $uper illos in eorum na- vibus arma inva$iva, defen$iva, cuju$- cunque genetis fuerint, ad $e, eorum cor- pora, bona, mercantias & naves, $alve & $ecure contra quo$cunque $ervandum & defendendum tam eundo, & redeundo per mare & aquas dulces, quam morando in aliquo portu partium prædictarum, ac cum applicuerint, quotie$cunque, ubicun. que, quandocunque, & quacunque hora id contigerit, eorum gladios, dagatios, lanceos, & cultellos $ecum u$que ad ter- ram & per terram ad eorum ho$pitia, li- bere & impune deferre & portare, prius tamen quod in eorundem ho$pitiis, gla- dios & lanceas deponent & relinquent, quou$que ad eorum naves, redierint.

[0638]TRACTATVS CAPIT. XIII. _Mercatoribus utriu$que Principis tutum_ _libere habitare._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod mercatores utriu$que partis partium præ- dictarum, ac eorum factores familiares, negotiorum ge$tores & mini$tri, nautæ, magi$tri navium & marinarii tuto & $e- cure morabuntur in Regnis, dominiis. terris & patriis Principum prædictorum, & eorum utriu$que. Nec non in eorum portubus & littoribus cum eorum bonis, navibus & mercantiis quibu$cunque ab$- que eo quod ip$i vel eorum aliquis ullum damnum, injuriam, vel præjudicium ali- quod, aliis mercatoribus cuju$cunque al- terius nationis, aut eorum factoribus, negotiorum ge$toribus, mini$tris, nautis, magi$tris navium aut marinariis facient, aut fieri procurent. Et quod mercatores aliarum pattiarum, nationum, eorum fa- ctores, negotiorum ge$tores, mini$tri nau@æ, magi$tri navium & matinarii, mercatoribus & $ubditis alicujus Princi- pis, Principum prædictorum, nullum damnum, injuriam, velpræjudicium ali- quod in locis prædictis inferant, aut in- ferti procurent.

[0639]DE COMMER. ET NAV. CAPIT. XIV. _Pi$catoribus utriu$que Principis $ub-_ _ditis tam per Mare quam terra_ _liberum commeatum fore._

Item, Conventum e$t ut $upra, Quod Pi$catores utriu$que partis partium præ- dictarum cuju$cunque Conditionis exi- $tant, poterunt ubique ire, navigare, per mare $ecure pi$cari, ab$que aliquo impe- dimento, licentia, $eu $alvo conductu. Et $i contingat aliquos ex Pi$catoribus unius partis, per fortunam, tempe$tatem ma- ris, vim ho$tium aut alio modo compelli intrare in aliquem portum vel di$trictum alterius partis; Idem pacifice & amica- biliter recipientur & tractabuntur, $ol- vendo in locis ubi applicabunt jura & te- lonia prædicta, & ab aliis portubus & locis poterunt libere recedere, & redire cum eorum navibus & bonis, $ine im- pedimento vel contradictione quacun- que: Dummodo tamen per ip$os Pi$ca- tores non committatur fraus neque do- lus, $eu per eos aliis damnum mini- me fiat.

CAPIT. XV. _Piratœ non recipiendi._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod [0640]TRACTATVS in nullis portubus aut littoribus partium prædictarum, aut eorum alterius Piratæ, aut alii, $ine auctoritate $uorum Princi- pum guerram $uper mare facientes, $ive Natione partium prædictarum, aut alte- rius Nationis cuju$cunque fuerint, aliquo modo receptabuntur, neque ip$is, aut eo- rum alicui, ibidem $eu alibi, in Regnis, patriis, dominiis, & terris, Principum prædictorum, in pecunia, armis, in$tru- mentis bellicis, victualibus, aut alia re quacunque, aliquo pacto auxilium præ- $tabitur, necfavor quo quis quæ$ito co- lore præbebitur $ub pœna re$artionis & re$titutionis omnium damnorum, ex- pen$arum, & intere$$e $ubditis prædictis, aut eorum alicui, per huju$modi Piratas aut violentos deprædatores illatorum & fiendorum, tam per ip$os Piratas, $i de- prehendantur, & $olvendo $int, quam etiam per eorum receptatores, factores & auxiliatores. Qui quidem Piratæ & de- prædatores, eorumque factores & auxi- liantes, ad hæc præci$a & $ummaria co- gnitione cogentur tam in per$onis quam bonis, per locorum $eu di$trictuum Of- ficiarios, ubi talia contigerint. De qui- bus damnis, expen$is & intere$$e, $i alias probari non poterunt, $tabitur fidei & juramento damnificatorum. Et $i con- tingat huju$modi Piratas, deprædatores, [0641]DE COMMER. ET NAV. eorum factores & auxiliantes, $uper hu- ju$modi Piratica deprædatione, favore vel auxilio ut permittitur convinci, quod tunc huju$modi Piratæ, deprædatores, eorum fautores & auxiliatores, damna & expen$as re$tituent. Et $i huju$mo- di re$attionem & re$titntionem infra quatuor dies proxime & immediate $e- quentes diem, quod de huju$modi Pira- tica depræ datione favore vel auxilio con- juncti fuerint, cum effectu facere recu$a- verint, tunc huju$modi Piratæ, depræda- tores, factores & auxiliatores, ad re$titu- tionem duplicium damnorum, expen$a- rum & intere$$e $ic damnificatis facien- dis per locorum & di$trictuum Officia- rios compellantur & cogantur.

CAPIT. XVI. _Bona per Piratas capta._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod $i per aliquos Piratas, aut alios ut permit- titur guerræ operam dantes, aliqua bona mercatorum vel $ubditorum unius vel alterius partium prædictarum $uper mare capiantur, & in aliquem portum unius vel alterius partium prædictarum addu- cantur, non poterunt bona $ic capta & deprædata ibidem per ip$os Piratas, vel [0642]TRACTATVS alios quo$cunque, poni ad terram, po- nantur, ibidemve vendantur, vel alienen- tur, de ip$is bonis, $eu vero valore eo- rundem, cum damnis & intere$$e per de- prædatos in ea parte $u$tentis & habitis. De quibus, valore, damnis & intere$$e (con$tito tamen prius de ip$a prædatio- ne) licebit per eorum juratam a$$ertio- nem, $i alias probari non poterit, per Of- ficiarios locorum re$titutio fiet, ip$is damnificatis & deprædatis: ad quas Re- $titutiones faciendas habebunt Officiarii locorum, & alii, quos Principes ip$i in Oppidis & portubus $uis deputare volue- rint, commi$$iones $peciales in tali ca$u requi$itis, & hunc Articulum deverbo ad verbum in $e plene continentes, qui- bus mediantibus prædicti Officiarii re$ti- tutionem huju$modi facere tenebuntur, $ub pœna ab eis recuperandi verum & ju$tum valorem omnium $poliatorum & ablatorum huju$modi, una cum prædi- ctis damnis & intere$$e $ic damnificatis. Fient in$uper edicto publico prohibitio- nes pœnales in portubus & littoribus utriu$que partis partium prædictarum, ne qui$quam, cuju$cunque nationis aut con- ditionis is exi$tat, talia bona per Piratas, aut alios ut præmittitur guerræ operam dantes, capta & deprædata, & ad terram po$ita, vel infra porrum inventa, emere, [0643]DE COMMER. ET NAV. vel quovis alio Titulo recipere præ$umat in præjudicium vel detrimentum dam- nificatorum, $eu aliorum quorumcum- que intere$$e habentium. Et quod Offi- ciarii locorum, quoties ca$us acciderit, $ub pœna recuperandi ab eis bona & mer- cimonia huju$modi capta, & adducta in portum aliquem partium prædictarum, pro damnis intere$$e $tatim ip$am na- vem, magi$tros & marinarios eju$dem, nec non bona & mercimonia quæcun- que in eadem nave reperta, $ub tuto Ar- re$to & $alva cu$todia ponant, $ervanda ad utilitatem damnificatorum, & eorum quorum intererit: Idemque locorum Of- ficiarii procedent ad correctionem Pira- tarum & delinquentium in navi reperto- rum $ecundum ca$uum exigentiam.

CAPIT. XVII. _Cautio prœ$tanda pro Navibus in_ _Mare exituris._

Item ad finem, ut Captiones Navium, per$onarum & bonorum unius partis $u- per alteram de cætero ce$$ent, conven- tum, concordatum, & conclu$um e$t, quod quandocunque aliqua Navis, cu- ju$cunque Indigenæ, unius velalterius partis partium prædictarum, exitura e$t ab aliquo portu $ive di$trictu Principum [0644]TRACTATVS prædictorum, $eu eorum, alterius Majo- res & Gubernatores Civitatis, Oppidis $ive Villæ, quibus portus $ive di$trictus huju$modi adjacent, quibu$cunque no- minibus, Officiis aut appellationibus ii- dem Gubernatores cen$eantur, capiant $ufficientes $ecuritates de & pro domi- nis, proprietariis po$$e$$oribus, magi- $tris Bur$ariis & Victuellariis navis hu- ju$modi, ad duplum valoris navis appa- ratus, & victualium eju$dem: Quod ma- gi$ter eju$dem Navis, Capitanei, Mari- narii, & omnes in eadem Nave exi$ten- tes, cuju$cunque $tatus aut conditionis exi$tant, $ervabunt pacem erga quo$cun- que $ubditos Principum prædictorum, & quod nullam eis injuriam $eu violentiam in terra, Mari, Huminibus, aut portu ali- quo facere vel inferri præ$umant. Quod $i huju$modi $ecuritatem præ$tare nolue- rint, non permittent, imo impedient ex- pre$sè ip$os Mercatores & gubernatores navium huju$modi quoquo modo exire, ni$i proprietarii $ive Bur$arii eju$dem navis Regalem vel Archiducalem licen- tiam re$pective $uo $ub $igillo ei$dem ex- hibuerint, quod licite cum $ua navi, $ine ulla cautionis præ$tatione exire potue- rint. In quo ca$u $i ip$i $ic per Principem $uum licentiati, $ubditos alterius Princi- pis $poliaverint aut damnificavetint & [0645]DE COMMER. ET NAV. $olvendo non fuerint, tunc per eundem Principem $ic licentiantem plena $atis- factio fiet partibus $ic damnificatis. Quo- ties autem $ecuritatem præmi$$am Ma- jores & Gubernatores Civitatum, villa- rum & oppidorum, unius partis aut al- terius exegerint, dabunt literas authenti- cas $ub eorum communi $igillo, proprie- tariis po$$e$$oribus magi$tris $eu Bur$ariis illius navis, $ic a$$ecurare te$tificantes ip$ius $ecuritatis præ$tationem, ad finem, ut ip$arum literarum vigore navis huju$- modi, alios, ad quos for$itan applicabit portus, ab$que nova $ecuritatis præ$tatio- ne libere exire valet.

CAPIT. XVIII. _Pecunia pro victualibus acceptis nu-_ _meranda._

Item, Quæ Naves mare frequentantes tenentur altera alteri $uccurrere de Vi- ctualibus ad navem nece$$ariis, quod ta- m\~e minime facere tenentur, ni$i pro ju$to pretio. Conventum, concordatum, & conclu$um e$t, quod de cætero tenebun- tur illi, qui victualia aut alia nece$$aria ab aliqua Navi ceperint, pretium ip$orum aut inpræ$entiarum aut po$tmodum, ubi ad littus applicaverint, per$olvere.

[0646]TRACTATVS CAPIT. XIX. _Si Navis ab extraneo capta fuerit_ _in portu Principis._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod $i aliquæ Naves per aliquem non $ubdi- tum Principibus prædictis captæ $uerint in portu aliquo aut Franchi$iis alicujus Principum prædictorum, tenebitur ille Princeps, in cujus portu aut Franchi$iis navis illa capta fuerit una cum altero Principe pro re$titutione dictæ Navis pro$equi, $umptibus tamen & expen$is damnificatæ partis.

CAPIT. XX. _Non impedient venientes ab_ _Oriente._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod nullum præbebitur impedimentum, per unam partem vel alteram, venientibus de partibus Orientalibus, neutri parti inimi- cis, cum va$is vel Navibus quibu$cunque oneratis victualibus, mercantiis, velaliis bonis, ver$us Regna, patrias, dominia, aut terras unius vel alterius Principum prædictorum.

[0647]EE COMMER. ET NAV. CAPIT. XXI. _Si Naves tempe$tate aut vi delatœ_ _fuerint in portum._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod quotie$cunque contigerit, quod aliqua Naves, quæcunque fuerint, $ive unius ve alterius partium prædictarum, per tem pe$tatem maris, ho$tium, vel aliam cau $am, compellantur in aliquem portur unius partis vel alterius applicare velin trare. Naves illius partis quibus talia contigerint, cum Mercatoribus, & Nau tis $eu Marinariis, aut aliis per$onis qui bu$cunque, non probabiliter $u$pectis, id ip$is exigentibus, in alterius partis poi tubus $ecure erunt & recipientur, & ao ip$is portubus poterunt libere recedere cum eorum bonis & Mercantiis, $ing contradictione & impedimento provi- $o, quod bona & Mercandi$æ, quæ in ip$is Navibus erunt, ni$i urgente nece$ $itate, non ponentur ad terram, nec in alias Naves, $ine licentia Officiorum Principis illius patriæ, ubi talia contin- gent, vel aliorum ad hoc pote$tatem habentium.

[0648]TRACTATVS CAPIT. XXII. _Naves alterutrius libertatem $ubdi-_ _torum habere._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod Nautæ, magi$tri Navium & Marinarii, $ubditi præfacorum Principum, po$t ad- ventum ip$orum ad portus unius velalte- rius Principum eorundem, poterunt li- bere imponere & ligare eorum Naves tam oneratas & non oneratas, quam ad guerram di$po$itas, dummodo non fue- rint Piraticæ, in ei$dem portubus & lit- toribus eodem modo, quo poterunt ip$ius Principis $ubditi proprii.

CAPIT. XXIII. _Non licere di{$s}imulare bona ini-_ _micorum._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod $ubditi unius Principum prædictorum, $ive Mercatores fuerint, $ive Nautæ Ma- gi$tri navium aut marinarii, non addu- cent, $eu adduci facient per mate fraudu- lo$e, vel quorumcunque colore, aliqua bona $eu mercandi$as inimicorum alte- rius eorundem Principum: Et $i $ecus egerint, & per $ubditos alterius Principis guerræ licitè operam dantes $uper hoc [0649]DE COMMER. ET NAV. interrogati fuerint, tenebuntur facere ve- ram, planam & ju$tam confe$$ionem & declarationem, cui in ea parte pro tunc $tabitur iidemque interrogantes ulterius $crutamen in ea parte non facient. Sed $i po$tea eundem interrogatum fal$o re- $pondi$$e con$titerit, tunc idem interro- gatus interroganti; quem per $al$am re- $pon$ionem defraudavit, tantum de $uo erogare tenebitur, quantum merces ini- micorum per eum vectas, & ut præmitri- tur celatas, valui$$e con$tabit.

CAPIT. XXIV. _Si Navis naufragium fecerit._

Item, Conventum e$t, & c. Quod quo- tie$cunque contigerit, aliquam Navem unius partium prædictarum cum bonis & mercandi$is oneratam, per fortunam tempe$tatis maris, vel alio ca$u quocun- que tangere terram & nau$ragium face- re, periclitari, aut alio modo quocunque perire: prope portus, limites & co$teras, velin portubus, limitibus aut co$teris alterius partis, licet in ip$a navi non rema- neat vir, mulier, puer, cattus, canis, vel gallus vivens, bona tamen & Mercandi$æ qualiacunque, quæ ad terram applica- bunt, vel aliter $ervari aut recuperari continget, non propter hoc dicentur [0650]TRACTATVS con$i$cata, nec pro con$i$catis reputa- buntur, $ed per Officiarios locorum, in quibus $ic ca$us acciderit, $alvæ & $ecu- ræ cu$todiæ committentur, $ub eadem $ic reman$ura per annum unum, & diem tunc proxime & immediate $equentem: Intra quem terminum $i qui$quam $u- pervenerit, & $i rerum ac bonorum ip$o- rum certum proprietarium fui$$e con$ti- terit, res & bona, ip$i $ine difficultate vel dilatione aliqua plene re$tituentur, $ol- vendo tamen iis, quorum opera & dili- gentia res & bona ip$a recuperata, $alvata, & cu$todita $uerint, rationabiles expen- $as, & cu$todibus $alarium competens, prout ratio & æquitas po$tulabit.

CAPIT. XXV. _Mercatores alterutrius licere do-_ _mos habere._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod Mercatores qui $ubditi $unt uni Princi- pum prædictorum, poterunt tenere & ha- bere in villis & oppidis alterius Principis domos & habitationes, pro ip$is & rebus $uis in ii$dem recipiendis, $ervandis & exponendis: ibidemque ii$dem Privile- giis, libertatibus & Franchi$iis, utentur & gaudebunt quibus ibidem u$i & gavi$i $unt ante qulnquaginta ann, ultimè & [0651]ET COMMER. ET NAV. immediatè præcedentes, adeoque beni- gne & amicabiliter tractabuntur in ii$- dem, $icut aliæ nationes ip$as Villas & patrias frequentantes.

CAPIT. XXVI. _De $crutatoribus._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod Officiarii Principum prædictorum, & eorum utriu$que, ad $crutandum mer- candi$as, per terram, mare vel aquas dulces, vectas vel vehendas ordinati in vi- $itando mercandi$as vel naves, nihil damnificabunt de bonis $eu mercibus $ubditorum unius vel alterius Principum prædictorum, $ed ea bene & hone$te tra- ctabunt & vi$itabunt, ab$que violentia, frangendo pugionibus vel aliis quibu$- cunque in$trumentis, Barellos, $accos, ci- $tas, $arcinulas, $eu alias Paccaturas qua$- cunque, & temere contravenientes te- neantur pœna incarcerationis per unum men$em, una cum damnis & inter e$$e partis læ$æ: Qui vero ex nulla rationabili & probabili cau$a huju$modi Barellos, ci$tas & alias Paccaturas fregerint, ape- ruerint vel di$$olverint, ad huju$modi Barellos, $accos, ci$tas & alias Paccatu- ras, re$arciendas, reparandas $uis $um- ptibus, & expen$is teneantur. Scrutatores [0652]TRACTATVS autem huju$modi in ex equendo $uo Of- ficio in patriis partium prædictarum, nul- las exactiones $uper ip$os quorum bona $eu merces $crutantur, facient. Nec eo$- dem cogent ad venditionem rerum $ua- rum, aut alicujus partis, pro aliquo pretio per ip$os $crutatores contra voluntatem venditorum $tatuto.

CAPIT. XXVII. Si debitor de fuga $it $u$pectus.

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod quotie$cunque mercatores, & $ubditi il- lu$tri$$imi Regis Angliæ, pro $olutione habenda $uos conveniunt debitores, in terris, patriis & dominiis dicti domini Archiducis, coram Iudicibus & Legi$la- toribus ad hoc ordinatis & deputatis, alle- gabunt debitores $uos $u$pectos, & $ic ju- dicium $ubire cogantur, tunc huju$modi Iudices & Legi$latores, $i requi$iti, pro- bationes dictorum Angliæ $ubditorum, $i quas obtulerint, ad probandam huju$mo- di $u$pectionem fugæ, $ine aliqua mora & difficultate eas admittent: Et $i nullas habuerint, tunc ip$orum Angliæ $ubdi- torum juramento, quoad prædictam fu- gæ $u$picionem $tabitur, præ$tita per eos primitus idonea cautione de $olvendis expen$is & intere$$e iis, quot $ic ad judi- [0653]DE COMMER. ET NAV. cium trahere poterint ca$u, quo ex eventu $e litem inju$te movere, con$titerit. Et hoc facto, debitores ponentur ab$que aliis monitoribus $tatim $ub Arre$to, donec $ufficientes cautiones de judicio $i$ti & judicato $olvendo præ$titerint. Privile- giis, quoad effectum præ$entis articu- li, $ub quacunque verborum $erie, Ci- vitatibus, Ca$tris, Oppidis, villis, bur- gis, in contrarium conce$$is, vel po$tea concedendum, u$u aut con$uetudine qui- bu$cunque non ob$tantibus: quibus ta- men debitoribus $ic arre$tatis, & $ub ar- re$to manentibus, $i petant, dabitur ter- minus octo dierum, ad probandum $e de fuga non e$$e $u$pectos; & hoc probato, ce$$abit arre$tum. Et nihilominus pro- pter huju$modi dilationem octo dierum, proce$$us $ub debito principali nullatenus retardabitur, & $imilis in Regno Angliæ mini$trabitur ju$titia mercatoribus & $ubditis patriarum terrarum, dominio- rum præfati domini Archiducis, adver- $us eorum debitores, in tribus Curiis, vi- delicer, _in curia Cancellariæ, Con$tabula-_ _larii, & magni Concilii,_ etiam $uper om- nibus obligationibus factis ultra Mare, & in moneta Flandriæ, etiam quorum $o- lutio de$tinata e$t ad aliquem locum pa- triarum terrarum, & dominiorum do- mini Archiducis, dummodo dies $olu- [0654]TRACTATVS tionis $it præterita, non ob$tantibus qui- bu$cunque ordinationibus vel con$uetu- dinibus Civitatum, Oppidorum, $eu lo- corum Angliæ in contrarium, in quibus quidem Curiis tenebuntur Angliæ debi- tores peremptorie procedere ab$que eo quod ip$as $eu earum alteram po$$unt de- clinare.

CAPIT. XXVIII. De damno illato.

Item, Conventum e$t, & c. Quod quo- tie$cunque contigerit, $ubditis domini Regis Angliæ à $ubditos præfati domini Archiducis, vel $ubditos eju$dem domini Archiducis à $ubditis prædicti Domini Regis Angliæ, quoquo modo lædi vel damnificari, non debent propterea per li- teras repre$aliorum marcæ, vel contra marcæ, aut alia mandata quæ cunque (de- bitis admonitionibus & $ubmonitioni- bus non præcedentibus) qui damna non tulerunt, ad petitionem damnificato- rum, vel alio modo in per$onis vel bonis arre$tari, vel quovis modo impediri aut mole$tari. Nec guerra ob id fieri vel mo- veri debet, $ed per Principes unius vel al- terius partis attentata, ip$a debite repara- buntur, & in priorem $tatum reponen- tur, huju$modique literæ repre$aliorum [0655]DE COMMER. ET NAV. marcæ, & contra marcæ & $imilia man- data quæcunque, ni$i prædictis admoni- tionibus, quo ad ip$as partes; $ubmonitio- nibus, quoad Principes præcedentibus & legitime factis, deinceps omnino ce$$ent: Et $i aliter concedantur, pro nullis ha- beantur.

CAPIT. XXIX. Præterita repre$alia in $u$pen$o habeantur.

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod omnes & $ingulæ literæ repre$aliorum, aut de marca vel contra marca, ex Cancel- laria vel alia curia Principum prædicto- rum, aut eorundem prædece$$orum, aut cuju$cunque pro$ecutionem, vel ob cau- $am quam cunque ante conce$$æ vel emi$- $æ, in $u$pen$o tenebuntur, nec poterit earum aliqua fieri executio, ni$i $uper ea- rum meritis habita cognitione indicta, ad hoc per ip$os Principes $pecialiter depu- tandum, aliter fuerit ordinatum: Et pari modo omnes & $ingulæ deprecationes & violentæ captiones $uper mare hinc inde, ante diem Octob. decimum tertium ultimo præteritum factæ, $imiliter tene- buntur in $u$pen$o: nec poterit $uper ii$- dem aut eorum aliqua actio intentari aut admitti. Nec literæ repre$aliorum dari, [0656]TRACTATVS ni$i $uper eorum meritis habita cognitio- ne indicta, ad hoc per ip$os Principes $pe- cialiter deputandum, aliter fuerit ordina- tum.

CAPIT. XXX. De cactro Sclu$a.

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod authoritate dicti Domini Archiducis $uf- ficienter provideatur ($ive mandato eju$- dem aut alia valida via & effectuali) Capi- taneo Ca$tri de Sclu$a, Quod quotie$cun- que contigerit, mercatores vel $ubditos Regis Angliæ, per ignorantiam, vel alio modo fraudulenro, vel malitio $e intrare portum ip$ius Ca$tri de Sclu$a, quæ $i in- trantes tam in per$onis, bonis & rebus, hone$te & cum omni decentia tracter, ab$que eo quod quicquam de eis propter- ea exigat.

CAPIT. XXXI. De tran$portatione.

Item, poterunt mercatores Regis An- gliæ deinceps qua$cunque ma$$as auri vel argenti, vocata, Billion, extra patrias do- mini Archiducis, per eos $eu eorum de- putatos vel factores emptas, vel aliter ac- qui$itas, $eu in po$terum emendas vel ac- quirendas, licenter & impune per quæ- cunque loca patriarum domini Archidu- [0657]DE COMMER. ET NAV. cis ducere, vel duci facere, & ab ii$dem locis & patriis in Regnum Angliæ totiens quotiens voluerint conducere & tran$- poriare poterunt & valebunt, provi$o quod dicti Anglici, $eu eorum factores, huju$modi Billoniam per $e vel factores $uos emptam, $eu ut præmittitur acqui$i- tis, una cum certi$icatione authentica vil- læ & oppidi, ubi ip$am Billoniam eme- runt, vel aliter acqui$iverunt, & quantita- tis eju$dem principali Officiarii dicti do- mini Archiducis, vel in ejus ab$entia $uas vices gerentibus proximæ villæ, po$t in- troitum $uum in patrias domini Archidu- cis, exhibeant & o$tendant. Super qua o- $ten$ione ip$i o$tendentes te$timoniale $eu certi$icatorium manu domini Officiarii, vel ip$o ab$ente $uas vices gerentis $igna- tum, vel ip$ius $igillo $igillatum, ab eo cui talis o$ten$io fiet recipient & habebunt: nihil penitus pro dicto te$timoniali aut alia quacunque cau$a, $olvendum, præter unum $olidum gro$$orum Flandriæ. Et ca$u quo dictus Anglicus huju$modi Bil- loniam per $e vel $uos factores emptam, $eu ut præmittitur acqui$itam educere voluerit, & in exitu à patriis te$timoniale $eu certificatorium prædictum non exhi- buerit, tunc pœnam illam incurret, quam incurrent extrahentes Billoniam, intra partes domini Archiducis, Anglia.

[0658]TRACTATVS CAPIT. XXXII. Pondera debere justa non fraudu- lenta e$$e.

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod omnes mercatores & $ubditi dictorum Principum, vero, publico, legali, & non privato pondere, in terris, & patriis illis ab antiquo u$itato & con$ueto, $ine quo- cunque dolo, fraude & machinatione, aut duorum digitorum ad huju$modi pondera fraudulenta appo$itione de cæte- ro utantur. Et $i aliqui mercatores & $ub- diti dictorum Principum contrarium $a- cere præ$um$erint; Princeps, cujus $ubdi- tus hoc facere tentaverit $ubdito alterius Principis, qui $e per huju$modi pondus damnificatum probaverit, expeditam ju- $titiam faciet, & partem $ic damnifican- tem ad plenam & perfectam re$titutio. nem omnium damnorum, expen$arum & intere$$e, $ine dilatione quacunque compellet.

CAPIT. XXXIII. Deputati convenient pro $edandis di$cor- diis inter mercatores $tapulæ Cale$iæ.

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod in$edandum & componendum lites, di$- [0659]DE COMMER. ET NAV. cordias & differentias, inter mercatores $tapulæ Cale$iæ & $ubditos domini Ar- chiducis, $tapulam concernentes in villa Cale$iæ, primo die Maji proxime futuro convenient deputati mercatorum utriu$- que partis: & ca$u, quo per ip$os deputa- tos huju$modi lites, di$cordiæ & diffe- rentiæ, $edari & componi non po$$int, fiet relatio Principibus pr\,edictis qui aliter pro huju$modi litibus di$cordiis & diffe- rentiis $edandis, prout ratio & æquitas dictabunt, providebunt.

CAPIT. XXXIV. Idem Capite nono dicit.

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod $i, durantibus pace & amicitiis prædictis, aliquid contra vires & effectus earun- dem, per terram, mare, & aquas dulces, per aliquem ip$orum Principum eorum- ve hæredum aut $ucce$$orum, vel eorun- dem Va$$allos, $ubditos vel alligatos, aut illorum alligatorum hæredes $eu $ucce$- $ores, in iis amicitiis comprehen$orum, contra $ubditos vel Va$allos fuerit atten- tatum, actum & ge$tum, nihilominus h\,ec pax in $uis viribus & effectu permanebit, & pro ip$is attentatis ip$i damnificantes $olummodo punientur, & non alii.

[0660]TRACTATVS CAPIT. XXXV. Obligatio Nobilium & Civitatum.

Item ad $ecuriorem & firmiorem tam amicitiarum quam Mercium Intercur$us ob$ervantiam, præfatus dominus Rex per $uas literas mandatum dabit $peciale, Reverend in Chri$to patri domino Ioan- ni Cardinali, Cantuarien$i Archiepi$copo, & Apo$tolicæ $edis legato, Reverendi$$. in Chri$to patribus, D. Richardo Duvo- lien $i Epi$copo, cu$todi privati $igilli; D. Thomæ Wintonien$i Epi$copo Ioanni Dinham, Domino Dinham, The$aurario Angliæ, Thomæ domino Marchioni Dor$et; Ioanni Comiti Oxonien$i, magno Camerario, Edmondo, Comiti Su$$ock; Thomæ Comiti Arundel, Thomæ Comi- ti Derbyæ; Georgio Comiti Salisburiæ, Ioanni Wallis Vice Comiti Dabney, Æ- gidio, domino Dabney, Ioanni, Priori domus $ancti Ioan, Ieru$alem in Anglia: Nec non Majoribus, Ballivis Civitatum acOppidorum $equentium ut $upra, Lon- dinum, Eboracum, Bri$tollium, Winto- nium, Cantuaria, Roche$tria, Southam- ptonia, Santwichum, Doberium, Linna, Derthmonth, Plemouth, Hulla, Winchel- $a, Bo$tonia, Yer mouth & Bervicum: Quod $e obligabunt & quilibet eorum $e obligavit, in formam $equentem. _Omni-_ [0661]DE COMMER. ET NAV. _bus Christi fidelibus has liter as in $pecturis,_ _vi$uris & audituris,_ Ioannes Cardinalis Archiepi$copus Cantuarien$is; Rich. Du- volnien$is Epi$cop.: Thomas Winton E- pi$copus; Ioannes Dynham; Thomas Marchio Dor$et, Ioannes Vice-Comes Oxonien$is, Edmundus, Comes Suffok, Thomas, Comes Arundel, Thomas, Co- mes Derbyæ, Thomas, Comes Sali$bur. Ioann. Welles, Vice Comes; Ægidius Dabney, Ioannes, Prior domus Sancti Ioann. Ieru$alem in Anglia; Nec non Majores, Ballivus Villarum $eu Oppido- rum, de Lond. Eborac. Bri$tol. Winton, Cantuar. Roche$t. Southampton, Sand- wich, Douvre, Linnen, Derthmonth, Ple- month, Hulle, Winchel$e, Bo$ton, Yer- mouth & Barvike, _$alutem in Domino_ _$empiternam._ Cum inter Illu$tr. Princi- pem Henricum, Dei gratia, Angliæ, Fran- ciæque Regem, & dominum Hiberniæ, ex una, & Sereni$$. Principem Philippum Dei gratia Au$triæ Archiducem, Burgun- diæ Ducem, & c. ex altera partibus quæ- dam amicitiarum, intelligentiarum, & merciarum Intercur$us, Mercatorum- que communicatio, ac alia etiam eo$- dem Principes, & $ubditorum $uorum, Regnorum patriarum que utilitatem con- cernentia, tractatus & fœdera, de data 24. die men$is Februatii anno Domini [0662]TRACTATVS 1495. Londini inita, conventa, conclu$a, & finaliter determinata fuerint, quos qui- dem Tractatus amicitiarum & mercium Intercur$us, vidimus & intelleximus & hic pro in$ertis habere voluimus. Nove- ritis nos præfatos Ioannem Cardinalem, Archiepi$cop. Cantuar. Richar. Duvol- nien$. Epi$copos, & c. Et Majores, Bal- livus Villarum $ive oppidorum prædicto- rum, ad Reque$tam & Mandatum præ- fati domini Regis; ac $uarum literarum nobis in ea parte directarum & delibera- tarum, quas hic pro in$ertis habere vo- luimus, contemplatione in bona fide pro- mi$i$$e, ac nos & quemlibet no$trum hæredes & $ucce$$ores no$tros, præfato Illu$tri$$. Principi Philippo, Archiduci Au$triæ, Duci Bur gundiæ, & c. eju$que hæredibus & $ucce$$oribus, $ub hypo- theca & obligatione omnium bonorum no$trorum præ$entium & futurorum obliga$$e, $icque per præ$entes, promit- timus & obligamus, quod effectualiter procurabimus, in$tabimus, ac quantum in nobis erit efficiemus; Quod idem do- minus Rex, eju$que hæredes & $ucce$$o- res, omnia & $ingula prædicta, tam ami- citiarum quam mercium intercut$us, omniaque & $ingula in ei$dem contenta & $pecificata, bene & fideliter tene- bunt, ob$ervabunt & ad implebunt, ac per [0663]DE COMMER. ET NAV. nos $ubditos, Va$$allos, quantum eos con- cernit, ac in po$terum concernet, bene & fideliter facient teneri, ob$ervari & adim- pleri, in contravenientes ju$titiam mini- $trabunt, $eu mini$trari facient. In cujus rei te$timonium, & c. Et pari modo Illu$t. Dux, Archidux, per $uas literas manda- tum dabit $peciale, Reverend. in Chri$to patri & domino Henrico de Bergis, Epi$c. Cameracen$i, Carolo deCroy, Principi de Chimay, Philippo de Burgundia, domino de Bevres, Ioanni, domino Egmondo, Gubernatori Hollandiæ; Wilhelmo de Croy, domino de Chievre, Antonio de Rellin, domino de Emeri; Baldowino de Lannoy, domino de Molenbays; Franci- $co de Bu$leyden, domino præpo$ito Leo- dien$. & $ancti Donatiani, ac Ioan. de Ti- nare, Denteville domino Capitaneo de Brugis, nec non Burgimagi$tris Villarum $eu Oppidorum de Gandavo, Brugis, Y- pres, Dunkercke, Nieupoort, Antverpia, Berges, Dordrecht, Delft, Leyden, Am- fterdam, Middelborch, Ziericzee, Vere, Mechlinia, & Bruxella vel Briela, quod $e obligabunt, & quilibet eorum $e obliga- bit, $ecundum vim, formam & effectum obligationis prædictæ, mutatis quæ in ea parte mutandis: Quas quidem omnes & fingulas obligationes, modo & forma ptæmi$$is, conceptas 35. die Maji pro- [0664]TRACTATVS xime $utura idem Illu$tri$$im. Rex An- gliæ, in Eccle$ia beatæ Mariæ virginis Cale$iæ deputato, vel deputatis dicti domini Archiducis tradet, deliberabit & tradi & deliberari faciet: Et pari mo- do Illu$tri$$im. dominus Archidux o- mnes & $ingulas obligationes, modo & forma præmi$$is, conceptas 15 die Maji prædicto, in Eccle$ia prædicta de- putato, vel deputatis eju$dem Regis, tra- det & deliberabit, aut tradi & deliberari faciet.

CAPIT. XXXVI. _De confirmatione._

Item, Conventum e$t ut $upra: Quod Sereni$$. Princeps Rex Angliæ, omnia & $ingula, tam amicitiarum quam mer- cium intercur$us, Capitula, $it inter eum, ejus hæredes & $ucce$$ores, ut præmitti- tur, inita & contracta, per $uas literas pa- tentes $ub magno $igillatas, ac manu pro- ptia $ub$criptas, ratificabit & confirma- bit, ea $ic $igillata, $ub$cripta & con- firmata, 15 die men$is Maji proxime futura, po$t datum præ$entium, in Ec- cle$ia B. Mariæ virgin. in villa Cale$iæ deputato vel deputatis dicti domini Ar- chiducis tradet & deliberabit, ac tra- di & deliberari faciet: Et $imili modo [0665]DE COMMER. ET NAV. Illu$tri$$. dominus Archidux omnia & $ingula, tam amicitiarum quam mercium intercur $us, Capitula, $ic inter eum, eju$ve hæredes & $ucce$$ores, ut præmittitur, inita & contracta, per $uas litteras paten- tes $ub magno $igillo $igillatas, & manu propria $ub$criptas, ratificatas & confir- matas, 15 die men$is Maji proxime fu- tura, po$t datum præ$entium, in Eccle$ia B. Mariæ Virginis in villa Cale$iæ, depu- tato vel deputatis dicti Sereni$$. Principis Regis Angliæ tradet ac deliberabit, ac tra- di & deliberari faciet.

SEQVUNTVR TENO- RES COMMISSIONVM DE QVIBVS SVPRA FIT MENTI@ HENRICI VII. Commiβio Sereniβimi Regis Angliæ.

HENRICVS, Dei grat@a Rex Angli\,e, Franciæ, & Hiberniæ dominus, Omnibus ad quos præ$entes literæ per- [0666]TRACTATVS venerint $alutem. Sciatis quod nos de $i- delitatibus, indu$triis, & providis circum- $pectionibus dilectorum & fidelium Con- ciliatorum dilectorum & fidelium Con- ciliatorum no$trorum, reverendi in Chri- $to patris Richardi Duvolnien$is Epi$copi, cu$todis privati Sigilli no$tri; Ioannis Vice-Comitis Wellis, & Ioannis Kendal prioris domus Sancti Ioannis Ieru$alem in Anglia; nec non dilectorum & fide- lium no$trorum Cancellariæ no$tr\,e, Chri- $tophori Vr$wiicke Archidiaconi, Richi- mondi & Ioannis Ri$ley militis, quam plurimũ con$identes ip$os no$tros veros & indubitatos Commi$$arios, Oratores, Procuratores, factores actorũ, & deputa- tos a$$ignavimus; facimus, con$tituimus, ordinamus & deputamus per præ$entes, dantes & concedentes ei$dem plenariam pote$tatem & auctoritatem, ac mandatũ generale & $peciale, pro nobis, regnis, ter- ris, dominiis, $ubditis, Va$$allis & amicis alligatis, faventibus & adhærentibus no- $tris quibu$cunque, cum nobili viro do- mino de Bevres, locum tenente, Guberna- tore, & Capitaneo generali Arthe$iæ, & Admirallo, ac dilectis nobis, Paulo de Bean$t, domino de Vermizelle, Præ$ide Flandriæ, Roberto de Mellum, domino de Ronny, Camerario, Domino Daniele, domino de Patris, domino de Mertode, [0667]DE COMMER. ET NAV. Camerario, & $uperiore Ballivo Flandriæ, Ioanne de Cortwiicke, & Thoma Portu- narii, Cancellario, & Magi$tro Florentio Hauvel, Secretario, Ordinanciarum Am- ba$$iatoribus, Procuratoribus, legatis & Nunciis, Illu$tri$$. Philippis, præclari$$ mi con$anguinei no$tri Philippi, Archiducis Au$triæ, Burgundiæ, & c. pote$tatem $uf- ficientem & auctoritatem ab eo con$an- guineo no$tro habentibus, tam de & $u- pra vera, firma & reali pace, amicitia atq; concordia, ac etiam ligis, amicitiis, con$e- derationibus, Treugis, & guerrarum ab$- tractis, federibus, affinitatibus & intelli- gentiis, quoniam de & $uper quibu$cun- que Commerciis, exercitiis Commercio- rum, ac mutuo & amicabi i intercur$u Mercandi$arum, inter hos & $ucce$$ores no$tros, atque Regna, terras & domi- nia, patria & loca no$tra quæcunque, & dictum Illu$tri$$imum Principem con- $anguin eum no$trum, hæredem, & $uc- ce$$ores $uos, at que Regna, terras, & do- minia, patrias, & loca $ua quæcunque, $ubditos, Va$$allos, confederatos, & $uos quo$cunque capiendis pacis, $eu de con- veniendis, celebrandis, componendis, concordandis, concludendis, & haben- dis, nec non de & $uper omnibus & $in- gulis contentionibus, quæ$tionibus, guerris cau$is, querelis, litibus, attenta- [0668]TRACTATVS tis, injuriis, gravaminibus, & de men- dis, una cum $uis circum$tantiis, emer- gentibus, incidentibus, dependentibus & connexis, quæ inter nos & præ$atum con$anguineum no$trum, ac Regna, loca terras, dominia, patrias, $ubditos Va$$al- los, alligatos, confœderatos, amicos, $a- ventes & adhærentes no$tros & $uos pr\,e- dictos, hinc inde pendere dino$cuntur, cõmunicandi, tractandi, & concordandi atq; omnia & $ingula componendi, paci- $cendi, appunctandi, ac plenarie & integre determinandi, & finaliter concludendi, prout eis expedire vi$um fuerit & oppor- tunum, nec non & $uper huju$modi ap- punctuatis & conclu$is, cæteri$que om- nibus & $ingulis qualitercunque concer- nentibus, legatis, deputatis, & nunciis prædicti con$anguinei no$tri, appunctua- ra præmi$$a & concordata fuerint, literas validas & efficaces, per partem no$tram tradendi & deliberandi, litera$que alias, con$imilis vigoris & effectus ex altera parte petendi, exigendi & recipiendi, & generaliter omnia præmi$$a, & præmi$$o- rum $ingula qualitercunque concernent faciendum expediendi & exercendi, ita & eodem modo $icut nos ip$i $aceremus & facere po$$emus, $i in per$ona no$tra propria intere$$emus, etiam $i talia $int, quæ de $e mandatum exigant magis $pe- [0669]DE COMMER. ET NAV. cialiter: promittentes bona fide & cum verbo Regio, omnia & $ingula, quæ per præfatos Commi$$arios, Oratores, Pro- curatores, factores no$tros, appunctuata præmi$$a, concordata, conventa & con- clu$a fuerint in hac parte, nos grata, rata, & firma habituros, & ob$ervaturos & iu$uper literas no$tras patentes confirma- torias & approbatorias, in forma debita & authentica, prout opus fuerit daturos, in cujus rei te$timonium has no$tras lite- ras fieri fecimus patentes per me ip$um apud We$tmond. 20, die Febr. Anno Re- gni no$tri XI.

In quorum omnium & $ingulorum præmi$$orum te$timonium, fidem & ap- probationem, nos Amba$$iatores prædi- cti Sereni$$imi Regis Angliæ $uperius no- minati, præ$entes literas $igillis, & $ignis no$tris manualibus, $igillavimus & $ub$i- gnavimus. Datum Londini vige$imo quatto die Februarii. Anno clo cccc- x cv. $ic $ignatum,

Rich. Duvolnien$is, Ioannes Welles, Ioannes Kendal, Wilbelmus War- ham, Chri$tophorus Vr$wiick, Rii$ley. [0670]TRACTATVS CONFIRMATIO REGIS ANGLIÆ.

ET quia præfati Amba$$iatores no$tri, per eorum literas eidem con$angui- neo no$tro, $ic ut præmittitur datas, ex- peditas $ibi literas no$tras, omnium & $ingulorum præmi$$orum, confirmato- rias & ratificatorias expedite facere pro- mi$erunt. Notum facimus, quod nos, con$ideratis omnibus $upradictis, omnia & $ingula Capitula, per prædictos Am- ba$$iatores no$tros, cum Amba$$iatori- bus & Commi$$iariis præfati con$angui- nei no$tri, in ea parte ge$ta, inita, tractata & conclu$a, firma, $tabilia, & rata haben- tes confirmavimus, ratificavimus, & ap- probavimus literas per ip$os Amba$$iato- res no$tros, $ic ut præmittitur, expeditas, ac omnia & $ingula in eis contenta. Pro- mittentes in$uper bona fide, & in verbo Regio, omnia & $ingula Capitula & pun- cta indictis literis, & aliis hic in$ertis, ex- pre$$ata, & quodlibet eorum tenere, ad- implere, & ob$ervare, & facere teneri, adimpleri, & inviolabiliter ob$ervari, $e- cundum eorum formam & tenorem: Ne- que contra hæc aut eorum aliquod facere aut venire, aut fieri & veniri ullo un- quam tempore permittere. In quorum [0671]DE COMMER. ET NAV. omnium & $ingulorum præmi$$orum, fidem & te$timonium, his præ$entibus manu propria $ub$criptis, magnum $igil- lum no$trum apponi fecimus. Datum apud We$tmon. 26. die men$is Martii, Anno Domini 1496. & Anno Regni no$tri XI.

Sic $criptum, & per ip$um Regem $ub$criptum & $ignatum $ub plica _Henricus._

Et er ant $igillatæ magno $igillo eju$- dem Regis in fulva cera.

FINIS.

[0672] [0673] [0674] [0675] [0676] [0677] [0678] [0679] [0680] [0680a] China item: Grotÿ demari libero & Merulæ. de maribus.