metadata: dcterms:identifier ECHO:DNYGYWGH.xml dcterms:creator (GND:122149270) Zubler, Leonhard dcterms:title (la) Fabrica et vsvs instrvmenti chorographici : qvo mira facilitate describuntur regiones et singulae partes earum, veluti Montes, Vrbes, Castella, Pagi, Propugnacula, et simila dcterms:alternative (la) Fabrica et usus instrumenti chorographici : quo mira facilitate describuntur regiones et singulae partes earum, veluti Montes, Urbes, Castella, Pagi, Propugnacula, et simila dcterms:date 1607 dcterms:language lat text (la) free http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/ECHOdocuView/ECHOzogiLib?mode=imagepath&url=/mpiwg/online/permanent/library/DNYGYWGH/pageimg log: unknown: <007> = i or ı (dotless i) (occurs 104 time(s)) parameters: despecs=1.1.2 replacements: [0001] [0002] [0003] [0004] [0005] [0006] [0007] [0008] [0009] In Chorographiam LEONHARTI ZVBLERI Civis Tigurini, _Programma_ CASPARI WASERI.

_Q_V Æ tibi $ubtilis Geodæ$ia præmia laudis

Dat, ZVBLERE $olers, hæc dat & iste Liber: Quo terræ tractus de$cribis, & oppida, & arces,

Castráque, per$imili dexteritate animi, Támque Instrumento facili certóque ministro,

Quo vix ut<007>lius certius atque $iet. Huc ergo Artifices, quibus est Geográphia curæ:

Huc vos electi militiæqúe duces, Latos di$cite agros de$cribere, & oppida, & arces,

Castráque, quæ certis $unt metienda locis: Hæcque ministranti ZVBLERO redd<007>te grates:

Tu, ZVBLERE, illos perge juvare aliis Artibus. _Omnipotens nam quæ dat donavel artes_ _Vni, has communes pluribus e$$e jubet._

[0010] NOTA. Paginâ # lineâ # errata # corrige ## { ## { 1. # 22. # eâ # eis. 5. # 3. # dimen$ium # dimen$ionum. 6. # 6. # F # E. 11. # 4. # quadrupes # quadrupedes. 14. # 13. # tuæ # tuâ. 17. # 4. # pagorum # pagis. 27. # 2. # cõmodati$simum # commendati$simum. 30. # 23. # {1/2} # 1 {1/2} [0011] FABRICA ET VSVS INSTRVMENTI CHO- ROGRAPHICI. CAPVT I. De Chorographia generatim: quid $it, & quæ ad eam In$trumenta poti[$s]imùm re- qui$ita.

DE In$trumento novo Geometrico, quo rerum men$urabilium longitudo, altitu- do, latitudo & profunditas $ingulari com- pendio quam. certi$$imè men$uratur, a- ctum e$t tractatu $uperiore: $equitur nunc de alio In$trumento; quod _chorograph<007>cum_ $iue _topographicum_, doctrinæ cau$sâ, vocabitur; quo pro- priè regio vellocus, omnia\’que in eo contenta, veluti mon tes, arces urbes, pagi, villæ, & minuti$$ima quæque, propor- tione artificiosâ in papyro ita de$cribũtur, ut non tam lon- gitudo, altitudo, latitudo & profunditas, quàm $pecies & forma eorum clari$$imè ob oculos ponantur. quam proin- de operationem ἰχνο{γρ}αφί{αν} Vitruvius qua$i _ve$t<007>giorum de-_ _$cript<007>onem_, & {ὑπο}τύπω{οι}υ Græci alij, hoc e$t, _regionum & con_ _tentorum in ea efformationem_ $ignificanter vocarunt.

Ceterùm, ut ad rem ip$am aggrediar, In$trumentum præ$ens Circino inprimis opus habet & Regulâ, quam _Li-_ _neale_ vulgò vocant, quæ duo præcipua Geometriæ & Geo- graphiæ $unt In$trumenta: Circinus quidem ad de$criben- dam peripheriam adhiberi $olitus: Regula verò ad dirigen- [0012]FABRICA ET VSVS das lineas. Italis Circinus dicitur _$ecto à $ecando_; quia vide- licet curvas & rectas lineas qua$i $ecat in certas partes $ive $egmenta. Ob quem in$ignem u$um ambo hæc In$trumen ta vel à $olerti$$imo Dædalo ip$o, vel à Talo, ejus ex $orore nepote inventa perhibentur, ut te$tatur Vvaltherus Rivius & ante eum Ovidius, his ver$ibus:

-- Et ex vno duo ferrea brachia nodo Junxit, ut æquali $patio distantibus ip$is Alter a pars $taret, pars altera duceret orbem.

Alii Regulam, & cum hac unâ Normam & Perpendicu- lum à Theodoro Sancio inventa e$$e volunt: ut men$ura- rum & ponderum author dicitur fui$$e Phidius Argivus, $ive, ut Gellius autumat, Palamedes. Verùm utut $it, hæc In$trumenta omnia ex Geometriâ originem duxerunt, operis\’que fabrilibus ita $unt nece$$aria, ut eis carere nullo modo po$$int.

[0013]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT II. _De In$trumenti fabricâ._

IN STRVMENTI præ$entis fabrica hæc e$to: _A$$erem_ planum ex ligno duro ac $olido tibi para _A$$er._ to, $e$quipedem circiter longum & latum: cra$- $um verò $e$qui circiter pollicem: $ub hoc facito _Fulcrum_ _Fulcrum._ itidem ligneum, $ed altum tres vel quatuor pedes, habens $upernè, vbi A$$erimponendus e$t, crucem, longam & la- [0014]FABRICA ET VSVS tam pedem, in medio\’que paxillum vel cuneum prominen tem circiter pollicem, qui A$$eri in$eri, hic\’queillo circum- moveri po$$ir.

_Perpendiculum_ porrò, ex filo & plumbo fabrefactum, ful- _Perpendi-_ _culum._ cro huic affigito, quo A$$er perpendiculariter $emper eri- gatur ac $i$tatur.

_Regulam_ etiam conficito, binos circiter pedes longam. _Regula._ $umptis tunc duabus _Acubus_ bene minutis, earum unam _Acus._ Regulæ extremitati, litterâ B notatæ infigito cerâ, vel alio modo, quæ una erit dioptra: alteram verò im pingito extre- mitati A. in Regulâ, erit\’q hæc altera dioptra.

V$urus igitur In$trumento $edulò operam da, ut id per- pendiculare $emper $it, etiam in <007>nonte te exi$tente, inde\’q; pagos vel domos in valle $itas, de$cribere volente. Aliter $e habet, $i A$$ere d<007>$tantiã montis à pago aliquo, in valle $ito, m\,e$urare velis. Nam et$i A$$er tunc inclinet ver$us pagum, nihil <007>ntere$t.

_Circino_ præterea; eo\’que quàm exqui$iti$$imè facto, o- _Circinus._ pus e$t, quo lineam notam, quæ _linea $iationalis_ vocatur, & explorandæ longitudini & latitudini $ervit, po$$is metiri.

_Scalam_ item _men$or<007>am_ fabricator: quam dividito in par- _Scala men-_ _$oria._ tes 100. vel 1000. vel etiam plures, pro datâ $cilicet longi- tudine vellatitudine: reperies\’que in hac, mediante Circi- no, quot ad $tationem tuam perticas vel pedes $um- p$eris, & quæ proinde ad loca da- ta $it di$tantia quæ- $ita.

[0015]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT III. _De Triangulis, omnium dimen$ium funda-_ _mento._

QVOD $uperiore tractatu de In$trumento Geo- metrico annotatum fuit, videlicet in dimen$ioni- bus Geometricis, quibus longitudo & latitudo re- rum men$urabilium exploratur, duo $emper triãgula con- $pici: unum quidem majus in campo vel areâ, aut aliâ re [0016]FABRICA ET VSVS dimetiendâ: alterum verò parvum vel minutum in In$tru- mento m\,e$orio, verùm proportionale illi, quod e$t in cam po vel areâ, aut re dimetienda: illud velim Chorographiæ $tudio$um hîc quoque diligenter ob$ervare. Vt autem rem meliùs intelligat, figuram i$tam adponendam curavi; in qua triangulum eju$modi majus & minus, litteris C.D.E. in$ignitum con$picitur. Quando igitur lineam notam à B u$que ad C men$us es perticis vel pedibus, reperi$ti\’q; per- ticas vel pedes 140. eos\’que Circino mediante ab A$$ere in $calam men$oriam tran$tuli$ti, reperies utriu$q; lineæ lon- gitudinem quæ$itam, adeò ut A. C. $it pedum 160. & A.B pedum 130. veluti in adjecta figura $ignatum vides ii$dem litte- ris A.B. & C.D.

[0017]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT IV. _De Instrumenti u$u in de$cribendâ Regione vel loco_ _vltra aquas._

REGIONEM ultra aquas de$cripturus duas eli- ge $tationes. unde regio@em vel locum quæ$itum probè videre po$$is. A$$erem deinde di$pone $upra fulcrum, juxta doctrinam capitis 2. vel $i fulcri $upponendi commoditas non e$t, $upra lapidem aut truncum vel $cam [0018]FABRICA ET VSVS num. Eo tunc firmato, ut neutror$um moveri queat, pone Regulam cum affixâ ei acu in A$$ere, impinge\’que illi e- tiam alteram acum, & move Regulam ver$us $ecundam $tationem, duc\’que lineam rectam $ecundùm Regulam per A$$erem, & locum nota, in quo acus A defixa e$t. Regulam inde move ver$us C. & iterum lineam duc per A$$erem: quam nota litterâ C.

Progre$$us ad $ecundam $tationem, relicto ad primam $igno, di$pone A$$erem, ut antè in primâ $tatione, dirige\’q; illum cum Regulâ in linea $tationali ver$us $tationem pri- mam: hoc firmato, ne tantillulùm moveri po$$it (Nam a- lioqui omnis labor irritus e$$et) $patium intermedium $ta- tionum metire.

_Exemplo res fiet illu$trior._ En finge, te reperi$$e pedes 76. $ume igitur acum ex A. & fige illam in lineâ $tationali in B. ut in figurâ adum bratum vides, Regulam\’q; colloca ad a- cum prope B. Illam move ver$us C in campo notatum, iti- dem\’q; lineam duc per A$$erem, quæ lineam AC inter$e- cet. Et $i inter$ectio fieri non pote$t, acum ex B $umito, & _Nota._ propiu$culè ver$us A illam moveto ac <007>nfigito, tanti$per, dum utriu$q; lineæ inter$ectionem in A$$ere potes habere. Sumetunc Circinum & po$ito uno crure ejus in A. altero verò in B. ubi fixa e$t acus, $patium $umptū in $calam men- $oriam transfer, ut factum vides in figurâ, reperies\’q; pedes 76. quæ $tatio tua e$t & linea nota. Crus præterea unum Circini pone in litterâ A & alterum in C A$$eris, itidem\’q; $patium i$thoc immotum transfer in $calam men$oriam; reperies\’que pedes 80. Item pone crus unum Circini in B. & alterum in punctum C. reperies\’que in @calâ men$oriâ puncta 123. Tot igitur ab A$@ere @uo, ubi $tatio tua e$t, u$q; ad C $unt pedes, nempe 123.

Ceterùm nota, In de$criptione & figuris adjectis $tatio- _Nota._ nes omnes $umtas & de$criptas e$$e à $ini$tra dextror$um: quanquam nihil intere$t, quomodocunq; $umas: modò è commodo tuo $iet.

[0019]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT V. _De Instrumenti u$u in de$cribendis duobus locis: quan-_ _tum <007>tem $ingula à $e d<007>stent._

DVAS ad hancetiam de$criptionem $tationes eli- ge: è quibus binos locos quæ$itos undique con- templari po$$is. A$$erem tunc pone perpendicula- riter, & Regulam ver$us $ecundam $tationem move, per\’q; A$$erem duc lineam, quam litterâ A nota, juxta doctrinam [0020]FABRICA ET VSVS cap.4. & acum erectam in ea pone. Inde Regulam move ver$us C & itidem per A$$erem duc lineam. Regulâ porrò motâ ver$us D. & $imiliter lineâ ductâ per A$$erem, hunc aufer, &, relicto ibi $igno, progredere ad $tationem $ecun- dam, dirige\’que lineam A ver$us primam, planè ut $tetit antè qualis linea _$lationalis_ $ive nota linea hactenus vocata e$t & vocabitur. Per hanc et enim reliquæ lineæ omnes <007>n- note$cunt. Metire tunc $tationum $patium intermedium perticis, $ingulis 16 pedes continentibus, quales ad Agri- men$uram vulgò ad hibentur reperies\’q; perticas 65.

Sume porrò acum ex A. & fige illam in puncto B ut in fi- gurâ depictum cernis, lineas\’que duc ex B in C & D quæ li- neas $ignatas in A$$ere inter$ecent. $i jam lineam duxeris à puncto C in punctum $ive inter$ectionem D. habebis to- pographiam utriu$que loci quæ$itam.

Cupiens porrò $cire, quantum $ingula bina loca ab u- traque $tatione tua di$tent, quantum\’que di$tent illa à $e, operare juxta doctrinam capitis præcedentis: reperies\’que, $i, Circino mediante, de A$$erein $calam men$oriam om- nia ritè tran$tuleris, perticas vel pedes quæ$itos.

Inductio integra e$t talis:

Ab Aad { C \\ D } $unt perticæ { 140 \\ 120} quæ faciunt pedes { 2240. \\ 1920.

AB ad { C \\ D } $unt perticæ { 100 \\ 158 } quæ faciunt pedes { 1600. \\ 2528.

AC ad D $unt perticæ 160. quæ faciunt ped. 2560.

[0021]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT VI. _De In$tr umenti u$u in de$cribendo Prato, & c._

PRATVM, in quo quadrupes degunt, de$criptu- rus iterum duas $tationes elige; eas\’que ad duos Prati angulos. unde ejus circumjectam $uperfi- ciem egregiè $pectare po$$is. A$$ere tunc ritè di$po$ito, & Regulâ motâ ad alterum Prati angulum, in quo $tationem elegi$ti, acum fige in A$$ere, hanc\’que nota litterâ A. $i por- [0022]FABRICA ET VSVS rò Regulam moveris ab uno angulo Prati ad alterum, li- neas\’que in A$$ere duxeris, notatas literis C.D.E.F.G.H. velut in figurâ clari$$imè apparet, progredere ad $ecūdam $tationem, lineam\’q; $tationalem dirige ad primam, & A$- $erem $i$te, acum\’que $umtam ex A in B fige, & Regulam move ver$us locum longi$$imè patentem, vide\’que, an Re- gula lineam A$$eris inter$ecet. Nam aliâs, ut $uprà dictum, acus propiu$culè ver$us A moveri debet, tanti$per dum in- ter$ectio fiat. Iterum tunc lineam duc à B cum dioptrâ ad omnes litteras Prati circum quaque.

In A$$ere cum Regulâ tunc lineam ducito à C ver$us D. & item lineam à D ad E. & ab E ad F. & ab F. ad G. & à G ad H. habebis\’q; totam Prati circumferentiam qua$i in A$$ere conclu$am.

Cupiens igitur $cire, quæ Prati totius magnitudo peri- pherica $it, $ic operare: Metire à prima $tatione ad $ecun- dam quot perticas vel pedes habeas: reperies\’que perticas 112. Hanc di$tantiam Circino mediante transfer in $ca- lam men$oriam, ut itidem ex figura apparet, erit\’que hæc inductio:

Ab { A \\ B \\ C \\ D \\ E \\ F \\ G } ad { B \\ C \\ D \\ E \\ F \\ G \\ A } $unt perticæ { 112 \\ 85 \\ 60 \\ 94 \\ 85 \\ 64 \\ 82 } quæ faciunt \\ pedes { 1792. \\ 1360. \\ 960. \\ 1504. \\ 1360. \\ 1024. \\ 1312.

Summa, perticæ 582. pedes 9312.

[0023]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT VII. _De Instrumenti u$u in de$cribendis quatuor Pagis:_ _& quantum hi à $e d<007>stent._

DESCRIPTVRVS quatuor Pagos, in campo plano $itos, elige $imiliter duas $tationes, ut antè. unde illos itidem rectè contemplari po$$is. A$$ere tunc ritè di$po$ito, & Regulâ illuc motâ, ubi $ecundam e- legi$ti $tationem, acum figein lineâ, eam \’que litterâ A nota. [0024]FABRICA ET VSVS Ab hoc A duc lineas in A$$ere ver$us quatuor Pagos de$cri- bendos, & has litteris C.D.E.F. not ato, @uxta figuram.

Progre$$u facto ad $tationem $ecundam, quam elegi$ti, & ad quam $tationis Regulam direxi$ti, A$$erem iterum di$pone juxta lineam $tationalem, $patium \’que interme- dium $tationum metire: reperies\’que perticas 400. Aufer acum ex A. & hanc $upra lineam $tationalem in B fige, da- \’que operam, ut hîc quoque A$$eris lineæ inter$ecentur: re- peries\’que à primâ $tatione, litterâ A notatâ in A$$ere, u$q; ad C perticas 570. & ad D perticas 445. & ad Pagum E perticas 417. & ad F perticas 367. habes\’que de$criptam di$tantiam integram à primâ tuâ $tatione ad quatuor Pa- gos, juxta perticas, $ingulis 16 pedes continentibus ut dictum.

Si porrò cogno$cere cupis, quantum $inguli quaterni Pagi di$tent à $e, lineas ducito ab unâ litterâ ad alteram, & di$tantiam cujus\’que Circino in $calam men$oriam trans- fer: erit \’que hæc Inductio:

Ab A ad { C \\ D \\ E \\ F } $unt perticæ { 570 \\ 400 \\ 417 \\ 260 } quæ faciunt \\ pedes { 9120. \\ 6400. \\ 6672. \\ 4160.

Sic à Pa- \\ go { C \\ D \\ E } ad { D \\ E \\ F } $unt \\ perticæ { 163 \\ 175 \\ 193 } quæ faciunt \\ pedes { 2608. \\ 2800. \\ 3088.

[0025]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT VIII. _De In$trumenti u$u in de$cribendo Viva-_ _rio, & c._

VIVARIVM, in quo pi$ces cont<007>nentur, de$cri- pturus, $imiliter duas $tationes commodas elige, ad duos videlicet Vivarii angulos, è quibus totum Vivarium circum$picere po$$is. Iterum ritè di$po$ito A$$e- re & fic firmato, ut moveri nequeat, lineam duc pereum [0026]FABRICA ET VSVS ver$us $ecundam $tationem, quæ linea e$t $tationalis: hac notatâ ibi, ubi acus A fixa e$t, lineas in A$$ere duc ab una- quaque litterâ ad aliam circum circa totum Vivarium, ut docet figura litteris A.B.C.D.E.F. in$ignita,

Progre$$us deinde ad $ecundam $tationem, $tationalem lineam dirige ver$us primam $tationem, intermedium \’que $patium metire: & reperies pedes 330. Acum tunc remove ex A & illam in B fige, juxta doctrinam $uperiorem, vide- \’que hîc etiam, ut lineæ in A$$ere $e$e inter$ecent. Nam a- liâs acus ver$us A debet moveri, tanti$per, dum inter$ectio fiat. Regulam inde move ad locum maximè d<007>$$itum, hinc- \’que lineas per A$$erem omnes ducito: & facilè cito\’q; rem totam expedies. Hoc facto, lineam ducito in A$$ere ab in- ter$ectione B ad C. & item unam à C ad D. itidem \’que ad E. F. & A. habebis\’que totam Vivarii proportionem in A$$ere conclu$am. Hanc porrò integram divi$ionem $i mediante Circino transferas ab A$$ere in Scalam men$oriam, ab una litterâ ad aliam gradatim, habebis de$criptionem Vivarii quæ$itam.

Inductio talis e$t:

Ab { A \\ B \\ C \\ D \\ E} u$que ad { B \\ C \\ D \\ E \\ F \\ A} $unt pedes { 330. \\ 210, \\ 180. \\ 240. \\ 212. \\ 300.

Summa, pedes 1472.

[0027]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT IX. De Instrumenti u$u in de$cribenda totâ Regione, & Pagorum ejus.

DESCRIPTVRVS totam quam piam Regio- nem cum Pagis in ea contentis, $i di$tantia unica tantùm à Pago uno ad alterum tibinota $it, $ic o- perare: Elige, pro more duas $tationes, & A$$erem ju$tè di$- po$itum immobiliter firma: Regulam tunc move ver$us [0028]FABRICA ET VSVS $tationem $ecundam, lineam\’que duc per A$$erem: move dein de Regulam ad Pagum C. & item ad D. E. F. G.

Quòd $i tres reliquos Pagos vi$u a$$e quinequeas, quip- pe vel $altu interjecto, vel tumulis, vel aliis impedimentis ob$tantibus, tunc iterum duas $tationes elige, ut dicetur paullò inferiùs. Progre$$us inde à prima $tatione ad $ecun- dam, A$$erem cum lineâ $tationali di$pone & dirige ver$us $tationem primam, $umtam\’que acum ex A in B fige, & Re- gulam cum dioptrâ move ad C. D. E. F. G. quò in primâ e- tiam $tatione metiebaris, operam \’que da, ut lineæ in A$$ere omnes $e$e inter$ecent. Tunc $tationum ambarum $pa- tium intermedium metire, reperies \’que perticas 600. A$- $umto Circino, & crure ejus uno po$ito in puncto A. alte- ro verò in puncto B. di$tantiam inventam, ab unaquaque litterâ ad alteram transfer in $calam men$oriam: erit\’que chorographia expedita: ut in figura litteris A.B.C.D.E.F.G. notatâ liceat experiri.

Inductio o$tendens di$tantiam quinque Pagorum, talis e$t:

Ab { A \\ B \\ C \\ D \\ G \\ E } ad { B \\ C \\ D \\ G \\ E \\ A } $unt per-ticæ { 600 \\ 425 \\ 528 \\ 520 \\ 600 \\ 440 } quæ faciunt pedes { 9600. \\ 6800. \\ 8448. \\ 8320. \\ 9600. \\ 7040.

Inductio o$tendens di$tantiam à prima $tatione ad $ingulos Pagos, hæc e$t:

Ab A ad { C \\ D \\ G \\ E } $unt per ticæ { 1030 \\ 1275 \\ 900 \\ 496 } quæ faciunt pedes {16480. \\ 20400. \\ 14400. \\ 7936.

[0029]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c.

RESTAT de$criptio trium Pagorum, quos videre propter ob$tantem $ylvam antea nequibas. Hîcigitur pro- gre$$u facto ad Pagum, litterâ C notatum, A$$erem cum dioptrâ & Regulâ dirige ver$us Pagum D. (antè tamen ab- latâ papyro in a$$ere, & aliâ impo$itâ:) move\’que Regulam cum dioptrâ ver$us H & I. reperie@\’q; ambos Pago@ uni in- cumbere lineæ (quan quam nihil intere$t $ive uni incum- bant, $ive non) & item ver$us K Regulam move, lineam\’que duc per A$$erem. Progre$$us inde ad $tationem $ecundam D. & motâ lineâ $tationali ver$us primam, nempe C. acu- \’que ex C ablatâ, in\’que puncto D fixa, habebis à C ad D per- ticas 528. $i porrò Regulam moveris ver$us H.I.K. eo mo- do, ut antè, reperies à $tationetua C di$tantiam ad $ingulos Pagos quæ$itam.

Inductio talis e$t: AC ad { D \\ H \\ I \\ K } $unt perticæ { 528 \\ 825 \\ 1170 \\ 920 } quæ faciunt pedes { 8448. \\ 13200. \\ 18720. \\ 14720.

CAPVT X. _De Instrumenti u$u in de$criptione Conuallis, Choro-_ _grapho <007>n monte ex<007>stente._

DESCRIPTVRVS è monte, vel alio loco $u- pero, $ubjectam Convallem duas itidem $tationes commodas elige. Tunc di$po$ito ita A$$ere, ut de- c@@n@t @er$us locum de$cribendum, eoq; diligenter firma- to, Regulam primùm move ver$us $ecundam $tationem, duc\’que per A$$erem lineam. move deinde Regulam etiam ver$us locum de$cribendum, itidem\’que lineam per A$$e- rem duc. Progre$$us ad $tationem $ecundam, A$$ere\’quei- terum di$po$ito ut antè, $ic videlicet ut declinet, metire $ta tionum $patium intermedium, reperies\’que pedes 260. [0030]FABRICA ET VSVS Si porrò Regulam moveris etiam ver$us locum de$criben- dum in Convalle (ad quem vi$us quoque fuit in primâ $ta- tione) & denuo lineam duxeris per A$$erem $ecundùm Re- gulam, item\’que mediante Circino in A$$ere lineam no- tam metiaris, quæ _linea_ dicitur _$tationalis_, ut no$ti, eam\’que tran$tuleris in $calam men$oriam, reperies puncta 260. Sic men$us alteram lineam Circino, ejus\’que di$tant<007>â in $calam translatâ, reperies pedes 820. quæ di$tantia e$t à pri- mâ $tatione tuâ $ecundùm lineam rectam, in $ubjectam Convallem deor$um, di$tantia videlicet quæ$ita.

_Esto al<007>ud exemplum:_

DESCRIBAM in Convalle di$tantiam $ubtus mon tem aliquem, cui turris vel arx $uper$tructa e$t. Hic pri- mùm A$$erem di$pono perpend<007>culariter: tunc Regulam mo eo ver$us $tationem $ecundam (Nam hîc etiam du- plici opus $tatione) tertiò duco lineam per A$$erem: quar- tò Regulam moveo ver$us montem & turrim vel arcem. ubi quia per binas dioptras altitudinem montis vi$u a$$e- qui nequeo, perpendiculum binis dioptris applico, tanti$- per dum altitudinem datam per$picio: ductâ tunc lineâ per A$$erem, progredior ad $ecundam $tationem, & illic motâ Regulâ ad primam, necnon ad montem, & $uper$tru ctam turrim vel arcem, perpendiculo mediante, ut antè, metior $patium intermedium $tationum, reperio\’q; perti- cas 620. His translatis de A$$ere in $calā, eadem\’q; peractâ de$criptione à primâ $tatione in penetralia montis, $ubtus turrim vel arcem $uper$tructam, reperio perticas 2360.

Atqui cõmoditatem aucupatus $um perfodiendi mon- tis ad locum, qui e$t $u btus turrim vel arcem. Men$us igi- tur ab A$$ere eò u$que ubi fodiendi initium faci@m, repe- rio perticas 2000. Fodiendæ ergo $uper$unt perticæ 360. E$t verò $tatio perticarum 620. quæ faciunt pedes 9920. dimidium ferè miliare. A $tatione $ubtus m\=otem $unt per- ticæ 2360. quæ faciunt pedes 37760. ultra videlicet $elqui [0031]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. miliare. Ab A$$ere, ubi fodiendi initium fit, $unt perticæ 2000. quæ faciunt pedes 32000. $e$qui miliare. Fodien- dæ ergo $unt, ut d<007>ctum, ad turrim vel arcem, monti $uper- $tructam, perticæ 360. quæ faciunt pedes 5760. dimidium nimirum miliare.

CAPVT XI. _De Instrumenti u$u in de$cribendâ Vrbe cum plateis, portis,_ _mæn<007>b. turr<007>bus, templis, & ali{is} æd<007>fici{is}._ [0032]FABRICA ET VSVS

VRBEM cū præcipuis ædificiis de$cripturus, duas in duabus turribus $tationes elige. unde qua$i ex $pecula {ae}dificia omnia de$cribenda circum$picere po$$is. In turrium deinde unâ, A$$ere ritè & perpendicula- riter di$po$ito, juxta doctrinam cognitam, Regulam move ver$us turrim $ecundam, hoc e$t, $tationem B, lineam \’que duc per A$$erem, qu{ae} linea $it $tationalis: & item lineas duc ver$us $ingula ædificia præcipua: has lineas $eparatim nota omnes, verùm litteris vel lineis duntaxat occultis: ut in ad- jecta figurâ litteris A. B. C. D. E. F. G. H. I. K. notatum vides.

[0033]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c.

Ad $ecundam tunc $tationem con$cende, A$$erem\’que @um lineâ $tationali iterum move ver$us primam $tatio- nem: hoc firmato, itidem lineas occultas facito ver$us $in- gula ædificia, & curato ut lineæ in A$$ere omnes $e$e inter- $ecent. Hoc peracto, & $tatione tuâ $ive lineâ notâ men$u- ratâ perticis ab A ad B. reperies perticas 90. Hac di$tantiâ ab A ad B Circino translatâ de A$$ere in $calam, reperies $imiliter perticas 90.

Sic ab arce I cogno$cere potes di$tantiam ad reliqua præcipua ædificia: adeò ut inde ad $ingula propugnacula reperias perticas 125. ad portas verò principales perticas 90 Præterea propugnacula $ingula di$tant à $e perticis 180. & locus ubi arx $ita e$t, ab uno angulo ad alterum di$tat perticis 70.

Inductio talis e$t:

Ab arce I ad { B \\ D \\ F \\ H } $unt perticæ 125. quæ faciunt pedes 2000.

Abarce I ad { A \\ C \\ E \\ G } $unt perticæ 90. quæ faciunt pedes 1440.

Singula porrò propugnacula di$tant à $e perticis 180. quæ faciunt pedes 2880.

Area denique quadrata con$tat perticis 70. quæ faciunt pedes 1120.

NOTA.

Si in turri vel monte exi$tens, di$po$ito In$trum\~eto per- pendiculariter (ut di$poni debet) per dioptras in Vallem vel profunditatem $ubjectam de$picere nequis, ita tunc o- perare@ $ume perpendiculum, & illud ad ambas dioptras ap [0034]FABRICA ET VSVS plica in Regulâ, $ecundùm directum: eris\’que voti compos, adeò ut profunditatem vi$u pertingere tibi l<007>ceat, $it\’que nihilominus hæc vera & proportionata loci de$criptio in- fernè à fundo illûc facta. Idem judicium e$t, $i vice versâ <007>n Valle exi$tens altitudinem montis vi$u nequis a$$equi. Ve- rùm hæc & alia u$u potiùs & exercitatione, quàm præce- ptis deprehenduntur & digno$cuntur.

Denique $i datæ Vrbis $itum etiam cogno$cere cupis, An videl cet vergat ad Orientem, aut Meridiem, aur Occi- dentem, aut Septentrionem, $ic operare: A$$ere immoto manente in turri, & po$itâ in ejus medio Regulâ amu$ium $ive compa$$um quadratum bene ju$tum ei applica: quem cum Regula tanti$per move dum Magnetis lingula lineam meridionalem directè indicat: $i tunc per A$$erem ducas lineam occultam, quæ crucilineâ inter$ecetur, nomi- na\’que plagarum $ingula ad$crip$eris, habebis Vrbis, vel partium ejus, $itum quæ$itum.

[0035]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT XII. _In quo continetur fabrica $ecundi In$trumenti $ervientis_ _<007>tidem de$cr<007>bendæ Reg<007>oni, & part<007>bus <007>n eâ con-_ _tentis, velut urb<007>bus ca$tris &_ _$im<007>l<007>bus._

PRAETER jam de$criptum In$trumentum & u- $um ejus, aliud in$uper In$trumentum, eundem ad u$um, pote$t fabrefieri, hunc in modum: Confi- [0036]FABRICA ET VSVS ce A$$erem itidem ex ligno duro, $olido ac firmo, pollicem circiter cra$$um: hunc bene dolatum accuratè quadra $in- gulis lateribus $e$quipedem circiter continentibus, & in$i- gnitis litteris A. B. C. D. In medio A$$eris facto puncto, Cir- cini crus unum pone in puncto jam facto, alterum verò extende, ferè ad A$$eris extremitatem, ac peripheriam cir- cumducito: hanc peripheriam ad dimidii pollicis cra$$i- tiem excavato, & orbem ei in$erito, qui in cavatura illa fa- ci@è circummoveri po$$it, $int\’que orbis & A$$er $upernè in eodem plano.

Fac porrò ad Orbis extremitatem locum excipiendæ magnetis lingulæ accommodum, itidem Orbi & A$$eri æ- quiplanum. Quadraturam tunc in Orbe fabricator, tam magnam, quàm dari pote$t: hanc itidem excavato, ad gra- ni hordeacei cra$$itiem circiter. Canaliculos item cavos (_Strias_ V<007>truvius vocat) ad A$$eris latera facito inter A B. & C. D. nec non Regulam ex orichalco, dimidium circiter pollicem latam, vel ampliùs; quæ ita fabrefieri debet, ut æ- qualiter A$$eri incumbat, in\’que binis canaliculis excava- tis liberè circumvolvi queat.

His confectis binas inter B. C. dioptras erigito cum binis foraminibus minutis: cuju$modi dioptræ in Quadranti- bus $ive A$trolabiis vulgò vi$untur. Vel, quod magis pla- cet, dioptrarum i$tarum loco duos apices vel acus facito, quæ in lineâ rectâ $tent erectæ: cujus generis dioptris in a- liis etiam in$trumentis u$us $um, ut quæ commodi$$imæ & certi$$imæ $unt: quum è contra aciei oculi tran$mi$$io per minuta illa foramina vehemēter fallere po$$it, in locis præ- $ertim $ubcreperis & tenebrico$is.

Regulam porrò ex orichalco, & eâ, qua dictum, magni- tudine factam, in certas dividito partes, $ic, ut primùm per ejus medium ducas lineam rectam, unum\’que latus divi. das in partes 200. alteram verò in partes 1000. erit\’que in- tegra hæc In$trumenti fabrica; quod velim Chorographiæ [0037]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. ftudio$o, hoc etiam nomine commodati$$imum e$$e, quòd in duri$$imis belli ca$ibus felicif$imè co u$us e$t $ummus no$tri temporis imperator & ho$tium $uorum victor glo- rio$i$$imus.

CAPVT XIII. De Instrumenti hujus u$u in de$cribendis Castris Mart<007>{is}, & c. [0038]FABRICA ET VSVS

ARCHISTRATEGVS, ob$e$$urus propugna- culum vel opp<007>dum, vult prius ca$tra $ua de$cribe- re, quàm metari, ut cognitâ horum de$criptione ea communire po$$it fo$$is, vallis, præ$idi<007>s, & reliquis re- bus nece$$ariis, contra ho$tis viciniim petus. Sic igitur ope- retur: Papyrum cerâ, glutine, vel alio modo infigat In$tru- menti quadraturæ: In$trumentum deinde ponat in plano perpendiculariter: admoveat tunc oculo $uo In$trumenti angulum B prope a in Ca$tris datis, dirigat\’que vi$um per dioptram ver$us b in campo. Volvat inde Orbem tanti$- per, dum lingula magnetis lineæ meridionali incumbit, A$$ere immoto $em per manente. Mota porrò Regulâ de- or$um in locum quempiam papyri, quadraturæ incumben tis, & lineâ ductâ per quadraturam, metiatur certo in$tru- mento men$orio, quot perticas vel pedes habeat ab a ad b. erit\’que voti $ui compos. Quòd $i loci quæ$iti di$tantia ni- mis magn a e$t, proinde\’que Ca$trorum de$criptio horis vel miliaribus definiri debet, accola qui$piam de di$tantia ro- gari pote$t: erit\’que res exploratu facilis per perticarum & pedum men$uram.

Esto tale exemplum.

Fingat a di$tare à b ped bus 1000. Hîc igitur Circinum $umat, & ponat eum in Regulâ antea in certas partes divi- sâ: vel $i Regula di$plicet, aliam in$tituere pote$t divi$io- nem pro libitu, ut notatum videtur in figura.

Progrediatur tunc cum In$trumento ab a ad b. quò in prima $tatione collimatio etiam erat, di$ponat\’que In$tru- mentum iterum ut antè, ver$us e in figurâ, ac Orbem de- nuò volvat in lineam merid<007>onalem. Volvat inde Regu- lam $ur$um vel deor$um, tanti$per dum puncto directè in- cumbat, perinde ut cum Orbe antè operabatur. Hinc de puncto iterum lineam producat $ecundùm Regulam, & di$tantiam denuo exploret, ut dictum, reperiet\’que pedes 2000. Po$ito porrò Circino in $calâ men$oriâ, & $umtâ [0039]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. di$tantiâ punctorum 2000, ponat Circinum in quadratu- râ In$trumenti in puncto b. punctum\’que faciat altero cru- re Circini in lineâ, quam littera c notet.

Progre$$us cum In$trumento ad locum in figura litterâ c notatum, illud iterum, ut antè, di$ponat, volvat\’que Or- bem cum lingulâ magnetis in lineam meridionalem, & Regulam $upra punctum c volvat, linea\’que ductâ a c me- tiatur ad d. ut antè, reperiet\’que pedes 1060. Sumta per Circinum in $calâ men$or<007>a di$tantiâ, crus unum ejus po- nat in c. ver$us\’q; d dirigat, & punctum faciat.

Progre$$us porrò à c ad d. In$trumentum d<007>$ponat ver- $us e. d<007>$tantiam \’que à d ad e metiatur. hoc dirigat ver$us a, ut didicit, metiarur\’que inter e & a. $patio hoc, mediante Circino translato in In$trumentum, reperiet pedes 2010. Ita totam Ca$trorum circum ferentiam hábebit, quæ con- clu$a e$t pedibus 7128. Circini præterea machinatíone co gno$cere pote$t di$$antiam $ingulotum contuberniorum ab invicem, latitudinem item & longitudinem Ca$trorum integrorum.

CAPVT XIV. De Instrumentihujus u$u in de$cribendâ Regione, qua- terna au<007> qu<007>na m<007>liar<007>a longâ vel latâ.

NOBILIS $atis amplum territorium habet:vult autem circumferentiam ejus cogno$cere, quan- tum item à $e di$tent in ea c\=otenti vici, pagi mon- tes, v<007>llæ, domus, & alia: ut optatum impetret, $ic operetur: A$$umto In$trumento eat ad territorii terminos, verbi gra- tia ad Pagum littera A notatum: $int verò $eptem Pagi cir- cum<007>acentes in$igniti litteris A. B. C. D. E. F. G. $i nunc In- $trumentum dirigat prope A ver$us B. & lineam ducat jux- ta doctrinam commemoratam, roget\’q; accolam vicinum [0040]FABRICA ET VSVS de horis $ive miliaribus ad $<007>ngula loca, habebit ab A ad B iter horæ.

Si deinde progre$$us ad Pagum B In$trumentum dirigat ver$us Molendinum C. habeb<007>t iter $e$qu<007>horæ. Si à B pro- gre$$us ad Molendinum C. In$trumentum dirigat v@r$us Pagum D. habebit iter duarum horarum. Si progrediatur à Pago D ad Arcem E, habebit iter duûm cum dimidiâ ho- rarum. Si progrediatur ab Arce E ad Pagum F habebit iter dimidi\,e horæ. Si progrediatur à Pago F ad Villam G. di$tan- tiam\’que it<007>dem roget, habebit iter horæ integræ. Si deni- que In$trumentum dirigat à Villa G ad Pagum A. habebit iter $e$quihoræ: erit\’que tota circum$erentia decem vulga- rium horarum.

Inductio, continens di$tantiam Pagorum $ingu- lorum ab invicem, e$t talis:

Ad { Pagum A \\ Pagum B \\ Molendinum C \\ Pagum D \\ Arcem E \\ Pagum F \\ Villam G } $unt \\ horæ {1 \\ 1 {1/2} \\ 2 \\ 2 {1/2} \\ {1/2} \\ 1 \\ @ {1/2} } quæ fa \\ ciunt \\ perticas {1000. \\ 1500. \\ 2000. \\ 2500. \\ 500. \\ 1000. \\ 1500.

[0041]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. CAPVT XV. In quo continctur fabr<007>ca & u$us tertis In$trumenti, cùm ali{is} operis, tum <007>n pr<007>mis Lapidic<007>dis & $criniar<007>{is} fabris acconimodi.

INSTRVMENTVM hoc, cum magnetis lin- gulâ, ex ligno itidem $olido ac duro fabrefiat, lon- gum\’que conficitor binos circiter pedes, & latum @ex pollices, cra$$um verò pollicem. In extremitate deinde [0042]FABRICA ET VSVS unâ eius _Circulus_ de$cribitor $ecundùm In$trumenti capa- citatem: illo binis diametris in centro concurrentibus in- ter$ecto $ecundus _Circulus_ de$cribitor; in quo gradus con- venienter notentur: & item tertius; in quo numeri: item- \’que quartus, centro propior, qui excavari debet, in\’que co foramen confic<007>, dati In$trumenti dimidietatem profun- dum, excipiendo magneti $erviens, adeò ut hinc inde, ub<007> opus e$t, liberè volvi po$$it. In diametral<007>bus porrò lineis nomina quatuor plagarum in$cribuntor, _Oriens, Merid<007>es,_ _Occidens, Septentrio C<007>rculus{\’que}_ dividitor in partes 360, more $olito, quæ divi$<007>o $it, $i Circulus primùm dividatur in par- tes 4. hæ verò $ingulæ in 90. & hæ 90 in ternas: hæ verò ternæ in ternas iterum: in\’que binas deniq; hæ $ingulæ $ub- dividantur. Binas præterea _d<007>optras_ affigito, prout figura clari$$<007>mè ob oculos ponit _Regulam_ etiam dividere potes, pro libitu, in partes vel puncta 1000. plus minus: quo $i quidpiam de$criben dum tibi $it, partitio men$oria ad ma- nus $tatim $it.

Ceterùm In$trumenti hujus u$us in$ignis e$t in $tructu- ris vel aliis rebus de$cr<007>bendis: ut quum Architectus videt affabrè factum ædificium vel domum aliquam:vult autem aliam ei per omnia conformem ex$truere, $itum item ejus ad Orientem vel Meridiem, aut alias Mundi plagas cogno- $cere: $i hoc In$trumento utatur, ritè adhibitâ magnetis lin gulâ, & $calâ vel Regulâ men$oria, votum $uum a$$eque- tur Similiter hoc In$trumento uti pote$t $aber $criniarius in delineandis & efformandis $ub$tructionibus Zophoris, encarpis, parietibus & aliis. Necnon geographiæ & choro- graphiæ vel topographiæ $tudio$o In$trumenti hujus u$us erit accommodus ad de$cribendas regiones, urbes, oppida, ca$tella, propugnacula & alia.

Et $ic topographicorum eriam In$trumentorum bre- vem, $ed perutilem: de$criptionem habes, candide & ami- ce Lector, quam rogo velis, pro amore in me tuo, bonam [0043]INSTRVMENTI CHOROGRAPHICI, &c. in partem interpretari. Id $i feceris, operam dabo, ἑαυπερ ἐ- {πι}τρέπ{ει} ὁ Θ εὸς, ut de$criptionem quoque In$trumentorum, quibus ad pyrecboliam tractandam opus e$t, $uo tem- pore in lucem edam. Illi Triuno Deo $it gloria in $empiternum, Amen.

INSCRIPTIONES OMNIVM CAPITVM hujus Tractatus. Cap.I. # De Chorographia generatim:quid $it, & quæ ad eam In- $trumenta poti{$s}<007>mùm requ<007>$<007>ta, # pag. 1. II. # De In$trument<007> fabricâ, # 2 III. # De Tr<007>angulis, omnium dimen$ionum fundamento, # 5 IV. # De Instrumenti u$u in de$cr<007>bendâ Reg<007>one vel loco vl- tra aquas, # 7 V. # De Instrumenti u$u in de$cribendis duobus locis: quan- tum <007>tem $ingula à $e d<007>stent, # 9 VI. # De In$trument<007> u$u <007>n de$cr<007>bendo Prato, & c. # 11 VII. # De Instrument<007> u$u in de$cr<007>bendis quatuor Pagis: & quantum h<007> à $e d<007>stent, # 13 VIII. # De In$trument<007> u$u <007>n de$cribendo Vivario, & c. # 15 IX. # De Instrumenti u$u in de$cribenda totâ Reg<007>one, & Pa- gorum ejus, # 17 X. # De Instrumenti u$u in de$criptione Convallis, Choro- grapho <007>n monte ex<007>stente. # 19 XI. # De In$trumenti u$u in de$cribendâ Vrbe cum plateis, por tis, mæn<007>b. turr<007>bus, templis, & al<007>is æd<007>ficiis, # 21 XII. # In quo cont<007>netur fabrica $ecundi Instrumenti, $ervien- tis <007>tidem de$cribendæ Reg<007>oni, & part<007>bus <007>n eâ con- tentis, velut urb<007>bus castris & $imil<007>bus. # 25 [0044]FABR ET VSVS INSTR VM. CHOROGR. XIII. # De In$trumenti hujus u$u in de$cribendis Ca$tris Mar- t<007>is, & c. # 27 XIV. # De In$trumenti hujus u$u in de$cribendâ Regione, qua- terna aut quina mil<007>aria longâ vel latâ, # 29 XV. # In quo continetur fabrica & v$us tertii Instrumenti, cùm al<007>is operis, tum <007>npr<007>mis Lapicidis & $criniariis fabris accommodi. FINIS. [0045] [0046] [0047] [0048]