metadata:
dcterms:identifier ECHO:2UZM8E2N.xml
dcterms:creator (GND:118627252) Vitruvius Pollio, Marcus
dcterms:contributor (GND:12218243X) Philandrier, Guillaume
dcterms:title (la) Gvlielmi Philandri Castilionii ... In decem libros M. Vitruuii Pollionis de architectura annotationes
dcterms:alternative (la) Gulielmi Philandri Castilionii ... In decem libros M. Vitruuii Pollionis de architectura annotationes
dcterms:date 1544
dcterms:language lat
text (la) free
http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/ECHOdocuView/ECHOzogiLib?mode=imagepath&url=/mpiwg/online/permanent/library/2UZM8E2N/pageimg

log:
does the p tag allow more than one argument: <p # it>?

unknown:
<002> = ꝑ (occurs 5 time(s))
<007> = i or ı (dotless i) (occurs 2761 time(s))
<017> = *** maybe a musical symbol? Kalenderzeichen Quadrat (similar characters: ◻ [white medium square] and □ [white square]) (occurs 2 time(s))
<102> = *** Greek (occurs 10 time(s))
<106> = *** Greek (occurs 34 time(s))
<121> = *** Greek (occurs 1 time(s))
<135> = *** Greek (occurs 4 time(s))
<140> = *** Greek (occurs 3 time(s))
<163> = *** Greek (occurs 3 time(s))
<164> = *** Greek (occurs 9 time(s))
<165> = *** Greek (occurs 10 time(s))
<167> = *** Greek (occurs 1 time(s))
<293> = *** Greek (occurs 30 time(s))
<295> = *** Greek (occurs 5 time(s))
<296> = *** Greek (occurs 2 time(s))

parameters:
despecs = 2.0

replacements:
<p\x{0020}# = <p


<pb>[0001]
<pb>[0002]
<pb>[0003]
<h>GVLIELMI
PHILANDRICASTILIO-
NIIGALLI CIVIS RO. IN DE-
_cem_ L_ibros_ M. V_itruuii_ P_ollion<007>s de_ A_r-_
_chitectura_ A_nnotationes._</h>
<h>ADFRANCISCVM VALESIVM</h>
<h it>_R_egem _C_hri$tiani$$imum.</h>
<h it>_C_um _I_ndicibus _G_ræco & _L_atino locupleti$$imis.</h>
<fig>
<cap>EMERGVNT LONGA QVI LATVERE DIE</cap>
</fig>
<h it>_C_um _G_ratia ac _P_ontificio _R_egio _V_enetó{que} _P_riuilegiis.</h>
<h>- 1544 -</h>
<pb>[0004]
<h>ARCHITECTI VIRTVTES
EX VITRVVIO.</h>
<p it>_ARCHITECTVS_ magno $it animo, non ar-
rogans, $edfacilis, & æquus & fidelis, $ine auaritia.
_N_e $it cupidus, ne{que} in muneribus accipiendis habeat ani-
mum occupatum, $ed cum grauitate $uam tueatur digni-
tatem, bonam famam habendo. _R_ogatus non rogans $u-
$cipiat curam.</p>
<pb>[0005]
<h>IOANNES ANDREAS DOSSENA
STVDIOSIS S.</h>
<p it>_EGO, NIHIL H_ominis naturæ
decentius, magis ue proprium exi$ti-
mandumputo, {que} vnicui{que} pro viribus
officio ac pietate $atisfacere. _H_oc ve-
rò beneficentiæ munus, tunc _D_eo, &
hom<007>n<007>bus gratius contingit, cum ad beneficia conferen-
da natura nostr a propen$i videamur, non autem vt inde
ad nos præmium vel merces vlla perueniat; bona enim ac
pia opera, homines ip$i, nobis etiam renitentibus meri-
tis laudibus & præmiis pro$equuntur. _H_æc igitur cum
mihi $æpe in ment\~e veni$$ent, $imul{que} cũ con$iderarem, {quam}
ele gans, {quam} iucundum, {quam} doctum, quanta{que} $cientiarum
varietate plenum opu$culum e$$et, quod _G_uilielmus _P_hi-
lander _G_allus, in _V_itruuii de _A_rchitectura libros mul-
tis laboribus & vigiliis commentatus e$$et, non dubitaui,
his fœlicibus principiis (nullos. n. adhuc libros impen$is
meis excu$os vobis propo$ui) me vobis gratificaturũ. _E_t
quanuis optime cogno$cam, _V_itruuium ip$um a paucis le-
gi, cum propter $cientiam quam pertractauit, quam mul-
ti, nomine ip$o vix audito, tan{quam} ad animi cultum $cien-
tiarum{que} cognitionem parum nece$$ariam statim aufu-
giunt at{que} auer$antur; tum etiã propter $tyli ob$curitatem,
quo artem illam $uá pro$equutus est, tamen acutius in$pi-
c<007>ens, animaduerti, hunc docti$$imum virum $excentas in
hi$ce _A_nnotation<007>bus res $citu digni$$imas a$per$i$$e.
_P_ræterea ne$cius non eram, quanquam _V_itruuius _A_rchi-
tecturæ pater proprio vocabulo appellandus e$$et, multis
tamen vndi{que} $cientiis opus illud $caturire. _C_um enim
<pb>[0006]
ip$e in primo libro affirmet perfectum _A_rchitecturæ ma-
gi$trum omnes $cientias callere oportere, non ab re de iis
$cientiis & mentionem fecit, & præcepta nonnulla pro-
tulit. _H_is igitur cau$is om<007>nar<007> videor, vos tantam ex iis
_A_nnotationibus vtil<007>tatem accepturos, vt ad me quo{que},
(quanuis ad hoc cum eas torcularibus $ubmi$i, mens non
inh<007>a$$et mea) non mediocre lucrum ex laboribus me<007>s
peruenturum exi$timem. _N_em<007>nem. n. bonarum artium
studio$um inuen<007>ri po$$e arb<007>tror, qui, ex hu<007>us doct<007>$$i-
mi viri hortulis fructus carpere auid<007>$$ime nõ de$ideret.
_L_æto igitur animo _10. A_ndreæ ve$tri prim<007>tias accipite,
ac benigno fauore, me qui eas vobis excu$as leg\~edas pro-
po$ui, acip$um _P_hilandrum, qui lucubrationibus $uis vt
proponere po$$em effec<007>t, pro$e quamini. _Q_uod $i (vt $pe-
ro) euener<007>t, vobis paucos po$t men$es _V_<007>truu<007><007> opus vni-
uer$um me impre $$urum polliceor, pri$tino candori ab
eodem _P_hilandro re$titutum, ac infinitis mendis qu<007>bus
nunc titubare videtur, ca$tigatum, variis in$uper ac nou<007>s
figuris exornatum, quale nullæ adhuc offic<007>næ ediderunt,
nec ea quidem, quæ opus illud hoc anno _B_a$ileæ excu-
$um propo$uit, quæ impre$$io, non $olum doctorum iud<007>-
cio castigatior non videtur, $ed deterior certe aliquan-
to, & corruptior. _A_st ego id tantum curans vt in
hac re bene vobi$cum agatur, voluntati{que} ac vtilitati ve-
$træ $atisfiat, <007>d non enitar vt quàm celerrime, $ed vt
{quam} dil<007>g\~et<007>$s. ac castigat<007>$s. imprimatur. _Q_uod mihi ad
votum euenturum $pero, opera & iudicio _G_uilielmi hu-
ius _P_hilandrifretus, qu<007> totis nunc viribus in id incum-
bit, vt vobis o$tendat $e non parum stud<007>i & dil<007>gentiæ
in his libr<007>s primum declarandis, deinde corrigend<007>s,
adhibui$$e. _V_alete fœlices.</p>
<pb>[0007]
<h>AVCTORES, QVOS IN
HOC OPERE PHILANDER,
_& {ij} per quos ip$e profecit_
_$equuti $unt, &_
_citant._</h>
<col 1>
<p it>_A_pollonius _M_athematicus.</p>
<p it>_A_thenæus.</p>
<p it>_A_r<007>stocles.</p>
<p it>_A_lphenus _I_uri$con.</p>
<p it>_A_ri$toteles.</p>
<p it>_A_lphagranus.</p>
<p it>_A_ulus _G_ellius.</p>
<p it>_A_ri$tarchus _S_amius.</p>
<p it>_Æ_lianus.</p>
<p it>_A_quila.</p>
<p it>_A_lbertus _D_urerus.</p>
<p it>_A_puleius.</p>
<p it>_A_lexis.</p>
<p it>_A_$conius _P_edianus.</p>
<p it>_A_drastus.</p>
<p it>_A_fricanus _I_uri$con.</p>
<p it>_A_ri$tides _Q_uintilianus.</p>
<p it>_A_ristoxenus.</p>
<p it>_A_ndreas _O_rnithoparchus.</p>
<p it>_A_mmianus.</p>
<p it>_A_loy$ius _M_undella.</p>
</col>
<col 2>
<p it>_A_phthonius.</p>
<p it>_A_phthonii _S_choliastes.</p>
<p it>_A_u$onius.</p>
<p it>_A_lbugerig.</p>
<p it>_A_lexander ab _A_lexand.</p>
<p it>_A_rchestratus.</p>
<p it>_A_lfon$us.</p>
<p it>_A_ndreas _A_lciatus.</p>
<p it>_A_risteas.</p>
<p it>_A_elius _S_partianus.</p>
<p it>_A_rcadius.</p>
<p it>_A_p$yrtus.</p>
<p it>_A_etius.</p>
<p it>_A_ntiphanes.</p>
<p it>_A_ctuarius.</p>
<p it>_A_ben _M_e$uai.</p>
<p it>_A_ntonius _M_u$a.</p>
<p it>_A_lbinouanus.</p>
<p it>_A_uerrois.</p>
<p it>_A_cron.</p>
<p it>_A_naxandrides.</p>
</col>
<pb>[0008]
<col 1>
<p it>_A_uicenna.</p>
<p it>_A_bix.</p>
<p it>_Æ_milius _P_robus.</p>
<p it>_A_rrianus.</p>
<p it>_A_rnobius.</p>
<p it>_A_uctor lib. de mir. aud.</p>
<p it>_Æ_lius _P_romotus.</p>
<p it>_A_ri$tophanes.</p>
<p it>_A_ristophan. _I_nterpres.</p>
<p it>_A_rchitas.) _A_tabati.</p>
<p it>_A_pollodorus arithmet.</p>
<p it>_A_$per.</p>
<p it>_A_$clepiades _M_yrleanus.</p>
<p it>_A_rchimedes.</p>
<p it>_A_mmonius.</p>
<p it>_A_pollonius.</p>
<p it>_A_ngelus _P_olitiauus.</p>
<p it>_A_lcinous.</p>
<p it>_A_ndreas _P_anorm.</p>
<p it>_A_mbro$ius.) _A_ratus.</p>
<p it>_A_bohanifa.</p>
<p it>_A_ugustinus.</p>
<p it>_A_ccur$ius.</p>
<p it>_A_thana$ius.</p>
<p it>_A_rtemido. $iue _D_aldianus.</p>
<p it>_B_iton.</p>
<p it>_B_acchius.</p>
<p it>_B_erno _C_luniaceñ. _A_bbas.</p>
<p it>_B_ernardus _C_lareuallen.</p>
<p it>_B_oethius.) _B_edigoras.</p>
</col>
<col 2>
<p it>_B_eroaldus.</p>
<p it>_B_occatius.</p>
<p it>_B_ero$us.) _B_eda.</p>
<p it>_B_e$$ario.</p>
<p it>_B_udæus.</p>
<p it>_B_a$ilius.</p>
<p it>_B_aptista _P_ius.</p>
<p it>_B_londus _F_lauius.</p>
<p it>_C_ornelius nepos.</p>
<p it>_C_laudianus.</p>
<p it>_C_olumella.</p>
<p it>_C_ampanus.</p>
<p it>_C_onstant. _I_mperator.</p>
<p it>_C_a$$ius _H_emina.</p>
<p it>_C_a$cellius _I_uri$con.</p>
<p it>_C_leonides.</p>
<p it>_C_allixenus.</p>
<p it>_C_a$$iodorus.</p>
<p it>_C_atellianus _C_otta.</p>
<p it>_C_icero.</p>
<p it>_C_hri$to. _L_andinus.</p>
<p it>_C_ornel. _C_el$us.</p>
<p it>_C_en$orinus.</p>
<p it>_C_onrbadus _C_eltis.</p>
<p it>_C_ornel. _T_acitus.</p>
<p it>_C_atullus.</p>
<p it>_C_allimachus.</p>
<p it>_C_ælius _A_pitius.</p>
<p it>_C_aius _I_ur. con$.</p>
<p it>_C_ampanus.) _C_learchus.</p>
</col>
<pb>[0009]
<col 1>
<p it>_C_te$ibius.</p>
<p it>_C_hry$ippus.</p>
<p it>_C_alpurnius.</p>
<p it>_C_allimachi $choliastes.</p>
<p it>_D_io$corides.</p>
<p it>_D_iony$ius _H_alicarna$.</p>
<p it>_D_iomedes.</p>
<p it>_D_ion.) _D_iphilus.</p>
<p it>_D_iodorus _S_iculus.</p>
<p it>_D_iony$ius _A_pher.</p>
<p it>_D_idymus.</p>
<p it>_D_omitius _C_alderinus.</p>
<p it>_D_iocles.</p>
<p it>_D_iony$iodorus.</p>
<p it>_D_iogenes _L_aertius.</p>
<p it>_D_onatus.</p>
<p it>_E_u$tratius.</p>
<p it>_E_ge$ippus.</p>
<p it>_E_nnius.) _E_ustathius.</p>
<p it>_E_u$ebius.) _E_udoxus.</p>
<p it>_E_uripides.) _E_uphorion.</p>
<p it>_E_tymologus.</p>
<p it>_E_uclides.) _E_gnatius.</p>
<p it>_E_utropius.</p>
<p it>_E_ra$mus.</p>
<p it>_E_rato$thenes.</p>
<p it>_E_utocius.) _E_zechiel.</p>
<p it>_E_mmanuel _B_ryennius.</p>
<p it>_F_ranchinus _G_affurus.</p>
<p it>_F_ulgentius.</p>
</col>
<col 2>
<p it>_F_ranci$. _M_a$$arius.</p>
<p it>_F_uluius.) _F_lorus.</p>
<p it>_G_eminus.</p>
<p it>_G_alenus.) _G_orgias.</p>
<p it>_G_uido _A_retinus.</p>
<p it>_G_eorg. _V_alla.</p>
<p it>_G_ermanicus _C_æ$ar.</p>
<p it>_G_eorg. _A_lexandrinus.</p>
<p it>_G_regorius _G_iraldus.</p>
<p it>_G_eorgius _A_gricola.</p>
<p it>_G_regorius _T_ifernas.</p>
<p it>_H_eron.</p>
<p it>_H_arpocration.</p>
<p it>_H_ermolaus _B_arbarus.</p>
<p it>_H_ippocrates.</p>
<p it>_H_erodianus.</p>
<p it>_H_oratius.</p>
<p it>_H_ieronymus.</p>
<p it>_H_onor<007>us _I_mperator.</p>
<p it>_H_omerus.) _H_ipparchus.</p>
<p it>_H_omeri _I_nterpres.</p>
<p it>_H_e$iodus.</p>
<p it>_H_e$ychius.</p>
<p it>_H_iginius.</p>
<p it>_H_erodotus.</p>
<p it>_H_irtius.</p>
<p it>_H_orus _A_pollo.</p>
<p it>_I_abolenus _I_ur. con$.</p>
<p it>_I_oannes _F_ro$chius.</p>
<p it>_I_ust<007>nus.</p>
</col>
<pb>[0010]
<col 1>
<p it>_I_oan. _C_antuarien$is.</p>
<p it>_I_ustinian. _I_mperator.</p>
<p it>_I_ulius _P_ollux.</p>
<p it>_I_ulianus _I_uri$con.</p>
<p it>_I_oan. _P_ontifex. xxii.</p>
<p it>_I_oan. _T_inctoris.</p>
<p it>_I_$idorus.</p>
<p it>_I_$aac eben amram.</p>
<p it>_I_ul. _C_apitolinus.</p>
<p it>_I_ul. _F_rontinus.</p>
<p it>_I_anus _P_arrha$ius.</p>
<p it>_I_oan. _R_uellius.</p>
<p it>_I_uuenalis.</p>
<p it>_I_o. a _S_acro bo$co.</p>
<p it>_I_o. _R_euchlinus.</p>
<p it>_I_o. _G_rammaticus.</p>
<p it>_I_amblicus.</p>
<p it>_I_ul. _F_irmicus.</p>
<p it>_I_ul. _C_æ$ar.</p>
<p it>_I_o. _I_ucundus.</p>
<p it>_I_o$ephus.</p>
<p it>_L_eo _B_apti$ta.</p>
<p it>_L_ucas a _B_urgo. _S._ $epulchr.</p>
<p it>_L_ucillius.</p>
<p it>_L_ampridius.</p>
<p it>_L_actantius.</p>
<p it>_L_utacius.</p>
<p it>_L_ucianus.</p>
<p it>_L_ibanius.</p>
<p it>_L_ucanus.</p>
</col>
<col 2>
<p it>_L_eonard. _P_ortius.</p>
<p it>_L_iuius.</p>
<p it>_L_ynceus _S_amius.</p>
<p it>_M_arcellus _V_irgilius.</p>
<p it>_M_arc. _C_ato.</p>
<p it>_M_utianus.</p>
<p it>_M_o$chus.</p>
<p it>_M_arius _A_quicola.</p>
<p it>_M_artianus _C_apella.</p>
<p it>_M_ercurius _T_ri$megi$tus.</p>
<p it>_M_artialis.</p>
<p it>_M_e$$ala.</p>
<p it>_M_artianus _I_ur. con$.</p>
<p it>_M_atthæus _S_iluaticus.</p>
<p it>_M_enechmus.</p>
<p it>_M_enander.</p>
<p it>_M_anilius.</p>
<p it>_M_e$uragie.</p>
<p it>_M_acrobius.</p>
<p it>_M_ela _I_uri$con.</p>
<p it>_N_icomachus.</p>
<p it>_N_icol. _P_erotus.</p>
<p it>_N_eratius _I_uri$con.</p>
<p it>_N_icol. _L_eonicenus.</p>
<p it>_N_icephorus.</p>
<p it>_N_onius _M_arcellus.</p>
<p it>_N_icol. _L_iranus.</p>
<p it>_N_icander.</p>
<p it>_N_ilus $cholasticus.</p>
<p it>_O_rpheus.</p>
</col>
<pb>[0011]
<col 1>
<p it>_O_ppianus.</p>
<p it>_O_uidius.</p>
<p it>_O_ppiani _I_nterp.</p>
<p it>_O_riba$ius.</p>
<p it>_O_ffilius _I_uri$con.</p>
<p it>_P_armenides.</p>
<p it>_P_lutarchus.</p>
<p it>_P_alladius.</p>
<p it>_P_omponius _G_auricus.</p>
<p it>_P_orphyrius.</p>
<p it>_P_tolemæus.</p>
<p it>_P_orphyrio.</p>
<p it>_P_latina.</p>
<p it>_P_hilolaus.</p>
<p it>_P_hrynichus.</p>
<p it>_P_etrus _A_aron.</p>
<p it>_P_etronius _A_rbiter.</p>
<p it>_P_lin. nepos.</p>
<p it>_P_lautus.</p>
<p it>_P_omponius poeta.</p>
<p it>_P_ompon. _I_ur. con$.</p>
<p it>_P_ri$cianus.</p>
<p it>_P_apinianus.</p>
<p it>_P_ropertius.</p>
<p it>_P_ompon. _M_ela.</p>
<p it>_P_hilo$tratus.</p>
<p it>_P_roclus.</p>
<p it>_P_aulus _D_iaconus.</p>
<p it>_P_rocopius.</p>
<p it>_P_hocion.</p>
</col>
<col 2>
<p it>_P_aulus _I_uri$con.</p>
<p it>_P_indarus.</p>
<p it>_P_hilippus.</p>
<p it>_P_ublius _V_ictor.</p>
<p it>_P_lato.</p>
<p it>_P_aulus _Æ_gineta.</p>
<p it>_P_hilo.</p>
<p it>_P_appus.</p>
<p it>_P_orus.</p>
<p it>_P_tolem. _I_nterp.</p>
<p it>_P_rudentius.</p>
<p it>_P_olybius.</p>
<p it>_P_o$$idonius.</p>
<p it>_P_ythagoras.</p>
<p it>_P_hocylides.</p>
<p it>_P_lin. historicus.</p>
<p it>_Q_uintus _C_urtius.</p>
<p it>_Q_uintus _S_erenus.</p>
<p it>_Q_ uintilianus.</p>
<p it>_R_aphael _V_olaterran.</p>
<p it>_R_a$is.</p>
<p it>_R_obert. _V_alturius.</p>
<p it>_R_uffinus.</p>
<p it>_R_hemnius _F_annius.</p>
<p it>_R_uffus.</p>
<p it>_R_abanus.</p>
<p it>_S_trabo.</p>
<p it>_S_ext. _P_omp.</p>
<p it>_S_eneca.</p>
<p it>_S_cribonius _L_argus.</p>
</col>
<pb>[0012]
<col 1>
<p it>_S_olinus.</p>
<p it>_S_te$ichorus.</p>
<p it>_S_eruius.</p>
<p it>_S_eba$t. _S_erlius.</p>
<p it>_S_uetonius.</p>
<p it>_S_uidas.</p>
<p it>_S_ymmachus.</p>
<p it>_S_tatius _P_apinius.</p>
<p it>_S_eptuagint. _I_nterpret.</p>
<p it>_S_ext. _R_ufus.</p>
<p it>_S_tephan. de vrbibus.</p>
<p it>_S_imonides _P_oeta.</p>
<p it>_S_yne$ius.</p>
<p it>_S_trabus.</p>
<p it>_S_idonius _A_pollinaris.</p>
<p it>_S_erapion.</p>
<p it>_T_heophrastus.</p>
<p it>_T_hra$ylus.</p>
<p it>_T_rebatius _I_uri$con.</p>
<p it>_T_heon.</p>
<p it>_T_imæus _L_ocren$is.</p>
<p it>_T_ertullianus.</p>
<p it>_T_ibullus.</p>
<p it>_T_ebitius.</p>
</col>
<col 2>
<p it>_T_hylæ$ius.</p>
<p it>_T_heodotus.</p>
<p it>_T_heodoricus O$trogot. rex.</p>
<p it>_T_heopompus.</p>
<p it>_T_erentius.</p>
<p it>_T_heodorus _G_aZa.</p>
<p it>_T_homas _M_agi$tri.</p>
<p it>_T_heodo$ius _I_mperator.</p>
<p it>_V_arro.</p>
<p it>_V_olu$ius _M_etianus.</p>
<p it>_V_egetius.</p>
<p it>_V_annocius _B_iringucius.</p>
<p it>_V_irgilius.</p>
<p it>_V_arinus _F_auorinus.</p>
<p it>_V_alerius max.</p>
<p it>_V_alentinianus _I_mpera.</p>
<p it>_V_alens _I_mperator.</p>
<p it>_V_ibius _S_eque$ter.</p>
<p it>_V_alerius _F_lac.</p>
<p it>_V_lpianus.</p>
<p it>_V_errius.</p>
<p it>_X_enophon.</p>
<p it>_Z_enodotus.</p>
</col>
<pb>[0013]
<h>FRANCISCO VALESIO
REGI POTENTISS. ET
C_hri$tiani$$imo._</h>
<h>GVLIELMVS PHIL ANDER
CASTILLIONIVS.
V_ictoriam._</h>
<p it>_FVISSE TEMPVS, C_um in
montibus ac $yluis di$per$i di$$ipati{que}
homines bestiarum more vagarentur,
et $ib<007> victu ferino vitam propagar\~et,
Rex inuicti$s. legimus, nõdum iipru-
dentium con$iliis, aut di$ertorum ora-
tione deliniti, a fera agresti{que} vita, ad humanum hunc ci-
uilem{que} cultum deduct<007>, $e oppidis mœnibus{que} $ep$erant.
Et principio quidem, cum id tantum agerent, vt $e $ua{que}
ab aduer$is tempestatibus tuerentur, vt contra _S_olis ar-
dores tuta diffugia haberent, cœperunt aliqui è frondibus
tecta facere, $peluncas alii fodere, qui ingenio præ$ta-
bant, furcis erectis, & intertextis virgultis luto parie-
tes inducere, ea fuerũt ædificatoriæ rei incunabula. _P_ro-
xime qui $equuti $unt, iis <007>nit<007>is non contenti, non mod@
quæ ad $alutem e$$ent nece$$aria curauerunt, $ed eorum
quæ ad expeditas qua${que} pro inata tamen frugalitate có-
moditates a$$equendas conferrent, nibil v$quam præter-
mi$$um volebant. _I_ta{que} eam frugalitatem et par$imoniam
in ædificiis, posteritas publice & priuatim $equuta est,
<pb>[0014]
quoad per bonos mores licuit. _I_nde, rerum affluentia &
ocio abundantes, opportunitate admoniti at{que} allecti, eò
deuenere, vt etiam quæ ad voluptates explendas facerét,
$ectarentur, quicquid ad lautitiem venustatem{que} v$piam
excogitari po$$et, adiungerent, nece$$itati feci$$e $atis,
leue quidem e$$e exi$limantes, commoditati pro$pexi$$e
ingratum, vbi offenderet operis inelegantia. _H_incpyra-
midum miracula, amphitheatrorum moles, in$anæ pala-
tiorum $ub$tructiones, templorum $tupendi fornices, hinc
arcus, porticus, mau$olea, et in modum prouinciarum ex-
tructæ thermæ. _M_agna illi ædificabant, vt posteris ma-
gni e$$e vider\~etur, operis verò pulchritudinem, facile ad-
ducebantur vt crederent ab infestis hostibus impetraturá
vt iras temperarent, at{que}inuiolatam $e e$$e paterentur.
Ergò præstanti$$imi veteres, vt e$$et ædificandi aliquæ
certa & constans ratio, quæ de huiu$modi rebus ab aliis
tradita, & a $e excogitata erant, mandarunt literis, ex
Græcis _A_gatarchus, _D_emocritus, _A_naxagoras, _C_te$iphó,
Metagenes, _I_ctinus, _C_arpion, _P_hilo, _H_ermogenes, _A_rge-
lius, _S_atyrus, & alii quidam, ex nostris _F_uffitius, _V_ar-
ro, _P. S_eptimius, _C_or. _C_el$us. _H_orumpræclari<007>$$ma mo-
numenta (prò dolor) temporum iniquitate, aut bominum
negligentiainterierunt. _R_e$tabat vniusex tanto veluti
naufragio M. _V_itruuii _P_ollionis opus vix $atis ex meri-
to laudandum, $ed adeo affectum, maculo$um & vlcero-
$um, vt ne{que} ab auctore $i reuiui$cat, $atis agno$catur.
Id effecit vt _V_itruuii præter nomen, iam multa retro $æ-
cula nibil auditũ $it. _A_ccedebat difficultas, nam vt omit-
tam vocabulorum ex artis propria nece$$itate concepto-
rum in$olentiam, quæ ob$curitatem adferebat, & rerum
<pb>[0015]
ip$arum quæ tradebantur, in$citia, a legendo retardabat,
præ$tanti$$imarum enim structurarum, vnde qua$i via
sternatur, tantum non cadauera cum admir at<007>one & la-
crymis con$ picimus ac veneramur. _I_ta{que} re<007> difficultate
deterriti qui l<007>bros _V_itruuii habebant, nolebant legere,
guorum $e cognitionem a$$e qui po$$e diffidebant. _E_x illo
fluere, & retro $ublap$a referri architectonice, vt, qui
ædificarunt, nouis ineptiarum deliramentis appareat de-
lectatos, ni$i forte hoc ineptire non e$t, posthabitis pro-
bati$$imis laudati$$imorum operum rationibus, inepta at{que}
ocio$a ornamenta, ne dicam a rerum natura abhorrentia,
frustra & ambitio$e commini$ci, & his offucus ac præ-
$tigiis a probis abducere, et fucum facere. _N_e{que} enim au-
diendi $unt, quipro cuiu${que} libidine variam et mutabilem
e$$e ædificiorum formam dicunt. _C_ommune hoc (inquit
ille) ignorantiæ vitium e$t, quæ ne$cias, nequicquam e$-
$e profiteri. Hæc cum ita e$$ent, non poteram facere, quin
de emendando _V_itruuio, id{que} _R_omæ, vbi antiquitatis ve-
stigia adhuc nonnulla reliqua erant, & $æpe & diu cogi-
tarem. _I_ta{que} iam tertius actus e$t annus, cum per æ$ta-
tem $ucci$$iuis operis $ummopere contend<007>, vt ea resti-
tuerem, quæ mihi deprauata, luxata & mutila videban-
tur. _P_aucis men$ibus tot mendis purgaui, vt au$im omni
a$$eueratione adfirmare, præter vnum at{que} alterum lo-
cum, quos ne{que} ip$e _A_pollo $anauerit, parum abe$$e, quo-
minus hic auctor quàm emendati$$imus in manus hominũ
veniat. _I_nter emendandum, multa $e$e offerebant diffi-
cilia & ob$cura, quæ $i $cholio illustrarem, videbar fa-
cturus operæ precium. _I_d a nobis pro viribus e$t factum.
Illud quodcun{que} fuerat laboris. cum intelligerem _P_ont.
<pb>[0016]
_M_ax. probatum, & me aliquot huius $acro$ancti purpu-
ratorum patrum collegii princ<007>pes v<007>ri, ceu à tota penè _I_ta-
lia duos annos incredibili cum de$iderio expectatum, vt
æderem hortarentur, $i facerem, gratificaturum me in
primis _R_omanis, qui liter arum & virtutis ergo, nih<007>l mi-
nus $perantem aut expectantem, ciuitate donau<007>$$ent, $ub
cu<007>us nomine ($i quam forta$$e eare vtilitatem studio$is
ad$erre po$$em) $inerem in vulgum prodire, dubitabam.
_T_u vnus omnium occurrebas _R_ex, regum (quod de _A_le-
xãdro $cribit _A_rr<007>anus) βα{σι}λι{κώ}{τα}{τε}, {κα}ὶ {στρ}α-
τηγων ᾀξιο{στρ}ατη{γό}{τα}{τε}, ni$i vererer, ne quid
tuæ _M_aiestati decederet. _S_cr<007>p$it libros $uos _V_itruuius
_A_ugusto _I_talus, _R_egi$criberem _G_allus, $crip$it _I_mpe-
ratori, qui vrbem latericiam cum inueni$$et, marmoream
reliquit, _R_egi ego, cuius au$piciis & liberalitate, nobili$-
$ima in toto orbe terrarum templa, palatia, & propugna-
cula extructa $unt, qui viã præiuit, vt quæ fuerat pul-
cherrima in regno _G_alliæ domus, cente$imum non obti-
neat locum. _D_um animi penderem, vicit authoritas _M_e-
cænatis mei _G_eor. _A_rmen<007>aci _R_uthenorum _E_pi$copi, tuæ
_M_aie$tatis apud _M_ax. _P_ont. _P_aulum, prudenti$$imi, vi-
gilati$$imi & integerrimi _L_egati. _O_btendebat regiam il-
lam toties iam multis cognitam, & ab omnibus prædica-
tam humanitatem, principem $icut fortunarum, ita &
fructus $uæ ditionis ingeniorum partem $ibi iure vendi-
care, officium{que} eius & animum qui dat, magis$pectare,
quam quod offeratur, quicqu<007>d a me ea parte peccatum
e$$et, id vni $ibi a$$ignari l<007>cere. _H_æc $unt _R_ex _M_ax.
quæ me eò inclinarunt, à quo pudor reuocabat, impule-
runt{que} vt _M_aiestati tuæ _C_a$tigationes has at{que} _A_nnota-
<pb>[0017]
tiones in auctorem longe difficillimum, & cuius latino-
rum primi procello $um & auium $ulcauimus mare, nuncu-
patas dicatas{que} vellem. _Q_uas $i intellexero non v$que-
qua{que} fui$$e ingratas, cau$a erit quamobrem quos $eri<007>s
lucubrationibus libros inchoaui de $ectione & polituris
marmorum, de pictura et certa colorũ compo$itione, de in-
fectoria et fullonica, de figulina, de $utrina, de vitraria, de
textrina quæ{que} radio, quæ{que} læis ide$t pondu$culis perfici-
tur, tadem aliquando ab$oluam. _V_aleat tua _M_aie$tas.
_R_oma _C_al. _A_ugusti. _M. D. XLIIII._</p>
<h>VITRVVII VITA EX IPSO
_opere per_ P_hilandrum collecta._</h>
<p it>_M. V_itruuii _P_ollionis quæ fuerit patria, video in du-
bium reuocari, quibu$dam _R_omanum nullo argumento,
aliis _V_eronen$em existimantibus, quod _V_eronæ in vete-
ris structuræ arcu ad hunc modum legatur.</p>
<h>L. VITRVVIVS. L. L. CERDO
ARCHITECTVS.</h>
<p it>_E_a in$criptio fecit, vt vir docti$$imus _A_ndreas _A_lciatus,
decem librorũ de _A_rchitectura auctor\~e. _L. V_itruuiũ _P_el-
lionem appellare $e mihi dixerit, & postea ædide@it, quod
_P_ellio, aiebat, id quod credo $ignificaret. _I_n cuius $en-
tentiam ne tran$eam, multa me mouent. _P_rimum, quod
in omnibus exemplaribus. _M._ non. _L._ & _P_ollionem non
_P_ellionem legerim. _D_einde, quod cerdonem, pace ta@-
ti viri dixerim, non e$$e continuo quod pellionem, facile
<pb>[0018]
intelligit, cui vtriu${que} vocabuli originis venit in mentem,
alterum enim a lucro, ide$t {ᾀτ\‘ρ} {το}ῦ Κὲρ {δο}{ι<293>}, a pelli-
bus alterum ductum est. _E_t $i idem $it, quid _A_rchite-
cto cum pellibus? _C_erdo enim in illa in$criptione, homi-
nis non studii est index. _V_t $i idem credi par fu<007>t, fue-
rit tamen _C_erdonis non _P_ellionis appellatio restituenda.
_Q_uin & quod _V_itruuius no$ter reprehendit, _A_rchite-
ctus ille $ub mutilis denticulos collocauit. _I_ta{que} vulgatam
codicum $criptionem retinentes, diuer$os e$$e arbitramur.
_E_t nostrum quidem apparet parentum cura liber alibus di-
$ciplinis ab ineunte ætate fui$$e institutum, encyclopæ-
diam{que} ab$olui$$e, quod ip$e fatetur in libr<007> $exti proœmio.
_S_tatur a vero $e fui$$e humili, indicat in præfatione lib. 2.
_I_ulio _C_æ$ari fuit non ignotus, po$t cuius obitum, ingraue-
$cente iam ætate, aut affecta potius, vt ex memorato li-
bri $ecundi loco coniicimus, ab _O_ctauia fratri _A_ugusto
commendatus, apparationi bali$tarum, $corpionum, cæ-
terorum{que} tormentorum, cum _M. A_urelio, _P. M_inidio,
quem alii _N_umidicum vocant, & _C_n. _C_ornelio præfe-
ctus est, annuo ei reditu quoad viueret con$tituto. _Q_ua
munificentia excitatus, vt indicat in præfatione operis,
omnem ædificandi rationem _A_ugucto $crip$it, quam de-
cem libris cóplexum $e e$$e, $ub finem operis testatur, ne
quis figur as quas in $uis $ingulis libris extremi voluminis
nomine deformabat, in pr<007>uatum librum, hoc est vndeci-
mum aliquem re<007>ectas fal$o exi$t<007>met. _I_ngenui fœlicis{que}
fui$$e ingenii, l<007>br<007> $eptimus, nonus, & decimus argu-
mento e$$e queant. _H_actenus quod a$truere po$$umus.</p>
<pb>[0019]
<h>GVLIELMI
PHILANDRI CASTILIO-
NII GALLI CIVIS RO. IN PRI-
mum Lib. M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p it>_GRAPHIDOS SCIEN-_
_TIAM HABERE. G_raphis
e$t l<007>near<007>s deformatio, $iue de$igna-
t<007>o. _N_on de$unt tń qui eam quæ ad
_A_rchitectum pertinet, {γρ}αμμικὴν
qua$i lineationem dicas, vocent.
Γραφικ{ὴυ} vero, & ad _S_criptorem, & ad _P_ictorem
_S_culptorem ue referant, cum ad illum de$criptionem, cum
ad hos de$ignation\~e transferentes. & {γρά}φ{ει}ν quidem
ad vtro${que} pertinere, _Æ_gyptiorum ratio docet, quos erat
nece$$e pingere, aut $culpere, quod $ignificare, vel moni-
mentis mandare volebant, quod genus plera{que} _R_omæ
vi$untur, & extra _V_rbem via appia, haud procul
à $epulchro _C_æciliæ _M_etellæ vxoris _C_ra$$i, in _H_ippo-
dromo qui ab _A_ntonino _B_a$$iano extructus fui$$e credi-
<pb 2>[0020]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tur, obeli$cipartes cum notis Ægyptiis, _N_am _V_ergi-
lius lection\~e etiam ad picturam refert, Æneid. vi. his ver-
bis, _Q_uin protinus omnem perlegerent oculis. _EV-_
_THYGRAMMIET CIRCINI TRA-_
_DIT VSVM. P_er _E_uthygrámum intelligo regulã,
qua$i directilineam dicas. _N_am ad regulam expeduntur
lineæ rectæ, vt circulus quæ{que} eius partem al<007>quam re-
ferunt ad circinum. _Q_uod $ignifica$$e mihi vi$us e$t,
cum inferius de _I_chnographia loquens, circini & regulæ
v$um continere dixit. _P_ræclaræ eruditionis eximií{que}
iudicii homo, _F_ranci$cus _P_ri$cian\~e$is, monuit fieri potui$-
$e, vt pro circini $criptum fuerit cycl<007>cis, vt legatur, eu-
thygrammis & cyclicis tradit v$um, ide$t rectæ circu-
lar<007>s{que} lineæ. _I_d vero exist<007>mauit, quod in cæteris di-
$ciplinis quæ à _V_itruuio percen$entur numer ando, qui-
bus ornatum vult _A_rchitectum, animaduertit non eò
veni$$e, vt maxime nece$$aria, at{que} adeo vulgaria com-
plecteretur. _N_on debui amici & docti viri coniectu-
ram negligere. _V_ocem vero _T_urbigrammi quæ in an-
tiquis aliquot exemplaribus inuenitur, ceu $puriam &
degenerem, omnino legitimarum numero eximimus &
reiicimus. _L_ineis autem omnem _G_raphidos $cientiam
perfici existimamus, iis{que} ex _H_eronis $ententia, rectis
aut non rectis. _R_ectarum vna e$t ratio. _N_am ex æquo
intra $ua concluduntur puncta. _N_on rectarum (vt in-
quit ille) aliæ circulares, aliæ obliquæ, aliæ inflexæ.
_M_athemat<007>cus _A_pollonius diui$it $implicius, in rectas,
circulares, & obliquas. _V_t _P_armenides dixerit figu-
ram omnem e$$e aut rectam, aut circuncurrentem, aut
mixtam. _G_eminus, lineas in planas et $olidas, partitus e$t.
<pb 3>[0021]<rh>IN LIB. I.</rh>
_ET LIBRATIONVM. I_dest libramenti,
quod perficitur libella instrumenti genere, quo ad regu-
lam vniuer$a quæ in plano iacent coæquantur. _PER_
_OPTICEN RECTE DVCVNTVR_
_A QVAVIS REGIONE LVMINA._
_O_ptice per$pectiua transfertur, de qua _G_ellius noctium
atticarum _L_ib. xvi. _C_ap. xiiii. _H_uc vero referripote$t lo-
cus _L_ibri $exti _C_ap. ix. in quo docet quo pacto cõmunium
parietum alt<007>tudini, aut angu$tiæ loci, immittendo lumine
occurratur. _Q_uod $icui cred<007>bile erit specta$$e Vitruuiũ
ad di$po$itionem, vt noxius aer vitetur, aut vt ad cœli
regionem directiones fiant, vt v$ui et $alubritati ædifi-
cia idonea e$$e po$$int, quod tradit _L_ib. vi. _C_ap. vii. _I_d
vero $ciat _P_hy$icorum atque _A_$trologorum placitis $ci-
tis ue præ$cribi. _DIFFICILESQVE SYM_
_METRIARVM QVÆSTIONES_
_GEOMETRICIS RATIONIBVSET_
_METHODIS, INVENIVNTVR._</p>
<p it>_S_unt (inquit) quædá _S_ymmetriæ, quæ ni$i per _A_rithme-
ticen facile probari non po$$int. _N_am plurima quæ de
magnitudinibus per rationem geometricam traduntur,
arithmeticis $upputationibus apertius explicãtur, aut cer
te multo facilius. _S_icut, $unt quæ nullis numer<007>s efficere
po$$is, $ed grãmicis rationibus, vt in quadrati par<007>um la-
terũ duplicatione fieri $cribit _L_ib. ix. _QVÆCA-_
_RYATIDES DICVNTVR. C_aryatidum
idest statuarum muliebrium in columnis, meminit _P_li.
_L_ib. xxxvi. _C_ap. v. _DESIGNAVERVNT_
_EARVM IMAGINES ONERI FE-_
_RVNDO, COLLOCATAS. E_iu$modi
<pb 4>[0022]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
statuam fœmineam vidimus _R_omæ, in _M_acello _C_oruo-
rum. _S_ed hoc loco ne$cio rideam magis, an desyderem
in eis iudicium, qui ex quibu$cun{que} antiquis fœmineis
$tatuis quas tul<007>$$e onus cognouerint, existimant _V_i-
truuianarum, idest _G_ræcarum _C_aryatidum figuram po$-
$e coniici. _Q_ua$i vero vna & $implex fuerit mulie-
brium in columnis statuarum ratio, ac non potius, ad
_G_ræcorum imitat<007>onem, licuerit _R_omanis, & cæteris
gentibus, repræ$entare earum rerum imagines, quas
vellent posteris memoriæ tradi. _C_erte ei quam vidi$-
$e retulimus, capitulum erat _D_oricum, vt cap<007>te tan-
tùm $ustineret. _A_thenæus aut\~e lib. _D_<007>pno$ophiston. vi.
ex _L_ynceo _S_amio refert _E_ucratem _C_orydon b<007>bentem
apud quendam cuius domus e$$et marcida, d<007>xi$$e, ibi
cœnantem oportere $inistram manum $apponere <007>nstar
_C_aryatidum. _C_eu _C_ariatides $in<007>stra manu $u$tinere
tectum $iue epistyl<007>um fingerentur, dextra autem aliud
quippiam referre. _E_<007>us verba $unt, Εὐ{κρ}ά{τη}ς ὁ Κό-
ρυδ<106> {πί}νων {πα}ρά{τι}νι {σα}{πρ}ὰς ο<164>{ση}ς τῆς οἲ-
{κί}{α\’σ}, {ε<165>}{τα\~ε} {θα} φη{σὶ} δ{ει}{πν}{εῖ}ν δ{εῖ} {ὑπ}ο {στή}{Cαν}-
{τα} {τὴν} ᾀ{ρι}{στε}ρ{α\‘ν} {χεῖ}ρα ὤς{πδρ} {αἱ} {κα}ρυά{τι}{δε}ς.
_S_ed de _C_aryatid<007>bus & <007>llud non prætermittendum, _L_u-
tacium apud _S_tatium $cribere à nuce dictas, quod ibi _V_ir-
ginum chorus, metu ruinæ con$cendi$$et nuc<007>s arborem,
cum _A_thenæus, _P_au$anias, & cæteri à _C_arya _L_aconiæ
dictas vel<007>nt. _PAVSANIA ELEOM-_
_BRONTI FILIO DVCE. T_hucydides
_C_leombroti dicit filium, _S_uidas matrem addit _A_nchitheã,
_Q_uidam codices hicpro _C_leombroti habent _A_gæ$ipoli-
dos ne$cio quo auctore. _PORTICVM PER-_
<pb 5>[0023]<rh>IN LIB. I.</rh>
_SICAM. D_e ea porticu legito _P_au$aniam in _L_aco-
nicis, vbi de iis quæ _S_partæ in foro $pectatu digna vi$e-
bantur. _CAPTIVORVM SIMVLA-_
_CHRA BARBARICO VESTIS OR-_
_NATV. V_i$untur $enes duo captiui istiu$modi _R_o-
mæ in ædibus _C_olumnen$ium. _S_unt et _T_yburti iuuenes
duo, altipedes duodecim, quos aliquando antepagmen-
torum $ui$$e loco $unt qu<007> existim\~et, ornatu capitis _Æ_gy-
ptio. _V_ideas & _R_omæ _S_atyros duos, etiã nũc oneri fe-
rũdo collocatos <007>n æd<007>bus _B_arptol. à _V_alle. _I_ta _R_omani,
quod _L_acones in _P_er$arum ignominiam fecerant imitati,
variarum rerum <007>magines in columnas transtulerunt.
_CANONICAM RATIONEM ET_
_MATHEMATICAM. M_entio est _L_ib. v.
cap. iii. _S_unt & quædam quæ huc pert<007>tent apud _G_ell<007>um
_L_ib. xvi. _C_ap. xviii. & apud _B_oetium mu$ices _L_ib. i.
_C_ap. ii. et _L_ib. v. _C_ap. i. et. <007>i. _BALISTARVM,_
_CATAPVLTARVM, SCORPIO-_
_NVM, TEMPERATVRAS. D_e his lib.
x. cap. xv. xvi. xvii. &. xviii. _S_ed $emel dictum velim,
me $ecutum e$$e in citando _V_itruu<007>o, di$tributionem ca-
pitum ex cod<007>ce _F_lorentiæ impre$$o, non tam quod pro-
barem (nam multis <007>n locis inepti$$ima est, & _V_itru-
uius perpetua oratione $crip$it) quam vt quærentium &
legentiũ con$ulerem labori. _PER QVÆ TEN-_
_DVNTVR SVCVLIS ET VECTI-_
_BVS. I_n aliquibus c@dicibus ante vocabulum $uculis,
adduntur duæ hæ dictiones, ergatis aut, ne{que} absre. _N_am
libro decimo, cap. xvi. _B_ali$tarum al<007>quas $uculis, non-
nullas poly$pa$tis, aliàs ergatis, qua$dam etiam tympa-
<pb 6>[0024]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
nis torqueri $cribit. _S_ed de ergatis & $uculis nos alio lo-
co dicemus. _QVÆ SI NON HOMOTO-_
_NA FVERINT. I_dest non æqualiter ten$a, vt
manibus tacti funes, æqualem in vtro{que} $onitus habeant
re$pon$um, quod ex cap. xviii. libri decimi didicimus.
_N_am capite eius libri decimoquinto, anatona d<007>cit, $i ca-
pitula altiora facta fuerint quam latitudo, $icut catato-
na $i minus alta. _IN THEATRIS VASA_
_ÆREA. C_ap. v. lib. v. va$orum rationem ad au-
gendam in _T_heatris vocem ex _M_u$icorum concentuum
partitionibus $umptam tradit diligenti$$ime. _Q_uidam
codices hic habent echetica, ide$t, ἠ{χε}{τι}{κὰ} idest $ono-
ra, $ed quod lib. v. cap. v. fieri ærea va$a $cr<007>bat, nihil
muto. _HYDRAVLICAS QVOQVE_
_MACHINAS. H_ydraulicæ machinæ part<007>m fiũt
ad aquarum expre$$iones, partim ad excitandas in or-
gan<007>s mu$icis harmonias, <007>mitandos auium cantus, mo-
uenda $igilla, ad horologiorum ver$ationem, & $i quid
huiu$modi. _D_e quibus lib. ix. cap. ix. & mult<007>s lib. x.
cap<007>t<007>bus maxime. xiii. _INCLINATIONES_
_COELI QVÆ GRÆCI CLIMATA._
_C_lima appellant plagam duobus interiectam paralellis,
a verbo {κλ}ίνω hoc est inclino, quod certo $patio incli-
netur ad polum, $iue declinet ab æquatore. _STIL-_
_LICIDIORVM ET CLOACARVM_
_ET LVMINVM. Q_uis non videt fore contro-
uer$ias locatori, $i _A_rchitectus ne$ciat quantum liceat in
vicini re, ius ne $it cloacæ immittendæ, an aperto pariete
cómuni liceat immittere fene$tras, liceat ne vicinorum
luminibus officere, parietem communem liceat alterutri
<pb 7>[0025]<rh>IN LIB. I.</rh>
demoliri et reficere. _A_tqui i$ta omnia $unt ex iuris $cien
tia petenda, vt n<007>hil $it mirum $i _V_itruuius di$ciplinis
omnibus tinctum velit _A_rchitectum. _P_orrò de $eru<007>tu-
tum omni genere, con$ulendus liber _P_andectarum octa-
uus. _LOCATORIET CONDVCTO-_
_RI. Q_ui dat domum ædificandam, is dicitur locator,
qui recipit conductor vocatur. _I_dem & redemptor ab
_A_lpheno & _I_aboleno _I_uri$con$ultis dicitur _P_andecta-
rum. lib. xix. locati & conduct. _N_am _A_rchitecti est
ædificiũ in$tituere & arbitrari. _AD SVMMVM_
_TEMPLVM ARCHITECTVRÆ._
_T_emplum pro culmine dixit et fastigio, quoniam templa
in tectis $upra canterios ponuntur, vt lib. iiii. cap. _2._
_RATIONIS PLASTICÆ NON_
_IGNARVS. C_œnationum enim lacunaria, & ca-
mer arum imum cœlum aliquando paulò ornatius erit di-
stinguendum cœlandum ue. _S_igilla etiam imagunculæ{que}
relictis in parietibus ædiculis (_I_talia nichios appellat cre
do quod imbricatis conchis $oleat earum $uperior pars
ornari, conchas enim ethrures nichios nom<007>nant) collo-
candæ aut fastigiorum acroteriis. _I_d fiet non ni$i pla$ti-
ces beneficio, cuius fuit fingere ex argilla $imilitudines,
egyp$o reddere hominum imaginem, rubrica item & cre-
ta, vt ex cap. xii. lib. xxxv. _P_linii didicimus. _N_ostræ
ætatis artifices quod hmói in antiquorũ ruinis reperiunt,
_S_tucchum appellant, illos{que} imitati, marmoreas nonnulli
a$$ulas pil<007>s ferreis contu$as cribris excernunt, $ubtili$-
$ima{que} $cobe, admixta puri$$ima calce, in lacu macera-
ta vtuntur, effingunt{que} quodlibet. _L_ongè politius fuerit
illu$trius{que}, $i pro marmore, $ilice fluuiatili candido &
<pb 8>[0026]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
pellucido, vt vna pars ad duas calcis re$pondeat, vtaris
(eo $axo _V_enetæ _M_uranæ officinæ, è _T_ieino fluuio cõ-
portato quanquam & ex aliis peti pote$t, vitrum cri$tal-
linum perficiunt.) _Q_ uod $i $ubtili$$ime pi$tum marmo-
reæ ill<007> $cobi admi$cueris, non parum $plendoris & nito-
ris acce$$i$$e experieris. _NON ANIATRO-_
_LOGICVS. A_liàs aniatrologetus, idest non v$que-
qua{que} medicinæ expers. _DE VENARVM_
_RYTHMO. Q_ui $pectatur pul$uum $ublatio-
nis & depre$$ionis celer<007>tate, remi$$ione, æqualitate, in
æqualitate. _R_ythmus auctore _Æ_gineta, lib. xxiiii. cap.
xii. aut e$t eurythmus, ide$t boni rythmi, aut arrythmus
idest inconcini rythmi, aut pararythmus non admodum
à bono abhorrens, aut heterorythmus longius à bono ab-
$cedens. _E_rrythmus autem omnem concinitatem corrum-
pit. _IN QVADRATIS ET TRIGO-_
_NIS DIATESSARONET DIAPEN_
_TE. C_um figuris vtantur tribus _A_strologi, _T_rigono,
_T_etragono & _E_xagono, $int{que} apud mu$icos diastema-
ta, idest interualla $implicia $ymphoniarum maxima,
d<007>ate$$aron proportionis $e$quitertiæ, diapente $e$quial-
teræ, diapa$on duplæ, has proportiones in figurarũ illa-
rum angulis, $ignis, & gradibus reperiri, auctor e$t anti-
quus _G_ræcus _P_tolemæi interpres lib. i. {ᾀτρ}{τε}λε{σμ}ά-
{τω}ν quod _Q_uadripartitum appellant, _T_rigonus ita{que}
con$tat angulo vno recto & triente. _T_etragonus vno re-
cto $olùm, _E_xagonus vnius recti {δι}{μο}ίρω ide$t be$$a-
li angulo. _A_ngulus _T_rigoni ad angulum _T_etragoni $e$-
quitertiæ est proportionis cum eum $uperet triente, &
fit diate$$aron. _A_ngulus _T_etragoni ad be$$alem exago-
<pb 9>[0027]<rh>IN LIB. I.</rh>
ni, $e$quialteræ: continet enim ip$um & $emi$$em, &
fit diapente. _T_rigoni angulus ad exagoni angulum du-
plæ e$t proportion<007>s, habet enim vnum & trientem, ide$t
trientes quatuor, $iue be$$es duos, hic be$$alis est, idest
duorum trientum. $it igitur diapa$on. _I_n $ignis, eadem
ratio. _T_rigonus quatuor habet $igna. _T_etragonus tria.
_E_xagonus duo. _4._ ad. _3._ proportio e$t $e$quitertia. _3._ ad
_2._ $e$quialtera. _4._ ad. _2._ dupla. _S_uperest vt de grad<007>bus
dicamus. _T_rigonus, gradus habet. _120. T_etragonus,
nonaginta. _E_xagonus $exaginta. _120._ ad. _90._ proportio
$e$qu<007>tertia. _90._ ad. _60._ $e$quialtera. _120._ ad. _60._ du
pla. _E_n _S_ympathia concentuũ et figuratũ ex multis verbis
et difficillimis illius _I_nterpretis, cuius mihi copiã fecit _I_l-
lustr<007>$$imus _R_uthenorũ _E_pi$copus, _G_eorgius _A_rmenia-
cus tuus _FRANCISCE R_ex maxime & _C_hri-
$tiani$$ime _L_egatus ad $ummum _P_ótificem _P_aulum ter-
tium, _M_ecænas meus. _S_ed & planetarum a$pectus pro-
portionibus harmonicis perficiũtur, quod & refert _I_oan-
nes _F_ro$chius cap. _7. M_u$icæ. _R_e$pectus en<007>m $extilis
fit $ecundo $igno, quæ di$tantia ad r eliquá _Z_odiaci par-
tem est qu<007>ntupla, ad ip$um vero totum $extupla. _S_ed
reliqua illa pars in $e$quiquinta e$t proportione. _A_$pe-
ctus quartus tertio fit $igno, quæ distantia ad reliquam
_Z_odiaci partem e$t tripla, ad ip$um totum _Z_o-
diacum quadrupla, $ed illa reliqua pars $e$-
quitertia. _T_rinus a$pectus quarto
fit $igno. _D_i$tantia ad totum
$igniferum circulũ est
tripla, ad reli-
quam partem $e$quialtera.</p>
<pb 10>[0028]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_CHNOGRAPHIA. V_e$tigium ope-
i # ris, quam planam formam mei _G_alli, _I_tali
_G_ræcæ alludentes voci, plantam nominant.</p>
<p it>_ORTHOGRAPHIA AVTEM EST_
_ERECTA FRONTIS IMAGO. S_iue
ea $it operis frons exterior, $iue interior. _N_am non an-
te quale futurum $it opus intellexeris, quàm $ingularum
partium $peciem deformaueris, vt videatur interna etiam
operis de$criptio. _SCIOGRAPHIA. Q_uod
de _O_rthographia dictum est, id etiam velim de _S_ciogra-
phia dictum, $iue _S_cenographiam appellemus, vt _H_er-
molaus $cribendum putat, quòd (vt inquit) $it vniuer$i
tecti quod _G_ræci _S_cenam vocant, deformatio, non fron-
tis vt _O_rthographia, non areæ vt _I_chnographia. _S_æpe
vero dubitatum est num & architectus ligno formam fu-
turi operis (modulum appellant) strueret, & nos, feci$-
$e exi$timamus. _I_ta enim futura deprehenduntur erra-
ta, & minimo impendio, nullo{que} incommodo priu$quam
fiant, castigantur. _S_ic $culptor cera protypum, $ic pla$tes
creta propla$ticen fing<007>t. _I_nde _A_rche$ilai proplasticen
pluris venire $olitam ab artificibus ip$is, quàm aliorum
operatradit _P_linius lib. xxxv. cap. xii. _Q_ uin & _V_i-
truuius lib. x. ad finem, exëplar helepoleos machinæ, pro<?>
modello (vt vocant) nominauit. _AVT EMBA-_
_TE IN BALISTA FORAMINE_
_QVOD GRÆCI ΓΕΡΙ´ΤΡΗΤΟΝ VO-_
_CANT. S_cribunt quidam _E_mbatere, qua$i ingre$$o-
rem dicas, quod _E_mbatem lib. ii<007>i. vertat modulũ. _S_ed nec<?>
<pb 11>[0029]<rh>IN LIB. I.</rh>
prior illa no$tra lectio di$plicet, $i inducta vocula aut, ita
d<007>stinguamus, & primùm in æd<007>bus $acris vt è columna-
rum cra$$itud<007>nibus, aut è triglypho embate, vt inter-
pretetur _T_riglyphum embatem ide$t modulũ ex quo $cili-
cet in genere _D_orico partes omnes metiendæ, vt in aliis
generibus ex columnarum cra$$itudine, deinde $equatur,
in balista, foramine quod _G_ræci {πε}{ρί}{τρ}η{το}ν vocitãt.
_D_e eo foramine $cr<007>bit lib. x. cap. xvii. _HYPÆ-_
_THRAQVE CONSTITVVNTVR._
_I_de$t $ubdialia $iue $ubdiualia, nam {αἴ}θρη aerem $i-
gnificat. _F_ieri vero & hypæthria ante templorum ve$ti-
bula con$ueui$$e, vel vnus _Z_enodotus in paroemiis au-
ctor e$$e poterit, $ed de hoc alibi. _ÆDES DORI-_
_CÆ. Æ_des $acræ hoc loco tripl<007>ci tantùm differentia
con$iderantur, _D_orico genere, _I_onico, & _C_orynth<007>o.
_N_am de _T_u$canic<007><?>s l<007>b. iiii. cap. vii. _D_oricarum est ne-
glectior & <007>ncultior $tructura, vnde & $euerior. _C_oryn-
thiæ quod plura habent ornamenta, delicatiores $unt.
_M_ediæ $unt _I_onicæ inter harum teneritatem, & illarum
$eueritatem. _SI INTERIORA PERFE-_
_CTVS HABVERINT ELEGAN-_
_TES. A_liqui codices habent per$pectus, verbis $i di-
uer$is, eodem certe $pectanct<007>bus. _N_am quæ ab$olutæ<?>
perfecta{que} $unt opera, non po$$unt non oculis, arridere,
et adblandiri. _ITEM SI DORICIS EPI-_
_STYLIIS IN CORONIS DENTI-_
_CVLI SCALPENTVR. Q_ui _T_heatrum
architectatus est, quod _A_ugu$tus $ub nomine _M_arcelli
nepotis ex $orore _O_ctauia extruxit, denticulos in _D_ori-
ca corona $calp$it, quod _I_onicarũ erat proprium, ad _D_o-
<pb 12>[0030]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ricas transferens. _AVT IN PVLVINA-_
_TIS COLVMNIS, ET IONICIS_
_EPISTYLIIS EXPRIMENTVR_
_TRIGLYPHI. I_onicarum columnarum capitula
$unt puluinata, vnde & puluinatæ columnæ vocari po-
tuerunt. _A_t non in earum _Z_ophoris (quæ fregg<007>a vulgo
vocantur voce vt exi$timo a phrygionibus qu<007> acu fa-
ciunt ducta, vt enim illorum opera acu p<007>cta figuris qui-
busl<007>bet in$igniuntur, ita _Z_ophororum fere ratio, $cal-
pturam de$iderat) trigliphi $calpuntur, quorum guttæ de-
pendent in _E_p<007>$tylia vt lib. iiii. cap. i<007><007>. docet, $ed $unt
_D_oricarum. _I_llarum autem _Z_ophori $unt pulu<007>nati, idest
$ubtumentes in circulum, idest delumbata circinatione
rotundi. _I_n quibu$dam exemplar<007>bus pro pulu<007>natis co-
lumnis, $cr<007>ptum est puluinat<007>s cap<007>tulis, vt l<007>b. iii. cap.
vltimo. _SICVBICVLIS ET BIBLIO-_
_THECIS AB ORIENTE LVMINA_
_CAPIENTVR._ &c. _D_e balneis lib. v. cap. x.
_D_ereliquis quas cœli regiones $pectare debeant, idem
$crib<007>t lib. vi. cap. v<007>i. _ET AD PECVNIÆ_
_COPIAM, ET AD ELEGANTIÆ_
_DIGNITATEM ÆDIFICIA ALTE_
_DISPONENTVR. F_œneratoribus & publica-
nis ædificia commodiora & $pacio$iora & ab in$idiis tu-
ta e$$e facienda $cribit lib. vi. cap. viii. vt hoc loco $cri-
bendum $it, aliter, non alte.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_DIFICATIO. H_æc l<007>bris octo primis
æ # ab$oluitur. _GNOMONICE. D_ecla-
ratur l<007>bro nono, ea autem est quæ ex gnomo-
<pb 13>[0031]<rh>IN LIB. I.</rh>
nis, idest $tyli vmbra, horologiorum de$criptiones & ra-
tiones docet. _MACHINATIO. E_am liber
decimus explicat. _MOENIVM ET COM-_
_MVNIVM OPERVM IN PVBLI-_
_CIS LOCIS COLLOCATIO. Q_uæ
ad publica æd<007>f<007>cia pertinent, totis quin{que} pr<007>mis libris
traduntur. _PRIVATORVM ÆDIFI-_
_CIORVM EXPLICATIO. D_eb<007>s liber
$extus tractat. _DEFENSIONIS EST MV_
_RORVM TVRRIVMQVE. D_efen$<007>o
ex l<007>b. pr<007>mo & $ecũdo petenda. _RELIGIONIS_
_IMMORTALIVM DEORVM L_iber
tertius & quartus ad religionem $pectant. _OPPOR-_
_TVNITATIS. L_ib. quinto hæc docetur, _Q_uá-
quam ad opportunitaten<007> referri po$$unt quæ libro octa-
uo de aqua & aquæduct<007>bus d<007>cũtur. _FIRMITA-_
_TIS ERIT HABITA RATIO. D_e
firmitate $cribitur cap. x<007>. lib. v. _VTILITATIS_
_AVTEM. H_anc docet l<007>bri $exti caput $eptimum,
præter alia loca. _VENVSTATIS VERO._
_H_uc referri po$$unt quæ de polit<007>onibus & pictura tra-
duntur l<007>bro $ept<007>mo. _Q_ uanquam ad _S_ymmetrias $pe-
ctauit _V_itruu<007>us, quæ anteced\~etibus libris præ$cribũtur.</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_LECTIO LOCI SALVBER-_
e # _RIMI. M_agna profectò loc<007> aeris{que} est
habenda ratio, quòd <007>s à nobis $eparari non po$-
$it, perpetuó{que} veluti connatus adhæreat, ambiat{que}, &
<pb 14>[0032]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
lædat vel quòd calidos immodice, vel quod frigidos, aut
$iccos, aut humidos nos efficiat, quod trad<007>t _G_alenus
lib. i. de $anitate tuenda. _IN CELLIS ENIM_
_VINARIIS TECTISLVMINA NE-_
_MO CAPIT A MERIDIE. E_t _P_lin. lib.
xiiii. cap. xxi. $cribit latus cellæ vinariæ, aut certe fe-
nestras obuert<007> in _A_quilonem oportere, vel v${que} in exor-
tum æ quinoctialem. _N_e{que} abs re videatur cellas vinarias
tectas dixi$$e. _S_cribit enim _P_linius dicto loco ali-
quas gentes vinis cœlum præbere. _A_libi vero impo$i-
tis tectis arcere. _E_t _C_ampaniæ nobili$$<007>ma vina expo-
$ita $ub diuo in cadis verberari _S_ole, _L_una, imbre ac
ventis apti$$imũ videri. _S_ed et _C_on$tantinus lib. de agri-
cultura. vii. cap. ii. fortius vinum $ub dio, leuius vero
$ub tecto ad $eruar<007> præcipit. _GRANARIA_
_QVÆ AD SOLIS CVRSVM SPE-_
_CTANT, BONITATEM CITO_
_MVTANT. G_ranaria $pectare oportere _S_epten-
trionem docet lib. vi. cap. ix. & nos aliquid ibi dicemus.
_OBSONIAQ VE ET POMA. D_e po-
mis $eruandis _P_linius lib. xv. cap. xvi. hunc in modum
præcipit. _P_omaria <007>n loco frigido ac $icco contabulari.
_S_eptentrionalibus fene$tris $ereno die patere, au$tros $pe-
cularibus arcere, _A_quilonis quo{que} afflatu poma detur-
pante rugis. _NAM SEMPER CALOR_
_CVMEXCOQVIT, AERIBVSFIR_
_MITATEM ERIPIT. F_orte à rebus, aut
corporibus, vt paulo po$t, omnia corpora calore f<007>ant im-
becilla. _NAM QVIA EX PRINCI-_
_PIIS QVÆ GRÆCI ΣΤΟΙΧΕῖΑ_
<pb 16>[0033]<rh>IN LIB. I.</rh>
_APPELLANT OMNIA CORPORA_
_SVNT COMPOSITA. E_lementa e$$e qua-
tuor, omniá{que} horum mixtione con$tare, præter alios _G_a-
lenus $cribit _M_ethod. lib. i. aut potius totis libris de ele-
mentis. _I_tem _H_ippoc. eius arguméti lib. _IN QVI-_
_BVS CORPORIBVS CVM EXVPE_
_RAT EPRINCIPIIS CALOR. S_i
calidi, frigidi, humidi & $icci temperies $anitas est, cer-
te huius contrarium nece$$e e$t morbum e$$e, vel aucto-
re _G_aleno lib. i. de morborum differentiis. _PLVRI-_
_MVMQVEEX AERISET TERRE-_
_NI SVNT COMPOSITÆ. A_liqu<007> codi-
ces$cribunt, ex aere & terrenis, ego, ex aere et terreno,
ex _V_itruuio paulo ante. _Q_uod autem hic trad<007>t pi$cium
naturas temperatas e$$e a calido, id videtur ex _E_mpe-
doclis $ententia d<007>ctum, quem reprehendit _A_ristoteles
l<007>bro de re$piratione, quod dicat animalia calidi$$<007>ma, &
$ummam <007>gnis vim habentia, aquatilis e$$e generis, quò
caloris exuperantiam quam in $e $entiunt, vitent. _CA-_
_STRA STATIVA CONSTITVE-_
_BANTVR. C_a$tra $unt aut temporaria, idest mo-
mentis mutabilia. _A_ut $tataria quibus ho$tem dum $e in
munito loco continuerit occupare instituas. _A_ut $ustento-
ria quibus vrgentem & lace$$entem ho$tem $ust<007>neas.
_D_e quibus _L_eo _B_apti$ta libro quinto, cap. x. &. xi.
multa. _INSPICIEBANT IOCINO-_
_RA. E_x animalium iocinoribus illæ$is, maiores,
loci $alubritatem ratiocinabantur. _S_in autem vitio in-
fecta apparuerant, vitandam loci in$alubritatem argue-
bant, vetere in$t<007>tuto, & v$que à _D_emetrio ducto.
<pb 16>[0034]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_SVNT SPLENETICA. I_n aliis codicibus
legitur, $plenem habent. _N_e{que} enim dicit e$$e lieno$a,
ide$t quorum _L_ienes intume$cant, $ed habere apparentes,
verum non affectos. _L_ieno$os autem f<007>er<007> $cribit _A_r<007>$tot.
lib. iii. de part<007>bus animalium, quoties plus excrementi,
in lienem d<007>uertit, quam excoquere po$$<007>t. _C_oerceri _L_ie-
ne m aqua in qua cand\~es ferrum $abinde tinctum $it, _A_u-
ctor est _C_el$us l<007>b. iiii. cap. <007>x. argumento e$$e, quod ani-
maduer$um $<007>t animalia apud fabros ferrarios educata
exiguos l<007>enes habere. _S_ed hæc alterius $unt inst<007>tuti.
_ITA EAM HERBAM COLLIGEN-_
_DO, CVRANT LIENOSOS HOC_
_MEDICAMENTO, QVOD ETIAM_
_CRETENSES ᾌΣΓΛΗΝΟΝ VOCI-_
_TANT. H_erbam _A_$plenium, vulgus _C_etrac vo-
cat, est{que} _S_colopendræ _V_ermi, ide$t _C_entipedi tam $i-
milis, vt qu<007> alterum viderit, vtrun{que} no$$e iudicari po$-
$it. _N_an{que} quæ _S_colopendr<007>a credita e$t eá _D_io$corides
_P_hyl<007>tim appellat. _E_rror{que} ille multis rationibus explo-
$us e$t. _R_id<007>cula e$t _M_arcelli _V_irgilii notatio, qui _A_$ple-
non d<007>ctum a<007>t quòd longitudine lat<007>tudiné{que} $ua fa$c<007>o-
læ & empla$tell<007> formam haberet. _Q_uan{quam} inter $ple-
n<007>um & emplastrum hoc tantum e$$e d<007>$cr<007>minis ex me-
dicorum libris animaduerto, quod id demum emplastrum
a$plen<007>um vocatur, quod in longitudinem magis quàm la-
t<007>tud<007>n\~e exte$um e$t, quæ f<007>gura e$t $plenis. _EXEM-_
_PLAR HVIVS REI, GALLICÆ_
_PALVDES POSSVNT ESSE, QV Æ_
_CIRCVM ALTINVM, RAVEN-_
_NAM. A_ltinum & _R_aucnnam $cr<007>bit _S_trabo _L_ib. v.
<pb 17>[0035]<rh>IN LIB. I.</rh>
in paludibus e$$e, $ed hanc quanuis odore tetro afficere-
tur, aere tamen fui$$e non pe$tilenti, quòd plurimo ma-
ri inũdaretur. _AQVILEGIAM. A_lii _A_qui-
leiam vocant. _SALEPIA VETVS. S_ala-
piam _P_linius lib. _3._ cap. ii. opp<007>dum in _A_pulia ponit, _A_n-
nibalis meretricio amore inclytum. _E_t _P_lutarchus in vi-
ta _M_arcelli _S_alapianorũ meminit. _QVATVOR_
_MILLIBV SPASSIBVS PROGRES_
_SI. P_ropa$$uum dixit pa$$ibus.</p>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_ALVBRITATIS IN MOE-_
$ # _NIVM COLLOCANDO-_
_RVM. S_cribendum, & mœnium, mutata
præpo$itione in coniunctionem, aut potius vacare exi$ti-
mandum est vtran{que}, quod & aliqui codices agno$cunt.
_ITINERA NON SINT DIRE-_
_CTA, SED ΣΚΑΙἍ. A_liqui codices pro
_G_ræca dict<007>one, eiu$dem $ignificationis habent latinam
$cæua, hoc est obliqua, $inistra, læua, vnde cognomen
_S_cæuolæ _M_utio inditum, & porta _T_roiana vocata $cæa,
quod <007>n $inistra vrbis parte e$$et, quanquam nonnulli ad
artificem referunt, al<007>i quod _T_roianis parum fuerit for-
tunata. _COLLOCANDA AVTEM_
_OPPIDA SVNT NON QVADRA-_
_TA. M_uros non directos, $ed $inuo$is anfract<007>bus fe-
ci$$e antiquos, $cribit _V_egetius libro quarto. _TVM_
_IN CRASSITVDINE PERPETVÆ_
_TALEÆ OLE AGINEÆ VSTVLA-_
<pb 18>[0036]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_TÆ, QVAM CREBERRIME IN-_
_STRVANTVR. P_er muri cra$$itudinem gra-
ciliores trabes, quãtum $atis erit exugendo humori v$tæ
(ita enim $icce$cendo permanent ad diuturnitatem) in-
ter $e $i reuinciantur pectinatim $erratim ue, aut cancel-
latim, eam colligationem connex<007>onem{que}, fibulatam qui-
da putarunt e$$e. _N_os vero <007>nterpretamur quas in $tru-
ctura vocant claues. & fibulas, traiecta veluti transtil-
la per trabium capita, no$tri ferreis $ub$cudibus armil-
lata trabiũ capita traiiciũt, itá{que} retinent. _ET ITI-_
_NER A SINT INTERIORIBVS_
_PARTIBVS. M_elius alii codices, vt itinera.</p>
<p it>_IN ROTVNDATIONIBVS AV-_
_TEM. C_um rotundæ turres veluti multorum cuneo-
rum cõpactione con$tent, alteri{que} alterorũ collaterarium
ope confirmentur, non poter at vllus $ede occupata protru-
di. _I_ta{que} omniũ videbátur e$$e firmi$$imæ. _PECTI-_
_NATIM DISPOSITA QVEMAD-_
_MODVM SERRÆDENTES SO-_
_LENT ESSE. N_on ab$imile est quodlib. _6._
cap. vltimo ait, de fundamentis loquens. _P_ræterea in-
tror$us contra terrenum, vti dentes coniuncti muro $er-
ratim struantur. _S_ed hoc addit amplius, quod in extre-
mis angulis cum rece$$um fuerit ab interiore angulo $pa-
tio alt<007>tudinis $ubstruct<007>onis, <007>n vtran{que} partem $ignetur,
& ab his $ignis diagonios structura collocetur, & ab ea
media, altera coniuncta cum angulo muri. _L_ibet & hoc
loco admonere quod _O_uidius lib. _9. M_etamorph. dicit
digitos <007>nter $e pectine iunctos, id _P_lin<007>um de eadem re
loquentem lib. _28._ cap. _6._ dicere digitos pectinatim in-
<pb 19>[0037]<rh>IN LIB. I.</rh>
ter $e$e amplexos. _S_ed & _A_puleius lib. _3._ de _A_$ino, di-
cit palmulas in alternas digitorum vici$$itudines conne-
xas, eund\~e ge$tum exprimens. _NEQ VE VNI-_
_VERSA PONDERE PREMENS,_
_POTERIT VLLA RATIONE EX-_
_TRVDERE MVRI SVBSTRV-_
_CTIONES. S_cribendum priuatiue, non poterit.</p>
<p it>_VBI SAXA SVNT QVADRATA._
_H_oc nomine non tam $ignificantur $axa paribus lateribus
cæ$a, quam, planis $uperficiebus, æqualibus angulis.
_SIVE CÆMENTVM. L_apis rudis, non cæ-
$us, vulgaris, vnde cæmentitia $tructura, & cæmenti-
tii parietes lib. $ecundo. cap. $eptimo & decimo.</p>
<p it>_PRO CALCE ET ARENA, ET CO-_
_CTO LATERE. S_cr<007>bo, pro calce & arena,
eo & cocto latere. _T_radit enim lib. _8._ cap. _3._ bitumine
& latere testaceo, structo muro, _S_emiramin cinxi$$e
_B_abylonem.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_D AVTEM VERVM ESSE_
i # _EX ÆOLIPILIS ÆREIS LI-_
_CET ASPICERE. Æ_olipylæ (ita
enim $cribendum) dictæ qua$i {αἲ}ό{λο}υ {πύ}λ{αι}. ide$t
æoli portæ, qua figura qua ue materia fiant, non in ma-
gno di$crimine po$uero, dum cauæ $int, exiguum{que} ha-
beant foramen per quod infu$a aqua dum ad ignem collo-
catæ feruere cœperint, tanti$per flatum efficiant, quoad
quicquid intus habent humoris, $it feruore exhaustum, &
<pb 20>[0038]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
in fumum re$olutũ, $it efflatum. _SANGVINIS_
_EIECTIO._ Αἲμό{πτ}{ισϊ}ς, ide$t $anguinis expui-
tio. _P_allad<007>us lib. _3._ cap. _31._ reiectionem $anguinis vo-
cat. _MAXIME Q VIDEM ANDRO-_
_NICVS CYRRHESTES. V_arro lib. _3._
dere rustica cap. _5._ nomine _C_yprestis hoc refert.</p>
<p it>_VTI VENTO CIRCVMAGERE-_
_TVR, ET SEMPER CONTRA FLA_
_TVM CONSISTERET. I_n $ummis tem-
plorum pyramidibus (licet & metas appellare) in nobi-
lium item & priuatarũ æd<007>um $peculis, collocamus bra-
cteas, $iue petala, à vertendo gyroillos vocantes, pro ar-
bitrio ctiam variis ventorum indicibus vtimur, $ed quæ
vento auer$a, ip$um tamen quis $it, indicent. _COL-_
_LOCETVR AD LIBELLAM MAR_
_MOREVM AMVSIVM. D_eformata ta-
bula, cuius ad regulam, & libellã, $ummum libramentum
$it leuigatũ, & depolitũ, exactis $i libet ad normá angu-
lis. _COLLOCETVR ÆNEVS GNO-_
_MON. G_nomon $ignif@cat æneum $tylum, $iue veri-
culum, quod stans in medio amu$io collocatur, ad vmbras
indagandas. _V_nde & à _G_ræcis dicitur Σ{κι}α{θή}ρασ,
quòd {θή}ρα indaginem $ignificet. _E_$t & ip$a tota ma-
chinula, qua vtimur in de$ignandis, & metandis vrbium
viis, ad auertendam ab eis vim ventorum molestam, vt
in fine huius cap. _A_ pud _S_ext. _P_omp. reperio gnomam
d<007>ci à no$tris. _H_uiu$modi (ni fallor) de$cribitur machina à
_P_linio lib. _18._ cap. _34._ _A_lii aliter componunt. _A_pud
_P_lutarchum in vita _M_arcelli, {σνι}ιό{θη}ρα $unt quædam
mathematica in$trumenta. _HVIVS ANTE-_
<pb 21>[0039]<rh>IN LIB. I.</rh>
_MERIDIANAM CIRCITER HO-_
_RAM QVINTAM. N_on admodum refert, id
$ifiat alia antemeridiana hora, dum fiat propius meri-
di\~e (qui $emper e$t id\~e inquit _P_linius lib. _18._ cap. _34._)
_V_trun{que} vero non ni$i cõmoditatis gratia dictum velim,
quod ante horam quintam, prolixior $it vrnbra, quam vt
circulo contineri $atis cõmode po$$it. _DECVSSA-_
_TIM DESCRIBENDVM. D_ecu$$are e$t
in decu$$em formare, ide$t in $peciem. X<?>. græcæ lite-
ræ, $iue eius notæ, qua nos denar<007>um numerum $ignamus,
ut cũ diagoniæ lineæ duæ, $e in centro $ecant. _QVÆ_
_TANGIT CIRCINATIONEM. S_cri
bendum quà, aduerbium. _ET PLATEARVM_
_ET ANGIPORTORVM VIDEN-_
_TVR DEBERE DIRIGI DESCRI-_
_PTIONES. P_lateæ, $unt viæ latiores. _A_ngiporti,
arctiores & angu$tiores. _V_ias aut\~e quæ exitum non ha-
bent, & peruiæ nõ $unt, fundulas dici reperio apud _V_ar-
ronem de lingua _L_atina libro quarto. _D_icuntur & angi-
portus _T_erentio, & _H_oratio, $i credimus _A_croni. _AD_
_ANGVLOS INSVLARVM. I_n$ulæ di-
cuntur domus ab aliis $eiunctæ, idest, _A_uct. _S_ext. _P_óp.
quæ non iunguntur communibus parietibus cum vicinis,
$ed circuitu publico, aut priuato cingũtur. _I_n vrbibus me-
tandis, in$ulas accipimus, quicquid quatuor plateis, aut
_A_ngiportis, aut alteris cum alteris mixtis, cinctum est.
_QVI MVLTA VENTORVM NO-_
_MINA NOVERVNT. I_n ventorum parti-
tione, non $atis inter _A_uctores conuenit. hebetius aliis,
@liis ratione nimis $ubtili & conci$a, vtentibus. _V_eteres,
<pb 22>[0040]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
quatuor omnino $eruauere per totidem mundi partes. _S_o-
lanum, _A_u$trum, _F_auonium, & _S_eptentrionem. _A_lii octo
e$$e d<007>cunt. _S_olanum, _E_urum, _A_u$trum, _A_fricum, _F_auo-
nium, _C_orum, _S_eptentrionem, _A_quilonem. _S_unt & auct.
_P_lin. l<007>b. _2._ cap. _47._ quibus vi$um e$t e$$e duodecim.
_S_ub$olanum, _V_ulturnum, _A_ustrum, _A_fricum, _F_auoniũ,
_C_orum, _S_ept\~etrionem, _A_quilonem, _T_hra$ciam, _C_æciam,
_P_hæniciam, & _L_ibanotum, _A_lii addiderunt _M_e$en &
_E_uronotum, vt e$$ent quatuordecim. _N_ecdum finis. _V_i-
truuïus viginti quatuor refert. _S_olanum, _O_rnithias, _C_æ-
ciam, _E_urum, _V_ulturnum, _L_euconotum, _A_u$trum, _A_lta-
num, _L_ibanotum, _A_fricum, _S_ubue$peron, _A_rge$ten, _F_auo-
nium, _E_the$ias, _C_ircium, _C_aurum, _C_orum, _T_hra$ciam,
_S_eptentrionem, _G_allicum, _S_upernalem, _A_quilonem. _B_o-
ream & _C_arbã, vide $i libet _A_ri$tot. lib. _2. M_eteororũ.
& lib. de mundo. _G_ellium, _V_egetium, _S_enecam l<007>b. _5._
_Q_uæ$t. naturalium, quoniam <007>nter auctores non $atis in
ventorum appellationibus, aut flatibus conuenit. _IN-_
_VENTAMDVCENTORVM Q VIN_
_Q VAGINTA DVVM MILLIVM_
_STADIORVM. H_oc $ic _P_linius lib. _2._ cap.
_108._ de men$ura terræ loquens, _V_niuer $um autem bũe
circuitum, _E_ratosthenes in omnium quidem literarũ $ub-
tilitate, & in hac vti{que} præter cæteros $olers, quem cun-
ctis probari video, ducentorum quinquaginta duorũ mil-
lium stadium prodidit. _Q_ uæ men$ura, _R_omana compu-
tatione efficit trecenties quindecies centena millia pa$$
_M_agna vero est inter auctores in terræ ambitu cõtrouer-
$ia, quibu$dam $ingulis _C_œli gradibus, terræ $patium
quoddam statuentibus, aliis maius minus ue re$pondere
<pb 23>[0041]<rh>IN LIB. I.</rh>
existimantibus. _N_os quid cui{que} vi$um est, exponemus,
$ed ita vt quod illi stadiis dixerint, milliaribus interpre-
temur. _E_rato$thenes milliaria $tatuit $upra triginta &
vnum millia, ducenta & quinquaginta, $iquidem recte
quis eum intelliget (nam _V_itruuius, _P_linius, _M_artianus,
& _M_acrobius $upputát triginta millia et quingéta) _H_ip-
parchus vult e$$e milliarum triginta quin{que} millium, $ex-
centorum & viginti quin{que}. _P_o$$idonius autem tr<007>ginta
tantum millium, _P_tolemæus viginti duorum millium &
quingentorum. Alphraganus & Tebitius vig<007>nti millium
& quadrigentorum. _C_ætera quæ ad terræ magnitudinem
attinent, peti po$$unt ab _A_ri$tarcho _S_amio l<007>b. de ma-
gnitudine Solis & terræ. _SVNT AVTEM_
_NONNVLLI, QVI NEGANT ER A_
_TOSTHENEM VERAM MENSV-_
_RAM ORBIS TERRÆ, POTVIS-_
_SE COLLIGERE. A_d _E_rato$thenis men$u-
ram, Hipparchus adiicit $tadiorum paulo minus. _25._
millia, auctore _P_linio, dicto cap. _108. VISVM_
_EST MIHI IN EXTREMO VOLV_
_MINE FORMAM. S_cribendum form<?>as, nã et
duæ $unt, et po$tea $equitur, $iue vti Græci Σ{χή}{μα}{τα}
dicunt. _A_nnotaui aliquot aliis locis, ad finem l<007>brorum
$uas cui{que} (id enim $ignificare extremum volumen indi-
cat libri quinti caput nonũ) promitti figuras, quæ omnes
perierũt, magna iactura lectorum, _L_oca hæc $unt, lib. _3._
cap. _2._ de adiectione in mediis columnis. _D_e $camillis in
_S_tylobata, & voluta capituli _I_onici cap. tertio eius libri.
_D_e harmonia va$orũ in _T_heatro lib. quinto, cap. quinto.
_D_e chorobate l<007>b. _8._ cap. _6. D_e duplicatione quadrati
<pb 24>[0042]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
cap. _1._ & $calarum collocatione cap. _2._ l<007>b. _9. D_e cochlea
haustor<007>o organo l<007>b. _10._ cap. _11. P_oterat vero _P_linii
_C_æcilii auctoritas, $crupulum iniicere, qui de auunculi
libris $crib\~es, inquit, _Q_uitres libri, $unt in $ex volumi-
na propter amplitudinem diui$i. _C_eu $it liber, pars ope-
ris, volumen autem, libro minus, pro commeditate de$cri-
ptum, poterat, inquá, difficultatem adferre, m$i ip$e _V_i-
truuius lib. _3._ perpetuo, l<007>brum extremum vocaret, quod
hic extremum volumen. _N_on iuerim tamen inficias, vo-
lumina dicta e$$e ab inuolutione, quæ etiam a pugno pu-
gillares, _G_ræc<007>, quod manu gestar\~etur, ἐγ{χει}{ρι}δία vo-
cauerũt. _IN ROTVNDATIONIS, ET_
_SEPT ENTRIONALI LINEA. M_e-
lius in aliis codicibus vacat particula et. _RELI-_
_QVÆ PARTES DEXTRA TRES_
_DIVIDENDÆ. D_e$unt hæ tres dictiones, ac $i-
ni$tratres, _N_am $ubiun git, quæ $unt ad _O_rientë, in qui-
bus. l. &. m. & ab _O_ccidéte in quibus $unt literæ. n. et. o.
_ET ITA DIRIGANTVR PLA-_
_TEÆ, ET ANGIPORTORVM DI-_
_VISIONES DV ODECIM. S_i inter an-
gulos octogoni, platearum, & angiportorum d<007>$tributio-
nes $unt d<007>rigendæ, nece$$e e$t non plures e$$e octo. _I_n-
genui (inquit ille) e$t pudoris fateri per quos profeceris.
_H_unc mehercule locum cum ante annos aliquot emenda$-
$em, erroris occa$ionem non $atis videram, eam feliciter
attigit. _C. P_tolomæus no$ter (libenter enim eius mentio-
n\~e facio, quod a viro mult<007>s nominibus claro profecta, nõ
po$$it non $ummopere ab omnibus commendari) qui do-
cuer<007>t $cr<007>ptum fu<007>$$e. _IIX._ pro octo, qua$i demptis duo-
<pb 25>[0043]<rh>IN LIB. I.</rh>
bus ex decem, $icut. _IX._ idest nouem $cribimus, ablato
$cilicet vno ex decem. _I_ndicem marmoreum ostendebat
in regione _T_ranstyberina, haud procul a _P_onte _S. M_a-
riæ parieti adpactum, hac in$criptione.</p>
<p>D M MELLVTIÆ
ROMANÆ VIXI
ANN. XXVI MES IIX
NVMITIA BENEDICTA
FEC SORORI BENEMERE.</p>
<p it>_E_ius $ententiam eò libentius $equor, quod in antiquo alio
marmore, quod in _C_apitolina _C_õ$eruatorũ port<007>cu, colũnæ
pro $tylobata $ubest, eam $criptionem repperi. _Q_uam
vi$um e$t addere, quò plus, amici$$imi hominis animad-
uer$io, haberet ponderis. _E_a vero est huiu$mod<007>.</p>
<p>IMP. CÆSARI
VESPASIANO AVG.
PONT. MAX. TR. POT. III.
IMP. IIX. PP. COS. III. DES. IIII.
S C.
QVOD VIAS VRBIS
NEGLIGENTIA
SVPERIOR. TEMPOR.
CORRVPTAS IN
PENSA SVA RESTITVIT.</p>
<p it>_Q_uin et in peruetu$to _V_arronis codice l<007>b. de re ru$t. _1._
cap. _28._ $cribitur, _XLIIX_, pro quadraginta
octo, $icut paulo ante, _XXCIX_, pro octoginta nouem,
demptis bis decem, ex. _C._ centenarii nota.</p>
<pb 26>[0044]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_XTRA MVRVM, VENERIS,_
e # _VVLCANI, MARTIS, FA-_
_NA. V_enerem, _V_ulcanum & _M_artem, ve-
teres, _H_etru$couum di$ciplina moniti, intra mœnium $e-
pta, collocandos non putauerunt, quòd libidini, volupta-
tibus, incend<007>is, iurgiis, litibus præe$$ent. _E_os in vrbe
coluerunt, qui frugi e$$ent, ide$t, qui e<007>s rebus præe$$ent,
vnde ad adole$centiam & matronas, mali nihil
deriuari po$$et. _ET DE AREA-_
_RVM SYMMETRIIS._
_N_ihil muto, $ed tantùm mo-
neo, melius e$$e $i $cri-
batur earum,
vt in fine
_L_ibri _S_ecundi.</p>
<pb 27>[0045]
<h>GVLIELMI
PHIL ANDRICASTILIO-
NII GALLI CIVIS RO. IN SE-
cũdum Lib. M. Vitru. Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_AT ILLE DINOCRA-_
_TES. S_ta$icratem _P_lutar chus in
vita _A_lexandri, & lib. de virtute
& fortuna eiu$dem, vocat _A_rchi-
tectum eum, qui ex monte _A_tho,
_A_lexadri facturum $e effigiem pol-
licebatur, in cuius manu ciuitas a$$ideret, capax decem
millium hominum. _VT SI QVIS EDVXE-_
_RIT EO LOCO COLONIAM. O_mni-
no$cribendum, deduxerit eò loci _C_oloniam. vt huius lib.
cap. _8. C_oloniam cómunem eò loci deduxerunt. _IVS-_
_SIT EVM SVO NOMINE CIVI-_
_TATEM ALEXANDRIAM CON-_
_STITVERE. S_trabo, & _Æ_l<007>anus, _A_lexandriæ
_A_rchitectum, _C_h<007>nocratem, $iue vt aliqui $cribunt apud
<pb 28>[0046]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_S_trabonem _C_hiromocratem, alii _C_her$icratem, _P_linius et
_S_olinus _D_inocratem cum _V_itruuio $cribunt. _I_ustinus au-
tem l<007>b. _13. E_pitomæ _T_rogi _P_omp. tradit _C_leomenem,
_A_lexandriam ædifica$$e.</p>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p # it>_ENSÆ CREBRITATIBVS_
d # _ARBORES. B_ononien$is manu $cri-
ptus codex habet den$æ, crebr<007>tat<007>s. _PO-_
_STEARE QVIETA. A_lias, po$t earequie-
ta, vt huius l<007>bri cap. _9. HABENTES AB_
_NATVRA PRIMVM. A_liqui codices hab\~et,
præmiũ. _MATERIA EOSIVGVMEN-_
_TANTES. I_ugumentare, e$t cum $ub$tratis $ingu-
lis hinc at{que} hinc trabibus directis, $upra, tran$uer$ariæ
aliæ hinc inde $ingulæ in angulis, rudius, idest vt inter-
uallum $it, & non alta inci$ura, $iue crena, committuntur,
vt qua$i binæ per diuer$um contignationes, quatuor an-
gulis fiant. _I_ugumenta aliter accepit. _M. C_ato de re ru-
stica cap. _14. V_<007>llæ(inquit) fundam\~eta ex cæmentis &
calce $upraterram, pede, cæteros parietes ex latere, iu-
gumenta & antepagmenta quæ opus erunt, ex lapide in-
dito. _I_ugumenta, videtur intelligere $uper liminare, & $u-
perc<007>l<007>um portarum, & fenestrarum. _D_icta autem hæc
exi$timauerim, a<007>ug<007>s, quæ arrectariis tran$uer$a $uper-
ponuntur, inde mil<007>tare iugum, quod fiebat, duabus defi-
xis hastis tertia $uperligata, & iuga <007>n vit<007>bus, quæ pe-
damentis, quibus recta $tat vinea, tran$uer$a iugantur,
vnde & iugatæ vineæ dicuntur. _SCANDVLIS_
<pb 29>[0047]<rh>IN LIB. II.</rh>
_ROBVSTEIS. I_dest, robore a$$ulatim $ecto.
_S_unt autem $candulæ, tabellæ vicem tegularum præ$tan-
tes, quibus cõtectamfui$$e _R_omam annis. _470. A_uctor
e$t _C_ornel<007>us _N_epos apud _P_linium. l<007>b. _16._ cap. _10._</p>
<p it>_I_$idorus putat nom\~e e$$e $ortitas, à $cindendo. _SCHI-_
_DIIS ET LVTO OBSTRVVNT._</p>
<p it>_S_chidiæ hic & l<007>b. _7._ cap. _10_ $unt ligni fragmenta, quæ
in marmore dicuntur a$$ulæ. lib. _7._ cap. _6. METAS_
_EFFICIVNT. M_eta, græce pyramis, est ima
parte lata, $uperiore angu$ta. _I_ta struem _M. C_ato appel-
lat. cap. _55._ deligno condendo loquens. _E_t _C_olumella li-
bro. _2._ cap. _19._ de fœno. _I_n metas (inquit) extrui conue-
niet, eas{que} ip$as in angusti$$imos vertices exacui. _M_eta
inuer$a eid\~e lib. _9._ cap. _15._ e$t cuiu$modi _Q_ualus quo
vinum liquatur. _MAXIMOS GRVMOS E_
_TERRA. C_õge$titios globos, tumulos. _A_lioquin gru
mus collectio e$t terræ. _C_olumella lib. _2._ cap. _10. G_ru-
mos{que} quos ad ver$urã plerũ{que} tractæ faciũt crates, di$$i-
pabimus. _V_nde exgruminare dicitur _V_arroni lib. _3._ cap.
_14. NONNVLLI EX VLVA PA-_
_LVSTRI. Q_uod algaest mari, id paludi e$$e vl-
uã, vi$um e$t _S_eruio, _Æ_neid. _6. ROMVLI CA-_
_SA IN ARCE SACRORVM STRA-_
_MENTIS TECTA. D_ehac _V_irg. _Æ_neid. _8._
_R_omulea{que} recens horrebat regia culmo. _E_t _O_uidius
_F_a$t. _3. Q_uæfuerit nostri, $i quæris, regia nati,
_A_$pice de canna, straminibus{que} domum. _R_equiret ali-
quis $emel vniuer$am fere tegendorum tectorum ration\~e,
quæ aut fuerit, aut nunc in v$u e$t, explicari. _Q_uare
non ab re hic vi$umest, $ubiungere tecta tegi animad-
<pb 30>[0048]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
uertimus ex _V_itruuio harundinibus & fronde, fronde et
luto, harund<007>nibus & $tramentis, $ubacta cũ paleis ter-
ra, $tramentis. _S_candulis vero, idest ligneis a$$ulis v$os
_R_omanos, auctor e$t _P_linius l<007>b. _16._ cap. _10. I_dem li-
bri eius cap. _37._ tradit, mauros mapalia $ua $cirpis te-
gere. _P_aulus _D_iaconus refert pantheona æreis tegulis te-
ctum, quarum nos in $ummo fornice prægrandes aliquot
vidimus. _I_abolenus iuri$con$ultus pandectarum lib. _50._
de verb. $ignific. plumbo tegi indicat, quod receptum \~et
nunc e$t. _M_ei vtuntur lata$tris lapideis, aut tegulis, ii${que}
vel planis, vel hamatis cum imbricibus, $ed ita collocatis,
vt in duabus hamatis $inguli imbrices inuehantur. _V_tun-
tur et cerulei lapidis $ectilibus laminis, cru$tis ue. _I_s lapis
$erra dentata, vt lignum $ecatur, a$$ulatim{que} frangitur,
non vt cæteri in cæmenta, ardo$iam vocamus, _E_o etiam
_M_u$ici & _A_lgoristæ pro abacis vtuntur, ide$t tabulis
in quibus illi notas vocum $onituum{que}, ide$t ἠ{χεῖ}α, isti
numeros $ubinde deletiles ducũt. _TVNC VERO_
_ET FABRICATIONIBVS. M_uto &
cõiunction\~e, in e præpo$ition\~e. _MATERIA QVE_
_ET TEGVLA TECTA. A_liqui codices
$cribunt tectas, vt referatur ad domos. _NEQVE_
_RES SINE PRINCIPIORVM COE-_
_TV NASCI. C_ap. $tatim proximo $ic ait.
_E_x his ergo congruentibus cum res omnes
coire na$ci{que} videantur, vt forta$$e
non abs re hoc loco coitupro
cœtu, legatur.</p>
<pb 31>[0049]<rh>IN LIB. II.</rh>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_HALES QVIDEM PRIMVM_
t # _AQVAMPVTAVITOMNI-_
_VM RERVM ESSE PRINCI-_
_PIVM._ &c. _H_æcrepetit in _P_rcœmio lib. _8._ & nos
ibi non n<007>bil $cribemus. _QVOD EA CVM_
_SINT DISIVNCTA NEC LEGVN-_
_TVR. H_oc dicit. _Q_uod in$e@abilia illa & indiuidua
corpu$cula (quos atomos _D_emocritus et eũ $ecutus, _E_pi-
curus vocabant) antequam concurrant & coeant, inter-
necionem non recipiunt, nec læduntur, $imulat{que} in cor-
pus coierunt æuo obnoxia fiunt. _CVM RES O-_
_MNES COIRE NASCIQVE VI-_
_DEANTVR. N_on coeuntres, $ed ex atomorum
coitufiunt.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_ACIENDI AVTEM SVNT_
f # _EX TERRA ALBIDA CRE-_
_TOSA. P_linius lib. _35._ cap. _14._ albi-
cãte. _AVT ETIAM MASCVLO SA-_
_BVLONE. S_abulum est album, rubrum, <007>tem{que} ni-
grum, auct. _P_linio lib. _17._ cap. _4. PROPTER_
_LEVITATEM HABENT FIRMI-_
_TATEM. P_rima$yllaba producta intellig\~edum e$t,
$iue vt aliqui $cribunt leuita<?>tem, idest quod pinguis &
tenacis materiæ, $it naturæ. _Q_ua in $ignificatione _P_lin.
v$urpauit leuorem lib. _35._ cap. _6._ de paretonio loquens,
_Æ<?>_candidis (inquit) coloribus pingui$$imum & tector<007>is
<pb 32>[0050]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tenaci$$imum, propter leuorem. _A_lioquin, leuitas con-
traria est a$peritati & $cabr<007>tiei, _P_lin<007>o l<007>b. _9._ cap. _29._
_M_artiano lib. de _A_strologia, _A_puleio lib. de demonio _S_o-
crat<007>s. _P_linius et<007>am leuorem vocat memorati l<007>bri cap.
_35. S_ed & _G_aZa, quam _T_heophra$tus λ{ει}ό{τη}{τα} dicit
leuitatem tran$$ert. _DVCENDI AVTEM_
_SVNT PER VERNVM TEMPVS_
_ET AVTVMNALE. P_alladius lib. _6._ cap.
_12._ lateres vult fieri men$e _M_aio. fieri autem terra cre-
ta diligenter & omni a$peritate purgata, mixta cum pa-
leis, diu macerata, & intra formam lateri$im<007>lem, de-
pre$$a longitudine pedum duorum, latitudine vnius, alti-
tudine quatuor vnciarum. _S_emel admonendum, lateres ad
_S_olem $iccari, te$tas igni percoqui, vt infra cap. _8. H_æ
madefactæ & ex$iccatæ rur$us, ad miraculum dure$cũt.
_N_o$tri etiam testas vitro illinunt, vocant{que} vitreatas.
_FIVNT AVTEM LATERVM GE-_
_NERA TRIA. A_nimaduerti _R_omæ in veterũ
monimentis, tribus his laterum generibus non fui$$e cõ-
tentos, $ed pro commoditate, aut gratia, maioribus, mino-
ribus ue e$$e v$os. _LONGVM PEDE, LA-_
_TVM SEMIPEDE. P_lin. lib. _35._ cap. _14._
_D_yodoron, lõgum $e$quipede latum pede, dicit, qua$i a lõ-
gitudine nomen acceperit, hoc e$t duorum maiorum pal-
morum, qui $e$quipedem efficiunt. _Q_uam $cripturam in-
ueni in quodam _V_itruuii codice, $ed pro dyodoron, erat
$criptũ lichum, mendo$e. _L_ichas quid\~e, vt ex _P_olluce di-
dicimus, e$t, quantum $patii e$t inter pollicem & indicem
exten$os, _G_eorg<007>us _V_alla dichada legit, $ed quod duos
palmos ait habere, hoc verum e$$e non exi$timo. _S_ed quid
<pb 33>[0051]<rh>IN LIB. II.</rh>
adrem? _N_o$trum vero codicem, qui emendatum hacpar-
te credet. _V_itruuium forta$$e ad longitudinem & latitu-
dinem putabit re$pex<007>$$e. _V_ero tamen $imilius est, de
palmo minore intellexi$$e, & latitudinem $pecta$$e, nam
duo palmi efficiunt $emiped\~e. _S_ed de palmo lib. _3._ cap. _1._
_EX HIS VNVM PENTADORON,_
_ALTERVM TETRADORON DI-_
_CITVR. DORON AVTEM GRÆ-_
_CI APPELLANTPALMVM, QVOD_
_MVNERVM DATIO GRÆCE ΔΩ-_
_ΡΟΝ APPELLATVR. ID AV TEM_
_SEMPER GERITVR PER MA-_
_NVS PALMVM, ID QVOD EST_
_QVOQVOVERSVS,_ &c. _H_unc locum ita
legendum exi$timo. _E_x his vnũ _P_entadoron, alterum _T_e-
tradoron d<007>citur. (_D_oron aũt _G_ræci appellant palmũ, eò
que munerum datio græce {δῶ}ρον appellatur, quod $em-
per ger<007>tur per manus palmum.) _I_d quod est quoquo-
uer$us, &c. _N_am _P_lin. lib. _35._ cap. _14._ ita $cribit de
lateribus loquens. _G_enera eorũ tria. _D_yodoron quo vti-
mur longum $e$quipede, latum pede. _A_lterum _T_etrado-
ron. _T_ertium _P_\~etadoron. _G_ræci enim antiqni doron pal-
mum vocabant. _E_t ideo dora munera, quia manu daren-
tur. _E_rgo à quatuor & quin{que} palmis, prout $unt nomi-
nantur. _E_adem e$t latitudo, minore in priuatis operibus,
maiore in publicis vtuntur in _G_ræcia. _ALTER-_
_NIS CORIIS PARIETES ALLI-_
_GANTVR. I_dest cur$ibus & ordinibus. _EST_
_AVTEM IN HISPANIA VLTE-_
_RIORE CALENTVM, ET IN GAL-_
<pb 34>[0052]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_LIIS MASSILIA, ET IN ASIA_
_PITANÆ, VBI LATERES CVM_
_SVNT DVCTI ET AREFACTI,_
_PROIECTI NATANT. P_lin. l<007>b. _35._
cap. _14._ addit _M_a$$iam _H_i$pan<007>æ, $iue vt <007>n aliqu<007>bus
codicibus $criptũ e$t, _M_a$$iliam. _V_t forta$$e apud _V_i-
truuium, _M_a$$ilia, aut _M_a$$ia, aut certe _M_ax<007>lua, re-
lictis duabus diction<007>bus (in _G_alliis) & pro verbo e$t,
$unt appo$ito, $cribendum $it ad bunc modum. _S_unt aũt
in _H_i$pania vlteriore _C_alentum & ma$$ia, aut ma$$ilia,
$iue maxilua. _S_ic enim inqu<007>t _P_linius. _P_itanæ in _A_$ia,
& in vlterioris _H_i$paniæ ciuitatibus, _M_a$$ia & _C_alen-
to fiunt lateres, & c. _M_axiluam ideo nominaui, quod eam
_P_tolomæus in _H_i$pania _B_œtica nominat, _M_a$$iam vero
_T_heopompus apud _S_tephanum in eadem ponit. _L_aterum
autem _P_itanæ meminit _S_trabo lib. _13._</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_E ARENA QVÆRENDVM._
d # _A_renæ genera tria $unt. _F_o$$itiæ e quarta
pars calcis addi debet, fluuiat<007>l<007>, aut mar<007>næ,
tertia, auctore _P_linio lib. _36._ cap. _23._ & _V_itruuio cap.
$equenti. _S_ed $i vti nece$$e $it maris arena, erit commo-
dum, vt $cribit _P_alladius lib. _1._ cap. _10._ prius eam lacu-
na humoris dulcis immergi, vt v<007>tium $alis, aquis $uaui-
bus lota deponat, vt m<007>rum videri non debeat, quod _V_i-
truuius l<007>b. _1._ cap. _2._ marinam lotá<?> dixerit. _GENE-_
_RA ARENÆ FOSSITIÆ SVNT_
_HÆC. NIGRA, CANA, RVBRA,_
<pb 35>[0053]<rh>IN LIB. II.</rh>
_CARBVNCVLVS. O_mnium, rufa $iue ru-
bra optima, meriti$equentis e$t cana. _T_ertium locum ni-
grapo$$idet, vt $cribit _P_alladius lib. i. cap. _10. VTI_
_SIGNINVM. S_igninum opus fit ex testis tu$is
addita calce, auct. _P_linio lib. _35._ cap. _12. A_liter etiam
fieri ip$e _V_itruuius docet ad fin\~e libri octaui. _N_os _G_alli
cimentum vocamus, nam cæmentum quid e$$et diximus.</p>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_E CALCE DILIGENTIA_
d # _EST ADHIBENDA, VTI_
_DE ALBO SAXO, AVT SI-_
_LICE COQVATVR. C_ato _C_en$orius cap.
_38. L_apidem quàm dur<007>$$imum, & quàm minime va-
rium in fornacem indendum $cribit. _L_ege reliqua apud
_P_l<007>nium lib. _36._ cap. _23._ & _P_alladium lib. _1._ cap. _10._
_Q_uan{quam} oĩa pene hau$erunt è _V_itruuio, $ed illud ex _P_al-
ladio addere v<007>$um e$t. _C_alcem quo{que} (inquit) ex albo
$axo duro, vel _T_yburtino, aut columbino fluuiatili co-
quemus, aut rubro, aut $pongia, aut marmore, postremo
quæ erit ex $pi$$o & duro $axo structuris conuenit, ex
fistulo$o vero, aut molliori lapide, tectoriis adhibetur vti-
lius. _Q_uod autem ad _S_ilicem attinet, tria vidimus ge-
nera. album, nigrum, & rubrum, _E_t ex eo quidem fieri
calcem, $ed eatenus, $i $tatim quam ex lapidicina exem-
ptus est coquatur. _SI QVIS TESTAM_
_TVSAM, ET SVCCRETAM. I_dest
cribratam, _N_am $uccernere & incernere & excernere
_V_itruuio dicuntur pro cribrare, hic & lib. _7._ cap. _1._ &
<pb 36>[0054]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
cap. _6._ vnde incerniculum, pro cribro v$urpatur.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_ST ETIAM GENVS PVL-_
e # _VERIS. P_uluis hic, puteolanus dicitur
quòd in puteolanis collibus na$citur, mer$us{que}<?>
protinus fit lapis vnus inexpugnabilis vndis, & fortior
quotidie, vti{que} $i _C_umano mi$ceatur cæmento, auct. _P_li-
nio lib. _35._ cap. _13. P_uteolani mentio e$t apud _S_ene-
cam lib. _3._ quæstionũ naturalium. _QVOD SVB_
_HIS MONTIBVS, ET TERRÆ_
_FERVENTES SVNT, ET FONTES_
_CREBRI. M_elius aliqui codices, quòd $ub his mõ-
tibus & terra, feruentes $unt fontes crebri. _TO-_
_PHVS EXVGENS EST. T_ophus est lapis
notus, friabilis, minimum ponderi in $tructuris habens.
_E_$t autem coloris differentia triplex. ruber, niger, & al-
bus. vt cap. proximo. _ERGO CVM TRES_
_RES CONSIMILI RATIONE. P_ul-
uerem puteolanum, calcem, & tophum intelligit.</p>
<p it>_SPONGIA SIVE PVMEX POMPE-_
_IANVS. P_lin<007>o lib. _3._ cap. _5. P_ompeii oppidum
est _C_ampaniæ, vnde _P_umicem _P_ompeianum vocatũ ex<007>-
stimamus. _COLLIBVS MYSIÆ, QVIA_
_GRÆCIS <sc>ΚΑΤΑΚΕΚΑΥΜΕ´</sc> Ν<sc>ΟΙ</sc> NOMI-_
_NATVR. S_cribendum, qu<007> a _G_ræcis {κα}{τα}{κε}-
{κα}υμ{ε\’ν}οι nominantur, aut potius, quæ a _G_ræcis {κα}-
{τα}{κε}{κα}υμ{ε\’ν}η nominatur. _I_ta enim appellari _M_y$iam
docemus lib. _8._ cap. _3._ cum de vino catacecaumen<007>te lo-
<pb 37>[0055]<rh>IN LIB. II.</rh>
loquimur. _TRANS APENNINVM VE-_
_RO QVÆ PARS EST AD ADRIA-_
_TICVM NVLLA INVENIVN-_
_TVR. E_t _P_lin. lib. _36._ cap. _23._ ab _A_pennin o ad
_P_adum non inueniri arenam fo$$itiam auctor est. _Q_uod
fal$um e$$e, v$u comprobatum est. _PROCREA-_
_TVR ID GENVS ARENÆ, QVOD_
_DICITVR CARBVNCVLVS. C_ar-
bunculus etiam est terra, _P_linio lib. _17._ cap. _4. D_e g\~e-
ma _C_arbunculo, ignor at nemo. _H_oc autem arenæ genus
fier<007> in _H_etruria ex materia, quæ ignibus natura intra
montes inclu$is perusta, ita reddita $it, vt _T_opho $it mol-
lior, & $olidior quàm terra non cocta, ex _V_itruuio tra-
dit _L_eo _B_apt<007>sta. _A_t ille non id dicit, $ed ex materia qua-
dam molliori topho, & terra $olidiori, quæ ignibus naturæ
peruritur, fieri _C_arbunculum.</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_EQVITVR ORDO DELAPI_
$ # _CIDINIS EXPLICARE. Q_uã-
do hoc capite de lapidibus $ermo est, quibus <007>n
structura vtendum, facere non po$$um, quin de eo refe-
ram, qui est à me _R_omæ multis loc<007>s vi$us, quod præ$tat
commod<007>tatem, & antiquorum (quod $ciam) nemo memi-
nit. _I_s grumo$us est, vt credas multos coalui$$e, colore
fuluo. _V_t{que} leuitate cædit _T_opho, ita duritie facile $upe-
rat. _V_eluti $pongia aquam bibit, & redd<007>t guttatim.
_I_ta{que} vtuntur huiu$modi pendentibus adpactis _T_yburti-
@i pumicis glebis ad imaginem $pecus & ro$cidi antr<007> ar-
<pb 38>[0056]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
te reddendam. _O_ccultis enim plumbeis tubulis erogata
$uperne aqua, extructi eo lapid<007>s genere fontium forni-
ces, perinde at{que} $i _T_oph<007>s laqueati e$$ent, et _P_um<007>ce vi-
uo, stillas exudant, magno $pectantium stupore & oble-
ctamento. _S_pronium vulgus nominat, forta$$e quòd inde
stillæ aquæ tanquam exprimantur, vel ab a$peritate po-
tius, qua$i a$pronium, $iue a$peronium. _E_$t enim propter
grumos, is lapis $caber. _M_<007>rum autem videri non debet,
quod hoc loco & alibi lapicidinas dicat, nam & lapicæd<007>-
nas _I_ulianus pandect. l<007>b. _50._ de verbor. $igni$ic. dicit,
_V_ter{que} melius quam qui lapidicinas nulla ratione, aut nõ
fœlici nece$$aria ue metathe$i vocant, cũ a lapid<007>bus cæ-
dendis appellatæ $int, quas iam v$urpato _L_atinis voca-
bulo, _G_ræci, latomias, & latomos, qui lapides ad ædificia
eximũt, nominant. _IN VMBRIA, ET PI-_
_CENO, ET VENETIA AL-_
_BVS QVI ETIAM SERRA DEN-_
_TATA, VTI LIGNVM SECATVR._
_P_lin. l<007>b. _36._ cap. _22. I_n _L_iguria quo{que} _V_mbria, &
_V_enetia albus lapis dentata $erra $ecatur. _D_entatam ve-
ro dixerunt qua molliores lapides ex$ecantur. _N_am alia
non dentata $ecantur marmora. _I_d quod expre$$it _P_lin.
memorato. _22._ cap. _S_erra (ait) in prætenui linea pre-
mente arenas ver$ando tractu{que} ip$o $ecante. _A_d hoc, ad-
modum refert qua arena vtaris, cra$$ior enim laxioribus
$egmentis terit, & plus erod<007>t marmoris, maius{que} opus,
ip$a $cabricia, polituræ relinquit, mollior autem leuius
atterit, & veluti lingit, eò{que} polituræ accommodatior pro-
ximior{que}. _I_llud quo{que} animaduerti, inter$ecandum a$per-
gi$olere aqua arenam. _D_e qua re fu$ius in l<007>bro de $ectio-
<pb 39>[0057]<rh>IN LIB. II.</rh>
ne marmorum & polituris explicabimus, quem librum
non inchoatum, $ed ab$olutum fere, habemus, in quo de
lapidum origine quantum ingenio, & varia multiplici{que}
auctorum vtr<007>u${que} linguæ lectione con$equi potui, altius
repetens expl<007>cui, ex aquæ ne ac terræ mixtione in li-
mum principia illaprius, ac deinde in lapidem duruerint,
quod quibu$dam vi$um est, frigorís ne an caloris vi, _S_o-
lis{que} den$ata radiis concreuer<007>nt, quæ $ententia non pro-
letarios ob$curos ue habet auctores, an potius, vt rerum
aliarum, $ic & lapidum $int a rerum natura indita $emi-
na, quod alii exi$timauerunt. _P_ræterea de eorum colori-
bus, ex rata corpu$culorum terrenorum cũ liquenti aqua
confu$ione in$int, quæ $ententia $uos vindices inue-
nit, an ex innata $eminis ip$ius vi, vt aliis placet, an po-
tius ex concepta radii impre$$ione ad$int, non o$citanter
& perfunctorie (ni$i me & cæteros fallo) d<007>$putaui.</p>
<p it>_SIMVLQVE VT SVNT AB EO_
_TACTA DISSILIVNT ET DISSI-_
_PANTVR. H_oc etiam _P_linius dicto cap. _T_ybur-
tini (inquit) ad reliqua fortes, vapore di$$<007>l<007>ũt. _CIR-_
_CA LACVM VVLSINIENSEM,_
_ITEM PRÆFECTVRA STATO-_
_NIENSI. P_linii lectio paulum ab hac diuer$a. _L_e-
ge dictum caput. _22. NEQVE AB IGNIS_
_VEHEM ENTIA NOCENTVR. P_ro
non eis nocetur, vt infra cap. _9. L_arix ab carie, aut ti-
nea non nocetur. _CVM Æ DIFICANDVM_
_FVERIT, ANTE BIENNIVM EA_
_SAXA, NON HYEME SED ÆSTA-_
_TE EXIIMANTVR. P_l<007>nius l<007>b. _36._
<pb 40>[0058]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
cap. _22. R_emedium est in lapide dubio, æ$tate eum exi-
mere, nec ante biennium eũ in$erere tecto domitum tem-
pe$tatibus. _Q_uæ ex eo læ$a fuerint, in $ubterranea $tru-
ctura aptantur vtilius. _Q_uæ rest<007>terint, tutum e$t, vel
cœlo committere.</p>
<h>CAP. OCTAVVM.</h>
<p # it>_ETICVLATVM, QVO NVNC_
r # _OMNES VTVNTVR. R_eticu-
latum opus dicitur cum cæmenta non iacent<007>a,
$ed in latus stantia ponuntur, ea enim structura rete
videtur referre. _Q_uanquam multò melius, $i cæ$is fiat
lapidibus, ac non potius rud<007>bus & vulgar<007>bus. _A_ut co-
ct<007>libus laterculis, quadratis, $ed in angulum $tantibus,
cu<007>u$modi _R_omæ vid\~etur in multis ruinis ex _T_opho, par-
te tantùm quæ extaret $pecio$a & quadrata, quæ autem
in interiorem structur am inderetur, temere & vulgari-
ter ducta. _R_et<007>culatum opus _G_ræci dictyotheton vocant,
vt trad<007>t _P_lin. lib. _36._ cap. _22. S_ed & illi {δι}κ{τυ}ω{τὰ}
dicunt retis in modum $tructa & qua$i cancellata, vt in
_A_ugu$ti _M_au$oleo, & vestig<007>is _P_alatii _P_incii, quod est
non ita procul à porta _P_inciana, cui olim fuit nomen _C_ol-
latiæ, videre licet, & aliis locis. _INTER SE_
_QVE IMBRICATA. I_dest vt vnum, duo-
rum cæmentorum angulis, at{que} adeo cæmentis ip$is inue-
hatur, $edeat{que} imbr<007>cum tegularum modo. _S_unt autem
_I_mbrices tegulæ aduolutæ, & canal<007>s in modum ductæ,
& veluti $emitubuli, ide$t, quæ crurum tuendorum arm@
imitantur. _MEDIO CAVO SERVATO_
<pb 41>[0059]<rh>IN LIB. II.</rh>
_SECVNDVM OR THOSTATAS._
_O_rtho$tatæ arrectaria quacun{que} $int mater<007>a. _L_igneorum
quamuis procumbent<007>um mentio e$t lib. _10._ cap. _19._
_L_apideorum autem, rat<007>o <007>ntelligi potest, ex _T_yburtini
lapidis $pondis pontium _A_driani, _F_abritii & _C_e$tii.
_Q_uanuis plus $emidirutis. _I_nciduntur in his canales in
quos veluti fœm<007>nas, aliud quidpiá ceu ma$culum ineat
committatur{que}, cu<007>u$modi $unt quas regnátes nostri, ide$t,
perpetuas morte$ias, qua$<007> morde$<007>as à mordendo vocát,
commi$$uræ $c<007>licet genus. _H_oc autem loco <007>nterpreta-
mur pro erect<007>s cori<007>s, $ecundum quæ excitandi bipedales
parietes. _R_eu<007>nc<007>untur vero inter $e eiu$dem plani corii
lapides, an$is ferre<007>s, aut æreis pot<007>us. _Q_uanquam & li-
gneis $ecuricl<007>s (no$tr<007> hyrundinis caudas vocant) cæra
& amurca perfu$is veteres in alligationibus v$os, ip$a
opera docent. _I_nferiores autem lapides cum $uperioribus
configuntur clauis & connectuntur. _QVOD CV-_
_BILIA FT COAGMENTAEORVM_
_C_ubilia $unt $edes lapidum, aut laterum. _SEV DE_
_LAPI DE DVRO ORDINARIAM._
_O_rdinaria $tructur a med<007>a e $t inter eam, quæ fit è qua-
drato lapide, & quæ ex informi cœmento, temere con-
ge$to, vbi lapides & $i ad normam non re$pondent, à $e
inuicem non abhorrent, & ord<007>ne coagmentátur. _EX_
_HIS VNVM ISODOMVM, ALTE-_
_RVM PSEVDISODOMVM. P_l<007>nius lib.
_36._ cap. _22._ ita expre$$it _G_ræcorũ $tructuram. _G_ræ-
ci (inquit) è lapide duro, ac $ilice æquo, construunt velu-
ti lateritios parietes. _C_um ita fecer<007>nt, _I_$odomon vocãt
genus structuræ. _A_t cum inæquali cra$$itudine $trucia
<pb 42>[0060]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
cta $unt, _P_$eud<007>$odomon. _T_ertiũ e$t _E_mplecton, tantum-
modo front<007>bus polit<007>s, _R_eliqua fortuito collocát. _Q_uod
aũt & ad rem attinet eodé loco $cr<007>bit alternas coagmen-
tationes fieri debere, vt comm<007>$$uras antecedentium, me-
dii lapides obtineant, in medio quo{que} pariete, $i res patia-
tur, $in minus vti{que} à later<007>bus mediis parietibus farctis
fractis cæm\~etis. _CVM OMNIA CORIA_
_ÆQVA CRASSITVDINE FVE-_
_RINT STRVCTA. C_oria, ide$t ordines, &
cur$us. _SED CONSERVANT EA IN_
_SVO HVMORE. S_cribo eam, quia refertur ad
materiam. _SED E SVISFRONTATIS_
_PERPETVVM. F_rontatum lapidem, qui per-
tendit ad vtran{que} frontem parietis, _G_ræci _D_iatonon vo-
cant, qua$i extentum dicas. aliàs _D_iatoron, idest, pene-
trantem. _S_unt enim & aliqui vna tantùm parte frontati
de quibus hic agitur, $icut de vtra{que} parte frontatis pau-
lopo$t, quos in muris referunt taleæ vti ex cap. quinto.
lib. _1._ liquet. _M_aior enim e$t cra$$<007>tudo publicorũ vrbis
murorum, quàm priuatorũ parietum. _IN VETV-_
_STATE NON RVINOSÆ. S_cribendum
in vetu$tatem, vt $upra hocip$o cap. _S_ed in vetustatem
parietes efficiunt ruino$os. _H_oc etiam animaduertendum
est, tres negationes vim duarũ habere. _DE LATE-_
_RICIIS VERO DVMMODO AD_
_PERPENDICVLVM SINT STAN-_
_TES. T_otos viginti $equentes ver$iculos mutuatus e$t
_P_lin. cap. _14._ l<007>b. _35. IN ITALIA ARE-_
_TIO VETVSTVM EGREGIE FA-_
_CTVM MVRVM. P_lin<007>us _M_euaniam addit.
<pb 43>[0061]<rh>IN LIB. II.</rh>
_ITEM HALICARNASSI POTEN-_
_TIS SIMI REGIS MAVSOLI DO-_
_MVS CVM PROCONNESIO MAR-_
_MORE OMNIA HABERET OR-_
_NATA. P_ræter locum $uperius citatum, _P_linius hoc
$cribit lib. _36._ cap. _6._ _CVM ESSET ENIM_
_NATVS MYLASIS. M_yla$a oppidum _C_a-
riæ, _P_lin<007>o lib. _5._ cap. _29. IN QVA ME-_
_DIA MAVSOLEVM ITA EGRE-_
_GIIS OPE RIBVS EST FACTVM._
_D_e _M_au$olo _S_epulchro ab _A_rthemi$ia vxore, _M_au$olo
_C_ariæ _R_egulo facto, et _A_rtificibus, $cribit _P_lin. lib. _36._
cap. _5. M_eminit & _S_trabo lib. _14. MARTIS_
_FANVM HABENS STATVAM_
_COLOSSI. C_olo$$os vocant moles $tatuarum tur-
r<007>bus pares, auctore _P_linio lib. _34._ cap. _7. A_nnotatum
e$t a _P_óponio _G_aurico libro de $culptura, $tatuas eas, quæ
intra humani habitus staturam fierent, vocari $igna, &
$igilla, cubitales, palmares ue, & $i quæ e$$ent harũ quo-
tæ partes. _D_ici autem pariles, cum eius qui exprimitur
staturam vndi{que} præ$entabimus, dari{que} benemeritis, ac
$apientibus viris. _M_agnas vero e$$e, cum infra $e$quial-
teram $taturæ continebuntur, dicari{que} _R_egibus, & _I_mpe-
rator<007>bus, $icut maiores, idest, quæ ad alteram excreue-
rint, $o<?>l<007>s _H_eroibus, _M_aximæ autem hoc e$t quando ter
bumani corporis $tatura continebitur, it\~e{que} rur$usac rur-
$us {quam}uis eas $ibi _R_omani et _B_arbari reges v\~edicauerint,
propriæ tamen $unt _D_eorum, $unt{que} _C_olo$$i nominatæ,
vel ab auctore ip$o, vel ab noxia radiorum effu$ione, quæ
fieri $olet eiu$modi moles intuendo, vel (vt ille opinatur)
<pb 44>[0062]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
a $pecubus vasta{que} intus inanitate, id enim e$$e {κο}{λο}-
γό{οσ}ον. _S_ed quid prohibet, ne non omnia communi demus<?>
vtilitati, & illud adiungere, statuas quæ diis fiunt, vocari
{ἔι}{δω}{λα}, quæ _H_eroibus ξό{αν}α, quæ _R_egibus {α<165>}{δρ}ι-
{α\’ν}{τα}ς, quæ $apientibus, {ἔι}{κε}{λα}, quæ benemeritis vi-
ris βρέ{τε}α. _NOBILI MANV TELO-_
_CHARIS FACTA. A_liàs _L_eocharis, vt in
proœmio lib. _7._ & apud _P_linium lib. _36._ cap. _5. IS_
_AVTEM FALSA OPINIONE PV-_
_TATVR VENEREO MORBO IM-_
_PLICARE EOS, QVI EX EO BI-_
_BERINT. S_almacidis fontis _C_ariæ, præter vul-
gi $ententiam f@bulo$am, naturam explicat _V_itruuius.
_S_trabo autem lib. _14._ dum eos refutat qui hominum mol-
litiem eam ab aere, aut aquafieri exi$t<007>mant, non in e@
quidem, $ed in diuitias & victus incontinentiam, cau$am
reiicit. _EPIBATIS COMPARATIS._
_E_pibatæ _H_ircio l<007>bris de bello _A_phricano & _A_lexãdri-
no, dicuntur cla$$iarii milites. _N_e dicam _D_emo$thenem,
_H_erodotum, _X_enophontem, _H_arpocrationem, _P_ollucem,
_P_orphyr<007>um in quæstionibus homericis, _A_ppianum, _S_ui-
dam, & alios. _LEGES PVBLICÆ NON_
_PATIVNTVR MAIORES CRAS-_
_SITVDINES QVAM SESQ VIPE-_
_DALES CONSTITVILOCO COM-_
_MVNI. P_linius lib. _35._ cap. _14._ de lateritio mur-
loquens. _R_omæ non $unt talia ædificia. _Q_uia $e$quipe-
dalis paries non plus quàm vnam contignationem tollerat.
_C_autum{que} est ne communis cra$$ior fiat, nec in tergerino-
<pb 45>[0063]<rh>IN LIB. II.</rh>
rumratio patitur. _LATERITII VERO_
(_NISI DIPLINTHII, AVT TRI-_
_PLINTHII FVERINT. I_de$t duorum,
aut trium ordinum laterum, qui plinthi græce dicuntur.
_ERGO CVM RECIPERE NON_
_POSSET AREA PLANA TAN-_
_TAM MVLTITVDINEM. A_duerte
_R_omana ædificia principiò fui$$e vnius contignationis,
po$t multarum. _ET COENACVLORVM_
_ADSVMMAS VTILITATES PER-_
_FICIVNT, ET DESPECTIONES._
_A_lterutra tollenda est vocula, præpo$itio ad, aut po$te-
rior coniunctio. _ERGO MENIANISET_
_CONTIGN A TIONIBVSVARIIS_
_M_eniana erant podia, pergulæ ue, cuiu$modi $unt ea, quæ
hodie ita proiicere a$$ueuimus, vt mutulis (_C_oruos di-
cimus, _I_tali _M_odigliones) firmi$$imis quie$cant & ni-
tantur. _R_omani vocabulo eo etiam hodie vtuntur. _G_ræci
_O_rthas appellant, vt $cribunt _T_heodo$ius & _H_onorius
_I_mpp. _C_od. lib. _8._ de ædificiis priuatis. _SVMMIS_
_PARIETIBVS STRVCTVRA TE_
_STACEA SVB TEGVLA SVBII-_
_CIATVR ALTITVDINE CIRCI-_
_TER SESQVIPEDALI. H_oc etiam mo-
net _P_allad<007>us l<007>b. _1._ cap. ii. _HABEATQVE_
_PROIECTVRAS CORONARVM._
_C_oronæ hic dicuntur protecta, $iue proiccta, meis _G_allis
_L_armeri<007> vocantur, _B_ononien$ibus _G_rundæ, idest, promi-
nentiæ & veluti $upercilia parietum arcendis $tillic<007>d<007>is
inuenta. _Q_uod etiam admonuit _B_udæus. _E_am proiectu-
<pb 46>[0064]<rh>GVL. PHIL. ANNOT</rh>
ram paulopost loricam te$taceam vocat. _NON PA-_
_TIETVR LORICA TESTACEA_
_LÆDI LATEREM. I_de$t, testacea structu-
ra, al<007>às lor<007>ca est tectorium, vt lib. _7._ cap. _1. CRA-_
_TICII VERO VELIM NE IN-_
_VENTI QVIDEM ESSENT. C_rat<007>cii
parietes appellati $unt ab arrectariarum, tra$uer$arum{que}
cannarum structura in cratis modum. _S_ed locus hic ad-
mónet, vt $emel complectamur percen$eamus{que} parictum
genera. _S_unt aut\~e marmorei, alii quadrato $axo con$ta<?>t,
fiunt & c<?>em\~eticii ex informibus, $ed imbr<007>cum modo hæ-
rentibus lapidibus, $unt te$tacei ex latere igne percocto.
_L_atericii vero crudis lateribus, idest, _S_ole tantum coct<007>s,
fiunt. _C_raticii ligneis cratibus, aut cannis in modun<007> cra-
t<007>s in$ertis, cõ$tant. _F_ormacei vero parietes fiunt ex ter-
ra, dicti, auctore _P_l<007>nio lib. _35._ cap. _14._ quon<007>am for-
marum modo circundati vtrin{que} duabus tabulis, infarc<007>ũ-
tur verius quàm in$truuntur. _L_ocum hunc _P_linii emen-
dauimus ex _I_$idoro lib. _13._ etymol. cap. _9._ qui forma-
tum, $iue formatium vocat, id genus par<007>etis. _V_tuntur &
$epiendis fund<007>s, vel hortis, maceriis, idest, ex puris cæ-
mentis, $ine arenato parietibus, vt taceã quod $cribit _P_li-
nius lib. _5._ cap. _5. H_ammanientes domos $ale e montibus
$uis exci$o, ceu lapide cõstruere. & quod idem refert lib.
_7._ cap. _2. P_ygmæos ca$as $uas luto pennis{que} & ouorum
putaminibus construere, & $i quid huiu$modi a$criptori-
bus memoratur. _RIMAS IN HIS FA-_
_CIVNT ARRECTARIORVM ET_
_TRANSVERSARIORVM DISPO-_
_SITIONE. D_ehis lib. _7._ cap. _3. V_itruuius.</p>
<pb 47>[0065]<rh>IN LIB. II.</rh>
<h>CAP. NONVM.</h>
<p # it>_ATERIES CÆDENDA EST_
m # _A PRIMO AVTVMNO AD_
_ID TEMPVS QVOD ERIT_
_ANTEQVAM FLARE INCIPIAT_
_FAVONIVS. Q_uo tempore materiem cædi
oporteat, præter ea quæ a _C_atone $cribuntur cap. _17._
_P_linius lib. _16._ cap. _39._ hunc in modum ait, _C_ædi t\~e-
pestiuum quæ decorticentur, vt teretes, ad templa cæte-
ra{que} v$us rotundi, cum germinan@ aliàs cortice inextrica-
bili, & carie $ubna$cente ei, materiá{que} nigre$cente. _T_i-
gna & quibus aufert $ecuris corticem, à bruma adfauo-
nium, aut $i præuenire cogamur, _A_rcturiocca$u & ante
c<?>um _F_idiculæ. _N_oui$$ima ratione _S_olstitio. _C_erte _C_on-
$tantinus _I_mperator, qui ex vtriu${que} linguæ auctoribus
{γε}ω{πο}νικῶν, idest, de re ru$tica græce libros vigin-
ti $crip$it. & _H_eron qui ante illum tot<007>dem, vter{que} lib. _3._
tradit, cædendam materiam maxime men$ibus _D_ecem-
bri & _I_anuario, id{que} _L_una iam $ene$ ente, & $ub terra
abdita. _V_egetius autem lib. de re m<007>litari. _4._ cap. _35._ à
_S_olstitio æ$t<007>uali ad calendas _I_anuarias. & à xv. _L_una
ad xxiii. cædipræcipit. _C_olumella vero lib. ii. cap. _2._ à
xx. _L_una ad xxx. cædi. _L_iber _T_heophra$t<007> quintus de
plãtarum hi$toria, quicquid hoc cap. de materie traditur,
ab$oluit exact<007>$$ime. _ANTEQVAM FLA-_
_RE INCIPIAT FAVONIVS. F_auo-
nius incipit flare. _6. I_dus _F_ebruarii, _P_lin. l<007>b. _15._ cap. _2_
lib. _16._ cap. _25._ lib. _18._ cap. _26. C_olumellæ aũt l<007>b. ii
cap. _2._ dicit. _7._ idus. _NEQVE IN VENA-_s
<pb 48>[0066]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_LIBVS EA CVM SVNT PRÆ._
_GNANTIA PRÆSTANTVR SA-_
_NA. A_liter _V_lpianus _I_uri$con. _P_andect. lib. _21._ de
_E_dil tio edicto. _S_i mul<007>er (inquit) prægnás venierit, in-
ter omnes conuenit $anam e$$e eam. _M_aximum enim ac
præc<007>puum munus fœminarum, concipere, ac tuericon-
cæptum. _S_ub$cribit _I_u$tinianus codic<007>s lib. _6._ de indicta
viduitate. _M_ulieres (ait) ad boc natura progenuit, vt
partus ederent, & maxima e<007>s cupiditas, in boc con$ti-
tuta e$t. _S_ed hoc volebat _V_itruuius, imbecillem e$$e præ-
gnantem, & ad munera obeunda minus aptam, quod em-
bryo detrabat in $e al<007>mentum. _V_lpianus autem, intelle-
xit non morbo$am, ide$t non redbibendam. _N_am cum e$-
$et edictum ædilium curulium, vt venditores certiores fa-
cerent emptores, $i quid morbi, aut vitii ine$$et, contra
qui feci$$et, re improbata cogi po$$et habere <007>d quod ante
habuerat. _C_erte qui prægnantem vendidi$$et, nec empto-
ri dixi$$et tamen, ædicto cogi non poterat mancipium re-
cipere. _I_d redhibere d<007>cebant, vnde redhibitio vocata.
_S_ed quid bonæ valetudini cum concœptione? _V_t enim in
id natæ $int fœminæ vt gignant, grauis non e$$e non po-
@e$t in oper<007>s, non valida, ne dicam alendum e$$e quod
na$ci pote$t, multos annos antequam v$ui e$$e po$$it, &
nos $i tantum partu capimur, quis metuere non po$$it ab-
ortum, aut in nixu mortem? _M_ea profecto $ententia, ne-
mo prægnantem pro $ana acceperit, aut me auctore, com-
parauerit. _CÆDI AVTEMITA OPOR_
_TET, VT INCIDATVR ARBO-_
_RIS CRASSITVDO ADMEDIAM_
_MEDVLLAM. P_linius lib. _16._ cap. _39._ ea d@
<pb 49>[0067]<rh>IN LIB. II.</rh>
@e in bunc modum tradit. _C_ircunci$as quo{que} ad medullam
alii non inutiliter rel<007>nquunt, vt omnis bumor stantibus
defluat. _I_d & _P_alladius vult lib. ii. cap. _15. PRO-_
_FVNDVNT E MEDVLLIS QVEM_
_HABENT IN SE SVPERANTEM_
_ET VITIOSVM PER FORAMI-_
_NA LIQVOREM. C_ircunfo$$o stipite, &
ab ima parte, v${que} ad medullam foratis arboribus, detra-
hitur inutilis $uccus, & $ucco emi$$o, fit veluti detractio
$anguinis, & deflues qua$i pituita ab$trabitur. _PRO-_
_PTER NODATIONIS DVRITIEM_
_DICITVR ESSE FVSTERNA. P_li-
nius lib. _16._ cap. _39. A_bietis quæ pars à terra fuit, eno-
dis e$t, hac{que} quam diximus ratione, fluuiata decortica-
tur, at{que} ita _S_apinus vocatur, $uperior pars nodo$a du-
rior{que}, fu$terna. _I_bi tñ $usterna $criptũ est, mendo$e i$tud
quid\~e. _IMA AVTEM CVM CIRCVN-_
_CISA QVADRIFLVVIIS DISPA-_
_RATVR. I_de$t quadripartito venarum cur$u, (vt
loquitur _P_linius.) _Q_ ui & fluuiatam ob id _A_bietem vo-
cat. _T_heophra$tus l<007>b. de plantarũ hi$toria. _5._ tradit ar-
borum {τε}{τρ}αΖόο{ι<293>}, hoc e$t quadripartitas dici, qui-
bus in vtran{que} partem medullæ, bini venarum cur$us na-
turæ contrariæ, pertendunt, {δι}Ζόο{ι<293>}, ide$t, bipartitas,
cur$um venarum vnum tãtùm in vtran{que} partem medul-
læ gerere, eo$dem{que} inuicem contrarios habere, {μο}νο-
Ζό{ου}ς, $iue $implices appellari, quæ vnum duntaxat ve-
narum habent cur$um. _T_heodorus _G_aZa ($i credimus
_H_ermolao) vertit quadriuiuas, biniuiuas, & vniuiuas.
<pb 50>[0068]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
quod {τε}{τρ}αΖώο{ι<293>}, {δι}Ζώο{ι<293>}, & {μο}νοζώο{ι<293>}, legi$-
$et. _M_anife$to errore. _P_l<007>nius $ignificant<007>us tran$fert,
quæ habeant quadripartitos venarum cur$us, bifidos, aut
omnino $implices. _EIECTO TORVLO._</p>
<p it>_I_ntelligo partes medullæ proximiores, quas _A_rchitecti
(auctore _T_heophra$to lib. _5._ de platarum hi$toria,) au-
ferendas præcipiunt, vt quod $p<007>$$i$$imum molli $$imum{que}
materiei $it, tantũ relinquatur. _AD INTESTI-_
_NA OPERA COMPARATVR. O_pus
intestinum, dicitur quicquid materia, idest ligno con$tat.
_TORQVETVR ET EFFICIT IN_
_QVIBVS EST OPERIBVS, EA_
_RVINOSA. E_t lib. _7._ cap _1._ $cribit a$$es quer-
nos $imul humorem perceperint, $e torquentes rimas fa-
cere in pauimentis. _VITEX. A_l<007>às _L_at<007>nis voca-
tur _A_merina $alix, _G_ræcis ᾄγνος, qua$i castum dicas,
ab <007>n$ita $cilicet vi. _V_ulgo, nomenclatura græca adiecta
latina interpretatione, appellant _A_gnum castum.</p>
<p it>_IGNIS ET AERIS SATIATÆ, AT-_
_QVE HVMORIS TEMPERATÆ,_
_PARVM TERRENI HABENTES._
_E_nuncianda $unt aduerb<007>al<007>ter, $atiate & temperatè.</p>
<p it>_IN PALVSTRIBVS LOCIS IN-_
_FRAFVNDAMENTA ÆDIFICIO-_
_RVM CREBRE FIXA. A_lnũ palationi-
bus vtilem indicat lib. _3._ cap. _3._ & lib. _5._ cap. vltimo.
_SED CELERITER PANDANT._</p>
<p it>_P_andare, contrariũ e$t fornicari. _P_lin. lib. _16._ cap. _42._
_P_opulus contra omnia inferiora pandatur, _P_alma econ-
trariofornicatur. _AVT IN AGRO PER._
<pb 51>[0069]<rh>IN LIB. II.</rh>
_FECTÆ._ facilis lap$us _T_ypographi, pro per$ectæ.
_ITEM CARPINVS. C_arpinum _G_ræci _Z_y-
giam vocant, quòd ex eo _I_uga fiant, $unt qui putant _A_ce-
ris e$$e genus, rubens, fi$$ili ligno, cortice liuido & $ca-
bro. _A_lii proprii e$$e generis malunt. auctor. _P_lin. lib.
_16._ cap. _15. SIC EX CEDRO OLEVM_
_QVOD CEDREVM DICITVR, NA_
_SCITVR. P_lin. dicitur _C_edræleum. lib. _15._ cap.
_17. C_edria etiá al<007><007>s, _D_e eo l<007>quore caput e$t. _D_io$cor.
_90_ lib. i. _QVO RELIQVÆ RES VN_
_CTÆ_ (_VTI ETIAM LIBRI_) _A TI-_
_NEIS ET A CARIE NON LÆ-_
_DVNTVR. C_edri oleo peruncta materies, nec ti-
neam, nec cariem $entit, inquit _P_linius lib. _16._ cap. _39._
_I_dem lib. _13._ cap. _13._ ex $ententia _C_a$$ii _H_eminæ,
$cr<007>bit, libros _N_umæ tineas non tetigi$$e, quòd cedrati
fui$$ent. _ARBORES AVTEM EIVS_
_SVNT SIMILES CVPRES SEÆ FO-_
_LIATVRÆ. S_cribendum arboris. _F_olia (inqu<007>t)
_C_edri $unt cupre$$inis $imilia. _EPHESI IN_
_ÆDE SIMVLACHRVM DIANÆ._
_T_empli _E_phe$iæ _D_ianæ tectum fui$$e ex cedrinis trabi-
bus, conuenire inter omnes auctores $cribit _P_lin. lib. _16._
cap. _40. D_e $imulachro ip$ius _D_eæ ambigi, cæteris ex
ebeno tradentibus, vno _M_utiano vitiligineum fui$$e tra-
dente, vitruuius _C_edrinũ exi$timauit. _NASCVN-_
_TVR AVTEMHÆ ARBORES MA-_
_XIMÆ CRETÆ, ET APHRICÆ,_
_ET NONNVLLIS SYRIÆ REGIO-_
_NIBVS. H_oc etiam _P_linius lib. _16._ cap. _39. C_e-
<pb 52>[0070]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
drus in _C_reta, _A_frica, _S_yria, laudati$$ima. _NEC_
_TAMEN TVNC FLAMMAM RE-_
_CIPIT, NEC CARBONEM RE-_
_MITTIT. L_aricem nec ardere, nec carbonem fa-
cere, nec alio modo ignis vi con$umi, auctores $unt _P_li-
nius lib. _16._ cap. _10._ & _P_alladius lib. ii. cap. _15. E_ius
rei cum periculum facere vellem _V_enetiis, monitus _V_i-
truuii lectione, $pectante _I_llustri$$imo _M_ecænate meo,
_L_egato tùm ad _V_enetos _R_egio, nunc ad _P_aulum _T_er-
tium _P_ont. _M_ax incen$a ar$it, ità tamen, vt videretur
flammas dedignari, & velle à $e di$cutere. _CVM_
_AVTEM EA PER SE EXTINCTA_
_ESSET ET REQVIETA. S_ic huius lib.
cap. i. v$us e$t. po$t ea requieta. _IN SVBGRVN_
_DIIS. S_ubgrundia $unt tecti partes prominentiores,
_I_ta appellat _I_abolenus pandest. lib. _50._ de verb. $ignific.
_V_arro $ubgrundas, _G_ræci γ{εῖ}{σα} & υ`{πο}γ{εῖ}{σα}.</p>
<p it>_HABETQVE RESINAN LIQVI-_
_DAM MELLIS ATTICICOLORE._
_P_linius lib. _16._ cap. _10. P_lu$culum huic erumpit liquo-
ris, melleo colore, atque lentiore, nunquam dure$centis.
_R_e$ina autem (vt obiter d<007>cam) e viuentibus plantis de-
fluit, tæda, picea, abiete, terebyntho, larice, pinu. _M_ate-
ria vero vbi comburitur, fluit pix, principio liquida, po-
$tea, decocta fit $icca. _ET SI NON IN O-_
_MNIBVS, CERTÆ TABVLÆ. S_cri-
bo certè citra diphthongum, pro $altem, quod etiam di-
citur at certe, idest, ᾀλ\’λ{ου}ν{γε}. _QVÆ IN_
_VRBE SVP ERNAS DICITVR A._
_BIES, DETERIOR EST, QVAM_
<pb 53>[0071]<rh>IN LIB. II.</rh>
_QVÆ INFERNAS. A_bies dicitur $upernas
& infernas, à $uperiori & infero mari, vt cap. $equen-
ti traditur.</p>
<h>CAP. DECIMVM.</h>
<p # it>_ONTIS APENNINIPRIMÆ_
m # _RADICES, AB TYRRHE-_
_NO MARI. T_yrrhenum mare, inferum
vocatur. _A_driaticum vero $uperum. _Q_uæ _A_bietes ex
_A_pennini ea parte quæ ad _T_yrrhenum mare prot\~editur,
aduehuntur, dicuntur infernates. _Q_uæ autem ab ea quæ
vergit ad mare _A_driaticum, eæ $upernates nominantur.
_AVGENTVR AMPLISSIMIS MA-_
_GNITVDINIBVS. P_alladius lib. ii. cap. _15._
$cribit quæcun{que} ex parte meridiana cæduntur, vtilio-
res e$$e, quæ vero ex _S_eptentrionali, proceriores, $ed fa-
cile vitiari. _IDEO INFERNATES_
_QVÆ EX APRICIS LOCIS AP-_
_PORTANTVR MELIORES SVNT,_
_QVAM QVÆ AB OPACIS DESV-_
_PERNATIBVS ADVEHVNTVR._
_A_uctor est _P_linius lib. _16._ cap. _39. I_n arboribus robu-
stiores _A_quilonias partes, in totum deteriores
ex humidis opacis{que}, $pi$$iores ex apricis,
& diuturnas, ideo _R_omæ inferna-
tem _A_bietem $upernati
præferri.</p>
<pb 54>[0072]
<h>GVLIELMI
PHILANDRI CASTILIO-
NII GALLI CIVIS RO. IN TER-
tium Lib. M. Vitru. Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_OPORTVISSE HOMI-_
_NVM PECTORA FE-_
_NESTRATA ET APER_
_TA ESSE. E_am $ententiã _L_u-
c<007>anus in _H_ermotimo, _M_omo repre-
hendenti in hoc _V_ulcanum tribuit.
_N_am cum $uborta e$$et inter _N_eptunum, _M_ineruam, &
_V_ulcanum, controuer$ia, quis artificii præstantia ante-
celleret, _N_eptunus taurum, _M_inerua domum, _V_ulca-
nus hominem componit. _Q_ui $tatuat vnus del<007>gitur _M_o-
mus. _I_s cum in rel<007>quis operibus multa damna$$et, hoc in
_V_ulcani homine non probauit, quòd fene$tellæ in pectore
additæ non e$$ent, vt videri po$$et qu<007>d cogitaret, verum
an fal$um diceret. _SI NON PECVNIA_
_SINT COPIOSI. D_iuitiæ, & officinæ vetu-
<pb 55>[0073]<rh>IN LIB. III.</rh>
$tas, adferunt artificibus auctoritatem. _NAMQ VE_
_VTI CIVITATIBVS MAGNIS,_
_AVT REGIBVS, AVT CIVIBVS_
_NOBILIBVS OPERA FECERVNT._
_V_el hinc di$ce non parum referre ad cómendationem, cui
opus tuum dices, aut quo auctore faciendum recipias.</p>
<p it>_NOBILIBVS ET HVMILI FOR-_
_TVNA CIVIBVS. F_orta$$e melius alii codi-
ces, ignob<007>libus. _VT HELLAS ATHE-_
_NIENSIS, CHION CORINTIVS,_
_MYAGRVS PHOCEVS, PHARAX_
_EPHESIVS, BEDAS BIZANTIVS._
_M_yagri & _B_edæ $tatuariorum mentio e$t apud _P_linium
lib. _34._ cap. _8._ reliquorum quòd $ciam non meminit.</p>
<p it>_DEFORMATIONIBVS GRAMMI_
_CIS. I_dest, de$criptionibus, & de$ignationibus quæ
per lineas fiunt. {γρα}μμὴ enim linea dicitur.</p>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p # it>_DIVM COMPOSITIO CON-_
æ # _STAT EX SYMMETRIA._</p>
<p it>_S_ymmetria, non habet nomen latinum, aucto-
re _P_lin. lib. _34._ cap. _8. V_itruuius hoc cap. videtur cõ-
men$um tran$tul<007>$$e. _E_am primus v$urpauit _E_uphranor,
vt $cribit _P_linius lib. _35._ cap. ii. _E_st autem, partium ad
partes, & partium ad vniuer$um corpus re$pon$us, con-
stat{que} numero certo partium, vt in corpore, quas $i minue-
ris, aut auxeris, per<007>bit concinn<007>tas, _Q_uant<007>tate, idest
proportione lõgitudinis, latitudinis & alt tudinis, & col-
<pb 56>[0074]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
locatione, nam $uo loco po$itæ partes, venu$tatem adfe-
runt, alieno & non decenti, mirũ quàm offendunt. _A_deo
oportet omnia re$pondere, $umma imis, dextra $ini$tris,
ne quid $it informe. _A_rdua profectò res, tam varias, tam
di$pares partes, ita collocare tamen, vt in organo non $it
gratior concentus di$cordia illa fidium concordi, quam
oblectat in structura, grata partium, & vniuer$æ molis
commodulatio. _VTI OS CAPITIS A_
_MENTO AD FRONTEM SVM-_
_MAM, ET RADICES IMAS CA-_
_PILLI ESSET DECIMÆ PARTIS._
_P_omponius _G_auricus lib. de $culptura, _H_ominis iu$tã ait
altitudinem, nouem e$$e capitum, ide$t, nouies quantum
$it à mento imo ad vnum capillum, _I_d{que} in adultis dunta-
xat, putorum autem infantium longitudinem, ni$i qua-
tuor constare faciebus. _N_on defuerunt qui in nouem par-
tes & vnius tertiam, hominis corpus part<007>\~etes (cuius rei
laudant auctorem _V_arronem) con$tituant partem vnam
à mento ad radices imas capillorum, duas à $ummo pecto-
re ad vmbilicum, ab hoc ad genitalia vnam, ab i$tis per
femora ad genu duas, infra genu per tibias ad malleo-
los duas. _R_ur$us vnius tertiam, à radicibus cap<007>llorum
ad verticem statuunt, tantundem à mento ad $ummũ pe-
ctus, _E_pigonatidi$iue mylæ, quæ iuncturam femoris &
tib<007>æ operit, tantundem tribuunt, à malleolis ad plantam
pedis tantundem, vt $it à mento ad verticem $eptima to-
tius corporis, à $ummo pectore adimas radices cap<007>llorũ,
tantundem, ad $ummum verticempaululum $upra$extã.
_Q_uòd aut\~e apud eum $criptum legimus, quartæ e$$e par-
tis à $ummo pectore ad verticem, id quidem $i agno$ci-
<pb 57>[0075]<rh>IN LIB. III.</rh>
mus (quod fecerunt _L_ucas a _B_urgo _S_acerdos lib. de di-
uina proportione, & _M_arius _A_quicola de amoris natura
l<007>b. _2._) immemor _V_itruuius tantum statuet ad verticem
à radicibus, quantum à mento ad has ip$as, _C_um tamen
ostenderimus non e$$e eius interualli, vel tertiam partem.
_E_$t ita{que} non quarta, $ed pu$illum infra quintam, _S_ed &
cubitum cum dicit e$$e quartæ partis, accipit non vt cæ-
teri ferè auctores, à iunctura brachii ad carpũ $iue bra-
chiale, $ed ad $ummum longi$$imum digitum. _P_ectus au-
tem quomodo quartæ e$$e po$$it, non video. _N_am $i ad
ilia v${que} metimur, breuius erit quarta, $i ad pudenda, lon-
gius erit quàm $uperior pars, quã diximus e$$e infra quin-
tam. _Q_uòd vero ad latitudinem corporis attinet, ita fe-
rè $tatui video, vt $it pectus $extæ, _B_rachiorum vnum-
quod{que} tantundem, cub<007>ti duo duarum $eptimarum, & eo
amplius pu$illum, ambæ manus duarum decimarum, $i-
quidem corporis $it decima pars à m\~eto ad $ummã fron-
tem. _A_nimaduerti enim in nobili$$imis statuis, _L_aocoon-
tis, _A_pollinis, _V_eneris, & _C_leopatræ, quæ in _V_aticano
_P_ontificum horto ad$eruantur, at{que} adeo in omnibus quas
pulcherrimas in vrbe vidimus, longiores e$$e manus à me-
tacarpio ad extremum longi$$imum digitum, quàm $it à
mento ad $ummam frontem. _V_idebant præ$tanti$$imi ar-
tifices, gracilitate & acce$$ione ea, adferri venustatem.
_E_t mirum quàm, posteri, imo antiqui _S_culptores, graci-
lioribus $int modulis delectati. _A_deo, virginalis tenerita-
tis, & $ubtilitatis membrorum imitatio, effectus recipit
ornatu venu$tiores. _Q_uomodocun{que} <007>d fiet, curãdum est,
vt expa$$æ manus, ip$am corporis longitudinem æquent.
_C_æterum vniuer$as penè partium omn<007>um hominis $ym-
<pb 58>[0076]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
metrias collationes{que} ad inuicem copio$ius docuit _A_lber-
tus _D_urerus pictor in$ignis, $cripto de $ymmetria corpo-
ris humani volumine. _E_t nos forta$$e reliqua aliquando
trademus. _CIRCINIQVE COLLOCA-_
_TVM CENTRVM. C_entrum, pro altero cir-
cini crure dictum e$t, pedemin circino mob<007>lem & immo-
bilem appellamus. _Q_ uod expre$$it _O_uidius _M_etamor-
pho. lib. _8._ his verbis, de _T_alo _D_ædali $ororis filio loqu\~es.
_E_t ex vno duo ferrea brachia nodo _I_ũxit, vt æquali $pa-
tio d<007>stãtibusip$is _A_ltera pars staret, pars altera duce-
ret orbem. _H_oc vero loco non omittendum duco, ex vete-
ri marmore, quod _R_omæ in horto _A_ngeli _C_olotii vi$itur,
didici$$e nos, duo etiá antiquis fui$$e circinorum genera,
vnum, eorum qui rectis & rigentibus cruribus con$tarent.
_A_lterum, eorũ qui _V_algi _V_atii ue (vt ita dicam) e$$ent,
hoc est, qui cruribus e$$ent extror$um incuruis, $iue in-
tror$um flexis. _I_llorum v$us quis $it, nemo non nouit,
horum autem, $oli artifices. _V_tuntur ita{que} in dimetienda
$tantiũ colũnarum cra$$itudine, in circinádis $pirarũ par-
tibus quæ $ubfugiunt, vti $unt $cotiæ et earũ quadræ, at {que}
adeo quicquid huiu$modi e$t. _V_trorum{que} figuras $ub<007>ũxi.
<fig/>
<pb 59>[0077]<rh>IN LIB. III.</rh>
_NAM SI A PEDIBVS IMIS AD_
_SVMMVM CAPVT MENSVM_
_ERIT. E_t _P_lin. lib. _7._ cap. _17._ & _S_olinus cap. _5._
_A_uctores $unt, quod $it hominũ $patiun<007> à ve$tigio ad ver-
ticem, id e$$e$par$is manibus inter long<007>$$imos digitos.
_E_t nos al<007>quando experti $umus, quanquam non continuo
id verum credi oportet, quandoquidem non omnium
corporum $yncerus & probus est membrorum ad vniuer-
$am compo$itionem commen$us & commodulatio.</p>
<p it>_QVÆ ADNORMAM SVNT QVA-_
_DRATÆ. I_de$t quatuor æqualium laterum & an-
gulorum, ná exiguntur ad normam anguli. _PERFE-_
_CTVM AVTEM ANTIQVI CON-_
_STITVERVNT NVMERVM QVI_
_DECEM DICITVR. P_erfect<007>onis numero-
rum varia est con$ideratio apud _M_art<007>anum _C_apellá lib.
_7._ <007>s e$t de _A_r<007>thmetica, $unt etiam quædam apud _B_apt.
_A_lber um lib. _9._ cap. _5._ & _M_acrobium in $omnium _S_ci-
pionis. _Q_uod autem ad denarium numerum attinet, lege
_A_ri$totelem problematum $ectione decima quinta.</p>
<p it>_DVABVS PARTIBVS ADDITIS,_
_ET DECVSSI FACTO, BES AL-_
_TERVM. B_e$$em _V_arroni placet d<007>ctum à dempto
triente, quod, vt a$$em efficiat triens de$it. _S_ext. _P_om-
pe<007>us mauult, quod, b<007>s triens $it. _I_ta{que} denarium nume-
rum appellabant besalterum, quòd ex $enario, quem per-
fectum & veluti a$$em ex<007>$t<007>mabant, & quaternario, qui
be$$is habebatur, componeretur. _N_am & _P_ompeius alio
loco lignum besalterum dici ait, pedem & be$$em latitu-
dinis habens. _C_redo, quod quemadmodum in $e$tertio $e-
<pb 60>[0078]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
mis erat tertius, ita in eiu$modi numero, bes e$$et alter,
hoc est $ecundus. _EX EO QVOD PERFI-_
_CITVR PEDVM NVMERO. S_criben-
dum quo. _ET IN DENARIO, DENOS_
_ÆREOS ASSES CONSTITVE-_
_RVNT. A_nte _P_yrrhum _R_egem deuictum, vt memi-
ni legere apud _P_linium lib. _33._ cap. _3._ libralis dipondius
appendebatur a$$is. _P_o$tea placuit denarius pro decem
libris æreis, quinarius pro quin{que}, $estertium pro dipon-
dio & $emi$$e (nam _V_arro et _S_ext. _P_omp. $e$tertium di-
ctum produnt, quòd $emis tertius $it, hoc est quod valeat
duos a$$es & $emi$$em) _D_einde a$$es vnciales facti, &
denar<007>us $edecim a$$ibus permutatus, $estertium autem
quaternis. _QVADRANTESQVEOBO_
_LORVM, QVÆ ALII DICHAL-_
_CA, NONNVLLI TRICHALCA_
_DICVNT. S_cribit _I_ulius _P_ollux lib. _9._ drachmam
obolos $ex habere, dichalcon autem oboli e$$e quadrant\~e,
ide$t partem quartam. _I_dem obolum octo habere chalcos
vult, _P_linius autem lib. _21._ cap. vltimo, dicit decem.</p>
<p it>_PALMVS AVTEM HABET QVA-_
_TVOR DIGITOS. P_almus duplex e$$e tra-
ditur, minor digitorum quatuor, qui græce {πα}λ{αι}{στ@}
dicitur, & maior duodecim digitorum, à _G_ræcis {πτι}-
{θα}μὴ vocatus. _P_linius lib. _7._ cap. _2._ dodrantem tran$-
fert, ide$t quantum est $patii inter expan$os $ummũ pol-
licem & minimum digitum. _S_ed & lib. _21._ cap. _7._ de
_T_ripolio loquens, palmum alto caule ait, quod _D_io$cor.
dicit {κα}υ{λὸ}ν {πτι}{θα}{μι}{αῖ}ον, idest dodrantalem. _E_t
de _A_nthyllide lib. _21._ cap. _29._ _D. H_ieronymus cap.
<pb 61>[0079]<rh>IN LIB. III.</rh>
_E_Zechielis. _40._ $cribit {πτι}{θα}μὴν dici palmam, {πα}-
λ{αι}{στὴ}ν vero palmum. _ET TOTIDEM AS-_
_SES ÆREVS DENARIVS. Q_uod de-
narius fuerit aureus, aut argenteus, vt ex _P_l<007>nii libri tri-
ce$imi tertii cap. _3._ d<007>dicimus, pro æreus $cribo æreos, vt
refer atur ad a$$es. _ÆDIVM AVTEM_
_PRINCIPIA SVNT E QVIBVS_
_CONSTAT FIGVRARVM ASPE-_
_CTVS. S_eptuplex templorum ratio hic$cribitur, in
para$tadibus, ide$t in ant<007>s, prostylos, amphiprostylos,
peripteros, p$eudodipteros, d<007>pteros & hypæthros. _Q_ uæ
nomina propter appendices acceperunt. _N_ami$tæ, aut in
antico $olo, idest fronte, $iue pronao cellæ, ad<007>iciuntur,
aut in fronte pariter & post<007>co, aut ip$a tota cella ob$e-
pitur. _I_d antis, aut columnis perficitur, has στ\’ν{λο}{ι<293>}
_G_ræci, antas {πα}ρ{στὰ}{δα}ς, murum, modo {πτ}ερὰ,
modo {πτ}ερώ{μα}{τα} vocát. _A_pud _S_trabonem lib. _17._
cum loquitur de peruetusto templo quod erat _H_eliopoli,
reperio, pteromata dici muros æque altos, ex vtra{que} pro-
nai parte ad templorum altitudinem $urgentes. _S_ed illam
quo{que} quæ fit columnis ædium circunuallationem, et poti$-
$imũ in cellæ lateribus, pteromatos nomine intellexit _V_i-
truuius, quod alarum $pecie, qua$i protegant. _V_nde pe-
ripteron ædem vocat, cuius cella vno tantum columnarum
ordine cingitur, _D_ipteron, quæ duplicibus, _P_$eudodipte-
ron, in qua $ublato dipteri generis interiore columnarum
ordine, relinquitur ambulationis circa cellam laxamen-
tum. _N_am monopteron lib. _4._ cap. _7._ dicit rotundam, cel-
la carentem, & columnis pro muro ob$eptam. _P_rostylon
<pb 62>[0080]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
autem, nominat in fronte $olum columnatam. _A_mphipro-
stylon vero, vtrin{que}, <007>dest in fronte & po$ti co columnas
habentem. _G_enus æd<007>um in antis fieri existimauit _H_er-
molaus, antis per ambitum templ<007> extra par<007>etes adhibi-
tis, _V_itruuius certe, non ni$i ex fronte ita appellauit.
_H_ypæthri vocabu um, $at<007>s indicat cuiu$modi ædes e$$et,
nempe $ub diuo $ine vllo tecto. _CVM HABE-_
_BIT IN FRONTE ANTAS PA-_
_RIETVM. A_ntas hoc loco interpretor lapideas p<007>-
las in parietũ extremis partibus. _HVIVS EXEM_
_PLAR ERIT AD TRES FORTV-_
_NAS, EX TRIBVS QVOD EST_
_PROXIME PORTAM COLLI-_
_NAM. I_$torum templorum, ne ruinæ quidem $u-
per$unt, & apud alium auctorem quòd meminer<007>m, non
legi. _P_orta aut\~e _C_ollina, in hod<007>ernum diem _S_alaria vo-
catur, ab antiqua proxima via. _IN VERSV-_
_RIS. V_er$ura hic $ignificat flexum angulorum in pa-
rietibus exteriorem, nam aliud $cr<007>bimus l<007>b. _5._ cap. _6._
_HVIVS EXEMPLAR EST IN IN-_
_SVLA TYBERINA IN ÆDE IO-_
_VIS ET FAVNI. I_ouis quidem templum _R_o-
mæ fuit iuxta ædem Æ$culapii, _F_auni autem, in initio
in$ulæ _T_yberinæ. _O_uidius _F_astorum lib. _1._</p>
<p it>_Q_uod tamenex illis licuit mihi d<007>cere fastis,
_S_acrauere patres hæc duo templa die.</p>
<p it>_A_ccepit _P_hæbo _N_ympha{que} _C_oronide natum,
_I_n$ula diuidua quam premit amnis aqua</p>
<p it>_I_uppiter in parte e$t, cœpit locus vnus vtrun{que},
_I_unctá{que} $unt magno templa nepot<007>s auo.</p>
<pb 63>[0081]<rh>IN LIB. III.</rh>
<p it>_D_e templo _F_auni, idem lib. _2._</p>
<p it>_I_dibus, agrestis fumant altaria _F_auni,
_H_ic vbi di$cretas in$ula rumpit aquas.</p>
<p it>_N_eutrius eorum quorum meminit hoc loco _V_itruuius, ap-
parent vlla ve$tig<007>a. _Æ_$culapii autem e$$e quæ videntur
in hortis. _D. B_arptolomei, omnium cõ$en$u receptum e$t.
_ET AD MARIANA HONORIS, ET_
_VIRTVTIS, SINE POSTICO A_
_MVTIO FACTA. C. M_utium, ædem _H_ono-
ris & _V_irtutis _M_arianæ cellæ, feci$$e, _V_itr. repetit in
proœmio lib. _7._ & nos ibi de _M_ar<007>ana cella $cribemus.
_QVATERNAS COLVMNAS ME-_
_DIANAS. A_rch<007>tectonico vocabulo v$us, media-
nas colũnas dixit, ad differenciam angularium, quarũ me-
minit cap. proximo. _E_adem ratione vocat med<007>ana acro-
teria, ep<007>styl<007>a, capita leonina, & reliqua. _ET MA-_
_GNESIÆ, DIANÆ HERMOGENIS_
_ALABANDI. E_t huius memin<007>t in dicto proœ-
mio. _EPHESIÆ DIANÆ IONICA_
_A CTESIPHONTE CONSTITV-_
_TA. D_e hac etiam testatur memor ato loco. _HY-_
_PÆTHROS VERO ENDECASTY-_
_LOS EST IN PRONAO ET PO-_
_STICO. I_de$t $ubdiale templum vndecim habet co-
lumnas in fronte, & totidem in port<007>cu quæ à tergo est.
_S_ed omnino $cribendum deca$tylos, ne{que} enim medianum
intercolumnium patitur in his locis <007>mparem columnarum
numerum collocari, quod oporte at vtrin{que} ad eundem mo-
dum columnas habere. _AD CIRCVITIO-_
_NEM (VT PORTICVS) PERISTY-_
<pb 64>[0082]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_LIORVM. P_eristylia loca $unt columnis clau$a &
vndi{que}$epta. _HVIVS AVTEM EXEM-_
_PLAR ROMÆ NON EST, SED A-_
_THENIS OCTATYLOS, ET IN TEM_
_PLO IOVIS OLYMPII. I_oui templum
con$titui debere $ub diuo, ide$t hypæthrum, monuit lib. i.
cap. _2. P_antheona autem, & _F_auni templum, quod e$t in
_C_œlio monte hodie diuo _S_tephano dicatum, quanuis $olo
foramine $uperne lumen admittant, _V_itruuius hypæthra
non dixerit. _N_on $unt illa quid\~e $ub d<007>uo, $ed hemi$phe-
riis, idest circulatis cameris tecta, quanquam $umma tã-
tum parte $ingulis for aminibus circularis figuræ, lucem
recipiunt. _SED ATHENIS OCTASTY_
_LOS, ET IN TEMPLO IOVIS O-_
_LYMPII. E_xpungo partitulam et.</p>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_PECIES AVTEM ÆDIVM_
$ # _SVNT QVINQVE, QVA-_
_RVM EA SVNT VOCABV-_
_LA. A_ $patio intercolumnii, nactæ $unt ædes appel-
lationes. _N_am, cuius intercolumnium non amplius quàm
vnius & dimid<007>atæ columnæ erit, à frequentia, pycno$ty-
los vocatur, cum duæ cra$$itudines dabũtur, $y$tylos, $i
integræ tres, diastylos, $i $uperabit interuallũtres cra$-
$<007>tudines, aræo$tylos vocatur ædes. _Q_uæ maxime <007>n
ædibus probatur $pecies, nominatur eustylos, qua$i dicas
decenter & probe columnatam, habet{que} $patia duarũ co-
lumnarum & quartæ partis vnius cra$$itudinis. _L_eo _A_l-
<pb 65>[0083]<rh>IN LIB. III.</rh>
bertus l<007>b. _7._ cap. _5._ quo à me ordine explicata $unt, vo-
cauit latine, _C_onfertam, _S_ubconfertam, _S_ubdi$pan$am,
_D_i$pan$am, & elegantem. _QVEMADMO-_
_DVM EST DIVI IVLII, ET IN_
_CÆSARIS FORO VENERIS. D_iuus
_C_æ$ar propè forum $uum templum habuit, in eodem fo-
ro fui$$e<?> templum _V_eneris _G_enitricis placet _A_ppiano
historico _ET SPIRARVM PLINTHI-_
_DES. I_de$t _P_linthi ba$is. _E_st aut\~e _P_linthus imapars
ba$is, ita dicta, quòd forma $ua refer at laterem. _Q_uan-
quam in columna _T_u$canica, _P_linthus non f<007>t quadrata,
$ed ad circinum, vt $cribit lib. _4._ cap. _7. N_egat autem $e
_B_apti$ta _A_lbertus id genus ba$is v$quam in operibus ve-
terum inueni$$e. _E_t nos, cum $it _R_omæ antiquorum ope-
rum nib<007>l quod non vi$erimus, vt $<007> quid po$$emus perdi-
$ceremus, nihil eiu$modi repperimus. _S_ed mirum videri
non debet, cum quæ rerum exempla restabant, ex qui-
bus, tanquam ex optimis magistris, multa di$cerentur,
non $ine lacrymis etiã hodie videmus in calcem excoqui,
aut in alia ædificia, mutata & diminuta trã$ferri. _Q_uin,
& qui multis retro $eculis extruxerũt, apparet nouis ine-
ptiarum deliramentis, potius quàm probati$$imis lauda-
ti$$imorum operum rationibus, delectatos. _S_ed quid (ob-
$ecro) hoc est, $<007> non e$t in$anire? $<007> non est posteris in-
uidere? _I_llud quo{que} admonebo, in peruetusto templo _T_y-
burti, & in fornice _A_rimini, ba$es corinthias _P_linthos
non habere. _I_stud vero quam recte, vider<007>nt, quibus in-
uentis frug<007>bus placet glande ve$ci, at{que} adeo qui, $i quid
e$t in antiquorum monimentis ab$urdum, eo maxime ca-
piũtur. _QVEMADMODVMEST FOR_
<pb 66>[0084]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_TVNÆ EQVÆSTRIS AD THEA._
_TRVM LAPIDEVM. T_heatrum (ni$i fu<?>l-
lor) intelligit _P_ompeii, quod man$urum primus omnium
extruxit, auctore _C_ornelio _T_acito lib. _14. C_um antea
tempor aria struerent. _C_apiebat autem loca, vt$cribit _P._
_V_ictor $iue potius _S_ext. _R_uffus, octoginta millia. _E_ius
vestigia feruntur e$$e quæ in cãpo _F_loræ in _S_tabulo _V_r-
$inorum vi$untur. _P_orphyrio certe _O_de _H_oratii. _20._
lib. _1._ carminum tradit, non longe fui$$e à monte _V_atica-
no, in quo $cimus. _D. P_etri ba$ilicam e$$e $itam.</p>
<p it>_MATRES ENIM FAMILIARVM_
_CVM AD SVPPLICATIONEM_
_GRADIBVS ASCENDVNT. N_on pa-
rum ad maiestatem & dignitatem templi facit, $i à cæ-
tero vrbis $olo extet, vt gradibus a$cendas. _IPSA-_
_RVM ÆDIVM SPECIES SVNT_
_BARYCÆ, BARYCEPHALÆ, HV-_
_MILES, LATÆ. C_um in porticibus raræ, &
plu$culum distantes statuuntur columnæ, ob interuallo-
rum laxitudinem, cra$$iores depre$$<007>ores{que} collocandæ
$unt, ob id{que}, & ip$as ædes minus attolli nece$$e. _E_am
$peciem vocat _B_arycam, _B_arycephalam{que}. _V_erbis his
quid $ignificari vellet, videtur mihi expre$$i$$e, cum in-
quit (humiles latæ{que}.) _N_am quòd pleri{que} omnes ad
columnarum forman retulerunt, quas _B_alustrias, qua$i
_B_alaustias vocant (credo à $imilitudine floris mali pu-
nici) non $atis vidi$$e exi$timo, velip$o auctore _V_itru.
qui ait, _I_n _A_ræo$tylis, æd<007>um $pecies e$$e _B_arycas, _B_a-
rycephalas{que}. _V_$os autem e$$e antiquos his quas hodie
vocant _B_alu$trias in candelabrorum $capis, didicimus ex
<pb 67>[0085]<rh>IN LIB. III.</rh>
his quæ marmorea longe pulcherrima vidimus in æde.
_D. A_gnetis, $ecundo fere ab _V_rbe lapide, in $uburbano
viæ _N_omentanæ $ini$tra, cæterum, portenta illa verbo-
rum quæ in aliquot exemplaribus $unt, _B_aricæ, _P_aricæ,
_P_halæ, humiles, vrniles, latæ, his $eptis arcemus.</p>
<p it>_POMPEIANI ITEM CAPITOLII._
_D_e _P_ompeiano _C_apitolio non $uccurrit quicquam apud
alium auctorem legi$$e. _E_rit forta$$e qui ita d<007>$tinguat,
_H_erculis _P_ompeiani, item _C_apitolii. _S_ed cum nec memi-
nerim legere extructam _H_ercul<007> ædem à _P_ompeio, nihil
statuo, at{que} in eis pono de quibus non liquet. _I_ouis certè
_P_õpeiani meminit _S_extus _R_uffus in nonaregione vrbis.
_PRÆTER CREPIDINES ET PRO-_
_IECTVRAS SPIRARVM. S_unt margi-
nes ba$<007>um, idest _P_linthorum, at{que} adeo partium omnium
quæ$capum columnæ $uperant, proiecturæ. _S_ed hoc loco
angulares tantum proiecturæ intelligendæ, cæteræ enim,
in <007>ntercolumniis annumerãtur. _SED IN ASIA_
_THEOCTASTYLON LIBERI PA-_
_TRIS. T_heocta$tylon hic quid $ibi velit, non video.
_L_egendum autem, _T_eo octa$tylon, $eparatis dictionibus.
_N_am _T_eos _I_n$ula est cum _O_pp<007>do. auct. _P_linio lib. _5._
cap. _31._ vt infra cap. i lib. _4. E_odem errore in _P_roœmio
lib. _7._ $criptum e$t, _T_eomonopteron, pro _T_eo monopte-
ron. _O_ctastylos autem nominatur à columnarum nume-
ro, cuius quidem medianum intercolumnium, $icut _T_e-
tra$tyli et _H_exa$tyli, vult _V_itruuius tribus quartis cra$-
$itud<007>nis columnarum aliis e$$e maius. _I_n qua re erra$$e
videtur octastyli pronai _P_anthei, ide$t porticus. _M._
_A_grippæ præstant<007>$$imus alioqui architectus, aut potius
<pb 68>[0086]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
in$taurator, qui intercolumnium med<007>anum, nihilo penè
cœteris fecerit patentius. _D_i$$imulando tamen errore, fas
enim fu<007>t opere in tanto $omnũ obrepere. _E_odem vitio la-
borant $calptæ in marmore ædium frontes tres, _T_etra$ty-
los, _H_exa$tylos, & _O_ctastylos, in horto _A_ndreæ _C_ard.
a _V_alle. _Q_uanquam forta$$e er<007>t, qui eam $ymmetriam,
ad eu$tyla tantum pertinere exi$timabit. _S_ed videndum
erat ne vacuum, ide$t hostii apertura, latius e$$et media-
no intercolumnio. _EX DIPTERI ENIM_
_Æ DIS SYMMETRIA, SVSTVLIT_
_INTERIORES ORDINES CO-_
_LVMNARVM. XXXVIII. S_cribendum
xxxiiii. _S_unt enim exteriores quadraginta duæ. _VT_
_ASPECTVS PROPTER ASPERI-_
_TATEMINTERCOLVMNIORVM_
_HABERET AVCTORITATEM._</p>
<p it>_S_imili dicendi genere vtitur lib. _7._ cap. _5._ _I_ta{que} cum
a$pectus eius $cenæ propter a$peritat\~e eblandiretur oĩum
v<007>$us. _PRÆTEREA SIEX IMBRIVM_
_AQVÆ VIS OCCVPAVERIT. S_cri-
bendum, $i et imbrium. _E_andem autem ob cau$am dicit
post $cenam porticus e$$e con$t<007>tuendas lib. _5._ cap. _9._
_ETIAMQVE ANGVLARES CO-_
_LVMNÆ CRASSIORES FACIEN-_
_DÆ EX SVA DIAMETRO QVIN-_
_QVAGESIMA PARTE. C_uiu$modi ferè
_S_ymmetriæ animaduer$um est _P_antbei & _T_empli _A_n-
tonini angulares colũnas e$$e. _CONTRACTV._
_RÆ AVTEM IN SVMMIS CO-_
_LVMNARVM HYPOTRACHE-_
<pb 69>[0087]<rh>IN LIB. III.</rh>
_LIIS ITA FACIENDÆ VIDEN-_
_TVR. H_ypotrachelii nom<007>ne, eam intelligo $capi par-
tem, quæ $ub astragalo e$t, _A_pothe$is $iue _A_pophygis
conflexum (nam vtro{que} nomine appellantur cum limbis
conflexus quifiunt in $ummis, & im<007>s $capis) vbi con-
tractura $pectanda, & in dimen$ione columnarum, dia-
metros intell<007>genda. _V_itruuius l<007>b. _4._ cap. _1. B_a$im $ca-
pi appellat. _E_st autem diameter imi conflexus, breuior
diametro plantæ, $eptima parte. _Q_ uod vero ad $uperio-
ris contracturæ rat<007>onem attinet, hic de$ignabo figur am, è
qua pro $ententia _V_itruuii peti po$$it.</p>
<tb it>
_C_olumnæ altitudo \\ pedum v${que}. # _S_capus imus \\ partium. # _C_ontractura $ca- \\ pi $ummi part<007>um.
_.15._ # _.6._ # _5._
v${que}._20._ # _6._ $emis. # _5._ $emis.
v${que}._30._ # _7._ # _6._
v${que}._40._ # _7._ $emis. # _6._ $emis.
v${que}._50._ # _8._ # _7._
</tb>
<p it>_E_atenus _V_itruuius contr acturas præ$crip$it $uperioris
$capi. _F_uerunt & columnæ centum viginti $eptem, in té-
plo _D_ianæ _E_phe$iæ, à $ingulis _R_egibus factæ. _60._ pe-
dum altitud<007>ne, auctore _P_linio lib. _36._ cap. _14._ (_N_am
<pb 70>[0088]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
progre$$as vltra, non legi.) quarum $capus inferior de-
bet fui$$e partium octo et $emis, contractura $umma, par-
tium $eptem & $emis. _VTI SI COLVMNA_
_SIT A MINIMO ADPEDES QVI-_
_NOSDENOS. Q_ uod de pede hic $tatuitur, de
palmo, pollice, digito, aliis{que} maioribus minoribus ue m\~e-
$uris cen$endum. _N_am pro $caporum magnitudine, var<007>is
vtemur modulis, dum referantur omnia ad istam rationé.
_ET EARVM SEPTEM IN SVMMO_
_SCAPI HYPOTRACHELIO CON-_
_TRAHANTVR. A_duerte in columnarum cõ-
tractura, quo altiores $unt, minus contrahi. _N_am quæ
plus ab oculo ab$unt, graciliora apparent. _E_t quemad-
modum cre$cunt altitudines, proportione adaugendæ $ca-
porum cra$$itudines. _Q_uó{que} in æde den$iores $unt po$i-
tœ columnæ, eò cra$$iores vid\~etur, auctore _P_lin. l<007>b. _36._
cap. _23._ vt plus minuendæ veniant præ$cripta ratione.
_I_dem de striatis, d<007>cendum, quòd vi$us fallatur, circuitio-
ne crebra peruagando, vt infra lib. _4._ cap. _4. I_llud vero
$citu dignũ, pilas adpactas & adfixas, contrahi etiã opor-
tere. _E_arum autem nomine etiam atticurges, $iue atticas
columnas accipi volo, quod genus $unt in $ummo amphi-
theatro _R_omæ. _DE ADIECTIONE_
_QVÆ ADIICITVR IN MEDIIS_
_COLVMNIS. S_capi columnæ deformata altitu-
dine & de$criptis in ip$a quatuor diametris, duabus in
$umma, _A_stragali, aut $i libet ip$ius tantum limbi apo-
phygis, & inflexæ ad cõtracturæ caput lineæ, (ita enim
apophygim accipimus præter $uum limbum, quæ appel-
latur & hoc loco à _V_itruuio _H_ypotrachelium) duobus in
<pb 71>[0089]<rh>IN LIB. III.</rh>
ima, calcis columnæ (qui e$t limbus altus ip$ius diame-
triparte._24._) & apophygis, idest conflexus qui proxi-
me limbum $ucced<007>t, cuius diameter e$t breuior diametro
plantæ, $eptima parte, $icut _A_$tragali diameter maior
e$t contracturæ l<007>mbi diametro, parte ip$ius nona & am-
plius dimidia. _I_p$am autem contracturam quomodo fieri
oporteret paulo ante ex _V_itruuii $ententia indicauimus.
_H_is ita{que} de$criptis, $igna in media colũna, diametrum
parem calci $iue plantæ imi $capi, duc{que} lineas rectas à
capitibus diametri apophygum, ad capita ip$ius mediæ
columnæ diametri, videbis factam adiectionem, qui et
venter dicitur, quòd ibi videatur columna $ubturgere.
_R_ectas autem lineas illas, molliter in dor$um inflectes,
vt $int columnæ teretes, ceu tornatiles. _R_omæ ob$erua-
uimus, diui$o $capo in parteis tres, imam ad perpend<007>cu-
lum tornatam, duabus reliquis $en$im retractis & dimi-
nutis, _Q_ uod contracturæ genus multò grati$$imum.
_S_uperioris aut\~e generis ex\~eplar e$t in _B_a$ilica. _D. P_e-
tri. _I_n fine huius libri _V_itru. docet cra$$itudines $tria-
rum e$$e faciendas, quantum adiectio in med<007>a columna
inuenitur. _A_tqui compertum e$t columnarum $triges e$$e
viginti quatuor, $ingularum autem $trias, e$$e nihil plus
quam ex tertia<007>p$arum parte, nihil minus quàm ex quar-
ta, vt iam facile $it coniicere & ratiocinari, quantum ex
_V_itruuii $ententia in media columna $it adiiciendum, ni-
hil contracto imo $capo. _E_iu$modi columna nulla mihi vi-
$a e$t, & haud $c<007>o an $it oculo re$pon$ura, cuius ratio-
nem habendã maximam $emper duximus. _S_ed & lib. _5._
cap. _1._ indicare videtur colũnas, arborum naturam imi-
tari, abietis, cupre$$i, pinus, quæ $en$im ab imo ad $am-
<pb 72>[0090]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
mum fa$tigiantur, vt ad<007>ectio ea quam in medio fieri præ-
cipit, contr a natur am videri po$$it, ni$i potius humanum
corpus imitari velimus, quod in ventrem cre$cit.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_VONIAM I_nrei ædificatoriæ ornamen-
q # tis, primas partes columnis, & quæ $aper
a$truuntur, tribuer<007>t vel mediocriter in ea ver-
$atus, & de earum ratione hoc capite agitur, facturum
me prec<007>ũ operæ putaui, $i quæ po$t _V_itruuium hac parte
animaduer $a $unt ab aliis, aut quantum ex veterum mo-
numentis ip$e iudicio con$equi potui, breuiter exponer\~e.
_S_ub$truct<007>on<007>bus igitur firmi$$ime, & quam $olidi$$ime
iactis, & finitis columnarum interuallis, excitandi $unt
muruli qui columnas $ustineant. _I_d non ante recte po$-
$is facere, quàm quo genere extruere velis, constitueris.
_N_os reliquos imitati, vniuer$am columnationum, & tra-
beationis, rationem, in genera quin{que} d<007>stribuemus. _V_t
$it pr<007>mum maximé{que} $implex genus _T_u$canum. _S_ecun-
dum _D_oricum. _I_onicum tertium. _Q_ uartum locum da-
bimus _C_orinthio. _N_oui$$imum _I_talicum $iue mixtum
& compo$itum appellabimus. _D_e quo quanquã apud _V_i-
truuium præ$cribitur mhil, conabimur quæ legerimus aut
viderimus, paucis explicare. _D_e _T_u$cano primùm, de
aliis de<007>nde dicemus. _A B IPSO S_tatim $olo, mu-
rulus ille, idest _S_tylobata, extruendus. _F_iet autem hoc
modo. _Q_ uam lata futura e$t $piræ plinthus, tàm ma-
gnum quoquo ver$um, con$tituatur quadratum, additis
po$tea $umma & ima teniis, altis quartaip$ius parte,
<pb 73>[0091]<rh>IN LIB. III.</rh>
& aliquantum proiectis, vt hæc $it vice ba$is, illa coro-
nicis. _F_iguras $ingulis membris quia adiicere v<007>$um est,
hinc incipiemus.</p>
<fig/>
<p it>_S_tylobatam $equitur ba$is,
quæ erit alta quantum cra$-
$us e$t medius imus columnæ
$capus, ea altitudo in par-
teis diuidetur duas, inferior,
erit plintho ad circinum fa-
ctæ dicata. _A_lterius in par-
teis tres diu<007>$æ, duæ tribuen-
tur toro, tertia erit cum apo-
phygi limbus, quæ licet ve-
rius pars erant $capi, hoc in
genere pro ba$is parte habi-
ta $unt, in aliis non item.</p>
<p it>_S_capus, ide$tip$a colũna,
<fig/>
$uper ba$im adperpendi-
culum statuenda, alta $e-
xies quãtum est ima par-
te cra$$a, habet{que} in $um-
mo a$tragalum et apophy
gim, $ed vt $it astragalus
duplo maior quàm apophygis, vtra{que} non amplius quam
media pars _H_ypotrachelii capituli. _C_olumnæ imponen-
dum cap<007>tulnm, altum, quantum dimen$a cra$$itudinis
imi$capi pars media. _I_d diuidetur in parteis tres. _I_n-
fima donabitur _H_ypotrachelio, mediæ diui$æ in parteis
quatuor, tres partes erunt _E_chini, quarta _A_nnuli,
quod $uperest _C_apituli, erit _P_linthus.</p>
<pb 74>[0092]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig/>
<p it>_T_rabs $equitur, _E_pi$tylium vocata.
_E_rit ea alta quantum capitulum, $ed
pro tenia addetur $exta ip$ius pars.
_E_pi$tylio imponitur pari cra$$itu-
dine _Z_ophorus, & $ummam trabea-
tionem $ibi vendicat _C_oronix, ea
omnino cra$$itudine qua trabs, $ed cum $ecta erit in par-
teis quatuor, ima & $umma erunt pro cimatiis, è mediis
duabus fiet corona, in cuius mento tres incidantur cana-
liculi. _C_orona & in hoc genere, & aliis, vt minimum
proiicietur quantum alta est.</p>
<fig/>
<p it>_N_on abs re erit, di-
m\~e$is partibus, nomi-
na & $eriem $ingulis
in generibus percen$e-
re, & figuras, quan-
tum volumin<007>s angu-
stia patietur, inte-
gras de$cribere (quæ
vero deerunt partes, ex adiectis ip$is membris formis,
peti debebunt) vt ea v$ura fruatur lector, dum mea ope-
rain _V_itruuium graphicoteræ & emendatiores edantur
deformationes. _S_unt igitur partium ordinis _T_u$canici
nomina et $eries (ita in cæteris facturi $umus) _TRA-_
_BEATIONIS, C_imatium, _C_orona, _C_ymatium,
_Z_ophorus, _T_enia, _E_pi$tylium, _CAPITVLI,_
_P_linthus, _E_chinus, _A_nnulus, _H_ypotrachelium, _CO-_
_LVMN Æ_ $iue _S_capi, _A_stragalus, _A_pophyg<007>s $u-
perior, nam inferior\~e _A_pophygim in _B_a$i nominauimus.
_SPIR Æ_ $iue _B_a$is. _L_imbus $iue _A_pophygis, _T_o-
<pb 75>[0093]<rh>IN LIB. III.</rh>
rus, _P_linthus. _STYLOBATÆ, T_enia pro
_C_oronice. _Q_uadratum perfectum. _T_enia pro _B_a$i.</p>
<fig/>
<p it>_HACTENVS_ in $criben-
do $um eum ordinem $equutus, qui
in extruendo $eruar<007> $olet, vt indi-
car\~e quo pacto à $olo $urgeret opus
& per partes cre$ceret. _N_unc mu-
tata $erie, quod $ur$um ver$us in
_T_u$canico dixi, in reliquis qua-
tuor ostendam deor$um ver$us,
exor$us à $umma trabe atione, ide$t
_C_oronice (ita enim vocabimus di-
$tinguendi gratia, quandoquidem
_C_orona, quo nomine vtitur _V_itru-
uius, _C_oronicis pars e$t.) _C_oronix
ita{que} _D_orica constat _C_orona & _S_i-
ma, alta media cra$$itudine _S_capi
(de imo $emper intelligi volo) adie-
cta & octaua parte, quæ $it _S_imæ
regula. _I_p$a _S_ima mediam altitu-
d<007>nem habet, reliquum cũ diui$um
erit in parteis quin{que}, dabuntur tres
_C_oronæ, duarum quæ restant, vna
_C_ymatio $uperiori, alter a inferio-
ri cedet. _T_riglyphi qui _Z_ophori lo-
cum obtinent, alti erunt quantum
media cra$$itudo _S_capi & totius
quarta, lati mediam cra$$itudinem.
_L_atitudo ea in parteis duodecim diuidetur, quar@ extre-
mœ duæ erunt $em<007>canaliculi, reliquarum decem, $ex da-
<pb 76>[0094]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
buntur $tri<007>s, idest planis (cogimur hic, vt apertius dica-
mus, _S_triæ abuti nomine) _V_itruuius femora vocat. _Q_ua-
tuor quæ $uper$unt duabus mediis $trigibus, ide$t cana-
liculis ad normæ angulum cauatis, tribuentur. _A_b his ca-
naliculis, _T_riglyphi d<007>cti $unt. _C_on$tant enim veluti tri-
bus $ulcis & $calpturis, duobus mediis integris, & $emi-
canaliculis hinc at{que} hinc cæ$is. _F_iunt autem hoc modo.
_I_n medio deformatur femur latum p<007>rtes duas, dextra
at{que} $ini$tra excauátur ad normæ angulum canal<007>culi pa-
ri cum femore cra$$itudine, deinde, h<007>nc at{que} hinc alia fe-
mor a n<007>hilo angu$tiora primo, post, $emicanaliculi duo
extremas duas partes occupant. _I_nter _T_riglyphos relin-
quendum interuallum tam latum, quàm $unt alt<007> ip$i, ita
enim fiet quadratũ perfectum, id vocant _M_etopam, quòd
$it inter opas duas, ita enim dicunt tignorum, $iue a$$e-
rum cubilia, ide$t vbi quie$cunt & $edent. _M_etopæ aut
$unt puræ, aut $calpuntur lancibus, & _T_aurorum capi-
tibus, reuinctis vittis cornibus, pendulis etiam floribus
frondibus & fruct<007>bus, aut baccis. _A_liqui aliter orna-
uerunt. _S_upra _T_riglyphos e$t _T_enia, quæ quanuis eis ad
perpendiculum re$pondeat, aliquantum exeritur, & ip$is
capitu orum v<007>cem præstat. _I_nter _T_riglyphos & _E_pi-
$tylium, e$t _T_en<007>a alta $eptima parte mediæ cra$$itudi-
nis _S_capi. _I_p$um autem _E_pistylium totam mediam cra$-
$itudinem altum e$t. _E_ius pariem $extam occupant re-
$pondentes $ingulis _T_riglyphis guttæ $ex turbinis inuer-
$i figura, quarum regula vnde pendent, ip$arum pars e$t
quarta. _D_e _C_oronicis proiectura dictum $it $emel quod i@
_T_u$canico d<007>ximus, ne toties eadem res repetenda $it.</p>
<pb 77>[0095]<rh>IN LIB. III.</rh>
<fig/>
<p it>_PAR_ erit altitudo _D_orici capitul<007> quæ & _T_u$cani,
par{que} di$tributio, in _P_linthum, _E_chinum, & _H_ypotra-
chelium, _S_ed $ubtilior, $uprema enim in tres $ecanda,
quarum duæ _P_lintho relinquentur, _T_ertiæ in tres diui-
$æ duæ partes efficiunt _C_ymatium, quæ restat, regula
erit _C_ymatii, media pars _E_chino a$cribitur. _E_um vbi in
tres parteis diui$eris, ip$e duas retinet, relictam tres pa-
res annuli cap<007>unt. _H_ypotrachelium diximus totius e$$e
<fig/>
partem tertiam.</p>
<p it>_COLVMNA H_abet
_A_$tragalum & _A_pophygim
$uperiorem vt in _T_u$cana &
inferiorem, alta $epties quan-
tum cra$$us est imus _S_capus.
_B_a$is alta quantũ media cra$
$itudo, diuidetur <007>n parteis
tres æquas, _I_mam _P_linthus
habebit, duæ reliquæ in quatuor partiendæ, _E_arum vna
fiet $uperior _T_orus, quæ re$tant, in æquas duas partes
vt diui$æ erunt, vna dabitur _T_oro inferiori, altera _T_ro-
<pb 78>[0096]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
chilo $iue _S_cotiæ, $edistius $eptimis partibus fiant regu-
<fig/>
læ duæ quibus clauditur.</p>
<p it>_STYLOBATA_ erit
proportionis diagoniæ, ide$t
altus quantum est ab angu-
lo _P_linthi ba$is, quæ parium
est laterum, ad aduer$um
angulum, latus ad perpendi-
culum dictæ _P_l<007>nthi. _E_i al-
titudini pro _C_oronice & _B_a$i adduntur quintæ partes,
$ed _C_oronix diuidetur in partes tres, duæ dabuntur _C_y-
matio cũ regula quæ ip$ius e$t pars tertia, altera _A_$tra-
galo & regulæ, quæ etiam ip$ius tertia parte constat.
_B_a$i in duas diui$a parteis, vna _P_lintho tribuetur, alte-
ra in duas d<007>uidetur, _T_orus vnam accipiet, partito quod
<fig/>
$upere$t in tria, _A-_
$tragalus duas habe-
bit parteis, _R_egu-
la tertiam.</p>
<p it>_PARTIVM_
_D_orici generis nomi
na et $eries huiu$mo
di $unt, _TRA-_
_BEATIO-_
_NIS, R_egula. _S_i-
ma, _C_ymatium $u-
perius, _C_orona, _C_y-
matiũ inferius, _T_e-
nia vbi cap<007>tula tri-
glyphorum, _T_rigliphi cum _M_etopis, _T_enia, _R_egula in
<pb 79>[0097]<rh>IN LIB. III.</rh>
_E_pi$tylio vnde pendent guttæ $ex, _CAPITVLI,_
_R_egula. _C_imatium, _P_linthus, _E_chinus, _A_nnulitres, _H_y-
<fig/>
potrachelium. _CO-_
_LVMNÆ. A_$tra-
galus, _A_pophygis $upe-
rior, & _A_pophygis infe-
rior. _BASIS. T_o-
rus $uperior, _R_egula,
_S_cotia. _R_egula, _T_orus
inferior, _P_linthus. _STY_
_LOBATÆ. C_oro-
nicis. _R_egula, _C_yma-
tium. _A_stragalus, _R_e-
gula. _Q_uadratũ diago-
nium. _B_a$is. _R_egula,
_A_$tragalus, _T_orus, _P_lin
thus.</p>
<p it>_SEQVITVR_ ge
nustertium. _I_onicum, in
quo explicando, nonlicet
quod in $uperioribus, in-
cipere à $umma trabea-
tione, idest _C_oronice, $ed
quod imatrabs, ide$t _E_pi
stylium, e$t veluti modu-
lus quo ĩ dimeti\~edis aliis
partibus v$uri $umus,
inde initium capere ne-
ce$$e est. _E_pistylii _I_o-
nici non est $implex ra-
<pb 80>[0098]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tio, $ed ex magnitudine _C_olumnæ, petenda illius altitu-
do. _I_d quo modo fiat, $cribit hoc cap. _V_itruuius, vt mi-
nus mihi $it laborandum. _C_on$tituta quam oportet ex au-
ctoris præ$cripto _E_pistyl<007>i altitudine, d<007>uidenda eritea
in parteis $eptem, quarum vna fiet _C_ymat<007>um, quæ $upe-
rabunt $ex partes, in tres fa$cias ita distribuentur, vt ima
(cuius cra$$itudinem re$pondere oportet $ummo columnæ
$capo) tres habeat partes, media quatuor, $umma, tam
cra$$a quam cra$$us e$t imus _S_capus, quin{que}. _I_ta fiát _E_pi
styl<007>i præter _C_ymatium, partes duodecim. _M_edia trabs
_Z_ophorus dicta, $i pura statuetur, minor _E_pi$tylio quar-
ta parte erit fac<007>enda, _S_in $calpetur, illo erit parte quar-
ta maior, addetur _C_ymatium altum ip$ius parte $eptima.
_S_upra _C_ymatium collocandus denticulus, ita enim appel-
latur fa$cia $ecta ad dentiũ imaginem. _D_entium aũt (<007>ta
vocemus) altitudo duplo maior latitudine. _Q_uod $paciũ
inter duos relinquitur cauum, altius erit quam latũ tertia
parte, adiungetur _C_ymatium altũ ip$ius $exta parte. _C_o-
ronicis (quæ $umma est trabs) corona, quanta media _E_pi-
$tylii fa$cia, habebit _C_ymatium, altitudinis ip$ius quarta
parte, _S_<007>ma altior erit corona parte octaua, cui addita re-
gula, eius erit $extapars.
<fig/>
_IONICVM C_a-
pitulum altum erit, quam
cra$$a e$t pars tertia dia-
metri imæ colũnæ. _A_ba-
ci frons præter _C_yma-
tium latitudine re$pon-
deb<007>t toti diametro, $ed
ei latitudini in decem & octo partes d<007>ui$æ, vtrin{que} ad-
<pb 81>[0099]<rh>IN LIB. III.</rh>
detur vnius pars mediapro _C_ymatii proiectura, vt $int
in vniuer$um partes decem & nouem. _I_bi cum rece$$eris
in interiorem partem, partis vnius & dimidiæ latitudi-
ne, demittenda ad perpendiculum linea (_V_itruuius _C_a-
theton vocat) alta partes nouem & dimidiam, harum $u-
prema erit _A_baci, dimidia veroilla fiet ei _C_ymatiũ. _S_u-
perest voluta in qua circinanda & rotundanda, po$tquam
_V_itruuii periit deformatio, multi laborauerunt. _B_apti-
sta _A_lbertus (quod $ciam) primus cum bestia conflicta-
tus est lib. rei ædificatoriæ. _7. Q_uanquam locus men-
dis non caret. _A_lbertus _D_urerus $ecũdus certamen iniit,
egregius vter{que} pugnator. _N_oui$$imus omnium commi$-
$us _S_eba$tianus _S_erlius (quo ego $um primis initiis huius
artis v$us præceptore) videbatur feram confecturus, ve-
rùm po$t multa vulnera, re$pirantem adhuc, & mem-
bra, licet ægre tollentem reliquit, vt $i ita dimittatur, $pes
$alutis $upere$$e videri queat. _N_os dum languet, peri-
clitabimur ecquid po$$imus, vt $i conficiamus, vel hinc
aliquid gratiæ à $pectatoribus expectemus, $i non $ucce-
det, hoc certe me nomine $olabor, quòd fortes illi & egre
gii citra controuer $iam pugnatores, etiam re infecta è cõ-
flictu redierunt. _E_t in magnis abunde e$t, volui$$e. _V_o-
luta ita{que} recte (ni$i fallor) ad circinum inuoluetur hoc
modo. _D_iui$o quod re$tabat lineæ perpendicularis post
deformatum abacum, in parteis octo, in quinta quam ma-
gna e$t, de$cribetur _C_iclus qui oculus dicitur, vt $int $u-
pra oculum partes quatuor, infra tres. _I_lle ip$e diuide-
tur in partes æquas octo, ductis totidem l<007>neis. _D_e$cri-
betur id\~e in alia charta $ectus linea perpendiculari quin-
que partium, & plana linea partium trium, ducta ter-
<pb 82>[0100]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tia linea à $umma perpendiculari ad extremam pla-
nam. _C_ollocato _C_ircini pede $tabili in puncto extremo
planæ, ducito ad aliud ip$ius punctum quod in centro ocu-
li est, pedem mobilem, & circũagito dum lineam attingas
quæ ducta e$t à $umma perpendiculari ad extremam pla-
nam. _I_d circinationis diuid<007>to in parteis $ex æquas, & à
puncto planæ, ad perpendicularem ducito lineas rectas
per $ex illas partes. _Q_uod interuallum erit inter $ingu-
las, partieris in quatuor, ducens item lineas à plana ad
perpédicularem, vt in $ex aliis feceras. _D_uct<007>s his lineis,
nota puncta vbi attiger<007>nt perpendicularem, & ii$dem di-
stingue angustam chartam. _H_anc vbi ad veram illã per-
pendicularem transtuleris, & in oculi centro acicula affi-
xeris, vt circũagi po$$it, vbicun{que} ea puncta in circũactio-
ne re$ponderint ad extremum v${que}, ii erunt termini _V_o-
lutæ, & cra$$itudo corrigiæ, $eu _B_altheum dicere mauis,
$en$im in finem imminutæ quantũoportet. _R_eliquum erit
in octantibus _C_icli, ide$t lineis quibus primùm admonui-
mus octo $ecandum oculum, reperire, vnde ductus _C_irci-
ni mobilis pes ab octante in octantem, rectas circinatio-
nes efficiet. _N_am locum præ$cribere, non ita licet, cum
in multis eiu$dem lineæ locis, plerun{que} id fieri po$$it.
_H_oc po$$am monere, initium capi ab intrin$eco octante
plano, de<007>nde $ur $um ver$us per reliquos octantes fieri
circinationem. _I_nter pendentes vtrin{que} _V_olutas, $calpi-
tur _E_chinus ouiculis v${que} ad libramentum $umm<007> oculi,
cum $calpto _B_accis _A_$tragalo ip$ius tertia parte.</p>
<pb 83>[0101]<rh>IN LIB. III.</rh>
<fig/>
<pb 84>[0102]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<p it>_QVANTVM_ Potui, rem ob$curam oratione ita
explicare contendi, vt qui legerint, me e$$e facilem di-
cendo malui$$e intell<007>gant, quam videri di$ertum. Quòd
$i id demum a$$ecuti $imus, vt ab his intelligamur, qui in
hoc di$ciplinæ genere $unt ver$ati, _A_t certe effecimus,
vt qui periculũ non fecerint, cum rem ip$am cogno$cent,
<fig/>
digno recë$ui$$e mo-
do $tatuant.</p>
<p it>_COLVMNA_
_A_$tragalũ habet &
_A_pophyges, vt in
_T_u$cana diximus,
$ed <007>p$a alta e$t quá-
tum cra$$um habet
imum _S_capũ, octies.
_B_a$is alt<007>tudine nó
$uperat mediam _C_o-
lumnæ cra$$itudinem, qua partita in tres partes, imam
relinquemus _P_lintbo, duas reliquas in tres $ecab<007> mus,
_Q_uarum inf<007>mam cum in $ex diu<007>$erimus, vnam dabi-
<fig/>
mus _A_$tragalo inferiori. _D_uæ
medietates quæ erũt _R_egùlæ,
claudant _S_cotiam complectan-
tem id quod restabat $ex par-
tium. _M_edia pars diuidetur
etiá in $ex, vná habebit _A_$tra-
galus $uperior. _S_cotia $upe-
rior, clauditur duabus regulis,
quarum quæ $uperior e$t, vnius
e$t pa rtis, inferior dimidiæ, sũma tert<007>a parte f<007>t _T_orus
<pb 85>[0103]<rh>IN LIB. III.</rh>
<fig/>
_STYLOBA-_
_TA P_roportionis
erit $e$quialteræ,
ide$t quadrati pa-
rium laterũ & eius
dimid<007>atæ partis,
$ed vtrin{que} adiun-
gentur $extæ par-
tes pro _C_oron<007>ce et
Ba$i (ip$um qua-
dratum in hoc ge-
nere et aliis petitus
ex perp\~ediculo plin
thi _B_a$is.) _C_oro-
nix diuidetur in partes decem, duæ dabuntur _C_ymat<007>o,
vna eius _R_egulæ, tres _C_oronæ, duæ _S_imæ, & vna vtrin{que}
pro _R_egulis. _B_a$is diuidetur in partes quin{que}. _V_na da-
bitur _A_stragalo, & _R_egulæ quæ eius medietatem babe-
bit, $ecunda dab<007>tur _S_imæ inuer$æ, addetur & quantum
eius tertia pars, proip$ius regula. _T_ertiam accip<007>et _T_o-
rulus. _Q_uartam & quintam _P_lintus amplectetur.</p>
<p it>_NOMINA E_t $eriem part<007>um generis _I_onici ita
enumerauimus. _TRABEATIONIS, R_egu-
la, _S_ima, _C_ymatium, _C_orona, _D_enticulus, _C_ymatium,
_Z_ophorus, _C_ymatium, _F_a$cia prima. _F_a$cia $ecunda. _F_a-
$ciatertia. _CAPITVLI, C_ymatium, _A_bacus,
_V_oluta, _E_chinus, _A_stragalus, _COLVMNAF,_
_A_stragalus, _A_pophyges, $umma & ima, _BASIS,_
_T_orus, _R_egula, _S_cotia $uperior. _R_egula, _A_stragaluspri-
mus, _A_stragalus $ecundus. _R_egula, _S_cotia infer<007>or. _P_l<007>n-
<pb 86>[0104]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig/>
thus, _STYLOBAT AF, C_o-
ronicis, _C_ymatium, _C_orona, _S_ima,
_Q_uadratum proportionis $e$quial-
teræ. _B_a$is, _R_egula, _A_stragalus,
_S_imainuer$a, _T_orulus, _P_linthus.
_QVARTVM N_o$træ par-
titionis membrũ quod _C_orinthium
vocauimus, explicandum est. _E_ius
trabeatio tàm est _I_onicæ $imilis,
vt qui viderit, excultam potius,
quàm diuer$am $it iudicaturus.
_E_ædem partes, idem commen$us,
hoc habet di$crimen, quòd in ista,
inter _C_oronam & denticulum, col-
locatur tàm altus quàm e$t prima
_E_pistylii fa$cia _E_chinus, $calptus
ouiculis aliquando integris, aliquan-
do $uperne decacuminatis, cum in-
ter$ert<007>s vtrin{que} hamatis $piculis.
_P_ræterea $ub _E_pi$tylii fa$cia $um-
ma & media, adduntur _A_stragali
$inguli, cra$$i $uæ fa$ciæ parte octa
ua, $ed qui $ub $umma e$t, refert
_B_accas filo cü _V_erticillis in$utas,
qui autem est $ub media, e$t velu-
ti re$ticula.</p>
<p it>_CAPITVLVM C_orinthium
est veluti vas ab angustia in latitu-
dinem paulatim $e$e laxans, effigie
_C_alathi, cui _A_bacus $it pro opercu-
<pb 87>[0105]<rh>IN LIB. III.</rh>
lo. _I_p$ius va$is labrũ æquat amplitudine cra$$itudinem
colúnæ infimá, fundi autem latitudo est quant a in $ummo
columna e$t præter proiecturas, idest quantum est $um-
mum $ca-
<fig/>
pi _H_ypo-
tracheliũ,
$iue con-
tractura.
_V_estitum
ip$um _A-_
canthi fo-
liis _V_as,
altitudine
cum _A_baco æquabit imæ _C_olumnæ amplitudinem (hac
parte $equimur _V_itruuium, quidip$i cen$eamus, indica-
bimus l<007>b. _4._) _A_baci cra$$itudo erit $eptima totius altitu
dinis parte, $ed eius diui$i in partes tres duæ dabuntur
<fig/>
_A_baco, tertia relinquetur _C_y-
matio cum _R_egula. _Q_uod al-
titudinis facto _A_bacore$tat, id
dimen$um in partes tres, tripli-
ci etiam foliorum differëtia ve-
stitur. _N_am $untima octo, $unt
quæ ad duas v${que} partes $urgant
octo. _N_a$cuntur & tertia ex
caulibus qui octo $unt, mino-
ra $edecim, quæ ad _A_bacum pertinent. _E_x his natæ cla-
uiculæ bipartito di$parantur, vt earum partes cra$$iores
in _A_baci angulos $ingulos prot\~edátur, efficiát{que} _V_olutas,
ide$t maiores _H_elices in vniuer$um octo, $ed enim binæ in
<pb 88>[0106]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
angulis conueniant. _A_lteræpartes $ub flores procurrant
(qui in frontium _A_baci medio $calpti, totam eius cra$$i-
tudinem occupant) reddant{que} minores _H_elices, ide$t mi-
nores _V_olutas totidem. _S_ingulæ frontes ima duo folia
o$tendũt, vnum tantum ex mediis ad floris perpendiculũ,
aliis $ub angulis existentibus. _I_nter hæc & illud $ur gunt
$inguli caules. _F_lores $unt quatuor $inguli ĩ $ingulis _A_ba
ci $inuatis front<007>bus deformati. _F_olia omnia re$upinis
$unt per ambitum labris. _A_bacum autem quomodo $inua-
<fig/>
ri oporteat, $cr<007>bemus lib. _4._</p>
<p it>_COLVMNA A_lta e$t quá-
tum in imaparte e$t cra$$a nouies,
habet{que} _A_$tragalum & apophy-
ges, vt in aliis diximus. _B_a$isfiet
alta media parte cra$$itudinis co-
lũnæ, quæ diuidetur in partes qua-
tuor, inde vnius _P_linthus erit. _R_e-
liquæ tres diuidendæ $unt in quin{que}, & vna pars f<007>at _T_o-
rus $uperior. _I_nferior erit vna quarta maior. _Q_uod re-
stat, diuidatur æqualiter, vna pars fiet cum _A_$tragalo et
_R_egulis duabus, _T_rochilus inferior, $ed ita de$tribuetur,
vt $it _A_$tragalus $exta pars _T_rochili. _Q_uæ aut\~e regu-
la illum tangit, $it eius medietas, _N_am quæ est $uper
_T_orum _A_stragali habebit tantum duas tertias. _A_ltera
pars diuidetur pari dimen$ione in _T_roch<007>lum, regulas
duas, & _A_stragalum.</p>
<p it>_STYLOBATA E_rit proportionis $uperbipartien
tis tertias, ide$t quadrati perfecti & duarum tertiarum,
$ed eius proportionis addetur $eptima pars, pro _C_oronice,
& tantundem pro _B_a$i. _H_uius _C_oronix d<007>ffert ab _I_oni-
<pb 89>[0107]<rh>IN LIB. III.</rh>
ca quod pro _S_ima habet _Z_opbo-
<fig/>
rú et _A_$tra galum med<007>etatis _Z_o
phori. _B_a$<007>s $unt eædem partes
& omnium eadem men$ura.</p>
<fig/>
<p it>_CORINTHII G_eneris
partiũ nomina et $eries. _TRA-_
_BEATIONIS, R_egula,
_S_ima, _C_ymatium, _C_orona, _E_chi-
nus, _D_enticulus, _C_ymatium, _Z_o-
phorus. _C_ymatium, _F_a$ciaprima,
_A_$tragalus, _F_a$cia $ecunda. _A-_
$tragalus, _F_a$cia tertia. _CA-_
_PITVLI, C_ymatium, _A_ba-
cus, _F_los in _A_baco $calptus, _C_in-
<pb 90>[0108]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
gulum, _V_olutæ maiores, _V_olutæ minores, _F_olia minora,
_C_aulis, _F_olia media, _F_oliaima. _COLVMNÆ_
_A_stragalus, _A_pophyges quæ in _T_u$cana. _BASIS, T_o
rus $uperior, _R_egula, _S_cotia $uperior, _R_egula, _A_straga-
lus primus, _A_stragalus $ecũdus, _R_egula, _S_cotia inferior,
_R_egula, _T_orus inferior, _P_linthus. _STYLOBA-_
_TÆ, C_oronicis, _C_ymatium, _C_orona, _Z_ophorus, _A_stra-
galus, quadratum proportionis $uperbipartientis tertias.
_B_a$is, _A_$tragalus, _S_imainuer$a, _T_orulus, _P_linthus.</p>
<p it>_QVIN_
<fig/>
_TVM_ ge
nus fin\~e fa-
ciet meæ <002>
titióisquod
_I_talicũ qui
dã, mixtũ
$iue compo
$itum alii vocauerunt. _I_d post _V_itruui$cripta excitatũ
est, adcitis ex genere _I_onico ornam\~etis, et _C_orinthio ad-
iunct<007>s. _T_rabeationis $umma pars non $uperabit cra$$i-
tudinem $upremæ columnæ. _E_a altitudo cum diu<007>$a fue-
rit in partes $ex, duæ dabuntur _C_oronæ, vna _C_ymatio
inferiori, quod $uper _Z_ophorum d<007>stenditur facturũ mu-
tulis capitulum, cum illis ad perpendiculum re$ponderit
aliquantum proiectius. _S_upra _C_oronam non _S_ima collo-
catur vt in aliis generibus, $ed _C_ymatium altum partes
illas tres reliquas. _Z_ophorus in quo mutili $calpuntur, ni-
h<007>l erit altior _C_oronice, tantundem ip$i mutili, $ed alt<007>o-
t<007>ores quarta parte quàm latiores, inter mutilos rel<007>nque-
tur interuallum quautum duobus $atis $it. _M_utilos no$tri
<pb 91>[0109]<rh>IN LIB. III.</rh>
_C_oruos, _I_tali _M_odiliones appellant, repræ$entant autem
$inuatam _C_anteriorum proiecturam. _E_pi$tyl<007>um eadem
altitudine e$t, qua altera trabeat<007>onum, $ectum in fa$cias
<fig/>
tres haud aliter {quam} _I_onicum.
_CAPITVLVM_ non
vno fit modo. _Q_uod maxi-
me probutur, _A_bacum, _F_lo-
rem et _F_olia habet, vt _C_orin
th<007>um, $ed pro _H_elicibus an-
gulorum, e<007> $unt _V_olutæ nó
admodum abhorrentes ab _I_o-
nicis, inter _A_bacum & _O_ui-
culatum _E_chinum emergen-
tes. _E_ch<007>nus altus e$t quantum _A_bacus. _A_stragalus $ub
_E_chino ip$ius tertia parte, $calptus in$utis _B_accis cũ _V_er
tic<007>ll<007>s. _V_idimus in _B_a$il<007>ca. _D. L_aurentii via _T_yburti-
na, ab imo capitulo ad _A_baci angulos $calpta $igilla, ip$a
fronte trophæis militaribus ornata, & po$t trophæa. _C._
_M_arii iuxta ædem. _D. E_u$ebii, adactum parieti capitu-
lum à fronte ad angulos proten$a habens copiæ cornua.
_A_lia habent $calptam pro _V_oluta part\~e equi anteriorem
alatam. _S_ed quid moror? _N_on totus liber $uffecerit ad-
<fig/>
notanda capitulorũ varietate quá
_R_omæ con$peximus.</p>
<p it>_IPSA C_olũna alta e$t quãtum
est cra$$us imus $capus decies cũ
_A_$tragalo & _A_pophyg<007>bus, vtin
al<007><007>s. _B_a$is petitur à _C_orinth<007>a
ii$dem part<007>bus & commen$u.</p>
<pb 92>[0110]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig/>
<p it>_STYLOBA-_
_TA P_roportionis fit
duplæ, additur vtrin-
que pars octaua pro
_C_oronice & _B_a$i, $ed
illa $umitur ab _I_on<007>ca
aut _C_orinthia, hæc à
_C_orinthia. _C_ompo$iti
$iue _I_talici generis
partium nomina &
$eries.</p>
<p it>_TRABEA-_
_TIONIS, R_e-
gula, _C_ymatium, _C_o-
rona, _M_utili in _Z_o-
phoro, _F_a$cia _E_pi$ty-
lii prima, _F_a$cia $e-
cunda. _F_a$cia tertia.
_CAPITVLI, C_ymatium, _A_bacus, _F_los in _A_ba-
co$calptus. _V_olutæ inter _A_bacum & _E_chinum emerg\~e-
tes, _E_chinus, _C_aulis, _F_olia $umma idest minora, _F_olia
media, _F_olia ima. _COLVMNÆ, A_stragalus,
_A_pophyges $uperior & inferior. _BASIS, T_orus
$uperior, _R_egula, _S_cotia $uperior, _R_egula, _A_stragalus
primus, _A_stragalus $ecundus, _R_egula, _S_cotia inferior.
_R_egula, _T_orus inferior, _P_linthus, _STYLOBA-_
_TÆ, C_oronicis, _C_ymatium, _C_orona, _S_ima, aut _C_y-
matium, _C_orona, _Z_ophorus, _A_stragalus, _Q_uadra-
tum proportionis duplæ, _B_a$is, _A_stragalus, _S_ima in-
uer$a, _T_orus, _P_lintbus. _PERFECI_ quanta po-
<pb 93>[0111]<rh>IN LIB. III.</rh>
<fig/>
tui diligentia, vt que ab aliis
de his quin{que} generibus tradi-
ta e$$ent, ip$e excolerem, aut
prætermi$$a, ex _R_omanis rui-
nis petita adiicerem. _N_ec ve-
lim quæ à me $cripta $unt, $an
cta e$$e, vt non liceat vel latũ
vnguem di$cedere. _N_olim e-
contrario mihi obiiciat qui$-
quam, ab antiquis _A_rchitectis
non $emper habitam e$$e ha-
rum omnium part um, aut di-
men$ionis rationem. _H_æc ità
tradita $unt ame, cæteri${que}
vt qui imitetur, perbelle genus
à genere $ecernat. _E_um autem
_A_rchitectum oportet v$u e$$e
peritum & $olertem qu<007> de-
mere aut adiicere pra$criptis
velit, _I_d{que} demum, $i nó im-
probe fiet, vt admonet _V_itru-
uius lib. _5._ cap. _7._ & lib. _6._
cap. _6._ (_SI Q VEANT_
_INVENIRI_) _AB_
_SOLIDO ET IN_
_SOLIDVM. S_cr<007>be n-
dum ($i queat inueniri) ad $o-
lidum, & <007>n $olido, $ic lib. _1._
cap. _5._ (_Q_uanquam eo loco
vitio$e queant $criptum e$t) _T_unc _T_urrium murorum{que}
<pb 94>[0112]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
fundamenta $ic $unt faciëda, vt fodiatur $i queat inueni-
ri ad $olidum & in $ol<007>do. &c. _SVPRAQ VE_
_TERRAM PARIETES EXTRVAN_
_TVR SVB COLVMNIS, DIMIDIO_
_CRASSIORES QVAM COLVMNÆ_
_SVNT FVTVRÆ. H_iparietes, modo $tereo-
batæ, po$tea $tylobatæ vocantur, (_V_ulgus _P_ede$tala di-
cit) $upra quos, _B_a$es collocantur. _Q_uod autem ait di-
midio cra$$iores faciendas quàm $intip$æ columnæ futu-
ræ, ita accipiendum e$t. _S_pira maxima latitudine nó $u-
perat columnam ni$i dimidia cra$$itudine, idesthinc at{que}
h<007>nc quarta parte, id{que} in _D_orica, nam proiectura _B_a$is
_I_onicæ fit octaua & decima $extaparte cra$$itudinis co-
lũnæ, ide$t in vniuer$um vna quarta & octaua, $icut _C_o-
rinthiæ $i $upra alias collocatur, ab _I_onica mutuanda, $i
in plano à _D_orica. _A_d _S_piræ _P_linthi perpendiculum (vbi
$umma latitudo $pectatur,) fit _S_tylobatæ truncus $iue
quadratum, (adiiciũtur enim & quotæ partes vt $crip$i-
mus pro _C_oronice & _B_a$i) _A_t{que} id, est quod _V_itru-
uius ait $pirarum proiecturas non procedere oportere
extra $olidum, ide$t non oportere _P_linthid\~e _B_a$is proce-
dere & latiorem e$$e quàm $it _S_tylobatæ quadratum.
_S_olidum enim non erit, vt id $emel moneamus, $i perpen-
diculum à pede $uper<007>mpo$iti lapidis cadens, $ub $e ae-
rem at{que} vacuum inuener<007>t. _A_lias non negauerim $tereo-
batam po$$e vocari ædificii veluti _B_a$im, quod _B_a$$a-
mentum vulgo dicunt, $icut _S_tylobatam proprie _C_olũna-
rum fulcimentum. _B_a$is ædificii figuram $ubiunxi.</p>
<p it>_AVT SOLIDANDA FISTVCA-_
_TIONIBVS. I_de$t palationibus, palis è robore,
<pb 95>[0113]<rh>IN LIB. III.</rh>
<fig/>
alno, olea,
vstulatis,
& fistuca
machina
adactis, vt
hoc loco,
& lib. _5._
cap. vlti-
mo. _S_ed et
li. _2._ cap.
_9._ tradit
alnum in palu$tribus locis infra fundamenta ædificiorum
palationibus crebre fixam, permanere immortal\~e ad æter-
nitatem. _SVBLICÆQVE MACHI-_
_NIS ADIGANTVR. I_de$t pali. _S_ublica,
lingua _V_ol$ca trabes longas $ignificat, vnde & pons
_S_ublicius vocatus. _F_i$tucæ eius qua ferè vtuntur in pala-
<fig/>
tionibus, ap-
po$ui figu-
ram.</p>
<p>STRV-
CTVRIS
SOLIDIS-
SIMIS
FVNDA-
MENTA
IMPLE-
ANTVR.</p>
<pb 96>[0114]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<p it>_F_undamenta vocat _V_itruuius ip$as fo$$as vbi $ubstrui-
tur (ait) lib. _5._ cap. vltimo. _I_nter $eptiones fundaméta fo-
diantur, ip$am autem structuram & fabricam, appellat
$ubstruction\~e vt lib. _5._ cap. _3. ITEM IN SVM_
_MO TEMPLO PRIMVS ERIT PO-_
_NENDVS. I_n codice nomine _S_ulpitii impre$$o,
deest dictio $ummo, & merito, nam non in $ummitate të-
pli, $ed in pauimento id fieri certum e$t. _VT NE-_
_QVE CRASSIORES DEXTAN-_
_TE, NEQVE TENVIORES DO-_
_DRANTE SINT COLLOCATÆ._</p>
<p it>_A_liqui codices pro dextante, habent $extante, $en$u pla-
ne ab$urdo, ide$t vt cra$$itudines graduũ ita $int fin<007>ëdæ,
vt ne{que} $uperent vncias duas, ide$t duos pollices, ne{que} $int
tenuiores vnciis nou\~e, idest nou\~e pollicibus. _Q_uis non vis
det $i ita legatur, cra$$iorem tenuitat\~e præ$cribere, quam
ip$am altam cra$$itudinem finiat? _N_os pro $extante de-
xtantem $cribimus, idest vt ne{que} $int cra$$iores dec\~epol-
licibus, ne{que} tenuiores nouem. _M_iror eundem errorem e$-
$e in _B_aptista _A_lberto lib. _1._ cap. _13. Q_uod autem ad
graduum cra$$itudinem attinet, ex veterum ædificiis an-
notaui, $atis commodam eos puta$$e, quæ ita e$$et ducta,
queadmodum à _V_itruuio definitur. _N_o$tri verò, quoad
eius fieripotuit, ca$tigatioribus & pre$$ioribus, idest in-
tra$emipedem, vti con$uere, interiectis etiam areis &
refractionibus, quibus matronæ & grandæui$e$e lento
ferant gradu, at{que} inter con$cendendũ quie$cant. _I_d quod
_P_aulus _III. P_ont. _M_ax. $olet dicere, _P_rinceps, cuipræ-
ter dignitatis ornamentum accedit antiquitatis & lingua-
rum, at{que} adeòrerum penè omnium cognitio non vulgaris,
<pb 97>[0115]<rh>IN LIB. III.</rh>
memoria maxima, & in bonos at{que} doctos propen$i$$ima
voluntas. & vt ad fælicitatis cumulum nihil dee$$et, vi-
uo videntí{que} e$t _N_epos _A_lexander _F_arne$ius _C_ardinalis,
quantum ætas patitur, docti$$imus, id\~e l<007>beral<007>$$imus, ne
dicam modesti$$imum & in <007>is, quæ ad _R_emp. pertinent,
vigil inti$$imum. _F_œlix auus fœlice nepote. _S_ed locus hic
admonet (quando iamprimum vtimur eo ratiocinio) vt $e-
mel dicamus, quare in interpretatione dodrantis, dextan-
tis, $extantis, be$$is, & huiu$modi men$urarum, v$i $i-
mus vnciæ voc abulo, & pollicis, $uperstitio$is homimbus
ablaturi calumniandi occa$ionem. _S_ciendum ita{que}, pedem
principio in palmos quatuor, ide$t digitos $edecim, diui$um
fui$$e (quod fatentur præter _V_itruuiũ _C_olumella, _F_ron-
tinus, _I_$idorus, & alii.) _Q_uæ ratio quum paulò diffici-
lior aut minus expedita videretur, qui$ecuti $unt, pedem
pro a$$e habentes, eum quemadmodum & omne aliud in-
tegrum (quod a$$em nominauerunt) <007>n duodecim æquas
partes diui$ere. _V_nam portionem vnciam dixerũt, _D_uas
$extantem, _T_res quadrantem, _Q_uatuor trient\~e, _Q_uin-
que quineuncem, _S_ex $emi$$em, _S_eptem $eptuncem, _O_cto
be$$em, _N_ouem dodrantem, _D_ecem dextantem, _V_nde-
cim deuncem, _D_uodecim a$$em $iue pedem. _E_as vncias
no$tri cum viderent pollicibus quadrare, non amplius vn-
cias, $ed pollices nominarunt. _E_t certe $i componas, tres
pollices quatuor digitos efficiant. (_H_ic non ago de ob$er-
uatione illa, qua apud _F_rontinum lib. de aquæduct<007>bus di-
gitus alius vocatur rotundus, alius quadratus, & rotundus
tribus vndecimis $uis, quadrato minor traditur, _Q_ua-
dratus autem tribus quartisdecimis $uis rotundo ma<007>or)
_V_eruntamen quoniam non statim ex cuiu$cun{que} pollicibus
<pb 98>[0116]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
aut digitis, quis fuerit apud antiquos _R_omanos pes, $ciri
potest, facturum me $tudio$is rem gratam putaui, $i ad
marginem libri (quòd integrum non caperet) $emipedem
apponerem, petitũ ex antiquo marmore quod e$t in _H_or-
tis _A_ngeli _C_olotii _R_omæ, cuius etiam, n<007>$i me fallit me-
moria, meminit _L_eonardus _P_orcius libro de $estertio.
_E_um autem nos cæteris, qui circunferuntur prætlimus,
quòd conueniret cum eo, qué $culptum inuen<007>mus in mar-
<fig/>
moreo _E_pitaphio. _T. S_tatilii. _V_ol. _A_pri.
men$ori ædificiorum, quod opera _I_acob<007> _M_e-
leghini, _S_ummi _P_ont. _A_rchitecti ex _I_anicu-
lo non ita pr<007>dem refo$$um, in _V_aticanum
hortum translatum e$t. _Q_uanquam iacen-
tem in _B_a$<007>l<007>ca _A_po$tolorum columnam ex
_P_orphyrite cum his græcis in calce literis.
_ΓΟΔ´. Θ. I_de$t pedum nouem, nos
cum dimen$i e$$emus, deprehendimus nó re-
$pondere nostro, eum quo v$us fuerat eius
columnæ artifex, $ed no$tro e$$e maiorem
duobus $crupulis & be$$e, ide$t vnciæ parte
nona. _S_emiped<007>s autem palmum vnum digi-
tis d<007>stinximus, alterum vnciis. _RE-_
_TRACTIONES AVTEM_
_GRADVVM NEC MINVS_
_QVAM SESQ VIPEDALES,_
_NEC PLVS QVAM BIPE-_
_DALES FACIENDÆ VI-_
_DENTVR. R_etractiones vocat vbi
gradus calcantur, quos impares in _T_emplis
probauerunt, f<007>eri aiunt oportere, vt dextro pede a$cen-
<pb 99>[0117]<rh>IN LIB. III.</rh>
$us in _T_emplum inchoetur, & eodem opcrtere vt de$i-
nat. _C_ollocari animaduerti non plures continuos quam
$eptem aut nouem, quòd $<007>pluribus con$cendendum erat,
post eũ numerum, f<007>ebat retractio ampl<007>or & veluti areo-
la, vbi fe$$<007> re$pirare & quie$cere po$$ent. _VTI_
_QVADRÆ, SPIRÆ, TRVNCI,_
_CORONÆ, LYSIS,_ & c. _Q_uadras pro _P_lin-
this interpretor, $piras pro reliquo _B_a$<007>s, vt paulo mox,
truncos pro exæquatis mediis, _C_orona quid $<007>t intelligi-
tur, id $t _C_oronix, habet ly$<007>midest gulam inuer$am, vt
vulgo dicunt. _A_it ita{que} oportere podii ba$im, medium, &
coronicem, re$pondere i<007>$dem _S_tylobatæ re$ilientis par-
tibus. _D_e _L_y$i quid cen$eam, $cribam lib. _5._ cap. _7._</p>
<p it>_VTI HABEAT PER MEDIVM_
_ADIECTIONEM PER SCAMIL-_
_LOS IMPARES. S_camilli hic & lib. _5._ cap. _9._
videntur, dicti qua$i grad<007>lli, _Q_uid autem $ignificent in
_S_tylobatarum adiectione, non liquet, & de$criptioné pol-
licebatur _V_itruuius de$ignaturum $e extremo hoc tertio
l<007>bro, $edperiit, vt illa de adiectione in mediis column<007>s,
proximo cap. promi$$a, & aliæ multæ quas recen$uimus
l<007>b. _1._ cap. _6. S_i quid po$tea iudicium aut anni afferent,
non inuidebimus studio$is eam vtilitatem, _M_e profectò
ne quicquam pœn<007>tebit mei, $i huic _A_uctori instructi$$<007>-
mo, $ed lacero & ob$curo, aliquid opis attulero, nam locis
omnibus lucem adferre, pror$us est facultatis & erudi-
tionis maioris, quam in me profitear, exorietur $pero ali-
quis qui meo exemplo exc<007>tatus, id præ$tabit, aut fiet vt
ætas ventura demat eis tenebras. _VTI CRAS-_
_SITVDO CVM PLINTHO SIT_
<pb 100>[0118]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_COLVMNÆ EX DIMIDIA CRAS-_
_SITVDINE. C_ra$$<007>tudo intelligitur <007>n$pira, quæ
& altitudo dic<007>tur, contrà, cra$$<007>tudo <007>n columna, prola-
titudine $capi accip<007>enda e$t. _ALTITVDO_
_EIVS SI ATTICVRGES ERIT._</p>
<p it>_E_xi$t<007>mo e$$e columnarum earum quas _P_linius lib. _36._
cap. _23. A_tt<007>cas appellat, quaternis angulis, pari late-
rum interuallo. _A_tt<007>curges e$$e cen$entur, quæ $unt $um-
mo in _T_iti _V_e$pa$iani _A_mph<007>theatro, quod vulgo _C_ol-
lo$$eum appellant, quanuis non $int pariũ laterum, $ed
adpactæ, & quota tantum parte extantes. _A_l<007>oquin at-
ticurges eashabet partes quas quæ hodie dorica vocatur.
_N_e{que} _B_a$is vlla _D_orica de$cribitur a _V_itruuio, $icut nec
_C_orinth<007>a, $ed _A_rchitect<007>, _V_itruuianæ _I_onicæ addiderũt
inferiòrem _T_orum, vt hanc efficerent, _Q_uin & ista,
pro _I_on<007>ca v$i $unt, immo vero _I_on<007>cis & _C_orinthiis _C_o-
lumnis _B_a$im, quam d<007>ximus _D_oricam, $uppo$uerunt.
_FIATQVE SVPERIOR TORVS_
_QVARTÆ. C_um $int _B_a$is partes, _T_or<007> duo,
$uperior & infer<007>or, obtul<007>t $e nobis _R_omæ videndam, $i
contra præ$criptum, at certe non ineleganti ne{que} in venu-
$ta forma _B_a$is, quæ præter $calpturas quas habebat $in-
gulis part<007>bus varias, pro $uperiore _T_oro habebat aduer-
$as duas _S_<007>mas, ide$t vt nunc loquuntur gulas rectas duas
oppo$<007>tas, $ed d<007>$cretas vna regula, huiu$modi licentiam
malo $emel admonere fugias, quam permittere imiteris.
_B_a$es antiquorum marmorum $i vniuer$as complecti cu-
perem (_I_dem de _C_apitulis & _C_oronicibus intellectum
volo) graphide vtendum e$$et potius, {quam} $criptis. _Q_uan-
quam mihi per$ua$um est po$$e certare cum _P_ictore aut
<pb 101>[0119]<rh>IN LIB. III.</rh>
_S_calptore, quis po$$<007>t repræ$entare magis rem, illí ne, an
qu<007>$piam verbis, _I_d nos aliquando tentauimus, ne{que} non
ce$$it. _DIVIDATVR IN PARTES_
_SEPTEM, INDE TRIVM PAR-_
_TIVM TORVS QVIEST IN SVM-_
_MO. O_mn<007>no _T_orus hic de$criptus maior est quàm
decet, cum $int _A_$tragali ($i conferas) ad modum exiguæ
cra$$itud<007>nis. _A_liam _B_a$<007>s _I_onicæ partitionem, & ve-
nu$tiorem, paulò ante indicauimus, vt liberum $it $equi
_V_itruuii auctoritatem, aut quam d<007>ximus. _N_u$quam ta-
men in ruinis _R_omanis m<007>hi cont<007>git videre _I_onicam _S_pi-
ram, idest $<007>ne _T_oro $ub inferiori _S_cotia. _VNA_
_PARS FIAT CVM SVIS ASTRA-_
_GALIS ET SVPERCILIO SVPE-_
_RIOR TROCHILVS. S_upercilium pro $u-
periore _S_cotiæ $iue _T_roch<007>li _Q_uadra $iue _R_egula hic
dictum e$t. _N_am lib. _4._ cap. _6. S_upercilium appellatur
quod $tatim $uper ho$tiorum antepagmenta ponitur, non
ip$um quidem _H_yperthyrum, idest $uperliminare, $ed
quod $ub ip$o est, vtrũ{que} verò, με{τα}φο{ρι}κως d<007>ctũ.
_SPIRIS PERFECTIS ET COLLO-_
_CATIS. S_ubit hoc loco mirari, _I_ulium _P_olluc\~e lib.
_7._ cap. _27._ $cribere, _S_tylobatá e$$e _D_oricarum colũna-
rum _B_a$im, _S_piram autem _I_on<007>carum, cum $int res di-
uer$æ, & _S_tylobata _B_a$im excipiat. _EXTERIO-_
_RES AVTEM PARTES, VTI DI-_
_CANT SE EARVM CONTRA-_
_CTVRA. S_cribo, vt<007> d<007>ctum de earum contractura,
ita (<007>nquit) $unt tornandæ columnæ angulares, & quæ
$untè regione, vt partibus quæ ad cellam $pectant, nibil
<pb 102>[0120]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
imminuantur, $ed perpetua $int cra$$<007>tudine, exteriores
autempartes contrahantur vtipræ$criptum est proximo
cap. _I_d, & $i in $peciem ab$urdum videri po$$<007>t, exper<007>\~e-
ti proculdubio n<007>hilminus, nam & nos v$u ita e$$e com-
probauimus, & no$træ castigationis vindices vtrũ{que} _S_an-
gallum nobiles nostræ ætatis _A_rchitectos, inuenimus.</p>
<p>_CAPITVLORVM RATIO SI PVL-_
_VINATA ERVNT. P_uluinata, _I_onica in-
telligit, à _P_u uino, quem partem interpretamur qu{que} inter
_A_bacum & _E_chinum e$t, vnde _V_olutæ propendent.</p>
<p it>_HIS SYMMETRIIS CONFIRMA-_
_BVNTVR. S_cr<007>bendum conformabuntur, vocabu-
lo _V_itruuio familiari, vnde conformatio _T_heatri l<007>b. _5._
_LINEÆ DEMITTENDÆ QVÆ_
_CATHETI DICVNTVR. L_ineæ $unt
ad perpendiculum demi$$æ. _N_am quæ alia linea in <007>nte-
r<007>orem partem recedens demittitur, eam non aliam ob cau-
$am addi iudicaui, quam vt e$$et æquidistans, & prior
vere _C_athetos haberetur. _IN SINGVLIS_
_TETRANTORVM ACTIONI-_
_BVS. T_etrantorum pro _T_etrantum flexum est. _S_unt
autem _T_etrantes re<007> d<007>ui$æ in partes quatuor $ingulæ li-
neæ, $iue potius ĩterualla ip$a, $ed de h<007>s li. _10._ cap. _11._
_V_i$a e$t hactenus res ardua, _V_eruntamen $iquis exa-
ctius animaduerterit, non ita d<007>fficilem comperiet. _E_am
nos hoc modo acceptam volumus. _C_onstituta _A_baci lati-
tudine, diui$a{que} in partes decem & nouem, cum in interio-
rem partem rece$$eris partis vnius & dimid<007>æ latitudi-
ne, demittenda perpendicularis linea ex _A_baci media la-
titudine. _E_a cra$$<007>tudo <007>n partes nouem & dimidiam di-
<pb 103>[0121]<rh>IN LIB. III.</rh>
uidetur, quarum vna pars & $emis, _A_baco relinquatur,
ex reliquis octo, volutæ constituantur, $ed ita vt in quin-
ta, quam magna e$t, ducatur circulus, qu<007> oculus d<007>c<007>tur,
eo modo cumerit de$criptus, ab eius centro ad _A_bacum
imum, erũt partes quatuor & dimidia, ab eodem deor$um
ver$us, partes tres & dimidia, _P_er centrum deinde, per-
pendenti lineæ re$pondens linea tran$uer$a agatur. _E_as
lineas vocat _T_etrantes, quòd efficiant quatuor lineas pa-
ribus interuallis distinctas. _C_ollocato igitur pede circini
immobili <007>n ocul<007> centro, duc pedem mob<007>lem à _T_etrante
qui $ab _A_baco e$t, <007>n proximum _T_etrantem extrin$ecũ,
prior linea longa erit partes quatuor & dimidiam, $equ\~es
eritlonga quatuor, à qua agetur linea in tertium _T_etran-
tem cuius linea non ampl<007>us demittitur, quàm $unt partes
tres & $emis, à qua in quartum _T_etrantem circũacta li-
nea non longior erit quàm $unt partes tres. _R_ur$us agi-
tur linea in primum _T_etrantem, vbi ab _A_baco <007>mo d<007>$tat
partes duas. _D_einde in $ecundum _T_etrantem, vbi à cen-
tro oculi distat, partes duas, post in tertium _T_etrantem,
vbi interuallum est partium vnius & $emis, inde in quar-
tum _T_etrantem, vbi di$tat à c\~etro partem vnam, po$tre-
mo in primum _T_etrantem, vbi conuenit cũ oculi circun-
currente linea. _V_ides de _T_etrante in _T_etrantem minui
quantum e$t medii oculi $pacium, idest quanta e$t me-
dia pars vnius earũin quas diui$a e$t perpendens linea.
_I_llud autem $citu dignum e$$e duximus, in per<007>$tyl<007>is, aut
locis eis qui per amb<007>tum parietibus adpactas habent co-
lũnas, non e$$e eandem angularium, quæ cæterorum me-
dianorum capitulorum rationem, _A_l<007>oquin, nonnullæ in
cauum ædium latus haberent obuer$um, cum omnes, fron-
<pb 104>[0122]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tibus ad interiorem partem & exteriorem $pectare opor-
teat. _H_uius rei exemplar etiam nunc est _R_omæ in æde
_F_ortunæ _V_irilis, ide$t. _D. M_ariæ Ægyptiacæ, et _T_ybur-
<fig/>
ti in æde. _D_.
_P_etri. _N_osi-
stius _I_chnogra
phiã $ubieci-
mus, (quia in
illo templo co-
lũnæ non $unt
expeditæ, $ed
adhærent &
parte tantum
quota promi-
nent,) vt in-
telligatur quo-
modo in expeditis operibus vtendum $it.</p>
<p it>_DONICVM IN EVNDEM TE-_
_TRANTEM. A_duerbium antiquum pro donec,
vt lib. _5._ cap. vltimo. & lib. _9._ cap. _4. C_ato de re rust.
cap. _149. V_iri boni arbitratu re$oluetur, donicumpecu-
niã $atisfecerit. _CYMATIO ADEMPTO,_
_ABACO ET CANALI RELIQVA_
_SIT PARS. I_mmo _C_ymatii est dimidia illa pars
$apra nouem, vt $it tollenda dictio adempto, aut forta$$e
eius loco, $urroganda, add<007>to. _VTI CIRCINI_
_CENTRVM VNVM CVM SIT PO-_
_SITVM IN TETRANTE. C_entrũ _C_ir
cini crus alterum $iue pedem vocat, vt huius lib. cap. _1._
d<007>ximus. _QVÆ SVPRA ERVNTRE-_
<pb 105>[0123]<rh>IN LIB. III.</rh>
_LIQVA HABEBVNT AD EVNDEM_
_MODVM SYMMETRIAS. V_elim pro
reliqua$criptum reliquæ, vt $it $en$us. _C_olumnæ quæ $u-
perabunt pedes quindecim, habebunt capitulorum _S_ym-
metrias dempto _A_baco, eaproportione. _AVT E-_
_TIAM IPSA COLOSSI CÆTERA_
_HABEBVNT MAGNITVDINVM_
_RATIONEM. S_cribendumip$a colo$$icotera ha-
bebunt, & c. _S_unt autem onera $iue opera, quæ excedunt
iu$tam magnitud<007>nem, amplitudinem ue, idest magni pon-
deris, excel$a, de quibus lib. _10._ cap. _4. C_æterum _H_er-
molaus, pro<007>p$a colo$$icotera, hypocolo$$icoteralegendum
arbitratur, $ed non video ecquid induci priorem $criptu-
ramoporteat. _H_octñ admonendũest, @ũ qui ex$crip$it,
cũ colo$$icotera, & postea, certam, vocabulũ reperi$$et,
pro colo$$icotera, _C_olo$$i cætera, imperitè, & certa, alio-
quin nece$$ariã d<007>ct<007>on\~e, velut<007> $ub$ultant\~e $ummoùi$$e.
_P_ote$t & hoc admoneri _C_olo$$um adiectiue dici à _L_am-
pridio in _A_lexádro, à _P_lin. lib. _34._ &. _35. C_olo$$eum,
à _V_itruuio colo$$icum. _RELIQVA PARS_
_PRÆTER CYMATIVM DIVIDEN_
_DA EST IN PARTES. XXII. ET_
_EARVMTRIVM, PRIMA FASCIA_
_EST FACIENDA, SECVNDA QVA_
_TVOR, SVMMA QVIN QVE. N_o-
lim imiteris eũ _A_rchitectum, qui extruxit _F_ornicem _V_e-
ronæ qui est ad eam portam quæ à _L_eonibus appellatur,
_I_n _E_pi$tylio enim, præpo$terum fa$ciarum vidimus ordi-
nem, ima$cilicet fa$cia cra$$i$$ima, media, $ecundæ cra$-
$itudinis, $umma, tertiæ cra$$itudinis. _I_dip$um vitii ob-
<pb 106>[0124]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
$eruaui in _F_ornice qui _S_poletii _D_ru$i & _G_ermanici no-
mine extructus est. _H_oc dixi, ne e$$es ne$cius etiam in
veteribus monumentis e$$e, quæ ni$i cum vitio imitari nó
po$$is. _VT FRONS CORONÆ AB_
_EXTREMIS CYMATIIS, TOTA_
_DIMETIATVR IN PARTES NO-_
_VEM, ET EX EIS VNA PARS IN_
_MEDIO CACVMINIS TYMPANI_
_CONSTITVATVR. S_i cui præ$$ior videbitur bæc
_T_ympani altitudo (vt certè est) ita em\~edare poterit, _S_e-
cto in partes æquas duas _C_ymatio, in medio demitta-
<fig/>
tur vni par
_C_athetus,
ide$t perp\~e-
dicularis li-
nea, in qua
ima colloce-
tur pars cir
cini immobi
lis, _I_n _C_y-
mat<007>o verò
extremo <002>s
mobilis có-
stituatur,
ducatur{que} i<?>
aliud extre
mum circi-
natio, ad cu
ius med<007>um
à _C_ymatii
<pb 107>[0125]<rh>IN LIB. III.</rh>
vtro{que} latere rectæ ducantur lineæ. _E_a erit venu$ta tym-
pam triangula $pecies. _S_unt etiam qui ea circina-
tione adfa$tigia vtantur, vt efficiant non tr<007>um angu-
lorum, $ed c<007>rculata, vocant{que} vulgo remenata, rationem
potes videre in $ubiecta figura.</p>
<fig/>
<p it>_IMPONVNTVR F_astigio veluti arulætres,
guas _A_croteria appellat, mediam oportet angulares $ui
<pb 108>[0126]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
parte octaua excedere, tantum{que} altam e$$e, quantum e$t
medium tympanum. _S_cribit _P_linius lib. _35._ cap. _12._
_D_ibutadem primum per$onas, tegularum imbricibus ex-
tremis impo$ui$$e. _I_d _B_uccidem fec<007>$$e prod<007>t _B_apti$ta
_A_lbertus. lib. de re ædificatoria. _7._ cap. ii. _DVM_
_CONTRA EPISTYLIA, COLVM._
_NARVMQ VE HYPOTRAC HELIA_
_AD PERPENDICVLVMRESPON-_
_DEANT. S_cribendum re$pódeat, vtintelligas imam
_E_pi$tylii _F_a$ciam, ad cuius perpendiculũ re$pondet etiam
_Z_ophorus. _N_am _F_a$ciæ $ummæ latitudo e$t, quantus
imus _C_olumnæ _S_capus. _COLVMNARVM_
_QVE HYPOTRACHELIA. H_ic pro
$ummi _S_capi _A_pophygis conflexu, & $umma _C_olumnæ
cõtractura ponitur (quo modo interpretati $umus cap. _2._
huius libri, nam _H_ypotracbelium in capitul<007>s ponitur
_D_orico et _T_u$cano, nó in aliis. _INSVPER CO-_
_RONAS SIMÆ. S_imæ ni$i in $ummis coronis
non ponuntur, in imis non item. _S_unt autem, partes illæ
obtu$iores & hebetiores, instar na$i _C_aprarum, gulas re-
ctas vocant _I_tali, vt _C_ymatium inuer$am gulam.</p>
<p it>_RES VPINATAM FACIT EIVS_
_SPECIEM. I_de$t retror$us pandam, in murum in-
clinatam. _CVM AVTEM VTISVPRA_
_SCRIPTVM EST, IN FRONTE_
_INCLINATA FVERINT. I_de$t alti-
tudinis frontis $uæ parte duodecima _TVNC IN_
_ASPECTV VIDEBVNTVR ESSE_
_AD PERPENDICVLVM. C_um in fron-
tem inclinantur, oculo fiunt propiora, lineæ{que} v<007>$us bre-
<pb 109>[0127]<rh>IN LIB. III.</rh>
uiores, ita enim aliquid perit, vt in $peciem $umma &
ima æ qua videantur. _COLVMNARVM_
_STRIGES FACIENDÆ SVNT._</p>
<p it>_S_tr<007>atarum _C_olumnarum ip$um cauum strix dicitur,
pars autem eminula $iue protuberans vocatur stria, vnde
str<007>atam frontem d<007>xit _A_pule<007>us lib. _10. A_$in<007> aurei,
pro rugo$a. _F_ieri autem strias, in veterum oper<007>bus có-
perias, nih<007>l plus quàm ex tertia parte, nihil minus quàm
ex quarta apertionis canaliculi. _VTI NORMA_
_IN CAVO STRIGIS CVM FVE-_
_RIT CONIECTA, CIRCVNA-_
_CTA, ITA ANCONIBVS,_ & c. _A_nco-
nes appellantur conflexus illi qui rectos angulos faciunt
vti videmus in norma, hic autem pro $ingul<007>s normæ re-
gulis, $ed ea poti$$<007>mum parte vbi iunctæ rectum angu-
lum efficiunt. _Q_uòd autem excauandas ita striges præ-
$cribit, vti coniect a norma angulo tangat canaliculi imum,
lateribus verò, $triarum angulos, vult hemycicli excaua-
ri l<007>neamento. _N_am qui non e$t geometriæ plane impe-
ritus & rudis, nouit ex quo vel<007>s in $emicirculi ambitu
<fig/>
constituto puncto, du-
ctis lineis ad capita dia
metri, idest mediæ li-
neæ, effici orthogonion
triangulum, ide$t emen-
datam normam.</p>
<p>NEQ VE TRAN-
SEVNTES PER-
FVNDANT.</p>
<p it>_A_ut legendum perfun-
<pb 110>[0128]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
dat, vt referatur ad illud vis aquæ, aut $cribendum per-
fundantur. _E_xtant ad hanc diem $culpta in $ima, cap<007>ta
leonina in reliquiis templi. (_N_am qu<007>dam quod arch<007>te-
cturam ne$c<007>rent, pontis eius e$$e quem _C_al<007>gula per fo-
rum _R_omanum à colle _P_alat<007>no ad _C_apitol<007>nũ duxerat,
exi$timantes, fœdelap$i $unt) extant inquam in reliquiis
templi, cuius in foro _R_omano cum tr<007>bus ex lateralibus
columnis, e$t _E_pi$tylii, _Z_ophor, & _C_oronæ port<007>o, vnis
ex capitibus _L_eoninis re$pondent<007>bus $ub<007>ectis mutilis et
columnis, alteris autem, ip$is intercolumniis. _S_unt
& in _T_emplo _F_ortunæ _V_irilis, (quod _P_u-
die<007>tiæ e$$e _R_aphael _V_olaterranus
& _F_ulu<007>us exi$timauerunt,)
hodie. _S. M_ariæ _AF_gy-
ptiacæ dicato,
haud pro
cul à
ponte ol<007>m
_P_alatino qui nũc à di-
cto _T_emplo, _S_anctæ _M_ariæ vocatur.</p>
<pb 111>[0129]
<h>GVLIELMI
PHIL ANDRI CASTILIO,
NII GALLI CIVIS RO. IN QVAR-
tum Lib. M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p it>_QVOD IONICI CAPI-_
_TVLI ALTITVDO TER_
_TIA PARS EST CRAS-_
_SITVDINIS COLVM-_
_NÆ, CORINTHII TO-_
_TA CRASSITVDO_
_SCAPI. H_oc expre$$it _P_linius. lib. _36._ cap. _23._
in hunc modum. _E_t differentia, quoniam capitulis _C_o-
rinthiarum eadem est altitudo, quæ colligitur cra$$itud<007>-
ne ima, ideo{que} graciliores videntur, _I_onici enim altitu-
do tert<007>a pars est cra$$itudinis. _SEDAVTE_
_TRIGLYPHORVM RATIONI-_
_BVS MVTILI IN CORONIS, ET_
_IN EPISTYLIIS GVTTÆ DOR I-_
_CO MORE DISPONVNTVR. Q_u\~e-
<pb 112>[0130]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
admodum (inquit) in _D_orico genere $olent _T_riglyphi in
_Z_ophoris _S_calpi, ita ad eorum imitationem deformati
$ant in _C_orinth<007>o genere in _C_oron<007>s mutili, et quod _T_ri-
glyph<007>s $upponerentur guttæ, quia non ita viderentur ab
illis abborrere mutili, $ubiecerunt & his gutt as. _N_os ve-
rò in antiquorum quæ extent monument@s, nu$quam vi-
dimus $uppo$itas mutilis guttas, quod certe, $i rem $pe-
ctamus, magis rationi con$entaneum videbatur, cum refe-
rant canteriorum capita vnde stillicidium fieri certum
e$t, _T_riglyphi autem tignorum. _I_d ex recent<007>oribus _B_al-
tha$arem _S_enen$em feci$$e animaduerto, $ed eatenus $i
_T_riglyphorum e$$ent loco. _P_rætereundum & illud non
est, _B_ramantem in ambul atione _V_aticana, ide$t producta
illa _P_ontificum _M_aximorum porticu, $uper _T_riglyphos
colloca$$e mutilos. _DORVS HELLENIS_
_ET OPTICOS NYMPHÆ FILIVS._
_D_orum ex _I_$idoro & _R_abano $cribit _B_occatius lib. _G_e-
nealogiæ _D_eorum. _10._ cap. _2._ fu<007>$$e _N_eptuni & _E_lopis
fil<007>um, à quo _D_ores nomen & orig<007>nem duxerint. _IO-_
_NI XVTHI ET CREVSÆ FILIO._
_E_t _S_trabo lib. _8. X_uthum _I_onis tradit fui$$e patr\~e, _S_te-
phanus autem lib. de _V_rb<007>bus, _A_poll<007>n<007>s & _C_reu$æ _E_ri-
cthei, fil<007>um $crib<007>t. _ET QVA CRASSI-_
_TVDINE FECERVNT BASIM SCA-_
_PI. B_a$imhic & paulopost non tam pro planta & infi-
ma _S_capi parte, quam pro conflexu $iue _A_pophygi, vnde
cra$$itudo columnæ iudicanda e$t, accipit. _A_l<007>oquin $i-
gn<007>ficat ip$am _S_piram quæ _S_capo $upponitur. _ITA_
_DORICA COLVMNA VIRILIS_
_CORPORIS PROPORTIONEM._</p>
<pb 113>[0131]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
<p it>_C_olumnarum hic referuntur genera tria. _D_oricarum quæ
$ex cra$$<007>tudines $unt altæ, accepta dimen$ione à pede
viri qui $exta est pars altitudinis corporis. _S_ecundæ à
muliebri $pecie ductæ $unt, quibus nomen e$t _I_onicis,
quæ $unt altæ cra$$<007>tudines, imæ partis nouem. _T_er-
tium genus e$t _C_orinthiarum, quibus eadem altitudo quæ
_I_onicis, _A_uctore _P_linio dicto cap. _23. ET EN-_
_CARPISPRO CRINIB VS DISPO_
_SITIS FRONTES ORNAVE-_
_RVNT. E_nc arpus _G_ræcis fructuo$um $ignificat,
hoc loco orname ntum est, hoc est florum frondium{que} &
pomorum implexus at{que} contextus, coronario luxu foliis
flores & fructus intercur$antibus, cuiu$modi $unt qu{que}
$erta & corollas triumphales nostri vocant, _I_tali ghir-
landas, & fe$tones à festiuitate, appellant. _FOR-_
_TVITO SVPRA ACANTHI RA-_
_DICEM FVERAT COLLOCATVS._
_Q_uæ _A_cantho _S_criptores tribuunt, tam quadrant her-
bæ vulgo, quòd referat pedes vr$i anteriores, brancha vr-
$ina appellatæ, vt nihil amplius dubitádum $it eam ip$am
e$$e. _D_<007>o$corides etiá _H_erpacantham ait vocari lib. _3._
cap. _17. F_olia habet multò quàm _L_actucæ latiora, lon-
giora{que}, erucæ modo inci$uris diui$a. _E_atenus _A_rchite-
cti & reliqui artifices in _C_orinth<007>is capitulis $unt natu-
ram imitati. _N_am cum caule $it duorum cubitorum alti-
tudine, cra$$itudine digiti, per interualla $ub ip$um v${que}
verticem foliolis quibu$dam oblongis veluti nucamentis
vestito, ex quibus candidus prodit _F_los, $emine oblongo
& luteo, capitulo thyr$i figura, illi quod magis ad rem
$uam faceret, bipartiuntur, vt inde procurrant in _A_baci
<pb 114>[0132]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
angulum maiores helices, in eiu$dem medium minores, vt
$crip$i lib. _3._ in digre$$<007>one. _TVNC CALLI-_
_MACHVS QVI PROPTER ELE-_
_GANTIAM ET SVBTILITATEM_
_ARTIS MARMOREÆ AB ATHE-_
_NIENSIBVS CATA TECHNOS_
_FVERAT NOMINATVS. S_cribit _P_lin.
lib. _34._ cap. _8. C_allimachum appellatũ _C_acizotechnon
quòd $emper e$$et calumniator $ui, nec finem haberet di-
ligentiæ. _R_eperio & d<007>ctum e$$e {τη}ξί{τε}χνον, quòd
artem $ubtilius expolii$$et, $iue vt _P_au$anias lib. _1._ ait.
ὃς {πρ}ω{το}ς ἐ{τρ}ύπη{σε} {το}ύ{θο}{ι<293>}, _Q_uanquam
in impre$$o formis codice $criptũ est, {κα}{κι}Ζό{τε}χνον.
_ANIMADVERTIT EVM CALA-_
_THVM, ET CIRCA FOLIORVM_
_NASCENTEM TENERITATEM._
_V_idi non $emel _R_omæ capitula quanquam negligenter fa-
cta, non ita abhorrentia ab hac inu\~etione. _I_n móte _Q_ui-
rinali est _C_alathus vario veluti viminum implexu conte-
xtus, _A_bacum pro tegula habens, & ii _S_atyri quos _R_o-
mæ in ædibus _B_arptol. a _V_alle e$$e oneri ferundo etiam
nunc collocatos retulimus pro capitulis habent _C_alathos
pendentibus racemis fruct<007>bus{que} plenos, $ed nullo _A_baco
opertos. _VTI QVANTA FVERIT_
_CRASSITVDO IMÆ COLVMNÆ,_
_TANTA SIT ALTITVDO CAPI-_
_TVLI CVM ABACO. V_enustior & gra-
tior futur a e$t capituli altitudo, $i tanta $it dempto _A_ba-
co, cuiu$modi ferè $unt, quæ _R_omæ & aliis vrbibus anti-
<pb 115>[0133]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
qua vì$untur. _ABACILATITVDOITA_
_HABEAT RATIONEM. S_i ima colũnæ
cra$$itudinem quadrato clau$am, circulo cinxeris, eum{que}
ip$um alio quadrato includas, quæ ad angulos ducentur
lineæ, duplo maiores erunt, imi _S_capi diametro, ea{que} erit
iusta _A_baci latitudo, qui $inuatur nonnullis hoc modo.
_C_ollocant eum ad _R_egulam expolitum latum quátum di-
ximus & quàm magna est frontis eius linea, de$c ribunt
parium laterum triangulum. _Q_uo autem $pacio $upera-
tur ea latitudine cra$$<007>tudo _S_capi imi, id diuidentes in
parteis quatuor, tum circini crure in angulo infimo con-
stituto, alterum mobile ad tertiam v${que} earum quæ $upe-
rant cra$$<007>tudinem _S_capi deductam, per frontis angulos
ita circũagunt, vt ablatis tribus, retenta vna, $inuetur de-
lumbetur{que} & fornicetur nona ferè $uæ latitudinis parte,
at{que} vbi linea circinationis later a trianguli tanget, eum
putant e$$e cornuum _A_baci terminum. _Q_uidam facto
triangulo qu\~e diximus, ab angulis extremis _A_baci in in-
teriorem partem recedentes hinc at{que} hinc parte decima
octaua, collocato circini centro vno in angulo trigoni imo,
altero per eas rece$$iones ducto, circinant, eum{que} e$$e cor-
nuum terminũ aiunt. _N_onnulli frontem _A_baci ab extre-
mis angulis totam dimeti\~etes in partes nouem, ex eis par-
tem vnam in medio collocant, reliquis octo propendenti-
bus, in quarum ima circinum con$tituũt, diducunt{que} ad no-
nam illam, hinc at{que} hinc agentes ad lineam frontis, termi-
nant{que} cornua vbi circinus tangit lineá frontis. _O_mnium
$inuandi ratio non di$plicet, $ed videntur mihi in cornuũ
finitione errare, & qui extra quadratum petunt, & qui in
quadrato $ecant, neutro enim modo _A_baci latitudo habi-
<pb 116>[0134]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tur a e$t eam rationem quam præ$cribit _V_itruuius, idest
vt quanta fuerit altitudo, bis tanta $it diagonios linea, il-
lo enim additur aliquid, i$to demitur. _E_go vero nihil præ-
ter $inuationem fieri oportere ex<007>$timo, cornua{que} in angu-
lum de$inere, quanuis in veterum monimentis nullũ po$$e
ostendi eiu$modi put\~e, adeo quæ $uper$unt, diuer$a $unt
a præceptis, quæ tamen ad hanc d<007>em extant capitula,
cornua habent ex priorũ $entëtia terminata. _N_os quomõ
_V_itruuiũ feci$$e intelligamus, $ubiecta figura o$t\~edemus.
<fig/>
_PRÆTER APO_
_THESIM. A_li@@
dicitur _A_pophygis, re-
fert{que} _T_roch<007>l<007> $iue _S_co-
tiæ part\~e dimidiatæ $u-
periorem in $ummo _S_ca-
po, in imo <007>nferiorem.
_H_oc autem loco pro lim-
bo _A_pophygis intelligë-
dum, cuius origo & pri-
mordiũ fuit huiu$modi.
_V_eteres _A_rchitecti cum
$cirent columnas initio
ligneas & rotundas, vt
natura tulerat, hoc est
ex arboribus perpetuis
& non dolatis, $u stinen-
di fa$tigii tectorum gra-
tia inuentas (quod et _V_itruuius innuit huius lib. cap. _2._)
vidi$$ent{que} capitibus ferreos additos annulos, ne ad pon-
dus finderentur. _P_o$tea marmorearum in calce, latũ an-
<pb 117>[0135]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
nulum fixerunt, quem hoc loco _A_pophygim nominat, in
capite vero, _A_$tragalum, idest, _T_orulum veluti tor quem
annulo addiderunt, quibus adiumentis ligneam columnam
viderant communitam, adeo in hoc vt in cæteris naturam
imitati prudentes arti$ices, quæ æd<007>ficabant, æterna e$$e
elaborarunt. _E QVIBVS FOLIA NA-_
_SCVNTVR PROIECTA, VTI A-_
_BACVM EXCIPIANT, QVÆ EX_
_CAVLICVLORVM FOLIIS NA-_
_TÆ PROCVRRVNT AD EXTRE-_
_MOS ANGVLOS VOLVTÆ, MI-_
_NORESQVE HELICES INTRA_
_SVVM MEDIVM, QVI SVNT IN_
_ABACO FLORIBVS, SVBIECTI_
_SCALPANTVR. L_uxatum & deprauatum lo-
cum curo hoc pacto. _E_quibus folia na$cuntur proiecta
vti _A_bacum excipiant. _E_x caul<007>culorum foliis natæ pro-
currant ad extremos angulos _V_olutæ, minores{que} helices
floribus (qui intra medium frontium _A_baci $unt) $ubie-
cti $calpantur. _C_ur ita $cribam facile intelliget qui no-
stram cupituli de$criptionem legerit. _V_olo enim, veterũ
monumentorum auctoritate, e$$e _V_olutas, idest maiores
helices, $ub angulis, volo minores helices $calpi $ubiectos
floribus, qui in $rontium _A_baci medio $unt collocati.</p>
<p it>_MINORESQVE HELICES. V_olutu-
læ, dictæ à $imilitud<007>ne cauliculorum annulatorum vi-
tis, ide$t capreolorum qui helices nominantur {ᾀτ\‘ρ} {τοῦ}
ἑ{λλ}ί{οσε}{θαι}, ide$t à circũagendo & inuoluendo. _C_la-
uiculæ _P_linio dicuntur lib. _23._ in _P_roæmio.</p>
<pb 118>[0136]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_VPRA COLVMNAS ETPA-_
s # _RASTATAS. D_e _P_ara$tatis di-
cam lib. _5._ cap. _1. TIGNA ET A-_
_XES. A_xes $iue _A_$$es, vnde coaxatio & coa$$atio,
$unt $ectiles tabulæ ligneæ, a$$eres autem $unt trientales
fere, ide$t lati fere quatuor pollices, $ed cra$$iores, di-
cti ab a$$idendo parietibus at{que} tignis, _A_uctore _S_exto
_P_ompeio. _H_ermolaus _B_arbarus ait e$$e cra$$iorem, &
angustã in modũ paruæ trabis, materiem. _TRANS-_
_TRA ET CAPREOLI. T_rabes $ustinen-
tes _C_apreolos dicuntur _T_ranstra, v$urpat & tran$tilla
pro tigillis, lib. _5._ cap. _12. C_apreoli autem qui $int pau-
lo mox dicam. _VNDE ET COLVMNÆ_
_DICVNTVR. N_am proprie columnæ $unt arre-
ctaria, quæ columen, idest $ummum fa$t<007>g<007>i percurrens
tignum $ustinent, innitũtur vero tran$tris, ide$t tran$uer-
$is trabibus, habent & capreolos, hoc e$t procl<007>nata
hinc at{que} hinc ligna quæ canterios $ustinent. _C_ulmen au-
tem dicit _S_eruius _Æ_gloga prima e$$e tectum, quòd vete-
res ædificia culmis tegerent, ide$tpaleis è me$$ibus.</p>
<p it>_CANTERII PROMINENTES AD_
_EXTREMAM SVBGRVNDATIO-_
_NEM. C_anterii dicuntur ligna tecti oblonga à colu-
mine ad extremum tectum ducta, quæ vbi longius pro-
minent, efficiunt $uggrundam, ide$t tecti partem porre-
ctionem vbi fit stillicidium. _A_liæ $unt _C_anterii vocabu-
li $ignificationes, nam ita appellat equum _P_ortius _C_ato,
eum cui ex$ecti $unt te$tes, & apud _P_lin. & _C_olumellam
<pb 119>[0137]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
pro $implici vineæ iugo. _V_nde canteriatas vocant vites,
ad differentiam earũ quæ in longitudinem & latitudinem
iugatæ $unt, quæ compluuiatæ dicũtur. _C_anteriolos etiá
_C_olumella ait oportere adh<007>bere capitibus cæparum &
arundinibus, hoc e$t, adminicula quibus fulciátur. _SV-_
_PRA CANTERIOS TEMPLA. T_em-
pla tran$uer$a ponuntur vt$cribemus cap. _7. # ET A_
_MATERIATVRA FABRILI. M_ate-
riatura à materia, idest ligno, ea est fabrilis ars, quá nos
minutiariam dic<007>mus. _CVM ITA AB IN-_
_TERIORIBVS PARIETIBVS, AD_
_EXTREMAS # PARTES, # TIGNA_
_PROMINENTIA HABVISSENT_
_COLLOCATA. Q_uòd fa$t<007>gia in fróte aut po-
$tico fiant, $u$picari licet, apud veteres tigna directa
collocari$olere, non tran$uer$a, ide$t non per latitudi-
n\~e traiecta. _VTI NVNC FIVNT TRI-_
_GLLYPHI. T_riglyphorum mentio est apud _A_ri-
$tot. lib. _E_thicorũ. _10. E_<007>us _I_nterpres _G_ræcus _E_u$tra-
tius dicit à nonnullis vocari {μο}ύ{τλ}α, vol\~etibus vt exi-
stimo $ignificare mutilos, res figura & loco diuer$as, cum
mutilorum locus $it in coronis, _T_riglyphorum $edes in
_Z_ophoris, vti in $ubiecta figura videri licet. _N_eque
enim tantum velim tribui _A_rchitecto _A_mphitbeatri _D_o-
mitiani, vt quod in $ummo _Z_ophoro mutilos collocarit, id\~e
omnibus licere arbitremur, poterat enim is citra repre-
hen$ionem, inopiæ, quam loci altitudo adferebat occurre-
re, ide$t, quod in extrema æd<007>ficii parte po$itus _Z_opho-
rus, humil<007>or videretur, $i có$uetam & v$itatam _Z_opho-
rorum $erua$$et altitudinem, quoniam a vi$u nostro lon-
<pb 120>[0138]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig/>
ge e$$et po$itus, poterat inquam ei inopiæ, & vt ita di-
cam humilitati, occurrere, cra$$itudinis interuallo $can-
dentis oculi fallens $peciem. _Q_ui latine verterunt _A_ri-
stotelem, præter vnum antiquum _I_nterpretem qui tri-
$culptos vertis, laquearia transtulerunt. _H_unc vt verbũ
verbo reddidi$$e inficias ire non po$$umus, ita rem ip$am
intellexi$$e, non audemus a$$erere, certe illos contendi-
mus ló<?>ge aliter {quam}res haberet, expre$$i$$e. _ET EAS_
_CERA # CÆRVLEA DEPINXE-_
_RVNT. C_eras coloribus pingi ad eas picturas quæ
inuruntur, _A_uctor e$t _P_linius lib. _35._ cap. _7._ vt mirum
videri non debeat, $i _I_ulius _P_ollux lib. _7._ cap _28._ &
_M_artianus _I_uri$con. _P_andect. lib. _23._ de fundo in$tru.
<pb 121>[0139]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
eas in pictoris in$trumento ponant. _C_eris pingere, a@
picturam inurere, quis primus excogitauerit, non con-
stare prodit _P_linius lib. _35._ cap. ii. _E_ius præterea duo
fui$$e antiquitus genera, cera, & in ebore ce$tro, ide$t vi-
riculo, donec cla$$es pingi cœpere, tum acce$$i$$e tertiũ,
re$olutis igni ceris, penicillo vtendi. _I_d genus picturæ
_C_allixenus _R_hodius apud _A_thenæum lib. quinto, vocat
κηρο{γρα}{φί}{αν}, alii encau$t<007>cen dicunt. _S_unt enim &
$ua pictoribus cauteria, quorum præter cæteros memi-
nit _M_artianus _I_uri$con$ultus _P_andect. lib. _33._ de fun-
do in$tructo. quo etiam in loco, conchas appellat va$cula
$iue testas vbi pictores $uos colores reponunt, quod ma-
rinis conchis ad eam rem p<007>ctores vti fere $oleant.</p>
<p it>_ITA DIVISIONES TIGNORVM._
ide$t præci$iones. # _MVTILORVM SVB_
_CORONIS RATIO. N_õ in _Z_ophoro quod
tamen in _A_mphitheatro. _T. V_e$pa$iani factum videtur
_MVTILI INCLINATI SCALPTV_
_RIS DEFORMANTVR. N_u$quam tam\~e
vidi in fronte inclinatos, $ed rectos & æquil<007>bres.</p>
<p it>_CONTRAQVE TETRANTES_
_COLVMNARVM. C_ap. proximo explicabo.
_DISSOLVVNTVR ENIM ANGV-_
_LORVM IN ÆDIFICIIS IVN-_
_CTVRÆ. F_ene$tras in ædificiorum angulis nó pu-
tat tollerãdas, quo vitio _V_enetiis pulcherrimæ ædes labo
rant. _VTI NOSTRI EA CAVA CO-_
_LVMBARIA. A_lioquin _C_olumbaria lib. _10._
cap. _9._ $unt foramina, $iue canales $ecundũ $ingulos axis
_O_ctantes, per quæ aqua in _T_ympano haustorio organ@.
<pb 122>[0140]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
concepta, effluit. _P_ri$cianus lib. _5._ ex _P_lauti rudente, _C_o-
lumbar interpretatur vinculi genus. _I_$idorus lib. _19._
cap. _2._ putat e$$e colũbaria in $ummis nauium lateribus
loca concaua, per quæ eminent remi, dicta quod $int $i-
mil<007>a latibulis columbarum in quibus nidificant. _V_arro-
ni enim & _C_olumellæ $unt loculamenta <007>n quibus $ingu-
la paria fœtificant, cum _P_allad<007>usip$um {π@ρι}{στε}ροβο-
φ{εῖ}ον, idest locum alendis _C_olumbis destinatum, ita ap-
pellet. _IT AQVE IN GRÆCIS OPE-_
_RIBVS # NEMO # SVB # MVTILO_
_DENTICVLOS CONSTITVIT. I_d
vitii antiquorum, vti cætera omnia v${que} adeo pleri{que} oés
_A_rchitecti aut per manus traditum acceperunt, & imbi-
berunt, aut non docti v<007>$um amplexi $unt, vt qui _V_itru-
uium $unt $ecuti, nullius in operibus vitii fuga tam dele-
ctatos appareat, quam hoc quæ$iui$$e. _N_imium cõtra na-
turam videas $ub mutulis denticulos _R_omæ in _T_iti _V_e-
$pa$iani & _C_onstantini, at{que} _N_eruæ fornicibus, in{que} eiu$-
dem _N_eruæ porticu, & _T_hermis _D_iocletiani. _V_eronæ <007>n
_T_heatro & duobus veteris $tructuræ _F_ornicibus, _A_rimi-
ni vno, tota deni{que} _I_talia, & vbi non? _V_erecundius qui
extruxit _P_antheon _T_emplum _R_omæ, & _F_ornicem _B_e-
neuenti, vbi $i _T_enia $ub mutil<007>s e$t, at certe non $ecta in
denticulos, vt colligere hinc po$$is, non continuo cũplau-
$u excip<007>enda e$$e quæcun{que}, quam vultis magno ante t\~e-
pore constructa. _I_udicium $anè adhibendum, & ea demũ
in operibus imitanda, quæ à natura rerum non v$quequa{que}
$int abhorrentia, id quod & optat, & queritur non fieri
_V_itruuius l<007>b. _7._ cap. _5. NEQVE INSTI-_
_TVERVNT IN FASTIGIIS DEN-_
<pb 123>[0141]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
_TICVLOS FIERI. L_uxatus e$t locus hic,
mihi autem videtur po$$e in artus redire hoc modo. _N_e{que}
instituerunt in fa$t<007>gi<007>s mutilos aut denticulos f<007>eri, $ub-
iungit enim. _I_deo quod nec canter<007>i nec a$$eres, & c.
_M_utilos vero in fa$tigiorum frontibus videre est _R_omæ,
in _P_ronao _P_anthei & _T_urri $eme$a montis _Q_uirinalis,
quam _B_londus fal$o _M_ecœnatis credidit, cæteri ferè _T_\~e-
pli Solis partem fui$$e existimant, _V_eronæ etiam in _F_or-
nicibus duobus, _A_rimini item in vetusto vno.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_X EADEM COPIA EAM IO-_
e # _NICAM LIBERO PATRI_
_FECIT. E_ius ædis meminit lib. _3._ cap._2._
et in _P_roœmio lib._7. C_æterum cur _I_onicam _L_ibero pa-
tri fecerit _H_ermogenes, dubiũ videripoter at, ni$i lib._1._
cap. _2._ tradidi$$et _I_unoni, _D_ianæ, _L_ibero patri ita con-
strui opertere. _N_am cũ _D_eorum triplex ratio habita e$-
$et, fortium, delicatorũ, & mediorum. _F_ortibus vt _M_arti,
_H_erculi, _M_ineruæ, ædes _D_oricæ $euerioris structuræ cõ-
$titutæ $unt. _D_elicatioribus, vt _V_eneri, _P_ro$erpinæ, _F_lo-
ræ, _C_orinthio genere propter teneritat\~e o<002>is factæ $unt.
_M_ediis, vt _I_unoni, _D_ianæ, _B_accho constructæ $unt _I_oni-
cæ, quod id genus ædes temperatæ $int, ide$t nec v$que-
qua{que} gracili florida{que} $int $tructura, nec rur$us $euera.
_ET LACVNARIORVM DISTRI-_
_BVTIONE. L_acunaria quæ & laquearia & la-
cus dicuntur auctore Seru<007>o, $unt contignationum cœlum,
vnde laqueatæ cœnationes appellantur. _L_ucillius apud
<pb 124>[0142]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_I_$ido. lib. _19. R_e$ultant ædes{que} lacus{que}. _Q_uod autem
ad lacunariorum di$tributionem attinet, $ciendum lacu-
naria dici & tigna ip$a & intertignia. _I_ta{que} cum _T_rigly-
phireferant exteriorem tignorum partem, & quæ inter
duo $unt interualla, ip$æ metopæ, $i illorum erat impedi-
ta d<007>$tributio, & interiorum lacunariorũ nece$$e e$t fui$-
$e impeditam. _I_llud addam auctarii loco, antiquorũ lu-
xuriam ver$at<007>lia cœnationum laquearia feci$$e, & ità
coagmenta$$e vt $ubinde alia facies at{que} alia $uccederet,
& toties tecta, quoties fercula mutarentur. _A_uctor eius
rei _S_eneca _E_pistol. lib. _14. SED OBLON-_
_GIORES TRIGLYPHIS DIMIDIA_
_ALTITVDINE. S_cribendũ, oblongiores _T_ri-
glyphi dimidia latitudine, vt $it $en$us, $unt lõgiores quã
deceret $emimodulo $iue vno _T_etráte. _N_am oportebat e$-
$e paribus lateribus quadratas, & occupare $olum primum
colũnarum _T_etrantem, medios duos $eruari extremo hinc
at{que} hinc _T_riglypho. _S_i verò _T_riglyphi $uper duos ex-
tremos _T_etrantes collocentur, nece$$e est metopas produ-
ci in duos priores. _Q_uod autem dimidia latitudine hic et
paulopo$t restituendum $it, facile iudicabit, qui $ciuerit
_T_riglyphorum mediam altitudinem e$$e $emimoduli &
quartæ partis vnius moduli, cum ip$æ metopæ, quadratũ
$olo $emimodulo $uper\~et. _FRONS ÆDIS DO-_
_RICÆ IN LOCO QVO COLV-_
_MNÆ CONSTITVVNTVR, DI-_
_VIDATVR SI TETRASTYLOS_
_ERIT IN PARTEIS. XXVIII. SI_
_HEXASTYLOS. XLIIII. EX HIS_
_VNA PARSERIT MODVLVS,_
<pb 125>[0143]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
_S_cribendum, $i _T_etrastylos erit in partes. xxvii. $i _H_e-
xa$tylos. xlii. _N_am $i $upra $ingularum colũnarum _T_e-
trantes collocantur $ingul<007> _T_riglyphi, ct in $ingulis inter-
columniis angularibus triglyphi duo, & metopæ tres, in
med<007>ano metopæ quatuor & triglyphi tres, metopæ auté
cra$$æ $int modulum vnum & $emi$$em, ip$i vero trigly-
phi cra$$<007> modulũ vnum, adiectis $ingulis in extremis an-
gulis $emimetopiis (vt vocat) $i recte $upputabis, repe-
ries modulos omnino non e$$e plures viginti $eptem $i _T_e-
tra$tylos erit. _Q_uòd $i fuerit _H_exa$tylos, fient moduli
quadraginta duo, adduntur en<007>m vtrin{que} triglyphitres, &
metopæ tres, idest moduli quindecim. _EX HIS_
_VNA PARS ERIT MODVLVS. M_o-
dulum accipit pro men$ura qua partes omnes dimetien-
dæ $unt, ea, in aliis à cra$$itudine imi $capi colũnæ, in do-
rico genere à triglypho, petitur. _ALTERA E-_
_CHINVS CVM ANNVLIS. S_ubaudi
tribus, nam tot animaduerti addi velutiregulas $ub _E_chi-
no in antiquorum operibus _D_oricis, in _T_u$canicis autem,
vnicum annulum. _TERTIA HYPOTRA-_
_CHELION CONTRAHATVR CO-_
_LVMNÆ. Q_ui ita emendauit, deceptus e$t, quòd
paulopost hypotrachelion $ummæ columnæ nominet, &
cap. _2._ lib. _3._ de contractur a hypotracheliorũ, ide$t $um-
marum columnarum tradiderit. _S_anè aduertendum est,
_D_oricorum & _T_u$can<007>corũ capitulorum partem imam,
etiam hypotracheliõ dici, vt liquet ex cap. _7._ huius libri.
_L_eo _A_lbertus collum vocat. _V_t hoc loco $cribendum fue-
rit, tertia hypotrachelion, deinde. _C_ótrahatur colũna, etc.
_I_llud tamen tacendum non e$t, animaduer$um minus con-
<pb 126>[0144]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
trahi doricas columnas quam _I_onicas. _A_d hæc, hypotra-
chelia _D_orica, alios pura reliqui$$e, alios ro$as, aut achã-
ti folia $calp$i$$e. _ALTI VNIVS ET DI-_
_DIATI MODVLI, LATI IN FRON_
_TE VNIVS. S_yncerior $cribendi ratio nõ patitur
ita dici, $ed, alti dimidiatum modulum, & lati vnum mo-
dulum, ip$e vero _V_itruuius $ecurus istiu$modi rerum, $i-
mili dic\~edi genere vtitur lib. _10._ cap. _14. 15. &. 19._
_Q_uin et _C_olumel. lib. de arbor. cap. _5._ $i modo vit<007>o nõ
caret locus eo dicendi genere v$us est hunc vero in modũ
$cribit. _S_ulcum autem terrenum pedum duorum altum &
longum $eptuaginta, vna opera effodit. _S_ed & _V_arronem
annotaui apud _P_liniũ l<007>b. _36._ cap. _13._ non abhorrui$$e,
cum _P_or$ennæ $epulchrum de$criberet. _CONTRA_
_TETRANTES MEDIOS SINT_
_COLLOCATI. I_de$t diui$a $capi cra$$<007>tudine
in partes quatuor, ita triglyphi $upra colũnas collocentur,
vt partes medias duas occupent, relictis vtrin{que} $ingulis,
in extremis tantum dee$t, quantũ $uperatur $ummus $ca-
pus ab imo, hic autem cra$$us est duos modulos, triglyphi
vnum $olũmodo, contrahitur verò $ummus $capus vt $cri-
ptũ e$t lib. _3._ cap. _2. L_ocatus ita{que} triglyphus $uper duos
medios tetrantes, nece$$e e$t occupet pauxillum plus quàm
dextra at{que} $in<007>stra relinquatur. _B_ramantes vt id obiter
dicam in ambulat<007>one _V_aticana non triglyphos, $ed meto-
pas ad perpendiculũ colũnarum collocat, non im<007>tanda li-
centia, quanquà & $uos inuenit imitatores. _IN IN-_
_TERCOLVMNIIS RELIQVIS BI-_
_NI. I_ntercolumniũ hoc loco accipiendum, quantù _E_pi-
$tylii e$t à triglypho qui $uper columnam e$t, ad alium qui
<pb 127>[0145]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
$uper proximam est collocatus. _IN EXTRE-_
_MIS ANGVLIS SEMIMETOPIA_
_SINT IMPRESSA. S_emimetopia dicuntur,
quod dimidiarum metoparum $int loco, quanquam non ea-
rum dimidiatarum $ed $emimoduli ferè habent cra$$<007>tudi-
nem, id{que} propter $capi $ummi contractur am ad cuius re-
$pondent perpendiculum. _CORONA EST_
_COLLOCANDA IN PROIECTV-_
_RA DIMIDIA. I_dest coronæ proiectura fac<007>\~e-
da e$t ex dimidia parte moduli, quantum $cilicet alta e$t,
vt $ubiungit. _I_n quo non po$$um non valde mirari, quid
venerit in mentem _A_rchitecto _T_heatri. _M. M_arcelli, qui
coronam proiecerit duplo ferè magis quá par erat. _I_d ta-
men video non di$plicui$$e _S_angallo, qui in extru\~eda _F_ar-
ne$iorum domo, eadem $it v$us corona. _ITA VTI_
_GVTTÆ SEX IN LONGITVDI-_
_NEM, TRES IN LATITVDINEM_
_PATEANT. S_ũt omnino guttæ quæ in corona ima
$calpuntur ad perpendiculum $ingulorum triglyphorum,
decem & octo, figura diuer$æ ab eis quæ $ub triglyphis
propendent. _N_am hæ coni $iue metæ figur a deforman-
tur, illæ verò ad circinum f<007>unt, vt in _T_heatro _M_arcelli
<fig/>
animad
uerti-
mus.</p>
<p it>_HÆC_
_RA-_
_TIO_
_IN OPERIBVS DIASTYLIS ERIT_
_CONSTITVTA. I_de$t, in his operibus quorum
<pb 128>[0146]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
intercolumnia trium columnarum cra$$itudinem habebũt
interpo$itam. _I_ta lib. _3. V_itruuius expo$uit, $ed in tri-
glyphorum & metoparum di$tributione, alia ratio haben-
dae$t, nam præter trium colũnarum interuallum, addi-
tur intercolumniorum _E_pistyli<007>s (vt d<007>ximus) $emimo-
dulus. _SI VERO SYSTYLON ET_
_MONOTRIGLYPHON OPVS_
_ERIT FACIENDVM. I_dest, cuius inter-
columnium tantum patet quantum cra$$æ $unt columnæ
duæ, nec habet plures triglyphos quam vnum, quem circũ-
stent duæ metopæ. _S_ystylon verò, hoc loco non propme
dicitur, quia à colũna ad columnam $olum est trium mo-
dulorum interuallum, cum _S_y$tylon $it quatuor, $iquidem
habet $pacium duarum columnarum. _S_ed quemadmodum
nó ita multũ ante, intercolumniũ interpretati $umus quá-
tum à triglypho ad triglyphum e$t $pacii, non quantum à
columna ad colũnam, it a $i hoc loco accipimus, non dubiũ
e$t, quin $int $uturi moduli quatuor, ide$t, duæ meto pæ &
triglyphus vnus. _FRONS ÆDIS SI TE-_
_TRASTYLOS ERIT, DIVIDA-_
_TVR IN PARTES. XXIII. SI HE-_
_XASTYLOS ERIT, DIVIDATVR_
_IN PARTES. XXXV. EX HIS_
_PARS VNA ERIT MODVLVS. L_o-
cus hic mendo$us est. _S_cribendũ autem. _S_i tetrastylos
erit, diuidatur inpartes. x<007>x. _S. S_ihexa$tylos erit, diui-
datur in partes. xxix. _S._id ita ostendo, hoc differt opus
_S_y$tylon monotriglyphon à dia$tylo, quòd in hu<007>us angu-
laribus intercolumniis $unt metopæ tres et triglyphi duo,
quæ efficiunt modulos $ex cum dirnidio, in mediano verò
<pb 129>[0147]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
metopæ quatuor, triglyphi tres, ide$t moduli nouem, in il-
lius autem intercolumniis angularibus $unt metopæ duæ
cum triglypho vno, ide$t moduli quatuor, in mediano verò
metopæ tres, triglyphi duo, ide$t moduli $ex et$emis. (_N_õ
enim e$t nece$$e admonere $upra tetrantes colũnarum me-
dios, $ingulose$$e triglyphos, idest totidem modulos) $u-
peratur, igitur _S_ystylõ opus vtrin{que} $ingulis modulis duo-
bus & $emi$$e, & in medio totidem (de tetra$tylo enim
nũc mihi e$t res) ide$t in vniuer sũ $ept\~e modulis & $emi$-
$e. _A_tqui ost\~edimus tetr a$tyli dya$tyli, modulos e$$e. _27._
à quibus $i auferes $ept\~e eos modulos & $emi$$em quibus
$uperat _S_ystylon, videb<007>s $upere$$e. _19. S. Q_uòd fi
erit hexastylon, $uperabitur duodecim modul<007>s & $e-
mi$$e, qu<007>bus ablatis, re$tabunt. _29. S. ITA SV-_
_PRA SINGVLA EPISTYLIA. S_upra
$ingulas _E_pistylii partes, non $olũ quæ intercolumniis re-
$pondent, $ed quæ $unt à triglypho ad triglyphum. _ET_
_METOPÆ DVÆ ET TRIGL YPHI_
_BINI ERVNT COLLOCANDI. I_m-
mo$inguli triglypbi, non bini, vnde & monotriglyphi no-
men nactum est id operis genus, quare pro b<007>ni, $inguli
$cribendum. _N_ec enim po$$unt e$$e in intercolumnio tri-
glyphi duo, vbi $unt metopæ $olũ duæ. _IN ANGV-_
_LARIBVS HOC AMPLIVS DIMI-_
_DIATVM QVANTVM EST SPA-_
_CIVM HEMITRIGLYPHI. E_xpung\~e-
da dictio dimidiatum, nam quantum hemitriglyphus am-
plus est, tantũ in angul<007>s (quantum$capi contractura pa-
titur, ea enim prudenti _A_rchitecto moderabitur) rel<007>n-
quendum, idest $emimodulus vtrin{que}, quæ diximus $emi-
<pb 130>[0148]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
metop<007>orum nomine accipi. _Q_uòd $i animaduertere $e-
uerius, & castigare m<007>h<007> permittatur, vel reclamantibus
omnibus exemplaribus, isti $cripturæ notam inuram, &
in deportatæ locum hanc $uffic<007>am. _I_n angularibus non
amplius quam quantũ e$t $pacium hemitriglyphi. _T_ripli-
cem enim habendam e$$e in triglyphis distribuendis _E_pi-
styliorum rationem cen$et, angularium mediani, & eorum
quæ vtrin{que} <007>nter hoc & illa $unt, ista ait in _S_y$tylo &
monotriglypho genere, habere metopas duas & triglyphũ
vnum, _A_ngularia autem $emitri glyphi ferè $pac<007>um, ne{que}
amplius qu<007>cquam. _M_ed<007>anũ verò, triglyphos tres & me-
topas quatuor, ita enim nos emendamus. _IN ME-_
_DIANO CONTRA FASTIGIVM_
_TRIVM # TRIGLYPHORVM # ET_
_TRIVM # METOPARVM # SPA-_
_CIVM. F_ieri non potest vt collocatis $upra columnas
triglyphis, in mediano intercolumnio triglyphi tres con$ti-
tuantur, & non plures quam tres metopæ. _Q_uare $i eam
$criptionem recipimus, exigenda loco, dict<007>o tr<007>um, & pro
ea$cribendũ quatuor, vt $it, tr<007>um triglyphorũ & quatuor
metoparum. _S_tatim enim po$t collocatos $upra columnas
triglyphos, $equitur metopa, deinde triglyphus, po$t, meto-
pa, inde triglypbus, post metopa tertia, deinde tertius tri-
glyphus, $equitur quarta metopa, inde, $upra colũnamtri-
glyphus. _V_ides <007>n <007>ntercolũnio e$$e metopas quatuor, cum
$int triglyph<007> tres, $ed quod vel nostra emendatione cen-
$uerimus d<007>a$tyli & $y$tyli diuer$a e$$e mediana interco-
lumnia, $cribendũ ex<007>$timamus, duorum tr<007>glyphorum &
trium metoparum. _VIARVM DIREPTIO-_
_NES. A_l<007>às hic & paulo ante legitur directiones.
<pb 131>[0149]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
_C_uiu$modi autem $culptura fuerit non conuenit. _PV-_
_RA # RELINQVANTVR, # AVT_
_FVLMINA SCALPANTVR. N_u${quam}
in antiquorum monum\~etis vidi in ima corona $calpta _F_ul-
mina, $icui vero ex _V_itruuii præcepto placeb<007>t $calpe-
re, formas duas appo$ui, $impliciorem petitam ex for-
nice antiquo _A_rimini, cuiu$mod<007> fere vi$itur etiam in nu-
mi$matibus _A_ugu$ti patris & _N_eronis, alterã ex cochli-
lide colũna _T_raiani, quæ e$t _R_omæ in eius principis foro.
<fig/>
_QVÆ_
_SI PLA_
_NÆ E-_
_RVNT,_
_ANGV-_
_LOSHA_
_BEANT_
_XX. C_o-
lũnæ, _D_o-
ricæ, aut
angulis in-
$igniuntur
viginti aut
totid\~e ex-
cauantur
strigibus,
$ed$ao quo
dã & pro-
prio modo,
vt hic præ
$cribitur.</p>
<pb 132>[0150]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig/>
<fig/>
<p it>_N_am e$t aliud striá-
di genus _I_onicis a-
ptum, de quo ip$e di-
xit cap. vltimo lib.
_3. Q_uæ striantur
aut rectis lineïs, aut
inclauicularum mo-
dum $ur$um ver$us
obuolutis striantur,
vtin cocbleis torcu-
<pb 133>[0151]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
larium videre licet. _C_orinthiæ ab _I_onicis strias mutuan-
tur, $ed aut totæ à $ummo ad imum excauantur, aut par-
tium triũ infima, veluti baculo in$erto oppletur. Sunt _R_o-
mæ in _B_a$ilica. _D.P_etri $triis alterno ord<007>ne, clauicula-
tim $pir atim{que} obuolutis $triatæ, & frondibus, $igillis, aui-
cul<007>s, palmitibus, racemis, a$peræ. _VTIIN TER-_
_TIO VOLVMINE DE IONICIS_
_EST PERSCRIPTA. C_ap. _2._ per$crip$it.</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_LVTEIS MARMOREIS SI-_
p # _VE EX INTESTINO OPE-_
_RE FACTIS. P_lutei, hoc loco dicuntur
$epta marmorea, aut ex later<007>bus alia ue materia, qu<007>bus
intercolumnia ob$epiri, intercludiue $olent. _O_pus autem
inte$t<007>nũ est quod ligno con$tat. _CIRCA STRI-_
_GIVM CAVA. N_am Strix est canaliculus lib.
_10._ cap. _15. S_trigæ autem, auctore Sexto _P_ompeio $unt
ord<007>nes rerum inter $e continuatarum, qua in $<007>gnificatio-
ne v$us e$t _C_olumella lib. _2._ cap. _19._ de fœno loquens.
_V_trun{que} (inqu<007>t) $iccatum coartab<007>mus in $trigam, atque
ita man<007>pulos vinc<007>emus. _Q_ uanquam in _A_ldino exem-
plari est$criptum $triam. Striges etiam, _P_ompeio $unt in-
au$picatæ aues, vnde et malef<007>ciis mulieribus <007>nditum no-
men. _SIN AVTEM QVADRATO_
_SAXO. L_apide cæ$o par<007>bus angulis, licet non pari-
bus lateribus. _EMINENTES EXPRES-_
_SIONES. I_n a$peritatem exci$æ, prominentes, &,
guod vulgo dicimus, releuatæ. _Q_uod genus vi$untur in
<pb 134>[0152]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
$uperbi$$imi pontis reliquiis qui ad _N_arniam extructus
erat. _O_ tempus edax, inuidio$am{que} vetustatem, aut potius
o immanem fer am{que} _B_arbariem. _Q_uenquam fui$$e præ-
cord<007>is adeo adamant<007>n<007>s, adeo{que} hostem _R_omani nomi-
nis, vtpulcherrimæ in toto orbe $tructuræ manus adferret
v<007>olentas? _S_ed quid hoc tantum queror? ac non pot<007>us vr-
bis calamitatem deploro? cuius refod<007> o$$a, ide$t vasti$$<007>-
mas _C_olumnas, _C_apitula, _C_oronices (locuple$ti$$<007>mos in-
exhaustæ voluntatis te$tes) $ed in calcem, aut nana, $i
cum antiquis conferas, opera, nos quotid<007>e cernimus. _P_a-
rum erat externum ho$tem $æui$$e, ni$i et intestino velu-
ti odio _C_<007>ues, at{que} adeo _P_rincipes viri in reliquias maio-
rum flagrarent. _O_ ter crudel<007>$$<007>mos egregiorum excel-
$orum{que} animorum nepotes. _GRAPHICOTE-_
_RAM EFFICIENT IN ASPECTV_
_DELECTATIONEM. V_ehementius oble-
ctabunt, metaphoricos dictum, magis expre$$am, ma<007>oris
energiæ efficient.</p>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_TI ÆDIS SIGNVM QVOD_
v # _ERIT IN CELLA COLLO-_
_CATVM SPECTET AD VE-_
_SPERTINAM COELI REGIONEM._
_T_empla ita $unt con$tituenda, vt eorum frontes in occi-
dentem vergant, ita en<007>m futurum e$t, vt altaria, & $imu-
lachra, ea $int parte qua primum terra illuminatur, vt in-
de veluti $urgentia cum Sole hæc, con$piciamus. _V_etus
enim fu<007>t apud gentes omnes in adorandis _D_iis religio,
<pb 135>[0153]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
vt ad _O_rientem conuerterentur, & nos recepimus. _M_er-
curius autem _T_r $megi$tus in f<007>ne _A_$clepii, trad<007>t, Sole
_O_ccidente cum quis _D_eum orare voluer<007>t <007>n _A_u$trum in-
tendere debere, Sole autem oriente, in eum qu<007> $ub$ola-
nus dicitur. _S_ed illud præter<007>re non debui, quod _S_extus
_P_ompeius refert antiquos _D_iis $uperis in ædific<007>is à terra
exaltat<007>s $acra feci$$e, _D_iis terre$tribus in terra, _D_i<007>s in-
fernalibus in effo$$a terra. _E_t conferre quidem arbitra-
mur, $i statuæ <007>n _T_emplis ponantur, vt imper<007>torum ani-
m<007> retineantur, dum $e d<007>uos ip$os adire credunt, $imul, vt
dü videmus eos qui bene de hominum genere meriti $unt,
aut vitæ integritate cæteris præstiter<007>nt, <007>n d<007>uos referri,
ad virtutis imitationem incédamur. _I_d verò tum maxime
f<007>eri poterit, $i & habitu & gestu, quoad per art<007>f<007>c\~e po$-
$<007>t, vita & mores exprimantur, $i gratiam & maiestate
_D_<007>uis dignam præ $e ferant, $i $upplicantibus gratifica-
ri, vltro velle videantur. _I_ta autem extructa e$$c templa
oportet, vt externos ad $e vi$enda alliciant, præ$entes re-
tineant, locum vbi $int$utura, maximæ venerat<007>onis, pro-
cul ab omni re, quæ acced\~etes $upplicatũ offendere po$$<007>t.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_TEORVMANTEPAGMEN.-_
a # _TORVM. A_ntepagn<007>enta $unt lapides
vtrun{que} host<007>i latus munientes, qu<007> et _A_ntæ di-
cuntur, {πα}ρα{στά}{δε}ς à _G_ræcis $iue {στα}θ{μο}ὶ nominan-
tur, nam para$tatas al<007>ud e$$e dicemus l<007>b. _5._ cap. _1._ $ed
& parastas ex nonnullorũ $ententia pars est _G_ræcorum
ed<007>f<007>ciorum vt $cribit _V_itruuius lib. _6._ cap. decimo.
<pb 136>[0154]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_GENERA ENIM THYROMATON_
_HÆC. I_de $t hostiorũ, portarum. _ATTICVR-_
_GES. P_ro _C_orinthio hoc loco intelligendum, ex f<007>ne hu-
ius capitis. _Q_ uanquam _A_tticurgen _B_a$im lib. _3._ dixi$-
$e videtur pro ea quæ est hodie _D_orica. _AEQVE_
_LIBRATA SIT CAPITVLIS SVM-_
_MIS COLVMNARVM QVÆ IN_
_PRONAO FVERIT. I_stiu$modi corona $ua
altitudine erit deformis. _LVMEN AVTEM_
_HYPOTHYRI CONSTITVATVR._
_H_ypothyrum {αὺ}<102> <102> χά{σμ}α τῆς {θύ}ρ{α<293>}, idest
h<007>antem inanitatem & vacuum ip$ius ho$tii dixit. _I_ulius
_P_ollux lib. _10._ cap. _4._ {τὰ}ς {θύ}ρ {α<293>}, ni$i mendo$us e$t
codex, vocat, _H_ermolaus enim {τη\‘ν} {θυ}{ρί}{δα} legit, &
{τὰ}ς {θυ}{ρί}{δα}ς proip$is foribus & valuis, aliàs hypo-
thyri nomine limen inferius $ignificatur. _I_llud forta$$e
non fuerit negligendũ, valuas dici quæ intus aperirentur,
fores autem foris, at{que} istud à _G_rammaticis, quos tamen
negligere in his quæ _A_rchitecturæ $unt, fuerit aliquando
nece$$e. _VTI QVÆ ALTITVDO Æ-_
_DIS A PAVIMENTO AD LACV-_
_NARIA FVERIT. L_acunaria (ni$i valde
fallor) re$pondent libramento coronæ pronai, al<007>is magis
placebit _E_pi$tylio, quod mihi nó probatur. _AD PER-_
_PENDICVLVM VIDENTVR O-_
_PORTERE COLLOCARI. I_dest $ine
contractione. _COLLOCANDVM EST_
_HYPERTHYRVM._ Superliminare dicitur à
_P_linio l<007>b. _29._ cap. _4. G_ræci {θύ}ρ{αν} ianuam vocant,
<pb 137>[0155]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
quod vocabulum _G_ermaniretinuerunt, thur appellantes,
$icut ὑ{πε}ρ {θύ}ρον vberthur. _ASTRAGALVM_
_LESBIVM SIMA SCALPTVRA._
_M_onui aliquando _S_ebastianum _S_erl<007>um, locum hunc cor-
ruptum non e$$e, pro $ine $calptura, dicebam enim $imæ
$calpturæ e$$e _A_stragalum quif<007>eret parum eminent<007>bus
expre$$<007>onibus (id vulgus vocat humiliter releuatum) $i-
ue qui re$imas _C_aprarũ nares $ua $calptura, ide$t linea-
mento imitaretur, & non torulum vt cæteri, $ed _E_chinu-
lum, ná _C_ymatium _L_e$bium cuius bocloco meminit _V_i-
truuius ab al<007>o non abborrere ob$eruaui ($i modo _L_e$bium
est quod bodie videmus) ni$i & quis $calpturæ orna-
mentum de$criminis loco additum velit existimarit.</p>
<fig/>
<p>Noluit mutati iudicii defraudare studio$os, & hoc, ne po-
steri errarent, & alia quædam à $e male trad<007>ta dú _B_al-
tha$arem Senen$em audit, po$t veteres facile principem
(femper vnum _B_ramantem excipio) correxit annotata
à nobis cum eius quartum commentarium $<007>mul legimus,
_R_estab at tert<007>us qui est de antiquorum monimentis, cui
tum nostram operam præstare non potuimus, non dum vi-
$a vrbe peragrata{que} _I_talia, _V_enit in manus hominũ non
$atis emendatus, ne d<007>cam mendacem, _A_t{que} vtinam non
fui$$et coactus auctor æd<007>tionem præcipitare, aut eatan-
tum $crip$i$$et, quæ viderat, ac nonpotius quæ ab aliis di-
<pb 138>[0156]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
men$a acceperat, non arripui$$ent occa$ionem acerbius
in eum inuehendi, graphydos at{que} adeo arch<007>tecturæ oĩs
ignari pror$us homines. _L_audandi erant eius conatus,
quod prode$$e voluerit, & $i d<007>$$imulandi errores nó fue-
runt, at certè a peritis indicari oportuit, & moderatius
cum viro bono agendum. _VTI # CREPIDI-_
_NES # EXCVRRANT. I_dest margines.
_LVMEN ALTVM AD EVNDEM_
_MODVM QVEMADMODVM IN_
_DORICIS FIERI VIDEMVS. C_um
graciliores $int & alt<007>ores _C_olũnæ _I_onicæ _D_oricis, de-
buer at certè _I_onicorum hostiorum lumen, non idem, $ed
altius e$$e, id quod $i non fiet, cre$cet in immen$um coro-
na, fiet{que} ex deformi, amplius non toleranda. _LATI-_
_TVDO # CONSTITVATVR, VT_
_ALTITVDO DIVIDATVR # IN_
_PARTES DVAS ET DIMIDIAM,_
_EIVSQVE PARTIS VNIVS SE-_
_MIS IMA LVMINIS FIAT. H_oc $i
verum $it, rationem{que} habeas $ymmetriæ intercolumn<007>o-
rum quam antea pra$crip$it, fiet vt lumen in ima parte
latius $itip$o medio <007>ntercolumnio, quod certè & vitio-
$um & deforme e$t. _HARVM TRIVM_
_PRIMA CORSA FIAT CVM A-_
_STRAGALO. I_de$t prima fa$cia antepagmento-
rum. _QVEMADMODVM IN DORI-_
_CIS HYPOTHYRIDIBVS. S_cribendum
hyperthyridibus. _ANCONES SIVE PRO-_
_THYRIDES VOCENTVR. S_unt men-
$ulæ quæ capitibus $uis <007>n volutarum anfractus implicá-
<pb 139>[0157]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
tur ad _S_ maiu$culi formam et propendent ab ma corona
$ecundum antepagmenta ad libramentum imi $uperc<007>l<007>i,
vt in $ubiecta figura vides, quan{quam} tantum valuit error,
vt præ$tantes ferè nostri $æculi architecti, vnum exem-
plum, quod præne$te in _F_ortunæ templo v<007>$itur, in quo in-
fra $upercilium pendent, imitari maluerint, _S_upercilium
<fig/>
quid $ignificaret dixi-
mus $upra, probè $cal-
ptas vidimus, $ed $eme-
$as in vetusto t\~eplo quod
nunc. _D. C_oncordio di-
catũ e$t, ad _S_poletiũ _V_m-
br<007>æ vrbem, vb<007> præter
al<007>a antiquitatis monu-
menta, hostia tria vi$un-
tur. _VTI SCA-_
_PI CARDINA-_
_LES SINT EX_
_ALTITVDINE_
_LVMINIS TOTIVS DVODECI-_
_MA PARTE. C_ardinales pro cardinatis dixit.
_O_portet inquit $capos eos quorum cardinibus, ide$t cu$pi-
dibus inuertuntur fores, e$$e aduer$is ex duodec<007>ma par-
te luminis longiores. _E_a verò lógitudo additur, quod car-
dines in cæ$a caua inferioris & $uperior<007>s l<007>minis veluti
in fœminas immittantur. _IMPAGIBVS DI-_
_STRIBVTIONES # ITA # FIANT._
_I_mpages $unt regulæ quæ circundant tympanũ valuarũ.
_T_ympanum autem no$tri fabri materiarii pannellum vo-
cant. _ITEM REPLVM DE IMPAGE_
<pb 140>[0158]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_DIMIDIA ET SEXTA PARTE._
_R_eplum dici coron<007>cem impagis arbitramur, quæ orna-
menti cau$a impagi adpingeretur, præter _C_ymatiũ, quod
partem e$$e <007>mpagis animaduertimus. _V_$urpatur & e@
vox lib. _10._ cap. _17._ $ed alia $ignificat<007>one, _C_heloni (in-
quit) _R_eplum, quod est operimentum $ecur<007>culæ, includi-
tur. _V_aluas quidem antiquas æreas vidimus multas _R_o-
mæ, _P_anthei, ad limina, ide$t in pronao _B_a$ilicæ. _D. P_e-
tri, in æd<007>bus _S_anctorum _H_adriani, at{que} _C_o$mæ & _D_a-
miani (quarum illa olim _S_aturni, ista _R_omuli ac _R_emi
fui$$e creditur) $ed $uo qua${que} modo perfectas, & diuer-
$as ab his quas _V_itruuius constituit. _SIQVA-_
_DRIFORIS FVTVRAEST. H_oc
e$t, $ectain partes quatuor conduplicabiles, vt vtar verbo
ab _I_$idoro v$urpato, & rem exprim\~ete. _IPSAQVE_
_FORIVM OR NAMENTA NON_
_FIVNT CEROSTRATA. L_ego cero-
strata, vt intelligatur cero$trotũopus, cuius meminit _P_lin-
lib. i<007>. cap. _37._ idest ramentis & te$$ellis pictorum cor-
nuum compo$itum, vtlito$trotum, lapidibus, eadem figu-
ra forta$$e appellare po$$imus hyalo$trotum opus, quod
_V_enetiis con$picitur vitreis te$$ellis ver$icoloribus in$i-
gnitũ & pictum, & xylostrotũligneo vermiculatum em-
blemate $egmento ue, quod _B_ononiæ in æde. _D. D_ominici
pulcherrimum vid<007>mus, opus _D_amiani monachi. _E_aope-
rainter p<007>cturæ genera nominantur.</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_ÆQVE SINT IMA CRAS-_
e # _SITVDINE ALTITVDINIS_
_PARTE SEPTIMA. M_iratus $um
<pb 141>[0159]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
non $emel, cum _T_u$cana columna $it omnium $implici$$i-
ma, minus{que} partibus ornata, ecquid $ept<007>mam partem al-
titud<007>nis in ima cra$$itudine haberet, _D_or<007>ca autem, $extá
tantum, cum pro grac<007>litate & tener<007>tate, partes tempera
ri $oleant, ide$t augeri aut minui. _ALTITVDO_
_TERTIA PARTE LATITVDI-_
_NIS TEMPLI. P_linius lib. _36._ cap. _23. A_n-
tiquaratio er at columnarum altitudinis, tertia pars lati-
tudinum delubri. _TORVM INSVPER_
_CVM APOPHYGI. A_pophygis refert _S_co-
tiæ partem mediá inferiorem, $i quidem in imo $capo no-
minatur aut _B_a$i vt hoc loco, cum verò in $uperiori $ca-
po dicitur, _S_cot<007>æ refert $uperiorem partem, vt paulopost,
vocatur{que} & apothe$is. _H_uius l<007>bri cap. _1._ pro ip$o tan-
tum conflexu accepimus, nam ex conflexibus, columna-
rum cra$$itudinem intelligendum arbitramur, non ex cal-
ce aut $ummo _A_stragalo. _E_t in aliarum columnarum di-
men$ione cum $it cũ l<007>mbo pars $cápi, in _T_u$cana fit pars
_B_a$is. _PLINTHO QVÆ EST IN A-_
_BACO. S_cribendum e$$e, pro _A_baco, aut, quæ est
_A_bacus, qui rem intelliget, facile iudicabit. _ALTE-_
_RA ECHINO. S_ubaudi cum annulo vno.
_TERTIA # HYPOTRACHELIO_
_CVM APOPHYGI. S_cribendum cum _A_stra-
galo & apophygi, quanquam i$ta erant potius partes $ca-
pi quam capituli. _SVPRA COLVMNAS,_
_TRABES COMPACTILES IMPO-_
_NANTVR. T_ignis cóiunctis cópo$itæ quas euer-
ganeas (vt interpretor) vocat lib. _5._ cap. _1. ITA_
_SVNT COMPACTÆ SVBSCVDI-_
<pb 142>[0160]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_BVS. S_ub$cudes $unt tabellæ ligneæ qu<007>bus inter $e
trabes compinguntur, dicitur & ferrea $ub$cus lib. _10._
cap. _10._ $ed pro ea quæ molam $u$t<007>net. _ET SE-_
_CVRICLIS. N_ostri id genus $ub$cudis tenones
& claues vocant, $cribemus & aliud lib. _10._ cap. _15._
_CONCALEFACIVNTVR ET PV-_
_TREFIVNT. P_ro concalefiunt dictum. _I_n hu-
iu$modi vitiis _V_itruuio indulgendum conniuendum{que} est.
_P_etiit enim à _C_æ$are, & his qui ip$ius volumina lecturi
erant, vt $i quid parum ad artis _G_rammaticæ regulam e$-
$et explicatum, igno$ceretur. _I_d autem fecit lib. _1._ cap. i.
_TRAIECTVRÆ MVTILORVM._
_H_oc loco $unt proiecturæ tignorũ. _IN EORVM_
_FRONTIBVS ANTEPAGMENTA_
_FIGANTVR. I_mproprie v$us est vocabulo an-
tepagmentorum, pro ornamentis quibus tignorum frontes
$unt operiendæ. _SVPRAQVE EA TYM-_
_PANVM FASTIGII STRVCTV-_
_RA SEV DE MATERIA COLLO-_
_CETVR. I_dest opere cæmentario aut laterculis, id
enim $tructuræ nomine $ignificatur, vel ligno, quod mate-
riæ $iue materiei vocabulo ferè intelligitur. _SVPRA_
_QVE ID FA STIGIVM COLVMEN._
_C_olumen e$t tignum quod $ummum totius culminis fa$ti-
gium occupat, vt $upra cap. _2. TEMPLA. T_em-
pla hoc loco $unt a$$amenta quæ tran$uer$a $upra cante-
rios ponuntur, $upra quos collocantur a$$eres, qu<007> viden-
tur e$$e oportere cra$$iores quàm latiores, quod eorũ pro-
iecturas, denticulorü referre imaginem dixerit. _S_cribat{que}
l<007>b. _3._ denticulũ cportere altitudinis $uæ d<007>midiam par-
<pb 143>[0161]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
tem habere in fronte. _I_n$uper a$$eres ponuntur tegulæ vt
ex cap _2._ h<007>uius libri docemur. _VT STILLI-_
_CIDIVM TECTI ABSOLVTI,_
_TERTIARIO RESPONDEAT._
_T_ertiarii vocabulo, intelligimus cum tran$tris ligna quæ
à tect<007> culmine ducta in vtrun{que} latus, à capreolis & co-
luminari columna $ustinentur.</p>
<fig/>
<p it>_FIVNT AVTEM ÆDES ROTVN-_
_DÆ. T_emploru n quanquam alia fiunt quadrata, alia
exagona, al<007>a multorũ angulorum. _C_œli natur am imita-
ti veteres, impr mis rotundis $unt delectati. _E_orum, quæ
$ine cella $unt $ed columnis tantum circunuallata, mono-
ptera dicuntur, quæ cellam habent, periptera vocantur.
_INSVPER STYLOBATA COLV-_
_MNÆ CONSTITVANTVR. S_criben-
bendum in$uper _S_tylobatas. _DVO GRADVS_
_ET STYLOBATÆ AB IMO CON-_
_STITVANTVR. A_tqui, libro tertio dixit o-
portere $ieri gradus impari numero, $ed forta$$e, ibi quod
fieri oportuit, hoc loco quod eius generis æd<007>s erat pro-
prium, docuit. _DIMIDIA ALTITVDO_
_FIAT THOLI. T_holus e$t alias testudinis
<pb 144>[0162]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
vmb<007>licus, idest veluti $cutum in medio tecto, quo trabes
omnes conueniunt, vbi dona $u$pendebantur, auctore _S_er-
uio _Æ_neid. _9. V_arro lib. de re ru$tica. _3._ cap. _5._ de _O_r-
nithone loquens, _T_holum dixit ædificium rotundum co-
lumnatum, duplici columnarum ordine, inter quas ret<007>bus
pro parietibus obiectis, aues omne genus, maxime{que} can-
tatrices nutriebantur. _D_e _T_holo multa _V_arinus _P_hauo-
rinus, & nos alibi. _QVANTA HABVE-_
_RIT IN SVMMO CAPITVLVM. S_cri-
bendũ quantá. _S_upra _T_holum (mei laterná appellant, _I_ta-
li tribunam) fiebat pyramis $uprapyramid\~e flos addeba-
tur, quod quadantenus <007>mitatus e$t _B_ramantes _R_omæ, in
ædicula periptera in monte _A_urelio. _D. P_etro dicata.
_ET INTER DVOS LVCOS VEIO-_
_VIS. H_oc _O_uidius _F_ast. l<007>b. _3. S_acrata quod illis,
_T_empla putant lucos _V_eiouis ante duos.</p>
<p it>_E_rat id templum prope a$ylũ inter _C_apitolium & arcem
_T_arpeiam. _ARGVTIVS, NEMORI_
_DIANÆ. L_ocumbunc tripliciter intelligimus. _A_ut
enim _T_emplum fuit <007>n luco qu<007> in $uburbano agri _T_u-
$culani colle, qui _C_orne appellatur, _D_<007>anæ $acratus fuit,
vt $cribit _P_lin<007>us lib. _16._ cap. vltimo. _A_ut quod multis
ornamentis in$igne in _A_uentino monte (qué $yluis omnis
generis plenum fui$$e constat) _A_ncus _M_artius collatis
ab vrbibus pecun<007>is extruxit commune _R_omanis & _L_a-
tinis auct. _D_iony$. _H_alicarn. lib. _3. F_uit & _T_emplum
_D_ianæ in luco propè _A_riciam, de quo _V_irg. _Æ_neid. _7._
_T_riuiæ templo, lucis{que} facratis. _ATHENIS IN_
_ARCE MINERVÆ. M_em<007>nit in _P_roœmio
lib. _7. F_uit autemid _T_emplum ad _A_cropolim, curante
<pb 145>[0163]<rh>IN LIB. IIII.</rh>
_P_ericle con$tructum ab _I_ctino _A_rchitecto, auct. _S_trabo-
ne. libro nono. _ET IN ATTICA SVNIO_
_PALLADIS. S_unium promontorium _A_tticæ.
_A_uct. _Q. C_urtio lib. _10._ & _S_choliaste _C_allimachi in
hymno _D_eli, præter alios nam _H_omerus, & _A_ristopha-
nes in nubibus ᾄ{κρ}ον ᾀ{θη}ν{αί}{αν} dicunt. _S_uniadis au-
tem _M_ineruæ, meminit _P_au$anias in _A_tticorũ principio.</p>
<h>CAP. OCTAVVM.</h>
<p # it>_LTITVDINES AVTEM EA-_
a # _RVM SIC SVNT EXPLI-_
_CANDÆ. A_ltariapro _D_eorum natura,
auctoritate{que}, $unt excel$a aut bumilia constituenda, $pe-
ctare vero omnia ad orientem oportere & $cribit hoc cap.
& $upra cap. quinto.</p>
<pb 146>[0164]
<h>GVLIELMI
PHIL ANDRI CASTILIO-
NII GALLI CIVIS RO. IN QVIN-
tum Lib. M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_CONSTITVERVNT_
_QVE CVBVM. CCXVI._
_VERSVVM. C_ubus hic, ex
$enario fit, qui $e multipl<007>cans, efficit
$uperficiem quadratam _C_ubi, idest
triginta $ex. _E_am autem _S_enarius
$i multiplicauerit faciet cubum. _216. C_ubus dicitur &
_T_e$$era a _M_artiano lib. _A_rithmeticæ. _E_um $cribit _T_i-
mæus _L_ocren$is lib. de anima mundi (vt refert _R_euchli-
nus de _C_abalistica lib. _2._) ex _T_etragono na$ci, $olidi$-
$imum & $tabile omnino corpus, $ex quidem latera, octo
verò angulos habens. _E_ius verba $unt. _Ε_’κ {δὲ} {τ@} {τε}-
{τρ}α{ιώ}νῳ {γρν}νᾶ{θαι} <102>ν κύβον ἑ{δρ}{αι}ό{τα}{το}ν
{καὶ} {στα}{δαῖ}ον {πά}ν{τη} {στῶ} {μα}, {ἐξ} {μρ\‘ν} {πλ}{δν}ρὰς,
ὀ<?>κτὼ {δὲ} γωνί{α<293>} ἔ{χο}ν. _IVDICAVI_
<pb 147>[0165]<rh>IN LIB. V.</rh>
_SCRIB ER E. E_o dicendi genere v$us est lib. _2._
cap. _1._ putaui exponere.</p>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p # it>_RÆCI IN QVADRATO,_
g # _AMPLISSIMIS ET DVPLI-_
_CIBVS PORTICIBVS FO-_
_RA CONSTITVVNT. G_ræci quadrato
foro v$i $unt. _I_tali oblongo, vti fori latitudo duas longi-
tudinis tertias haberet. _E_go verò non improbauero $i du-
plæ erit longitudinis ad latitudinem. _GLADIA-_
_TORIA MVNERA IN FORO DA-_
_RI. V_eteri in$tituto, munera gladiatoria in foro ædi
$olita e$$e, ex cap. _1._ lib. _19. P_lin. _A_$conio _P_ediano, &
_S_uetonio in _C. C_æ$are, didicimus. _MENIANA_
_QVE SVPERIORIBVS COAXA-_
_TIONIBVS COLLOCENTVR. M_e-
niana $unt protectæ proiectæ ue pergulæ, dictæ à _M_enio,
qui cum domum quam habuerat ad forum $pectantem,
excepta vna columna v\~edidi$$et, tigna proiecit, at{que} tabu-
latũ cõ$truxit, vnde ip$e & po$teri, gladiatores $pectar\~et.
_A_uct. _A_$con. _P_edianus, _S_ext. _P_omp. & _P_orphyrio. _C_oa-
xationes aũt dixit pro tabulatis, ab axibus, ide$t tabulis.
_COLVMNÆ SVPERIORES QVAR_
_TA PARTE MINORES QVAM_
_INFERIORES SVNT CONSTI._
_TVENDÆ. H_ic de cra$$itudine loquitur, quan{quam}
& eandem rationem in altitudine $equi oportet. _VT_
_IN ARBORIBVS TERETIBVS,_
<pb 148>[0166]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_ABIETE, CVPRESSO, PINV. C_on-
tractura columnarum ducta e$t à na$centibus arbor<007>bus,
quæ ad radices cra$$æ, $en$im $e$e contrahentes fa$tigian-
tur. _BASILICARVM LOCA AD-_
_IVNCTA FORIS. R_egiæ domus _B_a$ilicæ
interpretantur, vt videatur fui$$e initio loca, quò conue-
nirent _P_rincipes ad ius dicendum, po$tea cũ additum e$-
$et _T_r<007>bunal, etiã _B_a$ilicas negociatoribus ce$$i$$e, _T_ri-
bunali magi$tratibus relicto, vt mox ip$e _V_itruuius re-
fert. _S_i libet legito de bac re _B_aptistam _A_lbertum de re
æd<007>ficatoria lib. _7._ cap. _14. SIN AVTEM_
_LOCVS ERIT AMPLIOR IN LON-_
_GITVDINE, CHALCIDICA IN_
_EXTREMIS CONSTITVANTVR._
_E_xistimo chalcidica fui$$e ambulationes $ecundũ _T_ribu-
nal tran$uer$as, vbi _R_hetores & _C_au$idici etiam ver-
$arentur, diuer $as $cilicet aporticibus. _E_am ambulatio-
nem vocat _L_eo _A_lbertus _C_au$idicam, vt $orta$$e nó ma-
le boc loco legi po$$it, cau$idicæ in extremis con$tituan-
tur, vt $ubaudiatur ambulationes. _D_e chalcidicis nihil
apud alium $cr<007>ptorem legere memini. _HABEN-_
_TES POST SE PARASTATAS. H_oc
loco po$tponuntur. _S_unt aliàs para$tatæ pilæ quadratæ
aut lapides pilarum modo ad columnarum latera appo$i-
ti, vulgo pilastratæ d<007>ctæ, prominentibus ip$is columnis
partibus duabus, aut $ecundum alios parte $olummodo $ui
media. _HEMICYCLI SCHEMATIS_
_MINORE CVRVATVRA FOR-_
_MATVM. P_eriphra$is est arcus circuli, cum non
e$t in@eger $emicirculus, $ed flexa eo minor linea.
<pb 149>[0167]<rh>IN LIB. V.</rh>
_TRABES EVERGANEÆ. C_ompacti-
les $uperius vocauit, idest tignis iunctis compactas, ni$i
cui magis placebit affabre factas, quod δ<165>{δρ}{γὲ}ς _G_ræcis
$it accur ate fabricatum. _ET PLVTEORVM_
_COLVMNARVMQVE SVPERIO-_
_RVM DISTRIBVTIO. P_lutei $unt $upe-
riorum ab inferior<007>bus columnis inter$epta, vt paulo ante.</p>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_RARIVM, CARCER, CV-_
æ # _RIA, FORO SVNT CON-_
_IVNGENDA. C_arcerum quod ad no-
$trum tempus pertinet, duo $unt genera. _V_num quo ære
alieno obnoxii tanti$per detinentur, dum per$oluerint,
aut parum excultis mor<007>bus & petulantes, vt ab inita vi-
tæ la$ciuia, & petulant<007>a absterreantur, det<007>nentur, _A_l-
terum quo flagit<007>o$i & $celerati coercentur. _I_s quomodo
extrui debeat, docet _L_eo _A_lbertus lib. _5._ cap. _13._
_CORONIS EX INTESTINO OPE-_
_RE AVT ALBARIO. C_oronas pro coroni-
cibus integris dix<007>t, ide$t præcinctionibu. & veluti trã$-
uer$is cingulis quibus præcingũtur par<007>etes, ne vox priu$-
quam intellecta $it d<007>$$ipetur. _E_adem ratione pulpita &
$uggesta conc<007>onantum obtegimus, & hemicyclas $edes
chori in _T_emplis. _I_ta{que} præcinct<007>on<007>bus <007>ll<007>s fiebat vt
vox non elaberetur, $ed veluti repul$a cogeretur, & ple-
nior confirmatior{que} fieret. _A_l<007>as corona ornamentum est
cameræ, vt lib. _7._ cap. _3._ vnde coronarium opus eiu$dem
libri cap. quarto & $exto.</p>
<pb 150>[0168]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_VDORVM SPECTATIONIBVS_
l # _ELIGENDVS EST LOCVS THEA-_
_TRO. S_pectaculorum loca triplici fuerunt
apud veteres differentia. _E_rat enim _T_heatrum veluti
pars circuli dim<007>dia, & eo amplius diametri quartapars,
$i modo hemicycli cornua rectis & coæquabilibus lineis
producerentur, nam cum flexis po$t $emicirculum lineis
vterentur, ex integro circuli ambitu quartam partem adi-
mentes, quod reliquum erat, _T_heatro dabant. _T_heatrum
autem non constiti$$e $olo hemicyclo, & forma ip$a mi-
nus arridens, & _A_mphitheatrorum, quæ extant ouata
_R_omæ, _O_triculi, _V_eronæ, _N_emau$i, _A_relatis, & aliis lo-
cis, figuræ probant, _I_n eo fiebant fere ludi _S_cenici. _D_uo-
bus _T_heatris iunctis cœptum est ædificari _A_mphithea-
trum, ad ludos magis gladiatorios & conclu$arũ ferarum
venationes. _Q_uomodo contra belluas decertaretur, $cri-
bit _C_a$$iodorus _V_ariarum lib. _5._ qui auctor quia non
omnium teritur manibus, & ab alio quem viderim, ratio
concertandi non traditur, non erit ab instituto alienum,
eius verba ad$cribere. _P_rimus (inquit) fragili ligno con-
fi$us currit ad ora belluarum, & illud quod cupit euadere,
magno impetu videtur oppetere, pari{que} $e cur$u fe$tinat
prædator, & præda, nec aliter tutus e$$e potest, ni$i huic
quam vitare cupit occurrerit. _T_unc in aere, $altu corpo-
ris eleuato, qua$i vestes leui$$imæ, $upinata membra ia-
ciuntur, & quidam arcus corporeus $upra belluam libra-
tus, dum mor as di$cedendi facit, $ubip$o velocitas feri-
na di$cedit. _S_ic accidit, vt ille magis po$$it mitior videri,
<pb 151>[0169]<rh>IN LIB. V.</rh>
qui probatur illudi. _A_lter angulis in quadrifaria mundi
distributione compo$itis, rotabili velocitate præ$umens,
non di$cedendo fugit, non $e longius faciendo di$cedit, $e-
quitur in$equentem, poplitibus $e reddens proximum, vt
ora vitet _V_r$orum. _I_lle in tenuem regulam venire $u$p\~e-
$us, inuitat exitiabilem feram, & ni$i periclitatus fuerit,
nihil vnde viuere po$$it acquirit. _A_lter $e gestabili mu-
ro cannarum, contra $æui$$imum animal, ericii exemplo
receptatus, includit, qui $ubito in tergus $uum refugiens,
intra $e collectus ab$conditur, et cum nu$quam di$ce$$erit,
c<?>ius corpu$culum non videtur. _N_am $icutille, veniente
contrario reuolutus in $phæram, naturalibus defen$atur
aculeis, $ic i$te con$utili crate præcintus, munitior reddi-
tur fragilitate cannarum. _A_lii tribus, vt ita dixerim, di-
$po$itis ho$tiolis, paratam in $e rabiem prouocare præ$u-
munt, in pat\~eti area cancello$is $e po$tibus occulentes, mo-
do facies, modo terga mon$trantes, vt mirum $it euadere,
quos ita re$picis per _L_eonum vngues dente${que} volitare.
_A_lter labenti rota feris offertur, eadem alter erigitur vt
periculis aufer atur. _S_ic hæc machina ad infidi mũdi for-
mata qualitatem, i$tos $æperefouet, illos timore di$cru-
tiat, omnibus tamen vici$$im, vt deciperepo$$it arridet.
_H_actenus _C_a$$iodorus amphitheatrales ludos explicuit.
_A_mphitheatrum po$tquam in oblongam formam tractum
e$t, _C_ircus cœpit vocari a circuitu dictus ad ludos curru-
les, cur$us, & naumachias. _D_e circi verò ratione qui vo-
let intelligere, velim con$ulat _C_a$$iod. librum tertium va-
riarum. _IN QVAS INSIDVNT AV-_
_RARVM FLATVS. Q_uie$centium & attë-
c<?>orum corporum facilius perflantur vitio$is, & in$alubri-
<pb 152>[0170]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
bus ventis patétes venæ. _DEFVNDATIONI._
_BVS ÆDIVM SACRARVM IN_
_TERTIO LIB. EST SCRIPTVM._
_CAP. III. PRÆCINCTIONESAD_
_ALTITVDINES THEATRORVM_
_PRORATA PARTE FACIENDÆ_
_VIDENTVR. P_ræcinctiones hoc loco graduum
$uperiorum ab inferioribus diui$iones. _T_ota enim grada-
tione in partes tres diui$a, $ingulis diui$ionibus fiebat gra
dus duplo cæteris atior. _A_ltitudinem ob$curius $ignifi-
cauit _V_itruuius cum ait, _P_ræcinctiones non e$$e altiores
quam quanta $it itineris præcinctionis latitudo, idest in-
teriectas veluti graduum refractiones & areolas, altio-
res e$$e non debere quam $int latæ. _L_atitudinis non finit
rationem, $ed fui$$e eam quá d<007>xi animaduer$am est ve-
terũ monumentis. _VTI LINEA, CVM AD_
_IMVM GRADVM ET AD SVM-_
_MVM EXTENTA FVERIT. H_ic li-
neapro funiculo accipitur vt lib. _6._ cap. _9._ et lib. _9._ cap.
_9. V_titur _P_linius lib. _32._ cap. _2._ & _C_olumella alicubi.
_DIRECTOS ET SINE INVERSV-_
_RIS FACIENDOS. S_ine flexu, ne in angu-
lis dum diuertendum & flectendum e$t, quando è$pecta-
culis de$cendit populus, confluentes $e cõprimant. _EA_
_MOVETVR CIRCVLORVM RO-_
_TVNDATIONIBVS INFINITIS._
_C_onfert vocem cum orbibus & circulis. quos vnda iacto
lapide reddit, _P_hilo$ophice istud quidem. _DIESI_
_AD CHORDARVM SONITVVM_
_CLARITATEM PERFICIVN-_
<pb 153>[0171]<rh>IN LIB. V.</rh>
_TVR. D_ie$is, intelligitur statim quam $onus $en$u
percipi pote$t, hoc loco pro $onituum quodam di$crimine,
capite proximo in harmonico pro quarta toni parte. _E_t
_D_ie$im quidem _P_h<007>lolaus apud _B_oethiũ lib. _M_u$ices. _5._
cap. _4._ e$$e ait $paciũ quo duobus tonis maior e$t $e$quial
tera proportio, ide$t hemitonium minus, cuius dimidiũ vo-
catur _D_iachy$ma (_Q_uan{quam} <007>n æquas duas partes d<007>ui-
di non pote$t re ip $a, cũ contine at _D_ie$is $upra tria có-
mata ferè d<007>midium.) _H_emitonium aũt maius, quæ _A_ro-
tome dicitur, e$t hemitonium cũ commate, in $uperparti\~e-
te proportione ob$eruatum.</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_T EIVS DIAGRAMMA SVB_
e # _SCRIBAM. D_iagramma de$ignatio-
nem, deformation\~e, de$cr<007>ptionem{que} $ignificat.
_I_$tius autem _D_iagrammatis vt aliarum omniũ quas _V_i-
truuius pollicetur, iacturam fecimus, nam quod à _I_ocundo
_V_eron\~e$i additũ est ($i modo eius e$t quod excu$um cer-
nitur) vitio non caret, vt reliqua ferè omnia. _Q_uin &
_V_itruuius ip$e $ibi aduer$abitur $i qu<007>dem vulgatam &
receptam retinemus $cr<007>pturam, vt $ine controuer$ia, $i@
hoc & $equenti capite aliqua mutare nece$$ariũ. _VOX_
_ENIM MVTATIONIBVS CVM_
_FLECTITVR, ALIAS FIT ACV-_
_TA, ALIAS GRAVIS. S_oni quidem gra-
uitatem fieri cum ex intimo quidam $piritus trah<007>tur,
_A_cumen verò, ex $uperficie oris emitt<007>, auctor est _M_ar-
tianus _C_apella lib. _9. E QVIBVS VNVS_
_HABET EFFECTVS CONTINVA-_
_TOS, ALTER DISTANTES. M_ar-
<pb 154>[0172]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tianus idem lib. eodem, idest de _M_u$ica, triplic\~e voc{is} ra-
tionem e$$e $cribit. _C_ontinuam, velut colloquiũ, _D_iui$am
$iue _D_iastematicam, quá in modulatione $eruamus, & mi-
xtá, qua carmina recitátur. _V_ide tñ _B_oethiũ lib. _M_u$icæ
_1._ cap. _12._ ná lib. _5._ cap. _4._ et. _5._ tradit de vocibus vni-
$onis & nó vni$onis. _IT AQVE INTERVAL-_
_LIS EA CVM VERSATVR. I_nterualla, dicun-
tur diastemata, ide$t voc{is} $pacia quibus acuta & grauis
includitur. _Q_uemadmodũ aũt ex eis fiunt $y$temata, ita
hæc ex ph<007>hongis, qui elementorũ vice in mu$ica fungũtur
auct. _A_dra$to _P_eripatetico. _Q_uòd verò triũ tantũ modu-
lationũ generum meminit _V_itru. harmoniæ _C_hromatis et
_D_iatoni, id fecit plurimorũ $ententiá $ecutus, _N_ã _P_appus
& _C_leonides mixtũ addiderunt vel cõmune, hoc quid\~e ex
in$istentibus phthongis, illud verò in quo duo aut tria ge-
nera ine$$ent. _DISSIMILES SVNT TETRA-_
_CHORDORVM DISPOSITIONES. E_xponit
_C_apella _T_etrachordũ quatuor $onorũ in ordine po$itorum
congruent\~e & fidam concordiam. _DIATONI, DVO_
_SVNT CONTINVATI TONI, TERTIVM_
_HEMITONIVM<?>. H_oc demũ verũ est, $i ab _H_emito-
nio incipi\~es, duos tonos $ubstituas. _SONITVS QVI_
_GRÆCE ΓΘΟ´ΓΓΟΙ DICVNTVR IN VNO_
_QVOQVE GENERE SVNT DECEM ET_
_OCTO. P_hthongus quid e$$et, varii tradiderunt. _P_to-
lemæus volumine de mu$ica $onú e$$e ait vnũ & eundem
tenentem tenorem. _E_ius _I_nterpres _P_orphyrius tradit e$$e
$onum per vnũ eductũ tenorem. _B_acchius interuallorũ mi-
nimum. _A_ri$tides _Q_uintilianus minimũ voc{is} per $e ele-
ctum. _A_ristoxenus ca$um voc{is} modulatilis ad tonũ vnũ,
<pb 155>[0173]<rh>IN LIB. V.</rh>
cui $uffragantur _P_appus & _E_mmanuel _B_ryennius, nam
_T_hra$ylo & _T_heoni e$t $en$ibilis in$trum\~eti voc{is} enhar-
monius. _A_ntiqui phthongos $eptem $tatuerunt, _H_eptachor-
dum _L_yram cóponentes, vt referret _L_unam hypaie, _M_er-
curium parhypate, _V_enerem hyperparhypate quæ & _L_i-
chanos, _S_olem me$e, _M_artem parame$e, _I_ouem parane-
te, _S_aturnum nete. _N_icomachus in harmonices _E_ncbiri-
dio contr ario ordine enumerat, & planetis distribuit vt
$it $umma hypate _S_aturno, & ima nete _L_unæ dicata.
_A_lii quindec<007>m voluerunt, alii phthongorũ, idest $onorum
qui apte & cũrat<007>one modulationem cõponerent e$$e de-
cem & octo tropos tradiderunt, quorũ hic _G_ræcas appel-
lationes _V_itruuius ponit. _N_os quomodo latine dici queãt,
& ad$calã mu$ices no$tri t\~eporis referri valeãt, ex _M_ar-
tiani, _G_aphurii, _P_etri _A_ronis & aliorú _M_u$icorum quos
vidimus libris indicabimus, $i prius monuerimus ex $en-
tentia _F_ranchini _G_aphurii claues e$$e viginti duas, cũ _I_o-
annes _P_ontifex. xxii. & _G_uido _A_retinus (qui vt refert
_A_ndreas _O_rnithoparchus primus ex hymno. _D. I_oannis
_B_aptistæ $ex illas $yllabas. vt. re. mi. fa. $ol. la. _M_u$icis
cõ$onátiis cõuenire perpendit) vig<007>nti tantũ velint. _C_ertè
_I_oan. _F_ro$chius fides his literis. Γ. b. bb. <017><017><?>. cc. dd. et
ee. in$ignitas antiquis ignotas $cribit. _N_e{que} libet rec\~e$ere
alia quæ de his tradũt _B_erno _C_luniaceñ _A_bb. _D. B_ernar
dus _A_bb. _C_lareuall\~e$is, ciuis meus, {quam}uis alii _F_ontenaium
put\~et, _I_oan. _T_inctor. libris o\~es de _M_u$ica $criptis. _A_nte
oĩa dicimus nó e$$e cui cõferre po$$imus nostrarũ $ummá
& imã, ide$t. _E. LA._ &. _G. VT._ deinde nõ e$$e eundem
ord<007>nem. _Q_uid cum quo conueniat, de$criptis no$trorum
numeris intelliges. _I_taque incipiemus à _P_roslambano-
meno qui _T_roporum primus & infimus e$t.</p>
<pb>[0174]
<tb it>
_1._ # _P_roslambanomenos. # _A_cqui$itus. # _A._ re. # _2._ # <gap> # <gap> # <gap>
_2._ # _H_ypatehypaton. # _P_rincipalis princip. # _B._ mi. # _3._ # _T_onus. # _T_onus. # _T_onus.
_3._ # _P_arbypatehypaton. # _S_ubprincipalis princ. # _C._ fa. vt. # _4._ # _D_<007>e$is. # _H_em<007>ton. # _H_emiton.
_4._ # _L_ichanos $iue d<007>ato- \\ nos _H_ypaton. # _E_xtenta principaliũ \\ $iue index. # _D._ $ol. re. # _5._ # _D_ie$is. # _H_emiton. # _T_onus.
_5._ # _H_ypate me$on. # _V_lt<007>ma mediarum. # _E._ la. mi. # _6._ # _D_itonus. # _T_rishemiton # _T_onus.
_6._ # _P_arhypate me$on. # _S_ubprinc<007>p. mediarũ. # _F._ fa. vt. # _7._ # _D_<007>e$is. # _H_emiton. # _H_emiton.
_7._ # _L_<007>chanos $iue _D_<007>ato \\ nos me$on. # _E_xten$a mediarum. # _G._ $ol. re. vt. # _8._ # _D_<007>e$is. # _H_em<007>ton. # _T_onus.
_8._ # _M_e$e. # _M_edia. # _A._ la. mi. re. # _9._ # _D_itonus. # _T_r<007>sbemiton # _T_onus.
_9._ # _T_rite $ynemmenó, $i \\ ue $ynzeugmenon. # _T_ertia coniunctarũ. # _B._ fa. _B._ mi. # _10._ # _D_ie$is. # _H_emiton. # _H_em<007>tonium
_10._ # _P_aranete $yn\~emenó. # _P_enultima coniunct. # _C._ $ol. fa. # _18._ # _D_ie$is. # _H_em<007>ton<007>um # _T_onus.
_11._ # _N_ete $ynemmenon. # _V_ltima cõiunctarũ. # _D._ $ol. # _19._ # _D_<007>tonus. # _T_rishemiton # _T_onus.
_12._ # _P_arame$e. # _P_rope mediam. # _B._ fa. _B._ mi. # _17._ # _T_onus. # _T_onus. # _T_onus.
_13._ # _T_r<007>te _D_<007>eZeugmenó # _T_ertia diui$arum. # _C._ $ol. fa. vt. # _11._ # _D_ie$is. # _H_emiton. # _H_emiton.
_14._ # _P_aranete dieZeugme. # _P_enultima diu<007>$arũ. # _D._ la. $ol. re. # _12._ # _D_ie$is. # _H_emiton. # _T_onus.
_15._ # _N_ete d<007>eZeugmenó. # _V_lt<007>ma d<007>$iũctarum # _E._ la. mi. # _13._ # _D_itonus. # _T_rishemito. # _T_onus.
_16._ # _T_rite hyperboleon. # _T_ertia excell\~etium # _F._ fa. vt. # _14._ # _D_ie$is. # _H_emitonium # _H_emiton.
_17._ # _P_aranete hyperboleõ # _P_enultima excelleñ. # _G._ $ol. re. vt. # _15._ # _D_ie$is. # _H_emiton. # _T_onus.
_18._ # _N_ete hyperboleon. # _V_ltima excell\~etium. # _A._ la. mi. re. # _16._ # _D_itonus. # _T_rishemito. # _T_onus.
</tb>
<pb 157>[0175]<rh>IN LIB. V.</rh>
<p it>_EX D_ecem & $eptem phthongis (_P_roslambanomenos
enim in _T_etrachord<007>s non rec<007>p<007>tur) cóstituuntur _T_etra-
chorda quin{que}, hypaton, me$on, $ynemmenon, _D_ieZeugme-
non, & hyperboleon. _Q_uæ cum in tr<007>bus modulationum
gener<007>bus, harmonico, chromatico, & diatonico, duobus
tonis & hemitonio per$iciantur, di$$imiles tamen habent
interuallorum di$po$it<007>ones. _P_rimum qu<007>dem ab hypate
hypaton, ad hypaten me$on de$ignatur. _S_ecundum ab hy-
pate me$on ad me$en. _T_ertium à me$e ad neten $ynemme-
non. _Q_uartũ à parame$e ad neten dieZeugmenon. _Q_uin-
tum à nete dieZeugmenon ad net\~e hyperboleon. _E_a autem
omnia in harmon<007>a fiunt duabus die$ibus & ditono, _I_n
chromate duobus hemitoniis & tr<007>shemitonio, in diato-
no, hemitonio & duobus tonis. _I_ta magnitudine quidem
peræquantur, $ed interuallorum distantia, $unt di$$imil<007>a.
_IN DIATONO VERO TONVM. I_n
manu$cripto exemplari quod _B_ononiæ in. _D. S_aluatoris
_B_ibliotheca vid<007>mus, de$unt hæ quatuor dictiones, & re-
cte quidem. _E_am $cr<007>pturam $equũtur quidam cod<007>ces, ip-
$i impre$$i.</p>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_X ORDINE AD DISDIA-_
e # _PASON. I_dest ita fabricata $int va$a, vt
collocata cum tacta fuerint, reddant $ympho-
niarum d<007>fferentias omnes, <007>de$t, _D_iate$$aron, _D_<007>apente,
_D_iapa$on, _D_<007>apa$on & _D_iate$$aron, _D_iapa$on & _D_ia-
pente, & _D_<007>sdiapa$on, idest ratione interualli $e$quiter-
tia, $e$quialterà, dupla, dupla $e$quitertia, dupla $e$quial-
<pb 158>[0176]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tera, quadrupla. _H_is $eptis clau$erunt _P_ythagorici vocum
concentum, _Q_uicquid $upra e$$et, putauerunt $tridorem
e$$e verius quàm concinnam vocem. _V_ide _B_oethium lib.
de _M_u$ica. _1._ et _P_lutarchum, nam recentiores haud in-
$cite di$diapa$on cũ diapente addiderunt, idest nonam de-
cimam, (_D_iate$$aron enim quartam vocant, _D_iapente
quintam, _D_iapa$on octauam, _D_iapa$on cum _D_iapente
duodecimam, _D_i$diapa$on quintamdecimam. _Q_uin cum
natura comparatum $it, vt vox hominũ haud ferè ad dis-
diapa$on intendatur ($iquidem inter $e quantũ aut inten-
di aut depr<007>mi po$$unt, expendatur) fidibus adiect<007>s ad
vige$imum voc{is} gradum progre$$os, at{que} adeo ad tri$dia
pa$on & vige$imum $ecundum gradum, $en$u nec quicqu@
eatenus reclamante, tradit _F_ro$chius. _A_ddamus & hoc
auctarii vice, _D_iate$$aron, recipere $onos quatuor, $pacia
tria, tonos duos & $emi$$em. _D_iap\~ete $onos quin{que}, $pacia
quatuor, tonos tres & $emi$s\~e. _D_iapa$on, $onos octo, $pa-
cia $eptem, tonos $ex. _D_iapa$on & diate$$aron, $onos vn-
decim, $pacia decem, tonos octo & $emi$s\~e. _D_iapa$on &
diapente, $onos duodecim, spacia vndecim, tonos nouem &
$emi$$em. _D_i$diapa$on, $onos quindecim, $pacia quatuor-
decim, tonos decem. # _SVPPOSITOS # CV-_
_NEOS. H_oc loco cuneis ferreis altis $emipede $usti-
nentur ærea va$a, proximo cap. cunei $unt _T_heatri gra-
duum vbi $edent $pectatores ordines qui diriguntur in in-
teruallis duarũ line arum à centro ad circunferentiam cu-
nei modo ductarum (centrum hic pro _O_rchestræ punct@
medio accipimus.) _S_pectantur autem à $umma gradatio-
ne ad ima. _I_nter cuneos fiebant itinera, id nos ex _T_hea-
tri. _M. M_arcelli <007>chnographia animaduertimus, nam _V_i-
<pb 159>[0177]<rh>IN LIB. V.</rh>
truuius tradit à præcinctionibus itineribus alternis cuneos
de$cribi oporrere, vt quemadmodum $unt præcinctiones
tres, $int & cuneorum genera tria per eas, alterna & non
directa. _VTIEA ECHEA. I_dest _S_onituum
& _T_roporũ di$crimina illa decem & octo. _QVAR-_
_TA DIATESSARON, AD NETEN_
_SYNEMMENON. H_oc fal$um ect, quare ex-
pungenda dictio diate$$aron. _VT AB CEN-_
_TRO PROFVSA SE CIRCVMA-_
_GENS. H_ucpertinet quod $cribit. _3._ cap. de motione
voc{is} ad circinũ. _TACTVQVE FERIENS_
_SINGVLORVM VASORVM CA-_
_VA. E_xist<007>mauit _A_ri$tot. _P_roblematon _S_ectione. ii.
non parum ad voc{is} conferre con$onantiam va$a vacua et
puteos. _V_itruuius in graduum præcinctionibus quas di-
ximus e$$e tres. (_S_iquidem magna $unt _T_heatra) toti-
dem cellarum reg<007>ones constituit vbi collocentur va$a in-
uer$a quorú percu$$ione ad $pectatorum aures vox vege-
tior, clarior at{que} $uauior perueniret. _E_as regiones in tre-
decim cellas diuidit æqualibus interuallis, $ex hinc atque
hinc, & vnam mediam. _I_n ima præcinctione ponuntur va-
$a quæ rationem habent harmoniæ, hoc modo. _I_n cornuum
cellis collocantur quæ $onitum habent _N_etes hyperboleon.
_S_ub$equuntur vtrin{que} quæ $unt ad _N_eten dieZeugmenon
interuallo con$onantiæ _D_iate$$aron. _I_n tertiis cellis $unt
quæ ad _N_eten parame$en, interuallo item _D_iate$$aron.
_Q_uæ $un in quartis, tono $olũmodo di$tant & $unt _N_e-
tes $ynemmenon. _I_n quintis cellis $unt ad me$en inter-
uallo _D_iate$$aron. _I_n $extis cellis ad hypaten me$on, item
_D_<007>ate$$aron$pacio. _I_n media cella $unt ad hypaten by-
<pb 160>[0178]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
paton interuallo _D_iate$$aron. _I_n med<007>a præcinctione $un@
va$a chromatos. _C_ollocantur autem in corn<007>bus va$a quæ
$unt ad par@neten hyperboleon. _I_n $ecundis cellis ad pa-
raneten dieZeugmenon $pacio diate$$aron. _I_n tertiis ad
paraneten $ynemmenon $pacio diapente. _I_n quartis ad
_L_ichanon me$on, interuallo _D_iate$$aron. _I_n quintis ad
_L_ichanon hypaton, item diate$$aron. _I_n $extis ad para-
me$en, quod ad paraneten hyperboleon distat diapente, &
paraneten $ynemmenon, d<007>ate$$aron. _I_n chromatis media
cella nulla $unt va$a, quod à _L_ichano hypaton ad proslã-
banomenon, aut ad altam omnino decem & octo vocũ nul-
la $it con$onantia, _S_unt enim hemitonia tantu@@ duo &
tonus. _I_n tertia præcinctione collocantur va$a d<007>atoni. _I_n
corn<007>bus quidem ea quæ $unt adparaneten hyperboleon.
_I_n $ecundis cellis ad paraneten dieZeugmenon, $pacio
_D_iate$$aron. _I_n tertiis ad paraneten $yn\~emenon, diap\~ete.
_I_n quartis ad _L_ichanon me$on, diate$$aron. _I_n quintis ad
_L_ichanon hypaton, diate$$aron. _I_n $ext<007>s quæ ad proslã-
banomenon, diate$$aron. _I_n media, quæ $unt ad me$en.
_Q_nod ea ad proslambanomenon habet con$onantiã dia-
pa$on, & ad _L_ichanon hypaton diapente _H_æc ego$crip$i
vt locus apud _V_<007>truuium mendo$us emendari po$$i<?>t, cu-
ius me re<007> $ubmonuit, ne quem laude $ua defraudem, _L_u-
douicus _L_ucenius, vir liber alibus di$cipl<007>nis præter medi-
cinæ perit<007>am eruditus, cui{que} tantum $emper tribui, quan-
tum homini nem<007>ni, eo er at morum cádore, ea ingenii fœ-
licitate eo iudicio vt acerr<007>mi cui{que} æquari po$$et, ami-
citia quidem ne$c<007>o an habuer<007>m parem neminem, quod
tamen nolo testimoniũ hac in re eleuet meum. _S_emel aũt
statuendum e$t, eos troporum qui _L_icbani et paranetæ di-
<pb 161>[0179]<rh>IN LIB. V.</rh>
@untur, in chromate dici etiam chromaticas, & in _D_iato-
no, diatonos. _Q_uod tr adit _B_oethius lib. _M_u$icæ. _1._ cap.
22. _IN TERTIIS DIATESSARON_
_AD CHROMATICEN SYNEMME-_
_NON. N_on diate$$aron, $ed diapente est con$onantia.
_ET AD CHROMATICEN MESON,_
_DIATESSARON. P_ro me$on, $cribendum, $y-
nemmenon. _A_lioqu<007>n _V_itru. non $atis viderit. _TER-_
_TIIS DIATESSARON, AD DIA-_
_TONON SYNEMMENON. I_mmo dia-
pente, non diate$$aron. _MVLTA THEA-_
_TRA ROMÆ QVOT ANNIS FA-_
_CTA. T_heatra ex vetere more, lignea ac tempor ari@
primum fiebant, po$t etiam ver$atilia, cuiu$modi. _C. C_u-
rionem <007>n funebri patris munere fec<007>$$e $cribit _P_lin. lib.
36. cap. 15. _P_ostea lapide cæ$o & marmore extructa
$unt, non temporaria mora verum ætern<007>tatis destinatio-
ne, vt dicam cum _P_linio.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_VÆ DISIVNGAT PROSCE._
q # _NII PVLPITVM. P_ro$cenium, au-
ctore _D_iomed. est locus ante _S_cenã. _QVOD_
_OMNES ARTIFICES IN SCENAM_
_DANT OPERAM. S_ecus apud _G_ræcos, apud
quos, cum reliqui art<007>fices per _O_rche$tram peragant $ua,
$oli _T_ragici & _C_omici $uas in _S_cena præstant actiones.
_E_st autem _S_cena vt _C_a$$iodoro placet variarum lib. _4._
frons _T_heatri, ide$t ea _T_heatr<007>pars quæ ab vno eius cor-
<pb 162>[0180]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
nu ad alterum cum coopertura ducebatur, quòd fieret
_T_heatr@ in hemicycli fere formam. _E_a aut ver$ilis fuit,
quum $ubitò tota machinis quibu$dam verteretur & aliã
picturæ faciem ostenderet, aut ductilis, quum tractis ta-
bulatis hac at{que} <007>llac $pecies picturæ nudaretur interior.
_A_uctor _S_eruius lib. _3. G_eorg. $ed libet _C_a$$iodori verba
de origine _T_heatri adferre, $unt autem ex _E_pistola ad
_S_ymmachum. _C_um agricultores (inquit) feriatis diebus
$acra diuer$is num<007>nibus per lucos vico${que} celebrarent,
_A_thenien$es primum agre$te principium, in vrbanũ $pe-
ctaculum collegerunt, _T_heatrum græco vocabulo, vi$oriũ
nom<?>inantes, quod eminus a$tantibus turba conueniens $ine
aliquo impedimento videatur. _F_rons autem _T_heatri, $ce-
na dicitur, ab vmbra luci den$i$$ima, vbi a pa$toribus in-
choante verno, diuer$is $onis carmina cantabantur, hacte-
nus _C_a$$iodorus. _EXTREMI DVO SPE-_
_CTABVNT ITINERA VERSV-_
_RARVM. V_er$uræ $unt vbi vno latere ab$oluto in
aliud deflecti nece$$e est. _S_ic _C_olumella lib. _2._ cap. _2._ de
_I_uuenc<007>s arantibus loquens. _S_ed nec in media parte ver-
$uræ con$i$tat, & paulopo$t. _C_um ventum erit ad ver$u-
ram in priorem partem iugum propellat, ide$t cum ventum
erit ad extremum $ulcum & reflectendum erit, vt alium
pro$cindas. _H_oc verò loco $unt porticus à _S_cena ad _T_hea
tri cornua ductæ non quidem pertinentes, vti in _T_heatro
_M_arcell<007> ob$eruatum vidimus, quãquam in eo quod _P_olæ,
quæ vrbs est _D_almatiæ, cernitur, adip$a cornua ita pro-
currunt, vt l<007>ceat ip$um _T_heatrum plano pede ex eis in-
gredi. _NE MINVS ALTISINTPAL-_
_MO PEDE. I_dest viginti digitis, $iue palmis quin-
<pb 163>[0181]<rh>IN LIB. V.</rh>
que, dictione compo$ita.</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_RCHESTRA NOMEN A SAL_
@ # _TANDO NACTA. O_rche$tram, ab
ὸρχέο{μομ}, _I_dest $alto $iue gesticulor di-
ctam, locum e$$e in medio _T_heatro, vbi$unt de$ignata
Senatorum loca, proximo cap. voluit. _I_d quid\~e qpud _R_o-
manos. _N_am _I_ulius _P_oll lib. _4._ cap. _9._ chori dicit e$$e
propriam, vt _S_cená actorum. _ET QVÆ PRÆ-_
_CISIO FVERIT. S_cribendum, quà. _PO-_
_DII ALTITVDO. P_odium, menianorum ha-
bet $peciem, cuius pars quæ magis prouehitur, pulpitũ est,
veluti pergula quædam. _CVM CORONA ET_
_LYSI. L_y$im & paulopost vndam, pro eodem dicta
exi$timauerim, nempe pro $ima recta aut inuer$a, idest,
gula recta aut inuer$a, (vt _I_tali vocant) quæ coronæ im-
poni $olent, & vndam imitantur, hoc e$t, vndæ instar, $i-
nuo$æ $unt. _S_ed in coronis quæ $upra _Z_ophorum con$ti-
tuuntur, nunquá ni$i restæ fiunt, _I_n $tylobatarum autem
coronis, inuer$æ aut etiam rectæ. _I_n _S_tereobatis, quæ ba$-
$amenta vocant, animaduerti ni$i inuer $as collocari. _F_i-
guras $ubiunxi. # recta, # inuer$a.</p>
<fig/>
<pb 164>[0182]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<p it>_PLVTEVM INSVPER CVM VN-_
_DA. P_luteum monui e$$e quo inferiores columnæ à $u-
perioribus $eiunguntur. _H_oc autem loco vt<007> l<007>b. _4._ cap. _4._
pro pod<007>o d<007>ctum est, vt vel hinc _V_itruuius noster quan-
uis docti$$imo lectori negocium facere po$$it, quòd eodem
vocabulo diuer$is in rebus vtatur. _DIAZOMA-_
_TA. P_ræcinctiones & veluti tran$uer$a cingula, ide$t
interiectas gradibus areolas. _ITA VTI ME-_
_DIÆ VALVÆ ORNATVS HABEANT_
_AVLÆ REGIÆ. T_rium valuarum, media
βα{σί}λ{ει}ον, aut οἵ {κο}ς {ε<164>}{δο}ξος à _P_olluce dicitur.
_SEV DEORVM ADVENTVS CVM_
_TONITRIBVS # REPENTINIS._
_Q_uæ ad hoc pertinent $unt tria vocabula apud pollucem
lib. _4._ cap. _19._ θεο{λο}γ{εῖ}ον, vnde _D_ii è $ublimi $uper
_S_cenam apparebant, {κε}ρ{αυ}νο{σκ}ο{πεῖ}ον, alta ver$a-
tilis machina instar $peculæ, ex qua fulmina _I_upiter eia-
culabatur, βρον{τεῖ}ον, locus po$t _S_cenam, in quo vtribus
calculis confertis & per æra ver$atis, tonitrus $imilitu-
dinem imitabantur. _SECVNDVM EA LO-_
_CA VERSVRÆ SVNT PROCVR-_
_RENTES._ {πε}{ρί}ακ{το}ι à _P_olluce vocantur.</p>
<h>CAP. OCTAVVM.</h>
<p # it>_ENERA AVTEM SVNT SCE-_
g # _NARVM TRIA. Q_uæ $equuntur de
tribus _S_cenarum generibus, vel<007>m $uperiori ca-
piti addi, vt $it initium octau<007> cap. ibi. _I_n _G_ræcis _T_hea-
tris. _N_am quæ v$que illuc d<007>centur, ad _R_omanos perti-
<pb 165>[0183]<rh>IN LIB. V.</rh>
nent. _A_tibi de conformatione _T_heatri _G_ræcorum inci-
pit tractare, argumento $i non diuer$o, certè entium va-
riarum. _N_e{que} tamen velim quenquam exi$timare à _V_i-
@ruuio $ectos in capita libros, quin potius, quod alibi te$ta-
ti $umus, perpetua & continua v$um dictione. _E_ius rei $i
non $it aliud argumentum, certè tria libri non<007> prima ca-
pita fidem facere po$$unt quæ constat partem e$$e _P_roœ-
mii. _IN TOPIARII OPERIS SPE-_
_CIEM DEFORMATIS. D_e _T_opiariis li-
bro. _7._ cap. _5._ dicam. _PARALELLOS LI-_
_NEA DESIGNATVR. Æ_quidi$tans, coæ-
quabilis, mutuò cum alia corre$pondens. _ET QVÆ_
_SECAT CIRCINATIONIS LI-_
_NEAS. S_cribendum quà. _ITAQVE EX EO_
_SCENICI ET THYMELICI GRÆ-_
_CE SEPAR A TIM NOMINAN-_
_TVR. S_cenici complectuntur _C_omicos & _T_ragicos.
_T_hymelicorum nomine intelligimus _C_ytharædos, _C_ytha-
ristas, _L_yristas, & _T_ibicines, at{que} id genus _S_ymphonia-
corum. _EIVS LOCI ALTITVDO._
_N_on defunt exemplaria vbi pro loci $criptum est logei,
ne{que} forta$$e abs re, nam logeum, idest {λο}γ{εῖ}ον, pulpi-
@um $ignificare pauloante dixit, & apud _I_ulium _P_ollucem
legimus l<007>b. _4._ cap. _19. SVNT ENIM NON_
_NVLLI LOCI NATVRALITER_
_IMPEDIENTES voc{is} MOTVS._
_C_um $int loci aut d<007>$$onantes, aut circun$onantes, aut re-
$onantes, aut con$onantes, horum maxima e$t habenda ad
voc<007>s in _T_heatr<007>s effectum ratio, reliquæ differentiæ,
vitio$æ $unt.</p>
<pb 166>[0184]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. NONVM.</h>
<p # it>_HORAGIAQVE LAXAMEN-_
c # _TVM HABEANT AD CHO-_
_RVM PARANDVM. C_horagia
$ignificant & eos qui ludorum instrumentum $uppeditát,
& locum vnde totum instrumentum promitur. _D_e ve$ti-
bus quidem _T_ragicis & _C_omicis $cribit plera{que} _I_ulius
_P_ollux lib. _4._ cap. _18. D_e _C_horagis verò _L_ibanius in
argumento or ationis _D_emo$th. {κα}{τὰ} μ{ει}{δί}ου. _S_olebát
indumenta a _C_horagiis a$$umi, quæ æd<007>les præbenda lo-
cabant, vt e$t apud _P_lautum in _P_er$a, verba eius $unt, _S_a-
turio paras, {πό}θ{εν} ornamenta? _T_oxillus, abs chorago $u-
mito, dare debet, præbenda ædiles locauere. _ET EX-_
_EVNTIBVSE THEATRO SINI-_
_STRA PARTE ODEVM. O_deum etiam
_R_omani habuerunt vt meminit præter alios _A_mmianus
lib. _16. Α’_ τ\‘ρ τῆς ὠ{δῆ}ς inquit _S_uidas, idest à cantu
dictum. _E_rat autem gradatim, veluti θεα{τρ}ί{δι}ον, ide$t
minu$culũ _T_heatrum, $tructus locus, vnde mu$ica certa-
mina $pectabantur. _S_cribit enim _T_ranquillus, _N_eronem,
_M_u$icum certam\~e in$titui$$e, _D_omitianum item, vbi præ-
ter _C_ytharædos certar\~et _C_horistæ & _P_$allocytharistæ,
at{que} etiam _O_deum excita$$e. _E_t _P_lutarchus in vita _P_eri-
clis auctor est retuli$$e regii tabernaculi formam, nam et
_S_uidas ait in eo {δι}{κα}{στή}{ρι}ομ {τοῦ} ᾄρ{χο}ν{το}ς fui$$e.
_REX ARIOBARZANES RESTI-_
_TVIT SMYRNÆ STRATAGEVM._
_S_trategeum, armamentarium dici potuit vbireponerentur
bostium $polia, aut _P_rætorium, quò milites conuenirent.
<pb 167>[0185]<rh>IN LIB. V.</rh>
_H_ermolaus castigationum _P_linii lib. _36._ cap. _25. A_$a-
roton œcum videtur legi$$e, de quo nos infra nonnulla.
_QVÆ VIDENTVR ITAOPORTE-_
_RE COLLOCARI, VTI DVPLI-_
_CES SINT. P_orticus duplices, appellatæ $unt à
duplici columnarum ordine. _N_am & _G_alienus _I_mpera-
tor, porticum _F_laminiam v${que} ad _P_ontem _M_iluium para-
uerat ducere vt _T_etrastiche fieret, aut etiam _P_entasti-
che (inquit _I_ulius _C_apitolinus in eius vita) ide$t quatuor
aut quin{que} ordinum columnarum. _VTI IN TER-_
_TIO LIBRO EST DEMONSRA-_
_TVM. C_ap. _3._ eo certe loci & ex $ententia nostra
indicauimus quomodo de$criberetur ad circinum _I_onicum
capitulum, idest rectæ volutæ inuoluerentur. _N_am quæ
fiunt ex _V_itruuii præ$cripto, ni$i artificis manu adiuue@
tur, haud $cio an $uperbo iudicio $int facturæ $atis. &
quanquam hactenus is locus habitus est vt _D_elio (quod
dicitur) haberet opus natatore, & _O_edipo coniectore, ni
fallor quæ $crip$imus, ita $crip$imus, vt quæ tradiderit pa
rũ culta & difficilia, pro viribus nõ negligenter, & diluci-
de tractauer<007>mus. _QVEMA DMODVM IN_
_QVARTO LIBRO EST SCRIPTVM._
_C_ap. _1. N_os tamen vt $emel totam columnationis ratio-
nem traderemus, lib. _3._ in _D_igre$$ione nostra _C_orinthii
capituli ration\~e maluimus indicare. _STYLOBA-_
_TIS ADIECTIO QVÆ FIT PER_
_SCAMILLOS IMPARES. A_mpliaui-
mus libro tertio, cum diceret ita exæquari oportere _S_ty-
lobatas, vtihaberent per medium adiectionem per $camil-
los impares. _Q_uid verò iam tunc $u$pic aremur libet hoc
<pb 168>[0186]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
loco exponere (nam forta $$e non fallet à diuinatione pe-
titum auxilium. _Q_uid enim hu<007>u$mod<007> <007>n rebus aliud fa
cias?) _E_andem plane habui$$e in _S_tylobatis ration\~e _V_i-
truuium quam in columnis putabamus. _A_tqui ex eius $en-
tentia (perier at enim promi$$a deformat<007>o) demon$tr aue-
ramus columnis veluti ventrem adiici, vt intume$cerent
in media, capitibus $ummo at{que} imo contractis & diminu-
tis. _I_ta{que} cum intelligeremus _A_thenis vrbe _G_ræciæ vetu-
sti$$ima, e@iam hod<007>e o$tendi _S_tylobatas ad _B_a$is _P_linthi
latitudinem non re$pondentes, (quæ al<007>oquin forma est et
pulcherrima & _R_omanis perpetuò v$urpata) $ed contra-
ctos, _E_xi$t<007>mabamus _G_ræcorum con$uetudine per $ca-
millos impares, idest ceu grad<007>bus quibu$dam, fieri adie-
ctionem in mediis $tylobatis, hoc est, fieri, vtgradatim à
$upremis at{que} infimis partibus quadratorum, quæ coroni-
cibus $uis & _B_a$ibus clauduntur, medium ver$us $ubtur-
gerent & adaugerentur. _I_d cum non $ati$$aceret, cœpi-
mus & istud expendere. _I_nitio _S_tylobatam fui$$e statim
à fundamentorum $ub$tructione velut<007> perpetuum parie-
tem qui columnarum ba$es exciperet. _E_ius $uperior\~e par-
tem coronice, inferiorem ba$i, relinquo medio $pacio ad li-
bellam exæquato ornar<007> $ol<007>tam. _E_o modo cum e$$et, al-
ueolatum vi$um fui$$e, pari $cilicet præter circuncurren-
tes partes perpendiculo, id qui $equuti $unt cü vitare vel-
lent, ad $pirarum perpendiculum quicquid reper<007>ebatur,
$pacio quod cum intercolumnio conueniebat $ua relicta
$pecie, efficiebant vt re$iliret, $ed nu$quam magis aut mi-
nu, quam vt ad amplitudinem _P_linthi ba$is præter $uas
proiecturas re$ponderet, & inter$epti $iue plutei partes
(ita enim voco quod ex $tylobata non re$ilit) cum proie-
ctipart<007>bus, ide$t coronix cum coronice, med<007>um exæqua-
<pb 169>[0187]<rh>IN LIB. V.</rh>
tum cum exæ quato medio, & ba$is cum ba$i con$entiret-
_H_uiu$mod<007> re$ilientes stylobatas (quos ni$i fallor $camil-
los _V_itruuius vocat $iue $cabellos, aut $camnulos vt ali-
qui codices habent, impares autem, quod interstylobatiis,
_I_dest inter$eptis perpendiculo non re$ponderent) cum ma
gis ad rationes podiorum vnde $pectari $oleat, pertinere
arbitrarentur, aut quando $ine apertionibus, idest $ine po-
dio frontes vel latera ædificiorum fiunt, & columnæ ita
parieti adhærent, vt tantum pars quota promineat (quod
diximus huius lib. cap. _1._ cum de _P_arastatis loqueremur)
vbi it<007>ones habere vellent expeditiores, tátum ex illo per-
petuo pariete $ub ba$ibus reliquerunt amotis inter$eptis,
quantum ip$is excipiendis $atis e$$et. _V_t $int omnino ge
nera $tylobatarum duo, perpetuum, & expeditum. _I_llud
aut vno eodem{que} ductu percurrit, aut re$ilit ad $pirarum
perpendiculum. _D_e expedito dixilib. _3._ vbi $ingulorum
generum trado rationes. _P_o$terior<007>s nostræ $ententiæ in-
ueni vind ces _A_ntonium & _B_aptistam _S_angallos archi-
tectos in$ignes, vt m<007>nus me coniecturæ pœniteat,
<fig>
<pb 170>[0188]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_Q_uod ad remfaciat, ex antiquorum monumentis aliud
coniicere nonpotui. _QVÆ SVPRASCRI-_
_PTA EST IN LIBRO TERTIO._
_D_iximus eius libricap. _3. S_camillorum deformationem
promitti quidem à _V_itruuio, $ed ne$cio quo malo fato, ad
nos non perueni$$e. _SVB DIVO HYPÆ-_
_THRISQVE. F_iunt enim & hypogeæ ambula-
tiones, vtloquar cum _E_ge$ippo & _P_etronio arbitro, ide$t
$ubterraneæ, quibusnon $unt ab$imiles _C_ryptoporticus,
vndi{que} $cilicet parietibus tectæ. _ET DEXTRA_
_ATQVE SINISTRA STRVCTI-_
_LES CLOACÆ FIANT. C_loacam locum
e$$e concauumper quem colluuies quædam fluat, eius{que}
appellatione tubos & fistulas contineri, _A_uctor est _V_l-
pianus _P_and. lib. _43._ de cloacis. _PRÆTEREA_
_IN HIS OPERIBVS THESAVRI SVNT_
_CIVITATIBVS IN NECESSARIIS_
_REBVS AMAIORIBVS CONSTI-_
_TVTI. T_he$aurum cuiu$cun{que} rei e$$e copiam, qui
_S_exti _P_ompei legerit fragmenta ignorare minime potest.
_IN CONCLVSIONIBVS. E_onomine in-
telligit _V_rbium ob$idiones. _VNAM IN PACE_
_SALVBRITATIS, ALTERAM IN_
_BELLOSALVTIS. S_alubritatis, quia ambu-
latione & motione corporis, humorum plenitudines mole-
stiores exuguntur, _S_alutis, quia ex hypæthris (in
quibus arbores fuerant con$itæ) in conclu-
$ionibus cæduntur ligna, quorum
difficilis erat apparitio.</p>
<pb 171>[0189]<rh>IN LIB. V.</rh>
<h>CAP. X.</h>
<p # it>_RIMVM ELIGENDVS LO-_
p # _CVS EST QVAM CALIDIS-_
_SIMVS. P_enè quicquid hic de balneis $cri
ptum est, _P_alladius in libri $ui primi caput. _40._ transtu-
lit. _D_e eius nominis deriuatione $i qu<007>s requirat, videndus
_E_tymologus, & _S_uidas. _S_ed illud prætereundum non e$t
quod tradit _S_partianus in _A_driano, neminem ni$i egrum
lauari in publico pa$$um ante horam octauam, _M_artialis
certè lib. _E_pigrammaton. _4_ pale$træ nomine, horam octa-
uam lotioni ad$crip$it. _E_pigramma quoniam e$t pulcher-
rimum vi$um est $ubiungere, e$t verò ad _E_uphemum.</p>
<p it>_P_rima $alutantes, at{que} altera detinet hora:
# _E_xercet raucos tertia cau$idicos,</p>
<p it>_I_n quintam varios exercet _R_oma labores.
# _S_exta quies la$$is, $ept<007>ma finis erit.</p>
<p it>_S_ufficit in nonam nitidis octaua pale$tris,
# _I_mperat extructos frangere nona toros.</p>
<p it>_H_ora libellorum decima e$t _E_upheme meorum.
# _T_emperat ambro$ias cum tua cura dapes:</p>
<p it>_E_t bonus ætherio laxatur nectare _C_æ$ar:
# _I_ngenti{que} tenet pocula parca manu.</p>
<p it>_T_unc admitte iocos; gre$$u timetire licenti
# _A_d matutinum nostra thal<007>a _I_ouem.</p>
<p it>_IPSA AVTEM CALDARIA TEPI-_
_DARIAQVE. H_ic, pro cellis accipiuntur, mox
prova$is. _EX HYPOCAVSTO. P_aulopo$t
hypocau$im vocat, idest fornaculam in quaignis $uccen-
ditur, vnde aqua calefit. _P_apinius $yluarum libro primo.
<pb 172>[0190]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_T_enuem voluunt hypocaust a vaporem,
_C_icero ad _Q_uint fratrem, vaporarium appellat. _H_yp@-
caust<007> mentionem facit _V_lpianus _P_andect. lib. _17._ man-
dati fornacatorem in _P_apiniano _P_andect. lib. _33._ de fun-
do in$tr. interpretor $eruũ qu <007>n balneo curã habet $uc-
cendendi ignis. _EX COMMVNI HYPO-_
_CAVSI CALEFACIENTVR. P_ro ca-
lefiant dictã, vt lib. _4._ cap. _7._ concalefaciũtur. _RVR-_
_SVS REDEAT AD PRÆFVRNIVM._
_P_ræfurnium os est hypocausti, quo nomine vtitur _C_ato,
cap. _38._ _LATERCVLIS BESSALI-_
_BVS. O_cto vnciarum, ide$t pollicum, _P_es enim in duo-
dec<007>m vncias, ide$t pollices d<007>uiditur. _E_t vt $emel d<007>cam,
pes diuiditur in palmos quatuor. _P_almus constat quatuor
digit<007>s $iue pollicibus tr<007>bus. _D_igitus tam latus e$t quàm
$unt lata quatuor _O_rdei grana. _M_endo$e citatur _I_$ido-
rus a glo$$ematicis _I_uri$con$. vt dicat pedem constare di-
gitis. xv. _S_cribendum enim. xvi. _A_nimaduertendum e$t
antiquos pedem pro a$$e $iue pondo habui$$e, quod in duo-
decim æquas partes d<007>uideretur, vnde _C_olumella lib. _6._
cap. _18._ dupondium dixit pro duobus ped<007>bus. & lib. de
arboribus cap. _16. A_bip$o (inqu<007>t) arboris crure peda-
le $pacium interm<007>ttito, deinde $ulcum in quatuor pedes
longum, in tres altum, in dupond<007>um & $emi$$em cum fe-
ceris, &c. _DEINDE OPERE ALBARIO._
_H_oc fitpura calce. _SIVE TECTORIO. T_e-
ctor<007>um cóplect<007>tur arenatum, ide$t mortarium, & mar-
moratum. _PRÆTER SCHOLAM LA-_
_BRI. S_chola, _H_ermolao pars est labri, $iue $olii aut
aluei, ide$t fo$$æ lapideæ balnearum, vbipo$ter<007>ores, oc-
<pb 173>[0191]<rh>IN LIB. V.</rh>
cupato à prioribus labro, præstolabantur, & $pectantes
$tabant, alus magis placet porticum e$$e c<007>rcum labrum.
_LACONICVM SVDATIONES_
_QVE. L_acon<007>cis $udorem ex calore $icco el<007>ci auctor
e$t _C_ornelius _C_el$us l<007>b. _2._ cap. _16. V_nde <007>llud _C_olu-
tnellæ in _P_roœm<007>o lib. _1. Q_uotidianá cruditatem laco-
nicis excoquimus, & exucto $udore $itim quærimus.
_E_rant autem veluti _T_urriculæ cameratæ <007>n hemi$phe-
rium. _Q_uæ loca $ignificat, cum ait, $udationes, ea _S_ene-
ca in epistolis $udatoria vocat. _C_ornelius _C_el$us lib. _3._
cap. _27._ dicit a$$as $udationes, ad different<007>am earum
quæ fiunt balneis. _A_pud _D_ionem libro. _53._ legimus _L_a-
con<007>cum dic<007>, quòd _L_acædemonii huiu$modi $udatoriis
cruditatem coquerent. _MEDIVMQVE LV-_
_MEN IN HEMISPHÆRIO RELIN-_
_QVATVR. H_emi$phærium à te$tudine differt, @
bæc ex duobus arcubus <007>n crucem$e in centro $ecantibus
con$tare videtur, illud autem planè $phæricum & orbicu-
latum est.</p>
<h>CAP. XI.</h>
<p # it>_ONSTITVVNTVR AVTEM_
c # _IN TRIBVS PORTICIBVS_
_HEXEDRÆ. H_exedra à $ed<007>um fre-
quentia dicta est. _E_ius figuram referunt quæ in _C_œnobiis
vocantur capitula. _QVOD GRÆCI VO-_
_CANT ΔΙ´ΑΥΛΟΝ. D_<007>aulon dicunt cur-
riculum $iue $pacium ita con$tructum vt cum cur$ores ad
$tadii metam perueni$$ent, flexo cur$u per uer$uram r@-
<pb 174>[0192]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
dirent vnde e$$ent digre$$i. _A_lioqui _D_iaulos _H_eroni ha-
bet in longitud<007>nem pedes m<007>lle ducentos, _S_tadium verò
$exc\~etos. _C_erte hoc loco _V_itruuius {δί}{αυ}{λο}ν dicit quod
duorum $tadiorum ambulationis habeat circuitionem.
_EPHOEBEVM IN MEDIO. I_ta appella-
tur locus vbi puberes exercebantur, quos _C_en$orinus lib.
de die natali vult e$$e decimo $exto ætatis anno. _SVB_
_DEXTRO CORTICEVM. L_ego aut _C_o-
riceum pro loco vb<007> puellæ exercebantur, aut _C_ouriceum,
pro _T_on$trina. _DEINDE PROXIME CON-_
_NISTERIVM. S_cribo _C_oni$terium à {κο}νὶς, vbi
puluere post vnctionem luctaturi a$pergebantur, vt præ-
ben$iones e$$ent firmiores & non lubricæ. _N_icolaus ta-
men _P_erotus vir alioquin de lingua latina non male meri-
tus pro _A_podyterio accepit ide$t cella in balneis vbi loturi
vestes deponebant, parũpro$piciens. _H_oc vtuntur _V_arro
lib. _2._ de re rustica, _C_icero & _P_linius in _E_pi$tolis.
_AD SINISTRAM EPHOEBEI ELEO-_
_THESIVM. L_ocus vbi ceromatæ, idest cerato oleo
perfundebantur, quanquam eleodeu$ium potius dicendum
videtur. _Δ_δύω enim rigo $ign<007>ficat. _C_eroma apud _P_li-
nium lib. _35._ cap. _2._ pro coni$terio & eleothe$io inter-
pretantur, alii pro loco vbi _A_thletæ exercebantur. _V_te-
bantur oleo & in balneis, item $trigilibus ad di$tringen-
dum detergendũ ue $udorem. _A_rtemidorus lib. de _S_ónio-
rum interpretatione. _1._ cap. _66._ (vbi de balneis multa)
_L_ecythum tradit vocari in quo oleum, _X_y$trophylacem
in quo strig<007>les ad$eruar\~etur. _S_trigmenta autem $unt $or-
des gymna$iorum, hoc est quæ ex vnctorum _A_thletarum
<pb 175>[0193]<rh>IN LIB. V.</rh>
corporibus raduntur. _G_ræci _Γ_{λο}ίο{ι<293>}, {στε}λ{γί}{σμ}α{τα}
& ῥύ{πο}{ι<293>} vocant. _N_am $ordem in palæstris acceptam
{πά}{το}ν dici tradit lib. $impliciũ medicamentorũ. _8. G_a-
lenus. _S_trigmentorum gymna$iorum mentio e$t apud _P_li-
nium lib. _15._ cap. _4. D_e eis & balnearũ $cribit _D_io$cor.
lib. i. cap. _28. A P_lin. lib. _34._ cap. _8._ vt id quo{que} addã,
dicitur _A_poxyomenos et _P_erixyomenos qui $e di$tringit
$ed hic vndi{que}. _PROPNIGEVM IN VER-_
_SVRA PORTICVS. I_dest $uffocatorium aut
præfurnium. _DVÆ DEXTRA ATQVE_
_SINISTRA STADIATÆ. P_orticus $ta-
diatæ dictæ $unt, quòd in iis ceu tectis stadiis per hye-
mem cœlo non $ereno _A_thletæ exercerentur aut $pectan-
tibus hominum copiis certarent. _AVT PLATA-_
_NONES. L_oci platan<007>s con$iti, _R_efert _P_linius lib.
_12. P_latanos _A_thenis fui$$e cœlebratas in ambulatione
_A_cademiæ. _N_os multas non $ine voluptate vidimus _R_o-
mæ in vinea _C_ardin. _S_aluiati, & aliis locis. _QVOD_
_ATHLETÆ PER HYBERNA TEM_
_PORA IN TECTIS STADIIS E-_
_XERCENTVR. S_tadium præter vulgatam $i-
gnificationem v$urpant auctores pro curriculo, ide$t loco
vbi cur$ores aut _A_thletæ exercentur, in qua $ignificatio-
ne (quantum iudico) accipitur ab _A_phthonio in de$cri-
ptione _A_rcis _A_lexandriæ. _E_ius _S_cholia$tes pro _T_hea-
tro interpretatur. _NOSTRI XISTA AP-_
_PELANT. X_istus & _X_i$tum cum apud _G_ræcosidé
$ignificent, apud _L_atinos nonnihil habent di$criminis, ná
_X_istos vocant porticus tectas vbi _A_tbletæ per hyemem
<pb 176>[0194]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
exercebantur, _X_i$ta autem $ubdiales ambulationes vbi
$udo cœlo $uas exercebant pale$tras. _T_ertullianus lib.
ad martyres. _X_y$tarchen vocat eum qui _X_ysto præe$t.</p>
<h>CAP. XII.</h>
<p # it>_E OPORTVNITATE POR-_
d # _TVVM NON EST PRÆTER-_
_MITTENDVM. P_ortus est locus có-
clu$us quò portantur merces, & <007>nde exportantur, aucto-
re _V_lp<007>ano _P_andect. lib. _50. D_e verb. & rerum $ignifi.
_C_othona neutraliter, & _C_othones ma$culino genere dici
artificiales portus, auctor est _S_eru<007>us _Æ_neid, lib. primo.
_CIRCVM ENIM PORTICVS SIVE_
_NAVALIA SVNT FACIENDA._
_N_aualia intellig<007>t loca vbi construuntur naues, aut $ub-
ductæ qua$$atæ ue in$taurantur & ad$eruantur. _Q_uorũ
rationem tradit in fine buius capitis. _SIVE EX POR-_
_TICIBVS, ADITVS AD EMPORIA. Q_ui-
dam codices pro porticibus habent portubus. _E_mporia ve-
rò, $unt loca vb<007> merces venduntur. _V_nde $cribit ad fin\~e
libr<007> pr<007>mi, _M_ercurio vti _I_$id<007> & _S_erapi, <007>n emporio æd\~e
const<007>tuendam. _SED ERIT EXVNA PAR_
_TE STATIO. S_tationem _V_lpianus _P_andect. lib.
_43._ de fluminibus, interpretatur locũ vbi tutò naues $ta-
re po$$<007>nt. _EXPEDTANTVR PROGRES-_
_SVS. P_rogre$$us appellat agerum illam continuatam$e-
riem, quam nos ab elata terra leuatam dicimus. _VTI_
_PORTETVR PVLVIS A REGIO-_
_NIBVS QVÆ SVNT A CVMISCON-_
<pb 177>[0195]<rh>IN LIB. V.</rh>
_TINVATÆ AD PROMONTORI-_
_VM MINERVÆ. H_ic vocatur puteolanus, de
quo lib. _2._ cap. _6. S_olidatur autem aquis vel te$te _S_ido-
nio _A_pollinari in _P_anegyrico. _VTI IN MOR-_
_TARIO DVO AD VNVM RESPON-_
_DEANT. M_ortarium hic non $ignificat arenatum, $ed
locum vbi rutro $ubigimus calcem & huiu$modi. _I_ta au-
tem mi$cebuntur puluis & calx, vt ille ad hanc proportio-
ne dupla re$põdeat. _ARCÆ STIPITIBVS_
_ROBVSTIS ET CATENIS INCLV-_
_SÆ IN AQVAM@ DEMITTENDÆ DI-_
_STINENDÆQVE FIRMITER. I_d
genus aquarii $epti vulgus vocat cataractas. _F_igũtur ex-
cauata & $ulcata à $ummo ad imum tigna, pari inter $e
$pacio. _V_bi obfirmata $unt, tam longe quam magnum est
interuallum & aliquanto plus, $ed pro ratione caui cra$$æ
comparatæ tabulæ indũtur in $ummis canalibus, vt ad <007>n-
fimas v${que} partes de$cendant, induntur aliæ $uper alias
vti bene cohæreant dum ad eam altitudinem $eptum ere-
ctum $it quæ erit nece$$aria, po$t hau$toriis machinis, in-
clu$a $epto aqua exinanitur. _DEINDE INTER_
_EAS EX TRANSTILLIS. T_igillis, a$$e-
ribus. _DONICVM COMPLEATVR_
_STRVCT VRÆSPACIVM. P_ro donec,
vt lib. _3._ & lib. _9. TVNC AB IPSA TER_
_RA SIVE CREPIDINE. I_dest à $ummo
litore quod fluctibus eliditur & alluitur. _PVLVI-_
_NVS QVAM FIRMISSIME STRVA-_
_TVR. F_undamentum farctum cæmentis aut arena.
_A_lià puluinũ. _S_eruius lib. _10. Æ_nei. ait à nautis voca-
<pb 178>[0196]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ri duriorem arenam quæ remeantibus fluct<007>bus & eunti-
bus den$atur, & in modum $axi dure$c<007>t. _B_eroaldo pla-
cet molliorem e$$e arenam. _E_t pulu<007>nos $cribit _I_$idorus
lib. _19._ e$$e machinas quibus naues <007>n portum deducun-
tur aut $ubducuntur. _V_nde illud _P_lauti in _C_a$$ina, vt
$ubducam nauim in puluinarium, quod tamen non de$unt
viri docti qui à puluino arena dictum putent. _MAR-_
_GINES STRVANTVR ÆQVILI-_
_BRES EI PLANITIÆ. P_ari libramento,
ad regulam coæquatæ. _RELATIS TABV-_
_LIS. C_ommi$$is vt in _O_rtho$tatis fieri diximus lib. _2._
_MERONIBVS EX VLVA PALV-_
_STRI FACTIS. A_liàs peronibus, ide$t $accis
vt apud _P_linium l<007>b. _36._ cap. _14. TVNC CO-_
_CHLEIS, ROTIS, TYMPANIS COL-_
_LOCATIS. H_au$toriæ $unt rotæ de quibus lib. _10._
cap. _9. QVEMADMODVM IN THEA-_
_TRORVM ET MVRI FVNDATIO-_
_NIBVS EST SCRIPTVM. D_e muris
dixit lib. _1._ cap. _5. D_e _T_heatro lib. huius cap. _3. Q_uá-
quam eorum fundationes vult peti ex lib. _3._ cap. tertio.
_RVDERATIONE SIVE STRVCTV-_
_RA COMPLEATVR. D_e ruderatione inte-
grum e$t cap. _1._ l<007>b. _7. HIS PERFECTIS_
_NAVALIORVM EA ERIT RATIO._
_P_ro naualium mutata declinatione. _TINEAM,_
_TEREDINES. S_eparauit _T_ineam à _T_eredine
vt _P_l<007>nius lib. _16._ cap. _41._ qui $cr<007>bit _T_eredinem in
mari$entiri, terrestres e$$e _T_ineas _I_d ante eum dixerat
_T_heophra$tus lib. de _H_istoria plátarum quinto. _I_n$uper,
<pb 179>[0197]<rh>IN LIB. V.</rh>
e$$e _T_eredinem corpore paruam, capite magno & den-
t<007>bus, _T_ineas verò $imiles vermiculis, quibus paulatim
materies perforatur. _L_ibro $ecundo, cap. nono. termitem
vocauit. _E_st & _T_hrips lignarius vermiculus, hoc e$t qui
ligna rodit, $icut _I_ps cornua & vites, _C_is frumen-
ta, _M_<007>das fabam, _I_x vitrum, _S_is vestes
_A_uctore _P_hocione _C_rammatico in
_L_exico. _MINIME_
_SVNT MATE_
_RIAN-_
_DA._
_L_igno extruen-
da non $unt, immo
omnino à _C_iuium domibus
propter incendia $unt
naualia $emo-
uenda,
arcendáque, vt
eius quoque rei nos lectorem moneamus.</p>
<pb 180>[0198]
<h>GVLIELMI
PHILANDRI CASTILIO,
NII GALLI CIVIS RO. IN SE-
xtum Lib. M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_ENCYCLIO QVE DOCTRI-_
_NARVM OMNIVM DI-_
_SCIPLINA. E_ncyclion d<007>$ci-
plinam $iue _E_ncyclopæd<007>á vocat cir-
cularem orbiculatam{que} di$ciplinarum
omnium $cientiam, quas vt nemo me-
diocriter doctus coniunctionem communicationem{que} inter
$e habere iuerit inficias, <007>ta lib. _1._ cap. _1._ vult <007>n omnibus
_A_rch<007>tectum $i nó excellere, at certe tinctum & non im-
peritum e$$e. _PHILOLOGIS ET PHI-_
_LOTECHNIS REBVS. I_sta tribu<007>t rebus
quæ $unt hominum, _N_am philologus, is dicitur qui vehe-
menti di$c<007>plinarum tenetur amore, qui{que} di$cendi $tudio
inhiat, in eo{que} commentatur, & totus incũbit. _P_hilotechnus
æũt artium opi$iciorum{que} studio$us, & artificiorũ cultor.</p>
<pb 181>[0199]<rh>IN LIB. VI.</rh>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p # it>_AMQVE ALITER ÆGYPTO,_
n # _ALITER HISPANIA. H_abent
enim diuer$os horizontes. _E_st autem horizon
qui hemi$phærium manifestum ab occulto terminat, ab
ὁ{ρί}ζω, idest finio nominatus. _M_acrobius $uperstantis
cœliterminum, _M_artianus _C_apella finitorem, _P_tolemæus
& _A_lphagranus bemi$phærii circulum vocant. _SVB_
_SEPTENTRIONIBVS NVTRIVN_
_TVR GENTES IMMANIBVS COR_
_PORIBVS, CANDIDIS COLORI-_
_BVS, DIRECTO CAPILLO ET_
_RVFFO. H_oc etiam narrat _G_alenus l<007>b. _2._ de tem-
peramentis. _E_t $cribit _T_acitus lib. de _G_ermanis, eorum
comas e$$e rut<007>las, & procera corpora. _V_<007>de _P_lin. lib. _2._
cap. _78. N_am flauos e$$e, memini legere apud _I_uuena-
lem $atyra. _3. L_ucanum l<007>b. _1._ &. _2. S_trabonem lib. _7._
_H_erodianum l<007>b. _4. C_laudianum, & _C_honradum _C_eltem
in elegiis. _ANIMO SVSTINENTES._
_I_dest fing\~etes & imaginãtes, vt vulgus loquitur. _VTI_
_ORGANI, QVAM ΣΑΜΒΥ´ΚΗΝ_
_GRÆCI DICVNT. S_ambuca, mu$icum or-
ganum triquetrum, imparibus longitudine fidibus & $o-
nis. _SPIRITVSVOCIS HABENTES_
_HVMORE REPLETOS, AD HYPA-_
_TOS ET PROSLAMBANOMENOS._
_V_ocum varietas ex climatum diuer$itate na$citur. _N_am
gentes quo breuiorem habent _P_oli eleuationem, eò $unt
acutioris voc{is}, quo $ublimiorem, eò $unt $onitibus gra-
<pb 182>[0200]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
uioribus, à _N_ete $cilicet (tran$eũdo per _M_e$en) ad _H_y-
paten & _P_roslambanomenon pertingendo vt in _M_u$ica
_T_heatri de$ignatione, $uperiore l<007>bro. _I_d verò fier<007> a<007>t
propter breuitatem alt<007>tudinis, aut distantiam ad mun-
dum, vti in organo _S_ambuca, chorda quæ est angulo pro-
ximia, (_I_ta enim _V_<007>tru. loqu<007>tur) ide$t quæ est breu<007>$$i-
ma tenuem & acuti$$imũ habet voc{is} $on<007>tum, ab ea quæ
ab angulo maxime abe$t, ide$t a longi$$ima grau<007>or ex-
primitur $onitus. _S_ed animaduer$ione dignum putamus
quod ex _C_apella & _A_u$on<007>o refert _I_anus _P_arrha$ius in
arboribus mu$icã rationem diuer$am e$$e. _N_am vt quæ{que}
procerior arbor e$t & in altü tendit, eo magis acutũ red-
dit$onum. _Q_uæcun{que} verò quam minimum ab$unt ab
radice, grauius & rauco murmure quatiuntur. _S_cr<007>bo au-
tem hoc loco ad hypatas & _P_roslambanomenon. _HOC_
_AVTEM ITA ESSE, A SERPEN-_
_TIBVS LICET ASPICERE. T_radit
_G_alenus extremo $ecundo l<007>bro de affectis locis, calorem
motum excitare, frigus verò ocio$um, & ad motiones pi-
grum efficere an<007>mal. _I_nde animalia frigid<007>oris naturæ
per hyemem $olere latere, ip$as{que} adeo _V_iperas $i cótra-
ctentur defer antur{que} non mordere, contrà per æ$tatem
at{que} tum poti$$imum cum _C_an<007>culæ ardore exæ$tuant,
$æuire & furorem præ $e ferre. _E_ò re$pexi$$e m<007>hi vide-
tur _O_uid<007>us $ecundo _M_etamorph. cum ait,
_Q_uæ{que} polo po$ita est glaciali proxima $erpens
_F_rigore pigra pr<007>us nec formidab<007>lis vlli,
_I_ncaluit, $ump$it{que} nouas feruor<007>bus iras.
_CVM SINT AVTEM MERIDIA-_
_NÆ NATIONES ANIMIS ACV-_
<pb 183>[0201]<rh>IN LIB. VI.</rh>
_TISSIMIS. N_ationes quæ ad meridiem vergunt,
cum animi per$picuitate & con$<007>lio plurimum valeant,
viribus minimum po$$<007>nt, _S_eptentrionem incolentes viri-
bus innixæ, & con$iliis dest<007>tutæ, franguntur, vt verũ $it
cœli qual<007>tate ingeniis aliquid accedere aut adimi. _ITA_
_DIVINA MENS CIVITATEMPO-_
_PVLI ROMANI EGREGIA TEM-_
_PERATAQVE REGIONE COL-_
_LOCAVIT. D_ecebat $cilicet eam vrb\~e quæ erat
futura mundi caput, quæ tot populorum d<007>$corde. fera${que}
linguas $ermonis commertio contraheret ad colloqu<007>a, quæ
vna cunctarum gentiũ in toto orbe e$$et utura princeps,
& pollere con$il<007><007>s, & viribus valere.</p>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_TI CVM DE SYMMETRIA_
v # _SIT DETRACTVM AVT_
_ADIECTVM. O_portet omnino _A_r-
chitectum ingen<007>o e$$e $olerti, multa doctrina, maximo
v$u, atque imprim<007>s acerrin<007>o $$e iudicio, cui pro loci
commoditate, aut decore, artis interdum præcepta negli-
genda. _N_ec enim in omnibus locis omnes $ymmetriæ ef-
fectus re$pondere po$$unt. _T_um animaduertendum qui-
bus ration<007>bus ad loci naturã aut magnitudin\~e, opus debeat
t\~eperari. _I_bi erit ĩgenio opus & acumine vt de $ymmetriis
adiect<007>ones aut detractiones f<007>át, ingenio vt inueniat, v$u
vt cogno$cat, iudicio vt $eligat, con$il<007>o vt cóponat, arte vt
perficiat quod con$tituerit. _I_n re autem æd<007>f<007>catoria laus
e$t omnium prima iudicare quid deceat. _SIGNO-_
<pb 184>[0202]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_RVM FIGVRÆ PROMINENTES_
_CVM SIT TABVLA SINE DVBIO_
_AD REGVLAM PLANA. P_<007>ctores pro-
minentias ex tabula, vmbris, lineis, & cóminutis angulis
mon$trare elaborant. _V_mbris quomodo fiat docet _P_l<007>nius
lib. _35._ cap. ii. _O_mnes inquit qui volunt eminentia vide-
ri, candicantia faciunt colorem{que} condiunt nigro. _M_agna
pror$us ars, in æquo extantia ostendere, & in confracto
$olidaomnia. _S_ed de eare nos libro de pictura $cripto do-
ceb<007>mus, vbi præter quam quod indic ab<007>mus quicquid $ub
picturam cadit, id regulæ & circini benef<007>cio $ieri po$$e,
vtcun{que} pictores neg\~et _E_mpirici & {λο}{γο}Ζω{γρά}φοι,
idest verbis tenus pictores, ita enim l<007>bet appellare pe-
niculi ductores indignos non qui pingant cuiu$modi nullos
videmus, $ed qui nec terãt colores (egregios enim pictores
aut potius tolerandos ætas nostra vnũ at{que} alterum tulit)
præter inquam quod docebimus circino & regula vniuer$a
pingendi rationem perfici oportere, o$tendemus etiam qua
$ymmetria partes ad vniuer$um corpus referantur, quotu-
pl<007>ces $int $tatus & flexus corporum & rerum pingenda-
rum, qua{que} ratione omnem colorem non temere, $ed certo
iudicio componas m<007>$ceas ue. _S_unt de vmbris nónulla $cri-
pta à _L_eone _B_apti$ta libello de pictura non infeliciter
quidem illa, $ed quæ meos conatus n<007>hil $int tardatura.
_NON ENIM VEROS VIDETVR_
_HABERE VISVS EFFECTVS. O_cu-
lorum profecto $en$us acerrimus, veruntamen qui non ra-
ro fallatur. _R_emi enim (quod & ip$e & omnes fatentur)
cum $int $ub aqua rect<007>, oculis tamen fracti videntur.
_C_au$am vel ex _I_oanne _C_átuarien$i _A_rchiepi$copo, par-
<pb 185>[0203]<rh>IN LIB. VI.</rh>
te per$pectiue tertia, hanc e$$e liquet, quòd pars quæ in
aqua e$t, proprior apparet quam $itreip$a, pars quæ ex-
tra aquam est $uo in loco apparet. _I_ta{que} cum partes hæ
directe continuæ apparere non po$$<007>nt, apparent conti-
nuatæ indirecte. _R_eliqua quia paucis explicari non po$-
$unt, præstat ad opticæ $criptores reiicere. _VTI_
_NON CONSIDERANTIBVS ASPE-_
_CTVS EVRYTHMIÆ DVBIVS. E_u-
rythmia est venusta $pecies commodus{que} in compo$iticni-
bus m\~ebrorum a$pectus, auctore _V_itruuio lib. _1._ cap. _2._
ea concinnitas na$citur ex _S_ymmetriis præ$criptis, aut iis
quæ à $olerti & acuto _A_rchitecto pro occa$ione quæ-
runtur.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_NQVIBVS TRABES IN_
i # _ATRII LATITVDINE TRA-_
_IECTÆ HABEANT INTER_
_PENSIVA. I_nterpen$iua _H_ermolaus ait e$$e ti-
gilla aut a$$eres ab angulis parietum ad angulos tignorum
interclu$os ad imbres in colliquias deriuádos. _E_go eo etiá
nomine dici crediderim ligna quædam, fulcra stillicidio-
rum, aut quorum pars traiect as & alioquin veluti pen$i-
les trabes $u$tinet, alter a parieti inf<007>xa. _ET COL-_
_LIQ VIAS. I_dest canales qui defluentem ex $til-
licidiis aquam recip<007>unt. _DISPLVVIATA_
_AVTEM SVNT. D_i$pluuiata tecta f<007>unt, tra-
bium iunctis capitibus, mutuo innixu paribus{que} contra $e
ponderibus, pedibus imis d<007>uaricatis, quæ (ni$i fallor,)
<pb 186>[0204]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_S_ext. _P_omp. pectinata appellat, $icut testudinata in par-
tes quatuor deuexa. _N_am aliter pectinat<007>m di$po$itum
dicitur à _V_itruuio lib. _1._ cap. _5._ idest quemadmodum $er-
ræ dentes $olent e$$e. _DELIQVIÆ ARCAM_
_SVSTINENTES. D_eliquias videtur intelli-
gere quas _S_ext. _P_omp. dicit delicias, tigna quæ à culmine
ad tegulas angulares inf<007>mas ver$us fastigatum collocan-
tur, vnde tectum delic<007>atum, & del<007>ciares tegulæ. _N_am
collicias tegulas idem auctor ait per quas aqua in vas de-
fluere pote$t. _ET OPVSINTESTINVM._
_P_ro fene$tris hoc loco accipiendum. _A_liàs omne opus ma-
teria constans $ign<007>f<007>catur intestini operis appellatione.</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_TRIORVM VERO LONGI-_
a # _TVDINES. S_tatim ab interiori ianua
introeuntibus occurrit atr<007>um, æ dif<007>cium conti-
nens aream in quam collecta (inquit _S_extus _P_omp.) ex
omni tecto pluuia de$cendit. _D_ictum vt _V_arro existimat
ab atriatibus _H_etruriæ populis, vnde exemplum $it $um-
ptum, _S_eruius, AFneid. _1._ ab atro, quòd in eo culina e$$et
dici mauult. _I_llud verò non fuerit negligendum, quod $a-
cri _E_uangelii $criptores {αὐ}λὴν vocant, id interpretes
verti$$e atrium, quanquam atrio _G_ræci non vtuntur, vt
$cribitur huius libri cap. _10. G_ellius certe lib. _16._ cap.
6. refert nonnullos existima$$e primorem partem domus
quæ atrium vulgo d<007>ceretur, vest<007>bulum e$$e, nam quod
ad vocabulum græcum attinet, _A_theneus tradit {αὐ}λὴν
appellariperflabilem locum, & {δι}{αυ}λωνίζ{ει}ν dicilo-
<pb 187>[0205]<rh>IN LIB. VI.</rh>
cum vtrin{que} ventum excip<007>entem, v$urpari autem $ua
ætate (quemadmodum _M_enander & _D_iphilus v$i erant)
pro regiis, quod ante $e habeát ampla $ubdialia loca, quia
ibi prætoriani milites obdormiant, _H_omerum verò, per-
petuò aulæ nomine $ubdialia loca intell<007>gere, vbi hercei
_I_ouis er at ara. _V_erba eius libitum e$t apponere, ea ve-
rò $unt ex lib. δ{ει}{πν}ο{σο}{φι}{στῶ}ν quinto. _Ο_’{γο\‘ρ} {δι}α-
{πν}εόμ{εν}ος {τό}{πι}ς {αὐ}λὴ λέ{γε}{ται}, {κὶ} {δι}{αυ} {λφ}-
νίΖ{ει}ν φα{μρ\‘ν} <102> {δε}{χό}μ{εν}ον {ἐξ}ε{κα}{τέ}ρου {πν}@ῦ-
{μα} χω{ρί}ον. paulo post. _Ν_ῦν {δὲ} {τὰ} βα{σί}λ{ει}α
λέ{γο}{υσϊ<?>}ν {αὺ}λὰς ὤς{πε}ρ _Μ_{εν}{α\’ν}{δρ}ος {καὶ} _Δ_ί{φι}-
{λο}ς. Ἤ{το}ι {δτὰ} <102> με{γά}{λο}{ι<293>} ἔ{χει}ν {πρὸ} {τφ\~ν} οἴ-
{κω}ν ὺ{παι}θ{ρί}ο{ι<293>}, {κα}ὶ {πα}ρα{κο}ι {μᾶ} {θαι}
<135> {δο}ρυφόρο{ι<293>} <295>ῖς βα{σι}λ{εί}οις. _Ὅ_μηρος {δὲ}
{τη\‘ν} {αὐ}λὴν ᾀεὶ {τά}{ττ}{ει} {ὐθὶ} {τφ\~ν} ὑ{παι}θ{ρί}ων {τό}-
{πω}ν, {εἴ}{θα} ἦν ὁ {τοῦ} _Ε_ρκ{εί}ου Ζηνὸς βω{μό}ς.
_LACVNARIORVM ET ARCAF._
_I_dest caui ip$orü laquearium. _ALIS DEXTRA_
_ET SINISTRA. A_læ dicũtur hoc loco, vtrin{que}
quod cótinuò ab impluuio struitur. _TABLINVM_
_SI LATITVDO ATRII ERIT PE-_
_DVM VIGINTI. P_ro _P_inacotheca _T_ablinum
po$uit. _N_am in _T_ablino codices & monumenta rerum
in mag<007>$tratu ge$tarum ad$eruantur. _I_n _P_inacothecis
aũt pictæ tabulæ & $tatuæ, vt ex _P_lin. lib. _35._ cap. _2._
coniicere licet. _V_ide quæ $unt apud _A_lexádrum ab _A_le-
xandro l<007>b. _5._ dierum genialiũ cap. _24. SI ENIM_
_MINORVM SYMMETRIIS VTE-_
_MVR IN MAIORIBVS. S_cribendum, $i
<pb 188>[0206]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
enim maiorum $ymmetriis vtemur in minoribus. _I_tem
paulopo$t. _S_in autem maiorum in minoribus vtemur, re-
$tituendum, $in autem minorum in maioribus. _F_ugi$$et me
locus hic, n<007>$i conniuenti mihi tran$ilient<007>{que} $ummõstra$-
$et acriv<007>r ingenio _L_ucenius meus. _IMPLVVII_
_LVMEN LATVM ATRII NE MI-_
_NVS QVARTA. D_eor$um quo impluit, implu
uium dicitur, $ur$um qua compluit, compluuium, vtrun{que}
à pluuia. _A_uctor _V_arro de lingua latina l<007>b. _4._</p>
<h>GAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_RICLINIORVM QVANTA_
t # _LATITVDO FVERIT. T_ri-
clinium à tribus lectis dictum, à _C_icerone _2._
de _O_rat. conclaue transfertur. _S_eruius Æneid. _1._ $cribit
antiquos stratis tribus lectis epulari $olitos, errare{que} eos
qui _T_r<007>clinium dicút ip$am _B_a$ilicam aut cœnationem.
_V_elhic vnus locus facit contra _S_eruii $entent<007>am, ne lau-
dem _Q_ uintilianum & _V_alerium _M_aximum qui quod
_C_ic. _2._ de _O_ratore, de _S_copa loquens conclaue dixerat,
_T_r<007>cl<007>nium interpretantur. _Q_ uis autem fuerit apud ve-
teres accumbendi mos, quæ$itum e$t, nec ab vllo cu<007>us ad
hanc diem ædita $it (quod $ciam) $ententia expo$itum.
_N_os verò quod lectione & marmor<007>bus antiquis an<007>mad-
uerter<007>mus, non pigebit adferre, vt ad cæteros aliqua quo{que}
hinc vtilitas perueniat. _I_ta{que} pran$uri aut cœnaturi illi
(prandiorum enim ne cui _S_eruii auctoritas imponat, m\~e-
tio e$t apud _H_ippocrat\~e lib. _2._ de victus ratione in mor-
b<007>s acutis, apud _P_lautum, _T_erentium, _V_alerium _M_ax.
<pb 189>[0207]<rh>IN LIB. VI.</rh>
_P_linium _C_æcilium, & al<007>os, _Q_ uanquam _G_alenus lib. _6._
de tuenda valetudine, refert $e ni$i tardius lauaret, cibum
non $ump$i$$e, & illum quidem cum $umeret, $olo pane
vti, ab${que} potu, _Q_ uo$dá verò oliuis, melle, at{que} <007>d genus,
v$os cum potu, vt videri po$$it cibus quem interd<007>u $ume-
rent, leuis & fac<007>lis fui$$e, cœna cop<007>o$ior, vtcun{que} gra-
ui$$imus auctor _A_ri$toteles _P_roblematon $ectione. _3._ ait
prandere large, cœnare parcepræcipi) _I_ll<007> inquam pran-
$uri aut cœnaturi, $olebant lectos nonnunquam tres $ter-
nere accubitorios, diuer$os $cilicet ab eis <007>n quibus dormi-
rent. (_N_am _H_eliogaballum tradit _L_ampr<007>d<007>us $ol<007>do ar-
gento habui$$e lectos triclinares & cubiculares) vnde
vocatum _T_riclinium, aliquando duos, inde _P_lautus quar-
to actu _B_acchidum, biclinium formauit. _S_ed & _V_itru-
uius huius lib. cap. _10._ vt in _O_eco quatuor _T_riclinia $ter
ni po$$int, præ$cribit. _E_t _I_ulius _P_ollux lib. _1._ cap. _8._
tradit οἵ{κο}ν dici {τρ}ί{κλ}ινον, {πε}ν{τά}{κλ}ινον, {δε}{κά}-
{κλ}ινον, ex lectorum numero. _A_ntiphanes & _A_naxan-
drides {τρ}ί{κλ}ινον dixerunt, _P_hrynichus ἐ{πτ}{άκλ}ινον
& {ε<165>}νεά{κλ}ινον v$urpauit vt e$t apud _A_thenæam lib.
_2. E_t apud eũdem lib. _5._ $cribit _C_allixenus ad prorã na-
uis _P_bilopatoris fui$$e οἵ{κο}ν {τρι}{σκ}{αι}{δε}{κά}{κλ}ινον,
vt coniecturæ $it locus, plures al<007>quãdo $tratos lectos pro
conuiuarum numero. _Q_uanuis fere gratiarum numero
e$$e delectatos, & in _M_u$arum de$ii$$e animaduer$um
$it. _N_otum est enim illud ex _I_ulio _C_apitolino in _V_ero,
$eptem conuiuium, nouem verò conuitium. _N_am & _A_r-
chestratus _P_oeta _S_yracu$ius conuiuas e$$e aut tres, aut
quatuor, aut nõ plures quin{que} vult, aliàs futurum conuen-
<pb 190>[0208]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tum manipulariũ & rapto viu\~etium. _Ἔ_ {στω}{Cαν}(inquit)
\’δ ἢ {τρ}{\~ει} ἢ {τέ}{ττ}αρ{εσ}<?> οἱ ξυνά{πα}ν{τε}ς. _Ἡ_ {τφν}
{πέ}ν{τε} {γε} μὴ {πλ}{εί}ο{ι<293>}, Ἤ {δη} {γδ} {α<164>} {εἴ}η. _Μ_ι{θω}-
φόρων ἁρ{πα}ξιβίων {σκ}ηνή {στ}α{τι}ώτων. (_S_unt
autem hi ver$us ex l<007>bro qui $ecundum _C_hry$ippum in-
$cribitur {γα}{στρ}ονο{μί}α, $ecundum _L_ynceum & _C_alli-
machum ἡ{δυ}{πα}θ{εί}α, vt _C_learchus vult δ{ει}{πν}ο{λο}-
{γί}α, vt alii ὀψο{πο}ιία. _I_d quod lib. _1. D_ipno$ophi-
ston _A_thenæus annotauit) etiam $i _P_latonis _S_ympo$ium
viginti celebr auerunt, vt idem prodit. _T_oties verò men-
$as, quoties fercula & ob$onia mutari, & onustas a duo-
bus ferri, conuiui${que} accubantibus apponi $olere, ex _A_lexi
_P_oeta apud _A_thenæum lib. _9._ & _P_lutarcho in vita _P_elo-
pidæ coniec<007>mus. _C_on$ueui$$e autem in lect<007>s di$cumbe-
re, præter alia loca, indicat _V_irgil. Æneid. _1._
_T_udas epul<007>s accumbere _D_<007>uum. & Æneid. _2._
_I_nde toro pater Æneas $ic or$us ab alto. _E_t alibi.
_T_oris iu$$i d<007>$cumbere p<007>ct<007>s. _A_d hæc _H_oratius l<007>b. _1._
_S_ermonum, _S_atyra quarta. _S_æpe tribus lectis videas cœ-
nare quaternos. & carminum lib. _1. O_de. _27._ & cubi-
to remanete pre$$o. _I_tem _O_uid. _A_morú l<007>b. _1. E_legia. _4._
_C_um premet <007>lle torum, vultu comesip$a modesto _I_bis vt
accumbas. _S_uetonius in _A_ugu$. _N_e{que} cœnauit vnà, ni$i
vt in imo lecto a$$iderent. _E_t post. _S_olebat & inæqua-
li$$imarum rerũ$ortes, & auer$as tabularum picturas in
conuiuio venditare, incerto{que} ca$u $pem mercatiũ vel fru-
stari, vel explere, ita vt per $ingulos lectos licitatio fie-
ret. _T_erentius in _H_eauton. _A_ccurrunt $erui, $occos de-
trahunt, video al<007>os fe$tinare, lectos sternere, cœnam ap-
<pb 191>[0209]<rh>IN LIB. VI.</rh>
parare. _C_olumella lib. ii. cap. i. _V_illicus $it frugalitatis
exemplũ, nec ni$ife ri<007>s diebus accubans cœnet, _V_ale-
rius l<007>b. _2._ de institutis antiquis. _F_œminæ cũ viris cubã-
t<007>bus, $edentes cœnitabant. _E_t ne mihi nece$$e $it omnia
@mnium loca laudare, _R_omæ vidimus in ædc. _D_. _E_u$tha-
tii, & aliis locis, _M_utinæ etiam $calptum in marmoribus
$ingulis iacentem in lecto hominem $ubiecto puluillo cu-
bito, appo$ita ad lectum tripede men$a, aliquando mono-
podio. _O_stendit & _V_eneti<007>s huiu$modi duo marmora _I_o-
annes _F_ranci$cus _V_alerius _V_enetus, _R_omanum vnum,
pu$illum illud quidem, _A_lterum à _P_eloponne$o v${que} adue-
ctum. _P_ræterea _R_omæ in ædibus _H_ieronymi _M_affei &
_M_atthæi _S_a$$<007><007>, v<007>$untur marmora non admodum ab$imi-
lia, vbi $unt lecti duo decubitorii cum men$a vna. _I_n vno
$edet vir $eminudus $uppo$ito humeris puluino, ad eius ge
nua e$t & alter $eminudus pronus innixus cubito. _I_uxta
_S_ecundũ lectũ stat promi$$a barba ventro$us $enex (_S_i-
lenum e$$e crediderim) cui $oleas nudus iuuenis, vt iaci-
turo demit, (_S_oleas enim demere $olitos e$$e puluini${que}
inniti cœnantes, præter marmora, multis _M_artialis &
al<007>orum $criptorum locis probari potest) ponè verò alius
nudus incl<007>nabundũ $ustinet dũ detrahuntur. _Q_uin &
apud veteres _R_omanos non fui$$e v$um accũbendi, $ed
postea viros di$cumbere cœpi$$e, & mulieres $edere quòd
turpis vi$us est in muliere accubitus, auctor est _I_$idorus
libro _E_tymologiarũ. _20._ ex _V_arrone de vita populi _R_o-
mani. _E_t _C_atonem _V_ticen$em nun{quam} iacui$$e ni$i dormi-
turũ, $ed $ed<007>$$e po$t cœpta ciu lia bella & auditam _P_har-
$alicam cladem $cribit _P_lutarchus in ip$ius v<007>ta. _N_e{que}
tamen velim existimari nudos cum ederent iacui$$e, qua-
<pb 192>[0210]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
uis ita $culptores expre$$erint. _I_d certe effecerunt vti
artis plus appareret, ibi mu$culos, venas, flexus elucere
erat nece$$e, panno autem operire quod effingere non po-
tui$$e tredibile $it, eius vero vel $u$picionem à $e aliená
e$$e oportere exi$timabant. _D_e his rebus cũ ad _P_aulum
_I_ouium _N_ouocomen$em virum & di$ert<007>$$imũ & $i quem
no$trum $eculum tulit {πο}λυἴ{στο}ρα retuli$$em ($oleo
enim non raro mei amanti$$imum inui$ere, & po$t lectas
pulcherrimæ & omnibus numeris ab$olutæ _H_istoriæ quá
$cribit aliquot pag<007>nas, pler<007>${que} de rebus $ententiam roga-
re) d<007>xit non defui$$e qui exi$timarent triclinia veterum
non admodũ fui$$e diuer$a a monachorum nostrorũ _T_ri-
cliniis (quæ refectoria vocant) vbi sternũtur men$æ tres,
ad caput vna, & ad latera duæ, tantum hoc intere$$e, {que}<?>
illi in lectis $ederent (quod eum facere men$a humiliore
vidi, & _G_ermanos in hypocau$tis morem dicebat $erua$-
$e) hi autem no$tri $edilibus vtantur. _N_otari autem _H_o-
ratiano dicto ver$o conuiuatoris auaritiam, qui tribus
lectis ide$t (vt interpretantur illi) $tratis $ed<007>libus, vole-
bat cœnare duodecim, potius quam quartum lectu & men-
$am $ternere, ceu non amplior e$$e deberet lectus, quam
qui tres caperet ni$i angu$te. _E_t certe in $peciem videri
po$$it ea $ententia plau$ibilis, $ed cũ ne{que} cuiu$quam $cri-
ptoris, ne{que} veteris marmoris auctoritati inn<007>tatur, haud
$cio an temere amplectenda $it. _A_nimaduerto enim ia-
cui$$e aut non $edi$$e vt nos $olemus, idest vt $pina cum
femore rectum angulum efficeret, & item femur cũ tibia
(nam id e$$e $edere docuit _G_alenus lib. de v$u partiũ cor
poris. _3._) $ed di$tentis aliquando cruribus, nonnunquam
dextro poplite læuumprementes genu, interdum compli-
citis cruribus in alternas vici$$itudines, aliquando inco-
<pb 193>[0211]<rh>IN LIB. VI.</rh>
xantes $eu co$$im in$identes (liceat enim mihi $i vetera,
at certe $ignificantia _P_omponii verba renouare & molli-
re) quogestu $edere $olent $artores, & _T_urcas edere
con$pexi _V_enetiis. _P_lures etiá tribus in lecto accubitorio
iacui$$e indicat _M_artialis _E_pigram. lib. _9._ in _M_amurrã.
_E_t te$tudineum men$us quater hexaclinon,
_I_ngenu it citro non $atis e$$e $uo.</p>
<p it>_Q_uerebatur _M_amurra quòd lectus qu\~e comparare velle
videri optabat, minus quadraret, cum$ex tantum cape-
ret, ip$ius autem men$a amplior e$$et at{que} capacior. _I_llis
tamen $uccen$endum non arbitror, $i ant<007>quorum morem
no$tro tempori quo ad eius fieri potuit accommodare $tu-
duerint. _P_otuit autem eos aliquid moui$$e, quòd diut<007>us
& diligentius per$crutantibus at{que} rect<007>us con$ulentibus
$atisfacturum non erat. _D_e me hoc certè profiteor, mul-
ta incidi$$e $æpius in mentem $ententias, quas tum qui-
dem maiorem in modum probauerim, de eis verò cum $e-
uerius & exactius anquirerem, errores inueni, in ea parte
ip$a quæ poti$$imũ delect a$$et, & valde castigandos _M_u-
tinen$ium quod pulcherrima videbátur figuras $ubiunxi.
<fig>
<pb 194>[0212]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig>
_ALTITVDINES OMNIVM CON-_
_CLAVIORVM. P_ro conclauium dictum e$t,
variataflexione. _SIN AVTEM EXHE-_
_DRÆ. E_xhedra enim & cellam $ignificat ad colloqu\~e
dum, aut meridiandum, ide$t meridie dormiendum. _C_ic.
_3._ de _O_rat. de _C_otta loquens. _C_um dedita opera quie-
$centibus aliis, in eam _E_xhedram veni$$et, in qua _C_ra$-
$us lectulo po$ito recubui$$et. _AVT OECI QVA_
_DRATI FVERINT. I_n _O_ecis fiebant conui-
uia virilia vt infra cap. _10._ ait, vnde _A_$aroton œcon
vocat _P_linius lib. _36._ cap. _25._ qua$i dicas non $copis
mundatum, non ver$um, quod quæ $olent conuerri, è testu
lis tinctis in pauimento erant elaborata, & veluti purga-
menta cœnæ in eo relicta, repræ$entata{que}. _S_tatius _P_api-
nius _S_yluarum lib. _1. S_ubeunt{que} nouis a$arota figuris.
_S_ed & matres familiarum cum lanificis in œcis habere
$e$$iones illo eodem capite decimo $crip$erat, vt eorum
<pb 195>[0213]<rh>IN LIB. VI.</rh>
omnino nomine intelligamus, quas _S_alas plebeia voce vo-
camus, à $altando, vt putat _B_apti$ta _A_lbertus, quòd in
eis nuptiarú & conuiuiorũ alacr<007>tas celebretur. _CVR-_
_VA LACVNARIA AD CIRCI-_
_NVM DELVMBATA. I_dest curua quide m
$ed non ad perfectam rotundationem, humiliter conforni-
cata. _IMPONENDA CONTIGNA-_
_TIO, SVPRA EAM COAXATIO-_
_F_acta tignorum textura, $ectiles tabulæ (quæ axes &
a$$es dicuntur) $upra statuendæ, & clauis configendæ.
_Q_ua autem $it materia ad coaxationem vtendum, doce-
bit capite primo libri $eptimi.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_CI QVOS GRÆCI ΚΥΖΗ-_
æ # _ΚΙΝΟΥ´Σ. Κ_υζικηνοὺς, idest _C_y-
zicenos, à _C_yzico oppido _M_ile$iorum in _P_ro-
pontide, auctore _P_linio cap. vltimo lib. _5. F_uit autem no-
bile, _A_rce, mœnibus portu, turribus{que} marmoreis, vt tra-
dit _F_lorus. _VTI VIRIDIA DE TE-_
_CTIS PER SPACIA FENESTRA-_
_RVM PERSPICIANTVR. E_a alii _V_i-
ridaria appellant, $unt autem loca virentibus arboribus
con$ita. _V_<007>ridiarios _V_lpianus _P_and. lib. _33._ de fundo
instructo, vocat præfectos curandis viridariis. _S_ed corri-
gendus est (vt opinor) hic locus pro{que} tectis legendũ le-
ctis, $cilicet pro accubitoriis, è qu<007>bus cœnantes $pectare
$yluas, platanones, pomaria, aut hortos per fenestrarum
loca po$$e cupiebat _V_itruuius. _TVM OPVS ERIT_
<pb 196>[0214]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_VT INGENIO ET ACVMINE DE_
_SYMMETRIIS DETRACTIONES_
_AVT ADIECTIONES FIANT. L_e-
ge quæ huc pert<007>nent $upra cap. _2._ & lib. _5._ cap. _7._</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_YBERNA TRICLINIA ET_
h # _BALNEARIA, OCCIDEN-_
_TEM HYBERNVM SPE-_
_CTENT. T_ricl<007>nia, vt non eadem $unt omnia, $ed
pro anni temporibus mutantur, ita varias cœli regiones
$pectare debent. _Æ_stiua ita obuerti debent vt excipiát
$eptentrionem, _V_erna & _A_utumnalia, or<007>entem, _H_yber-
nis occidentem hybernum dari vult _V_itruuins, aliis magis
placet meridianum _S_olem. _ET PLVMARIO-_
_RVM TEXTRINÆ. P_lumarios, $unt qui à
pluma acu dictos putant, _A_lii à plumeis culc<007>tris. _N_os
existimamus eorum nomine intelligi qui tomento quodcũ-
que genus vestis aut straguli confarctum, inculcatum ue
acu pingunt. _E_os no$tri à punctis punctores vocant. _N_am
polymitarios d<007>uer$os e$$e c\~e$emus à plumari<007>s, vtcunque
plumarii variis filis vtantur, $unt <007>ll<007> quidem, vt existi-
mamus, textores qui in texendo lic<007>is, idest filis d<007>uer$o-
rum colorũ vtuntur. _C_ertè. _D. H_ieronymus, _H_ermolaus,
et _E_gnatius, plumarios & polymitarios pro ei$dem
intell<007>gunt, à liciorum multiplici varietate,
{μί}{το}ς, enim filum $iue licium
$ignificat.</p>
<pb 197>[0215]<rh>IN LIB. VI.</rh>
<h>CAP. OCTAVVM.</h>
<p # it>_VOD HI ALIIS OFFICIA_
q # _PRÆSTANT AMBIVNDO_
_QVÆ AB ALIIS AMBIVNT._
_M_ediocris fortunæ homines, quæ ab humilior<007>bus officia
expectant, vt $alutationes, ea maioribus præstant, de qua
re extat lepidi$$imũ _M_artial. _E_pigrá. in _M_aximú. lib. _2._</p>
<p it>_C_apto <007>uam (pudet heu) $ed capto _M_axime cœnam.
_T_u captas alias, iam $umus ergopares</p>
<p it>_M_ane $alutatum venio, tu diceris i$$e.
_A_nte $alutatum, iam $umus ergopares.</p>
<p it>_S_um comes ip$e tuus, tumidi{que} anteambulo _R_egi,
_T_u comes alter<007>us, iam $umus ergo pares,</p>
<p it>_E_$$e $at est $eruum, iam nolo vicarius e$$e
_Q_ui _R_ex est, _R_egem _M_axime non habeat.</p>
<p it>_IN ÆDIBVS CRYPTÆ. C_ryptæ dicun-
tur fo$$æ testudinatæ $ubterraneæ, aut concaua loca, &
$crobes vbitrit<007>cum conditur. _N_am vt$cribit _V_arro lib.
_1._ cap. _57._ de re ru$t<007>ca, _Q_uidam habent granaria $ub
terris vti $peluncas quas vocant _S_iros. _A_lii vtuntur ad
id, pute<007>s. _APOTHECÆ. S_unt cellæ vinariæ,
idest vbi vinũ & $eruatur & v\~ed<007>tur. _RVRI VE-_
_RO PSEVDOVRBANIS STATIM_
_PERISTYLIA. V_illa, auctore _C_olumella lib. _1._
cap. _6._ in treis diuiditur parteis, _V_rbanam, rusticam, &
fructuariam. _P_$eudourbana $iue vrbana, ea villæ e$tpars,
quam $ibi paterfamilias re$eruat, _P_rætorium vocatur à
_P_alladio lib. _1._ cap. _8._ et à _N_eratio _I_uri$con. _P_andect.
lib. _8._ de $eruit. ru$tic. prædiorú. _R_u$tica pars, villici est
& familiæ, ibi $unt _B_ub<007>lia, _E_quilia, _O_uilia, _C_aprilia,
<pb 198>[0216]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
omne deni{que} ru$ticum in$trumentum. _F_ructuaria pars,
continet cellam ole ariam, torcularia, cellam vinariam, de-
frutariam, _F_œnilia, _P_alearia{que}, & apothecas, & horrea.</p>
<h>CAP. NONVM.</h>
<p # it>_VNC RVSTICARVM EX-_
n # _PEDITIONVM VT SINT_
_AD VSVM COMMODÆ,_ & c.
_DICAM. A_ut aliquid deest, aut manife$ti$$imus
e$t $olœci$mus, _F_orta$$e $criptum erat. _N_ũc rusticorum
expeditiones, vt $ubintelligeretur, ædificiorum, aut nunc
ru$ticas expeditiones. _D_ixit enim præ$crip$i$$e vrbanas
rationes ædificiorum, ni$i potius referatur ad vocabulum
rationes, quod nos existimamus, vt $it capitis initiũ. _P_ri-
mũ de $alubritate. _V_t hinc intelligatur, ineptam ne quid
grauius dicam, capitú $ectionem. _ITEM AGRI-_
_COLÆ REGIONVM IMPERITI._
_A_l<007>qui codices habent periti. _HABEATQVE_
_CONIVNCTAM VINARIAM CEL_
_LAM, HABENTEM AD SEPTEN-_
_TRIONEMLVMINA FENESTR A-_
_RVM. C_ellam vinariam, _S_eptentrion\~e $pectare opor-
tere $cribũt _P_linius lib. _14._ cap. _21._ et _P_alladius lib. _1._
cap. _18._ frigidam illam quidem, longè à balneis, $tabulis,
furno, _S_terquiliniis. _C_olumella tamé l<007>b. _1._ cap. _6. A_po-
thecas recte $uperponi ait his locis, vnde plerun{que} balnea.
rum fumus exoriatur, quoniam vina celerius vetu$te-
$cunt, quæ fumi quodam tenore præcoquem maturitatem
trahunt. _ET NVMERVM, ET DO-_
<pb 199>[0217]<rh>IN LIB. VI.</rh>
_LIORVM SVNT FACIENDÆ._
_P_o$terior coniunctio abundat. _QVÆ CVM_
_SINT CVLLEARIA. C_ulleare vas, vigin-
ti amphoras continet, amphora autem quadraginta $exta-
rios. _D_e culeo ita $cribit _F_annius, _E_$t & bis decies quem
conficit amphor a nostris _C_uleus, hoc nulla est maior m\~e-
$ura liquoris. _S_ed præ$tat hoc loco paucis men$urarũ ra-
tionem complecti. _C_uleus amphoras viginti capit, idest
libras men$urales mille $excentas, _A_mphora vrnas duas,
idest l<007>bras octoginta, _V_ina _C_ongios quatuor, idest libras
quadraginta, _C_ongius $extarios $ex, idest libras decem,
_S_extarius heminas duas, idest libram & be$$em, ide$t vn-
cias viginti, _H_emina quæ & cotyla quartarios duos, idest
vncias decem, _Q_uartarius acetabula duo, idest vncias
quin{que}, _A_cetabulũ$e$quicyathú, vncias duas cũ dimidia.
_C_yathus ligulas $iue cochlearia quatuor, idest $e$cunciá,
drachmam & $crupulum. _IPSVM AVTEM_
_TORCVLAR. Q_uod hic de$crib<007>tur d<007>uer$um
est à no$træ tempe$tatis torcularibus. _I_llud etiam $cien-
dum est _T_orculũ, _T_orcular, & _T_orcularium dici à _C_o-
lumella, _P_linio & _C_atone. _SI NON COCLHEIS_
_TORQVETVR. C_ochleæ $unt per quas cla-
uiculatim $triatas, for atũprælum & ip$um $piratim, at-
tollitur & demittitur in torculari, vectiariis $uculam ver-
$antibus $eu potius ergatam. _S_ed de his lib. _10. S_unt au-
tem vectes traiecti per eas machinas baculi, vnde vocati
vectiarii. _SED VECTIBVS ET PR Æ-_
_LO PRÆMITVR. S_cribit _S_eruius _G_eorg. _2._
_P_ræla e$$e trabes quibus vua iam calcata premitur.
_GRANARIA SVBLIMATA, ET_
<pb 200>[0218]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_AD SEPTENTRIONEM AVT A-_
_QVILONEM SPECTANTIA. S_cri-
bit _V_arro re<007> ru$t. lib. _1._ cap. _57._ triticum condioporte-
re in granaria $ublimia, quæ perflentur v\~eto ab exortu,
ac _S_eptentrionũ regione, ad quæ nulla aura humida è pro-
pinquis locis a$piret. _L_ege _C_olumellam lib. _1._ cap. _6._
_P_linium lib. _18._ cap. _38. P_alladium lib. _1._ cap. _19._
_EQVILIA QVAM MAXIME IN_
_VILLA VBI LOCA CALIDISSI-_
_MA FVERINT, CONSTITVAN-_
_TVR. E_quorũ $tabula vult _P_alladius lib. _1._ cap. _21._
ita meridianas plagas re$picere, vt non tamen egeant _S_e-
ptentrionis luminibus, quæ per hyemem clau$a nõ noceát,
per æ$tatem patefacta refrigerent, _P_lancas habere robo-
reas $uppo$itas cũstramine, vt iacentibus molle $it, $tan-
tibus durum. _HORREA, FOENILIA,_
_FARRARIA, PISTRINA, EXTRA_
_VILLAM FA CIENDA VIDEN-_
_TVR, VT AB IGNIS PERICVLO_
_SINT VILLÆ TVTIORES. H_oc etiá
_P_alladius lib. _1_ cap. _32._ de fœnili, paleario, & lignario
admonet. _LINEA TENDATVR AB_
_ALTITVDINE PARIETIS. I_dest
fun<007>culus, re$ticula, qua in $ignificatione vtitur non $emel.
_SIN AVTEM OFFICIENT TRA-_
_BES SEV LIMINIA. S_cribendum limina,
pro $uperliminaribus vt cap. vltimo huius libri. _E_t apud
_P_linium lib. _36._ cap. _14. D_ifficillime hoc contigit in li-
mine ip$o, quod foribus imponebat. _V_nde _V_arro cap. _4._
lib. _2._ dere ru$tica, vocat limen inferius, vt di$cerne-
<pb 201>[0219]<rh>IN LIB. VI.</rh>
ret à $uperiori.</p>
<h>CAP. DECIMVM.</h>
<p # it>_T EX ALTERA, HOSTIA.-_
e # _RIIS CELLAS. I_ulius _P_ollux cap. _8._
lib. _1._ tradit _I_anitoris locũ dici {πυ}{λά}{ρι}ον,
$ub$equi, {πρό}{δρ}ομον & {πρό}{αυ}{λο}ν, {αὐ}λὴν verò in-
teriorem e$$e partem, quam {αἴ}{θο}υ{Cαν} ait ab _H_omero
vocari. _E_narrator autem _H_omeri _I_liad. _9._ hanc pro illu-
strata _S_ole porticu interpretatur. _E_ius hæc $untverba.
{θά}{λα}{μο}ς {μρ\‘ν} {γὸ} ὁ ἔ{στω} οἵ{κο}ς τῆς {αὐ}λῆς, <102>
{δὲ} {πρὸ} {αὐ}{τοῦ} {πρὸ}{δρ}ο{μο}ς, {αἴ}{θο}υ{σα} {δὲ} {πε}{ρί}{στυ}-
{λο}ν, {το}ῦ<140>ἔ{στι} {πρὸ}ς ἥλιον {τε}{τρ} α{μμ}{ε\’ν}η {στο}ὰ,
{πα}ρὰ <102> {αἴ}{θε}{θαι}, ὃ ἔ {στι} φλέ{γε}{θαι}. _CON-_
_STITVVNTVR COECI MAGNI._
_S_cribendum _O_eci de quibus $upra, & mox. _Q VO-_
_RVM VNVM THALAMVS. V_iri &
vxoris cubiculum. _T_halamus auctore _A_rtemidoro lib.
de $omn<007>orum interpretatione $ecundo, cap. _10._ quod ad
$omniorum rationem attinet, vxorem $ignificat, aut $i non
est, dominum domus, $icut andrones in quibus viri ver-
$antur, cognatos & $eruos, _G_ynæc<007>um verò $eruas.
_ALTERVM AMPHITHALAMVS._
_V_biancillæ, ne{que} enim longius abe$$e oportet, quam vt
vocatæ extemplo audire po$$int, & præsto ad iubentis
imperia e$$e. _H_ermolaus antithalamus legit, quod _P_lin.
in _E_pistolis procœtion ide$t antecubiculũ vocat. _HÆC_
_PARS ÆDIFICII GYNECONITIS_
_APPELLATVR. C_ræci ædificium <007>n partes
<pb 202>[0220]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
duas di$tribuebant, nam in qua parte viri $ine fœmina-
rum interpellationibus ver$abantur, eam andronit<007>da ap-
pellabant, vbi autem congruerent mulieres, gyneconiti-
da vocabant. _G_ynæcium video eam fui$$e partem in qua
mulieres præcipuè lanificio & textr<007>næ dabant operam.
_V_nde legimus apud _P_aulum _D_iaconũ lib. _8._ vbi de _N_ar-
$ete loquitur, ei _A_ugustam quòd _E_unuchus e$$et manda$-
$e vt cum puellis in _G_ynæcio lanarum pen$a faceret diui-
dere. _I_nde _V_al\~etinianus & _V_alens _I_mperatores lib. ii.
_C_od. de muricilegulis & gynæc. eos intelligunt gynæ-
ciarios qui fœm<007>nis mixti ea opera exercent. _HA-_
_BENTES LATIORA PERISTY-_
_LIA. D_ixiperistyl<007>um locum e$$e $eptum columnis.
_A_dd<007>t _I_ul<007>us _P_ollux lib. _1._ cap. _8._ dici & {περ}{κί}ονχ
quòd {στύ}{λο}ς & {κί}ων pro eodem _C_ræci v$urpent, voca-
ri autem $ecũdum _A_tticos {πε}{ρί}{στο}ον, quia {στο}ὰ, {πλ}{ευ}-
ρ{α\‘ν} idest latus $ignificet. _PARES SVNT_
_QVATVOR PORTICIS ALTITV-_
_DINIBVS. S_cribendum porticus. _VTI FA-_
_CILITER IN EIS, TRICLINIIS_
_QVATVOR STRATIS. T_riclinium pro
lecto di$cubitorio $iue accubitorio dixit, vt _V_arro lib. de
re rustica. _3._ cap. _13. E_rat locus cel$us vbi _T_riclinie
po$ito cœnabamus. _E_t lib. _1._ cap. _59._ in quo quidam etiá
_T_riclinium $ternere $olent cœnandi cau$a. _A_liàs $ignifi-
cat conclaue, vt $upra cap. _5. L_egi alicubi, nec $uccurrit
locus, apud antiquos tres men$as fui$$e vnde & _T_ricliniũ
vocatum e$$et, _P_rimam domini, vxoris liberorum{que}, $c-
cundam ho$pitum, tertiam $eruorum & dome$ticorum.
<pb 203>[0221]<rh>IN LIB. VI.</rh>
_NOSTRI AVTEM EAS ANDRO-_
_NAS APPELLANT. A_ndronas (inquit)
appellát itiner a inter aulas ide$t atria, cum andron _G_ræ-
cis locus $it domicilii longitudine angust<007>or in quo viri
plurimi mor abantur, _A_uctore _S_exto _P_ompeto. _S_ecundum
autem _V_itruuium _O_eci vbi viril<007>a conuiuia fiunt. _V_ide
_S_uidam & _P_ollucem lib. _1._ cap. _8._ nam & virilia conui-
uia dici andronas ait _H_ermolaus. _QVÆ GRÆ-_
_CE DICVNTVR ΔΙΑ´ΘΥΡΑ. S_unt
repagula lignea quibus arcentur equi aut currus ab æ diũ
ve$tibulis. _A_ndreas _A_lciatus lib. de verb. $ignific. eo no-
m<007>ne intellexit quæ ex tabulis conficiuntur ad arcenda
dum valuæ aperiuntur irrumpentia frigora, aut tabula-
rum vice appo$itos tapetas $iue aulea. _NOSTRI_
_TELAMONES APPELLANT, CV-_
_IVS RATIONES, QVID ITA, AVT_
_QVARE, EX HISTORIIS NON_
_INVENIVNTVR. I_d _S_eruius _Æ_neid. _1._
ex _E_nnio explicat. _A_it enim _T_elamonem latine, græce
_A_tlanta dici. _M_irum e$t _V_itruuium id latui$$e. _FI-_
_LIÆQVE EIVS ATLANTIDES_
(_QVAS NOS VERGILIAS, GRÆ-_
_CI AVTEM ΓΛΕΙ´ΑΔΑΣ NOMI-_
_NANT. O_uidius _F_astorum quarto.</p>
<p it>_P_leiades incipient bumeros releuare paternos,
_Q_uæ $eptem dici, $ex tamen e$$e $olent.</p>
<p it>_V_ide _A_ulum _G_ellium lib. noctium atticarum. _12. V_i-
truuius lib. _9._ cap. _5._ indicare videtur, eas e$$e in cau-
da _T_auri, quod imitatur _P_linius lib. _2._ cap. _42._ cum ta-
men _O_uidius in _F_astis, & cæteri tradãt, po$teriores par-
<pb 204>[0222]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tes non videri. _O_uidii ver$us $unt.</p>
<p it>_V_acca$it an _T_aurus, non est cogno$cere promptum,
_P_ars pr<007>or apparet, po$terior a latent.</p>
<p it>_S_eu tamen e$t _T_aurus, $iue hoc est fœmina $igno,
_I_unone inuita munus amoris habet.</p>
<h>CAP. XI.</h>
<p # it>_DIFICIA QVÆ PLANO PE-_
æ # _DE INSTITVVNTVR. I_ta
lib. _7._ cap. _1._ $i plano pede erit ruderandum, &
cap. _4._ eiu$dem lib. cóclauibus quæ plano pede fuerint, ad
differentiam contignationum. _SIN AVTEM_
_HYPOGEA CONCAMERATIO-_
_NESQVE INSTITVENTVR. S_unt
$ubterranea ædificia arcuato opere extructa, vt cellæ vi-
nariæ, oleariæ, & eiu$modi. _MEDIO SPACIO_
_PANDANTES. I_de$t incuruatæ & ponderi ce-
dentes. _E_i contrarium e$t fornicari, ide$t remti, pondus
$ustinere, in diuer$um curuari. _FRANGVNT_
_SVB LYSI STRVCTVRAS. L_ego aut
$u a ly$i, ide$t $olutione, aut $ubli$æ, aut vocabulũ e$t ar-
chitecton<007>cum, de qu<007>bus in _P_roœmio lib. _5. V_itruuius
verba fecit. _SINE MOLITIONE FVL-_
_TVRARVM. N_on nece$$e erit admouere tibici-
nes & fulcimenta $i quid <007>mmutandum er<007>t. _QVÆ_
_PILATIM AGVNTVR ÆDIFI-_
_CIA. I_dest per p<007>las. _S_unt aut\~e pilæ quadratæ, quas
_G_ræci {στή}λ{α<293>} hoc e$t stelas vocant, quo nomine vtitur
_P_linius lib. _6._ cap. _28. Q_uanquam propriè dicuntur
<pb 205>[0223]<rh>IN LIB. VI.</rh>
stantes in monumentis columnæ. _Q_uæ autem $unt rotũ-
dæ, vocantur {κί}ονες & {στ}ύ{λο}ι. _A_ pila formauit _C_icero
_P_hilipp. _2._ oppilare pro obfirmare & obcludere, à quo po-
stea recentiores _M_edici oppilationem appellarunt iocino-
ris præclu$i, at{que} adeo aliorum vi$cerum vitium. _PER_
_COAGMENTA AD CENTRVMSE_
_PREMENTES EXTRVDERINT_
_INCVMBAS. A_ppellare videtur incũbentes cu-
neos idest reliquos præter medium, qui vnus rectus, idest
ad perpendiculum ad centrũ fertur, aut, quod omnino $en-
timus, eam pilæ partem vbi arcus innituntur, _I_tali impo-
stas ab imponendo vocant, quo nomine et<007>am intelliguntur
testudinum, fornicum, & lunulati generis cameræ, ful-
cturæ et veluti mutuli, formam vnam $ubiunximus.</p>
<fig>
<p it>_E_xtruderint autem pro
extru$erint dictum e$t.
_A_dmonebo obiter post
antiquos _A_rchitectos,
omnes ferè in peristy-
liis, templis, fenestris,
arcus non pil<007>s, $ed ro-
tundis columnis adpo-
nere, fulciré ue, magno
vitio, cum debeant $um-
mis truncis re$pondere, at{que} in huiu$modi operibus nó po$-
$int, his rotundis, illis autem angulis có$tantibus, quos ne-
ce$$e e$t perpendiculum $caporum rotundorum $uperare,
contra quam res expetit. _VTI OMNES_
_STRVCTVRÆ PERPENDICVLO_
_RESPONDEANT. P_erpendiculipræ-
<pb 206>[0224]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig>
ter id de quo l<007>b. _7._ demon$trabimus, e$t
aliud genus quo exploratur vlla ne $it in
structura proclinatio, fiet autem hoc modo.
_S_it regula per cuius medium, quam longa
est, deformata $it recta linea. propendeat
è filo plumbum, at{que} vt commodius fiat in
extrema ima regula $it foram\~e in quod in-
trare po$$it, aut aliud quippiam eiu$mo-
di. _E_a regula cum admouebitur $tructuræ,
$iquidem recta erit, filum e quo pendet plũ-
bum, tanget totam de$criptá lineam, $i ali-
qua inclinat<007>o fuerit, & ip$um filum ne-
ce$$e e$t à linea di$cedere, eius figuram
ad marginem adiecimus. _ANTERIDES SI-_
_VE ERISMÆ SINT. N_os contrafortia &
arcus obnitentes dicimus, _I_tali$peronos, ceu$int calcaria,
idest obnit\~etes muris pilas, vocant. _IN EXTRE-_
_MIS ANGVLIS CVM RECESSVM_
_FVERIT AB EXTREMO ANGV-_
_LO. L_ocum hũc indicauimus lib. _1._ cap. _5. IDEO_
_QVOD IN OMNIBVS LOCIS O-_
_MNIA GENERA COPIARVM NA-_
_SCVNTVR. L_egendum negatiue, hoc e$t, non in
omnibus locis. _N_am lib. _1._ cap. _2._ dixit non omnibus
locis arenam fo$$itiam na$ci, aut cementorũ, abietis, $ap-
pinorum, marmoris, copiam e$$e. _E_t in fine $uperioris li-
br<007> de puluere puteolano hocip$um monuit. _OFFI-_
_CINATORIS EXACTIO. O_fficinator
ip$e faber est qui extruit, _A_rchitect<007> autem est arbitrari
& deformare, ide$t de$ignare.</p>
<pb 207>[0225]
<h>GVLIELMI
PHILANDRICASTILIO-
NIIGALLI CIVIS RO. IN LIB.
$eptimum M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_CVM EGREGIAM BI-_
_BLIOTHECAM PER-_
_GAMI AD COMMV-_
_NEM DELECTATIO-_
_NEM INSTITVISSET._
_I_n qua erant librorum ducenta millia
_A_uctore _P_lutarcho in vita _M. A_ntonii. _NON MI-_
_NORIBVS INDVSTRIIS AD EVN-_
_DEM MODVM CONTENDERAT_
_ALEXANDRIÆ COMPARARE._
_I_n ea _B_ibliotheca ad millia fermè voluminum $eptingen-
ta fui$$e $cribit _G_ellius lib. _6._ cap. vlt<007>mo. _M_eminerunt
eius _E_u$ebius lib. _8._ de præpar atione _E_uangelica, et _A_ri-
$teas lib. de $eptuaginta interpretibus. _IONICA_
_EPHESI, QVÆ EST DIANÆ. H_anc
<pb 208>[0226]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ædem _D_ipteron fui$$e $cribit lib. _3._ cap. _1. ITEM_
_DE Æ DE MINERVÆ DORICÆ_
_QVÆ EST ATHEN IS IN ARCE._
_S_cribendũ _D_orica, refertur. n. ad ædë, cuius $pecies erat
_D_orica. _D_ixi aut\~e de ea cap. _7._ lib. quarti. _ET LI-_
_BERI PATRIS TEOM ON OPTE-_
_ROS. A_dmonui lib. _3._ non vnam e$$e dictionem $ed
duas, ide$t in _T_eo in$ula fuit ædes monopteros dicata
_B_accho de qua $crip$it _H_ermogenes. _Q_ uid autem e$$et
ædes monopteros, $crip$imus lib. _4._ cap. _7. DE MAV_
_SOLEO SATYRVS ET PHITEVS._
_M_eminit _P_ythii veteris cuiu$piá _A_rchitecti cap. i. lib. i.
qui ædem _M_<007>neruæ $it _P_rienæ architectatus. _E_t lib. _4._
cap. _3. P_ytheum dicit, vt po$$it idem e$$e _A_rchitectus,
tantum moneo, nihil $tatuo. _NANQ VE SIN-_
_GVLIS FRONTIBVS, SINGVLI_
_ARTIFICES SVMPSERVNT CER_
_TATIM PARTES AD ORNAN-_
_DVM ET PROBAND VM, LEO-_
_CHARES, BRIAXES, SCOPAS,_
_PRAXITELES. D_e _M_au$oleo, _P_l<007>n. lib. _36._
cap. _5._ in hunc modum. _P_atet (inquit) ab _A_u$tro & _S_e-
ptentrione $exagenos ternos pedes. _B_reuius à front<007>bus
toto cir cu<007>tu pedes quadrigentos. xi. _A_ttollitur <007>n altitu-
dinem. xxv. cub<007>t<007>s. c<007>ngitur columnis. xxxvi. ab _O_rien-
te cælauit _S_copas, à _S_eptétrione _B_ryaxes, à meridie _T_im
motheus, ab occa$u _L_eochares, & c. _COEGIT AD_
_SEPTEM SPECTACVLORVM E-_
_IVS OPERIS PERVENIRE FOR-_
_MAM. O_rbis $eptem miracula, præter cæteros recen-
<pb 209>[0227]<rh>IN LIB. VII.</rh>
$et _C_a$$iodorus, variarum lib. _7._ eius verba $unt hæc.
_F_erunt pri$ci $æcul<007> narratores, fabricarum, $eptem tátum
terris attr<007>buta miracula, _E_phe$i _D_ianæ templum, _R_e-
gis _M_au$oli pulcherrimum monumentum, a quo & _M_au-
$olea d<007>cta $unt, _R_hodi $olis æneum $ignum, quod _C_olo$-
$us vocatur, _I_ouis _O_lympici $imulachrum, quod _P_hidias
primus artificum, $umma elegantia, ebore auro{que} forma-
uit, _C_yri _M_edorum _R_egis domus, quá _M_emnon arte pro-
diga, illigatis auro lapidibus fabricauit, _B_abyloniæ muri,
quos _S_emiramis _R_egina, latere cocto, $ulphure, ferro{que} có-
$truxit, _P_yramides in _Æ_gypto, quarum in $uo statu $e
vmbra con$umens, vltra constructionis $pacia, nulla par-
te re$picitur. _EVPRANOR. S_cribo _E_uphranor
vt apud _P_linium lib. _35._ cap. ii. _IN DEORVM_
_SESSIMONIO. P_ro templis, quod non memini
legere apud alium _A_uctorem. _SED ETIAM A_
_C. MVTIO, QVI MAGNA SCIEN-_
_TIA CONFISVS, ÆDES HONO-_
_RIS ET VIRTVTIS MARIANÆ_
_CELLÆ. E_ius ædis m\~etio e$t lib. _3._ cap. _1._ et apud
_P_lutarchum lib. de fortuna _R_omanorum. _M_armorea ta-
bula inu\~eta in via _F_laminia indicat de manubiis _C_imbri-
cis & _T_eutonicis extructam. _F_uit autem in ea _E_$quilini
montis parte quæ hod<007>e _M_erulana pro _M_ariana
vocatur. _I_llud verò prætermitti non debet,
quod. _D. A_ugust<007>nus intellex<007>t, nemi
nem honoris templum ingredi
po$$e, qui non $it
prius vir
tutis ingre$$us.</p>
<pb 210>[0228]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p # it>_TINDVCATVR CVM STA-_
e # _TVMINE RVDVS. S_tatumen di-
citur quicquid pro fulcimento $tern<007>rur, idest
inductionis corum imum. _F_ieri $tatumen debere non mi-
nore $axo quàm quod po$$it manũ implere paulopost tra-
dit. _FISTVCATIONIBVS GVM MA_
_GNA CVRA SOLIDETVR, I_dest pa-
lationibus, palis aut $ubl<007>c<007>s v$tilatis confixis & machi-
nis adact<007>s. _PANDATIONE SIDEN-_
_TIBVS. H_ocip$o cap<007>te paulo mox. _C_ont<007>gnatio-
nes humore cre$centes, aut $iccitate decre$centes, $eu pan-
dation<007>bus $identes mouendo $e, faciunt v<007>tia pauimentis.
_ITEM DANDA EST OPERA NE_
_COMMISCEANTVR ASSES ESCV-_
_LINI Q VERNIS. P_allad<007>us lib. _1._ cap. _9._
_D_einde vt axes quernæ cum æ$culeis non mi$ceantur,
nam quercus humore concepto, cum $e cœperit $iccare
torqueb<007>tur, & r<007>mas in pauimento faciet. _Æ_$culus au-
tem $ine vitio durat. _S_ed $i quercu $uppetente æ$culus
de$it, $ubtiliter quercus $iccetur, & tran$uer$us at{que} di-
rectus duplex ponatur ordo tabularum clau<007>s frequenti-
bus fixus. _NAMQ VE DE CERRO AVT_
_FAGO SEV FARNO NVLLVS AD_
_VETVSTATEM POTEST PER-_
_MANERE. P_allad<007>us dicit de his arboribus, d<007>uti$-
$ime eas durare, strat<007>s paleis vel filice. _F_arnum autem
etiam hod<007>e vocat _I_talia de genere quercuum arborem.
_COASSATIONIBVS FACTIS, SI_
<pb 211>[0229]<rh>IN LIB. VII.</rh>
_ERIT FILEX, SI NON PALEA_
_SVBSTERNATVR. I_n _P_linio lib. _36._ cap.
_25._ mendo$e $criptum e$t $ilice pro filice, & in meo exë-
plari hoc loco $ilex pro filex, quanquam aliàs dicitur fi-
lix, cuius duo $unt genera apud _P_l<007>nium lib. _27._ cap. _9._
_NE MINORE SAXO QVAM QVI_
_POSSIT MANVM IMPLERE. F_acile e$t
vel indocti$$imo iudicare, $cribendum e$$e, quam quod.
_RVDVS SI NOVVM ERIT, AD_
_TRES PARTES VNA CALCIS MI-_
_SCEATVR. P_alladius lib. _1._ cap. _9. S_tatumina-
bis rudus, ide$t $axi contu$i duas partes, & cum vna cal-
cis temperatæ const<007>tues. _SI REDIVIVVM_
_FVERIT. I_dest e veteri renouatũ. _V_tuntur enim
ad pauimenta duplici rudere, nouo quod fit è lapide tunc
primũ contu$o, aut te$tis, addita vna parte calcis ad duas.
_V_tuntur & vetere $iue rediuiuo, ex pauimentis aut ædi-
fic<007>is dirutis, in quo m<007>$cendo minus opus e$t calcis, $ed ad
quin{que} $ufficiunt partes duæ. _DE CVRIIS IN-_
_DVCTIS. I_de$t inducta hominú decuria $iue mul-
titudine qui ligneis vectibus pin$ant & $ubigant materiã,
vt mox. cap. _3. CRASSITVDINE SIT_
_DODRANTIS. I_dest nouem pollicum. _N_am
pollex vncia \~e, idest pars ped<007>s duodecima. _INSVPER_
_EX TESTA NVCLEVS INDVC A-_
_TVR. N_ucleum vocat maxime re$i$tentem cru$tam,
$iue coriũ, ide$t interius pau<007>m\~etũ, vulgus _I_talum an<007>mam
vocat. _AD REGVLAM ET LIBEL-_
_LAM EXACTA PAVIMENTA_
_STRVANTVR SIVE SECTILI-_
<pb 212>[0230]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_BVS, SEV TESSERIS. P_auimenta princi-
piò picta fuerunt, po$te a facta $unt litho$trota, ide$t te$-
$ellatis lap<007>ll<007>s $trata, quorum fit mentio apud _V_arronem
lib. rei rusticæ. _3._ cap. _1._ & _P_l<007>nium l<007>b. _36._ cap. _25._
_P_er $ect<007>lia intelligo $ectas paruas marmoreas cru$tas in
varios interdum colores, ide$t opus amu$$eatum, $iue mu-
$iuum vt _S_partianus in _P_e$c\~enio, nos mo$aicum vocamus.
_P_er te$$eras, quadrata grandia. _O_pus mu$iuum expre$$it
_N_ilus $chola$ticus _E_pigram@aton lib. _4._ Πως {ἐκ} {λί}-
{θο}υ ᾄ{λλ}οθ{εν} ᾄ{λλ}ης _Σ_υμφερ{τὸ}ς, {γρν}όμην {εξ}α-
π@νης {σα}{τυ}ρ<106>. _A_lciatus vertit, _Q_ua arte ex aliis
alii${que} lapill<007>s _T_am cito compo$itũ tran$ierim in $atyrũ.
_A_rtifices dicuntur mu$iuari a _T_heodo$. & _V_alentinia-
no _C_odicis lib. _10._ de excu$ationibus artificũ. _NVL-_
_LI GRADVS IN SCVTILIS. P_alla-
dius lib. _1._ cap. _9._ te$$eras & $cutulas in pauimento di-
xit pro fru$tis quadratis & rotundis à $cut<007> figura, à qua
etiam $cutulatũ equum d<007>cunt, qui vulgo pomulatus vo-
catur. _E_t $cutulatum aranearum rete nominatur _P_linio
lib. _11_ cap. _23. N_am $cutulas idem auctor lib. _17._
cap. _16._ intelligit cort<007>ces qui in emplastratione ex arbo-
ribus $cuti figura eximuntur, & qui eadem forma impo-
nuntur. _SEV FAVIS EXTENT. N_os cum
quæreremus quid hoc nomine $ignificaretur, incidimus in
apum aluear<007>a, contemplati $umus cellas $exangulas, tum
intelleximus _V_itruuium fauos dixi$$e pro frustis exago-
nis. _N_am fauus, vt $crib<007>t _V_arro lib. _3._ rei ru$tic. cap.
_16._ e$t quem fingunt apes multicauatum è cera, cum $in
gula caua $ena latera habeant, quot $ingulis pedes dedit
<pb 213>[0231]<rh>IN LIB. VII.</rh>
natura. _Q_uan{quam} non $emper eiu$d\~e figuræ reperiri, auct.
e$t _C_olumella l<007>b. _9._ cap. _15._ $ed & quadrata, & rotun-
da, & longa. _ET SVPRA LORICÆ EX_
_CALCE ET ARENA INDVCAN-_
_TVR. I_de$t tectorium, crusta, corium, vnde loricare
parietes Varroni lib. dere rust. _1._ cap. _57._ & _P_linio
lib. _8._ cap. _24._ de _I_chneumone limo$e mergente $iccan-
te{que} _S_ole & huiu$modi coriis $e loricante. _L_oricá diximus
lib. _2._ e$$e testaceam structuram, idest veluti coronices
proiectas $iue $emifastigia quæ $t<007>llicidium à muris arce-
rent. _A_pud _V_egetium lib. _4._ loricula $ignificat id mu-
nimentum quod vrbium ob$e $$ores vltra iactum teli ædifi-
cant, fo$$a, vallo, $udibus, & turriculis instructa, vt erum-
pentibus è ciuitate ob$i$tere po$$int. _E_t loriculam in te-
cto _H_ieronymus contra _P_elagianos l<007>b. _1._ ex _D_euterono-
mii cap. _22._ vertit pro murulo qui in circuitu tectorũ fit,
ne quis in præceps labatur. _Q_uod _I_nterpretes $eptuagin
ta {στε}φ{α\’ν}ην dixerunt, nam quod _E_Zechielis cap. _40._
{πε}{ρι}βό{λο}ν _S_ymmachus & illi vertcrunt. (Simodo eo-
rum est ver$io, de quo video plero${que} dubitare, ne{que}id for-
ta$$e abs re, nam. _D. H_ieronymus non vno tátum loco, $ed
& _I_o$ephus <007>n præfat<007>one _I_udaicarum antiqu<007>tatum tra-
dunt $eptuag<007>nta <007>llos duos legem tantùm <007>dest quinque
_M_o$is l<007>bros in _G_ræcam linguam tran$tuli$$e.) _A_qui-
la autem & _T_heodotio murum, vt $cribit _H_ieronymus,
_I_d verò loriculam dici oportui$$e contendimus. _SVB_
_DIO VERO MAXIME IDONEA_
_FACIVNDA SVNT PAVIMENTA._
_S_ubd<007>alia pauimenta Græci inuenere, vt $cribit _P_lin. lib.
_36._ cap. _25. CALCISQVE DVÆ PAR-_
<pb 214>[0232]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_TES, AD QVINQVE MORTARII._
_P_roportio e$t dupla $e$quialtera. _A_duerte autem hic mor-
tarium dici, non pro ip$o lacu vbi rutro $ubigitur, vt $upra
l<007>b. _5._ cap. vltimo, $ed pro ip$o rudere $iue materia, Sic in
fine l<007>b. _8._ v$urpatum reperies. _P_linius hunc locũ trãstu-
lit memorato loco. _N_ece$$arium (inquit) ruderi nouo ter-
tiam partem testæ tu$æ add<007>, deinde rudus in quo duæ
quintæ calcis mi$ceantur. _TVNC AVTEM_
_NVCLEO INDVCTO. C_ra$$o $ex digitos
inquit _P_linius dicto cap. _23. FASTIGIVM_
_HABENS IN PEDES DENOS, DI-_
_GITOS BINOS. P_lin. $e$quncem, idest vnciam
cum dimidia $iue poll<007>cem cũ $emi$$e, qui $unt digiti duo.
_S_ane vncia continet digitum vnum & tertiam digiti par-
tem. _S_extans duos & duas tertias. _Q_ uadran quatuor,
qui e$t palmus minor, ide$t {πα}λ{αι}{στὴ}. _T_riens quin{que} &
vnam tertiam. _Q_uincunx $ex & duas tertias. _S_emis $i-
ue $emipes octo. _S_eptũx nouem & vnam tertiam. _B_es de-
ccm & duas tertias. _D_odrans duodecim. _E_st{que} _G_ræcis
{πτι}{θα}μὴ (mendo$us enim e$t etymologus vbi pro δώ-
{δε}{κα} $criptum e$t {δέ}{κα}) _D_extans tredecim & vnam
tert<007>am. _D_eunx quatuordecim & duas tertias. _P_es qui as
& pondo habetur, (vnde dupondium _C_olumellæ lib. _5._
cap. _1._ & lib. _12._ cap. _2._) $edecim cont<007>net. _H_oc ratio-
cinii per digitos genus, diximus e$$e minus expeditum, $ed
illud adnotatione d<007>gnum $uccurrit, quod _C_olumella libro
_12._ cap. _34._ decoquere ad palmũ v$urpat, pro ad quar-
tas. _FRACIBVS Q VOTANNIS AN-_
_TE HYEMEM SATVRETVR. O_lei
<pb 215>[0233]<rh>IN LIB. VII.</rh>
fecibus, amurca, retrimento olei, $unt enim fraces olearum
carnes, & inde feces auct. _P_lin<007>o lib. _15._ cap. _6. TE-_
_GVLÆ BIPEDALES INTER SE_
_COAGMENTATÆ_, & c. _H_unc locum ita e$t
imitatus _P_alladius l<007>b. _6._ cap. ii. _T_unc antequam rudus
$iccetur, bipedas (intellige tegulas) quæ per omnia late-
ra canal<007>culos habeát d<007>g<007>tales, <007>ungemus, ita vt calce vi-
ua ex oleo temperata, bipedarum canales, qui inter $e có-
nectendi $unt, impleantur, & earum coniunctione rudus
omne cooperiatur, nam $iccata omnis materia vnum cor-
pus efficiet, & nullũ trá$mittet humorem. _ET VIR-_
_GIS CÆDENDO SVBIGATVR._
_F_requenter bacillis rudibús ue verberádo den$etur. _SI-_
_VE EX TESSERA GRANDI, SIVE_
_EX SPICA TESTACEA STRVAN-_
_TVR. S_picatorum testaceorum meminit _P_l<007>nius lib.
<fig/>
_36._ cap. _25._ fit autem paui-
mentum $picatum testaceum,
laterculis coct<007>libus iunct<007>s &
in latus proclinatis ad$picarum
imitat<007>onem, vulgus vocat pi-
$cis $pinam. _R_omæ in co paui-
menti antiqui genere, v<007>$untur
latercul<007> cra$$i d<007>g<007>tũ vnum, lati
tres, longi$ex. _S_unt & longi di-
gitos quatuor, cra$$i vnum, lati
duos. _M_ille $unt aliœ in _B_a$ili-
cis, pauimentorũ $pecies ex mar
moris omni genere, _I_a$pide, _P_or
phyrite quorum materiem longo interuallo $uperat opus,
<pb 216>[0234]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
quã{quam} nec illa quid\~e antiquorũ $unt opera, $ed nec rec\~etia.</p>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_E ALBARIIS OPERIBVS_
d # _EST EXPLICANDVM. T_e-
ctoria aut gyp$o fiunt, aut pura calce, hoc voca
tur albarium opus, aut calce & arena, & dicitur arenatũ,
aut marmore & calce & marmoratum nominatur. _Q_ui
parietes tectoriis inducunt _G_ræcis {κο}νιά{ται} dicuntur
οἱ <135> <295>ίχο{ι<293>}ρα{χρ}ίον{τε}ς. Theodo$. & _V_a-
lentin. _AA. C_od. lib. _10._ de excu$ationibus artificum.
vocant albinos $iue potius albarios. _SI GLEBÆ_
_CALCIS OPTIMÆ, ANTE MVLTO_
_TEMPORE QVAM OPVS FVERIT_
_MACERAB VNTVR. C_alce non vno modo
ad tectoria vtuntur, nam est quæ statim à gleba ad opus
tonfertur, vilioribus albariis d<007>cata. _I_ntritam autem vo-
cant quæ tempore macerata & fermentata, nobilibus re-
linquitur albariis. _T_radit _P_linius lib. _36._ cap. _23. I_n-
tritam quo vetustior $it, eo meliorem, _I_nueniri{que} in anti-
tiquarum ædium leg<007>bus, ne recentiore tr<007>ma vteretur re-
demptor qui$quam. _T_ertia quo{que} parte põderis quam $uus
fuerat lapis, leuior $it calx oportet ea, quam periti prob\~et,
vt hoc non prætermittam. _SVMATVR ASCIA_
_ET QVEMADMODVMMATERIA_
_DOLATVR, SIC CALX IN LACV_
_MACERATA ASCIETVR. C_alcem vt
vt<007>lem ad albarium opus probes, po$t _V_itruuium etiam
docet _P_alladius lib. _1._ cap. _14. A_$cia (inquit) calcem
<pb 217>[0235]<rh>IN LIB. VII.</rh>
qua$i lignum dolabis. _S_i nu$quam acies eius offeñderit,
& $i quod a$ciæ adhæret fuerit molle at{que} vi$co$am con-
stat albariis operibus conuenire. _H_oc & _P_linius $cribit,
lib. _36._ cap. _23. SVMATVR ASCIA._
_D_olabra, notum fabrorum materiariorum in$trumentum,
quo a$peritas dolatur & perpolitur. _SIC CALX_
_IN LACV MACERATA ASCIE-_
_TVR. L_acum appellat conceptaculum vbi calx mace-
ratur, vt $i qua gleba parumign<007>bus excocta fuerit, mace-
ratione $oluatur. _INDICABIT EAM E-_
_VANIDAM. R_aram, inanem, cum oporteat lentá
e$$e et glutino$am quam ad tectoria probes. _CAME-_
_RARVM DISPOSITIONES IN_
_CONCLAVIBVS DISPONANTVR_
_NISI LACVNARIBVS EA FVE-_
_RINT ORNATA. L_acunaria contignatio-
num $unt. _C_ameræ verò curuantur, aliæ <007>n fornices, aliæ
in testudines, aliæ in bemi$phæria, aliæ complu$culis ar-
cubus constant, aliæ <007>storum quota $ant pars.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_VM ERGO CAMERARVM_
c # _POSTVLABIT RATIO._
_C_ameræ dictæ $unt à _C_amuro, ide$t curuo, au-
ctore _S_cruio _G_eorg. _3. E_arum $unt genera, testudo, &
hemi$phærium, de quibus dixi lib. _5._ cap. _10._ & fornix
quæ oblonga & in arcum curua e$t, quo genere in hypo-
geis & cryptoporticibus vtimur. _E_$t & genus apud
_I_talos non inuenustum, nec inutile, quod à forma lunula-
<pb 218>[0236]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tum vocant, media $cilicet _T_estudo, fit autem quaqua-
uer$us, medio fornicato.</p>
<cap>TESTVDO.</cap>
<fig>
<cap>FORNIX.</cap>
</fig>
<pb 219>[0237]<rh>IN LIB. VII.</rh>
<cap>HEMISPH ÆRIVM.</cap>
<fig/>
<cap>LVNVLATVM.</cap>
</fig>
<pb 220>[0238]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<p it>_CATENIS DISPOSITIS. I_dest ligneis
vinculis quibus inter $e compinguntur & eodem tenore re-
tinentur a$$eres, ita est v$us lib. _5._ cap. vltimo. _CRE-_
_BRITER CLAVIS FERREIS FI-_
_XI. V_$u cóprobatum est ferreos clauos in inte$tino ope-
re plurimú valere, æreos in cæteris at{que} humido locopræ-
stare & penè æterna e$$e. _A_nimaduertimus marmora
clauis ferreis maculari, labefactari & corrumpi. _R_ubigi-
nem qui verebuntur, ceru$$a, gyp$o, & p<007>ce liquida inun-
gant. _BVXO, IVNIPERO, OLEA,_
_ROBORE, CVPRESSO. H_ac materiafie-
ri oportere catenas $cribit _P_alladius lib. _1._ cap. _13._
_TVM TOMICES EX SPARTO HI-_
_SPANICO. S_cribendú tomice, aut tomica vt pau-
lo post auferendi ca$u. _S_unt autem _T_omices, $iue tomi-
cæleuiter tortæ restes ex$parto, aut ex harundinibus, ex
canabi etiá impol<007>to & lino, iunco, at{que} palma, vt ex _P_li-
nio lib. _17._ cap. _10. C_olumella l<007>b. _12._ cap. _32. P_al-
ladio l<007>b. _1._ cap. _13._ & aliis depreh\~editur. _ET MA-_
_TAXÆ, TOMICÆ, AD IVSTAM_
<pb 221>[0239]<rh>IN LIB. VII.</rh>
_LONGITVDINEM VNA CRAS-_
_SITVDINE ALLIGATIONIBVS_
_TEMPERENTVR. L_ego & mataxæ & to-
micæ, vt $it mataxa re$tis $iue fun<007>culi $pecies. _I_$idorus
lib. _19._ cap _29._ dictam existimat à circuitu filorum, à
meta, vel quòd transferatur, qua$i metaxam. _A_quitani
madai$$am, _H_etrures, _R_omani, & penè vniuer$a _I_talia
mata$$am vocant. μέ{τα}ξα _G_ræcis dicitur $ericum, qua
in $ignificatione opinor v$urpatum ab _A_rcadio & _H_ono-
rio lib. _11. C_od. de muricilegulis. _V_nde metax arii _I_usti-
niano l<007>b. _8. C_od. de pigno. et hypothecis. meminit et me-
taxæ _M_artianus _I_ur<007>$con. lib. _39. P_andect. eod\~e titulo.
_A_etius & _A_ctuarius medici, bombicum vermium vellus
antequam cortinam experiatur, idest vt vulgo dicũt $eri-
cum crudum, _C_ataxam dicunt, luxata & inducenda di-
ctione pro mataxa $iue metaxa, vtcun{que} _C_ataxam agno-
uit _R_uellius lib. de $tirp. _2. A_deopertinax in illis _A_u-
ctoribus mendum irrep$erat. _M_attæ autem dicuntur _S_to-
reæ, quo vtitur _O_uidius _F_a$torum libro $exto.</p>
<p it>_A_t dominus di$cedite ait, plau$tro{que} morantes
Sustulit, in plau$tro $cirpea matta fuit.</p>
<p it>_ET HÆ AD ASSERES_ (_VTI SV-_
_PRASCRIPTVM EST) TOMICÆ_
_RELIGENTVR. N_u$quam legi tomicam pri-
ma <007>nflexione quod meminerim, n<007>$i his loc<007>s, et apud _P_li-
nium lib. _17._ cap. _10. CVLTELLIQ VE_
_LIGNEI IN EAS CONFIGANTVR._
_S_unt vericula quibus transfiguntur tomices veluti $pa-
thellæ. _IMVM COELVM EARVM_
_TRVLLISSETVR. I_de$t gyp$o inducatur.
<pb 222>[0240]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_A_liàs est trulli$$atio trulla cuiu$cun{que} tector<007>i inductio.
_S_ed quod paulopost gyp$i meminit ceu nó admi$cend<007> co-
ronis, credidimus camer arum ip$arum primam <007>nductio-
nem gyp$o fieri, at{que} <007>tatrulli$$at<007>onem interpretati $u-
mus. _H_ic (ni$i fallor) locus occa$ionem ded<007>t _B_udæo vi-
ro alioquin <007>udic<007>o acerrimo, & no$træ _G_all<007>æ ornamento
$u$picandi trulli$$ationem fierigyp$o, ceu ea$emper eiu$-
modi e$$et, $ed potuit eum admonu<007>$$e locus ex proximo
capite. _P_ro arenato (inquit) testa trulli$$etur. _IN_
_HISQVE MINIME GYPSVM DE-_
_BET ADMISCERI. P_linius tamen l<007>b. _36._
cap. _24._ gyp$um ait coronis e$$e grati$$imum. _P_roxi-
ma calcires est gyp$um, fit ex cocto lapide, & e terra fo-
ditur vt in _C_ypro. _P_ræter id quod den$um e$t, vidi _R_o-
mæ duas non d<007>$$im<007>les alaba$tritæ, $quameolam vtran{que}
vocant, quod veluti $quamis constent, $ed vna maioribus,
altera minoribus, hac non m$i ad gyp$um vtũtur, <007>lla etiã
$ecta in cru$tas ad tectoria. _AD REGVLAM_
_ET LINEAM. E_xigenda rectitudine $olent ferè
artifices vti regula (ea _G_ræcis {κά}νων d<007>citur) fabri au-
tem mater<007>ar<007><007> $iue carpentarii etia amu$$i vtuntur, idest
funiculo quem rubrica aut alio colore oblinunt, _G_ræci
{στά}θμ{ην} d<007>cunt, _G_ellius libro vltimo cap. vltimo l<007>neam
vocat, _A_ngelus _P_olitianus in _C_harmide _P_laton<007>s regulam
transfert. _A_mmonius <007>n _C_ategorias _A_r<007>stotelis $iue
_A_rch<007>tæ $cribit, fabrum amu$$i vti <007>n$trumento ad exig\~e-
dam mater<007>æ rect<007>tudinem aut curuitatem, non aliter at{que}
domorum structor _C_atheto, idect _P_erpend<007>culo exig<007>t pa-
r<007>etes rect<007> $int an cõtra ὡς {γδ} ὁ {τέ}κτων τῆ {στά}θμη
<pb 223>[0241]<rh>IN LIB. VII.</rh>
{κέ}{χρ}η{ται} ὀρ{γά}νῳ {προ}ς{δι}ά{κρ}ι{σι}ν {τφ\~ν} {τε} ὸρθ@ν
ξύ{λφ}ν {καὶ} {τφ\~ν} {κα}μ{πύ}{λφ}ν, ὁ{μο}ίως ὁ οἲ{κο}-
οό{μο}ς τῆ {κα}{θέ}τῳ {δι}{κρ}ινού<293>Ḥ <135> ὀρθοὺς {κὶ}
<135> μὴ {το}ιού{το}{ι<293>} {τφ\’ν} {το}ί{χω}ν, _V_tuntur etiam libra
quæ & libella dicitur, ad directiones exigendas, & longi-
tudines, vt ex _V_itruu<007>o didicimus & _P_l<007>nio lib. _36._ cap.
_22._ &. _25. C_onstat autem gnomone, ide$t regulis dua-
bus ita iunctis capit<007>bus duobus, & d<007>uaricatis alteris, vt
rectum angulum efficiant, ab angulo pendente è filo plũ-
bo, quod vbi tran$uer$æ compactæ tertiæ regulæ de$cri-
ptam in medio ad perpendiculum lineam tet<007>gerit, indica-
bit l<007>bratam longitudinem. _I_n$trumentum nostri _N_iuel-
lum, _I_tali partim liuellum, part<007>m arcipendulum nomi-
<fig>
narũt $i-
cut quod
ad perp\~e-
diculũ e\~e
dicimus,
id e$$e a-
iunt fa-
ctum ad
plũbum.
</fig>
_ANGVLI AD NORMAM. N_ormam fa-
bri appellant $quadrá. _R_egulæ capiti coagmentant aliam
prominentem, vt referát duæ angulum rectum. _V_itru@ius
lib. _9._ cap. _1._ veram normam ita derformat vt $it trian-
gulus d<007>$paribus lateribus, vno tamen recto angulo. _S_u-
mantur (inquit) regulæ tres, è quibus vna $it pedestres,
altera pedes quatuor, tertia pedes quin{que}. _H_æ{que} regulæ
inter $e compo$itæ tangant alia aliam $uis cacuminibus
<pb 224>[0242]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
extremis _S_chema habentes tr<007>goni deformabunt normam
emendatam. _CVM AB ARENA PRÆ-_
_TER TRVLLISSATIONEM NON_
_MINVS TRIBVS CORIIS FVE-_
_RIT DEFORMATVM. P_alladius lib. _1._
cap. _15._ bunc locum ita <007>mitatur. _P_arietum tectura $ic
fiet fortis & nitida. _P_rimo trullis frequentetur inductio.
_C_um $iccari cœperit iterum inducatur, actertio, post hæc
tria coria, ex marmoreo grano cooperiatur ad trullã, quæ
inductio ante tand<007>u $ubigenda est, vt rutrum quo calx
$ub<007>gitur, mundum leuemus. _H_æc quo{que} marmorei gra-
ni inductio, cum $iccari cœperit, aliud corium $ubt<007>lius
oportet imponi, $ic & $oliditatem cu$tod<007>et & nitorem.
_TRIBVS CORIIS FVERIT DE-_
_FORMATVM. C_orium etiam pro ductu & di-
rectione tectorii at{que} pauimenti dixit _M. C_ato cap. _18._
de re ru$tica. _VTI CVM SVBIGITVR_
_NON HÆREAT AD RVTRVM._
_C_ontrain albario opere cen$endum docet _P_lin. l<007>b. _36._
cap. _23. SED ETIAM MORTARIO_
_COLLOCATO. P_ro loco mortariũ d<007>xit vbi adnit\~ete
certatim hominũ multitud<007>ne, materia pin$itur & $ub<007>gi-
tur. _ITAQ VE PARIETIBVS VETERIBVS_
_NONNVLLI CRVSTAS EXCI-_
_DENTES. T_ectoriũ tanta fuit apud ant<007>quos cra$-
$itudo, vt exectis log<007>$tæ ide$t algoristæ in $upputationi-
bus $u<007>s pro men$ulis & tabulis deformatoriis vterentur.
_P_orrò <007>llud admonendum puto, v$os e$$e antiquos ad pa-
r<007>etũ tectoria, $ectis <007>n quadrata, tabulas, $exangula, tri-
quetra, marmor<007>bus, alaba$trite, & <007>d genus lap<007>dibus, &
<pb 225>[0243]<rh>IN LIB. VII.</rh>
vitro, aut inductis crustis puris, vel pictis, aut cælatis,
idest albario opere, vel marmorato, nõ in$ignitis, nec a$pe
ris, aut contrà, in$ignito albario, marmorato ue, nos ni$i
fallor anaglyphicum opus dicere po$$umus cum exta-
bit, $icut d<007>aglyphicum quando intror$us fiet impre$$io.
_A_dmi$cuerunt et incru$tationibus conchas, poti$$imũ fon-
tium fornicibus, quodgenus videtur in villa _C_iceronis ad
_F_ormias _C_ampaniæ oppidum, inter$par$is purpuris, pelo-
rid<007>bus & aliis conchis. _E_t _R_omæ aliquot locis. _I_d quod
recentiores imitati $unt non infeliciter. _IPSAQ VE_
_TECTORIA ABACORVM ET SPE-_
_CVLORVM DIVISIONIBVS. A_ba-
cus auctore _C_apella lib. _G_eometriæ, res est depingendis
de$ignand<007>s{que} opportuna formis. _ET SPECV-_
_LORVM DIVISIONIBVS. N_e{que} enim
vlla $pecula reddút certiores imagines, quam huiu$modi
expolita tectoria, aut leuigatæ marmoreæ crustæ, ad quã
rem vidimus _V_enetiis & _R_omæ _S_mirillo & _T_ripolea
vti, vt nos docemus libro de polituris. _S_pecula aut fieri
$olere ex $tanno, & postea argentea, tradit _P_linius l<007>b.
_33._ cap. _9. SIN AVTEM IN CRATI-_
_CIIS TECTORIA ERVNT FA-_
_CIENDA. C_raticii parietes fiunt ex directis &
tran$uer$is lignis, aut cannis potius intextis in cratis mo-
dum vt lib. _2._ cap. _8. A P_apiniano l<007>b. _P_andect. _17._
pro $ocio, ex _M_ela, dicitur paries concraticius, ide$t cra-
ticius inter duos communis, ide$t qui inter duos confines
$truitur & qua$i intergeritur, vnde intergerinum appel-
lant, _P_linius lib. _35._ cap. _15._ & _S_extus _P_ompeius.
_CLAVIS MVSCARIIS PERPE-_
<pb 226>[0244]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_TVÆ FIGANTVR. C_lauos mu$carios inter-
pretor qui $unt vmbellati, idest capitibus latioribus, &
expa$$is in orbem cacuminibus, quomodo vmbellatos fœ-
niculi, $ambuci, & ani$i dicimus flores. _N_am quæ _D_io-
$corides dicit {σκ}ιά{δι}α, ide$t comas & vmbellas, _P_lin-
lib. _12._ cap. _26._ vocat mu$carìa, $emine (inquit) in mu-
$cariis pendente. _S_unt & alii claui vncinati, ide$t nõ cir-
culatis capitibus, $ed qui pro vmbella vncũ habent, _V_n-
cinos _V_itruu. lib. _5._ cap. _10._ appellat. _ITERVM_
_LVTO INDVTO. S_cribendum inducto. _E_st
auteminducere, tectoriũ addere. _I_nducũtur calx, gyp$um,
arenatum, marmoratum & $imilia trulla, colores & cera
penicillo. _D_icuntur etiam decreta & $cripta at{que} huiu$mo-
di, inducta, pro abolitis & obliteratis, quod atramento in-
ducto deleantur.</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_ABENS NARES ADLOCVM_
b # _PATENTEM. N_ares intelligit extre-
mam per$tructi canalis partem, qua egeritur
quicquid humoris conceptum est, idest ip$as canali fau-
ces. _BESSALIBVS LATERCVLIS_
_PILÆ SVBSTRVANTVR. I_dest octo
pollicum. _DEINDE INSVPER ERE-_
_CTÆ HAMATÆ TEGVLÆ. H_amatæ
ad differentiam earũ quas lib. _5._ cap. _10._ dixit $ine mar
ginibus. _S_unt enim tegularum aliquæ planæ, $unt & in
canaliculi modum ductæ, _A_liæ habent margines vtrin{que}
extantes, cætera planæ, eas hoc loco vocat bamatas. _T_e-
<pb 227>[0245]<rh>IN LIB. VII.</rh>
gulæ præterea _V_itruuio $unt te$tæ latiores quibus non
tam ad structuram vtimur, quam ad pauimenta & alia
opera, in quibus tegendi v$um præbent. _QVARVM_
_INTERIORES PARTES CVRIO-_
_SIVS PICENTVR. P_ice liquata inungantur
oblinátur ue. _NEC MEGALOGRAPHIA._
_M_egalographiam interpretor picturam magni $umptus,
& magnarum per$onarum aut rerũ deformatricem at{que}
figuratricem, vti _D_eorum, pugnarum, fabularum, vt proxi
mo cap. $equ\~eti. _E_o modo dixit _P_linius lib. _35._ cap. _10._
_R_hyparographon, $ordidarũ at{que} humilium rerum picto-
rem. _NEC CAMERARVM CORO-_
_NARIO OPERE SVBTILIS OR-_
_NATVS. H_oc iam monuit proximo tertio capitulo.
_ET SOLO FISTVCATO INDVCI-_
_TVR. I_de$t $olo palato, alias $ignificabit pauito fistu-
ca aut vectibus. _DEINDE CONGESTIS_
_ET SPISSE CALCA TIS CARBO-_
_NIBVS. H_oc $cribunt _P_linius lib. _36._ cap. _25._ &
_P_alladius lib. _1._ cap. _9. ET SVMMO LI-_
_BRAMENTO COTE DESPVMA-_
_TO. I_dest leuigato, abster$o. _P_linius d<007>cto capite, di-
cit de$pumare, & paulopost. _C_ote depolitum, interpre-
tans <007>llud de$pumare. _ET Q VOD POCV-_
_LIS ET SPVTISMATIS EFFVN-_
_DITVR. I_de$t $putis & cxcreationibus, quæ à _G_ræ
cis {πτ}ύ{σμ}α{τα} & {πι}{τύ}{σμ}α{τα} dicuntur. _I_uuenalis
_S_atyra. <007>i. posteriore v$us e$t, nam ita vt legatur placet
magis, quàm vt aliis vi$um est, pœdemate. _Q_ ui _L_acæ-
demonium (inquit) pity$mate lubricat orbem, pro annula.</p>
<pb 228>[0246]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_ÆTERIS CONCLAVIBVS_
c # _I_de$t tricliniis de quibus lib. _6._ cap. $eptimo.
_NANQVE PICTVRA, IMA-_
_GO FIT EIVS QVOD EST, SEV_
_POTEST ESSE. V_ulgo iactari $olet _H_oratia-
num illud ex arte _P_oetica. _P_ictoribus at{que} poetis quidli-
bet audendi $emper fuit æqua pote$tas. _A_t non $ine ri$a
$pectari po$$e initio eius libri ait pictor\~e qui humano ca-
piti vel<007>t iungere equ<007>nam ceruicem, & varias inducere
formas. _E_a demum pingenda existimabat quæ à natu-
ra non abhorrerent. _N_ec mihi obiicias antiquorum huiu$-
modi opera etiam nũc o$t\~edi, &, quod picturæ genus mox
reprehendit, _I_talis dictas grote$cas, non po$$unt veræ
dici picturæ, quæ $unt à veritate alienæ, etiam $i aucto-
res nactæ $int egregios. _S_ed de pictur a $cribemus aliqua-
do & colorum compo$itione proprio d<007>cato ei rei libro,
quod nullus tentauit, & pictoribus ip$is v$u magis quàm
rat<007>one cognitũ. _Q_uod autem ad reliquorum colorum ra-
tionem att<007>net, (quandoquidem vitrariis, figul<007>s, infecto-
ribus $ua est & colorum ratio) id nos in _H_yalurgia, pla-
stice, & _B_aphice, libris trademus. _ET SILA._
_CEORVM MINIACEORVMQ VE_
_CVNEORVM INTER SE VARIAS_
_DISTRIBVTIONES. S_ilaceos à _S_ile pro
purpureis hoc loco interpretor ex cap. ii. &. _14._ huius li-
bri. _Q_uan{quam} fui$$e $illutei coloris fac<007>le ex cap. _7._ $umi
potest. _C_um enim dixi$$et _O_chram _A_tticam non haberi
$ubiungit. _I_ta{que} antiqu<007> egregia copia $ilis ad politionem
operum $unt v$i, vt liberum $it vtrum voles dicere cuneos
<pb 229>[0247]<rh>IN LIB. VII.</rh>
$ilaceos, purpureos, aut luteos. _SCENARVM_
_FRONTES TRAGICO MORE, AVT_
_COMICO, SEV SATYRICO DESI-_
_GNARENT. E_a $unt tria _S_cenarú genera de qui-
bus $crip$it lib. _5._ cap. _8. VARIET ATIBVS_
_TOPIORVM ORNARENT. T_opiaria
arbu$culis, fruct<007>c<007>bus, & herbis variarum rerum effigies
repræ$entant, à _T_opiis, ide$t funiculis. _T_opiarii autem
dicuntur artifices formandarum arborum, aut herbarum
in varias formas, quo nomine vtũtur _A_fricanus _P_andect.
lib. _32._ de legatis tertio, & _V_lpianus non $@mel de fun-
do instructo. _P_andect. lib. _33. FLVMINA,_
_FONTES, EVRIPI. E_uripi, auctore _C_icero-
ne lib. _1._ de leg<007>bus, $unt ductus aquarum, qui & _N_ili eo-
dem loco dicuntur, ita tamen vt existimem nilos e$$e $i
maiores $int. _V_tuntur _E_uripo hac $ignificat<007>one _P_linius
lib. _8._ cap. _26._ lib. _36._ cap. _15._ & aliis locis, _O_uidius
lib. _1._ de _P_onto, _S_uetonius in _C_æ$are _D_ictatore, _S_eneca
_E_pi$tolarum lib. _14._ & _L_ampridius in _H_eliogabalo.
_PRO FASTIGIIS, ARPAGINETV-_
_LISTRIATI. O_rnam\~eti genus quod quale fue
rit, ne $u$picari quidem potui. _IN MINVSCV-_
_LO THEATRO QVOD Ε’ΚΚΛΗ-_
_ΣΙΑΣΤΗ´ΡΙΟΝ APVD EOS VO-_
_CITATVR. L_ocus quo $pectatum conuenirent,
minu$culum autem _T_heatrum à _G_ræcis {θε}α{τρ}ί{δι}ον
dicitur, vt apud _V_arronem lib. _3._ dere rustica. cap. _5._
_PRÆTEREA SVPRA EAM NIHILO_
_MINVS EPISCENIVM. E_pi$cenium $iue
<pb 230>[0248]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_E_pi$cenos vt lib. _5._ cap. _7._ dicitur quod $upra _S_cenam
extruitur, ide$t columnationũ $iue contignationum ordi-
nes. _IN QVA THOLI. T_holos, quorũ men-
tio facta est lib. _4._ cap. _7._ ($ed hoc omi$eramus quod pro-
prium er at eius loci) intelligimus erectiores testudines
templis addi $olitas, quas _I_tali tribunas vocant. _E_æ fiunt
aut rectangulæ, aut ad hemicycli ducuntur ambitum.
_ACCEDIT HVC CHRYSOCOL-_
_LA. C_hry$ocolla vtuntur _A_urifices adglutinando fer-
ruminando{que} auro, _B_oracem vocantes, eam _V_enetiis vi-
dimus quadruplici coloris differentia, albam, luteam, vi-
ridem, & nigricant\~e. _Q_uanquam $cribit _P_lin. l<007>b. _33._
cap. _5._ èi colorem e$$e herbæ $egetis. læte virentis, e$$e{que}
humorem in puteorum $crobibus per venam auri defluen-
tem, cra$$e$cente limo rigoribus hybernis v${que} in dur<007>tiá
pumicis. _L_audatiorem in ærariis metallis, proximam in
argentariis fieri. _I_nueniri & in plumbariis, vili$$imam
aurariam, pingi etiam antequam pingat, lege reliqua.
_OSTRVM. P_urpuram vt infra cap _13. AR-_
_MENIVM. A_rmenius lapis _D_io$coridi lib. _5._ cap.
_96._ cerulei coloris e$t, _P_lin. l<007>b. _35._ cap. _6._ viridis com
municato colore cũ ceruleo. _VT A DOMINO,_
_NON A REDEMPTORE REPRÆ-_
_SENTENTVR. I_de$t qui recipit extruendam
& inducendam domum, cogi non potest lege, in pingendo
vti chry$ocolla, o$tro & armen<007>o, quandoquidem id genus
colores præcio$iores $unt, quam vt inter reliquos haberi
debeant ni$i id pactus $is. _P_lin. lib. _35._ cap. _6._ floridos
colores dicit e$$e quos dominus pingenti præ$tat, _M_iniũ,
_A_rmenium, _C_innabarim, _C_hry$ocollam, indicum, & _P_ur-
puri$$um.</p>
<pb 231>[0249]<rh>IN LIB. VII.</rh>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_RÆSTANT TECTORIIS_
p # _ET CORONARIIS OPERI-_
_BVS VTILITATEM. C_orona-
rium opus duplex e$t. _I_ntestinũ, & albarium, vt cap. _2._
li. _5._ ide$t ex materia & ex calce, $ed pro coronis, quibus
præcinguntur parietes, illo loco accipit, hoc autem cap. &
quarto, pro ornamento camerarum intelligendũ opus coro-
nar<007>um, de quibus coronis $crip$it huius l<007>b. cap. _3. SI-_
_VE ASSVLÆ DICVNTVR. A_$$ulas
vocat quas _G_ræci {σκ}ύρο{ι<293>} dicunt, idest fragmenta $iue
fru$tula quæ $calpendo marmore excidunt, ea ferreis pi-
still<007>s tunduntur & $etaceis incerniculis tr<007>plici differen-
tia cribrantur ad tectoria, quod cra$$i$$imum fuer<007>t, $ub-
actum inducitur primo, vbi aruerit mediocr<007> fit $ecundum
coriũ, $ubtili$$imo tertiũ corium dirigitur. _QVEM-_
_ADMODVM SVPRASCRIPTVM_
_EST. C_ap. _3._ huius lib.</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_OLORES, ALII SVNT QVI_
c # _PER SE CERTIS LOCIS_
_PROCREANTVR. C_olorum, al<007>i
@atiui $unt, idest, vt vulgus vocat minerales, qui fodiun-
tur, quos numerat _P_linius lib. _35._ cap. _6. S_inopin, rubri-
cam, parætonium, eretriam, _A_uripigmentum, alii $unt fa-
ctit<007>i, qui mixtura & arte finguntur. _D_ehis qui na$cun-
tur, hoc capite & proximis duobus loquitur. _D_e aliis qui
fiunt, reliquis capitibus $ermo erit. _VTI QVOD_
<pb 232>[0250]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_GRÆCE ὦΧΡΑ DICITVR. O_chra
lutea e$t, cum vritur fit rubra. _S_cribit _P_linius dicto cap.
_6. O_chram etiam fieri exu$ta rubrica in ollis nouis luto
circumlitis. _N_am & in _T_opazio, _I_n$ula rubri maris na-
$c<007>, idem ex auctoritate _I_ubæ refert. _V_<007>de _D_io$coridem-
lib. _5._ cap. _99. ITAQ VE ANTIQ VI_
_EGREGIA COPIA SILIS AD PO-_
_LITIONEM OPERVM SVNT VSI._
_S_<007>lis tria $unt genera apud _P_linium lib. _33._ cap. _12._
_A_tticũ _M_armoro$um, _P_ræ$$um $iue _S_cyricum, proprie{que}
l<007>mum e$$e dicit. _P_auloante ind<007>cauimus ex hoc loco exi-
$timare nos _S_il lutei e$$e coloris. _C_um enim _O_chra _A_t-
tica carerent, v$i $unt _S_ile, _N_on illo quidem _A_ttico, $ed
quod proxime ad color\~e accederet _O_chræ. _N_am _S_<007>l _A_t-
t<007>cum existimamus coloris e$$e purpurei violacei (qui &
ianthinus dicitur) _S_cribit enim _V_itruu<007>us cap. vltimo hu-
ius libri ad hanc $ententiam, _A_ttici _S_<007>lis colorem effici
trita creta perfu$a & macerata in aqua, in qua confer-
buerint violæ & expre$$æ $int. _S_anè _G_eorg<007>us _A_grico-
la, lib. de metallis, po$t _H_ermolaum existimat id _L_atinis
e$$e _S_il, quod _G_ræcis ώ{χρ}α. _E_t _H_ermolaus fatetur $e
aliquando deceptum qui putarit ceruleum & _S_<007>l, idem e$-
$e. _ITEM RVBRICÆ COPIOSÆ,_
_MVLTIS LOCIS EXIMVNTVR,_ &c.
_N_ihil nece$$e est admonere rubricam terram e$$e rubrá
qua pictores & fabri materiarii vtuntur. _Q_uæ autem
hic de rubrica $cribuntur, ea de $ynopide ait _P_linius lib.
_35._ cap. _6. S_ynopis (inquit) inuenta e$t primùm in _P_on-
to, inde nomen à _S_ynope vrbe, _N_a$citur & in _Æ_gypto,
_B_alearibus, _A_frica, $ed optima in _L_emno, & in _C_apado-
<pb 233>[0251]<rh>IN LIB. VII.</rh>
cia effo$$a e$peluncis. _Q_uòd autem addit _C_appadociam
prætermi$$am à _V_itruuio, & _S_trabo lib. _12. S_cribit ru-
bricam $ynopicam na$ci in _C_appadocia, & _D_io$corides
lib. _5._ cap. _102. P_almam _L_emnia fert, quòd $it rubore,
minio proxima. _NON MINVS ETIAM_
_LEMNO. P_linius dicto cap. _6._ exi$timauit rubr<007>cã
_L_emniam non ni$i $ignatam venundari vnde & $phragis
appellaretur. _D_eceptus qui putarit eandem e$$e rubricam
_L_emn<007>am, & _L_emniam $igiliatam, cum hæc, terra $it di-
uer$a à rubrica, vel auctore _G_aleno lib. antitodon. _1._ ta-
met$i _P_aulus _Æ_gineta lib. _7._ eandem dicit. _L_emnia lo-
ta <007>n tres differentias $ecernebatur. _N_am quod $ummum
& imum er at veluti aquo$um & terrenum reiiciebatur,
quod lutum medium er at, ex$iccatũ deinde, <007>magine $i-
gnabatur. _V_t videri po$$it qui _B_olu: _A_rmenius fal$o ha-
ctenus in officinis cred<007>tus e$t, terra e$$e _L_emnia, cum nõ
ex _A_rmen<007>a ille, $ed _L_emno _A_ege<007> maris _I_n$ula adueha-
tur, & à terra, qua etiam nunc _L_emno aduecta $igillata
vtimur, $olum differat, quod videntur admixta fu<007>$$e $a-
bulonis grana vt commodius $igillo in$igniretur. _I_d quod
monuit _A_ntonius _M_u$a, et nos _V_enetiis probauimus, quã-
quam _A_loy$io _M_undellæ aliter vi$um e$t in medicinali-
bus _E_pi$t. _L_ege _D_io$coridem lib. _5._ cap. _104._ & _G_ale-
$impl<007>cium medicamentorũlib. _9._ nan{que} inter eos non cõ-
uenit. _A_pud _N_icandrum reperio milton _L_emniam pro
rubrica lemnia. _PARÆTONIVM VERO_
_EX IPSIS LOCIS VNDE FODI-_
_TVR HABET NOMEN. P_arætonium à
loco _Æ_gypti vnde foditur nomen habet, fieri $cribit _P_lin.
lib. _35._ cap. _6._ ex $puma maris $olidata cum limo, è can-
<pb 234>[0252]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
didis coloribus pingui$$imum, & tectoriis tenaci$$imum
propter leuorem, quod & dixerat lib. _33._ cap. _5. EA-_
_DEM RATIONE MELI MVM. M_eli-
num & ip$um candidũ est, optimum in _M_eloin$ula auct.
_P_linio lib. _35._ cap. _6. M_elinũ colorem latinigiluum auct.
_S_eruio _G_eorgicon. lib. _3._ appellant, in floribus pro luteo
dici animaduerto _D_io$coridi & cæteris. _M_eminit _P_aulus
_I_uri$con$. _P_andect. lib. _32._ de legatis. _3._ melini coloris.
_E_t _G_alenus lib. _2._ de compo$itione $ecundũ genera docet
quæ dicantur melina empla$tra. _CRETA VI-_
_RIDIS ITEM PLVRIBVS LOCIS_
_NASCITVR. E_a e$t quantum coniicere po$$um,
quam velut<007> terram virid\~e appellant. _HANC AV-_
_TEM GRÆCI ΘEO ΔO´TION VO-_
_CANT, QVOD THEODOTVS NO-_
_MINE FVERAT, CVIVS INFVN-_
_DOID GENVS CRETÆ PRIMVM_
_EST INVENTVM. V_idetur _P_linius l<007>b. _35_
cap. _6._ id ceru$$æ tribu<007>$$e. _E_st & colos (inquit) tertius
è candidis ceru$$æ, cuius rationem in metallis diximus.
_F_uit & terra per $e in _T_heodoti fundo inuenta _S_myrnæ,
qua veteres ad nauium picturas vtebantur, _N_unc omnis
ex plũbo & aceto f<007>t. _AVRIPIGMENTVM_
_QVOD Α’ΡΣΕ´ΝΙΚΟΝ, GRÆCE_
_DICITVR FODITVR PONTO._</p>
<p it>_A_uripigmentum $cribit _P_linius lib. _33._ cap. _4._ in _S_yria
fodi pictoribus in $umma tellure, auri colore, $ed fragili,
lapidum $pecularium modo. _N_on tam differt re à $anda-
racha, quàm colore. _N_am præter eam quæfit ceru$$a in
fornace cocta, de qua cap. _12._ inferius, _E_st alia fo$$i-
<pb 235>[0253]<rh>IN LIB. VII.</rh>
tia apud _D_io$coridem lib. _5._ cap. _113. R_eperitur au-
tem cum auro & argento infodinis colore flammeo, vul-
gus ar$enicon rubrũ vocat, quod autem mixtum lutei est
coloris, dicitur auripigmentum, ide$t croceũ ar$enicon. _E_$t
& tertium ar$enici genus album, etiam fo$$itium.</p>
<h>CAP. OCTAVVM.</h>
<p # it>_NGREDIAR NVNC MINII_
i # _RATIONES EXPLICARE._
_M_inium $cribit _P_linius lib. _33._ cap. _7._ e$$e
arenæ coccinei coloris tritæ lotam farinam, quod $ub$ede-
rit iterum lauari, id e$$e vi$um nonnullis _M_inium opti-
mum, aliis quòd prima lotura f<007>eret. _E_xplodendus eorum
error est, qui _C_innabarim & _M_inium idem e$$e credide-
runt, cum _C_innabarim $cribant _D_io$corides lib. _5._ cap.
_100._ ex quorundam $ententia, & _P_linius dicto cap. $a-
niem e$$e _D_raconis eli$i _E_lephantorum morientiũ ponde-
re, permixto vtriu${que} animalis $anguine, ne{que} alium e$$e
colorem qui in picturis proprie reddat $anguinem. _A_rria-
nus verò in periplo tradit _C_innabari quod indicũ appella-
tur, e$$e ex arboribus quibu$dã veluti lachrymas. _ID_
_AVTEM AGRIS EPHESIORVM_
_CLIVIANIS PRIMVM MEMORA-_
_TVR INVENTVM ESSE. I_n _P_linii co-
dice dicto cap. $criptum e$t _C_ylbianis, & lib. _5._ cap. _29._
cum de _E_phe$o loqueretur, d<007>cit allui _C_aystro in _C_ylbia-
nis iugis orto. _E_t in fine capitis, _C_ylbianorum populorum
meminit. _CREBRAS EMITTIT LA-_
_CHRYMAS ARGENTI VIVI. Q_ua-
<pb 236>[0254]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tuor e$$e argenti viui genera animaduerto. _E_st primum,
_V_omica liquoris æterni ex eo lapide fluentis qu<007> in arg\~e-
ti venis reperitur. _A_uct. _P_linio lib. _33._ cap. _6. S_ecundi
generis meminit quod $ciam, vnus hic _V_itruuius. _C_oll<007>gi-
tur autem ex _A_nthrace $ubruffi coloris gleba, qua conie-
cta in fornacem, qui fumus ex ea $u$citatur, vbi in $olum
re$ederit, est argentum viuũ, ip$a arefacta, contu$a pilis
ferreis, & molita lota{que} fit min<007>um. _T_ertiũ genus ex mi-
nio fingi & quomodo id fiat docet _D_io$corides l<007>b. _5._ cap.
_91. Q_ uo in loco & quartum genus reperio, quod inter
metalla na$citur. _P_lin. lib. _33._ cap. _8. H_ydrargyri no-
mine tertiũ illud appellauit. _ID AVTEM CVM_
_SINT QVATVOR SEXTARIO-_
_RVM MENSVRÆ. S_cribo, eæ cum $int, refer-
tur enim ad guttas. _SI IBI AVRI SCRV-_
_PVLVM IMPONATVR. S_crupulus qui
& $cripulus dicitur à _F_rontino lib. de _A_quæductu, est
drachmæ tertia pars, vt docet _P_ri$cianus lib. de ponderi-
bus, $iue _R_hemnius _F_annius, vt creditur. _V_olu$ius _M_e-
tianus $criptulum $cribit, ceu $it a _G_ræco {γρά}μμα,
nam idem $ignificare _F_annius indicat. _G_ramma vocant,
nostri $cruplũ dixere priores. _NEQVE ENIM_
_ARGENTVM, NEQVE ÆS, SINE_
_EO POTEST RECTE INAVRA-_
_RI. P_lin. lib. _33._ cap. _6._ de argento viuo loquens, ergo
& cũ æra inaurantur, $ublitũ bracteis pertinaci$$ime re-
tinet. _ID AVTEM OMNES MICAS_
_AVRI CORRIPIT, ET COGIT IN_
_SE COIRE. P_lin. eodem cap. _O_mnia ei innatant
præter aurum, id vnũ ad $e trahit. _N_ota autem ex hoc lo-
<pb 237>[0255]<rh>IN LIB. VII.</rh>
co qua ratione ex detrita aur at a veste aurũ colligi po$$it.
_E_x inauratis metallis quomodo id fieri queat trad<007>t _V_an-
nocius _B_iringucius lib. pyrotechn<007>æ. _9._ cap. _10._</p>
<h>CAP. NONVM.</h>
<p # it>_EVERTAR NVNC AD MI-_
r # _NII TEMPERATVRAM. D_i-
uer$um est hoc à _M_inio _D_io$corid<007>s. _N_am l<007>b.
_5._ cap. _100._ $cribit ex quodam lapide argenteæ arenæ
mixto temperari. _I_n e$quiliis, vinea hodie _I_oannis _G_adi,
& ei proxima, $unt rel<007>quiæ, vt $u$picantur aureæ domus
_N_eronis, ego verò _P_alatii _T_iti e$$e, potius dixerim, in his
eleganti$$ima cernitur pictura, quam cũ admirarer edaci
tempori non ce$$i$$e, $ed ita obluctatam e$$e, vt recens in-
ducti videantur colores, eorũ præter alios dici vix queat
quantũ nobis arri$erunt duo no$tro $æculo non imitabiles,
luculente & temperanter rubens vnus, alter læte virentis
$egetis modo. _I_llum ni$i _M_inium e$$e, hunc ni$i _C_hry$o-
collam, adduci non po$$um vt credam. _TVNC CE-_
_RAM PVNICAM IGNI LIQVE-_
_FACTAM. I_de$t candidam ceram. _Q_uo autem
fiat modo$cribit _P_lin. lib. _21._ cap. _14. V_entilatur (in-
quit) $ub dio $æpius cera fulua, deinde feruet in aqua
marina ex alto petita add<007>to nitro, inde ligulis eligũt flo-
rem, ide$t candidi$$ima quæ{que}, trãsfundunt{que} in vas, quod
exiguũ marinæ habeat frigide, & rur$us materiam deco-
coquũt $eparatim, d hinc vas ip$um refrigerant, & cum
hæc ter fecere, iuncea crate $ub _D_iuo $icco _S_ole, _L_una{que},
hoc enim candorem facit, $i $ic $iccatur, & ne liquefaciat,
<pb 238>[0256]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
protegunt tenui linteo. _C_andidi$$ima verò fit post in$ola-
tionem et<007>amnũ recocta. _SETA INDVCAT._
_I_de$t penicillo $etis cõpo$ito. _ITA OBSTANS_
_CERÆ PVNICÆ LORICA, NON_
_PATITVR NEC LVNÆ SPLEN-_
_DOREM, NEC SOLIS RADIOS,_
_LAMBENDO ERIPERE EX HIS_
_POLITIONIBVS COLOREM. H_ũc
locũ cum $u periore ita transtulit _P_linius lib. _33._ cap. _7._
de _M_inio loquens, _S_olis at{que} _L_unæ contactus inimicus, re-
mediũ, vt parieti $iccato cera punica cum oleo liquefacta
candens $etis inducatur, iterũ{que} admotis gallæ carbonibus
aduratur ad $u dorem v${que}, po$tea candel<007>s $ubigatur, ac
deinde linteis puris $icut & marmora nite$cunt. _FER-_
_REA LAMNA SVMATVR, IN EA_
_MINIVM IMPONATVR. L_amna pro
_L_amina, ea figura qua mna, & mina, videri pote$t dictũ,
vt apud _H_oratium lib. _2. C_arminum, _O_de. _2. S_ed enim
mnam _G_ræcum & integrum verbũ, minam autem _L_atinũ
e$$e ex<007>$timari debet ex _P_linio lib. _21._ cap. _10._ Sũt qui
gradatim putant dici lamam, laminam, & lamellam. _C_er-
te _S_ext. _P_ompeius lamam ait e$$e lacunã, ide$t aquæ col-
lectionem quam alii lustrum appellent. _Q_uod autem ad
rem attinet, _P_linius d<007>cto. _33._ libri loco, dicit auri modo
_M_inium probari. _A_uro candente fucatũ nigre$c<007>t, $ynce-
rum ret<007>net colorem. _ET SI REFRIGERA-_
_TVM RESTITVAT IN PRISTI-_
_NVM COLOREM. S_cribendum re$tituatur.
_CHRYSOCOLLA APPORTATVR_
_A MACEDONIA. D_io$corid. lib. _5._ cap. _95._
<pb 239>[0257]<rh>IN LIB. VII.</rh>
$cribit _C_hry$ocollam laudati$$imam _A_rmeniacam. _E_t
_P_linius lib. _33._ cap. _5._ laudati$$<007>mam in _A_rmenia, $ecũ-
dam in _M_acedonia, largi$$<007>mam in _H_i$pania. _MI-_
_NIVM ET INDICVM NOMINI-_
_BVS IPSIS INDICATVR, Q VI-_
_BVS IN LOCIS PR OCREANTVR._
_M_inium, _M_inio _H_i$paniæ fluuio nomen dedit, vt trad<007>t
_I_ustinus lib. _44. S_cribit _P_linius lib. _33._ cap. _7._ non fe-
rè aliunde inuehi ad _R_omanos, quam ex _H_i$pania. _C_ele-
berrimum ex _S_i$aponen$i regione in _B_etica, miniario
metallo vectigalibus _P_op. _R_omani, nullius rei diligentiore
custodia. _I_ndicũ autem idem auctor est lib. _35._ cap. _6._
ex _I_ndia apportari, inexploratæ adhuc inuentionis. _V_e-
neti endigo vocant, nostri quibus chirothecarum candor
ingratus est, eas _I_ndico inficiunt & colorant, _I_ndi _A_ppel-
lantes. _C_eruleus est illi color, verum nigrior, $ed de
co mox.</p>
<h>CAP. X.</h>
<p # it>_DI FICATVR LOCVS VTI_
æ # _LACONICVM. D_iximus lib. _5._ la-
conicum e$$e veluti cameratam in _H_emi$phæ-
rium turriculam in _B_alneis, ad eius formam iubet extrui,
in quod ex adhærente fornacula deferatur fumus re$inæ.
_HABENS IN LACONICVM NA-_
_RES. I_de$t interiores fauces. _ET EIVS PRÆ-_
_FVRNIVM MA GNA DILIGENTIA_
_COMPRIMITVR. H_oc loco pro exteriore
ore fornaculæ interpretor. _FVLIGINEM. F_u-
<pb 240>[0258]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ligo e$t den$atus fumus pariet<007>bus inhærens. _INDE_
_COLLECTA PARTIM COMPONI-_
_TVR EX GVMMI SVBACTO AD_
_VSVM ATRAMENTILIBRARII,_
_RELIQVA TECTORES GLVTI-_
_NVM ADMISCENTES PARIETI-_
_BVS VTVNTVR. P_ræter atramentũ libra-
rium, idest quod $cribimus de quo _D_io$corides lib. _5._ cap.
vltimo, hic triplex ratio faciendi atramenti tectorii præ-
$cribitur. _P_linius. lib. _35._ cap. _6._ hunc locũ e$t imitatus,
cum enim dixi$$et atramentum natiuum, aut $al$uginis
modo emanare, aut terram ip$am $ulphurei coloris ad hoc
probari. _F_<007>t (<007>nquit) & fuligine pluribus mod<007>s, re$ina,
vel pice exust<007>s, propter quod off<007>cinas etiam ædificaue-
re, fumũ eum non emittentes. _L_audati$$<007>mum eodem mo-
do è tædis. _A_dulteratur fornacium, balnearum{que} fuligine,
quo ad volumina $cribenda vtuntur. _S_unt & qu<007> vini fe-
cem $iccatam excoquant, affirmant{que}, $i ex bono vino fex
fuerit, _I_ndici $peciem id atramentum præbere. _SAR-_
_MENTA, AVT TÆDÆ, SCHIDIÆ,_
_COMBVRANTVR. T_ollo $ubdi$t<007>nctionem,
& $cribo. _T_ædæ $chidiæ, ide$t fragmenta & veluti a$$u-
læ & $ecamenta tædæ arboris, de qua e$t apud _P_l<007>n. lib.
_16._ cap. _10. Q_ua $ignificatione v$um admonuimus lib.
_2._ cap. _1. SED ETIAM INDICI CO-_
_LOREM DABIT IMITARI. I_ndicum
præter id quod tanquam $puma in indicis harundinibus
na$citur, e$t & $puma purpurea innatãs infectoriis corti-
nis. _O_ptimum autem quod ceruleum e$t, auctore _D_io$co-
ride lib. _5_ cap. _98 E_t _P_lin. lib. _35._ cap. _6. H_oc genus
<pb 241>[0259]<rh>IN LIB. VII.</rh>
quomodo fiat tradidit _R_uellius lib. _2._ de natura $tirpium,
(vt fateamur vnde profecimus) _I_$atim $atiuam, quæ _G_al-
lis, auctoribus _C_æ$are primo de bello _G_allico, & _P_linio
_G_la$tum dicebatur, nunc _G_uadum, aliis _P_a$tellũ vocatur,
herbam & $i <007>n$ignibus virore caul<007>culis notatam, $ucco
tamen inficientem cæruleo, tru$$atilibus mol<007>s premunt vt
herbaceam $aniem excludant, deinde exuctam d<007>gerunt
in pa$tillos & tabulatis putre$cere $inunt, po$t, cortinis
infectoriis coquunt, & po$t tinctos pannos, ceruleam illam
innatantem feruent<007>bus cortinis exemptam $iccant picto-
rum v$ibus, _I_ndum vocantes.</p>
<h>CAP. XI.</h>
<p # it>_ÆRVLEI TEMPERATIO-_
c # _NES ALEXANDRIÆ PRI-_
_MVM SVNT INVENTÆ._</p>
<p it>_C_æruleum _G_ræci _C_yanon, etiam $i in recentiorum com-
mentariis _L_azurion inuenitur. _A_rabes lapidem lazuli
vocant, eius meminerunt _D_io$corid. lib. _5._ cap. _97._ &
_G_alenus lib. medicamentorũ $implicium. _9. P_linio & _V_i-
truuio est arena. _C_ærulei etiam nomine intelligi potest
gemma quam _H_ermolaus _T_urchicam ait appellari ab of-
ficinis. _ARENA ENIM CVM NIT RI_
_FLORE CONTERITVR. C_ærulei are-
næ tria antiquitus fui$$e genera refert _P_linius. lib. _33._
cap. vltimo, & ante eum _T_heophra$tus lib. de gemmis.
_Æ_ gyptium quod maxime probatur, _S_cythicum, quod cũ
ter<007>tur in quatuor colores mutatur, cand<007>or\~e, nigriorem ue
cra$$iorem, tenuiorem ue, _P_ræfertur huic _C_yprium. _A_c-
<pb 242>[0260]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
re$$erunt postea _P_uteolanum & _H_i$panien$e. _V_ide reli-
qua. _CVM NITRI FLORE CONTE-_
_RITVR. N_itri florem intelligo non _A_rabum _B_au-
rach, ide$t _A_phronitrũ nitri$pumam. _D_e quo _D_io$corid.
lib. _5._ cap. _122._ & _P_linius lib. _31._ cap. _10._ $ed fauil-
lam nitri, ide$t quod e$t in _N_itro leui$$<007>mum & candidi$-
$imum, vt in $ale fauillam interpretatur _P_linius l<007>b. _31._
cap. _7. ET ÆRI CYPRIO LIMIS_
_CRASSIS, VT SCOBIS, FACTO_
_IMMIXTA CONSPERGITVR._</p>
<p it>_I_de$t delimatæ æris _C_yprii $cobi, $iue ramento trita are-
na m<007>xta con$pergitur. _F_ui$$e autem primam æris inuen-
tionem in _C_ypro, auctor e$t _P_linius lib. _34._ cap. $ecũdo.
_VSTA VERO QVÆ SATIS HA-_
_BET VTILITATIS IN OPERI-_
_BVS TECTORIIS. V_sta, vt $cribit _P_linius
lib. _35._ cap. _6._ ca$u reperta e$t inc\~edio _P_iræe<007>, _C_eru$$a
in orcis cremata. _O_pt<007>ma _A_$iatica quæ purpurea ap-
pellatur. _F_it & cremato _S_ile marmoro$o & restincto acc-
to. _S_ine ea vmbræ non fiunt.</p>
<h>CAP. XII.</h>
<p # it>_E CERVSSA. P_$immythium, ide$t
d # _C_eru$$am laudati$$imam in _R_hodo _P_lin. refert
lib. _34._ cap. vltimo. _F_ieri autem ramëtis plũ-
bi tenui$$imis $uper vas aceti a$perrimi impo$itis, atque
ità dist<007>llantibus. _Q_uod ex eo cecidit <007>n <007>p$um acetum,
arefactum molitur & cribratur, iterum{que} aceto mixto in
pa$tillos diuiditur, & in Sole $iccatur æstate. _V_ide reli-
<pb 243>[0261]<rh>IN LIB. VII.</rh>
qua apud _D_io$coridem lib. _5._ cap. _94._ & _S_erapionem
qui omnium quos legi, diligenti$$ime de eare$crip$it cap.
_368. EADEM RATIONELAMEL-_
_LAS ÆREAS COLLOCANTES EF-_
_FICIVNT ÆRVGINEM. S_iæris laminas
aut ma$$as in dolio $uper $armenta aceto acerr<007>mo a$per-
$a compo$ueris, vt nullũ $it $pir amentum, decimo d<007>e vbi
dolium aperueris æruginem inuenies. _F_it & laminis æreis
$upra acetum $u$pen$<007>s in cadis, ne attingant, po$t totidem
dies ra$is. _A_lii delimatam æris $cobem aceto $pargunt,
ver$ant{que} $patbis $æpius die, donec ab$umatur, eandem
$cobem alii in mortariis æreis ex aceto terunt. _R_eliqu@s
modos quibus fit ærugo $cribunt _D_io$corides lib. _5._ cap.
_82._ & _P_lin. lib. _34._ cap. ii. _CER VSSA CVM_
_IN FORNACE COQVITVR, MV-_
_TATO COLORE AD IGNIS IN-_
_CENDIVM EFFICITVR SANDA-_
_RACHA. S_andaracba est duplex. _F_o$$itia colore
_C_innabaris, diximus id e$$e quod à vulgo ar$enicon rubrũ
vocaretur. _A_lia est factitia, ceru$$a in fornace cremata.
_E_rrant _A_rabes _S_erapion, _A_lbugerig, _B_ed<007>goras, _M_e$a-
rugie, _A_ben me$a ai, _A_bix, _A_tabati, _R_a$is, _I_$aac eben
amram, & cæteri, aut forta$$e eorum interpretes, qui
putant _S_andaracbam e$$e nostrũ _V_ernicem, cu bic $it _I_u-
niperi gummi.</p>
<h>CAP. XIII.</h>
<p # it>_D AVTEM EXCIPITVR_
i # _EX CONCHYLIO MARINO,_
_EQVO PVRPVRA INFI-_
_CITVR. C_oncbylium vt interpreter $impliciter di-
<pb 244>[0262]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ctum pro purpura pi$ce, facit quod $equ<007>tur, e quo purpura
inficitur. _R_ur$um cú ait _O_strum è concbylio marino ex-
cipi, tum ne$cio quid $crupuli $uboritur. _N_am _C_oncby-
lium, _O_strum, & _M_ur<007>cem idem e$$e, pler<007>{que} omnes faten
tur. _D_istingui autem à purpura, non ib<007>t inficias cui le-
ctũ erit _P_linii lib. _9._ cap. _36. V_itruuius quadruplici e$-
$e coloris differentia pro regionũ vnde excipitur varieta-
te, $cribit, vt $it _S_eptentr<007>onale, atrum, quod pet<007>tur inter
_S_eptentrionem & _O_ccidentem, l<007>u<007>dum, quod ad _O_ccide-
tem _O_rientem{que} æquinoct<007>alem, violaceum, quod ad me-
rid<007>em legitur, rubrum. _P_lin autem nominato cap. _C_on-
chylii dicit colorem austerũ in glauco & ira$centi $imi-
lem mari. _E_t lib. _21._ cap. _8._ ait _C_onchyli<007> colorem vnú
intellig<007> in _H_eliotropio, alium in malua ad purpuram in-
clinantem, alium in viola $erotina vegeti$$imum. _N_os
ita{que} _C_oncbylium hic pro purpura, & _O_$trum pro purpu-
ræ $anie acc<007>pimus, quomodo apud _V_irg<007>l. _M_uric\~e, æglog.
_4._ & _O_strum _G_eorg. & _Æ_neid. _4. V_enetiis quado age-
bamus, cum _S_tella pi$ce attulit purpuras aliquot _P_hil<007>ppus
_S_trozzius _F_lorent<007>nus, $olebat enim vir ille bene do-
ctus, non raro inui$ere _M_ecœnatem meũ tum _R_eg<007>um le-
gatum, d<007>$$erendi cau$a de rerũ natura, poti$$imũpi$ciũ,
ex <007>ll<007>s <007>nquam contu$is purpuris, excepimus $aniem vio-
laceam grat<007>$$imam. _P_orrò illud prætereundum non est,
à _C_icerone _A_cademic. _4._ dici mare purpureũ. à _V_irgilio
_G_eorg. _1._ purpureum cap<007>llum _N_i$i, quod imitatus _T_ibul
lus _E_legia. _4._ lib. _1._ vocat purpuream _N_i$i comam, ab
eodem _Æ_neid. _1._ purpureum lumen iuuentæ, ab _H_oratio
in princip<007>o $tatim lib. _4. C_arminum, purpureos olores, ab
_A_lbinouano apud _T_bylæ$ium, purpuream niuem (est au-
<pb 245>[0263]<rh>IN LIB. VII.</rh>
tem ex _E_legia quæ nunc incerto auctore legitur de morte
_A_ugusti.) à _P_ropertio lib. _1._ ad _G_allam, purpurea papa-
uera, cum _C_atullus in _E_pithalamio _I_uliæ & _M_allii dicat
luteum papauer, $ed purpureum auctore _P_orpbyrione &
_A_crone apud _P_oetas accipitur pro pulcbro, idest vt inter-
pretor, cui inest naturalis pulcbritudo & $yncerus color.
_EQVIBVS PLAGIS PVRPVREA_
_SANIES. C_onchyliorum idest purpur arum cruore,
nigrantis ro$æ colore $ublucente vtuntur partim tingentiú
offic<007>næ, partim pictores colore excellenti$$imo & $uaui$-
$imo. _Q_ uomodo ad lanas apparari debeat, docent _P_lin.
lib. _9._ cap. _38._ & _I_ulius _P_ollux cap. _4._ lib. _1. P_ictores
autem ip$o purpureo vtuntur cruore trito in mortario $i-
cut<007> ind<007>cat _V_itruuius, aut creta argentaria in eum liquo-
rem feruenti abeno add<007>ta, & <007>nebriata (b<007>bit enim eum
colorem celer<007>us lanis) purpuri$$um vocat _P_lin. lib. _35._
cap. _6. A_rgentaria autem creta, nitorem argenteũ reddit
codem auctore lib. _35._ cap. _17. M_eminit & lib. _17._
cap. _8. QVOD EX CONCHARVM_
_MARINARVM TESTIS EXIMI-_
_TVR, IDEO OSTRVM EST VOCI-_
_TATVM. N_ó@gitur ab _O_streis pi$cibus quod exi-
stimauit _C_bristophorus _L_and<007>nus, vir alioqui doctus, $ed
{ᾀτ\‘ρ} τ{οῦ} ὀ{στρ} ά{κο}υ, <007>dest testa, quod ex concbyliis $iue
purpurislegatur, tect<007>s testa pi$cibus. _Q_ uanquam pur-
puram o$treorum quandam e$$e $peciem annotatum est.
_N_am ὄ{στρ}{ει}α genus e$$e ad omnia testacea, ὄ{στρ}εα aũt
$ine diphtbongo $peciem ex _A_ri$totele admonuit _G_ale-
@us lib. $impl<007>c<007>wm medicamentorum. _11._</p>
<pb 246>[0264]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. XIIII.</h>
<p # it>_IVNT ETIAM PVRPVREI_
f # _COLORES INFECTA CRE-_
_TA RVBIÆ RADICE ET_
_HYSGINO. P_linius lib. _35._ cap. _6._ laudari ait
_P_uteolanum purpuri$$um potius quàm _T_yrium, aut _G_e-
tulicum, vel _L_aconicũ, cau$am e$$e quod _H_y$gino maxi-
me inficeretur, _R_ubiam{que} cogeretur $orbere. _RVBIÆ_
_RADICE. R_ubiam _D_io$corides libro. _3._ cap. _162._
_E_rythrodanũ vocat. _A_liqui _E_reuthodanum. _R_adix est
rubra qua tingũtur lanæ pelles{que} perficiũtur, vnde & vul-
go dicitur _R_ubia tinctorum, earadice, pueri liberalibus
tingebamus oua. _L_ege _P_linium libro decimo nono, capite
tertio, & libro vige$imo quarto, capite. _11. ET HY-_
_SGINO. H_y$ginum id e$$e quod vacinium & hya-
c<007>nthum exi$timat _H_ermolaus, cui vt $ub$cribam facit
quod mox $equitur, eadem ratione vacin<007>ũ temper antes &
lac mi$centes purpurã faciunt elegantem. _S_ed & qui $cri-
p$it opus _P_andectarum medicarum, _M_attheum _S_iluaticũ
video fui$$e in ea $ententia vbi de vacinio. _Q_ uid $en$e-
rit _P_linius iudicari $atis non potest, cum _H_y$gini memi-
nerit lib ro vige$imo primo, cap. vige$imo $exto, & libro
nono, capite. _41. Q_uod autem ad _V_acinium & _H_ya-
cinthum attinet, _I_oannes _R_uellius eadem putat a$tipulatus
_S_eruio. _N_icolaus _L_eonicenus credidit vacinium e$$e ligu-
stri acinos, idest eius arboris quam no$tri _T_roenam vul-
go dicunt. _F_ranci$cus _M_a$$arius agre$tia e$$e mora ma-
uult. _ITAQVE TINCTORES CVM_
_VOLVNT SIT ATTICVM IMI-_
_TARI. S_cribendum _S_il _A_tticũ, quod trium generum
<pb 247>[0265]<rh>IN LIB. VII.</rh>
e$$e optimũ _A_uct. est _P_lin. lib. _33._ cap. _12. VIO-_
_LAM ARIDAM CONIICIENTES_
_INVAS. P_linius lib. _33._ cap. vltimo. _N_on _S_<007>lis $ed
cerulei eam fraudem refert. _F_raus <007>nquit (de cæruleo lo-
quens) viola arida decocta in aqua, $uccoper linteũ ex-
pre$$o in cretam _E_retriam. _ET EO CRETAM_
_INFVNDENTES. I_ntellige _E_retriá quæ ter-
ræ $uæ habet nomen inquit _P_lin. lib. _35._ cap. _6. E_a du-
plex e$t apud _D_io$coridem l<007>b. _5._ cap. _162. A_lba &
_C_inerea, quod & _P_lin $cr<007>bit lib. _35._ cap. _16. ITEM_
_Q VI NON POSSVNT CHRYSOCOLLA_
_PROPTER CARITATEM VTI, HERBA_
_QVÆ LVTEVM APPELLATVR CÆRV-_
_LEVM INFICIVNT. D_e _C_hry$ocolla natiua di-
ximus, eam mentitur _C_æruleũ lutea herba infectũ. _Q_ uo-
modo aut\~e & hæc ip$a tingatur lutea, docet _P_lin. lib. _33._
cap. _5._ $ed quæ herba e$$et quæ$itũ e$t, nos apud _D_io$cor.
lib. _2._ legimus luteam herbam _R_omanis e$$e, quá _G_ræci
_I_$atim dicút $i modo $atis emendati $unt codices. _Q_ uid
autem e$$et _I_$atis dixi $upra cap. _10._ vbi de _I_ndico $cri-
p$i. _E_mendandus interea est _A_puleius lib. de herbarũ me-
dicaminibus, vbi pro lutea $criptũ é ruta. _ITEM PRO-_
_PTER INOPIAM COLORIS INDICI, CRE_
_TAM SELINVSIAM AVT ANNVLARI-_
_AM. H_oc & _P_lin. lib. _35._ cap. _6. Q_u<007> adulterant (in-
quit) _I_ndicũ, $tercora colũbina, aut cretam _S_elinu$iam vel
annulariam vitro infic<007>unt. _CRETAM SELINV-_
_SIAM. E_alactea é auct. _P_lin. l<007>b. _35._ cap. _16. M_axi-
me laudari ait _D_io$corid. l<007>b. _5._ cap. _166._ eam quæ ve-
bementer re$pl\~edet, candidá, friabilem, & aqua dilui ce-
<pb 248>[0266]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
lerrimam. _ANNVLARIAM VITRVMQ VE._
_A_nnulare $cribit _P_lin. lib. _35._ cap. _6._ cand<007>dũ e$$e quo
muliebres picturæ illuminãtu_r_, fieri ex creta admixtis vi-
treis g\~emis ex vulgi annulis, vnde et annulare dicatur. _I_d
existimo intelligi, ex quo po$se imitari _I_ndicũ _V_itru. ait.</p>
<h>GVLIEL MI
PHIL ANDRI CASTILIO-
NII GALLI CIVIS RO. IN LIB.
octauum M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_THALES MILESIVS O-_
_MNIVM RER VM PRIN-_
_CIPIVM AQVAM EST_
_PROFESSVS M_ile$io tha-
leti vi$um est vnũ aquæ elementum,
ide$t rerũ omnium principium, quod
à _P_lutarcho traditur lib. de placitis philo$ophorũ. _1._ cap.
_3._ vnde petenda de principiis reliqua. _I_tem _A_ristot. lib.
_2. M_etaphy$ic. at{que} _P_robo Æglog. _V_irgil. $exta. _MA-_
_GORVM SACERDOTES AQVAM_
<pb 249>[0267]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
_ET IGNEM. M_agi apud _P_er$as (vt præter alios
tradit _S_uidas) erant _P_hilo$ophi {κα}ὶ {φι}{λό}{θε}οι, quorũ
princeps _Z_oroa$tres, eiu$modi, _G_ræci vocabant _P_hilo$o-
phos, _L_atini $apientes, Ægyptii _P_rophetas, _A_$$yrii _C_hal
dæos, _I_ndi _G_ymno$ophi$tas, _G_alli _D_ruydas. _EVRI-_
_PIDES AV DITOR ANAXAGORÆ,_
_QVEM PHILOSOPHVM ATHE-_
_NIENSES SCENICVM APPELLA-_
_VERVNT, AERA ET TERRAM._
_S_cribit _D_iodorus _S_iculus lib _1._ exi$tima$$e _E_uripidem
_P_hy$ici _A_naxagoræ auditorem in _M_enalippa, _C_œlum et
terram mixta aliquando, cum d<007>$iuncta fui$$ent, produ-
xi$$e arbores, aues, feras, at{que} adeo quicquid videtur, ide$t
vt interpretor fœcũdatam hymbribus terram, omnia pro-
crea$$e, vtid e$$et aer quod mas, pluuia quod $emen, terra
quod fœmina. _NEQVE CRESCERE,_
_NEC TVERI. T_ueor pa$$iue v$urpauit, quem-
admodũ inueni in antiqua ex hi$pania in$criptione, cuius
mibi fecit copiam _T_homas _C_adamu$us _L_auden$is. _P_auli
_III. P_ont. _M_ax. medicus, $ed auctore _I_acobo _C_orne-
liano, iuuene ingenio doctrina, & morũ elegantia in$igni,
eo{que} nomine m<007>hi char<007>$$imo. _E_am hic appo$ui.</p>
<h>PALLADI VICTRICI
SACRVM</h>
<p>HIC HOSTIVM RELIQ VIAS PROFLI
GAVIT CATO. VBISACELLVM MIRO
ARTIFICIO CONDITVM ET ÆREAM
PALLADIS EFFIGIEM RELIQ VIT</p>
<p>PAREANT ERGO ET NOSCANT O-
MNES SENATVS ET POPVLI ROMANI
<pb 250>[0268]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
IMPERIVM DEORVM NVMI-
NE ET MILITVM FORTITVDI-
NE ET TVERI ET REGI.</p>
<p it>_IGITVR DIVINA MENS QVÆ_
_PROPRIE NECESSARIA ESSENT_
_GENTIBVS, NON CONSTITVIT_
_DIFFICILIA, ET CLARA. S_cribendũ
& cara. _E_st autem $en$us. _N_atura, minus vitæ hominũ
nece$$aria, in mari, vt margaritas, aut terræ vi$ceribus,
vt _A_urum & _A_rgentum, abdidit, $ine quibus vero consta-
re vita $atis non poterat, ea qua$i ad manum po$uit, nec
magnoparáda. _AQVA VERO NON SO-_
_LVM POTVS, SED INFINITAS_
_PRÆBENDO NECESSITATES,_
_GRATAS (QVOD EST GRATVI-_
_TA) PRÆSTAT VTILITATES._
_D_e aquæ præ$tátia, & vtilitatibus, hunc in modum à _P_li-
nio est traditum l<007>b. _31._ cap. _1. H_oc elementũ (inquit)
cæteris omnibus imperat, terram deuorant aquæ, flam-
mam necant, $candunt in $ubl<007>me, & cœlũ quo{que} $ibi v\~e-
dicant, ac nubiũ obt\~etu vitalem $piritum $trangulant, quæ
cau$a fulmina elidit ip$o $ecum di$cordante mũdo. _Q_uid
e$$e mirabilius pote$t aquis in cœlo $tantibus? _A_t illæ ceu
parum $it in tantam peruenire altitudinem, rapiunt eò $e-
cum pi$cium examina, $æpe etiam lapides $ubuehunt por-
tantes aliena pondera. _E_ædem cadentes omniũ terra na-
$centium cau$a fiunt. _P_ror$us mirabili natura, $iquis ve-
lit reputare, vt fruges gignatur, arbores fructices{que} viuãt,
in cœlum m<007>grare aquas, animam{que} etiam herb<007>s vitalem
<pb 251>[0269]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
inde deferre, iusta confe$$ione, omnes terræ quo{que} vires
aquarum e$$e beneficii. _ITAQVE CVM HY-_
_DRIAM TEGVNT QVÆ AD TEM-_
_PLVM ÆDEMQVE CASTA RELI_
_GIONE REFERTVR. I_d cæremoniarũ ge-
nus, facile adducor, vt credam ad _Æ_gyptios <007>nuectum
postquam de _D_eorum præstantia inter gentes e$t certa-
tum, nam vt e$t $criptum apud _S_uidam, cú _C_haldæi ignem
haberent _D_eum, circunferentes, quòd omnia peruinceret,
vnum _D_eum ex<007>stimari volebant, cæterarum enim gen-
tium _D_ii, quia ære, argento, ligno, lapide, aut huiu$modi
aliqua materia constarent, eos aiebant igne con$umi. _I_d
cum ad _C_anopi $acerdotem adlatum e$$et, vt er at inge-
nio ad astutiam compo$ito, hydriæ pertu$æ aqua plenæ
foramina cera obduxit, & totam variis pinxit coloribus,
& _S_imulachro (quod gubernatoris _M_enelai e$$e fereba-
tur) prius ab$c<007>$o capite, aptauit. _N_on ita multo po$t tem-
pore cum _C_haldæi veni$$ent, ignem{que} _S_imulachro admo-
ui$$ent facturi ip$i periculum nũ po$$et & _Æ_gyptiorum
_D_eum $uperare, liquata cer a $en$im effluens r<007>mis aqu@
ignem extinxit, vt _Æ_gyptiorum _C_anopus, $acerdotis a-
stutia, _C_haldæorum _D_ei victor cœperit ab aliis coli. _R_e-
fertur et a _R_uff no hy$toriæ eccle$ia$t. lib. ii. cap. _26._</p>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p # it>_VÆRENDA SVB TERRA_
q # _SVNT CAPITA. C_aput aquæ est
vnde na$citur, auctore _V_lpiano _P_andect. lib.
_43. D_e aqua quotid. & æstiua. _QVÆ SIC E-_
<pb 252>[0270]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_RVNT EXPERIVNDA, VTI PRO-_
_CVMBATVR IN DENTES, ANTE_
_QVAM SOL EXORTVS FVERIT._
_Q_uæ hic traduntur in quærenda aquarum $caturigine,
e$$e aqu<007>leg<007>bus animaduertenda, vniuer$a _P_linius tran$-
tulit in cap. _3._ l<007>b. _31. E_t refert _P_alladius li. _9._ cap. _8._
_A_nte ortum _S_olis (inquit hic) iis locis quibus aqua quæ-
renda e$t, æqualiter pronus mento ad$olum depre$$o ia-
cens in terra orient\~e in$pectabis, & <007>n quo lo<?>co cri$pum
$ubtili nebula acrem $urgere videbis, & velut rcrem$par
gere, $igno aliquo vicinæ stirpis aut arboris notabis. _N_am
constat $iccis locis vbi hocfiet, aquã latere. _HVMO-_
_RES SE CONCRISPANTES. V_apo-
res vndatim è terra $urg\~etes, vndatim cri$pos. _ITEM_
_ANIMADVER TENDVMESTQVÆ_
_RENTIBVS AQ VAM QVO GENE-_
_RE SINT LOCA. E_t terrarum genus con$i-
derandum vt po$$is vel de tenuitate vel abundãtia & $a-
pore iudicare, quæ hic docentur, & _P_linius & _P_alladius
dictis locis repetũt. _GLAREA VERO ME-_
_DIOCRES. I_de$t terra quæ $abulo$a erit & plena
lapidibus minutis, cuiu$modi qui ad fluuiorum ripas $unt,
qui glarea etiam vulgo _I_talorum d<007>cü<?>tur, $icut apud _C_o-
lumellam lib. _2._ cap. _2._ non $emel. _SABVLONE_
_MASCVLO. I_de$t a$pero, $cabro, minus flauo, $ub-
fu$co. _Q_uanquam de hoc video etiam plurimũ addubita-
ri, quod cap _3._ lib. _2. S_abulonem ma$culum inter eater-
rægenera recen$eat vnde ducendi $int lateres, at{que} idpro-
pter leuitatem, vt e$$e po$$it $abulo ma$culus terræ genus
& arenæ, idest materiæ $olidioris quam $it terra. _C_ertè
<pb 253>[0271]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
pauloante dixit $abulonem $olutum, ad differentiam (vt<?>
æpparet) ma$culi. _ARENAQVE ET CAR-_
_BVNCVLO. P_linius dicit arena carbunculo$a.
_E_st autem carbũculus arenæ genus vt lib. _2._ cap. _6._ aliàs
g\~ema _P_lin. lib. _37._ cap. _7. SIGNA AVTEM_
_QVIBVS TERRARVM GENERI-_
_BVS SVBERVNT AQVÆ. S_igna$ex,
præter $uperius $eptimũ, quærendæ aquæ refert, $i iuncus
t<?>enuis na$catur, $al<007>x $yluatica, _A_lnus, _V_itex, _A_rundo,
_H_ædera, quibus tum credendũ inquit _P_alladius d<007>cto cap.
$i ne{que} lacuna est, ne{que} aliquis ibi ex con$uetudine humor
in$idet. _P_lin, addit tu$$ilaginem $yluestrem l<007>b. _26._ cap.
_6._ & ranam multum alicui loco pectore incũbantem lib.
_31._ cap. _3. S_ũt etiam plera{que} ab _I_mperatore _C_on$tantino
tradita libro de agricultura. _2._ cap. _4._ &. _5. L_ibet verò
hoc loco verba ex _T_heodoriciprimi _O_strogothorum _R_e-
gis epistola ad _A_pronianum comitem priuatarũ in _A_qui-
legis _A_fricani cómendationem ad$cribere. _S_unt autem
apud _C_a$$iodorũ variarum l<007>b. _3. S_ignis (inquit) viren-
tium herbarum & proceritate arborũ vicin<007>tatem colligit
dilig\~eter. _T_erris enim quibus dulcis humor nó lóge $ube$t,
vbertas quorũdam germinũ $emper arridet, vt est iuncus
aquatilis, cãna leuis, vimen lætũ, validus rubus, $alix l\~eta,
populus virens, & reliqua arborũ genera quæ per terre-
nam humiditatem fœlici pro$peritate luxuriant. _S_unt &
alia huius artis indicia, cum nocte veniente, lana $icca in
terram ponitur iam proui$am, et rudi caccabo tecta relin-
quitur hinc $i aquæ proximitas arri$erit, mane humi<?>da re-
peritur. _S_ole etiam declarato intu\~etur magi$tri loca $olli-
citi, et vbi $upra terram volitare $pi$$itudinem minuti$$i-
<pb 254>[0272]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
marum con$pexerint omnino mu$carũ, tunc promittitur,
quod quæritur fac<007>le inuenir<007>. _A_ddũt etiam in columnæ
$peci\~e con$pi$ci quendam tenu<007>$$imum fumum, qui quan-
ta fuerit altitudine porrectus ad $ummum, tantũ in imum
lat<007>ces latere cogno$cunt, paulopost ait. _D_<007>cũt aquas quæ
ad _O_rientem _A_u$trum{que} prorumpunt, dulces at{que} per$pi-
cuas e$$e, & pro $ua leuitate $aluberrimas inueniri. _I_n
_S_eptentrionem verò at{que} _O_ccidentem quæcun{que} manant,
probari quidem nimis frigidas, & cra$$itudine $uæ graui
tatis <007>ncómodas. _H_actenus _T_heodoricus. _IN QVI-_
_BVS LOCIS EÆ NON SIGNIFI-_
_CABVNTVR INVENTIONES. S_i
deerunt ea $igna $ex quibus a$$erint $ignificari $ube$$e
aquam, aliis qu<007>n{que} rationibus <007>ndic at tentandam. _Q_uæ
traduntur à _P_linio & _P_alladio vbi $ignificaui. _FO-_
_DIATVR QVOQVOVERSVSLO-_
_CVS LATVS NE MINVS QVIN-_
_QVE PEDES. E_x verbis _P_alladii, quem dixihac
parte, vt pler<007>${que} aliis, e$$e _V_itruui<007> im<007>tatũ $cripta at{que}
præcepta, $ubodorar<007> licet locũ hunc menda non carere, vt
$cribendum fuerit. _F_odiatur quoquouer$us locus latus pe-
des tres, altus ne minus pedes quin{que}. _P_lin. dicto cap. _3._
ait loco in altitudinem pedũ qu<007>n{que} defo$$o. _SI HA-_
_BVER IT RELIQ VIAS OLEI ET_
_ELLYCHNII. E_llychnium $ignificat funiculum
qui ex papyro, canabe, stuppa, go$$ip<007>o al<007>a ue huiu$mo-
di materia tortus <007>n lucernis vr<007>tur, nam lychnos lucerná<?>
$ignificat. _V_ocatur & _T_hryall<007>s & _P_hlomos auct. _P_ollu-
ce lib. _6._ cap. _18._ mea$ententia quod hæ $int herbæ lu-
cernariæ, vel apud _D_io$cor. lib. _4._ cap. _99. D_elychnu-
<pb 255>[0273]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
chis, ide$t lucernas gestant<007>bus vide _E_gnatium in _S_ueto-
nium. _P_ro lucerna etiã interpretatur _A_thenæus lib. _15._
idest vltimo. _ET PER SPECVS IN V-_
_NVM LOCVM OMNES CONDV-_
_CENDI. P_er meatus & deriuacula $ubterranea.</p>
<p it>_HÆC AVTEM MAXIME IN MON-_
_TIBVS. E_xcipiunt enim montes, vt e$t apud _A_ri$t.
_M_eteo. _1._ pluuiæ de$cendentis magnam copiam, & $ub-
e<?>untem vaporem refrigerant, rur$us{que} in aquam concer-
nunt, vnde & maximos fl<?>uuios ex maximis fluere mon-
tibus con$picere licet.</p>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_TAQVE QVÆ EX IMBRI-_
i # _BVS AQVA COLLIGITVR,_
_SALVBRIORES HABET_
_VIRTVTES. P_luuia aqua à _P_aulo _Æ_gineta lib.
_1._ cap. _50._ ex $ententia _H_ippocratis (est aut\~e ex lib.
de capitis vulner<007>bus) commendatur, quòd $it leuis, $ua-
uis, limpida, & tenuis. _Q_uòd{que} citius putre$cat, indicium
e$$e virtutis potius quàm vitii. _E_<007>$ent\~etiæ $ub$cr<007>bit _C_o-
lumella lib. _1._ cap. _5. S_crib<007>t enim aquam pluuialem $a-
lubritati corporũ e$$e accommodati$$imam. _I_d etiá _A_ui-
cenna voluit, puteorũ aquam improbás lib. _1._ fen. _2. P_lin.
_31._ cap. _3._ multis verbis, eorum $ententiam refellit qui
cisternarú aquam maxime probant. _I_n primis quòd leui-
tas deprehendi al<007>ter quàm $en$u vix potest, nullo penè
momento ponderis aquis inter $e di$tantibus, quòd ca-
dens inficiatur halitu terræ, quo fit vt pluuiæ aquæ $or-
<pb 256>[0274]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
dium ine$$e plurimum $entiatur, citi$$ime{que} ideo calefiat
aqua pluuia, vtiliores quæ profluunt exi$timari, cur$u
enim procur$u{que} ip$o extenuari at{que} proficere, stagnátes
at{que} p<007>gras merito damnari. _D_e aquis lege $i libet _A_ue-
roim $impliciũ cap. _38._ & in eiu$dem argumenti _R_a$im
cap. _4. Q_uæ autem a _S_eneca traduntur lib. naturalium
quæstionũ. _3._ ea magis ad caput proximũ pertinent, ita{que}
eò cũ veneris adeundum tibi eũ auctorem indico, quod va-
riarũ aquarum naturam $cribat. _AER AVTEM_
_CVM RVIT TRVDENS QVO-_
_CVNQ VE HVMOREM PRÆVIVM,_
_SPIRITVS ET IMPETVS ET VN-_
_DAS CRESCENTES FACIT VEN-_
_TORVM. I_p$e dixit lib. _1._ cap. _6._ ventum e$$e ae-
ris fluentis vndam cum incerta motus redundantia. _A_ri-
stot. autem _M_eteor. lib. _2._ ventũ ait e$$e terreni halitus
copiam quæ circa terram agitatur. _E_t lib. de _M_undo, ex
$icco halitu, cum à frigore $ic impellitur vt diffluat, ven-
tum effici vult, qui nihil aliud e$$e videatur, ni$i quá plu-
rimus confertus{que} aer. _VAPOREM AVTEM_
_ET NEBVLAS ET HVMORES E_
_TERRA NASCI. A_b hoc orbe in aerem qui
$upra nos est, duplex halitus effertur auctore _A_ristotel.
lib. de _M_undo. _Q_uorum alter $iccus est & fumidus qui
à terra euaporatur, alter humid<007>or & vaporo$ior qu<007> ex-
halatur ab humoribus. _E_x his nebulæ, rores, pruiuæ, nu-
bes, imbres, niues, grandines, gignũtur. _E_x illis venti, co-
ru$cationes, tonitrua, pre$teres, fulm<007>na & huiu$mod<007>.
_NVLLÆ ENIM CAMERÆ Q V Æ_
_SVNT CALDARIORVM. I_dest cella-
<pb 257>[0275]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
rum vbi lauab antur, vt $upra lib. _5._ cap. decimo. _G_ale-
nus lib. methodi decimo, balnei partes enumer at quatuor,
primam in qua ingredientes, in aere ver$arentur calido,
eam interpretati $umus laconicũ, $ecundam quò ex illa in
aquam calidam de$cenditur, id propriè {λο}υ{τρ}ὸν ait ap-
pellari, ab hac egre$$i mox in tertiam frigidam ibant,
in quarta $udorem detergebant. _V_ide totũ locum, nimi-
rum qu<007>d quæ{que} pars virtutis habeat explicantem. _Q_uod
$i _P_linium _C_æcilium libro quinto epistola ad _A_pollinar\~e
legeris, puto feceris operæprecium. _ET PRIMO_
_NON REMITTITVR PROPTER_
_BREVITATEM. I_de$t exiguitatem $tillarum,
$iue paucitatem, $ic l<007>b. _7._ cap. _8._ exemptis glebis, guttæ
eæ quæ re$idút, propter breuitatem non po$$unt collegi.</p>
<p it>_VT CORPVS HOMINIS EX CA-_
_LORE EMITTIT SVDORES. V_nde
& nos edocti $udorem $icco calore elicimus laconicis. _E_t
quia de $udore $ermo e$t, quanquam non admodum facit
ad rem, addá ex _A_ri$tot. lib. de hi$toria animal<007>um. _3._
$anguinem $i immodice hume$cat, in $peciem $aniei dilui
& adeo $ere$cere, vt nonnull<007> $udore cruento exudarint.
_QVÆ ORBE TERRARVM CHO-_
_ROGRAPHIIS PICTA. C_horographiam
à _G_eographia differre $cribit _P_tolom. lib. _1. G_eograp.
_Q_uod chorographia per partes locorũ $ingula ac etiam
minuti$$ima quæque de$cribit, vt portus, vicos, populos,
_G_eographiæ autem propriũ, vnam & continuam terram
ostendere _D_einde, _C_horographia quæ locis accidunt ma-
gis con$iderat quam diligentem proportionis distantiarũ
rationem, quòd _G_eograph<007>æ est, _P_ostremo _C_horogra-
<pb 258>[0276]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
phia locorum pictura eget, _G_eographia per lineas tenues
ac denotationes tantum, po$itiones & vniuer$i figuratio-
nes o$tendere pote$t. _D_e his multa $unt apud _E_u$tathium<?>
enarratorem _D_iony$ii _A_fri. _MAVRVSIA_
_QVAM NOSTRI MAVRITANIAM_
_APPELLANT. S_trabo libro vltimo dicit, qui à
_G_ræcis _M_auru$i<007> appellantur, _R_omanos & indigenas vo-
care _M_auros. _EX MONTE ATLANTE_
_DYRIS. S_trabo dicto lib. $crib<007>t montem e$$e in _L_y-
bia quem _G_ræci _A_tlantem vocant, _B_arbar<007> _D_yrim. _I_d\~e
$entiunt _P_lin. lib. _5._ cap. _1._ & _S_olinus cap. _37. V_itru-
uius non montemquidem, $ed _N_<007>lum ex monte _A_tlante
ortú dicit vocari _D_yr<007>m, qui postea mutato nomine, _N_i-
gir, po$tremo vbi in _Æ_gyptum peruen<007>t, _N_ilus dicatur.
_F_ieri potuit vt _M_aur<007> quo nomine ip$um montem vnde
profluat, appell\~et eodem & ip$um fluuium, at{que} id $pe-
cta$$e _V_itruuiũ, cred<007>bile e$t. _N_ilus græca dictio e$t, au-
ctore _S_eruio _G_eorg _4._ cum _M_ello latinè vocetur. _H_orus
apollo _N_iliacus, $eu potius _P_hilippus qui græcè ex _Æ_gy-
ptia lingua eum vert<007>t, tradit quem _Æ_gypt<007>ace voûv vo-
cant, interpretatum vέov, <007>dest nouũ $ignificare. _PER_
_FLVMINA ASTASOBAM ET A-_
_STABORAM. A_$tapũ & _A_$taboram _P_lin. l<007>b.
_5._ cap. _9. I_ulius _S_olinus cap. _45._ & _P_ompon. _M_ela lib.
_1._ cap. _9._ ip$um _N_ilũ d cunt, qui his duobus veluti bra-
chiis in$ulam _M_eroen claudat. _S_trabo autem lib. vltimo,
& _P_tolem. _G_eograp. _4._ cap. _8._ flumina diuer$a faciunt.
_D_iodorus _S_iculus lib. _1._ d<007>cit ab his qu<007> in$ulam _M_eroen
habitant vocari _A_stapum, <007>dest aquam è tenebris venien-
tem. _P_linius & _S_olinus dictis locis circa _M_eroen diui$um
<pb 259>[0277]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
_N_ilum a$$erunt leuo _A_staboren, dextro _A_$tu$apen nomi-
nari. _Q_uòd aut\~e hic _V_itru. _A_sta$obam pro _A_stapo, $i-
ue _A_stapode d<007>xerit, mirũ e$$e non debet, nam & _S_trabo
_A_sto$abam à nonnullis $cribit appellari. _P_orrò aũt _A_$to-
$abam apud _V_itruuium, an apud _S_trabonem _A_sta$obam
$cribendum $it, non mibi liquet. _PERVENIT_
_PER MONTES AD CATARA-_
_CTEN. C_ataracten tradit _S_trabo lib. vltimo, e$$e ad
mediũ fere flumen petro$um quoddam $upercilium in $u-
periore parte planũ vt flumen recipere po$$it, de$inens ve-
rò in præcipitium. _I_n _N_ilo e$t huiu$modi quidam locus
vbi præcipitans ruit potius quàm fluit. _A_mmianus _M_ar-
cell. lib. _22._ præruptos $copulos interpretatur. _EX_
_MAVRITANIA AVTEM CAPVT_
_NILI PROFLVERE. A_risiot l<007>b. _1. M_e-
teorum auctor e$t prima _N_<007>li fluenta ex _A_rgyro monte
decurrere. _H_erodotus lib. _2._ <007>gnor ari a<007>t vnde oriatur.</p>
<p it>_IBIQ VE NASCVNTVR ICHNEV-_
_MONES. I_chneumon in _Æ_gypto na$citur, animal
fel<007>s magnitudine, $ed figura non admodum à mure abbor-
rens. _H_abet internec<007>num cũ angue bellum, nec prius ho-
$tem aggreditur, quàm $ocios vocet, & l<007>mo obducto con-
trà ictus mor$us{que} $e$e loricet. _I_n dimicatione caudam at-
tollens, <007>ctus irritos auer$us excipit, donec obl<007>quo capi-
te $peculatus inuadat in fauces. _D_ebellat & _C_rocodilum,
_A_uctores $unt _A_ri$tot. de naturali historia lib. _9._ cap. _6._
& _P_linius lib. _8._ cap. _24._ & _25. CROCODI-_
_LI. C_rocodili naturam de$cribit his verbis _A_mmianus
_M_arcellinus lib. _22._ de _Æ_gypto loquens. _I_nter aquatiles
(inquit) be$tias, _C_rocodilus vbi{que} per eos tractus abúdas
<pb 260>[0278]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
exitiale quadrupes malum a$$uetum elementis ambobus,
lingua carens, maxillam $uperiorem commouens $olam,
ordine dentium pectinato, pern<007>cio$is mor$ibus quicqu<007>d
tetigerit, pert<007>naciter tenens, oua edens an$erinis $imilia,
vt{que} armatus e$t vnguibus, $i haberet pollices, ad euerten-
das quo{que} naues $ufficeret viribus magnis, ad cubitorum
enim long<007>tud<007>nem. xviii. interdũ extentus, noctibus quie-
$cens per vndas, diebus humi ve$citur, confidentia cutis,
quam ita validam gerit, vt eius tergo cataphracta vix
tormentorũ ictibus perforetur. _V_ide _H_erodotum lib. _2._
_D_iodorum _S_iculum lib. _1. P_linium lib. _8._ cap. _25. S_oli-
num cap. _45. M_elam lib. cap. _9. M_eminit _H_orus _A_pol-
lo lib. de l<007>teris hieroglyphicis $iue _Æ_gyptiis, etymologus
dictũ putat quòd crocũ timeat, nam δ{ει}{λὸ}ς timerem $i-
gnificat. _Æ_gyptii enim qui mel conficiunt cũ $c<007>ant _C_ro-
codilum eo delectari, croco a$pergunt, quod illum horreat.
_C_rocus autem ex $ententia $choliastæ _C_allimachi in _H_y-
mno _A_pollinis, dicitur {πα}ρὰ <102> εὐ {κρ}ύ{ει} {θά}{λλ}{ει}ν,
ide$t quod frigore floreat. _PRÆTER HIPPO-_
_POTAMOS. H_ippopotamum, idest fluuiatilem
equum, auctor. _A_ri$tot. de historia an<007>malium lib. _2._ gi-
gnit _Æ_gyptus, ei _I_uba est equi, vngula qualis _B_ubus, ro-
$trum re$imũ, talus etiam inest bi$ulcorum modo, dentes
exerti, $ed leuiter, cauda apri, vox equi, magnitudo a$ini,
tergoris tanta cra$$itudo, vt ex eo venabula faciant, inte-
teriora omnia equi & a$ini. _I_nter arundines cel$as &
$qualentes nimia den$itate, hæc belua vt trad<007>t _A_mmia-
nus lib. dicto, cubil<007>bus po$itis, ociũ peruigili $tudio circũ-
$pectat, laxa{que} copia ad $egetes depa$cendas egreditur,
cum{que} iam cœperit redire d<007>$tenta, auer$is ve$tig<007>is di$tin-
<pb 261>[0279]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
guit tramites multos, ne vnius plani itineris lineas in$i-
d<007>atores $ecuti, repertam $ine difficultate confodiát. _I_tem
cũ nimia auid<007>tate extuberato ventre pigre$c<007>t, $uper ca-
lamo recens execto, femora conuoluit & crura, vt pedibus
vulneratis, cruor egestus made$centem faciat leuem, &
carnes $aucias cœno oblinit, quadiu in c<007>catrices conue-
niant plagæ. _Q_uos de _C_rocod<007>lo dixi$crip$i$$e, <007>i$dem
locis de _H_ippopotamo etiam dixerunt. _H_oram $ignifica-
turi _Æ_gyptii fluuiatilem equum pingebant, vt tr adit _H_o-
rus _A_pollo _N_iliacus lib. de literis hie roglyphicis $ecundo.
_NANQVE SI NATVRALITER_
_ESSET CALIDA, NON REFRI-_
_GERARETVR CALOREIVS. A_qua-
rum quæ credũtur calidæ e$$e quòd id natura comparatũ
non $it, calor diupermanere nó potest. _Q_uicquid autem
contraxerint $aporis, odoris aut coloris ex locorũper quos
percurrunt natura, id $u a $ponte non tollitur. _V_ariorum
autem $aporum in amnibus & fonlibus rationem ad ignis
qui inest aut ingignitur facultaté refert _A_ri$tot. _M_eteor.
_2._ quòd terra vt mag<007>s, minus ue combu$ta est, varias for-
mas $pecies{que} $ortitur, quippe alum<007>ne, calce & cæteris id
genus facultatibus repletur, quas dú aquæ dulces influũt,
commutantur, fiunt{que} nonnullæ aciaæ, aliæ amaræ, aliæ
alios $apores & odores <007>nduunt.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_EC FONT ANALIS AB CA-_
@ # _MOENIS. F_ontanalis vel fontinalis aqua
à fontibus luci camœnarum, qui e$t extra por-
<pb 262>[0280]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tam _C_apenam, atte$tante _A_$conio _P_ediano, vnde appella-
ta _C_amœna porta, po$tea _C_apena, eadem à fontibus fon-
tinalis, & _L_atina quòd in latium duceret, ni$i credat quis
_V_itruuium ad aquæductum re$pexi$$e quod non existi-
mamus. _L_iuius etiam _D_ecad. pr<007>mæ lib. primo, auctor e$t
lucũ eum _N_umam _M_u$is $acra$$e, quem medium ex $pe-
cu opaco fons perenni rigabat aqua. _NEC MAR-_
_TIA SALIENS DE SIDERETVR._
_A_quæ _M_artiæ ductus $uper portam _E_$quilinam tran$i\~es
ad _T_hermas _D_iocletiani deducebatur, prius à _T_raiano
in _A_uentinum montem, via _V_aleria ductus, vt traditur à
_I_ulio _F_rontino lib. de aquæduct. _C_ommendatur ea aqua à
_P_linio lib. _31._ cap. _3. VTI IN TYBVRTI-_
_NA VIA FLVMEN ALBVLA. T_y-
berim prius e$$e dictũ _A_lbulam, auctores $unt _V_arro de
lingua _L_atina. _4. V_irgil. _AF_neid. _8. S_ext. _P_omp. & alii,
$ed ad _V_itruuii locũ hunc nihil. _D_e iis aũt albulis aquis
intelligendum quæ frigidæ in agro _T_yburtino ad varios
morbos $alubres $unt, vt $cribũt _S_trabo lib. _5._ & _P_linius
lib. _31_ cap. _2. M_emin<007>t _S_uetonius in vita _C_æ$aris _A_u-
gust<007>. _M_artialis l<007>b. _1._ vocat aquas $ulphureas.</p>
<p it>_I_tur ad _H_erculei gelidas qua _T_yburis vndas
_H_ic vbi $ulphureis _A_lbula fumat aquis.</p>
<p it>_E_t libro quarto vocat crudas _A_lbulas.</p>
<p it>_C_rudarum nebulæ quod _A_lbularum. _D_e eis puto $en-
$it _G_alenus lib. _8._ methodi medendi cum ait, _Q_ui in alu-
mino$is aquis (quæ ᾄλβου{λα} vocant) lauerat. _ET_
_IN ARDE ATINO FONTES FRI-_
_GIDI. A_rdex (inquit _S_trabo) lib. _5. R_utulorũco-
lonia di$tans à mari$tadiis. lxx. ab vrbe autem viginti
<pb 263>[0281]<rh>IN LIB. VII.</rh>
@illibus pa$$uum. _C_ondita e$t à _D_anae _P_er$ei matre, vt
tradũt _P_lin<007>us l<007>b. _3._ cap. _5. I_ulius _S_olinus cap. octauo.
_V_nde _V_irgilii <007>llud _Æ_neid. $eptimo. _Q_uá dicitur vrb\~e
_A_cri$ioneis _D_anae funda$$e colonis,
_P_ræcipiti delata noto, locus _A_rdea quondam
_D_ictus auis, & nunc magnum tenet _A_rdea nomen.</p>
<p it>_I_n agro _A_rdeatino erant frigidi fontes, odore $ulphureo
fœtidi, quod etiam refert _B_ocatius de fontibus. _VT_
_VENTI COACTI. V_i concepti $piritus.
_AD SVMMOS GRVMORVM TV-_
_MVLOS. L_ibro$ecũdo indicauimus grumũ e$$e col-
lectionem terræ, h<007>c pro montibus accipimus. _D_ocet ita{que}
non continuo l<007>brandos e$$e fontes vnde emergere viden-
tur, fieri plerun{que} vt quorũ fontium videntur e$$e capita
in $ummis montibus $i quis latus aperiat, experiatur eo
altitudinis extolli & velut<007> extrud<007> vehementia concepti
$piritus, dú aqua $axis aut alia vi retinetur, quo minus li-
braméti $ui propr<007>etate exeat, et per angu$tas venas ex-
primitur, quas $i fo$$uris patentior<007>bus aperueris, re$idit
aqua, vt multi dec<007>piantur in librand<007>s fontiũ cap<007>tibus.
_QVOD IN PRÆVIIS REBVS PER-_
_COCTA. I_dest per quas perme at priu$quá in aper-
tũ prodeat. _VTI PINNÆ VESTINÆ._
_V_e$tinos vltra _P_icenũ e$$e tradit _S_trabo l<007>b. _5. P_innas
autem apparet oppidũ e$$e _P_innen$ium quos in _V_e$tinis
con$titu<007>t _P_l<007>n. lib. _3._ cap. _12._ quarta _I_taliæ _R_egione.
_CVTILIIS. S_trabo l<007>b. _5._ nõ _C_utilias vocat, $ed
_C_oti$colias. _I_n _C_oti$coli<007>s (inquit) {εὐ} {κω}μ{σμ}ωλί{αι}ς
fr<007>gidæ aquæ $unt, quarũ potus & in$e$$io morbos curãt.
_P_lin. lib. _31._ cap. _2. C_utilias cum _V_itruuio dixit. _C_uti-
<pb 264>[0282]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
liæ, inquit, in _S_abinis gelidi$$imæ $uctu quodam corpora
inuadunt, vt propè mor$us videri po$$it, apti$$imæ sto-
macho, neruis, vniuer$o corpori. _STRVMARVM_
_MINVIT TVMORES. S_trumæ auct. _Æ_gi-
neta l<007>b. _4._ cap. _33._ $unt glandulæ obduratæ quibus col-
lum, axillæ, inguina occupantur, _G_ræcis {χο}ιρά{δε}ς di-
cuntur. _N_o$tri etiam $crofulas vulgò appellant forta$$e
quod his $crofæ, ide$t porcæ tentantur & laborant. _S_tru-
ma _C_ornelio _C_el$o, l<007>b. _5._ cap. _28._ e$t tumor in quo $ub-
terconcretæ quædam ex pure & $anguine qua$i glandu-
læ oriuntur. _A_p$yrtus lib. de veterinaria dicit in ium\~etis
appellari α{δέ}ν{α<293>}, ide$t glandulas. _P_linius in homine tó-
$illas, in $ue glandulas vocat, $i plura cupis legito _G_alenũ
lib. methodi. _13. AVT NEVRICOS. N_eurici $iue
_N_eruici $unt qui neruorũ labores patiuntar. _ET IN_
_ASTY. A_$ty $iue _A_$tu vt _L_atini pronũciant, quáuis
oppidũ quodcun{que} $igni$icet vt apud _H_omerum non rarò,
eius tamen appellatione etiam$i nomen non adiiceretur,
_A_thenas accipi receptum e$t. _V_tuntur _T_erentius in _E_u-
nucho, & ibi _D_onatus. _C_icer. de legibus. _2. Æ_milius
_P_rob. in _A_lcibiade, & alii. _V_ide etiam _S_tephanum lib.
de vrbibus. _ET AD PORTVM PIRÆEVM._
_P_iræeus, portus e$t, & _E_mporium _A_thenarum ait _S_trabo
lib. _9. D_icit & _P_lin. lib. _4._ cap. _12. TROEZE-_
_NI NON POTEST ID VITARI._</p>
<p it>_D_e hac re _P_linius lib. _31._ cap. _2._ aquarũ culpa in _T_roe-
Zene omnium pedes vitia $entiunt. _E_$t autem _T_roeZene
oppidum _A_chaiæ. _CILICIÆ VERO, CI-_
_VITATE TARSO, FLVMEN EST_
_NOMINE CYDNOS. C_ydnus tradente _V_i-
<pb 265>[0283]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
bio _S_equestro per mediam vrbem _T_ar$on _C_iliciæ decur-
rit. _S_im<007>le legitur apud _P_linium lib. _5._ cap. _27._ ex _T_au-
ro monte oritur $i credimus _A_rriano de gest. _A_lexandri
lib. _2. Q_uintus _C_urtius l<007>b. _3._ $cribit de eo in hunc mo-
dum. _C_ydnus inclytus amnis, non $pacio aquarum, $ed li-
quore memorabilis, quippe leu<007> tractu è fontibus labens,
puro $olo excipitur, nec torrentes incurrunt, qui placide
manantem alueum turbent. _I_ta{que} incorruptilis idem{que} fri-
gid<007>$$imu@, quippe multa riparum amœnitate in@bratus,
vbi{que} font<007>bus $uis $imilis in mare euadit. _A_$$erit _S_oli-
nus cap. _51._ gentili lingua _S_yros quicquid e$t candidum,
_C_ydnũ vocare, vnde hu<007>c amni datum nomen. _P_odagricis
mederi auctores $unt _P_lin. lib. _31._ cap. _2._ & _S_trabo lib.
_14. VTI IN SICILIA FLVMEN_
_EST HIMERA. H_oc flumen _S_te$ichorus apud
_V_ibium _S_equestrũ ait in duas findi partes, vna in _T_yr-
rhenum mare, altera in _L_ybicum decurrere. _S_olinus _H_i-
mereum vocat, tradit{que} cœle$tibus mutari plagis, amarum
e$$e dũ in _A_quilonem fluit, dulcem vbi ad meridiem fle-
ctitur. _VNCTI OLEO ER VMPVNT,_
_VTI SOLIS_ (_QVOD OPPIDVM_
_EST CILICIÆ_) _FLVMEN NOMI-_
_NE LIPARIS. H_oc _P_lin lib. _31._ cap. _2. P_oly-
clytus (inquit) a$$erit expleri olei vicem iuxta _S_olos
_C_iliciæ fontem. _T_heophra$tus hoc idem fieri in _Æ_thio-
pia eiu$dem virtutis fonte, _L_ycus, in _I_ndiæ terris fontem
e$$e cuius aqua lucernæ ardeant, id\~e _E_cbatanis traditur.
_S_olinus cap. _43._ in _Æ_thiopia non longè ab _H_eliutrape Z@
$cribit e$$e lacũ quo perfu$a corpora velut oleo nite$cunt.
_A_udio et<007>am nũc _D_egern$eæ _B_auariæ loco, fontem e$$@
<pb 266>[0284]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ex quo $ummo, oleum quotid<007>e habeatur. _ODORE_
_VTISCOBE CITREO. F_orte $crib\~edum,
odore vti $cobis citreæ, aut citreorum, idest odore ramen-
torum, $iue $cob<007>s citreorum, quibus odor acerrimus, au-
ctore _P_lin<007>o lib. _15._ cap. _28. E_ius autem fontis memi-
n<007>t _A_uctor libelli de m<007>rabilibus auditu, nam _A_ri$totelis
non e$$e, multis coniectur<007>s po$$umus demóstrare. _BA-_
_BYLONE LACVS AMPLISSIMA_
_MAGNITVDINE, QVI ΛΙΜΝΗ_
_Α’ΣΦΑΛΤΙ´Σ APPELLATVR, HA_
_BET SVPRA NATANS LIQVI-_
_DVM BITVMEN. P_ræter eum lacũ qu<007> <007>n _I_u-
dea à bitumine quod gignit, _A_$phaltites vocatur (ᾄ-
{σφ}αλ{το}ν enim bitumen _G_ræci dicunt nam a$palathon
lignum e$t odoris non in$u auis quod $epla$iariorum offici-
næ $andalos vocant, vtcun{que} _A_uicenna d<007>uer$is capitibus
tradit de eis, ceu diuer$æ $int res (_E_um quidem certè re-
liqui _A_rabes imitati $unt) e$t & lacus in _B_abylonia _A-_
$phaltis nomine, è cuius bitumine & latere te$taceo con-
structo muro _B_abylonem _S_emiramis cinxi$$e fertur. _B_a-
bylonem $cribũt _D_iony$ius _A_fer de $itu orbis, _S_trabo lib.
_16. D_iod@rus _S_iculus l<007>b. _3. I_ust<007>nus lib. _1. O_uid. _M_e-
tamorph. _4. S_olinus cap. _30._ à _S_emiramide primùm con-
$tructam, at _B_ero$us _C_haldæus tradit _B_elum, $ecũdũ _A_$-
$yriorum _R_egem fundamenta _B_abyloniæ oppidi mag<007>s
quàm vrbis feci$$e, po$tea _S_emiram<007>dem vrbem feci$$e.
_D_e bitum<007>ne & mur<007>s _B_abylon<007>s ment<007>o est apud _D_<007>on\~e
in _V_lpio _T_raiano. _LIQVIDVM BITV-_
_MEN. B_itumen vocant quicquid est lentum & molli-
<pb 267>[0285]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
tie glutino$a quod $ponte aut montibus deuoluitur, aut è
terra $caturit, lacubus, fontibus ue innatás. _Q_uod à _B_a-
bylone _Z_acyntho aut _A_pollonia inuehitur liquidum est.
_T_erra e$t in _S_yria circa _S_idonem, limus in _I_udeæ lacu
auct. _P_l<007>n. lib. _35._ cap. _15. G_alenus tamen lib. $impli-
ciũ. _B_<007>tumen in _S_yria è stagno $al$o haberiprodit. _Q_uod
de b<007>tumine _I_udeæ narratur, adeo $equax e$$e & lenta
natura vt ad omnem contactum adhæreat, nequeat{que} à $e
$eparari, $ed $i partem abrumpere velis, vniuer$itas $equa
tur, vbi autem admota fuerint m\~e$truis polluta fila $ponte
d<007>$cerpatur, quod a$$erunt _P_lin. lib. _7._ cap. _15._ & _S_oli-
nus cap. _4. C_ornelius verò _T_acitus lib. _21._ fal$um e$$e
prod<007>t, gnaros enim locorum tradere vndantes bitumine
molles pelli, manu{que} trahi ad litus, mox vbi vapore terræ
vi _S_olis inaruer<007>nt, $ecuribus, cuneis{que} vt trabes aut $axa
di$cindi. _ITEM IOPPE. I_oppe inquit _S_olinus
cap. _47._ oppidum antiqu<007>$$imum orbe toto vt pote ante
inũdationem terrarũ conditum, ibi e$t lacus bitumino$us.
_ETIAMQVE EST IN CAPPA DO-_
_CIA IN ITINERE QVOD EST IN_
_TER MAZACA ET TVANA. S_cri-
bendũ inter _M_aZacam & _T_uanam, accu$andi ca$u. _M_a-
Zacam appellari _C_æ$aream ab _A_ugu$to, $itam{que} e$$e $ub
_A_rgeo monte auctor e$t _S_ext. _R_u$us. _M_eminit _P_lin. lib.
_6._ cap. _3. T_uanam aut\~e vocat _T_yanam _P_lin. eodé loco.
_AD EVNDEM MODVM HIERA-_
_POLI. D_e ea aqua hũc in modũ tradit _S_trabo lib. _13._
_G_eographiæ. _C_ontra _L_aodiceam _H_ierapol<007>s, vbi aquæ ca-
lidæ $caturiunt, & vbi _P_lutonium est, quæ vtra{que} nò par-
@am admirationem præ$tant. _N_am aqua, adeo facile in
<pb 268>[0286]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tophum duratur, vt qui deducũt φρα{γμ}οὺς μονολι2-
{θο}{ι<293>}, idest $ol<007>da $epta cóficiant. _FONTES EX-_
_EVNTES VEHEMENTER A MA-_
_RI. S_cribendum amari, vna d<007>ctione. _VT IN_
_PONTOEST FLVMEN HYPANIS._
_D_e hoc _S_olinus cap. _24. H_ypanis (inquit) amnis oritur
inter _A_uchetas, _S_cythicorum amnium princeps, purus &
haustu $aluberrimus, v${que} _C_allipodum terris inferatur, vbi
_E_xampeus fons inf@mis e$t amara$caturigine, qui _E_xam-
peus liquido adm<007>$$us fluori, amnem vitio $uo vertit, adeo
vt di$$imilis $ibi in maria condatur. _R_efert & hoc _P_om-
ponius _M_ela lib. _2._ cap. _1. VNDE SANDA-_
_RACHA FODITVR. D_ixit $upra lib. _7._ cap.
_7. S_andarachá pluribus locis fodi, $ed optimá _P_onto pro-
pèflumen _H_ypanim habere metallum. _SED ANI-_
_MADVERTIMVS INSVLAMLES-_
_BON VINVM PROTROPON._</p>
<p it>_D_eest præpo$itio apud aut aliqua huiu$modi. _Q_uod au-
tem ad _P_rotropon$pectat, $cribunt _P_lin. lib. _14._ cap. _9._
& _P_ollux lib. _6._ cap. _2._ ita appellari vinũ quod $ponte ef-
fluit antequam calcentur vuæ, _T_ortiuũ enim dicitur tor-
culari expre$$um po$t primam pre$$uram vinaceorũ cir-
cunci$o pede. _E_$t & lixiuum vinũ, al<007>ud vt videtur à _P_ro-
tropo, quod distillauit antequam n<007>mium calcetur auctore
_C_olumella lib. _12._ cap. _27. 36._ &. _41. N_am præliga-
neum dictum exi$timamus à _M. C_atone cap. _3._ de re ru-
stica, quod prælegitur <007>n v$um operar<007>orum. _A_d hunc ve-
ròlocu magis att<007>net quod trad<007>t _A_thenæus lib. _1. M_i-
@ylenæos vinũ quod apud eos dulce na$citur {πρό}{δρ}ο{μο}@
<pb 269>[0287]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
appellare, alios etiam {πρό}{τρ}ο{πο}ν. _E_st autem _M_ityle-
ne vrbs _L_e$bi in$ulæ in Ægeo mari. _E_t _P_lin. lib. _14._
cap. 7. protropon gnidium <007>nter tra$marina vina recen-
$et. _MALONIAM ΚΑΤΑΚΕΚΕΥ-_
_ΜΕΝΙ´ΤΗΝ. C_ataceceumenites _P_linio lib. _14._
cap. _7._ vini genus est à _C_ataceceumene regione iuxta
_L_aodiceam, de qua _S_trabo lib. _13. P_o$t hæc (inqu<007>t) re-
gio quæ _C_ataceceumene, (ide$t exusta) dicitur quingen-
torum $tadiorum long<007>tud<007>ne, latitudine quadringentorum
$iue ea _M_y$ia $iue _M_æonia nominanda $it, nam vtro{que}
nomine d<007>c<007>tur. _E_a tota arboribus caret, præter vit\~e quæ
cataceceumeniten fert, vinum quod null<007> elegantia cedit.
_S_umma camporũ facies cinerulenta est, montana petro$a
& nigra tanquam ex adustione quadam. _Q_ uidam cre-
dunt ex crebro fulminũ & fulgurum ictu contingere, ve-
rũ cen$endum potius propter ignem $ubterraneum, cuius
ortus nunc defecerũt. _S_unt & apud _S_tephanũ lib. de vrbi-
bus de hac regione aliqua. _E_x verbis his _S_trabonis atque
item fine lib. _12._ facile e$t emendare _V_itruuium. _I_ta{que}
pro _M_aloniam, $cribendum _M_æoniam. _LYDIAM_
_MELITON. D_e eo vino nunquam quicquam à me
lectum e$t. _M_<007>letum quidem constat vrbem e$$e _I_oniæ,
quæ proxima e$t _L_ydiæ. _S_ubdubitaui num po$$et hic m\~e-
do$us e$$e locus, & pro _M_el<007>ton _T_moliũ magis quadraret
aut vt catucaceumen<007>ten <007>ta _T_mol<007>t\~e dixi$$et, v$urpato
et<007>am vocabulo a _G_aleno lib. _1._ antidoton, & l<007>bro de eu-
chym<007>a & cacocbym<007>a. & lib. _2._ de compo$itione medi-
camentorum {κα} {τὰ}<?> {γέ}νη & alib<007>. _T_molum enim mon-
tem _L_ydiæ, qu<007> ante _T_ymolus appellabatur, (_N_am &
<pb 270>[0288]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_S_tephanus qui de vrbibus _G_ræce $crip$it _T_molũ & _T_y-
molum fluuium agno$cit eundem e$$e. _V_nde etiam _T_heo-
phrastus lib. de lap<007>d<007>bus precio$is peti $olitum lapidem
qui _L_ydius vocatur trad<007>t, eum autem fluuiũ <007>ta nomina-
tum à monte facile credo) _T_molum inquam _L_ydiæ mon-
tem, auctor e$t _P_lin. l<007>b. _5._ cap. _29._ vit<007>bus e$$e con$itũ.
_E_t lib. _14._ cap. _7. T_moli<007> vini meminit, vt<007> _D_io$co. l<007>b.
_5. Q_uin & _G_alenus lib. _12._ methodi medendi e<007>us duo
genera prodit, vnum admodum dulce, alterum austerum
$i cü isto conferas. _M_elita autem in$ula in freto _S_<007>culo $i-
ta est _A_fr<007>cam ver$us, nunc _M_alta vocata. _SICI-_
_LIA MAMERTINVM. M_amertini, nat<007>o
_C_ápaniæ, auct. _S_trabone lib. _6._ in vrbem _S_<007>ciliæ _M_e$$a-
nam habitatores induxerunt, tantũ{que} _M_amertini in _M_e$-
$anis <007>nualuere, vt in eorũ mauu ciuitas con$isteret, po-
tius{que} _M_amertinos eos vocarent omnes, quàm _M_e$$anos,
cum{que} feraci$$imus vini ager e$$et, vinũ quidem ip$um nó
_M_e$$anum, $ed _M_amertinũ nuncuparent, quod contra _I_ta-
lica omnia & quidem præstanti$$ima certat. _M_eminit
_P_linius l<007>b. _14._ cap. _6._ & _M_artial. l<007>b. decimotertio.</p>
<p it>_A_mphora nestorea tibi _M_amertina $enecta
_S_i detur, quoduis nomen habere pote$t.</p>
<p it>_CAMPANIA FALERNVM. F_alernus
ager in _C_ampania e$t. _I_ncipit autem à _P_onte _C_ampano
leua petentibus vrbanam coloniam _S_yllanam, vnde v<007>num
cui $ecũda nobilitas dabatur, vt trad<007>t _P_lin. lib. _14._ cap.
_6. Q_uod tamen nec in nouitate, nec in nimia vetu$tate
corpori$alubre, media autem etas à quintodec<007>mo anno
incipit, eodem auctore. _TERRACINA ET_
_FVNDIS CÆCVBVM. V_itruuius appel-
<pb 271>[0289]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
lat _C_æcubi vini nomine quod in _T_erracina _V_ol$corũ olim
metropoli, & _F_undis _C_ampaniæ vrbe, idest earum agris
na$citur, cum tamen eorum vnumquod{que} propriam habeat
appellationem, $it{que} _C_æcubus ager vnde _C_æcubum vinum
$icut à _F_undis _F_undanum appelletur. _S_trabo lib. _5. C_æ-
cubum quidem licet paludibus adiaceat, vineta tamen vi-
ni feraci$$ima præcipu<007>s enutrit arboribus. _E_t po$t eod\~e
lib. _S_inui verò _C_a<007>etano contiguũ est _C_æcubum, cui adia-
cet vrbs _F_und<007> in _A_ppia via. _T_ota hæc ora præcipua
adeo vina generat, verũ _C_æcubum & _F_undanũ & _S_eti-
num, $icuti _F_alernum & _A_lbanum & _S_taganü inter nobi-
lia numerantur. _E_t _M_artialis l<007>b. _13. F_undani & _C_æ-
cubi diuer$is _D_istich<007>s meminit. _D_e _C_æcubo lege _P_lin.
lib. _14._ cap. _6. NON TANTVM IN SY-_
_RIA ET ARABIA IN ARVNDI-_
_NIBVS ET IVNCIS HERBISQVE_
_OMNIBVS ESSENT ODORES._</p>
<p it>_Q_uòd arund<007>nem dix<007>t, ita & _P_l<007>n. l<007>b. _24._ cap. _11._
$ed & idem aliàs calamũ odoratum vt lib. _12._ cap. _22._
& lib. _13._ cap. _11._ & _S_olinus cap. _65. P_lin. memora-
to cap. _22._ prodit communem e$$e _A_rabiæ, _I_nd<007>æ, & _S_y-
riæ. _D_io$corid. lib. _1._ cap. decimonono. in _I_nd<007>a na$ci,
præc<007>puæ{que} e$$e bon<007>tat<007>s fuluum, geniculis frequentibus
& qui a$$ulo$e frangitur, plena araneorum fistula, albi-
cantem, lentum in mandendo & a$tr<007>ngentem. _O_fficinæ
vocant _C_alamum aromaticum. _Q. S_erenus l<007>b. de medi-
cina, _C_alamum $impliciter nominat, _H_ippocrates μυρε-
{ψι}{κὸ}ν dicit, idest vnguentar<007>ũ $iue _A_romatarium. _M_e-
minit _X_enophon l<007>b. _1._ {αν,}αβά{σε}<106>. _ET IVN-_
<pb 272>[0290]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_CIS. I_ntelligit iuncũ odoratum qui à _G_ræcis {σχο}ῖνος
idest iũcus per excellent<007>am d<007>c<007>tur, ab officinis _S_quinan-
tum. _T_radit _P_l<007>n. lib. _12._ cap. _22._ inter _L_ibanum mon-
tem & alium ignobilem in conualle mod<007>ca iuxta lacũ cu-
ius palustria æ$tate $iccantur, tricenis ab eo stad<007>is iun-
cum & calamũ odoratos gigni. _E_ligendũ e$$e ruffum re-
centem, floribus refertum, tenuem rubent<007>bus fragmentis
& qui in confricando ro$æ odorem emittat, $cr<007>bit _D_io-
$corid. l<007>b. _1._ cap. _18. V_ide _P_lin. lib. _21._ cap. _18. C_or-
nelius _C_el$us lib. _4._ &. _5._ multis cap. vocat <007>ũcum rotũ-
dum. Æl<007>us _P_romotus in _D_ynamero, cap. de cordis dolo-
ribus {σχο}ῖνον, idest iuncum $impliciter dicit, quo nomi-
ne vtitur _S_cribonius _L_argus. _S_cribit autem _G_alenus lib.
de _H_ippocratis vocabulis ip$um appellare {σχο}ῖνονἡ-
{δύ}ω{σμ}ον, idest $uaue olentem. _E_mendandus est _P_al-
ladii locus lib. _11._ cap. _14._ $i $quinatos vncias quatuor,
$cribendum enim $chænanthus, aut potius {σχο}ίνου α\‘ν-
{θο}ῦς, ide$t odorati iuncifloris. _S_epla$iarii b<007>s ad eun-
dem lap<007>dem (vt d<007>citur) offendunt, nam & $quinantum
$cribũt, & cum florem non habeant, pro eo herbam <007>p$am
vendunt. _N_e{que} enim vereor vt quis mih<007> laudet _A_bohani-
fam, _I_$aac eben amram, _A_bicem, _S_erapionem & cæteros
_A_rabes, vit<007>ũ e$$e <007>nterpretis pot<007>us {quam} $criptorũ ex<007>sti-
mo. _NEQVE ARBORES THVRIFE-_
_RÆ. T_hur<007>s arborem tradit _T_heophrastus l<007>b. _9._ de
histor<007>a plantarum quinis ferè cubitis attolli, $olam _A_ra-
b<007>am, nec tamen vn<007>uer$am, _T_hus mittere, auctores $unt
_P_lin. l<007>b. _12._ cap. _14._ & _S_ol<007>nus cap. _46. D_io$corides
l<007>b. _1._ cap. _81._ et<007>á _I_nd<007>ci _T_hur<007>s meminit _P_h<007>lostratus
<pb 273>[0291]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
lib. _2._ vitæ _A_pollonii _T_yanei, et in _C_auca$o na$ci tradit.
_A_dulteratum autem pini re$ina & gummi, depreh\~editur,
$iquidem gummi flammam non eiaculatur, re$ina in fu-
mum euane$cit. _M_a$cula thura dicuntur lachrymæ $pon-
te rotũdæ & cãdidæ. _M_agna est controuer$ia inter _S_cri-
ptores quæ $it arboris facies, vt $cribit _P_lin. d<007>cto loco.
_A_liqui enim folio e$$e piri aiunt, minore duntaxat, alii l\~e-
ti$co $imilem, quidam _T_erebintho nonnulli lauri folio.</p>
<p it>_NEQVE PIPERIS DARENT BAC-_
_CAS. C_auca$us _I_ndiæ mons, vt $criptis mandauit _S_o-
linus cap. _65._ fronte qua _S_oli est obuer$us, arbores pipe-
ris ostentat, quas ad _I_uniperi $imilitudinem fructus ede-
re a$$euerant. _E_orum qui primus erumpit, veluti _C_orylo-
rum fimbria aut fa$eolorum $il<007>qua, dicitur piper longum.
_A_t quod ex ip$a arbore stringitur dehi$centibus paulatim
per maturitat\~e $iliquis piper e$t albũ. _C_uius cutem rugo-
$am & torridam _S_olis calor fecerit, id nigrum piper appel
latur. _M_<007>bi _V_enetiis osten$a e$t arbu$cula non ab$imili-
bus _B_ryoniæ fol<007>is pro piperis arbore, fructum non licuit
videre. _E_t _P_latina lib. _3._ de ob$oniis $cribit in _I_talia na-
$ci. _A_dmonendum hoc loco duximus quod $cribit _D_io$co-
rides lib. _2._ cap. _176._ et repetitur à _P_linio lib. _12._ cap.
_7. G_ingiber $iue _Z_impiberi aut _S_ingiberinon e$$e radic\~e
huius arbor<007>s, $ed $ui generis e$$e plantam. _B_accas aut\~e
_V_itruuius appellat grana. _NEC MYRRHÆ_
_GLEBVLAS. M_yrrham $cribit _D_io$corides lib.
_1._ cap. _77._ lachrymam e$$e arboris quæ in _A_rabia gi-
gnitur non di$$<007>milis _S_pinæ Ægyptiæ. _I_nciduntur enim
arbores à rad<007>ce ad ramos v${que} ex quibus plagis emanat id
genus gummi, nam quod $póte $udant antequam incidan-
<pb 274>[0292]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tur $tacten e$$e ait _P_lin. lib. _12._ cap. _15. Q_uanquam
_D_io$cor. d<007>cti llibri cap. _72._ stacten a$$erit e$$e pingui-
tud<007>nem recentis _M_yrrhæ cum exigua aqua tu$æ & ex-
pre$$æ. _D_e myrrha arbore lege _T_heophrastum lib. de hi-
$toria plantarum. _9._ cap. _4._ & _S_olinũ cap. _46. NEC_
_CYRENIS IN FERVLIS LASER_
_NASCERETVR. L_a$erpitium (quod _G_ræci
vt te$tatur _A_pitius lib. de re cul<007>naria. _1._ cap. _2._ & lib.
_7._ cap. _1. S_ilphion vocant) auctore _P_lin. lib. _19._ cap.
_3._ in _C_yrenaica prouinciarepertum est, vnde à _C_atullo
la$erpiti$eræ _C_yrenæ dicuntur, eius $uccus la$er nomina-
tur. _C_olumella lib. de arboribus, cap. _23._ appellat la$er
_C_yrenaicum, $iue vt in aliis codicibus legitur lac _C_yre-
naicum. _E_t _P_alladius lib. _3._ cap. _29._ opon _C_yrenaicum.
_A S_olino cap. _40. S_yrpe & lac$ yrpicũ dicitur. _E_o v$os
e$$e ant<007>quos indicat multis locis _A_pitius lib. de re culi-
naria. _V_nde pullus la$eratus apud eundem lib. _6._ cap. _6._
dic<007>tur & in _A_puleio lib. _10._ de a$ino aureo, carnes la-
$ere infectæ. _Q_uin la$erpitio ip$o v$os eo$dem, $cribunt
_T_heophra$tus lib. _6._ de hi$toria plantarum, & _P_lin. me-
morato cap. _3. T_radit _D_io$corid. lib. _3._ cap. _93._ caul\~e
aliquos _S_<007>lphion, radicem magudarim, folia ma$peton, vo-
care. _L_a$erpitii mentio e$t apud _S_trabonem lib. vltimo,
_P_lautum in _P_$eudolo, & item in _R_udente vbi _S_irpe &
_M_agudaris etiam nominantur. _S_ilphii mentio est apud
_A_ristophanem in equitibus. _I_nterpres $cribit fructicem
e$$e amœni odoris ex nõnullorũ $ententia, alios dicere e$$e
odoris inamœni. _M_eminerunt etiam _A_ntiphanes & _A_le-
xis apud _A_thenæum lib. _4. SVNT ENIM_
_BOEOTIÆ FLVMINA CEPHISVS_
<pb 275>[0293]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
_ET MELAS. D_ehis _P_lin. lib. _2._ cap. _103. I_n
_B_œotia amnis _M_elas oues nigras, _C_ephi$us ex eodem la-
cu proflu\~es, albas. _LVCANIS CRATHIS._
_C_allimachi$choliastes $cribit _C_rathidem fluuiũ e$$e _A_r-
cadiæ. _T_radit _S_trabo lib. _G_eo graphiæ. _6._ in _C_rathide lo
tos homines cæ$arie candidos & flauos effici. _V_ibius _S_e-
quester dicit aurei coloris. _P_lin. aut\~e è _T_heophrasto tra-
dit candorem facere bobus ac pecoribus, quin & hom<007>nes
qui ex eo bibant candidos, molliore${que}, ac porrecta e$$e co-
ma. _PROCREANT ALIIS LOCIS_
_LEVCOPHÆA. I_dest cineracei coloris, & vt
no$tri loquuntur gri$ea, colore mixto ex albo & fu$co, ex
nominis notatione, vnde pannus leuco<?>phæus dicitur _P_linio
lib. _32._ cap. _10. E_xistimo non grauiter laturũ ($i bene
hominis ingenium aliquot colloquiis noui) no$træ tempe-
statis iuri$con$ulti$s. _A_lciatum, $i monuerim lap$um e$-
$e, qui in parergis $crip$erit leucophæum colorem e$$e gil-
uum quadamtenus in rubrũ vergentem, quod ex $inop<007>de
pontica, quæ rubra $it, & melino giluo, _P_linio cõficiatur.
_N_e{que} en<007>m apud _P_linium leucophæum legitur, $ed leuco-
phorum, & $i leucophæum $cribatur, nõ docet colorem ef-
fici, $ed glutinum. _E_ius hæc $unt verba ex lib. _35._ cap.
_6._ $inopidis ponticæ $elibra, $ilis lucidi libris decem, &
melini _G_ræcien$is duabus mixtis, tritis{que} vnà per dies
xii. leucophorumfit, hoc est glutinũ auri cum inducitur
ligno. _ALIIS CORACINO COLO-_
_RE. S_trabo lib. duodecimo de _L_aodicen$ium pecoribus
loquens. {τηὺ} {κο}ράξιν {χρ}ό{αν} vocat, cuiu$modi $cilicet
in coruis con$pic<007>tur, ide$t nigerrimum. _E_um locũ<?> _G_eor-
gius _T_ifernas nõ recte interpretatus e$t, _O_ppiani ἁλι{συ}
<pb 276>[0294]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
{τι}{κῶ}ν enarrator, dicit {κο}ρὸν $ignificare nigrum, vnde
dicuntur {κό}ραξ, idest coruus, & coracinus, hic est pi$cis
_O_ppiano, _A_thenæo, _P_linio cæteris. _Q_uanquam _A_the-
næus lib. _7._ {ᾀτ\‘ρ} {τοῦ} {κό}ρχς {κι}ν{εῖ}ν, idest a mou\~edis pu-
pillis dictum prodit, haud $cio quam recte _C_oracinam pi-
cem non inepte vocat _P_alladius, & $i quid intelligo, $erici
villo$i (quod villutum vulgo dicitur) _C_oracinus est color.
_IDEO ID FLVMEN ILIENSES_
_XANTHVM APPELL AVISSE DI-_
_CVNTVR. S_cribit _P_linius lib. _2._ cap. _103._
_R_uffas ouesiuxta _I_lium, _X_anthum efficere, vnde & no-
men amni, nam ξ{αν}{θὸ}ς ruffum $ignificat. _A_ristoteles
lib. _3._ de hi$toria animalium auct. est _S_camandrũ amnem
flauas reddere oues credi, vt _X_anthum pro _S_camandro
nuncupatũ ab _H_omero exi$timatũ $it. _VTI FVIS._
SE DICITVR TERRACINÆ FONS
QVI VOCABATVR NEPTVNIVS
_B_occatius l<007>b. de fontibus prodit _A_nxurem fontem e$$e
_V_ol$corumhaud longè à _T_erracina, _A_nxur antea di-
cta, qui eo quod ignaris lethalem hau$tum præberet, ab
incolis <007>niectis lapid<007>bus & terra oppletus est. _E_um, indi-
cat postea etiá _N_eptuniũ d<007>ci. _ET CYCHROS_
IN THRACIA LACVS. _P_l<007>n. lib. _31._
cap. _3._ necare aquas _T_heopompus & in _T_hracia apud
_C_ychros dicit. _H_oc autem loco _V_itruuii, dee$t præpo$i-
tio apud vt $it, & apud _C_ychros, nambi $unt _T_hraciæ
populi, ne quis nominandi ca$u accipiat pro ip$ius lacus
nomine. _A_ri$toteles ($i modo eius est liber qui editus e$t
de mirabilibus auditu, quod non exi$timamus) non _C_y-
<pb 277>[0295]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
chros, $ed _P_$ittos (ni$i codex menda non caret) ne{que} la-
cum, $ed fonticulum vocat, libro tamen de historia ani-
maliũ tertio, _P_$ychron vocatũ ait à frigiditate. _ITEM_
IN THESSALIA FONS EST PRO-
FLVENS. _D_e hoc fonte locus ille _P_linii intelligen-
dus lib. _31._ cap. _3. A_liter (inquit) circa _T_he$$alica
_T_empe, quoniam vi$usomnibus terrori e$t, tradunt{que} etiã
æs ac ferrũerodi illa aqua proflu<007>t breui$pacio, mirum{que}
filiqua$yluestris amplectiradicibus fontem eum dic<007>tur
$emper florens purpura. _I_d est quod $ignificauit _V_itru-
uius cũ d<007>xit arboremf orent\~e colore purpureo. _NON_
_MINVS IN MACEDONIA, QVO_
_LOCI SEPVLTVS EST EVRIPI-_
_DES. E_t hunclocum mutuatus est _P_lin. dicto cap. _3._
ait enim, _I_n _M_acedonia, non procul ab _E_uripidis _P_oetæ
$epulchro, duo riui confluunt, alter $aluberrimi potus, al-
ter mortiferi. _V_itruuium hic in cunctis manu$criptis im-
pre$$is{que} codicibus mancum decurtatum{que} inueni. _N_ã qua
parte e$$et r<007>uus ad quem viatores bonitate aquæ capti
prandere $olerent non legitur. _Q_uin & _P_linius a quo
emendandi auxiliũ potuit $perari, tacuit, & reliqu<007> _G_eo-
graphi non meminerunt. _A_thenis inane _E_uripid<007>s mõ$tra-
ri $epulchrum, apud _P_au$aniam in _A_tticis memini legere.
_HÆC AVTEM AQVA, ΣΤΥΓΟ´Σ_
_ὝΔΩΡ NOMINATVR. D_e hac _S_tyge
_P_lin. lib. _2._ cap. _103. I_uxta _N_onacrim _A_rcadiæ, _S_tyx,
nec odore differ\~es nec colo<?>re, epotailico necat. _E_t lib. _31_
cap. _3. I_n _A_rcadia ad _P_heneum aqua profluit è $axis,
_S_tyx appellata, quæ ilico necat, nam alia est _S_tyx palus
apud _I_nferos, cuius meminerunt _H_omerus. _I_liados. _8._
<pb 278>[0296]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_V_irgil. _Æ_neid. _7. H_e$iodus in _T_heogonia. _D_idymus
_H_omeri interpres _I_liad. _19. V_ibius _S_eque$ter, & alii.
_CONSERVARE AVTEM EAMET_
_CONTINERE NIHIL ALIVD PO-_
_TEST, NISI MVLINA VNGVLA. I_d re-
fert _P_linius lib. _30._ cap. vltimo. _V_ngulas tantum mula-
rum repertas, ne{que} aliam vllam materiam quæ non perro-
deretur à veneno _S_tygis aquæ, cum id dandũ _A_lex andro
magno _A_ntipater mitteret, memoria dignum e$t, magna
_A_r<007>stotelis infamia excogitatum. _Q_uod autem _V_itru-
uius & eũ$equutus _P_lin. dicũt _S_tygis aquá ni$i nõ in mu-
læ vngula ferri po$$e, _I_ustiuus lib. _17._ $eu _T_rogus $cri-
bit equi. _C_urtius autem lib. _10._ dum iumenti ait, in me-
diũ relinquit. _ITEM SVNT NONNVL-_
_LÆ ACID Æ VENÆ FONTIVM_
_VTI LYNCESTO. P_linio lib. _2._ cap. _103._
vocatur _L_ynce$tis. _L_ynce$tis (inquit) aqua quæ vocatur
acidula vini modo temulentos facit. _V_ibius _S_equester _L_i-
ce$ium nominat dicit{que} e$$e _T_hraciæ fluuium. _E_adem vis
traditur ab _O_r<007>ba$io ex _R_uffo lib. _5._ cap. _4._ {εὐ} λιγυ-
{στ}ικῶ ni$i codex menda nõ caret. _CAMPANIA_
_TEANO. T_eanum _S_idicinum cognomine in campa-
nia e$t, ibi aquam acidulam calculo$is mederi auctor est
_P_lin. lib. _31._ cap. _3. EFFICIETVR VTI_
_PLVMBVM DISSOLVATVR, ET_
_FIAT CERVSSA. D_e _C_eru$$a & quæ $ta-
tim $equitur ærugine dixi lib. _7._ cap. _12. ITEM_
_MARGARITA NON MINVS SA-_
_XA SILICEA. S_cribit _P_lin. lib. _9._ cap. _35._
aceti a$peritate & vi, margaritas in tabem re$olui. _E_t lib.
<pb 279>[0297]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
_23._ cap. _1._ $axa rumpere infu$um acetum quæ non ru-
perit ignis antecedens. _P_orro notius e$t, margaritas &
& vniones eadem e$$e, quam vt admoneri debeat.
_QVEMADMODVM EST VNVS_
_PAPHLAGONIÆ EX QVO ETIAM_
_SINE VINO POTANTES FIVNT_
_TEMVLENTI. H_oc in _P_aphlagonia & agre
_C_aleno fieri tradit _P_lin. lib. _2._ cap. _103. QVAM_
_QVI BIBERINT FIVNT ABSTE-_
_MII. D_ehoc fonte bũc in modũ _O_uid. lib. _M_etam. vlt.</p>
<p it>_C_litorio quicun{que} $itim de fonte leuarit,
_V_ina fugit, gaudet{que} meris abstemius vndis.
_S_eu vis e$t in aqua, calido contraria vino,
_S_iue, quod indigenæ memorant, _A_mithaone natus
_P_rœtidas attonitas postquam per carmen & herbas
_E_ripuit furiis, purgamina mentis in illas
_M_i$it aquas, odium{que} meri perman$it in vndis.</p>
<p it>_M_eminit & _P_lin. lib. _31._ cap. _3._ & _V_ibius _S_eque$ter.
_E_udoxus apud _S_tephanum, fontem quendam in _A_ Zania
_A_rcadiæ memorat, cuius aquam gu$tant<007>bus vini veniat
tedium tantum, vt ne odor quidem eius feratur, quod in eã
aquam _M_elampus abieci$$e credatur piamenta illa, qui-
bus _P_ræti filias furentes lu$trauerat. _QVOD A-_
_PVD EVM FONTEM MELAMPVS_
_SACRIFICIIS PVRGAVIS-_
_SET RABIEM PROETI FILIA-_
_RVM. Æ_lianus _H_elegen & _C_ælenen nominat _P_rœ-
ti filias. _H_æ vt e$t $criptum apud _S_eruium _Æ_glog. _6._ cũ
$e _I_unoni in pulchritudine prætuli$$ent, illa irata, hunc er-
rorem, earũ immi$it mentibus, vt $e vaccas putarent, adeo
<pb 280>[0298]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
vt plerun{que} gemerent & timerent aratra, has _M_elampus
postea purgaui$$e perhibetur. _V_ide _L_actantium lib. _3._
_T_hebaidos _S_tatii, $iue _L_utatium vt alii volunt. _EPI-_
_GRAMMA AVTEM EST ID QVOD_
_EST SVBSCRIPTVM Α’ΓΡΟ´ΤΑ_
_ΣΥ´Ν ΓΟΙ´ΜΝΑΙΣ. C_um de vertendis his
& qui $equuntur _G_ræcis ver$ibus cogitarem, commodum
$uperueniunt $ingulares amici, _I_oãnes _N_oretius, _B_arpto-
lomæus _P_ratë$ius, & _G_uilielmus _G_<007>$caferius, viri in euol
uendis vtriu${que} linguæ auctoribus non mediocriter excr-
citati, ii igitur dünobis meditantibus interueni$$ent. _T_u
(inquiunt) reliqua, penes nos e$to vertendi labor. _C_um ea
_E_pigrammata $orte accepta, lat<007>na ex tempore feci$$ent,
ac mea quidem $ent\~etia nõ infeliciter, libuit his meis _A_n-
notationibus in$erere, argumentum nostræ nece$$itudinis,
& futura haud quaquam ingrata lectorinõ omn<007> expar-
te fastidio$o. _I_ta{que} primum hoc vertit _P_raten$ius.</p>
<p it>_S_ite, $i{que} pecus, medio $itis orbe diei
_A_d fontis (pastor) _C_litorii antra premat,</p>
<p it>_I_nde tuam re$t<007>ngue $itim, quin & prope _N_ymphas
_N_aiadas, omne tuum tu quo{que} $iste pecus.</p>
<p it>_M_embra lauanda tamen caueas committere lymphæ,
_N_e noceat vinctis ebrietate notus</p>
<p it>_V_itibus infestas fuge aquas, vbi nempe _M_elampus
_L_ustrauit dira _P_rœtidas arabie</p>
<p it>_A_rcanam ab$tergens maculam, & $e protinus _A_rgis
_A_dtetricæ montes contulit _A_rcadiæ.</p>
<p it>_SVNT AVTEM VERSVS HI Η-_
_ΔΕῖΑ ΨΥΧΡΟῖΟ ΠΟΤΟữ ΑΙ-_
<pb 281>[0299]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
_ΒΑ´Σ. D_i$tichon hoc, _G_i$caferius in hũc modũ vertit.</p>
<p it>_S_unt gelidi fontis latices dulces{que} bibenti,
_S_axeus attamen hinc illico $en$us erit.</p>
<p it>_ET HVIVS EPIGRAMMATOS_
_SVNT VERSVS GRÆCE, ὝΔΑ´-_
_ΤΑ ΤΑữΤΑ ΒΛΕ´ΓΕΙΣ. V_ltimus ver-
tendi labor ce$$it _N_oretio, cuius ego $um con$uetudine,
quandiu per inst<007>tuta legum $tudia vnà agere licuit, fam<007>-
liari$$ime v$us, & ingenio v${que} eo oblectatus, vt multa
vni dum $imul _R_omanas ruinas vi$imus, crediderim quæ
adrem ædificatoriam attinerent, adeo mihi videbatur ad
quæuis natus, & d<007>gnus cui difficill<007>ma quæ{que} committe-
res, $edpræ$tat eius audire _E_pigramma.</p>
<p it>_H_o$pes aquam cernis metuendam, innoxia membris
_S_umere mortales vnde lauacra queant</p>
<p it>_S_in imum in ventrem nitidam deieceris vndam,
_A_d moris tantum labra $uprema licet,</p>
<p it>_P_rotinus in terram labentur ab ore molares,
_E_t$edes l<007>nquent mandibulæ vacuas.</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_TIAMQVE ZAMA EST CI-_
e # _VITAS AFRORVM, CVIVS_
_MOENIA REX IVBA DV-_
_PLICI MVRO SEPSIT. S_cribit _S_trabo
lib. vltimo, _Z_amam regiam _I_ubæ per $ua t\~epora à _R_o-
manis de$tructam, & _P_l<007>n. lib. _5._ cap. _4. O_ppidum _Z_a-
men$e ponit <007>n _A_frica inter l<007>bera. _ID GENVS_
<pb 282>[0300]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_TERRÆ ETIAM BALEARIBVS_
_DICITVR ESSE. B_alearis terra _S_erp\~etes ne-
cat, vt est apud _P_linium lib. _35._ cap. vltimo. _S_unt autem
_B_aleares in$ulæ duæ <007>n mari mediterraneo quas hodie
vocamus _M_aioricam & _M_inoricam. _EXPOSVIT_
_ESSE IN EA TERRA EIVSMODI_
_FONTES, VT QVI IBI PROCRE-_
_ARENTVR VOCES AD CANTAN_
_DVM EGREGIAS HABERENT._</p>
<p it>_T_radit & _P_lin. lib. _31._ cap. _3._ ex _V_arrone, _Z_amæ in
_A_frica fontem e$$e quo canoræ voces fiant. _IDEO-_
_QVE SEMPER TRANSMA RINOS_
_CATASTOS EMERE FORMOSOS._
_L_ocus ambiguus e$t, $ed potior mihi videtur $en$us vt ac-
cipiamus _Z_amen$es et _I_$muc oppidi ciues at{que} adeo totius
agri incolas $olitos e$$e comparare aliũde, idest tran$ma-
r<007>nos $eruos formo$os, & nubiles puellas, vt qui ex coniũ-
ctis his matrimonio apud $e na$cerentur, & voces ad can-
tandum haberent egregias, & venu$ta e$$ent $pecie. _D_icit
enim huiu$modi e$$e, qui in eorũ agro procreentur, ne in-
telligamus aliò tran$uectos, eiu$dem visliberos procrea-
re, nam à font<007>bus id accidit. _S_unt autem _C_ata$ti $erui, à
catasta compede _M_artiali, _P_er$io, _T_ibullo, _P_lin. lib. _35._
cap. _18. S_cio _H_ermolaum hoc loco legi$$e _C_ala$tros, &
apud _B_eroaldũlib. _11. A_puleiide a$ino aureo, $criptum
_C_atastlos, apud alios _C_ala$a$tros, pro his qui $unt cano-
ra voce, qua$i illi & hi voluerint ex _Z_ama à tra$marinis
redimi iuuenes egregia voce & puellas ex quibus qui gi-
gnerentur eadem e$$ent vi præditi, ac non potius exteros
ide$t tra$marinos ab illis ip$is _Z_amen$ibus formo$os a@
<pb 283>[0301]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
id comparari, quod _V_itruuius aperti$$ime $ignificauit.
_N_am cum dixi$$et eiu$modi in ea terra e$$e fontes vt qui
ibi procrearentur, voces ad cantandum haberent egregias,
$tatim $ubiungit, ideo{que}, quia haberent huiu$modi fontes,
emere, ergo $eruos, quos recte _C_atastos vocat, tran$mari-
nos quidem ip$os, ne{que} $ine delectu, $ed forma præstãtes.
_I_llud verò vocabulorũ gñs _C_ala$tri, _C_ala$astri & _C_ata-
$tli nu$quam memini legere. _PER QVARVM_
_VENAS AQVÆ VIS PERCVR-_
_RENS TINCTA. E_xi$timauit _T_heophrastus
libro de cau$is plantarum $exto, & ex veterũ $ententia,
aquam terræ per quam percurrit $aporibus in$ici, non ali-
ter quàm fructas vitis, at{que} arborum qui res radicibus iũ-
ctas $apiant. _Q_uod _P_lin. imitatus lib. _31._ cap. _4._ ait.
_T_ales $unt aquæ, qualis terra per quam fluunt, quales{que}
herbarum quas lauant $ucci, vt iidem amnes parte aliqua
reperiantur in$alubres.</p>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_XPERTIONES A VTEM ET_
@ # _PROBATIONES EORVM_
_SIC SVNT PROVIDENDÆ._
_A_quam nouam $ic probabis, auctore _P_alladio lib. _9._ cap.
_10. I_n va$e æneo nitido $pargas, & $i maculam non fece-
rit, probabilis <007>udicetur. _I_tem decocta æneo va$culo, $i
arenam vel limum non relinquit in fundo, vtilis erit. _I_t\~e
$i legumina cito valeb<007>t excoquere, vel $i colore pellucido
carens mu$co & omni labe pollutionis aliena. _R_eferuntur
& i$ta à _P_lin. lib. _31._ cap. _3. ET IN VAS CO-_
<pb 284>[0302]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_RINTHIVM. I_dest æris _C_orinthii quod maxi-
mi $em<002> factũ e$t ab antiquis. _E_ius tria genera tradit _P_li.
lib. _34._ cap. _2. C_andidum, argento, nitore quàm proxime
accedens, alterum in quo auri fulua natura, tertium in qu@
æqualis omnium temperies fuit.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_VIVS RATIO EST PRIMA_
c # _PERLIBRATIO. L_ibrare aquam,
non aliud e$t quàm conferre altitudinem loci vn
de concipitur aqua, cum loco quo deducenda e$t, $iue id
fiat rectis lineis, $iue obliquis. _LIBRATVR_
_AVTEM DIOPTRIS. D_ioptra præter quá
quod est instrumentum quo, auctore _S_u<007>da, _G_eometræ ex
<007>nteruallo explorant altitudinem turrium & propugnacu-
lorum, at{que} vniuer$am i$tiu$modi dimen$ionem, e$t & in-
$trumentum librandis aquis accommodatum {ᾀτ\‘ρ} {τοῦ}
{δυ}ο{πτ} σύ{ει}ν, idest ab in$piciendo explorando{que} dictum.
_I_llius mentio e$t apud _P_<007>olomæum, _T_heonem, _P_roclum,
_P_lin. l<007>b. _2._ cap. _69. EA HABET ANCO-_
_NES IN CAPITIBVS EXTRE-_
_MIS. Q_ui propendentes cum ad<007>ecta recta regula nor
malem angulũ faciant, ide$t rectum, ceu flexus e$t cubiti
qui _G_ræcis ὰ{τκ}ὼν dicitur, qua in $ignificatione v$us e$t
lib. _3._ ad finem, normæ $cilicet vtram{que} regulam eo nomi-
ne intelligens. _H_e$ychius $cribit etiam murorum flexus
vocari ᾀ<121>{κ\~φ}να<293>. nam loca e$$e o$$ibus plena et ymolo-
gus auctor est. _E_tip$e _V_itruuius lib. _4._ cap. _6. A_nc@-
<pb 285>[0303]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
nes vocat eas veluti men$ulas quæ in hostiorum antepa-
gmentis dextra at{que} $ini$tra ad imi $upercilii libramen-
tum præter folium propédent. _S_unt & ancones va$a _P_a-
piano pandect. l<007>b. _33._ de fundo in$tructo. de quibus _C_a-
tellianus _C_otta. _SED SPHÆROIDES HA-_
_BERE SCHEMA. I_de$t e$$e figuræ rotundæ.
_E_am e$$e aquæ figuram indicio $unt pluuiæ, guttæ roris.
_C_um ita res habeat vt in corporibus quæ homogenea vo-
cant partes $ibi eam figuram vendic\~et quam totumip$um.
_P_ræterea qui nauigant, propter aquæ tumorem quæ emi-
nus non vident, vbipropius acce$$erũt con$picere po$$unt.
_S_ed vide _A_ristotelem lib. _2._ de _C_œlo. _I_oannem a $acro
bo$co in l<007>b. $phæræ. _S_trabonem libro vltimo, & alios.</p>
<p it>_EXEMPLAR AVTEM CHOROBA-_
_TIS ERIT IN EXTREMO VOLV-_
_MINE DESCRIPTVM. P_eriit hæc _V_i-
truuii de$ignatio. _ET SI ERIT FASTI-_
_GIVM MAGNVM. I_de$t $i altus locus est
vnde concipitur aqua, & longius erit deducenda.</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_VCTVS AVTEM AQVÆ_
d # _FIVNT GENERIBVS. P_allad.
lib. _9._ cap. _11._ addit quartum genus, canales
ligneos. _C_um ducenda (inquit) est aqua, ducitur aut for-
ma $tructili, aut plũbeis fi$tulis, aut canal<007>bus ligneis, aut
fictilibus tubis, vbi formam $tructilem pro canali fabrica
constante dixit. _Q_uidam pro tubis legit apud _F_rontinũ
tullos vnde & _T_ullios dictos putat, pud\~edo errore aut po-
<pb 286>[0304]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tius gemino. _P_rocopius primo lib. $cribit _R_omæ quatuor-
decim aquæductus fui$$e ex cocto latere, ea latitudine ac
profunditate vt eque$ter vix ip$o cum equo per eos euade
repo$$et. _SOLVMQVE RIVI LIBRA-_
_MENTA HABEAT FASTIGIA-_
_TA, NE MINVS IN CENTENOS_
_PEDES SEMIPEDE. S_e$qu<007>pede $criptum
in _P_allad<007>o dicto loco. _S_iper planum veniet, inter $exa-
genos, vel centenos pedes $en$im reclinetur $tructura in
$e$quipedem vt v<007>m po$$it habere currendi. _L_onge aliter
no$træ ætatis libratores, nam in $excentos pedes vnũ tan-
tùm pollicem deprimunt. _S_cribunt autem _P_lin. lib. _31._
cap. _6._ aquam $ubire altitudinem exortus $ui, & $i lon-
giore tractu veniat. _CVMQVE VENERIT_
_AD MOENIA EFFICIATVR CA-_
_STELLVM. C_a$tellum receptaculum est quod a-
quam publicá $u$cipit auctore _V_lpiano _P_andect. lib. _43._
de aqua quotid. & æstiua. _S_unt etiam nunc _R_omæ ca$tel-
la in aquæductibus quanuis $emidiruta. _S_enatuscon$ultũ
est apud _I_ulium _F_rontinũ quod aquam non ni$i ex ca$tel-
lo duci permittebat ne aut riui, aut fistulæ publicæ lace-
rarentur. _C_alix idest modulus æneus castello, aut riuo
induebatur, is erat modulus erogatorius, huic fistula appli
cabatur nó quali$cun{que}, $ed eiu$dem luminis quo calix $i-
gnatus est, longitudinis non minus digitos. xii. _L_uminis
ide$t capacitatis quanta impetrata fuerit, <007>s e$t modulus
acceptorius. _S_unt autem modulorum xxv. differentiæ.
_Q_uanuis in v$u. xv. tantùm frequentes $int, quos recen-
$et idem _F_rõt<007>nus lib. _1. TRIPLEX IMMIS-_
_SARIVM. R_eceptaculũ vnde po$tea erogetur aqua.
<pb 287>[0305]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
_DIVISÆ IN OMNES LACVS. E_t
lacuum frequens est mentio apud _F_rontinum, erant enim
publica conceptacula vbi abluebant lintea & $imilia. _ET_
_SALIENTES. C_apita $unt fistularum, qui &
_S_iphunculi dicuntur, quorum ora $i perenniter fluunt, ma-
stis idest mammis teguntur. _V_arrocap. _14._ lib. _3._ dere
ru$tica, vocat papillas, _C_a$$iodorus vbera, & quod inter-
dũpro mastis $calp\~etur leonina capita, ea _S_idonius _A_pol-
linaris lib. _2._ dicit leones. _S_i cum libet obturantur & la-
xantur, id fit epistomiis, quorum manubria dum torquen-
tur, patefaciunt nares, at{que} ita manat aqua, contraria ver-
$atione ea$dem obturat. _EX QVIBVS TER-_
_TIO IN DOMOS PRIVATAS. S_cri-
bit _F_rontinus lib. _2._ de aquæduct. apud antiquos omnem
aquam in publicos v$us erogari $olitam, lege{que} cautum ne
quis priuatus aliam duceret quam quæ ex lacuhumũ ac-
ce$$i$$et, & hancip$am non in alium v$um quam balnea-
rum aut fullonicorũdari e$$e $olitam, vectigalis{que} statutá
mercedem, quæ in publicum penderetur, aliquid & in do-
mos _P_rincipum dari. _V_ide reliqua. _VECTIGA-_
_LIBVS TVEANTVR PERPVBLI-_
_CANOS. P_ublicani dicuntur qui quid à fi$co condu-
cunt, vt publicũ vectigal, portus venaliumrerum, _S_alina-
rum, metallorum, auctore _V_lpiano _P_andect. lib. _39._ de
public. et vectigal. & id\~e & _C_aius lib. _50._ de rerum &
verbor. $ignificat. _SIN AVTEM MEDII_
_MONTES ERVNT. P_alladius lib. _9._ cap.
_11. S_i quis mons interiectus occurrerit, aut per latera
e<007>us aquam ducemus obliquam, aut ad aquæ caput $pelũ-
cas librabimus, per quarũ structuram perueniat. _VT_
<pb 288>[0306]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_SPECVS FODIANTVR SVB TER-_
_RA. S_pecum $ubterraneum e$$e meatũ per quem aqna
ducatur tradit _V_lpian. _P_andect. lib. _43._ de riuis. _IN_
_SVO SIBI CANALIS EXCIDA-_
_TVR. P_arifigura dictum apud _P_lautum in _A_mphi-
truone, telo $uo $ibi. _E_t apud _T_erentium in _A_delphis, $uo
$ibi gladio. _E_t _A_puleium lib. _7._ de a$ino aureo, $uo $ibi
funiculo. _E_t eodem $u<007>s $ibi glad<007><007>s, & _C_olumellam l<007>b.
_12._ cap. _41._ in $uo $ibi iure decoqui. _SIN AV-_
_TEM FISTVLIS PLVMBEIS DV-_
_CETVR. P_ræter _P_lin. _F_rontinũ, _P_alladium, _P_au-
lus _I_ur<007>$con. _P_andect. l<007>b. _39._ de aqua pluuia arcenda,
$cribit aquam per fi$tulas duci con$uetum fui$$e, vnde
_S_tatius lib. $yluarum primo.</p>
<p it>_T_e{que} per obliquum pen<007>tus quæ laberis amnem,
_M_artia, & audaci tran$curris flumina plumbo.</p>
<p it>_F_it & mentio lib. _4. M_etamorpho. _O_uid. _FISTV-_
_LÆ NE MINVS LONGÆ PEDVM_
_DENVM FVNDANTVR. P_lin. lib. _31._
cap. _6._ fi$tulas denũpedum longitudinis e$$e legitimũ est.
_QVÆ SI CENTENARIÆ ERVNT._
_I_de$t $i lamina antequam in rotundationem flectatur, la-
ta erit digitos centum at{que} ita in aliis formulis intell<007>gen-
dũ. _PONDVS HABEANT IN SIN-_
_GVLOS. S_cribe $ingulas refertur enim ad fi$tulas.
_OCTONVM PONDO. XCVI. P_lin.
mendo$e pondo centena. _P_allad<007>us _V_itruuium e$t imita-
tus lib. _9._ cap. _12. EX LATITVDINE_
_AVTEM LAMNARVM, QVOT_
_DIGITOS HABVERINT ANTE-_
<pb 289>[0307]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
_QVAM IN ROTVNDATIONEM_
_FLECTANTVR. H_oc non $atis probatur _I_u-
lio _F_rontino lib. _1. Q_uòd laminæ, cũ circumagitur, ali-
quit perit. _P_lin. tamen _V_itruuium $equutus est. _SIN_
_AVTEM VALLES ERVNT PER-_
_PETVÆ. P_alladius lib. _9._ cap. _11. S_i$e vallis in-
ter$erat, erectas pilas, vel arcus v${que} ad aquæ iu$ta ve$ti-
gia construemus, aut plumbeis fistulis clau$am deiicipa-
tiemur, & explicata valle có$urgere. _TVNC EX-_
_PRIMATVR IN ALTITVDINEM_
_SVMMI CLIVI. E_xprimere aquam v$urpa-
tur pro in altum ducere & cogere, vt fit cum à monte de-
$cenderit in vallem, $i in aduer$um montem cogatur con
$cendere. _SED GENICVLVS ERIT. S_i
ita flexuo$us & nodo$us erit canalis, vt cum in imũ val-
lis de$cenderit perpetuo libramento non procedat, $ed in
aduer$um cliuũ ad angulũ non normalem $ed acutum diri-
gatur. _ETIAM IN VENTRE CO-_
_LVMNARIA SVNT FACIENDA._
_I_dest æstuaria $iue $piramenta. _B_eroaldus in _S_ueton<007>i
_A_ugusto legi$$e videtur colluuiaria, per quæ colluuies &
immũd<007>cia e<007>ectantur. _L_onge à _V_itruuii $ententia. _ET_
_CIRCVNDVCTIONES. Q_uando per la-
tera mont<007>s obliquam ducimus aquam, nec $pecubus vti-
mur lib. _1._ cap. _1._ vocauit circuitiones. _INTER_
_ACTVS DVCENTOS. A_ctus longitudinis
pede habet. cxx. auct. _C_olumella l<007>b. _5_ cap. _1. & P_lin.
lib. _18._ cap. _3._ duplicatus in longitudin\~e iugerũ faciebat.
_SED ITA VT HI TVBVLI EX V-_
_NA PARTE SINT LINGVLATI._
<pb 290>[0308]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_P_lin. lib. _31._ cap. _6._ dicit commi$$uris pyxidatis, idest
vt inferior fictilis tubulus intret $uperiorem. _P_alladius
his verbis expre$$it. _E_x vna inquit parte reddantur an-
gu$ti, vt palmi $pacio vnus in alterum po$$it intrare.</p>
<p it>_CALCE VIVA EX OLEO SVBACTA_
_SVNT ILLINENDA. C_alx è fornace ĩ cellis vina-
riis re$tinguitur, deinde oleo macerata et $ubacta vngũtur
tubuli. _AVT PONDERE SABVRRA CON-_
_TINEATVR. S_aburraid genus arenæ e$t quo
naues onerari $olent vt iactante fluctu $tabiliores $int.
_V_irgilius _G_eorg. _4. S_æpe lapillos,
_V_t cymbæ in$tabiles fluctu iactante $aburram tollunt.</p>
<p it>_C_apitur & pro quocun{que} pondere nauibus huiu$modi cau-
$a imponi $olito, metaphoricos{que} ad res alias tran$fertur.
_ITEM CVM PRIMO AQVA A CA-_
_PITE IMMITTITVR, ANTE FA-_
_VILLA IMMITTETVR. P_alladius lib.
_9._ cap. _11. S_ed antequam <007>n iis aquæ cur$us admittatur
fauilla, per eos misto exiguo liquore decurrat, vtglutina-
re po$$it $i qua $unt vitia tuborum, e$t aut\~e fauilla cinis.
_QVIN IPSVM QVOQVE NON SIT_
_INSALVBRE. A_ut abundat particula negatiua,
aut $cribendum e$t, $alubre. _EXTRVCTAS_
_CVM HABEANT VASORVM AR-_
_GENTEORVM MENSAS. M_en$a pro
_A_baco dictũ hoc loco, ide$t men$a va$is potoriis aut e$ca-
riis contin\~edis accommodata. _ET IBI HOMI-_
_NES OFFENDVNT FODIENTES._
_L_ibet de hac re _P_alladii verba ad$cribere ex lib. _9._ cap.
_9. I_n fodiendis puteis cauendum e$t fo$$orum periculum,
<pb 291>[0309]<rh>IN LIB. VIII.</rh>
quoniam plerum{que} terra, $ulphur, alumen, bitumen edu-
cit, quorum $piritus misti, anhelitum pestis exhalant, &
occupatis statim naribus, extorquent animas, n<007>$i quis fu-
gæ $ibi velocitate $uccurrat. _P_rius ergo quam de$cenda-
tur ad intima, in eis locis lucernam ponis accen$am, quæ $i
extincta non fuerit, periculũ non timebis. _S_i verò ext<007>n-
guetur, cauendus est locus quem $piritus mortifer occupa-
bit. _Q_uòd $i alio loco aqua non potest inueniri, dextra
læua{que} puteos fodiemus, v$que ad aquæ ip$ius libra-
mentum, & ab his foramina hinc inde patefacta, ve-
lut nares intus agemus, qua nocens $piritus euaporet,
quo facto, latera puteorum structura $u$cipiat. & _P_lin.
lib. _31._ cap. tertio, hoc tradit. _DEFODIEN-_
_TVR ÆSTVARIA. S_piraméta & veluti na-
res per quas grauis $piritus relaxetur. _TVNC SI-_
_GNINIS OPERIBVS. D_iximus _S_igninum
fieri ex testis contu$is addita calce. _TVNC SI-_
_GNINIS OPERIBVS EX TESTIS,_
_AVT A SVPERIORIBVS LOCIS._
_P_ro te$tis $cribendum tectis, $ed cau$a erroris fuit, quod
figninum opus testis tu$is fiat. _NE GRA VIVS_
_QVAM LIBRARIVM. I_dest ponderis
vnius libræ, $ic lib. _7._ cap. _8._ vocat c\~etenarium lapidem.
_MORTARIO MISCEATVR. H_ic pro
loco vbi arenatum rutro $ubigitur, quod antea monuimus,
$ed quod statim $equitur, pro arenato interpretamur cum
ait, mortario cæmentum addatur. _SI NON, SA-_
_LEM ADDI NECESSE ERIT ET_
_EXTENVARI. S_cribit _P_alladius memorato lo-
co, aquam $i limo$a fuerit, $alis admixtione corrigi.</p>
<pb 292>[0310]
<h>GVLIELMI
PHILANDRICASTILIO-
NIIGALLI CIVIS RO. IN LIB.
nonum M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_NOBILIBVS ATHLE-_
_TIS QVI OLYMPIA,_
_PYTHIA, ISTHMIA,_
_NEMEA VICISSENT._
_I_mitatus est hac parte _V_itruuius
_I_$ocratem in _P_roœmio _P_anegyrici,
_C_æterum quatuor ista certamina celebrata $unt in _G_ræ-
cia <007>n honorem _I_ouis, _A_pollinis, _P_alemonis, & _A_rchimo-
ri. _C_ertantiũ erãt præmia _O_leaster, _P_oma, _P_inus, _A_piũ,
vt auctor est _A_rchias lib. _1. E_pigrammaton _G_ræcorum.
_D_e his $unt _O_dæ _P_indari, poti$$<007>mum hymnus quintus.
_V_tebantur autem ludis quin{que} vnde pentathlon, _L_atinis
quinquertium, & pentathli quinquertiones dicti qui his
ludis vici$$ent, $altu, cur$u, di$co, iaculo & lucta, quos _S_i-
monides recen$et lib. _1. E_pigrammaton,</p>
<pb 293>[0311]<rh>IN LIB. IX.</rh>
<p it>_Ἴ_ θ {μι}α {καὶ} {πυ}{θο}ῖ {δι}οφων ὁ {φί}{λφ}νος {εἲ} ί{κα}
_\~Ὰ_ λμα, {πο}{δο}κ{εί}ην, {δί}{τκ}ον ᾄ{κο}ν {τα}, {πά}λ{ηυ}.</p>
<p it>_R_eferuntur & à _I_uri$con$ulto _P_aulo, de _A_leæ lu$u _P_an-
dect. lib. _11. I_n gymnicis certaminibus periodon vic<007>$$e,
dici, qui _P_yth<007>a, _I_sthmia, _N_emea, _O_lympia vici$$et, au-
ctor e$t _S_ext. _P_ompeius, à circuitu eorũ $pestaculorum.
_S_unt de illis certaminibus nõnulla apud _I_oannem _B_apti-
stam _P_iũ in l<007>b. _A_nnotationum. _QVID ENIM_
_MILO CROTONIATES QVOD_
_FVIT INVICTVS, PRODEST HO_
_MINIBVS. E_um $cribit _I_ulius _S_olinus cap. _4._
omnia egi$$e $upra quá homo valet. _P_lin. lib._7._ cap. _20._
ait, _C_um con$titi$$et neminem vestigio eduxi$$e, malum
tenenti neminem digitum correx<007>$$e. _S_ed cui non e$t eins
nota fortitudo?</p>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p it>_VADRATVS LOCVS QVI_
q_ERIT LONGVS ET LATVS_
_PEDES DENOS, EFFICIT_
_AREÆ PEDES CENTVM. Q_uadrati
men$ura facillima est vel auct. _C_olumel. lib. _5._ cap. _2._
_N_am cum $it vndi{que} pedum totidem, mult<007>pl<007>cantur in $e
duo latera, & qua $umma ex multiplicatione effecta e$t,
eam d<007>cemus e$$e quadratorũ pedũ. _V_t $it locus quoquo-
uer$us decem pedum, ducemus dec<007>es denos, qui f<007>unt cen-
tum, dicemus igitur locũ habere pedes quadratos centum.
_I_dem efficere numeris in dupl<007>catione quadrati omnino
non licet, nam vt quær as numeros omnes non inuenias qui
<pb 294>[0312]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
in$e multiplicatus ducentorum pedũ faciat aream. _Q_uo
enim id fieripo$$e maxime videtur numero, quatuor de-
cim, $i in $e multiplicaueris, vt $it quaterdecies quatuorde
cim, f<007>ant centum nonaginta $ex, vt de$int ad numerũ du-
centorum quatuor. _Q_uòd $i libet progredi & tentare al-
tius per quindecim, vt dicas quindecies quindecim fiát du-
centi viginti quin{que} pedes. _I_ta{que} efficiendum grammicis,
ide$t linearibus de$criptionibus. _I_d quomodo recte po$$<007>t
f<007>eri, docet hoc loco _V_itruuius. _HAC RATIO-_
_NE DVPLICATIO GRAMMICIS_
_RATIONIBVS A PLATONE VTI_
_EST SCHEMA SVBSCRIPTVM_
_F VIT EXPLICATA. P_otuit & alia ratio-
ne quam à _P_latone o$ten$um e$t quadratum duplicari.
_N_am datum quadratum $i circulo cinxeris vt tangat is
illius quatuor angulos, rur$us{que} ip$um circulum alio qua-
drato claudas, ip$um hoc quadr atũ duplo maius est prio-
ri, qua ratione v$i $umus lib. _4._ in de$cribendo _A_baco ca-
pituli corinthii.</p>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p it>_TEM PYTHAGORAS NOR-_
i # _MAM. N_orma e$t ad quam exiguntur an-
guli, $icut ad regulam longitudines, ad perpen-
diculũ altitudines, quæ _C_icero lih. _A_cademic. _Q_uæ$tion.
_2._ tria complexus e$t. _A_tqui $i crederemus (inquit) non
egeremus perpendiculis, non normis, non regulis. _N_or-
ma _G_nomon _G_ræcis vocatur, vt apud _L_ucianũ in _H_ar-
monide. _ID PYTHAGORAS CVM_
_INVENISSET, NON DVBI-_
_TANS A MVSIS SE IN EA IN-_
<pb 295>[0313]<rh>IN LIB. IX.</rh>
_VENTIONE MONITVM, MAXI-_
_MAS GRATIAS AGENS, HOSTIAS_
_DICITVR IIS IMMOLAVISSE._</p>
<p it>_T_radit _C_icero lib. de natura _D_eorum. _3. P_ythagoram
cum in _G_eometria quiddam noui inueni$$et, _M_u$is bouem
immolare $olitum. _Q_ uòd autem ad rem no$tram attinet,
$cribit _I_oannes _R_euchlinus l<007>b. _2._ de arte caballistica, aut
potius _D_iogenes _L_aertius l<007>b. _8._ nam apud eum id etiam
legimus, item apud _A_ thenæum lib. _10._ ex auctoritate
_A_pollodori arithmetici, illum boues centum immola$$e,
cum reperi$$et ὅ{τι} {τρι}γώνου ὀρθο{γφ}νίου ἡ {τηὺ}
ὀρθὴν {γφ}νί{αν} ὑ{πο}{τε}ίνου{σα} {δύ}να{ται} {ταῖ}ς {πε}-
{ρι}ε{χο}ύ{σαι}ς, ide$t, quòd trianguli orthogonii recto anga
lo $ubiectum latus tantum valeret, quantum quæ conti-
nerent, $iue trianguli rectanguli quod recto angulo $ub-
tenditur latus, æque po$$e at{que} latera eundem angulũ con-
tinentia. _E_a propo$itio, quanquam aliis verbis, est apud
_E_uclidem lib. _1._ penultima, quam probant _T_heon & _C_ã-
panus. _A SVMMA COASSATIONE._
_I_dest à $umm<007>s contignationis tabulis. _SCAPO-_
_RVM IVXTA LONGITVDINE IN-_
_CLINATIO. S_capus $calarum e$t truncus à $um
ma cont abulatione ad rece$$<007>on\~e. _I_n $ubl<007>me aut\~e vt obi-
ter dicam con$cenditur aut recta itione, $ed quæ $i pluri-
bus gradibus a$cendendum e$$et, verteretur ad normam,
interiectis refractionibus & areolis (<007>d genus antiqui $o-
lebant facere impari graduum numero) aut cochlidibus
$calis, ide$t quibus per gyrum $ur$umitur. _R_ur$us $calæ
constant aut grad<007>bus aut accliui. _P_rioris gener<007>s $unt
<pb 296>[0314]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_R_omæ cochlides columnæ _T_raiani & _A_ntonini, in illa
ad fastigiũ $unt res ab eo gestæ $culptæ, & in primis bel-
lum _D_acicum, intus a$cenditur gradibus centum octogin
ta quinque, fenestellas habet quadraginta quinque. _I_n
altitu@ne variát _E_utropius & _P. V_ictor quem malumus
e$$e _S_extum _R_uffum, ille d<007>cit pedum e$$e centum qua-
draginta, hic centum viginti octo. _A_ntonini columna in-
cendio deformata, $ed altior, pedum $c<007>l<007>cet centũ $eptua-
ginta $ex, graduum centum $ex, fene$tellarum qu<007>nqua-
ginta $ex. _H_abet & $imulachra rerum ge$tarum circun-
qua{que} cælata. _I_llud autem admiratione non caret, quòd
earum columnarum cra$$<007>tudo vno perpetuo{que} lapide con-
$tat in quo inci$i gradus, & cũ ad $ummum gyrum cæla
ta $int variarum rerum & per$onarum $imulachra, nece$
$e {que} $it aliquando particulam in $ecundum lapidem $erua-
ri, ita commi$$<007> $unt tamen, & ad vnguem coniunguntur
& conueniũt, vt ne oculati$$<007>mus quidem, ni$<007> meditato &
con$ulto in rem præ$entem vemat, animaduertere po$$<007>t.
_E_t $calæ quibus in $ummum _P_antheum con$cenditur, tri-
quetro a$cen$u fa$t<007>giantur, habent{que} po$t $eptenos quo${que}
gradus, refractiones $iue arcolas, vacuumip$um, eadem
illa e$t ab <007>mo ad $ummum, qua lumen immitt<007>tur, f<007>gura.
_P_osterioris verò generis hoc e$t accliuis bell<007>$$<007>me nobie
formam retulit distenta tr<007>folii $iliqua. _Q_uare forta$$e
admonitus _B_ramantes _A_rchitectorum post antiquos illos
diligenti$$imus, pulcherrimam accliuem cochlidem extru-
xit in _V_aticano _P_ontif<007>cum maximorũ ædificio, cui à po-
$itione _B_eluedere est nomen inditum, ip$o accliui ab im@
ad $ummum innixo quatuor columnarum continuatis or-
dine generibus, vt $capus nullus e$$et, ide$t vt _I_tali loquũ-
<pb 297>[0315]<rh>IN LIB. IX.</rh>
tur nulla e$$et anima, $iue $tilus aut antenna. _N_am his
vocabulis eam rem $ignificant. _ITA ERVNT_
_TEMPERATÆ GRADVVM ET_
_IPSARVM SCALARVM COLLO-_
_CATIONES. D_e graduum retractione & cra$-
$itudine, lege lib. _3._ cap. _3_ quæ ad ædes $acras pertineat,
nam retractionem i$tam, quam constat ex perpendiculo
& rece$$<007>one habere debere ad cra$$<007>tudinem, rationem
proportionis $e$quitertiæ, nihil e$$e dubium oportet ad pri
uatarum æd<007>um $calas pert<007>nere.</p>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p it>_VRVM AD SACOMA AP-_
a # _PENDIT REDEMPTORI._
_Σ_ή{κφ}{μα} _G_ræcis e$t æquipódiũ, ide$t a qua-
le pondus vt hoc loco, & huius lib. cap. vltimo, æquo pon-
dere phelli, $acoma $aburrale, aut \~e quod lãci trutinæ $ur-
$um latæ adiung<007>tur, vt grau<007>ori f<007>at æqualis, vt e$t apud
_I_ulium _P_ollucem lib. _4._ cap. _24. A_r<007>stoteles in _M_echa-
n<007>cis d<007>cit {σή}{κω}{μα} {πο}ι{εῖ}ν pro æquilibrium facere.</p>
<p it>_IN ID COR ONARVM OPVS. A_lias
legitur _C_oronarium, eadem plane $<007>gnif<007>catione, id{que} me-
l<007>us, cum de vna tantum corona dicat. _CVM IN_
_SOLIVM DESCENDERET. I_de$t la-
brum vt _C_atoni de re rustica cap. _10. P_lin. lib. _31._ cap-
_2. C_ornelio _C_el$o & al<007>is, vnde cella $olearis, $<007>ue vt lego
$oliaris dicitur ab _Æ_lio _S_partiano, vbi $olia idest va$a
quibus in balne<007>s vtebantur, $olebát ad$eruari. _D_omitius
_C_alderinus apud _M_artialem lib. _2._ dicit _S_olium e$$e vas
<pb 298>[0316]<rh>GVL. PHIL. ANNOT. </rh>
in _T_hermis quo lauabantur qui $udare nolebant. _S_olium
autem pro $ede regia _V_errio dictum placet, qua$i $ol<007>dum
quodex integro ligno constaret. _A_$per _G_rammaticus à
$ede dictũ magis probat. _Ε`'ΥΡΗΚΑ Ε`'ΥΡΗ-_
_ΚΑ. I_de$t inueni, inueni. _SEXTARIOMEN-_
_SVS EST. V_erbum est vacat. _MANIFE-_
_STVM FVRTVM REDEMPTO-_
_RIS. E_ius aurificis qui receperat faciendam coronã.
_QVOD DELO IMPERAVERAT_
_RESPONSIS APOLLO, VTI ARA_
_EIVS QVANTVMHABERET PE-_
_DVM QVADRATORVM ID DV-_
_PLICARETVR. I_d er at cubum duplicare, rem
multò difficillimam, arguebat eos _A_pollo quòd _G_eometriá
negligerent. _Q_ uæ res fu$i$$ime tractatur ab _E_rathoste-
ne ad _P_tolemæum, a _I_oanne _G_rammatico in _A_nalytica
_P_o$teriora _A_ristot. l<007>bro (quantum memini) primo, nam
eius codicis mihi nunc copia non est. _R_efertur etiá à _P_lu-
tarcho lib. de _S_ocratis _D_emonio, & _B_e$$arione defen$io-
nis _P_latonis lib. _1._ cap. _8._ _Q_ uidam $criptis prodidit cu-
bi duplicationem, inuétum e$$e _P_latonis duabus lineis re-
ctis, aliis mediis duabus proportionalibus repertis depre-
hendi. _E_ratosthenes tamen dicta _E_pi$tola ad _P_tolem.
_R_egem, tribuit _H_ippocrati _C_hio vt legimus apud _G_eor-
gium _V_allam lib. _G_eometr. _4._ hoc e$t lib. expet. & fu-
giendorum. _13._ in hanc ferè $ententiam. _T_ragicus qui-
dam introduxit _M_inoa _G_lauco $epulchrũ ex citare volen-
tem interrogatum quanam idfigura extrui mallet, re$pon-
di$$e cubica, $ed ita vt bis tantum caperet, quantum cubus
qui quoquouer$us e$$et pedum centum. _Q_ uidam vt id
<pb 299>[0317]<rh>IN LIB. IX. </rh>
fieret putauit latus vnumquo{que} duplum e$$e faci\~edum, hal-
lucinatus. _E_tenim lateribus duplicatis, planum quodli-
bet, quadruplum efficiebatur, ip$um verò $olidum, octo-
plum. _Q_ uæ$itũ concertatum{que} est, quonam modo propo-
$itum $olidum in ea forma permanens, duplicari po$$et.
_R_es ad geometras relata e$t, _A_mbig\~etibus cæteris, _H_ip-
pocrates _C_hius indicauit fieri id po$$e, $i constitutis dua-
bus l<007>neis, quarũ maior minoris e$$et dupla, duæ mediæ
in cótinua proportione inuenirentur. _A_liquanto po$t _D_e-
lii cum or aculo _A_pollinis iuberentur ar am ip$ius duplica-
re, ne{que} qua id fieri po$$et ratione $atis viderent, obiur-
gante _P_latone, qui in academia erant, geometras, _A_rchi-
tas _T_arentinus per hemicylindros, _E_udoxus per inflex as
lineas demonstrauerunt, $ed parum ad v$um, vt cæteri
omnes, præter _M_enechmũ qui breue quiddam & $ub o$cu-
rum relinquit. _P_o$tea _E_ratosthenes instrumentum forma-
uit. _I_dem _V_alla rationem inueniendarum mediarum pro-
portionalium ex $ententia _A_rchimedis, _E_utocii, _P_latonis
_H_eronis, _P_hilonis, _B_izantii, _A_pollonii, _D_ioclis, _P_appi,
_P_ori, _M_enechmi, _A_rchitæ, _E_rato$thenis, _P_hiloponi, &
_D_iony$iodori codem loco tradere conatus e$t. _H_æc ego
$crip$eram cum beneficio _R_odolphi pii _C_arporum _C_ardi-
nalis, facta e$t nobis copia videndi ex$cribendi{que} (curan-
te id _M_ecœnate meo) _A_rchimedis de $phæra & _C_ylin-
dro cum enarratione _E_utocii volum\~e ornamento futurum
augu$t<007>$$imæ illi & in$tructi$$<007>mæ _B_ibliothecæ, quá tuto-
to orbe terrarum maximis $umptibus conqui$itis omnium
di$ciplinarum & linguarũ libris _FRANCISCE_
_R_ex _R_egum potenti$$ime & chri$tiani$$ime ad _F_ontem
_B_leeium institui$ti. _I_d volumen _G_eorg<007>i _V_allæ fuerat,
<pb 300>[0318]<rh>GVL. PHIL. ANNOT. </rh>
in quo præter linguæ _D_oricæ proprietatem & omi$$ion@
$pirituum at {que} accentuum, quæ in legendo nonnihil exhi-
buerunt difficultatis, occurrunt $ub<007>nde $yllabarum & di-
ctionum notæ, quæ ne à _G_ræcis quidem <007>p$is hoc tempo-
re $atis agno$cuntur. _I_ta{que} ex eo deprebend<007>mus quæ à
_V_all a tradita e$$ent, ab _E_utocio _A_$calonita $cripta e$$e
in _A_rchimedis libri {πὲ}{ρὶ}{σφ}{αέ}ρ{α<293>} {καὶ} κυλί{δρ}ον
$ecundi, theorema primum, quòd in eo doceretur propor-
tionales medias lineas inuenire. _Q_ uòd aut\~e ad _A_rchitam
& _E_rato$thenem, quorum hic meminit _V_itruuius, attinet,
quoniam ab vtro{que} breuius tradita ratio videbatur quam
vt à multis intelligi po$$et, _L_udouicus _L_ucenius quem nó
$emel in hoc opere nominaui quod eius iudicium & inge-
nium quo $um _R_omæ familiariter v$us, magnopere mihi
placuit & vnum ex omnibus meorum $criptorũ cen$orem
clegi, me auctore explicuit, quod $i a$crip$ero videbor n@
paruam à $tudio$is inii$$e gratiam. _I_ta{que} prius d<007>eam qu@
ratione ille _A_rchitam duo media proportionalia per he-
micylindros inueni$$e exi$timet, quæ eadem e$t duplican-
di cubiratio. _D_einde ostendam quæ $it ratio conficiendt
_M_e$olabii instrumenti ad media proportionalia vnũ, duo,
nut plura deprehendenda, cubicum{que} corpus, $eruata figu-
ra, quantũl<007>bet augendum ex _E_rato$thenis inuentione.
_E_rgo quod ad _A_rchitæ inuentum attinet. _S_int datæ duæ
rectæ lineæ. _B. C. &. C. D._ inter quas duas medias pro-
portionales inuenire oporteat, de$cribatur circulus. _B. C._
_D. F._ cuius dimetiens $it. _B. C._ & à $igno. _C._ per. _1._
quarti _E_uclid. ducatur linea æqualis. _C. D._ quæ congruat
in circulo. _B. C. D. F._ & fiat recta linea circunferent<007>æ.
_C. D._ & hæc eadem linea extra circulum producta & li-
<pb 301>[0319]<rh>IN LIB. IX. </rh>
nea. _G. H._ quæ in $igno. _B._ tangat circulũ. _B. C. D._ con-
currant in $igno. _G._ (concurrent enim per. _16. &._ _17._
@ertii eiu$dem &. _9._ communem $ententiam, ac. _5._ po$tu-
latum. _D_einde intell<007>gatur _H_emicylindrus erectus in $e-
micirculo. _B. C. D._ & in eodem $emicirculo alius $imilis
$emicirculus ad angulos rectos erectus, at que in paralello
grammo hemicylindri po$itus, præterea intelligatur hũc
cundem $emicirculum erectũ circũduc<007> ver$us $ignum. _D._
@ius d<007>mentiente. _B. C._ ab eodem æquilibrio nu$quam di-
moto &. _C._ $igno manente, $ecare{que} $u a circũferentia he-
micylindri $uperficiem conuexam, & de$cribere in ea
quandam lineam cylindricam, in$tar vti{que} earum quibus
in horario cylindro hor arũ$pacia distinguũtur. _I_ntelliga-
tur{que} rur$us triangulum. _C. B. G._ manente altero eius la-
tere. _C. B._ quod c<007>rculi. _B. C. D. F._ dimetiens est, in op-
po$itam partem, quam motus fuit $emicirculus, circũuer-
ti, & de$cribere alterolatere. _C. G._ per. _16._ diffinition\~e
vndec<007>mi, conicam $uperficiem, quæ obuians lineæ cylin-
dricæ concurret in exteriori cõuexa hemicylindri $uper-
$icie, in aliquo $iquo ex iis quæ erũt in eadem linea. _C. G._
inter. _D. &. G._ & hoc $ignum $it. _K._ à quo ad planum $e-
micirculũ. _B. C. D._ excitetur per. _11._ vndecimi perpen-
d<007>cularis linea. _K N._ quæ in ipsa incidet $emicircul<007> circũ
ferentiá, in qua hemicylindri $uperficies, vbi e$t $ignũ _K._
fuit erecta, & cõnectatur $igna. _C N._ et ĩtell<007>gatur linea.
_C K._ ea tũró erit. _C. B._ ad. _C K._ quæ. _C K,_ ad. _C N._ et
quæ. _C. N._ ad. _C D._ quod vt o$t\~edatur ita habere, ex cit\~e-
tur per. _31._ primi, lineæ. _G B H._ à $<007>gno. _D._ paralellũ.
_D. F._ quæ cógruat in circulo. _B. C. D. F._ fiat{que} recta cir-
aũferentiæ. _D. F._ & intelligatur $<007>gnum. _D._ de$cribere in
<pb 302>[0320]<rh>GVL. PHIL. ANNOT. </rh>
coni $uperficie $emicirculum. d m f. cuius dimetiens $it
d f. _D_e$cribantur {que} i$ta omnia, quantum res ip$a patietur
in $ubiecto plano, <007>n quo habeat po$itionem motus quidem
$emic<007>rculus vt e$t ĩ figura $ubiecta $emicirculus. b c _K._
_T_r<007>angulũ verò v${que} ad $uip$ius $em<007>circuli{que} in exterio-
ri hemicylindri $uperficie communem $ectionem circun-
ductum, vt est. blc. $ignum huius communis $ect<007>onis
$it _K,_ & $emicirculus quem de$cribit. d. $it. d m f. &
perpendicularis à $igno. _K._ in planũ $emicirculum <007>ncid\~es
$it l<007>nea. _K_ n. quæ quoniam e$t in $uperficie $emicirculi.
c b _K._ $ignum. n. in quod incidet, erit in quo eiu$dem
$emicirculi dimet<007>ens, qui est. c b. $ecat in ea po$itura
circunferentiam $emicirculi. b c d. _D_einde connectantur
$igna. n c, linea recta, quæ, c b. dimetientis $em<007>circuli,
b c d. in hac quam modo dicebamus po$itura, pars erit,
eadem{que} $ecabit lineam. d. f. & $ecet in $igno. p. at linea.
c. g. immo verò. c. l. latus trianguli ad locũ communis $e-
ctionis cum $emicirculo deductum, vt expo$itum fuit, $e-
cet $emicirculum. d m. f. in. m. id est $ignum quod in ista
trianguli po$itura de$cribit. d. $it. m. connectantur{que} re-
ctis lineis $igna. _K._ b. &. m. n. &. m. p. quibus $ic di$po$i-
tis, quon<007>am vter{que} $emicirculorum. b c _K._ &. d m f.
ad angulos rectos in eod\~e $ubiecto plano erectur est, erit
linea mutuæ $ectionis communis vtri{que} per. _3._ &. _4._ vn-
decimi, incidens ad angulos rectos <007>n planitiem circuli. _B._
c d f. perpend<007>cularis{que} dimetienti. d f. & per. _13._ $e-
xt<007>, med<007>a proport<007>onalis linearũ. p f. &. p. d. $it autem
ea. m. p. cuius quadratum per. _17._ $exti, æquum erit pa-
rallelo grammo ex. p. f. &. p. d. lineis. & per. _35._ tertii
erit eadem. m. p. media proportionalis <007>nter lineas. c. p.
<pb 303>[0321]<rh>IN LIB. IX.</rh>
&. pn. triangula{que}. m. c. p. &. p. n. m. erunt per. _6._ &. _4._
$exti $imilia & proportionalia, quum $int anguli ad. p. re-
cti & circum eos later a proportionalia. Sed quoniam an-
gulis. m. n. p. &. c. m. p. $ubtenduntur proportionalia la-
tera. erunt per. _6._ $exti anguli æquales. & per eandem,
angulus, m. c. p. angulo. n. m. p. etiam æqualis, erit{que} per
_32._ primi & _2._ communem $ententiam, angulus. n. m. c.
rectus, & triangula. n. m. c. &. n. m. p. &. m. c. p. ad inui-
cem $imilia. _E_t rur$us quoniá angulus. _K._ n. c. rectus est
per hypothe$im, at{que} it a angulo. m. p. c. æqualis, et angulus
n. c. _K._ communis e$t. _K._ n. c. &. m. p. c. triangulis, erunt
etiam ea triangula per ea$dem æquiangula, ac omnino $i-
milia, necnon & triangulum. c. _K._ b. ei$idem $imile, quun@
$it angulus. b. _K_. c. per. _31._ tertii, etiam rectus. _E_rit igi-
tur $icut. c. b. ad. c. _K._ later a trianguli. b. c. _K._ circũ angu-
lum. b. c. _K._ $ic per. _4._ $exti. c. _K_. ad. c. n. quæ circa $imi-
lem immo eundem. n. c.. _K_. angulum trianguli. c. _K_. n. po-
$ita $unt & æquis angulis in $imil<007> triágulo $imiliter $ub-
tenduntur, & per eandem eodem{que} modo $icut. c. _K._ ad. c.
n. $ic. c. n. ad. c. m. later a trianguli. n. c. m. circum angu-
lum. n. c. m. Sed manife$tum e$t. c. m. e$$e æqualem. c.
d. quum nece$$e $it. d. &. m. $igna a. c. con<007> fastigio æqua-
liter di$tare eo quod in circulo ab vno & eodem $igno in
coni $u perficie circũ$cripto po$ita $unt, inter. b. c. igitur
&. c. d. inuenta erũt duo media proportionalia. c. _K._ &. c.
n. quod fuer at ostendendũ. _C_æterum quoniam problema
non theorema istud e$t, non alienũ erit explicare quo pa-
cto istiu$modi media per hanc ip$am ratiocinationem non
tam intelligi quam re ip$a inuen<007>ri queant, at{que} inuentis
quomodo vti po$$imus, & $i hoc _E_rato$thenes neget, per
<pb 304>[0322]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
hanc _A_rchytæ traditionem po$$e fieri. Statuam igitur ad
libellam planitiem, de$criptis{que} in ea, c<007>rculo. b. c. d. f. $u-
per centrũ, q, triangulo, b, c, g. linea, c, d. ac dimetiente, b,
c, quæ oĩa propo$ui in plano de$cr<007>b<007> oportere. _I_n$uper{que}
a $igno, c, linea, c, h, quæ $it æqualis, b, q, & congruat $emi
c<007>rculo, b, c, d, his inquam $ic d<007>$po$itis, construam hemi-
cylindrum, cuius axis non $it minor, b, g, _B_a$is verò $it
$em<007>circulus, b, c, d, & huic $emicirculo bemic yl<007>ndrũ im-
ponam, at {que} a $i gno, h, quod erit in circũferent<007>a $emicir-
culi, per hemicylindr<007> conuexũ erigam l<007>neã quæ ad $ub-
iectum planũ, perpendicular<007>s $it, & æqualis, c, h, hoc est,
b, q, & $it ca, h, s. tum ab. s. $igno ad $igna, b, &, c, extre-
ma dimet<007>\~etis circuli admota per bemicylindr<007> cõuexuve
luti le$bia aliqua regula, vel pro ea, linea, hoc \~e filo tenui,
deducta, de$cribam per id conuexũ, cylindricam lineam
quæ $it, b, s, c. rur $us{que} in eo latere par allelo grammi he-
micylindr<007>, cu<007>us alterũ extremum <007>n$idet $igno, b, ab eo-
dem $igno ad altitudinem, b, g, $ignabo $igno, g, & ab hoc
ad, d, $ignum in plano po$itũ per conuexam $uperficiem
hem<007>cyl<007>ndr<007>, ducam lineam cylindr<007>cæ $im<007>lem, quæ cy-
lindricam, b, s, c, $ecabit in aliquo $igno, & $ecet in $igno
_K,_ a quo <007>n circuferentiam $emicirculi b, c, d. lineæ verò
b, s, deducam par allelũ quæ $it _K,_ n, & connectam $i gna,
n, & c, recta, c, n, & ponam, n, _K,_ in plano con<007>unctam, c,
n, ad angulos rectos & perfic<007>am triangulũ, c, n, _K,_ ducta
linea, c, _K,_ & a$$eram per præced\~etem _A_rchytæ ratioci-
nation\~e e$$e $icut, b, c, ad c, _K._ <007>ta c, _K._ ad c, n, & $ic, c, n.
ad c, d, quod oportebat <007>nucn<007>re.</p>
<pb 305>[0323]<rh>IN LIB. IX.</rh>
<fig>
<cap it>_H_emicyl<007>ndri figura.</cap>
<var>_g b l c K J h @ d p @ @ b d f c_</var>
</fig>
<p it>_SEQVITVR V_t de _M_e$olabio dicam. _C_onsti-
tuatur _T_abella lignea oblonga at{que} quadrilatera ad regu-
lam normam{que} bene vndi{que} leuigata, $upra{que} eam, $i duo
tantum media perquiruntur concinnentur tabellulæ tres
ex ære aut alia quauis materia adhoc opus idonea, quæ
$int quam tenui$$<007>mæ, ad regulam normam{que} fabrefactæ
quadratæ, aut altera parte longiores, quarum vna in tabel-
læ ligneæ medio immobilis locetur, aliæ verò duæ ad de-
xtram altera, altera ad $ini$tram ita con$titu antur, vt
hærentes mediæ tabellulæ, altera quæ à dextris est $upra
eam, altera quæ à $in<007>stris $ub eadem in planitie $ubie-
cta duci reduci{que} pro libito po$$it (dextrum aut $inistrum
<pb 306>[0324]<rh>GVL. I HIL. ANNOT.</rh>
quum d<007>xero, ad ip$ius _M_e$olab<007> non ad artificis po$itu-
ram refero) in earum autem tabellarum $ingulis $ingula
paria{que} omnino parallelogramma rectangula quatuor la-
teribus comprehen$a & d<007>met<007>ente à dextris ad $inistrà
deducto, tenu<007>$$im<007>s lineis graphice appo$ite{que} de$cr<007>ban-
tur, $ic vt $i primæ $uperioris dexter<007>oris{que} tabellulæ re-
ctangulũ habuer<007>t dextrum latus inter b $u perius, & c $i-
gnũ inferius comprehen$um, dimetientem{que} b f, latus $i-
nistrum d f, hoc ip$um d f, $it proximi rectangul<007> latus
dextrum, cu<007>us $i dimetiens fuerit d h, $in<007>strum{que} la-
tus g, h, hoc ip$um g, h, $<007>t comune $e quenti parallelogram
mo, cuius $i erit dimet<007>ens g m, in, m, $ignũ inferius de-
$inet $ini$trum eius latus, erunt{que} hæc tria parallelogram-
ma, quũ maxime extremæ tabellulæ $eductæ vtrin{que} fue-
rint, in hunc modum di$po$ita, quũ verò maximæ in $e$e
reductæ, $uper<007>ori ad perpendiculũ $uppo$ita, at{que} it a fiet
vt $iue alter am $iue vtran{que} in hanc, vel <007>llam partem du-
xeris reduxeris ue, perpetuò tamen parallela tam latera
quam dimetientes rectangulorum in quouis $itu perma-
neant. Sin autem plur a media perquiruntur, nam vnicum
binis duntax at tabellulis inuenire per quam facile e$t,
quotquot fuerint inuestig and a plura duobus, totidem ta-
bellulæ $imiles $imil<007>ter{que} d<007>$po$itæ ad $inistram partem
adiiciantur, vnica earum $iue ea media $it, $iue al<007>a quæ-
uis immobili manente, non enim quod nulla earum immo-
bilis $it inueniri duo media aut quotquot oportuerit, non
poterunt, verum quum $it $uperuacaneum omnes mobiles
e$$e commodius er<007>t mediam $tabilem con$tituere, erunt
autem vt quæ{que} erit dexterior ita & $uperior, $uper<007>orem
eam $emper appello, quæ, dum in vnũ coguntur, $uperin-
<pb 307>[0325]<rh>IN LIB. IX.</rh>
ducitur, inferior\~e quæ $ubducitur, maiora verò minora ue
parallelogramma $int, non aliud intere$t, quam quod ma-
iora præ$ertim{que} oblongiora, exactiorem euidentiorem{que}
v$um exhibent, at tabellulæ maiores quam futura $unt in
eis par allelogramma fru$tra at{que} inutiliter fient, præter
margines tamen inferius $uperius{que}, qui obteguntur cana-
liculis per quos mobiles tabellæ di$currũt, at{que} hos margi-
nes in immobili tabella maiu$culos e$$e oportet, vt intra
eas marginum partes quibus ea inferius $uperius{que} confi-
gitur, mobiles al<007>æ tabellæ ab omni impedimento liberæ
procurrant. _N_am $inistror $um aliæ, præter vltimá quæ
ad dextram locata est, marginem extra parallelogr ammi
latus nullũ habere po$$unt. Si tamen vltima $inistror$um
$i eadem{que} at{que} aliæ omnes dextror$um margine nó omni-
no caruerint commodiorem v$um præ$tabunt, tũ vt quum
maxime $eductæ $int, habeant tamen $ingulæ eos margi-
nes $ingulis proximis tabellis $uppo$itos, quos dum mou\~e-
tur præeuntes con$equantur, tum vt in extremis tabellu-
lis, ea parte mar ginis extrarectanguli aream, aliquis ve-
luti vmbilicus eminens adhiberi po$$it, quo tabellæ in
vtr an{que} partem aptius impelli queant, quanquam hoc non
minus apte fiet exiguis foramin<007>bus in parallelogrammo-
rum areis extra dimetientem terebratis, in quæ pedis cir-
cini aut alterius rei acumen, quo vtrin{que} ducantur, admit-
tere po$$int. _E_runt igitur parandæ tabellæ adinuic\~e æqua-
les præter immobilem quam dixi aliquanto longiorem e$-
$e oportere at{que} iuxta rationem $uperiorem quoquot eæ
fuerint collocandæ. _E_t _M_e$olabo ad hunc modum consti-
tuto, e<007>us v$um iam exponam. Sint rectæ lineæ inter quas
oportet duo aut plura media constituere. s. maior. t. minor
<pb 308>[0326]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
fiat primi dexterioris $uperioris{que} parallelográmi dextrũ
latus, quod po$itum est <007>nter b c $igna cõtineri, æquale li-
neæ. s. quoniam hæc fuit maior expo$itarum, deinde ex
infimi vltimi{que} ad $in<007>stram parallelogrammi $ini$tro la-
tere, quod in m $ignum datum fuit inferius de$inere, ab-
$cindam ab ea parte qua m $ignum po$itum e$t, $egmentum
æquale. t. lineæ m<007>nori ex po$itarũ, quod $it m n. tunc igi-
tur tabellæ inuicem cogantur mobil<007>bus ver$us $tabilem, $i
qua $it, in $eip$as mutuo deduct<007>s, donec $ingula later@
omniũ rectangulorum ad $ini$tram eorũ po$ita $ecent $in-
gulos proximorum dimetientes, id{que} in $ignis quæ cumb.
& n. $ub eadem recta linea dirigantur, $ignabo{que} ea oĩum
$ectionum $igna, erunt{que} in huiu$modi po$itura $egmenta
laterum $ub his $ignis $ita, med<007>a continua proport<007>ona-
lia inter s & t. datas lineas quod erat inueniendũ. _Q_uod
$i latus b c. primæ tabellulæ æquum non fuerit, $ed alte-
rius rationis ad. s. $i eand\~e etiã rationem habuer<007>t $egm\~e-
tum. m n. ad t. eandem habebunt med<007>a $egmenta alia ad
media quæ perquirũtur. _S_i verò filum pertenue à b $igno
in planitiem parallelogr ammorum deductum per for amea
quod $it in n. d<007>mittatur libratum plũbo quemadmodum in
perpendiculo fieri videmus, v$um regulæ in _M_e$olabo, ad
explor andum an ea omnia $igna $ub eadem linea $int cõ-
modior\~e exhibebit. _N_e{que} videbitur forta$$is ab hac re alie
num, latus vltimi parallelogrammi ver$us $inistram, ex
quo $egmenta ad magnitudinem minorũ linearum expo$i-
tarum ab$c<007>ndi habent in $exaginta partes veluti in minu-
ta phy$ica for aminibus d<007>$tinguere <002>pu$illis æqualiter{que}
inuicem distát<007>bus, quorũ $ummi med<007>um $it in ip$o angu-
loparallelogrammi, in quem latus ip$um $uperius de$init,
<pb 309>[0327]<rh>IN LIB. IX.</rh>
vt filo $icuti propo$uimus proregula adhibito, facilius $it
in quacun{que} ratione, quam numerus $exagenarius ad mi-
norem habere pote$t, media proportionalia inuenire. _S_ed
non er<007>t tũc tabella illa cõtinua minoribus tabellul<007>s $ubii-
cienda, quæ non $inet filum inferius dimitti, $ed regulæ, $i-
ue ligneæ, $iue æreæ, $iue ex al<007>a ad eam rem accommo-
data materia, in quadrilater<007> cuiu$dam rectanguli circũ-
ferentiæ $peciem di$ponendæ erunt, area peru<007>a media
atque inani remanente, qua perpendiculum per quãcun{que}
lateris parallelogr ammi partem $ubmi$$um libere perua-
gar<007> po$$it. _I_n{que} binis harum regularũ, quæ referunt qua-
drilateri longiora latera, canaliculis excauatis tabellulæ
ad eundem modum quo $uperius concinnandæ. _A_d hæc,
vel $ub medio _M_e$olabo ba$is altitudinis ferè quanta est
_M_e$olab<007> longitudo, vel $ub $ingulis eius angulis, $ingulæ
eiu$dem altitudinis adhibendæ columellæ quibus innixo
_M_e$olabo at{que} in $ublimi po$ito perp\~ediculo locus $it, quo
præpendeat. _N_e{que} horũ quicquam prohibebit, nein eodem
_M_e$olabo, regula quũ opus fuerit vti non po$$imus. _E_$$e
autem quæ a$$erui media proportionalia $ic o$tendam.
_D_e$cribam in $uperficie plana ha$ce lineas, quemadmodũ
_M_e$olabo ad hanc parallelogrammorum formam redacto
deliniatæ $unt, & $i quidem tribus tantummodo _M_e$olabi
tabell<007>s v$i $umus, quæ ad duo media inue$tiganda $uffi-
cere diximus (neque enim $i plures $int diuer$am exig\~et
demon$trandi rationem) _E_runt in ea de$criptione tria
di$paria parallelogramma rectangula, quorum primũ ma-
ximum{que} ad dexteram po$itum, erit b c d f. idem qui in
prima _M_e$olab<007> constitutione fuerat etiam b c d f. alte-
rum minus erit d f g h, tertiũ minimum g h n m. & con-
<pb 310>[0328]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
nectam $igna b & n. linea recta b n. in qua per hypothe-
$im erunt $igna $ectionum, quorum quod e$t in latere d f.
appelletur q. quod in g h. appelletur r. producã{que} l<007>neas
c m. & b n. vltra m & n. donec concurrant in $igno p. có-
current enim per. _5._ po$tulatum, $iquid\~e angulus c b r.
minor e$t angulo c b d. recto per. _9._ communem $ententiá,
& angulus b c p rectus e$t per hypothe$im. _E_t quoniam
in primaria _M_e$olabi con$titutione prius quam tabellæ lo-
co mouerentur, triangula b c f. & d f h. & g h m. habue-
runt $ingula $ingulos rectos angulos, & latera circũ rectũ
angulum in vno triangulorum, lateribus alterius circũ $i-
milem angulum fuerunt æqualia. _E_runt etiam per. _6._ $e-
xti, anguli c f b. & f h d. & h m g. ad inuicem æquales,
& per. _28._ primi, lineæ b f. & g h. & r m. in hoc paral-
lelo grammorũ $itu mutuo etiam parallelæ in$uper{que} quo-
niam triangula b c p. & q f p. & r h p. & n m p. habent
omnia angulum b p c. communem, & $ingula $ingulos re-
ctos per hypothe$im, a$$eram per. _2._ communem $ententiá
&. _2._ partem. _32._ primi, e$$e æquiangula, & per. _4._ $e-
xti, aut $i mauis per. _2._ eiu$dem, habere latera proportio-
nalia, e$$e{que} $icut b c. ad q f. $ic b p. ad q p. & $icut q f.
ad r h. $ic q p. ad r p. $icut{que} r h. ad n m. $ic r p. adnp.
_E_t deinde quoniam ad alterum latus trianguli b p @. acta
fuit parallelus q h. e$$e diui$im, per. _2._ $exti, $icut b q.
ad q p. $ic f h. ad h p. & compo$ite per. _18._ quinti $icut
b p. ad q p. $ic e$$e f p. ad h p. & quoniam ad latus q f.
trianguli q p f. acta est parallelus r h. e$$e per ea$d\~e $i-
cut f p. ad h p. $ic q p. ad r p. & per. _11._ quinti, $ic b p.
ad q p. & rur$u s per ea$dem $ic e$$e q p. ad r p. & r p. ad
n p. quatuor{que} has lineas e$$e proportionales b p. & q p.
<pb 311>[0329]<rh>IN LIB. XI.</rh>
et r p. & n p. _S_ed ost\~e$um e$t $icut b p. ad q p. $ic habere
b c. ad q f. & $icut q f. ad r h. $ic q p. ad r p. $icut{que} r h.
ad n m. $ic r p. ad n p. _I_gitur per. _11_ qu<007>nti, erũt & hæ
etiam lineæ proport<007>onales b c. & q f. & r h. & n m. at{que}
inter b c. & n m. duo media proport<007>onalia inuenta, quod
fuerat demon$trandum. _E_$t et<007>am igitur & ratio ip$a li-
neæ b c. ad n m. l<007>neam, <007>n tres $im<007>les & æquales ratio-
nes di$$ecta, quæ $iue fuerit dupla $iue al<007>a quæuis ratio,
dum n m, vel latus $it dat<007> cubi per corollarium. _33_ vn-
decimi, vel referat vnitat\~e, & b c. numerum cubi eiu$dem
rationis ad datũ cubũ per. _8._ libri noni, &. _16._ &. _17._
$exti, erit vtrouis modo demonstratum t h. latus e$$e cu-
bi ad datum cubum eandem rationem habentis, & ad id
inue$tigandum ratio perpetuò in vniuer$um{que} tradita. _C_u-
ius perinde ac geometricæ di$ciplinæ ignorantiam, _A_pol-
lo vi$us est or aculo exprobra$$e.</p>
<pb 312>[0330]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig>
<cap it>_M_e$olabii _F_igura.</cap>
<var>_@ d g s t c f h m b d g q @ n c f h m p_</var>
</fig>
<p it>_ITAQVE ARCHITAS CYLIN-_
_DRORVM DESCRIPTIONIBVS,_
_ERATOSTHENES OR GANICA_
_MESOLABI RATIONEIDEM EX-_
_PLICAVERVNT. E_rato$thenes epi$tola ad
_P_tolemæum ait _A_rchitam _T_arentinũ per hemicylindros
demonstrabiliter quidem de$crip$i$$e, verum vt id $ub
manum duceretur, in v$um{que} caderet neutiquam a$$equi
potui$$e. _Q_uare in$trumentum ip$e formauit, quod ni$i
fallor hoc loco _M_e$olabium _V_itruuius appellat, vt hoc lo-
co$cribendum $it, hemicylindrorum, ex _E_ratosthene &
ip$o _A_rchita, referente _E_utocio _A_$calonita loco a nobis
<pb 313>[0331]<rh>IN LIB. IX.</rh>
$upra memorato. _QVOD INSCRIBITVR_
_XEIPOTO´NHKTON. S_crib\~edũ {χει}ρο-
{το}νη{τὸ}ν, idest $electarum rerum commentarius. _P_linius
lib. _24._ cap. _17._ chirocineta vocat, _D_iogenes _L_aertius
libro nono, in eius vita, chernica $iue problemata. _SI-_
_GNANS CERA EX MILTO. I_dest
miniatula cera, vt loquitur _C_icero ad _A_tticum lib. _15._
_Μ_ιλ{το}ν enim _G_ræci vocant miniũ, te$te _P_linio lib. _33._
cap. _7. V_nde _H_omero _I_liad, _2._ dicuntur νῆες {μι}λ{το}-
{πά}ρηοι naues habentes pictas minio aut rubricaproras.
_N_ostri enim aliquando rubricã interpretati $uni. _M_ini-
culator _V_lpiano _P_andect. lib. _38._ de operis libertorum,
dicitur qui minio maiu$culas literas aut eiu$modi aliquid
pingit. _NON MINVS ETIAM PLV-_
_RES PHILOLOGICVM. L_euis m\~eda pro
philologi cum di$tinctis dictionibus. _Q_ui autem e$$en@
philologi dixi in _P_roœmio lib. _6._</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_A AVTEM SVNT DIVINA_
# e # _MENTE COMPARATA. Q_uæ
# $uperiora $unt tria capita, videntur pars e$$e
_P_roœmii. _H_oc autem libri initium. _QVOD VM-_
_BRA GNOMONIS ÆQVINOCTIA_
_LIS ALIA MAGNITVDINE EST_
_ATHENIS. S_pectat i$tud ad horologiorum ratio-
nem vt infra cap. _8. MVNDVS AVTEM_
_EST OMNIV M NATVRÆ RERVM_
_CONCEPTIO SVMMA. M_undus cuius
<pb 314>[0332]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
circunflexu teguntur cuncta, à perfecta ab$oluta{que} elegan
tia ita adpellatus vt _G_ræcis {κό}{σμ}ος, alio nomine cœlum
dicitur, à cœlando, de$cripto circulo qui $ignifer vocatur in
duodecim an<007>mal<007>um effigies. _A_uct. est _P_lin. lib. $ecundo.
cap. _4._ aliis placet à concauitate dictum, nam {κο}ι{λὸ}ν
id est quod concauũ. _I_d _L_aert<007>us _D_iogenes a<007>t e$$e _S_phæ
ram volubil\~e & immen$um tectum. _M_ercurius _T_ri$me-
g<007>stus <007>n _P_imandro. _A_lcinous l<007>b. de doctrina _P_latonis,
_I_amblichus lib. de mysteriis, & _S_yne$ius l<007>b. de $omniis
tradunt _M_undũ e$$e animal. _ID VOLVITVR_
_CONTINENTER CIRCVM TER-_
_RAM. V_nde & æther vocatus est ab æterno & irre-
quieto ambitu qua$i ᾀ{εὶ}θέων, <007>de$t $emper currens, qua
in $ententia video fui$$e _A_ri$totelem _A_l<007><007> {ᾀτ\‘ρ} {τοῦ} ᾀ{εὶ}
{θέ}ρ{ει}ν Ἤ {το}ι {θε}ρ{μαί}ν{ει}ν, ide$t à $emper calefaciendo.
_PER AXIS CARDINES EXTRE-_
_MOS._ _ᾌ_ξων {κό}{σμ}ου inquit _P_roclus ἐ{στὶ}ν ἡ {δι}ά-
με{τρ}ος {πε}{ρὶ}ἣν {στρ}έφε{ται}, _A_xis mundi e$t dime-
tiens circum quem ver$atur. _L_ucanus l<007>b. _1._</p>
<p it>Ætheris immen$i partem $i pre$$eris vnam,
_S_entiet axis onus, & c. _E_t _P_rudentius.</p>
<p it>_E_t$ci$$us axis cardinem mundi ruentis $oluerit, &c.
_ALTERVM TRANS CONTRA_
_SVB TERRA. D_uriu$culum loquendi genus.
_IBIQVE CIRCVM EORVM CAR-_
_DINVM ORBICVLOS. S_cribo circum eos
cardines. _Q_uod _S_ulpitianus codex agno$cit, vt $it$en$us.
_P_erfecit circum ax<007>s cardines, idest extremas partes, &
veluti cnodaces, orbiculos, qui a _C_ræcis {πό}{λο}ι vocan-
<pb 315>[0333]<rh>IN LIB. IX.</rh>
tur, qua$i dicas vertices, quod in eis cœlum perpetuò ver-
tatur, quemadmodum tornus in arm<007>llis. _A_lii auctores di-
cunt cœlum circum axem volui, cuius extrema duo pũcta
vocentur poli, quæ $ententia recepta probata{que} est.</p>
<p it>_QVI GRÆCE ΓΟ´ΛΟΙ NOMINAN-_
_TVR PER QVOS PERVOLITAT_
_SEMPITERNO COELVM. L_atini ver-
tices dixerũt vt _V_irgil. _1 G_eorg. _P_lin. lib. _2._ cap. _15._
& al<007>i _G_ræcosimitati, qui {πό}{λο}{ι<293>} à {πο}λέω, idest
verto. _P_oli duo $unt, arcticus, & antarcticus$iue austra-
l<007>s. _OMNIA AVTEM VISITATA_
_ET INVISITATA. Q_uæ videntur & non
videntur. _A_puleius lib. _4._ de a$ino dicit noctem vi$ita-
tam pro con$pecta. _C_ic. autem in _O_ratione de _A_ru$picum
re$pon$is, inui$a pro non vi$a. _F_ulgentius lib. _M_ytholo-
giarum de _C_upidine loquens aduentante ad _P_$ychen, in-
u<007>$e aduerbio v$us est pro inui$ibiliter, vt inui$e (inquit)
ve$pertinus aduenerat. _AB OCCIDENTE_
_AD ORIENTEM IN MVNDO PER-_
_VAGANTVR. O_mnium errantium $yderum,
ide$t planetarum meatus, contrarium mundo cur$um age-
re, idest læuum $emper illo in dexterampræcipiti, tradit
_P_lin. lib. _2._ cap. _8._ vbi notabis læuum appellari oriental\~e
mundipartem, dextrum occidentem. _C_ontra quam _G_eo-
graphorum $it placitis traditum, ip$is$cilicet contraria
ratione vtentibus. _LVNA DIE OCTAVO_
_ET VIGESIMO ET AMPLIVS_
_CIRCITER HORA. P_lin. lib. _2._ cap. _9._ fie-
ri ait vicenis diebus $eptenis{que} & tertia d<007>ei parte. _M_ar-
tianus _C_apella libro. _8._ v<007>g<007>nti $eptem diebus & be$$e-
<pb 316>[0334]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_C_a$$iodorus lib. variarum. _11._ triginta diebus, $ed præ-
stat de planetarũ cur$u verba referre. _S_aturnus (inquit)
annis triginta cõstituta $ibi cœli $pacia peruagatur. _S_tel-
la _I_ou<007>s duodecim annis attr<007>butã $ibi regionem illustrat.
_M_artis $ydus ignea celeritate raptatum, decem & octo
men$ibus deputata fibi di$currit. _S_ol anni $pacio zodiaci
circuli $igna præteruolat. _A_$i<?>rũ _V_eneris, men$ibus quin-
decim $pacia conce$$a tran$cendit. _M_ercurius, velocitate
$uccintus, tredec<007>m m\~e$ibus propo$ita $ibi interualla præ-
teruehit. _L_una peculiari nob<007>s vicinitate proximior, trigin
ta diebus peragit, quod anni$pacio _S_ol aureus circũactus
impleuerit. _V_${que} huc _C_a$$iodorus. _Q_uiratiocinio magis
$ubtili vtuntur, ex _P_tolemæo, _A_lfon$i{que} tabulis, _S_aturno
tribuũt dies decies mille $epting\~etos quadraginta $ex, ide$t
annos viginti nouem dies centũ quinquaginta quatuor, &
horas ferè quin{que}. _I_oui dies quater mille trecentos trigin-
ta & vnum, ide$t annos vndecim, dies tercentũ & trede-
rim, & horas ferè quatuordecim. _M_arti dies $excentos
octoginta $eptem & horam vnam, idest annum vnum dies
trecentos & viginti vnũ, horas decem & nouem, & minu-
taferè decem. _S_oli dies trecentos $exaginta quin{que}, horas
qu<007>nque & minuta ferè quadragintanouem. _V_eneri toti-
dem, _M_ercurio totidem. _L_unæ dies viginti $eptem, horas
$eptem & minutaferè quadraginta. _N_e{que} tamen exi$ti-
mandum e$t planetam $icuti hominem aut formicam per
$e moueri, ita enim qua$i auis aerem, aut p<007>$cis aquam pe-
netrãdo rumperet, quod ab incorruptibilie$t corpore alie-
num, $ed mouetur ab orbe quodam di$tincto, & ad id de-
stinato, in orientem, alioquin <007>mpetuprimimotus mouetur
sd occidentem. _PERFICIT SPACIVM_
<pb 317>[0335]<rh>IN LIB. IX.</rh>
_VERTENTIS ANNI. S_olis $icut reliquo-
rum planetarũ meatus duplex est. _A_ltero quoties ab ortu
in occa$um cũ mundo corripiuntur, _A_lteroip$i $uum cir-
culum contra mundũperficiunt. _S_olita{que}. ccclxv. diebus
& quadrante fere, idest annuo$pacio cur$um $uumpera-
git. _S_olem _O_rpheus in hymnis, _Κ_ό{σμ}ου ὄ {μμ}α, idest
mundioculum vocat. _A_mbro$iuspræterid, iucunditatem
diei, & cœlipulchritudinem lib. _4._ cap. _1. H_exameron
appellat. _IN MVNDO MERCVRII_
_STELLA ITA PERVOLITAT, VT_
_TRECENTESIMO ET SEXAGE-_
_SIMO DIE. P_roximum _V_eneri, _M_ercurii $ydus
auct. _P_lin. lib. _2._ cap. _8._ à quibu$dam appellatum _A_pol-
linis, inferiore circulo fertur nouem diebus ocyore ambitu,
modo ante _S_olis exortum, modo po$t occa$um $plendens,
@unquam ab eo viginti partibus remotior. _ERGO_
_TOTAM CIRCVITIONEM IN_
_COELO QVADRINGENTESIMO_
_ET OCTOGESIMO ET QVINTO_
_DIE PERMENSA. S_cribit _P_lin. memorà<?>to lo-
co, _V_enerem $igniferi ambitũperagere tricenis & duo de
quinquagenis diebus, ab _S_ole nun{quam} ab$i$tente partibus $ex
at{que} quadraginta longius. _IOVIS AVTEM_
_PLACIDIORIBVS GRADIB VS_
_SCA NDENS COLOR MVNDI VER-_
_SATIONEM. T_ypographinegligentia pro contra
$criptum e$t color. _T_radit autem _P_lin. dicto loco _I_ouis
circulum circumagi duodenis annis. _SATVRNI_
_VERO. S_aturnus qu\~e _G_ræci _P_hænona vocant, $um-
mum e$$e $ydus & maximo ambire circulo ac trigefim@
<pb 318>[0336]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
anno ad breui$$ima $edis $uæ principia regredi certum e$-
$e, tradit _P_lin. _MAXIME CVM IN TRIGO-_
_NO FVERINT QVOD IS INIERIT. S_ũt
omnino quatuor a$pectuũ genera, quod al<007>bi te$tati $umus
trigonus, tetragonus, hexagonus, & aduer$us $ex $ignis.
_Q_ui planeta di$tat ab al<007>o, interuallo $ignorũ quatuor, eũ
dicemus alterũ trigono re$picere, triãguli{que} figura notari
$olet. _S_i di$tabit triũ $ignorũ $pacio, tetragonũ dicemus,
quadrati{que} forma effingitur. _S_i aberit $ignorũ duorũ inter
uallo, hexagonũ vocabimus a$teri$co quid\~e notatũ, oppo$i-
tum $ex $ignis, $iue diametralem, notamus $igno octonarii
numeri. _I_ta{que} trigonus fit interuallo inter duos planetas.
_120._ partium, tetragonus. _90._ hexagonus. _60. O_ppo$i
tio. _180._ nam totus circũ$criptionis ambitus e$t partiũ.
_360. S_aturnus, _I_upiter, _M_ars, & _L_una à _S_ole figuris
d<007>$tarè po$$unt omnibus, _V_enus & _M_ercurius nulla,
_M_ercurius quidem certe cũ plurimum abe$t, partibus fe-
rè quinquag<007>nta di$tat. _F_iguram a$pectum $ubiecimus.
<fig>
<var>_d c @ @ @_</var>
</fig>
a d. a$pectus tri-
gonus. a c. a$pe-
ctus tetragonus.
a b. a$pectus he-
xagonus. a e. a$pe
ctus diametralis.
_DONICVM_
_IDEMSOL._
_V_ocabulum _P_lau-
tinum et _C_atonia-
num, vt $upra lib.
tert<007>o, cap. tertio.</p>
<pb 319>[0337]<rh>IN LIB. IX.</rh>
<p it>_AQVÆ VAPORES A FONTIBVS_
_AD NVBES PER ARCVS EXCI-_
_TARI. A_rcus quem _I_rim vocant cau$am e$$e $cribi@
_P_lin. lib. _2._ cap. _59._ rad<007>um _S_olis <007>mmi$$um cauæ nubi,
repul$a acie in _S_olem refractũ, colorum{que} varietatem mi-
xtura nub<007>um, aeris, ignium{que} fieri. _N_i$i _S_ole aduer$o nõ
fieri, nec vnquam ni$i d<007>midia circul<007> forma, nec noctu, nec
vnquam plures $imul quam duos. _D_e _I_ri multa apud _N_i-
cephorum _B_lemidem lib. _M_eteor. & _A_ristotelem l<007>b.
_3._ eiu$dem argumenti. _S_ignum e$t autem pluuiæ. _V_ale-
rius _F_laccus _A_rgonauticon l<007>b. quarto.</p>
<p it>_Q_uid memorem quas _I_ris aquas quas torqueat ancon.
_SOLIS IMPETVS VEHEMENS, RA_
_DIIS TRIGONI FORMA PORRE-_
_CTVS. S_cribendum e$$e porrectis $exto ca$u, argu-
mento e$t quod postea $equ<007>tur. _I_nquit enim, _E_ius radii
in mundo vti trigoni paribus lateribus forma, lineationi-
bus extenduntur. _ΚΑ´ΙΕΙ ΤἍ ΠΟ´ῬῬΩ_
_ΤΑ´ \’ΔἘΓΓΥ´Σ ἜΥΚΡΑ<140>ἜΧΕΙ._
_I_de$t vrit long<007>nqua, propinqua verò temperat. _EX_
_EO IOVIS CVM INTER VTRIVS-_
_QVE CIRCVITIONES HABEAT_
_CVRSVM. H_oc dixit lib. _6._ cap. _1. I_ouis inquit
stella inter _M_art<007>s feruenti$$imam, & _S_aturni frigidi$$i-
mam media currens t\~eperatur. _DE ZONA. XII._
_SIGNORVM. Z_od<007>acum $iue $igniferũ zonam
appellat _M_an<007>lius _B_altheum & fa$ciam, eius $unt verba.
_S_ed nitet <007>ngent<007> stellatus _B_altheus orbe
_I_n$ignem{que} fac<007>t cœlato lumine mundum,
_E_t ter vicenas partes patet at{que} trecentas
<pb 320>[0338]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_I_n longum, bis $ex late$cit fa$cia partes.</p>
<p it>_NON ENIM LATET LVNAM_
_SVVM PROPRIVMQVE NON_
_HABERE LVMEN. P_ræter alios omnes, _P_li-
nius lib. _2._ cap. _9._ a$$erit _L_unam in totum mutuata à _S_o-
le luce fulgere, tantum{que} ex $e terris ostendere, quantũ ex
_S_ole ip$a concipiat. _H_inc illud _C_iceron. in $omnio _S_cipio-
nis. _V_ltima cœlo, citima terris luce lucebat aliena. _S_ed
quid prohibet & istud ex _G_ræcorum _L_atinorum{que} com-
mentariis addere, _L_unam in coitu e$$e $iue $ilere, dici qñ
in eadem parte erit in qua _S_ol, _V_arro intermen$truum,
_F_irmicus _M_aternus $ynodicam, alii interlunium vocant,
_G_enitur am verò _L_unæ intelligi, cum a _S_ole abe$t partes
_15. O_rtũ cum abe$t partes. _30._ μηνο{εί}δη $iue corni-
culatam aut curuatam in cornua cum abe$t partes. _60._
$exangulã{que} facit mundi ad _S_olem figuram, {δι}ά{το}{μο}ν
$iue {δι}{χό}{το}{μο}ν, idest diuiduam, $iue æqua portione di-
ui$am, cũ aberit partes. _90._ quadrangulam{que} efficit cũ _S_o-
le figuram, ὰμ{φί}κυρ{το}ν $iue dimidio orbe maiorem,
cum. _120._ partes à _S_ole abfuerit & triangulam facit
mundi ad ip$um figuram, {πα}ν{σέ}ληνον, idest $inuatam
in orbem, $iue plenã, cũ est in diametro cum _S_ole, abe$t{que}
_180._ partes. _SOL SIGNA PERSVA-_
_DENS. F_acile e$t cuiuis emendare peruadens pro per-
$uadens.</p>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_S NANQVE CVM IN ARIE._
# i # _TIS SIGNVM IVIT, ET_
# _PARTEM OCTAVAM PER-_
<pb 321>[0339]<rh>IN LIB. IX.</rh>
_VAGATVR, PERFICIT ÆQVI-_
_NOCTIVM VERNVM. Q_uatuor in$i-
gnes temporũ mutationes hoc capite de$cribuntur, æqui-
@octiorum, _S_olstitii & _B_rumæ. _E_as fieri in octauis $igno
rum partibus adfirmat, cui $uffragatur _P_lin. lib. _18._ cap.
_25._ & l<007>b. _2._ cap. _19._ his verbis. _S_ol aut\~eip$e quatuor
differentias habet, bis æquata nocte diei, vere & autũno,
& in centrum incidens terræ, octauis in partibus arietis,
ac libræ, bis permutatis $paciis in auctum diei, bruma
octaua in parte _C_apricorni, noctis verò, $olstitio totidem
in partibus _C_ácri. _Q_ui locus admonet vt dicá<?> errare eos
qui brumam hybernum $olstitium vocát, qua in $ententia
$olus veterum fuit _C_olumella & po$tea _S_eruius. _O_ptimi
enim auctores {τρ}ο{πὰ}ς {χει}με{ρι}νὰς brumam, {τρ}ο{πά}ς
{θε}{ρι}νὰς $ol$titium appellant. _QVE SVNT_
_DEXTRA, AC SINISTRA ZO-_
_NAM SIGNORVM. E_o dicendi genere v$@s
est lib. _10._ cap. _9. Q_uæ dextra ae $inistra canalem fi-
guntur.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_OTVS H_ie locus de $yderibus, qui capiti-
# t # bus du@bus proximis ab$oluitur, adeo luxatus
# mendis{que} deformis est, vt ni$i liberiore, aut au-
daciore potius, castigandi ratione, emendari $atis nõ po$-
$it. _L_oca tantum aliquot attigi, quando iuris amplius mihi
nondum permi$i, reliquam verò lect<007>onem perturbatam,
laceram, & maculo$am purgare volenti _A_rati _P_hænome-
@a, & _H_<007>gini libri de stell<007>s, opem adferre poterant, $a-
<pb 322>[0340]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
tis vi$um e$t indicare quorum beneficio veriorem, $i no@
natiuam $criptionem dare integrum erat, nam _D_emocri-
tum phy$icum $ecutum e$$e $e bac parte, nobis commo$tra
@it. _I_llud pro re po$$um ind<007>care ab _H_ipparcho, _P_tolemæo
& _A_lphon$o notatas e$$e stellas $upra mille duas ac vi-
ginti, $eptuplici magnitud<007>ne di$tinctas, primæ magnitudi
nis e$$e. _15. S_ecundæ. _45. T_ert<007>æ. _208. Q_uartæ.
_474. Q_uintæ. _212. S_extæ. _68._ imagines e$$e qua-
draginta octo, quod pi$ces & gemini $int $igna duplicia,
aut $i hæ figuræ pro $implicibus habeantur, _O_phiucbus
pro homine & $erpente, & equi duo iuxta _P_tolemæi $en-
tentiam erunt $tatuendi. _E_t quoniam huc $ermonis ven-
tum est, non erit eorum quæ _G_ræci ᾀ{προ}ς{δι}όνυ{σα}
vocant, $i & illud addidero quod ex _A_lfagrani $criptis
coniecimus & ad calculum reuocauimus, $tellarum primæ
magnitudinis ambitum e$$e quantũ terræ centies & quin-
decies (de terræ circuitu dixi l<007>bri primi cap. $exto.) $e-
cundæ magnitudinis, quinquies & octuagies, tertiæ ma-
gnitudinis, bis & $eptuag<007>es, quartæ magn<007>tudinis, quin-
quagies, quintæ magnitudinis tric<007>es & $exies, $extæ
magnitudims vicies. _R_ur$um _L_unæ ambitum minorem
e$$e terræ ambitu, $epties & tricies, _M_ercuriiter millies
centies & ter $upra quadr agies, _V_eneris $epties & tri-
cies. _E_contrariò _S_ol<007>s maiorem e$$e ambitũ centies & $e-
xagies $exies, _M_artis fere bis, _I_ouis $emel & nonagies,
_S_aturni quinquies & nonagies. _P_ræterea à terra ad _L_u-
nam interualli milliaria e$$e centum $exaginta millia &
viginti $eptem $upra quadring\~eta, ad _M_ercurium trecen-
ta $edecim millia & viginti octo cum quingentis, ad _V_e-
@erem octingenta triginta & vnum millia, & cum octin-
<pb 323>[0341]<rh>IN LIB. IX.</rh>
gentis viginti $ex, ad _S_olem $exies millies mille quinqua-
gies octies mille & ducenta octoginta nouem, ad _M_art\~e
$exies millies mille centies octies mille quadringenta &
nouem, ad _I_ouem quater & quadragies millies mille qua-
dringenties bis & $eptuagies mille, & cũ$excentis viginti
quin{que}, ad _S_aturnum bis & $eptuagies millies mille cent<007>es
$eptua gies octies mille, & quadringenta quadraginta qua-
tuor, ad octauam $phæram centies millies mille $eptingen-
ties $exagies $exies mille, & cum centum nouem & nona-
ginta, ad nonam $phæram $emel & ducenties millies mil-
le quingenties tricies & $epties mille, & $upra quadring\~e
ta nouem. _D_ecimam $phæram & vndecimam non nouit
_A_lfagranus nec eo qui$quam antiquior, nonam en<007>m puta-
bant e$$e primum mobile, qui $unt $equuti astrologi <007>l-
lam ab hoc distinxerunt. _V_ndecimam vero immobil\~e qui-
dem illam, _G_ræcorum primus _B_a$ilius, _L_atinorum autem
_S_trabus & _B_eda p@$ui$$e feruntur, quam ab immen$o
$plendore & ardenti$$ima charitate, ὲμ{πὺ}ρεον qua$i
ignitũ dicas vocauerunt. _I_bi _D_ei optimi maximi, & bea-
torum$pirituum ordinum, at{que} $anctorum $emper venerã-
dorum $edem, theologi existimat e$$e. _NANQVE_
_SEPTENTRIO QVEM GRÆCINO-_
_MINANT ᾌΡΚΤΟΝ SIVE ἘΛΙ´-_
_ΚΗΝ HABET POST SE COLLO-_
_CATVM CVSTODEM. C_umin cœlo $int
_A_stra $iue _S_ydera, idest $igna quæ animalia res ue alias
repræ$entant multis constantia $tellis (hoc en<007>m _A_strum
à stella differt) eorũ al<007>a $unt _A_ustrina, alia _A_ quilonia,
vniuer$a. xxxv. $ententia _M_artiani _C_apellæ lib. _8._ re-
<pb 324>[0342]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
liquis placet e$$e triginta $ex, his enim zodiaci $igna no@
annumerant. _S_unt qui _S_eptentrionalia numerant, his _A_u-
$onii ver$ibus decem & nouem (nam dehis quæ ad meri-
diem $unt, cap. proximo erit $ermo.)</p>
<p it>_A_d _B_oreæ partes _A_rcti vertuntur, & anguis,
_P_o$t hos _A_rctophylax, pariter{que} corona, genu{que}
_P_rolap$us, lyra, au<007>s, _C_epheus, & _C_a$$iopeia
_A_uriga, & _P_er$eus, _D_eltoton, & _A_ndromedæ astrum.
_P_ega$us, & _D_elph<007>n, telum, aquila, anguitenens{que}.</p>
<p it>_E QVIBVS FACIENTES SVNT_
_STELLÆ TRIGONVM PARIBVS_
_LATERIBVS. ΔΕΛΤΩΤῸΝ_ vocant
à $imilitudine quartæ literæ _G_ræcæ, idest Δ. _C_ic. in
_A_rato. _D_eltoton dicere _G_rai<007>.</p>
<p it>_Q_uod $oliti, $imili quia forma littera claret. _Q_uod au-
tem ait paribus lateribus, intelligendũ duobus, ex _A_rato.
_MAIORES, GRÆCI ΓΡΟΤΡΥ´-_
_ΓΕΤΟΝ VOCANT. P_roclo dicitur {προ}-
{τρ}υ{γή}{τη}ς, idest anteuindemia. _ITEM ALIA_
_CONTRA EST STELLA MEDIA_
_GENVORVM CVSTODIS ARCTI_
_QVI ARCTVRVS DICITVR. C_on-
uenit _P_roclo cum _V_itruuio. _A_t _H_iginius eam stellam qu@
_A_rcturus dicitur in zona nó in genubus aut cruribus _A_r-
ctophylacis con$tituit, vtcun{que} habeat, genuorum pro ge-
nuũ dictum, ni$i mauis $equi cod<007>cem eum, in quo ita $crt-
ptum <007>nueni, media cu$todis gemini arcti, vbi $i geminæ
legas, cum _H_iginio $enties. _E_um mibi codicem vtendum
dedit politi & elegantis ingenii iuuenis _T_homas _S_pica<?>
<pb 325>[0343]<rh>IN LIB. IX.</rh>
_R_omanus. _TENET SERPENTEM LE-_
_VO PEDE CALCANS MEDIAM_
_FRONTEM SCORPIONIS PAR-_
_TEM OPHIVCI CAPITIS. L_ego, leuo
pede calcans frontem _S_corpionis, mediam part\~e _O_pbiuci
capitis. ide$t _O_phiucus leuo quidem pede calcat _S_cor-
pionis frontem, at is $erpens quem tenet _O_phiucus capit
cingit mediam partem ip$ius _O_phiuci. _Q_uidam coniun-
gunt $equentem clau$ulam hoc modo legentes. _A_d partem
_O_phiuci capitis, non longè po$itũ est caput & c. _D_icitur
autem _O_phiucus ab _A_rato & @ius interprete _T_heone, at-
que _P_roclo, qua$i ὀ{φι}όε{χο}ς quod $erpentem teneat.
_N_on defuerunt enim qui _O_phiulcum qua$i _S_erpentitra-
bum $criberent, $ed potior mihiprior $ententia vi$a e$t.
_IN GENIBVS AVTEM EORVM_
_FACILIORES SVNT CAPITVM_
_VERTICES AD COGNOSCEN-_
_DVM. M_ale interpuncta e$t clau$ula hoc enim, <007>n ge-
nibus, legendum cũ fine $uperioris, $ed pro ne$$us $criben-
dum n<007>$us aut nixus, in hunc modũ. _E_<007>us qui dicitur ni-
xus <007>n genibus. _D_einde $equatur, eorum autem facilio-
res, & c. _G_ræci {ε<165>} {γό}να{σι} appellant, _L_atini in geniculũ,
vt$crib<007>t _I_ulius _F_i@micus lib. _6. O_uid. lib. _8. M_etamor.
nixum genu. _M_anilius lib. _5._ nixam genu $pecie dixit.
_E_um _H_iginius tradit e$$e _H_erculem qui genu dextro ni-
xus, $ini$tropede capit<007>s _D_raconis dextram partem oppri
mere conatur. _S_emel moneo ex _H_<007>gin<007>o petenda quæ ad
b<007>$toriam aut fabulam $yderum pertineant. _AD ID_
_FVLCITVR CAPITIS TEMPVS_
_SERPENTIS, CVIVS ARCTV-_
<pb 326>[0344]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_RVM QVI SEPTENTRIONES DI-_
_CVNTVR IMPLICATVS. L_ocus hic
non vacat menda. _E_ũ $ic re$titui po$$e existimo, qui est
inter _A_rctos (qui _S_eptentriones dicuntur) implicatus.
_N_ã<?> ingeniculatus fingitur inniti capiti _D_raconis, qui in-
ter _A_rctos, ide$t _V_r$am maior\~e & minorem implicatur.
_V_irgilius _G_eorg. lib. _1._</p>
<p it>_M_aximus hic flexu $inuo$o elabitur anguis,
_C_ircum per{que} duas in morem fluminis arctos.</p>
<p it>_E QVIBVS MINOR ΚΥΝΟ´ΣΟΥ-_
_ΡΑ, MAIOR Ε῾ΛΙ´ΚΗ A GRÆCIS_
_APPELLATVR. D_e his _G_ermanicus _C_æ$ar
in _A_rato.</p>
<p it>_H_ic _I_ouis altrices _H_elice _C_yno$ura{que} fulgent,
_D_at _G_raiis _H_elice cur$us, maioribus astris
_P_hœnicas _C_yno$uraregit.</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_RIMVM SVB CAPRICOR-_
# p # _NO SVBIECTVS PISCIS_
# _AVSTRINVS. A_u$trina $igna ferè
complectuntur hiver$us _A_u$onii.</p>
<p it>_O_rion, procyon, lepus, ardens $yrius, argo,
_H_ydrus, _C_hiron, _T_huribulum quo{que}, pi$cis, & ingens
_H_unc$equitur pi$tris, $imul _E_ridani{que}fluenta.</p>
<p it>_A_diunxerũt alii _C_oruũ & _C_raterem. _QVÆ VO-_
_CATVR Ε῾ΡΜΗΔΟ´ΝΗ. Q_ua$i dicas
_M_ercurii delicias, $ed quid ita, nondum inueni. _E_a effu-
<pb 327>[0345]<rh>IN LIB. IX.</rh>
fio $tellarum e$t in dextra aquarii manu, de qua in hune
modũ _A_ratus in _P_hænomenis. _Ο_ὕη {τί}ς <140> ὀλί{γη} χύ-
{σι}ς <163>{δα}{το}ς {ε<164>}θα {καὶ} {ε<164>}θα _Σ_{κι}δναμ{ε\’ν}ου, idest
qualis quædam parua fu$io aquæ huc at{que} illuc $par$æ.
_M_em<007>nit etiam _H_iginius lib. _3. HVIVS AV-_
_TEM REI INDEX EST STELLA_
_CANOPI. P_roclo _C_anobus dicitur in l<007>b. de$phæra,
ὁ {δὲ} {ε<165>} ᾄ{κρ}<102> {τ@} πη{δα}λί<102> τῆς ὰρ{γο}ῦς κ{εί}με-
νος {λα}μ{πρὸ}ς ᾀ{στὴ}ρ, {κά}νωβος ὀνο{μά}ζε{ται},
ide$t quæ $tella in $ummo _A_rgus nauis gubernaculo ful-
get, _C_anobus nominatur. _C_anobum ait _P_o$$idonius <007>n
_G_ræcia non videri, inde factum, vt eius _A_ratus non me-
minerit. _V_ide _S_trabonem lib. _3. DE MVNDI_
_CIRCA TERRAMPERVOLITAN_
_TIA. I_de$t ver$atione, circulatione. _A_lii legunt per-
uolitantis vt re$eratur ad dictionem mũdi. _AD HV-_
_MANÆ VITÆ RATIONEM CHAL-_
_DÆORVM RATIOCINATIONI-_
_BVS EST CONCEDENDVM. D_e
_C_haldæis _C_ic. lib. _1._ de _D_iuinatione, his verbis. _C_hal-
dæi qui ex d<007>uturna ob$eruatione $yderũ$cientiam putan
tur effeci$$e, vt præd<007>ci po$$et quid cui{que} venturũ, & quo
qui${que} fato natus e$$et. _A_ulus _G_ell<007>us vulgum reprehen-
dit, qui mathematicos dicit, quos _C_haldæos gentilit<007>o vo-
cabulo dicere oportet. _V_<007>de eũ l<007>b. _1._ cap. _9._ & lib. _14._
cap. _1. S_uetonius tamen in _A_ugu$to, _I_uuenalis, _C_ornelius
_T_acitus, _I_ulius _F_irmicus, etiam mathematicos appellant.
_A_ugust. l<007>b. _4._ confe$$ion planetarios vocat. _A_nnotau<007>t
_E_u$tathius in primum l<007>brum _I_liados _H_omeri horum cu-
<pb 328>[0346]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
rio$itatem nihil reliqui$$e, quod planetis non $ubiecerit.
_GENE THLIALOGIÆ RATIO. G_e-
nethlialogia diuinatio e$t qua ex natiuitate $ucce$us pro-
nunciatur, vnde _G_enethliologi & _G_enethliaci dicti $unt
_M_athematici. _NON E NASCENTIA._</p>
<p it>_S_uetonius, _S_partianus, _F_irmicus _M_aternus, geniturã di-
cunt. _I_uuenalis gene$im. _A_mbro$ius lib. _4. H_exameron,
natiuitatem cum vulgo. _PARAPEGMA TO-_
_RVM DISCIPLINAS. P_arapegmata $unt,
vt exi$timamus, astronomica in$trumenta, quòd è multis
varii${que} concinnata e$$ent, à παραπηγνὺω, idest ad-
pingo $iue aff<007>go. _P_egmata aut\~e in _T_heatrorum $pectacu
lis videntur fui$$e tabulata per $e $urgentia, tacite{que} in
$ublime cre$cent<007>a. _M_artialis lib. _1. E_pigram.</p>
<p it>_E_t cre$cunt media pegmata cel$a via.</p>
<p it>_Q_uod quidam ad _A_mphitheatrum referunt. _D_omitius
certè _C_alderinus dicit pegma compactum e$$e ædificium,
quod òrnatum statuis vel aliquo alio lud<007>cro interdũ pue-
ris con$identibus in _S_cenam producebatur.</p>
<h>CAP. OCTAVVM.</h>
<p # it>_OBIS AVTEM AB HIS SE-_
# n # _PARANDÆ SVNT HORO-_
# _LOGIORVM RATIONES._
_S_cribit _M_artianus _C_apella lib. _G_eometriæ, va$a quæ ho-
ro$copa vel horologica dicũtur d<007>uer$itatibus immutata
componi, a lio{que} gnomone vltra quingenta $tadia di$cer-
ni, vmbris pro locorum elationibus, cel$is, aut inclinanti-
bus infimatis. _H_oc etiam ante eum monuer at _P_lin. l<007>b. _2._
<pb 329>[0347]<rh>IN LIB. IX.</rh>
cap. _72._ & l<007>b. _6._ cap. vltimo, vbi de vmbrarum diffe-
rentiis abũde. ΠΡΟ´Σ Ο’ΡΘΑ´Σ _ERIGA_
_TVR. I_de$t ad rectos angulos eam lineam vocat gno-
mona, quæ d<007>ctio quanquam normam $ignificat, vt antea
d<007>ximus, eò tam\~e non $unt referenda _V_itruuii, verba hæc
vt $it ad normam, est enim hoc loco idem ad angulos re-
ctos erigi, & ad normam e$$e. _CIRCINATIO-_
_NIS TOTIVS SVMENDA PARS_
_EST QVINTADECIMA. T_recentorum
$ex aginta partium (gradus appellant) in quas diuiditur
circulus, pars qu<007>ntadecima est viginti quatuor. _P_tole-
mæus tamen dicit maximam _S_olis declinationem e$$e vi-
ginti triũ & quinquaginta & vnius minutorũ. _I_ta{que} vt
decima quinta $it pars de$unt nouem minuta. _S_iquidem
vnaquæ{que} pars $iue gradus $exaginta con$tat minutis.</p>
<p it>_LINEA QVÆ EST TRAIECTA_
_PER CENTRVM. E_a e$t quam horizonta di-
xit appellari, quæ in æqua duo hemicyclia me<?>rid<007>anũ cir-
culum d<007>uid<007>t. _TVNC PERDVCENDÆ_
_DIAMETRI. N_ondum $unt diametri, $ed ba$es
arcuũ, futuræ diametri $emicirculorum æstiui & hyberni.
_HÆC AVTEM PARALLELOS VO-_
_CITATVR LACOTOMVS. D_acoto-
mus hoc loco quid $it intelligitur. _E_$t enim l<007>nea recta axi
parallelos, a radio æstiuo quo loci $ecat meridianum, ad
radium hybernum vbiip$e eundem meridianũ inter$ecat,
ducta. _S_ed curita appelletur non inueni. _QVI MA-_
_NACOS DICITVR. A_ Α´{πὸ} {τοῦ} μπυὸς,
ide$t à men$e formatum nomen c<007>rculi men$trui manacos,
est enim circulus quo vmbræ præter æqu<007>noct<007>alem a$ti-
<pb 330>[0348]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
u<?>am & hyberná de quibus tradidit, depreh\~eduntur, cuius
d<007>ameter est _L_acotomus. _ET CENTRO Æ-_
_QVINOCTIALI INTERVALLO_
_ÆSTIVO. G_enus dicendi geometris familiare, quũ
$ignificare volũt, altero circini pede in dato $igno manen-
te, alterum ad constitutam magmtudinem deducendũvt
circulum perficiant. _NEC ALIENA PRO_
_MEIS PRÆDICANDA VIDEN-_
_TVR. B_enignum & plenum ingenui e$$e pudoris $cri
bit _P_lin. in _P_ræfatione natural. hi$to. fateriper quos pro-
feceris. _O_bnoxii contra animi infelicis{que} ingenii, depre-
hendi in furto malle, quàm mutuũ reddere. _I_llud ego $e-
cutus $umnimis forta$$e anxie, ne dicam $aper$titio$e.</p>
<h>CAP. NONVM.</h>
<p # it>_CHAPHEN SIVE HEMISPÆ_
# s # _RIVM ARISTARCHVS. G_e-
# nera horologiorum $icut & rel<007>qua quæ $equũ-
tur dicta à figura. _S_caphia, tradit _M_artianus _C_apella l<007>b.
_G_eometriæ, va$a e$$e rotunda ærea in quibus $tyli in me-
dio fundo $uiproceritate horarum ductus d<007>$criminant.
_A CTESIBIO ALEXANDRINO,_
_QVI ETIAM SPIRITVS NATV._
_RALES PNEVMATICASQVE RES_
_INVENIT. H_oc dicit etiam _P_lin. lib. _7._ cap. _37._
_P_neumatica autem organa qua$i dicas $pirital<007>a, $unt ma
chinæ, quibus vi aer<007>s concept<007>{que} $p<007>ritus, aqua extollitur.
_Q_uæcun{que} <007>gitur nulla manife$ta cau$a, $ed aeris vi aut
fiunt, aut mouentur, ea certe pneumaticis org an<007>s fieri in-
<pb 331>[0349]<rh>IN LIB. IX.</rh>
telligimus, $icut quæ aquarum expre$$ionibus fiunt, _H_y-
draulicis, qua$i fi$tulis contenta aqua. _E_xtant _P_neuma-
tica _H_eronis _A_lexandrini. _PER CANALEM_
_LINEAM IN ANGVL VM DEDV-_
_XIT. I_de$t funiculũ vt alibi interpretati $umus. _V_ti-
tur & lib. _4._ cap. _4. CVM ANIMA DVER_
_TISSET EX TRACTV COELI. S_crib\~e-
dum ex tactu. _HYDRAVLICAS MA-_
_CHINAS PRIMVS INSTITVIT._
_H_oc _P_lin. tradit d<007>cto loco & _A_thenæus lib. _4. D_ipno-
$ophi$ton. _D_e _H_ydraulicis dixi modo & cap. _1._ lib. _1._
_AQVARVM EXPRESSIONES Α´Υ-_
_ΤΟΜΑ´ΤΟΥΣ. V_ltroneas, $pontaneas. _F_iunt
autem mach<007>nis $ponte $ua ver$atilibus & per $e motis.
{πε}{ρὶ} {αὐ}{το}{μα} {το}ποιη μκῆς. _H_eronis liber legendus
est. _M_eminit etiam _A_ngelus _P_olitianus _M_i$cellaneorum
cap. _97. QVÆ VNA MONITIONE_
_COACTA. F_acilius e$t quam vt admoneri debeat,
mendum $ube$$e, $cribendum{que} motione non monitione.</p>
<p it>_CARDINIBVS EX TORNO MA-_
_SCVLOET FOEMINA INTER SE_
_COARTATIS. V_t $it ma$culus qui in alium
ineat, intretve, fœmina aut\~e quæ ma$culum recipiat. _S_u-
pra cuneos, & metam $olidã & caua appellauit. _VTI_
_MINVS TYMPANVM QVEMAD-_
_MODVM EPISTOMIVM. E_pi$tomia
$unt quorum manubriorum (_G_ræcis vocantur {στςρὸφι}γ-
{γε}ς,) ver$atione patefiunt aut obtur antur eorum canna-
nalium nares in quibus collocata $unt. _H_ui@$modi vti-
<pb 332>[0350]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
mur in capitibus non perennium $iphonum, & per e@ex
malluuio, cur enim non ita appellem? in trulleum $iue
$cyphum cum _P_lutarcho nominabis, dum manus in d<007>uer-
$oriis lauantur, aqua aut influit, aut po$t ablutionem
præcluditur. _G_eorg. _A_lexandrinus in libro tertio _V_ar-
ronis dere ru$tica. cap. _5._ dicit e$$e foramen per
quod aqua effiuit, eo tamen in loco _V_arro-
nis, rectius meo iudicio legas, epi-
toniis ver$is, quàm epi$torriis,
& hoc epitonium quàm epi$tomium,
quòd epitonia $int etiá
vertibula episto
miorum,
quanquam pro-
prie eo nomine verti-
cilla, $iue cla-
uiculi
quibus in _C_itha
ra intenduntur aut re-
mittuntur fides, $ignificantur.</p>
<pb 333>[0351]
<h>GVLIELMI
PHIL ANDRI CASTILIO-
NII GALLI CIVIS RO. INLIB.
decimum M. Vitruuii Pol-
lionis de Archite-
ctura, Anno-
tationes.</h>
<h>EX PROOEMIO.</h>
<p it>_VELORVMQVE INDV-_
_CTIONES. E_t _S_iparium ve-
lum mimicum (ita enim $cribendum
apud _D_onatum, non minimum) quod
populo ob$istit dum fabularum actus
mutantur, hic accipere po$$umus, &
vela quibus flagranti$$imo _S_ole, theatrum, forum etiam,
quando gladiatoria ædebantur $pectacula, <007>ntegi inten-
di{que}, apud _P_linium, _M_artialem, _S_uetonium{que} legimus.</p>
<h>CAP. PRIMVM.</h>
<p # it>_LEXIS COLLIGATIONI- _
# p # _BVS. P_lexas colligationes dicit implicitas,
# connexas, funibus modo $ur$um, modo deor-
fum, modo in tran$uer$um, traduct<007>s vario complexu.
_ET ERISMATVM FVLCTVRIS._
<pb 334>[0352]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_F_ulcturas eri$matum facile intelliget cui non $it incogni-
tum $calarum id genus quo nostri vtuntur legendis ab ar-
bore fructibus, putandis etiam iugatis & cópluuiatis vi-
tibus quum non e$t cui alterius generis $calæ applicentur,
hæreant ue. (_D_e his enim mihi $ermo est quæ huc atque
illuc trá$ferri po$$unt, ge$tatorias $i videtur appellemus.)
_F_it autem id $calæ genus hoc pacto. _T_igilla $iue fustes
arrectarii duo quotl<007>bet teretibus bacul<007>s traiiciuntur.
(_F_orta$$e nunc non inepte vocentur $candulæ, quòd ip$is
ab infer<007>oribus ad $uperiora a$cendatur, _C_iceroni verò
gradus dicuntur) tertius fustis quòd fibula coniunctus li-
beram habet ver$ation\~e, vt explicari cũ libet, & compli-
cari po$$it, diuaricatus præ$tat vicem eri$matis, idest ob-
nit\~etis fulcri. _ORGANA VNIVS OPE-_
_RÆ. D_ixit machinas pluribus operibus habere effe-
ctus, quare hoc loco $cribo opere tertia inflexione. _Q_ui
operæ $crip$erunt ab opera, fal$i $unt quod po$tea $equi-
tur prudenti tactu. _CONNEXVS STAMI-_
_NIS AD SVBTEGMEN. S_tamen idest
stantia in longum fila, radio cum $ubtegmine, <007>de$t tra-
ma percurr<007>tur, <007>n$ilium alterna $ublatione & depre$$io-
ne, pendent<007>s{que} pectinis percu$$ione den$atur in telam aut
pannum. _I_d organicis administrationibus fit, quod in te-
xtr<007>na l<007>bro doceb<007>mus cum cæteris eius gener<007>s. _S A@R-_
_RACORVM. S_arracum plaustri e$$e genus di-
$cas ex _I_ul<007>o _C_apitolinio <007>n _A_ntonino philo$opho. _T_ anta,
inquit, pe$tilentia fuit, vt vehiculis cadauera exportata
$int, $arrac<007>s{que}. _FOLLES FABRORVM._
_F_abrorum folles qu<007>bus in fornacibus & caminis vtuntur
excitando <007>gni expre$$it _V_<007>rg. _Æ_neid. _8._</p>
<pb 335>[0353]<rh>IN LIB. X.</rh>
<p it>_A_lii vento$is follibus auras _A_ccipiunt reddunt{que}.
_Q_uo in loco $unt qui provento$is, taurinis legant, credo,
quòd ea fabrilia organa, quibus accipitar redd<007>tur{que} $piri-
tus, taurorum corio constent, at{que} ita $criptum est lib.
_G_eorg. _4. CISIA. C_i$ium vehiculi b<007>roti genus
_N_onio _M_arcello. _V_titur _C_icero pro _R_o$cio _A_merino.
_D_ecem inquit horis nocturnis $ex & quinquaginta millia
pa$$uum ci$iis peruolauit.</p>
<h>CAP. SECVNDVM.</h>
<p # it>_T A CAPITE A FIBVLA_
# i # _CONIVNCTA. P_o$terior præpo$itio
# à, abundat. _E_st autem fibula quam _G_ræci πε-
ςὸυηυ vocant, veluti axiculus $iue $ub$cudicula, aut cla-
uiculus, quo traiiciuntur tignorum capita, vt duci po$$int
quoimæ partes diuaricentur. _F_ibula etiam in cingulis in-
telligitur, traiecta enim per annulum pars, fibula re-
tinetur. _D_icitur & fibula vncinellus quo fœminæ po$te-
riorem ve$tem $ubnectunt. _F_ibula item v$u<007> fuit adrepri-
mendum coitum. _V_nde $cribit _C_ornelius _C_el$us lib. _7._
cap. _25._ adole$c\~etulos <007>nfibulari $olitos, interdum voc{is},
interdum valetudinis cau$a. _E_ius hanc fui$$e rationem,
cutis quæ $uper glandem e$t, extendebatur, notabatur{que}
vtrin{que} lateribus atramento, deinde remittebatur, $i glans
à notis liber a erat, qua notæ erant, cutis acu filum ducen-
te tran$uebatur, eius{que} fili capita inter $e deligabantur,
quotid<007>e{que} id mouebatur, donec circa $or amina cicatriculæ
fierent, hæ vbi confirmatæ erant, exempto filo fibula ad-
debatur. _E_iu$modi fibulæ mentio est apud _I_uuenalem &
<pb 336>[0354]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_M_artialem non $emel, qui refibulare dixit pro fibulam
$oluere lib. _E_pigram. _9._</p>
<p it>_C_uius refibul auit turgidum faber penem.</p>
<p it>_TIGNA TRIA AD ONERVMMA- _
_GNITVDINEM. E_a machina hod<007>e vtuntur
nautæ capram vocantes. _ALLIGATVR IN_
_SVMMO TROCHLEA, QVAMETIAM_
_NONNVLLI RECHAMVM DI-_
_CVNT. T_rochlea $iue _T_rochalia aut rechamum di-
cas tractorii generis est machina cum æreo aut ligneo or-
biculo qui per axiculum ver$atur traiecto fune ductario.
_V_t<007>mur etiam haurienda è puteis aqua. _Q_uanquam &
ad id tollenone vtamur, alteram partem prægrauante pon-
dere, vt e$t apud _S_extum _P_omp. _F_iunt vero trochleæ,
_A_uctore _I_$idorol<007>b. _19._ cap. _2._ ad $imilitudinem. θ. li-
teræ _G_ræcæ octauæ, dicuntur{que} à trochis ide$t rotulis.
_FIGVNTVR CHELONIA. C_heloniæ
$unt veluti vmbilici aut an$æ quæ adpinguntur, idest af-
$iguntur arrectariis, in quas ceu in armillas, coniecti $ucu-
larum cardines ver$antur at{que} adeo<007>p$æ totæ, dicta $unt
_C_helonia à $im<007>litudine tegum\~eti testudinis an<007>malis quæ
{χε}{λὰ}υη dicitur, vulgo tortuca et<007>p$a te$ta {λε}λὼυιου.
_E_$t autem $ueula tractoria mach<007>na, idest axistraiectus
vtrin{que} proxime cardines vect<007>bus duobus, quibus dũ cir-
cumag<007>tur vt manubr<007><007>s, ductar<007>o traducto fune per tro-
chleæ $i l. bet orbiculos (fit enim & $ine trochlea) obuol-
uitur, at{que} <007>ta $ubleuantur aut depr<007>muntur onera. _C_elo-
nid aut\~e vt id quo{que} obiter addam, apud _A_r<007>$totelem _M_e-
chanicorum quæ$tione. _28._ $unt mach<007>næ iuxta puteos
ad haurt<?>endam facilius aquam, alteram partem prægra-
<pb 337>[0355]<rh>IN LIB. X.</rh>
uante pondere. _T_ollenones ni$i fallor, vocauit _P_linius lib.
_18._ cap. _2._ & _S_ext. _P_õp. _ADRFCHAMVM_
_AVTEM IMVM FERREI FORFI-_
_CES RELIGANTVR. F_erreos forpices le-
gerim l<007>bentius quam forfices, nam istis incidimus aut tó-
demus. _C_alpurnius _Æ_glog. _5._ ne $it acuta _F_orfice læ$a
cutis, illis ad focum vtimur, aut calidum ferrum in forna-
cibus & tenemus & ver$amus, tenaculas à tenendo voca-
tes. _A_d istorum $imilitudinem $ubleuandis oneribus for-
picibus v$i $unt. _F_erreas regulas duas pro clauo confige-
bant axiculo vt agi po$$ent, idest ad præhen$iones & mor
$um coire & laxari, imis capitibus vncinat<007>s, quibus pon-
dus mordicus præhenderetur. _S_ũma capita armillata fu-
ne ductario traiiciebantur vinciebantur{que} qui ad $uculam
vel ergatam religatus, dum ver$atione ad eas inuoluitur,
forcipem astringit & capta onera attollit. _R_omæ alia est
$ubleuádi ponderis ratio. _E_xcauatur in medio lapis quã-
tum pro va$titate $atis e$t, $ed ita vt formæ exci$æ os an-
gustũ $it, fundum latius, in latera induntur cuneoli fer-
ei duo, qua parte latiores $unt, quibus illa comple antur,
rquod aũt inter vtrun{que} vacui $uperest, tertio graciliore
impletur, deinde armillata cuneolorũ capita an$a ad C.
inuer$i $imilitudinem, & ip$a armillata præhenduntur,
per arm<007>llas traiicitur axiculus, & $ub$cudicula ferrea,
$iue clauiculo obfirmatur ne effluat, rechami vnco an$a
præhenditur, aut $i trochlea vncum non habet, alligatur
funis ductarius, & ergata $ubleuatur onus. _F_iguram $ub-
iecimus.</p>
<pb 338>[0356]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig/>
<h>CAP. TERTIVM.</h>
<p # it>_RISPASTOS APPELLA-_
# t # _TVR. T_ri$pastos à numero orbiculorum
# nomen accepit, quod quanto plures adbibentur
orbiculi, pondus qua$i in partes conci$um distributum{que}
commodius trabitur, ΣπὰΖω enim, trabo $ignificat.
_E_adem figura dicit paulopost penta$pa$ton à quin{que} orbi-
culis, & poly$paston cap. _5._ & cap. _16._ buius libri à
multitudine. _ANTARII FVNES AN-_
_TELAXI COLLOCENTR. A_liqui co-
dicesbabent antani, forte $cribendum ductarii, $unt au-
tem qui per trochleæ orbiculos traiiciũtur. _MACHI_
_NÆ LONGÆ DISPONANTVR._
<pb 339>[0357]<rh>IN LIB. X.</rh>
_E_mendo longe aduerbium. _ET CIRCVM FI-_
_STVCATIONE SOLIDENTVR. F_i-
stucare fi$tuca adigere, figere. _E_st autem fi$tuca ligneum
an$atum & capitibus ferratum in$trumentum quo pali $u-
blicæ{que} in terr am panguntur.</p>
<h>CAP. QVARTVM.</h>
<p # it>_LTER FVNIS REFERTVR_
# a # _AD ERGATAM. E_rgata machina
# tractoria vel boc à _S_ucula differt quòd axe e$t
recto. _N_am etiam vectibus $icut _S_ucula ver$atur, non id
quidem brachiorum ductu, $ed obnitentibus & ambienti-
bus vectiariis. _I_tali arganum vocant.</p>
<fig>
<cap>ERGATA.</cap>
</fig>
<pb 340>[0358]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig>
<cap>SVCVLA.</cap>
</fig>
<p it>_QVOD_
_SI TYM_
_PANVM_
_MAIVS_
_COL-_
_LOCA-_
_TVM._
_T_ympanũ
_G_ræci etiá
{γε}ραυὸυ
appellant, e$t rotæ ambitus magni genus, cuius circuma-
ctæ, calcantibus bominibus adfixas pro gradibus regu-
las, axis fune obuoluitur, at{que} <007>ta onera extolluntur aut
$ublata deprimuntur.</p>
<h>CAP. QVINTVM.</h>
<p # it>_DEXTERIORE PARTE IN_
# a # _INTERIOREM. S_cribendũ ab exte-
# riore parte, quod _B_ononien$e manu $criptum
exemplar agno$cit. _EAM AVTEM GRÆ-_
_CI ἝΠ Α´ΓΟΝΤΑ, NOSTRI AR-_
_TEMONEM APPELLANT. H_æc tro-
chlea in machinis tertia, à _L_atinis artemo, à _G_ræcis
ἐπὰ Ζφ vocatur, _N_icolaus _L_iranus in l<007>b. _A_ctorũ _A_po-
stolorum, _A_rtemonem interpretatur velum paruum, $icut
_A_ccur$ius _P_andect. lib. _50._ de verbo. $ignif. pro guber-
naculo quod nemo crediderit. _I_$idorus lib. _19._ monuerat
<pb 341>[0359]<rh>IN LIB. X.</rh>
_A_rtemonem velum e$$e dirigendæ potius nauis cau$a com
mendatum, quàm celeritatis. _A_liis verò e$$e velum pla-
cet addititium, idest velum paruum quod maiori@ us appen
di & a$$ui $olet, à verbo ᾀρ τὰω, quod _I_abolenus _I_uri$-
con$ul. lib. _50. P_andect. de verbor. $ignif. magis addita-
mentum e$$e, quàm partem nauis, exi$timauit. _E_ra$mus
& _A_lciatus ita apud _L_ucam inter pretantur. _A_b eius $i-
militudine trocbleá, artemon\~e, dictam e$$e, _A_lciatus cre-
didit. _A_rtema verò, idest ᾄρ {τη}{μα}, vt $cribunt _E_ty-
mologus & _V_arinus _P_hauorinus, est lorum à quo depen-
det crumena. _QVOD MVLTIS ORBI-_
_CVLORVM CIRCVITIONIBVS_
_ET FACILITATEM SVMMAM_
_PRÆSTAT, ET CELERITATEM._
_O_rbiculorum multitudine pondera facilius tractari pro-
bat _L_eo _B_apt $ta rei æ dificatoriæ lib. _6_. cap. _7_. lege etiá
_A_ristotelis _M_echanic. quæ$tion\~e. _18. VNA AV-_
_TEM STATVTIO TIGNI, HANC_
_HABET VTILITATEM, QVOD_
_ANTE QVANTVM VELIT. Q_uod
attinet ad vtilitatem buius machinæ, vidimus _R_omæ in
ædificanda _B_a$ilica. _D. P_etri, $ubleuandis ingentibus co-
lumnis, magna mole compactam multis tignis & a$$eribus
trabem ergata $urrigi, in ea $umma alligatæ erant tro-
chleæ duæ, $ingulæ $ingulis funibus traiectæ, qui ad pro-
xima quatuor alta loca religati, quadrifariam ip$am di-
$tinebant, tanti$per dum $ublatum poly$pasto onus depo-
nendum e$$et, tum pro laxatoretinaculorum altero, $en$im
& leuiter inclinabatur compactilis illa trabs & colũnam
deponebat. _ALIÆ PLANÆ IN CAR-_
<pb 342>[0360]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_CHESIIS VERSATILIBVS COL-_
_LOCATÆ. M_acbinas in ver$atilibus carche$iis
collocari, idem $cribit buius lib. cap. vltimo.</p>
<h>CAP. SEXTVM.</h>
<p # it>_E MATERIA TRIENTALI._
# d # _I_dest cra$$itudinis quatuor pollicum. _COM-_
# _PLECTIT, ET COMPEGIT._
# _S_i non vacat menda, v$urpauit verbum com-
plecto Ἕνερ{γη}μκως, aliqui verò codices habent com-
plexus est. _ET FERREOS CHODACES._
_C_hodaces, alii _C_nodaces, me a $ententia melius, $cribut,
$unt ferreæ rotundæ parte exteriore $ub$cudiculæ in ex-
tremis $caporum vel axium capitibus, implumbatæ ada-
ctæ ue, per quas in armillis (eo nomine accipimus ferreos
annulos & veluti vmbilicos in arrectariis, aut tran$uer-
$ariis) $capi aut axes, etiam torni ver$antur. _CVM_
_TRIENTES A BVBVS DVCEREN_
_TVR. P_ro trientalibus $capis, dixit trientes.
_QVEMADMODVM IN PALESTRIS_
_CYLINDRI EXÆQVANT AMBV_
_LATIONES. C_ylindrus, lapis teres in modum
colũnæ, quo areæ aut ambulationes $ol<007>dãtur, & eo æqua-
tur, à volubilitate dictus, nam Κυλινδὲω, voluo $igni-
ficat. _M_etaphoricos v$us est _P_ythagoras in ver$ibus au-
reis, $iquidem eius $unt ac non potius alterius cuiu$piam,
cum dicit mortales cylindris ex aliis in alia ferri, indicás
nũquam con$istere. _FVSOS SEXTANTA-_
_LES. F_u$os vocat de materia $extantales, idest cra$-
<pb 343>[0361]<rh>IN LIB. X.</rh>
$as duos pollices regulas, à rota ad rotam per vniuer$um
amb<007>tũ, vt œquo inter $e $pacio distarent, ductas & adfi-
xas, quòd vt è fu$o muliebri cum trahitur inuolutum
filũ effundi videtur, & vertitur fu$us, ita inuolutus cir-
cum has regulas funis cum traheretur, explicabatur, ex-
uoluebatur{que} & effundebatur, at{que} eo pacto ver$abatur
machina. _VT AD SOLVENDVM NON_
_ESSET. V_t id perficere non po$$et quod $e facturum
receperat. _N_am is $olu<007>$$e dicitur qui id fecit quod pro-
mi$it, auctore _V_lpiano _P_andect. lib. _50._ de verbo. & re-
rum $ignific. & $olutionis verbo omnem $atisfaction\~e ac-
cipiendam ibidem $cribit. _E_t _P_aulus _I_uri$con. _S_olutionis
verbum ait ad omnem liberation\~e pertinere quoquomodo
factam. _P_andect lib. _46._ de $olutionibus. _P_orro ad $ol-
uendum non e$$et dixit, pro $oluendo non e$$et vt alii
loquuntur.</p>
<h>CAP. SEPTIMVM.</h>
<p # it>_ODIEQVE QVOT MENSI-_
# h # _BVS. P_ro$ingulis men$ibus, ea figura qua
# nos quotannis dicimus. _V_eteres en<007>m ita loque-
bantur, eo dicendi genere v$us e$t lib. _9._ cap. _4._ eo _C_ato
lib. de re ru$tica cap. _43._ & aliquo in loco _V_arro. _S_ed &
_P_omponius & _V_lpianus _I_ur<007>$con$ulti _P_andectarum lib.
_36._ quando dies legati vel fideicom. cedat, præter $upe-
r<007>us v$urpant quot diebus. _A_pule<007>us verò de a$ino aureo,
lib. _11._ dixit quot dies, $icut _P_lautus in _S_ticho quot ca-
lendis, _M_emini$tis (inquit) quot calendis petere demen-
$um cibum.</p>
<pb 344>[0362]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<h>CAP. OCTAVVM.</h>
<p # it>_VORVM MOTVS ET VIR-_
# q # _TVTES. S_cribendum quarum, idest ra-
# tionum. _QVEM GRÆCI ΕῚ-_
_ΘἸΑΝ VOCITANT. S_crib\~edum σὺθ{εῖ}{αν},
ita appellat rectum $iue porrectum motum. _QVOD_
_GRÆCI ῪΓΟΜῸΧΛΙΟΝ APPEL_
_LANT. V_ectibus idest lingulatis, $euro$tratis palis
ferreis aut ligneis mouendis oneribus vtimur, eos _G_ræci
{μο}χλὶα vocát, vnde ὺ{πο}μὸχλιον quod vecti $ubii-
citur. _I_ll<007>us enim lingua oneri $ubd<007>ta $iue ro$tro (vnde
rostratum vectem _P_linius intelligit lib. _18._ cap. _18._)
& $uppo$ito hypomochl<007>o, pre$$o capite, non paruam ad-
ferr<007> extollendo oneri facultatem $enties. _A_ristot. _M_e-
chan<007>c. quæ$tione _3._ hoc probat, ex quo libro videtur _V_i-
truuius quæ hoc capite $cribuntur hau$i$$e, perpetuis ille
quatuor vocabulis in demon$tratione vtitur, vectis, hypo-
mochl<007>i, ponderis, & motoris, $emel autem $tatuit, tanto
facilius & plus ponderis motorem mouere, quanto ab hy-
pomochlio d<007>stabit magis. _ID AVTEM EX_
_TRVTINIS QVÆ STATERÆ DI-_
_CVNTVR, LICET CONSIDERA-_
_RE. V_ide quæ$tionem. _20. M_echanic. _A_ri$tot. _T_ru-
tinarum autem duo $unt genera. _V_num quod$c<?>apo, $iue
iugo in medio lingulato ea lingua, græce υανὼν, lati-
nè examen dicitur appen$is in capit<007>bus lancibus, aut
quæ earũ vice $int, in an$a ver$atur (_P_hocylides in ad-
monitorio _P_oemate {σταθμὸν} nominat, _A_ristoteles
<pb 345>[0363]<rh>IN LIB. X.</rh>
Ζυ{γὸ}ν, _L_atini libram.) examen cum $ummo medio an-
$æ puncto re$pondet, nec in hanc aut illam partem incli-
natur, fit æquilibrium, $iue æquamentũ dicas cum _S_ext.
<fig/>
_P_omp. _I_d genus bilan-
ces vocant. _A_lterum
genus est dimidia qua-
$i libra, ide$t ἠ{υυ}ζυ-
γὶον vnius $cilicet lan-
cis, aut vnci pro lance.
_A_ristot. in _M_echanic.
Φὰλαγγα vocat.
_V_itruuius _S_taterá quod
vocabulnm _R_omani re-
tinerunt. _V_ulgus no-
strum at{que} _H_i$panum
romaná appellat. _P_ro-
xime caput $capi vnde lanx dependet aut vncus, an$a e$t
cum examine, quod $capi $uperest, punctis aũt lineis, $i-
ue denticulis e$t d<007>$tinctum, $ingulis certi ponderis indici-
bus cum per $capum vagans æquipondium illis in$ederit.
_P_orrò quanto longius ab æquilibrato examine rece$$erit,
tanto maioris vim ponderis nanc<007>$c<007>tur. _A_ppendiculum
autem quod per $capum vagatur, _V_itruuius vocat æqui-
pondium. _A_ri$tot. in _M_echanic. οΦαὶρωμα. _S_capus
fit vectis, puncta in$capo e$$e pro hypomochlio, $unt qui
interpretantur, nos verò axiculũ quo in an$a ver$atur $ca-
pus, intelligimus pondus e$t quod in lance imponitur, æ-
quipondium autem vicem mouentis obtinet.</p>
<pb 346>[0364]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
<fig/>
<p it>_ANSAM GVBERNACVLITE-_
_NENS. D_e gubernaculo quæritur apud _A_ristot. in
_M_echanic. quæstione. _5. G_ubernaculum, vicem vectis ge-
rit, mare, oneris, cardines vbi vertitur gubernaculum, hy-
pomochlii, gubernator, motoris. _QVI ΟἼΑΞ_
_Λ GRÆCIS APPELLA TVR. G_uber-
naculi $umma pars, quam an$am _V_itruuius nominat, _A_u-
ctore _I_ul. _P_olluce _O_nomast. lib. _1._ cap. _9._ οἴαξ dicitur,
quanquam & ip$um etiam totum gubernaculum eo nomi-
ne intelligi po$$it, vel te$te _T_homa magistri lib. de di-
<pb 347>[0365]<rh>IN LIB. X.</rh>
ctionibus _A_tticis, media pars φθεὶρ, aut ρὶζα, aut ὑ-
πὸΖωμα vocatur, extrema pars πτερὺγιον, quod
reliquũ est αὐχὴν appellatur. _EIVSQVE VE-_
_LA CVM SVNT PER ALTITVDI-_
_NEM MEDIAM MALI PENDEN-_
_TIA NON POTEST HABERENA_
_VIS CELEREM CVRSVM. L_ege quæ-
$tionem. _6. M_echanic. _A_ri$tot. _M_alus fit vectis, mali $e-
des, ide$t ἑσὼλιν _A_ri$toteli est hypomochlion, _V_itru-
uio ip$ius mali calx, nauigium pondus, $piritus qui vela
tendit est motor. _V_elorũ genera tradit _I_$idorus l<007>b. ety-
mologiarum. _19._ cap. _3._ i$ta e$$e, acation, epidromon, do-
lon\~e, artemonem, $iparũ, & n<007>$i m\~edo$us e$t codex, meu-
dicum, nam quod $it non expl<007>cat. _A_cation, velum e$$e
aìt maximum, & in media naui constitutum, _E_pidromõ,
$ecũdæ e$$e magnitudinis, $ed ad puppim, _D_olonem, mini-
mum, & ad proram defixum, _A_rtemonem, vt d<007>xi diri-
gendæ nauis potius cau$a commendatum, quam celerita-
tis, $iparum vnum pedem habens, quo <007>uuari nauigia $o-
lent in nauigat<007>one, quot<007>es vis vent<007> langue$cit. _CVM_
_AVTEM IN SVMMO CACVMINE_
_ANTENNÆ SVBDVCTA SVNT._
_N_on dubium e$t quin $it legendum $ubductæ, vt referatur
ad @ntennæ. _C_um inquit in $ummo mal<007> cacumine $ubdu-
ctæ $unt antennæ, non vela $ubducta in cacumine anten-
næ. _E_$t enim antenna l<007>gnum in tran$uer$um mal<007> po$itũ
vnde pendet velum, _G_ræci κερ{αὶ}{αν} dicunt. _A_rtemido-
rus lib. _1._ de interpretatione $omniorum videtur ἱ{στο}{κε}-
ρ{αι}{α\‘ν} appella$$e. _V_alerius _F_laccus lib. _1._ argonaut. &
<pb 348>[0366]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_L_ucanus lib. _8._ & _10._ voce græca _C_eruchos vocát quòd
cornua habeant, ᾀ{κρ}ο{κε}ρ{αί}α, autem $unt eius extre-
mæ partes. _A T_ertulliano lib. _3._ aduer$us _M_arcionem
cornua vocantur, et _V_irgil. _Æ_neid. _3. M_ali autem, vt id
addam ex _M_acrobio _S_aturnal. _5._ pars inferior _P_terna,
pars media _T_rachelon, pars $umma carche$ion d<007>citur,
quanquam eadem pror$us apud _A_thenæum $cripta $unt
lib. _11._ ex _A_$clepiade _M_yrleano. _ET REMI_
_CIRCA SCALMOS STROPHIS RE-_
_LIGATI. S_calmus dicitur in naui vbi loris remus
alligatur. _I_p$um aut\~e lorum auctore _P_olluce lib. _1._ cap.
_9._ vocatur ροπώτηρ, _V_itru. $trophas appellat. _L_a-
tini te$te _I_$idoro lib. _19._ cap. _24._ $truppos. _A_$calmo
inter$calmiũ lib. _1._ vocauit $paciũ inter $calmos. _EX-_
_TREMIS PROGREDIENTIBVS_
_A CENTRO PARMIS. S_cribendum palmis
aut palmulis. _A_ppellantur enimpalmulæ remi, vt $crib<007>t
_S_ext _P_omp. ad $imilitudinem manus humanæ. _C_entrum
verò hoc loco accipimus pro$calmo auctoritate _A_ristote-
lis _M_echanic. quæstione. _4. N_am cum $int remigum tres
d<007>fferentiæ tradente _I_ulio _P_olluce lib. _1._ cap. _9._ eorum
qui in prora nauigant qui θαλά{μμ]οι dicuntur, colloca-
torum in medio qui ζσύγιοι nominantur, _A_ristoteli με-
σόνεοι, tertiorum qui in puppi exi$tentes θρ{αν}ῖ{ται}
vocantur, ip$e ille _A_ristot. demonstrat remiges eos qui
in media naui $unt collocati, maxime eam propellere, ibi
enim maxime nauem pelli vbi maris plurimum $ecatur,
plurimum autem $ecar<007> vbi plurimum remi à centro, ide$t
$calmo intus e$t, maximam autem remi partem à $calm@
<pb 349>[0367]<rh>IN LIB. X.</rh>
_I_n medio nauis intus e$$e, cum ip$a in medio ampli@r $it.
_R_emũ vectem, $calmum hypomochlion, mare pondus, re-
migem eum qui vectem mouet, referre vult. _T_anto autem
facilius motorem pondus mouere, quanto ab hypomochlio
pars vectis magis di$tabit quàm premit, & ante monuerat
quæ$tione. _3._ & hac repetit, vt iam facile percipiatur,
quæ $it huiu$modi rerum cau$a. _R_emi partes hæ tradun-
tur à _I_ulio _P_olluce lib. _1. O_nomast. ἐγ{χε}{ρί}{σι}ον, ide$t
manubrium, οὺρά{κο}ς, pars, media, πτεὰ $iue {τα}ρ-
{οοὶ} {κώ}{πω}ν vltima pars qua veluti <007>n palmam de$init.
_PONDERA CVM FERVNTVR A_
_PHALANGARIIS. P_halangarii $unt baiuli,
à phalangis teretibus fu$tibus, quibus onera pondera{que} fe-
runt tran$uehunt ue, qui $i $eni $unt, hexaphori, $i quater-
@i, tetraphori appellantur. _P_halanges $iue _P_halangiæ _I_u-
lio _P_olluci lib. _7._ $unt fustes quibus $uppo$itis naues ad
pelagus attrahuntur, aut ad l<007>tus $ubducũtur. _N_onio _M_ar
cello dicuntur palangæ, vnde & palangarios ait vocari,
quos hic _V_itruuio e$$e phalangarios à phalanga interpre-
tamur, _P_lato id baiulorũ lignum ΣκσυοΦο{οί}ον vocat,
auct. _P_olluce d<007>cto libro. _PREMVNT EIVS_
_COLLVM AD QVEM PROPIVS_
_ACCESSERVNT. A_ri$tot. in _M_echanic. hoc
tradit, quæ$tione. _29. P_halanga, ide$t ξύ{λο}ν _A_ri$toteli
vectis vic\~e obtinet, onus pro hypomochlio e$t, propinquior
oneri, fit id quod mouetur, remotior pro motore habetur.
_SVBIVGIORVM LORIS. A C_atone
$ubiugia lora dicuntur cap. _135._ l<007>b. de re rustica, qui-
bus ium\~etorũ colla ad iuga adligatur, _I_ulio _P_olluci lib. _1._
<pb 350>[0368]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
Ζυ{τό}{σε}{σμ}α $unt lora quibus iugum temoni coniungitur,
ip$e autem clauus cui inuoluuntur ἔ {στω}ρ dicitur, nam quo
rotarum axes offirmä<?>tur, ἔμβο{λο}ς dicitur _E_rato$the-
ni, & ἐ{πί}βο{λο}ς _G_org<007>æ, $i credimus _P_olluci lib. _1._
cap. decimo.</p>
<h>CAP NONVM.</h>
<p # it>_T PRIMVM DICAM DE TYM_
# e # _PANO. T_ympanum hoc loco haustorium
# est organon, nam de tympano machina tracto-
ria dixi $upra cap. _4. AVT CIRCINVM_
_FABRICATVR. D_ee$t præpo$itio ad, aut $cri
bendum fabricatus. _C_ircinum autem _G_ræci {σι}αβί{τη}ν
dicunt. _A_ristoph. in nubibus κάμψ{ασ} ὀβέλι{σκ}ον,
{ἕι}τα σιαβίτη {λα}βὼν, ide$t cum obel<007>$cum cur-
ua$$et, mox circinum capiens. _INFVNDENT_
_IN CASTELLVM. C_astellũ hic interpretor
immi$$arium $iue conceptaculum aquæ tympano organo
hau$tæ, ex quo deriuari po$$it per canales, aut tubos in
quæuis loca.</p>
<h>CAP. X.</h>
<p # it>_ADEM RATIONE ETIAM_
# e # _VERSANTVR HYDRAV-_
# _LÆ. H_ydraulas vocat machinas quæ vi a-
quæ non hominum calcatura ver$antur. _COLLO-_
_CATVM IN CVLTRVM. A_l<007>as in cul-
<pb 351>[0369]<rh>IN LIB. X.</rh>
tro, vt infra cap. _14. HABENS IN SVM-_
_MO CAPITE SVBSCVDEM FER-_
_REAM. I_ntell<007>git quod vulgo appellamus ferrum mo-
lendini. _IMPENDENS INFVNDIBV-_
_LVM SVBMINISTRAT MOLIS_
_FRVMENTVM. I_nfundibulum, præterquam
quod apud _M. C_atonem cap. _10._ &. _11._ accipitur pro
eo quo in va$adiquores infundimus, & _P_lin. l<007>b. _24._ cap.
_15._ per quod radicis impo$<007>tæ carbonibus nidor imbibi-
tur, est & in moletrina $iue molendino instrumentum,
quo machinæ appen$o, mobilis & tremulæ ligneæ linguæ
percu$$<007>one, ministratur molis frumentum vnde farina
fiat. _M_olæ infer<007>or pars meta, $uperior catillus dicitur,
auctore _P_aulo _I_uri$con$ulto, _P_andect. lib. _33._ de fund.
in$truct. _I_llud vero non abs re dictum fuer<007>t, molas anti-
quis fui$$e iumentarias aut manuarias, quas _G_ellius tru-
$atiles lib. _3._ vocat vtra${que} _C_a$cel<007>us & _T_rebatius apud
_I_abolenum, pandect. dicto capite, e$$e in$trum\~eti putant,
_O_ffilio e$$e $upellectilis non recte exi$timante, fuerunt
po$tea etiam aquariæ molæ quarũ hic meminit _V_<007>truuius
& _P_alladius lib. _1._ cap. _42._ qui $cribit pistrina, idest
moletrinas $i aquæ copia e$t ita debere con$trui, vt ibi for
matis aquariis molis, $ine animaliũ, vel hominum labore
frumenta frangantur.</p>
<h>CAP. XI.</h>
<p # it>_ST AVTEM ETIAM CO-_
# e # _CHLEÆ RATIO. H_austor<007>um or-
# ganum hoc loco cochlea est. _E_iu$modi organon
<pb 352>[0370]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
vidimus ad $pecũ lacus _T_ra$imeni, qui nunc _P_eru$inus
dicitur, acceptæ per _F_laminium _C_on$ulem ab _H_annibale
cladis memoria noti$$<007>mus. _I_llò verò conce$$erat _M_ece-
nas meus allectus recordatione tantæ rei, fu<007>t autem ea
clades in planitie inter _M_euium montem & _G_ietum ia-
cente, quam _S_anguinetæ riuus ex _M_euio monte manans,
inter$ecat, et in _T_ra$imenũ códitur, ille habet ab ortu vil-
lam, instar oppidi, _T_urorum dictam, ab occa$u fauces qui-
bus clau$us fuer at _F_laminius, à meridie _T_ra$imenum,
non ita procul locus est vbi ca$trametatus fuerat _H_an-
nibal, quæ valis _R_omana dicitur, est & _O_$$aria vicus ab
o$$ium d<007>cta multitudine, ver$us _C_ortonam à _T_ra$ime-
no tribus pa$$uum millibus distans. _L_ibuit i$tud nostris
lucubrationibus appendicis vice addere, vt vel hinc lumen
aliquod & $pl\~edor bi$toriæ adferretur. _DIVIDVN_
_TVR CIRCINATIONES EORVM_
_TETRANTIB VS. I_ntetrantes & octantes
dicuntur diuidi circinationes $iue rotundationes cum in
partes æquales quatuor, aut octo diuiduntur duct<007>s à cen-
tro ad circunferentiam lineis, vt æqualia relinquatur $pa-
cia. _AVT DE VITICE SECTA RE-_
_GVLA. I_dest _A_merina $alice quæ vulgo agnus ca-
$tus dicitur. _A_ {γν}ὸν autem idest castum à _G_ræcis vo-
catum e$$e apud _D_io$coridem lib. _1._ cap. _120._ repperi
quod in _T_he$mophoriis $acris _C_ereris, ca$tit atem custo-
dientes mulieres, foliis eius $ibi cubitus $ternebant. _E_t
nos cumin _M_onte luco _S_poletinorum <007>nuen<007>$$emus, eius
rei periculum facturi nobi$cũ detulimus. _IVSTAM_
_COCHLEÆ NATVRALEMQ VE_
_IMITATIONEM. I_de$t tortili & clauiculata
<pb 353>[0371]<rh>IN LIB. X.</rh>
$pirata{que} structura cochleæ referunt te$tam. _D_e torcula-
ris cochlea dixilib. _6._ cap. _9. TRANSVER-_
_SARIA CONFIXA. Q_uæ tigna ne laben-
tur aut vacillent, retineant. _Q_ua in $ignificatione v$us
e$t lib. _8._ cap. _6. A_ cardinibus compacta tran$uer$aria,
cardines enim intell<007>git imas anconũ partes. _QVEM-_
_ADMODVM PYTHAGORICVM_
_TRIGONVM ORTHOGONIVM_
_DESCRIBITVR. D_e hoc lib. _9._ cap. _2._ mul-
ta _V_itruuius $cribit. _IN EXTREMO LI-_
_BRO EIVS FORMA DESCRIPTA_
_EST. E_t hæc de$criptio cochleæ cum aliis periit.</p>
<p it>_QVA DE MATERIA FIVNT OR-_
_GANA. S_cribendum<?> quæ, nam machinæ quæ $equun-
tur, non ligno $olum, $ed ære etiam con$tant. _PRÆ-_
_STENT VERSATIONIBVS AD_
_INFINITAS VTILITATES. A_d
præpo$itio videtur vacare, quãquã cuipiam forta$$e vide-
bitur po$itum pro v${que} ad, qua$i diceret vtil<007>tates ad v${que}
infinitas, $ed id non placet.</p>
<h>CAP. XII.</h>
<p # it>_RESSIONIBVS COACTÆ._
# p # _L_ego coacto, vt referatur ad $equentem dictio-
# nem, $piritu. _VTIMERVLARVM_
_QVÆ MOTV VOCES ÆDVNT AT-_
_QVE ENGIBATA. M_erulæ & engibata de
genere $unt hydraularum, quorũ ill<007>s quidem reddebãtur
voces humanarum imitatr<007>ces, & cantus auium effictri-
<pb 354>[0372]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ces, his autem mouebantur icuncule (libenter enim vtor
verbo _S_uetoni<007>) tanquam viuerent. _N_o$tro tempore non
$piritu vi aquæ concepto, vt <007>lla, $ed fid<007>culis et neruis oc-
cult<007>s $igilla vidimus ambulare, & humana omnia præter
$ermonem repræ$entare. _E_as imagunculas _G_ræci vocant
neuro$pasta. _IN PRIORE VOLVMINE_
_DE HOROLOGI@IS. L_ib. _9._ qui hunc præce-
dit cap. _9._ fuit de his $ermo.</p>
<h>CAP. XIII.</h>
<p # it>_E HYDRAVLICIS AVTEM._
# d # _H_uic organ<007> gener<007> non admodũ ab$imile erat
# id, quod generis vocabulo organum vocamus,
ni$i $olo$piritu ab${que} aqua vteremur. _C_æterum cum $int
organa aut {ε<164>} {τα} {τα} quæ intentione perficiũtur, aut ἐμ-
{πν}{ρυ}{στὰ} quæ $piritu <007>nflantur, in quæ hydraulis refer-
ri debeat quær<007>t _A_ristocles apud _A_thenæum l<007>b. _4._ $ed
in eam $ententiam <007>mcũbit, vt $it ἐμ{πν}{συ}{στὸ}ν quod eius
fi$tulæ flatum ab aqua accipiant, {νχ}{τε}{στρ}αμμ{ε\’ν}οι
{γα\’ρ}{εἲ}{σι}ν αὐ{λο}ὶ {ἐι}ς @ <163>σωρ, καὶ ᾀρα{οσο}μέ-
νου {του~} <163>{σα}{το}ς ὑ{πὸ}μνος νε{αν}ί{σμ}ου, ἔ{τι} {σε} {συ}-
κνουμ{ε\’ν}ων ᾀξινων {οΖὰ} {τοῦ} ὀρ{γά}νου ἐ μ {πν}έον
{ται} οἱ {αὐ}λοὶ {καὶ} ἦ{χο}ν ᾀ{τρ}{τε}λοῦσι προσηνῆ.
Fi$tulæ inquit ima parte <007>n aqua ver$æ $unt, qua cõmota
ab adole$centulo, axinis per organum motis & percurren-
t<007>bus, $p<007>ritu <007>nflantur fistulæ & $uauem $onum reddũt.
_INFVNDIBVLVM INVERSVM._
_I_nfundibulo <007>n va$a oris angusti liquores infunduntur.
<pb 355>[0373]<rh>IN LIB. IX.</rh>
_SINGVLIS AVTEM CANALIBVS,_
_SINGVLA EPISTOMIA SVNT_
_INCLVSA MANVBRIIS FER-_
_REIS. Q_uemadmodum $alientium $iue $iphunculo-
rum ora@epi$tomio coercentur, manubriolorum cum libet
ver$atione aqua efflu<007>t, ita in mu$ico organo epistomiis
continetur, aut lax atur $piritus ex arca in canales, vt
etiam in fine hu<007>us capitis. _Q_uo loco qui compre $$us di-
citur ep<007>$tomiorum, & in vetu$to cod<007>ce ep<007>tonicorum,
eum ex alio codice l<007>bentius dixerim compre$$um epito-
n<007>orũ, pro manubriis ep<007>$tomiorum. _ALTERIVS_
_OBTVRANT FORAMINA. S_equitur
alterius aperiundo, quare $cribendum obturando. _A_liqui
cod<007>ces habent alternis, <007>dest vici$$<007>m, ne{que} ea$cr<007>ptura
caret auctoritate & elegantia.</p>
<h>CAP. XIIII.</h>
<p # it>_INT LATÆ PER MEDIAM_
# s # _DIAMETRON. D_iametros quam
# _L_atini d<007>metientem dicunt, est recta linea, fi-
guram qua longi$$<007>me patet ex æquo $ecans, vnde {κα}-
{τὰ} {σιάμε} {τρ}ον apud _B_a$ilium ad _A_thana$ium, et apud
_A_thana$ium l<007>b. de _N_icena _S_ynodo pro longi$$ime. _AD_
_CAPSVM RHEDÆ. C_ap$um à capiendo di-
cta _R_hedæ pars vb<007> qui vectantur $edent. _IN CVL-_
_TRO COLLOCATVM. S_upra & hoc loco
$ignificat, in cultro collocari tympanum, quando est in
latus, $iue ad perpendiculum, vt loquitur, & non planum,
quod loquendi genus retinet _I_talia. _ITA ET SO-_
<pb 356>[0374]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_NITV ET NVMERO INDICA@IT_
_MILIARIA SPACIA NAVIGA-_
_TIONIS. N_o$tr<007> $ecul<007> nautæ longe facilius curfus
$uos d<007>r<007>gunt, & quantum nauigationis peractum $it in-
telligunt, eius benefic<007>o qui non ita multis retro $eculis in
_C_ampan<007>æ oppido _A_malphis pixidiculam cum calybe et
magnete primus fabricatus trad<007>tur, cuius indicio ad po-
los nautæ dirigerentur. _Q_uanquam non de$unt qui apud
_P_lautum in _T_rinummo ver$oriam pro nó ab$imili in$tru-
mento interpretantur. _I_llud ante nos monuit _G_regorius
_G_yraldus, & eo prior _B_londus _F_lauius, hoc etiam
_H_ermolaus.</p>
<h>CAP. XV.</h>
<p # it>_IC V_itruuio rur$us atrox vulnus inflixit in-
# b # iuria temporis, aut potius hominum negligen-
# tia, vtram enim magis accu$em, pendeo animi.
_N_on $atis erat præ$tanti$$imi auctoris vtili$$imum opus
loco de $tellis turpiter diuul$um e$$e, ac fœdatum, ni$i &
ea parte qua de machinis bellicis traditur fœdi$$ime de-
formatum e$$et, vt nihil dicam de vitiis quibus totum $ca-
tebat. _E_t ferri quidem poterat illius loci iactura, quod
multo mel<007>us cœli rat<007>o ex ali<007>s auctoribus cogno$ci po$-
$it, eorũ vero quæ de machinis traduntur grauis non e$$e
nó pote$t, quod nulla veterú<?> extent monimenta, vnde qua$i
via sternatur, & hic noster auctor adeo maculo$us $it &
vt ita d<007>cam, carcinomat<007>bus deformis, vt ne{que} _Æ_$cula-
pius medicus quaml<007>bet a veteribus poetis egregiè lauda-
ius, curare po$$<007>t. _H_æc res me multum tor$it, ac diu $o-
<pb 357>[0375]<rh>IN LIB. X.</rh>
licitum habuit, omnibus ingenii viribus contend<007> ex ali-
quot exemplarium ve$tigiis emendare, nec quicquam ta-
men profeci. _S_agaciores ingenii alii quod ad<007>pi$c<007> non po-
tui con$equentur. _V_tcun{que} $it, ne quid $tudio$is quo ad
eius fieripo$$et, dee$$em, quædam annotaui. _PRI-_
_MVM DE CATAPVLTIS ET SCOR_
_PIONIBVS. H_oc capite & $equentibus duobus, ne-
mo non videt catapultis & _S_corpionibus mitti $agittas,
_B_ali$tis autem iaci lapides. _V_egetius de re mil<007>tar<007> l<007>b.
_4._ $cr<007>bit balistis non $olum lapides, $ed & iacula mitti.
_A_pud _I_ulium _C_æ$arem lib. de bello ciuili. _1._ lego cata-
pultis $axa iaci, $icut apud _V_alerium _M_aximum lib. _1._
$ilices bali$tis, & _C_icer. l<007>b. _2. T_u$cul. quæst. & alios
quos refert _N_onius. _A_mmianus _M_arcellinus $corpionibus
quidem lapides, bali$tis autem mitti $agittas trad<007>t, eius
verba ex lib. _23._ nó pigeb<007>t ad$cr<007>bere, vt po$$it vtriu${que}
de$criptio conferri cum _V_<007>truuianis. _P_rius ig<007>tur de ba-
lista, deinde de $corp<007>one, _F_errum (inqu<007>t de balista lo-
quens) inter axiculos duos compaginatur & vastum in
modum regulæ maioris extentum, cuius ex volumine te-
reti, quod in medio ars polita componit, quadratus emi-
net $tylus exten$ius recto canalis angusti meatu cauatus,
& hac multipl<007>ci chorda neruorũ tortorum ill<007>gatus, ei{que}
cochleæ duæ l<007>gneæ coniunguntur apt<007>$$<007>me, quarum pro-
pè vnam a$$<007>stit artifex contemplabilis, & $ubtiliter ap-
pon<007>t in temonis cauamine $agittam l<007>gneam $piculo ma<007>o-
re conglutinatam hoc{que} facto h<007>nc inde validi iuuenes ver-
$ant agiliter rotabilem flexum. _C_um ad extremitatem
@eruorum acum\~e vener<007>t $ummum, percita interno pul$u
àbalista ex oculis auolat, <007>nterdum nimio ardore $cintil-
<pb 358>[0376]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
lans. _S_equitur $corpionis forma. _D_olantur axes duo,
quernei vel ilicei, curuantur{que} med<007>ocriter, vt promine-
re videantur in gibbas, hi{que} in modũ $erratoriæ machinæ
connectuntur, ex vtro{que} latere patentius perforati, quas
inter cauernas funes colligantur robusti, compagem ne
di$$iliat continentes. _A_b hac medietate re$tium, l<007>gneus
$tylus exurgens obliquus & in modũ iugalis temonis ere-
stus, ita neruorum modulis implicatur, vt altius tolli po$-
$it & inclinari, $ummitati{que} eius vnci ferrei copulantur,
è qu<007>bus pendet stupea, vel ferrea funda cuiligno pro$ter
nitur ingens cilicium paleis con$ertum minutis, validis
nex<007>bus illigatum & locatum $uper congestos ce$pites,
vel lateritios aggeres, nam muro $axeo buiu$modi mo-
les impo$ita, di$iectat quicquid inuenerit $uper, concu$-
$ione violenta non pondere. _C_um <007>gitur ad concertation\~e
ventum fuerit, lapide rotundo fundæ impo$ito, quaterni
altrin$ecus <007>uuenes repagula quibus incorporati $unt fu-
nes explicantes retror$us $tylum penè vncinũ inclinant.
_I_ta{que} demum $ublimis a$tans magister, claustrum quod
totius operis continet vincula, re$erat malleo fort<007> per-
clau$um, vnde ab$olutus ictu volucris stylus, & mollitu-
dine offen$us cilic<007>i, $axum contorquet quicquid occurre-
rit colli$urum. _E_t tormentum quidem appellatur ex eo
quod omnis explicatio torquetur, _S_corpio autem quod acu-
leum de$uper habet erectum, cui etiam _O_nagri vocabu-
lum indidit ætas nouella, ea re quod a$ini fer<007> cum vena-
tibus agitantur, ita eminus lapides po$t terga calcitran-
do emittunt, vt perforent pectora $equentium, aut per-
fractis o$$ibus capita ip$a di$plodant. _H_actenus _M_ar-
cellinus nec emendatus $at<007>s, nec $atis bonus auctor lin-
<pb 359>[0377]<rh>IN LIB. X.</rh>
guæ latinæ, $ed libuit o$tendere temporum in de$criben-
dis & componendis rebus di$crimen. _S_unt apud _C_te$i-
bium & _P_hilonem libris de machinis, de his & aliis mul-
ta, $ed quæ ad emendationem corrupti$$imi hac poti$$i-
mum parte nostri _V_<007>truu<007>i non admodum iuuerint, ip$is
non $atis integris & emaculatis auctor<007>bus. _SECV-_
_RICLATIS CARDINIBVS. I_dest
quorum partes extremæ referant $ecurim falcis vinito-
riæ, no$tri vocant hirundinis caudam. _BRACHII_
_BREVITAS FACIAT PLAGAM_
_VEHEMENTIOREM. B_rachiorũ in cata-
pultis, $corpionibus, & balistis brcuitate mi$$iones iacu-
lationes{que} multo fiunt vehementiores, contrà longitudo
multam adfert ictui mollitiem at{que} remi$$ionem, vt vectiü<?>
longitudine $ubleuandæ $arcinæ accedit facilitas, quo
$unt breuiores, incommod<007>us tollitur pondus.</p>
<h>CAP. XVI.</h>
<p # it>_LIÆ ENIM VEC TIBVS ET
# a # _SVCVLIS, NONNVLLÆ_
# _POLYSPASTIS, ALIÆ ER-_
_GATIS, QVÆDAM ETIAMTYM-_
_PANORVM TORQ VENTVR RA-_
_TIONIBVS. D_e $ucula & traiectis (quibus ve-
luti manubriis ver$atur) vectibus, dixi $upra cap. _2._
de poly$pasto cap. _3._ de ergata & tympano cap. quarto.
_NANQVE FIVNT IN CAPITI-_
_BVS FORAMINA, PER QVO-_
_RVM SPACIA CONTENDVN-_
<pb 360>[0378]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_TVR CAPILLO MAXIME MV-_
_LIEBRI, VEL NERVO FVNES._</p>
<p it>_F_oraminum in capitulis bali$tæ magnitudo, per quæ ten-
duntur nerui torti qui brachia eius continere debent, ex
pondere lapidis quem mittere debet, $umenda e$t. _I_n ca-
tapultis autem ex nona $agittæ parte.</p>
<h>CAP. XVII.</h>
<p # it>_VÆ BALISTA DVA PON-_
# q # _DO SAXVM MITTERE DE-_
# _BENT. D_ua & tre pondo ni$i iungantur
vitio$a e$$e $cribit _Q_ uintilianus lib. _1._ $ed $ine repreben
$ione dici iuncta, idem ex _M_e$$ala docet. _S_cribonium ta-
men largum pondo dua dixi$$e non $emel, ob$eruaui.</p>
<p it>_QVÆ GRÆCE ΓΕΡΙ´ΤΡΗΤΟΣ_
_APPELLATVR._ {πε}{ρί}{τρ}ητον lib. _1._ cap. _2._
$crip$i e$$e in balista for amen quod & embater dicatur-
ita enim principio legebamus fauentes _10. I_ucundi lectio-
ni, $ed po$tea non di$plicuit quod in aliquibus cod<007>cibus re-
periebamus, embate, pro modulo, mutata interpunctione.
_A_cce$$it & auctoritas _C_laudii _P_tolemæi nostri, cuius
ego $emper iudicium magnifeci, & $um ingenio mirumin-
modum oblectatus. _CAPILLOQVE TOR-_
_TIS RVDENTIBVS. C_apillo maxime mu-
liebri, vt cap. proximo. _N_on quod ex al<007>a materia fieri
non po$$int, nam legimus apud _V_egetium, _I_ulium _C_apito-
linum in vita _M_aximinorum, _P_lutarchum lib. de fæno-
re, cum neruorum & funium copia deficeret, v$os fui$$e
capillo muliebri.</p>
<pb 361>[0379]<rh>IN LIB. X.</rh>
<h>CAP. XVIII.</h>
<p # it>_ONEC ÆQ VALITER SO-_
# d # _NENT. N_on ante præcluduntur in capi-
# tulis foramina per quæ tenduntur è neruo ca-
pillo{que} torti funes, quam tinnitus reddiderint æquales.
_B_rachiorum enim æquali ten$ione, fieri & dextra & $i-
nistra parte funium $onitus, nece$$e est, rectam{que} telo-
rum mi$$ionem, illa $i homotona, ide$t æqualiter ten$a
non fuerint, & plagam ip$am, ide$t mi$$ionem non æqua,
& funes non æqualiter $onare certum est. _Q_ uod & tr@-
didit lib. _1._ cap. _1._</p>
<h>CAP. XIX.</h>
<p # it>_ESTAT MIHI DE OPPV-_
# r # _GNATORIIS REBVS. M_achi-
# narum aliæ $unt oppugnatoriæ qu<007>bus bostes
impetimus, de quibus hoc cap<007>te, & $equent<007>bus duobus.
_A_liæ $unt repugnatoriæ, quæ & à defendendo propu-
gnatoriæ dici po$$unt, his contra aduer$ariorum machi-
nationes vt<007>mur, de qu<007>bus capite vltimo. _ARIES_
_SIC INVENTVS MEMORATVR_
_ESSE. P_lin. lib. _7._ cap. _56. A_rietis in mur alibus ma-
chinis inuentionem tr<007>bu<007>t _E_peo ad _T_roiam _Q_ualis au-
tem fuerit intelligi pote$t ex _I_o$epho lib. _3._ de _I_udaico
bello. _I_mmen$a (<007>nquit) est materia malo nauis a$$i-
milis, cuius $umma graui ferro $ol<007>datum e$t, _A_r<007>etis
effigie fabricato vnde nomen accepit. _D_ependet autem
funibus medius ex trabe alia velut ex trutina palis vndi{que}
<pb 362>[0380]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
fulta. _R_etror$um autem magna virorum multitudine re-
pul$us in fronte prom<007>nente ferro mænia percutit. _V_ide
etiam apud _A_mm<007>anum lib. vige$imo tertio, & _V_egetium
lib. _4. A_r<007>etis est figura _R_omæ in arcu _L_ucii _S_eptimii
_S_eueri in radicibus _C_apitolii, & cochlide columna _T_ra-
iani. _E_iu$modi $calptam g\~ema mihi dono dedit _C_aieta-
na puella & corporis $pecio$a habitudine, & virginali
pudore in$ignis, _I_$abella _B_onamana, $citula & venu$tu-
la puella, bellula atque lepidula puella, $u aui$$ima & mel-
liti$$ima puella, $ubfu$cula, $ed fθrmo$ula & delicatula
puella, eius $ermone & con$uetudine d<007>$peream $i quid
e$t festiuius, mellitius atque $accaratius. _D_e _A_riete $cri-
bit _R_obert. _V_alturius lib. de re militari decimo. _SV-_
_PRAQVE COMPEGIT ARRE-_
_CTARIIS ET IVGIS VARAS._</p>
<p it>_V_aræ quantum existimo fiebant $olo, idest ba$i ax<007>bus
firmi$$imis compacto, arrectis ab vtro{que} latere applica-
tis trabibus, & iugis, idest tran$uer$is & porrectis ti-
gillis, aut a$$eribus $upra collocat<007>s, $u$pen$o ad hæc
ariete, $uppo$itis tamen rotis, machina tota crat<007>bus cre-
berrime textis cor o{que} crudo & recenti tegebatur, quo e$-
$ent tutiores, qui ex ea muros pul$arent. _V_aræ tamen
apud _L_ucanum lib. _4._ dicuntur furcæ quibus retia $u-
stinentur. _D_i$po$it<007>s (<007>nquit) attollat retia varis.</p>
<p it>_ID A VTEM QVOD TARDOS CO-_
_NATVS HABVERAT TESTVDI-_
_NEM ARIETARIAM APPELLA-_
_RE COEPIT. V_eget<007>us lib. de re m<007>litari quar-
to, cap. decimo quarto, ad $imil<007>tudinem veræ te$tudinis
vocabulũ $ump$i$$e $cribit, quia $icut illa modo reducit,
<pb 363>[0381]<rh>IN LIB. X.</rh>
modo profert caput, <007>ta machinamentum interdum redu-
cit trabem, interdum exerit, vt fortius cædat. _TVR-_
_RES AMBVLATORIAS. T_urres am-
bulatoriæ $iue mob<007>les componebantur trabibus & tabu-
lis æ d<007>fic<007>is pares quæ non muros $olum oppugnatæ vr-
bis $ed ip$as <007>urres altitudine $uperarent, de quibus $cr<007>-
b<007>t _V_egetius lib. _4._ cap. _19. 20. 21._ &. _22. ET_
_ASCENDENTEM MACHINAM._</p>
<p it>_M_ox vocab<007>tur acce$$us, græce ἐ {πί}βα {τρ}α. _S_u$picor
fui$$e machinam quæ occulto quodam art<007>ficio & expedi
tis machination<007>bus in $ublime cre$ceret, & in eam alti-
tudinem educeretur, quæ opus erat, tum retinaculis $i-
$tebatur. _P_oterant & tabulata excitari cochleis quo pa-
cto in torculari prælum tollimus at{que} deprimimus, ni$i in-
terpretari vel<007>mus dictum de machina quam _T_ollenonem
_V_egetius appellat l<007>b. _4._ cap. _23. E_a fit infixa $olo alti$-
$ima trabe, in cuius $ammitate alia duplo maior trar$-
uer$a con$tituebatur $tateræ m@do, vt capite vno $ublato,
alterum deprimeretur. _I_n vtro{que} capite addebatur cra-
titia machina, aut ex a$$<007>bus quæ milites aliquot caperet,
ita mil<007>tes alterna capitum $ublatione & depre$$<007>one in
muros vrbis <007>mm<007>ttebantur. _ETIAM COR-_
_VVM DEMOLITOREM QVEM_
_NONNVLLI GRVEM APPEL-_
_LANT. Q_uòd d<007>cat _C_oruum à nonnullis gruem va-
cari, venire qu<007>s po$$<007>t in $u$picionem, eo v$os e$$e ca-
pien@<007>s aduer$ariorum machinis transferend<007>s{que} in muros,
cuiu$modi machina v$um fui$$e $cribit cap. vltimo _C_al-
liam architectum _R_ho@i, cum accedentem ad mœma _H_e-
lepolim correptam transtul<007>t in muros, hoc vt credat fa-
<pb 364>[0382]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
ciet quod apud _I_ulium _P_ollucem legatur lib. _4._ γίρανο@
ide$t gruem in theatro machinam fui$$e quæ ex $ublimi
ferebatur ad rapienda corpora, ea v$am _A_uroram cum
_M_emnonis rapuit corpus, $ed quod demolitorem adieci$-
$et, aliud e$$e $u$picatus $um, interea cogitanti $e offer@
mihi _P_olybii locus ex lib. _1._ quem ad hunc modum ver-
tit _N_icolaus _P_erotus (cui nos ex codice _G_ræco _V_atica-
næ _B_<007>bliothecæ cum _A_ldinum mutilum reperi$$emus,
ver$us amplius tres addidimus) _L_ignea (inquit coruum
de$cribens) columna proris inerat longitudinis quatuor
vlnarum, latitudidis palmorum trium, in eius apice ro-
tam con$tituerant, huic præterea tabulæ inhærentes $ca-
las conficiebant, quarum latitudo erat pedes quatuor, lon-
gitudo $ex vlnæ, foramen autem tabulati erat oblongum
& circumambibat columnam post primas statim $calæ
duas vlnas, habebat autem veluti $epem ad vtrun{que} oblon-
gum latus genu tenus altam, in ligni extremo ferrũ erat
in$t ar mallei peracutum, præterea annulus fune alligatus,
ita vt hæc machina, machinis frumentariis $<007>millima vi-
deretur. _I_gitur $imul ac nauis hostium aduentabat, la-
xato fune $calæ demittebantur, ferrum pondere ac vi li-
gni $uper hostium nauim delap$um figebatur, $i aduer-
$a prora erat bini milites per $calas de$cendebant, due
pr<007>mi præferentes $cuta, reliqui latera $cutis protecti, $i
verò obliqua erat ho$tiũ nauis, in eam ex tota pariter na-
ui de$iliebatur. _H_actenus _P_olyb<007>us. _Q_uæ verba mire
$aciunt ad rem no$tram. _C_oruorũ mentio est apud _Q_uin-
tum _C_urtium lib quarto. _CIRCVITIONEM_
_CVBITORVM TERNVM. H_oc est
{πε}{ρί}βο{λο}ν, loriculam, $eptum in circuitu. _QVÆ_
<pb 365>[0383]<rh>IN LIB. X.</rh>
_CRÆCEKPIO Δ Ο´ΚΗ DICITVR,_
_I_de$t arietaria trabs. Δο{κὸ}ς enim trabem $ignificat.</p>
<h>CAP. XX.</h>
<p # it>_ARDINIBVS ALIIS IN A-_
# c # _LIVM CONCLVSI. C_ardines hic
# $unt extremæ capreolorum partes quæ in ca-
@um induntur, $ic cardinatum tignum dicitur capite pro-
ximo. _I_dem in po$tibus, trabibus, tran$uer$ariis, $capis,
parastratis intelligendum. _I_p$um autem cauum, no$tri
m<?>orte$iam, cardinem autem tenonem dicunt.</p>
<h>CAP. XXI.</h>
<p # it>_VÆ AVTEM TESTVDI-_
# q # _NES AD FODIENDVM_
# _COMPARANTVR ὌΡΥ-_
_ΓΕΣ GRÆCE DICVNTVR. S_uffo$-
$uri turres, aut mœnia vrbis (_C_a$ar agere cuniculo@
dicit, quos minas vocamus) vtebantur te$tudine fronte
triquetra, vt mi$$a tela dum in angulo con$istere non po$-
$unt, per latera laberentur & reiicerentur, in ea machi-
na comparati erant ad fodiendum homines vnde nomen<?>
accepit. _N_am ὀρὺ{οστω} fodio $ignificat. _EXCI-_
_PIAT PLAGAS. M_ult<007>tudinis numero enun-
ciandum est excip<007>ant. _SINE PERICVLO_
_FODIENTES. A_ddo coniunctionem, vt $criba-
tur, per<007>culo{que}. _DE FERRO DVRO RO-_
<pb 366>[0384]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_STRVM, ITA VTI NAVES LON-_
_GÆ SOLENT HABERE. R_o$tra nauibus
addidit _P_i$eus, auctore _P_linio lib. $eptimo. cap. _56. E_a
adpingũtur proræ ferrea aut ex ære. _V_irg. _Æ_neid. _10._
_M_a$$icus ærata princeps $ecat æquora tigr<007>.</p>
<p it>_E_t post. _E_t campos $alis ære $ecabant. _V_nde ro-
stratæ naues quæ _G_ræcis νῆες χαλ{κὲ}μ βο{λο}ι di-
cuntur, rostra en<007>m nauium χαλ{κ\’φ} {μα} {τα} & ἔμ-
βο{λο}ι nominátur. _HABENTES INTER_
_SE PALMIPEDALIA SPACIA._</p>
<p>_P_almipedalia dixit pro quin{que} palmorum à palmo pede
quo vtitur lib. _5._ cap. _6._ vnde palmipedalis malleolus _C_o
lumellæ l<007>b. _3._ cap. _19. I_n cliuo$is vbi terra decurrit
potest palm<007>pedalis deponi. _V_arro lib. de re ru$tica. _2._
cap. _4. L_imen inferius altum palmipedale, ne porci ex
hara cum mater prodit, tran$ilire po$$int.</p>
<h it>_E_x totius operis peroratione.</h>
<p it>_P_eroratio erat potius ver$iculo a fine quinto, ibi. _Q_uas
potui, & c. $ed maluimus lestor<007> indulgentes receptam _V_i-
truuii $ectionem ret<007>nere.</p>
<p # it>_VA HELEPOLIM AD MOE-_
# q # _NIA ACCEDENTEM COR-_
# _RIPVIT. H_elepol<007>s ma@h<007>na ab euerten
dis vrbibus dicta, ἕ{λφ} enim euerto $ignificat. _I_nter
λι{υο}βό{λο}{ι<293>} à _D_<007>odoro _S_iculo l<007>b. _20._ recen$etur.
<pb 367>[0385]<rh>IN LIB. X.</rh>
_Æ_dificatur autem hoc modo, vt tradit _A_mmianus lib.
_23. T_e$tudo compaginatur immanis, axibus roborata
longi$$imis ferre<007>s{que} clauis aptata, & contegitur coriis
bubulis, virgarum{que} recenti textura, at{que} limo a$per gun-
tur eius $uprema, vt flammeos detractet & mi$$iles ca-
$us. _C_on$eruntur autem eius frontalibus tri$ulcæ cu$pi-
des præacutæ ponderibus ferreis graues, qualia nobis pi-
ctores ostendunt fulmina, vel fictores, vt quicquid petie-
rit aculeis exertis abrumpat. _H_anc ita validam molem
rotis & fun<007>bus regens numero$us intrin$ecus miles, lan-
guidiori murorum parti viribus admouet concit<007>s, & ni$i
de$aper propugnantium valuerint vires, colli$is parieti-
bus additus patefacit ingentes. _INTEREA_
_REX DEMETRIVS QVI PRO-_
_PTER ANIMI PERTINACIAM_
_POLIORCETES EST APPELLA-_
_TVS. V_rbium expugnator, græce {πολιορκητὴς
dicitur à πόλις & ὀρ{κὲ}ω, ide$t de$truo quo cognom\~e-
to est appellatus _D_emetrius _A_ntigon<007> _R_egis fil<007>us, vt $cri
bunt _P_lutarchus in eius vita, & _A_mmianus lib. _23._</p>
<p it>_CVIVS ALTITVDO FVERAT_
_PEDVM. CXXV. LATITVDO PE-_
_DVM. LX. H_anc _H_elepolim in v<007>ta _D_emetrii $cri
bit _P_lutarchus fui$$e paribus lateribus quadratam, gra-
datim ad vert<007>cem contractam, eius altitudinem fui$$e
cubitorum. lxvi. latitudm<?>em. xlviii. _D_iodorus autem _S_i-
culus _B_<007>bliothecæ lib. _20._ (quo l<007>bro nondum quod $ciam
in lucem ædito v$i $umus ex _B_ibliotheca _V_aticana) alti-
tudinem ait cub<007>torum. xc. latitudinem. xlv. vniuer$am
fui$$e tabulatorum nouem $ubrotatam. _ITA EAM_
<pb 368>[0386]<rh>GVL. PHIL. ANNOT.</rh>
_CILICIIS ET CORIIS CRVDIS_
_CONFIRMAVIT. P_ræter alios $cribit _S_er-
@ius _G_eorg. _3._ cil<007>ci<007>s tegi tabulata turrium, ne iactis fa-
cibus <007>gnis po$$it adbærere. _E_t _A_$conius _P_edianus libro
_3._ in actiones _C_iceronis in _V_errem tradit, _C_ilicia e$$e
texta de pil<007>s in ca$trorum v$um. _PALMARE_
_FACERE. P_almare, foramen à palmo, idest ba-
bens diametri palmum vnum. _T_erebra autem fiunt fora-
mina rotunda, quod <007>ntellexit _A_rnobius l<007>b. _6._ aduer-
$us gentes cum ait $imulacbra terebrarum excauata ver-
tigine. _SEMIPEDALE AVTEM, MA-_
_IVSNE COGITANDVM QVI-_
_DEM. D_eest voculaue, vt $cribatur ad bunc mo-
dum. _M_aius ue, ne cogitandum quidem. _SAMBV-_
_CARVM MACHINAS. S_ambucam macbi-
nam e$$e qua vrbes expugnentur, quod vt in organo _S_am-
buca cbordæ, $ic in macbina intenduntur funes, auctor
est _S_ext _P_ompeius. _M_eminit _V_egetius l<007>b. _4._ cap. _23._
& apud _A_thenæum _D_ipno$ophiston l<007>b. decimo quarto,
promu$ico instrumento _E_uphorion, pro machina autem
_B_iton, _A_ndreas _P_anormitanus, _P_olybius lib. _8._ & _M_o-
$chus qui ait _H_eraclidem _T_arentinũinueni$$e. _SED_
_IBI MALLEOLIS CONFIXÆ IN-_
_CENDIO SVNT CONFLAGRA-_
_TÆ. M_alleoli, vt $cr<007>bit _N_onius _M_arcellus $unt ma-
nipul<007> $partei p<007>ce contecti, qui <007>ncen$i, a@t <007>n muros, aut
in te$tudines iaciuntur. _A_mmianus autem lib. _23._ tra-
d<007>t bac $pecie figurari. _S_ag<007>t@ae$t cannea inter $piculum
& arund<007>nem multifido ferro coagmentata, qua <007>n mulie-
bris col<007> formam, quo nentar lintea stam<007>na, concauatur
<pb 369>[0387]<rh>IN LIB. X.</rh>
venter $ubtiliter & plurifariam patens at{que} in alueo ip$o
ignem cum aliquo $u$cipit alimento, & $i emi$$a lentius
arcuinualido (ictu enim rapidiore extinguitur) bæ$erit
v$quam tenaciter cremat quæ{que} c@n$per$a, acrior excitat
æ$tus incendiorum, nec remedio vllo, quàm $uperiecto pul-
uere con$opitur. _F_it eorum mentio apud _V_egetium lib. _4._
cap. _20. H_actenus his nostris æstiuis lucubrationibus
lucem adferre tenebrico$o auctori studuimus, ad cæte-
ros autem $i binc aliqua perueniat vtilitas, non nos impen-
$æ operæ, collocatarum{que} borarum pœnitebit _M_ulta qui-
dem con$ilio prætermi$imus non tam ignorata nobis, quàm
contempta aut dilata. _N_e{que} enim hoc tempore $ententia
fuit omnia per$equi, $ed in aliud, quo liberiore otio per-
fruemur, reiecimus. _A_lioquin, vt <007>n magna $ylua boni ve-
natoris e$t indaganter feras (vt inquit _C_olumella) quam
plurimas capere, nec cuiquam culpæ fuit non omnes cæ-
pi$$e, it a nobis $atis abunde{que} est tam opero$i muneris
quod latinorum primi $u$cepimus, magnam partem tradi-
di$$e, adeo{que} non reformidamus argui, vt nobis rem gra-
ti$$imam lecturi nostra, ($iquis tamen leget) $int factu-
ri, $iqua minus accurate interpretata reprebenderint, vel
non inuenta monstrauerint. _N_os quæ potuimus præ$titi-
mus, ac tam multa castigauimus, vt $iquis tantundem fe-
cerit, pauca admodum defutura videantur, quo minus
in $uum nitorem re$tituatur bic auctor. _A_lii forta$$e a
nobis excitati in id incumbent, & nacti quam nos exem-
plaria ca$tigatiora (nimirum quæ vidimus omnia peruer-
$ionibus & erroribus ad vnum $catent) maculas deter-
gent, quod $int vitia quæ auxil<007>o veterum l<007>brorum tuto
<pb>[0388]
corrigi po$$int, aut maiore ingenio præditi, eius beneficio,
quod legendum fuit, reponent _H_oc tamen te$tatum volu-
mus, labores hos nostros, maiores fui$$e quàm vi$um
iri $peremus.</p>
<h>FINIS.</h>
<h it>_H_æc _P_hilander commentabatur _R_omæ. _III. C_aleñ.
_A_ugu$ti. _M. D. XLI. S_uadente impel-
lente{que} & adiuuante _M_ecœnate $uo
_GEORGIO ARME-_
_NIACO R_uthe-
norum _E_pi-
$copo,
tum reg<007>o ad _PAV-_
_LVM. III. PONT._
_MAX. L_egato.</h>
<pb>[0389]
<h it>_ERRATA, QVAE VIX_
_A DILIGENTISSIMIS VI-_
tari po$$unt in imprimendis auctori-
ribus, $ic corrigito.</h>
<tb it>_P_ag. # _L_in.
_1_ # _28_ # appia pro _A_ppia
_2_ # _24_ # . _N_am, pro nam
_8_ # _19_ # _E_xagono pro bexagono
_12_ # _10_ # trigliphi pro triglyphi
_16_ # _25_ # a$plen<007>um pro $plenium
_20_ # _16_ # _A_mu$ium pro _A_mu$$ium
_29_ # _3_ # tegi pro. _T_egi
_46_ # _2_ # tolle $ubdistinctionem post vocat
_56_ # _14_ # ad vnum pro adimum
_62_ # _26_ # bæc probac
_72_ # _18_ # columnationum pro colũn ationis
_74_ ## _C_oronix _T_u$cana est inuer$a
_81_ # _26_ # _C_iclus pro _C_yclus
_105_ # _7_ # habebunt pro babeant
ibid. # _8_ # babebunt pro certam habeant
_115_ # _11_ # tum vacat
_117_ # _1_ # fixerunt pro finxerunt
ibid. # _29_ # ἑΜί{οστε}{θαι} pro ἑλί{οστε}{θαι}
_120_ # _22_ # vertis pro vertit
_137_ # _13_ # de$criminis pro di$criminis & exi$timarit \\ pro existimare
_143_ # _18_ # . _C_œli pro, cœli
_150_ ## belluas pro beluas
_159_ # _7_ # ect pro e$t
_166_ # _13_ # paras pro para$itus.
</tb>
<pb>[0390]
<tb it>
_P_ag. # _L_in.
_176_ # _27_ # agerum pro aggerum
_184_ # _14_ # nullos pro nonnullos
_190_ # _9_ # etiam$i Platonis pro _P_latonis tamen
ibid. # _10_ # _I_dem pro _A_then
_197_ # _12_ # _R_egi pro regis
_199_ # _6_ # . &. _8._ culeus pro culleus
ibid. # _29_ # præmitur pro premitur
_212_ # _13_ # mu$iuari pro mu$iuarii
ibid. # _15_ # _S_cutilis pro _S_cutulis
_213_ # _19_ # {πε}{ρι}βολον pro {πε}{ρι}βο{λο}ν
_123_ # _1_ # {προ}ς pro {πρὸ}ς
_249_ # _25_ # _T_ectorii pro _T_ectoriorum
_249_ # _19_ # _C_adamu$us pro _C_adamustus
_271_ # _30_ # {α\‘ν}αβά{οε}ος pro α<165>αβά{οε}ως
_275_ # _28_ # {κο}ράξιν pro {κό}ραξιν
_276_ # _5_ # po$trecte, adde punctum
_284_ # _29_ # ᾀ{γγ}κων{ασ} pro ᾀγ{κ\~φ}ν{ασ}
_320_ # _14_ # {μο}νο{έι}δη pro {μο}νο{ει}{δῆ}
_322_ # _6_ # $eptuplici pro $extuplici
_324_ # _20_ # {προ}{τρ}υ{γέ}{τη}ς pro {προ}{τρ}υ{γε}τὴς
_326_ # _15_ # dist<007>nctio transferenda ad finem ver$us
_334_ # _8_ # quotlibet pro quot libet
_340_ # _10_ # {γε}ρ{αν}ὸν pro {γέ}ρ{αν}ον
_345_ # _19_ # po$t di$tinctú adde (_A_ristot. apellat σ{παρ}{τί}α)
_347_ # _13_ # meudicum pro mendicum
_356_ # _6_ # pixidiculam pro pyxidiculam
_357_ # _3_ # _S_agaciores pro _S_agacioris
_313_ # _5_ # chernica pro cherniba
</tb>
<p it>_R_eliqua, $iqua erũt, tute ad hũc modũfacillime em\~edabis. @
<pb>[0391]
_D_uæ hæ figuræ $calarum omi$$æ $unt pagina. _295._
linea. _29._</p>
<fig/>
<pb>[0392]
<fig/>
<pb>[0393]
<h>INDEX DICTIONVM
QVÆ IN HIS ANNOTA
_tionibus græce leguntur._</h>
<ind it>
<col 1>
<h>Α</h>
{γκ}ὼν # _284_
ᾀ{γκ}ὠν{σ<293>} # _284_
ᾄ{γν}<106> # _50. 352_
ᾀ{δέ}ν{σ<293>} # _264_
{αἴ}{θο}ν{οα} # _201_
{αἴ}θρη # _11_
{αἲ}{μό}{πῖ}{ωί}ς # _20_
{αἲό}{λου}{πύ}λ{αι} # _19_
ᾄ{υρ}<106>ᾀθηναία # _145_
ᾀ{υρ}ο{κέ}ρ{αι}α # _347_
ᾄλβωυ{λα} # _262_
ᾀḾο{<167>ν} # _52_
ᾀμ{φί}κυρ<295>ς # _320_
{α<165>}{δρ}ιὰς # _44_
ᾄξων # _114_
ᾀ{προ}{σι}όνυ{οα} # _322_
{αῤ}{τάω} # _341_
α\’ῤ{τη}{μα} # _341_
ᾄ{οφ}αλ{το}ς # _266_
{αὐ}λὴ # _186. 201_
{αὐ}χιὼ # _347_
</col>
<col 2>
<h>Β</h>
Βα{σι}λ{εῖ} # _164_
βρέ{τε}ον # _44_
βρον{τεῖ}ον # _164_
<h>Γ</h>
Γ{εῖ}{σα} # _52_
{γέ}ραν<106> # _340. 364_
{γλ}οίοι # _175_
{γρα}{μμ}α # _236_
{γρα}{μμ}{ὴ} # _55_
{γρα}{μμ}ικὴ # _1_
{γρα}φικὴ # _1_
{γρά}φω # _1_
<h>Δ</h>
Δ{ει}{λὸ}ς # _260_
{δέ}λ{τω}{τω}ν # _324_
{δέ}υω # _174_
{οΖα}βί{τη}ς # _350_
{δι}ά{θυ}ρα # _203_
{δι}ά{το}{μο}ς # _320_
{δί}{αυ}{λο}ν # _174_
{δι}{αυ}{λφ}νίζ{ει}ν # _186_
</col>
<pb>[0394]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
{δί}ζο<106> # _49_
{δί}ω<106> # _50_
{δι}{κα}{στή}ιον {α\’ῤ}{χο}ν-
 # {το}ς # _166_
{δι}κ{τυ}ω{τὰ} # _40_
{δί}{μο}ιρ<106> # _8_
{δι}ο{πτ}σύω # _284_
{δι}{χο}{το}ς # _320_
{δο}{κο}ς # _365_
δῶρον # _33_
<h>Ε</h>
Εγ{χει}{ρι}{δι2}α # _24_
ἐγ{χει}{ρί}{δι}ον # _349_
ἑδώλιον # _349_
{ἐί}δω{λο}ν # _44_
{ἐί}{κε}{λο}ν # _44_
ἑλί{οστω} # _117_
ἕ{λφ} # _366_
ἔμβο{λο}ι # _366_
ἔμβολ<106> # _350_
ἔμ{πν}{συ}{στο}ν-
 # νο{<296>} # _354_
ἐμ{πύ}ρεον # _322_
{ο<165>} {ιό}να{σι} # _325_
{ο<164>}{τα}{το}ν ὄρ{γα}νον # _354_
ἐ{πά}{γφν} # _340_
</col>
<col 2>
ἐ{πί}βαθρα # _363_
ἐ{πί}βο{λο}ς # _350_
ἐρμθ{δό}νθ # _326_
ἕ{στω}ρ # _350_
{εὐ}{ερ}{γὲ}ς # _149_
{εὐ}θ{εῖ}α # _344_
<h>Ζ</h>
Ζ{ε\’θ}{γι}οι # _348_
ζυ{τό}{δε}{σμ}α # _350_
Ζυ{γὸ}ν # _345_
Ζύ{λο}ν # _349_
<h>Η</h>
Η{μι}Ζυ{γί}ον # _345_
ἠ{χεῖ}α # _30_
ἠχέ{τι}{κα} # _60_
<h>Θ</h>
Θα{λα}{μι}οι # _348_
{θε}αβί{δι}ον # _166. 229_
{θε}ο{λο}{γε}ῖομ # _164_
{θέ}ρω # _314_
{θη}ρα # _20_
θρ{α\~ν}{ται} # _348_
{θυ}ρα # _136_
{θυ}ρ{αι} # _136_
{θυ}ρί{δε}ς # _136_
</col>
<pb>[0395]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
<h>Ι</h>
Ι{στο}{κέ}{αι}α # _347_
<h>Κ</h>
Κα{κι}Ζό{τε}χν<106> # _114_
{κά}νων # _222. 344_
{κα}{τὰ}{δι}άυε{τρ}ον # _355_
{κα}{τα}{κε}κ{αυ}μ{ε\’ν}η # _36_
{κε}ρ{αί}α # _347_
{κε}ρ{αυ}νο{σκ}ο{π\~ε}ον # _164_
κηρο{γρα}{φί}α # _121_
{κί}ων # _202. 204_
κλίμω # _6_
{κο}ι{λὸ}ς # _314_
{κο}{λο}νό{οσο}ν # _44_
{κο}νιά{ται} # _216_
{κο}νὶς # _174_
{κό}ραξ # _276_
{κό}ραξις{χρ}όα # _275_
{κο}ρὸν # _276_
{κό}{σμ}<106> # _314_
{κο}{σμ}ουὄ{μμ}α # _317_
{κρ}ιο{δό}κη # _365_
κυλιν{δέ}ω # _342_
<h>Λ</h>
Λ{ει}ό{τη}ς # _32_
λι{γυ}{στι}{κὸ}ς # _278_
</col>
<col 2>
λι{θό}βο{λο}ιμηχα-
 # ν{αὶ} # _364_
{λο}{γε}ῖον # _165_
{λο}{γο}Ζω{γρά}φοι # _184_
{λο}υ{τρ}ὸμ # _257_
<h>Μ</h>
Μέ{τα}ξα # _221_
μ{η\‘ν} # _329_
μ{ην}ο{ει}{δὴ}ς # _320_
{μι}λ<295>{πά}ρηοινῆ{εσ}
 # _313_
{μί}λ<295>ς # _196. 313_
{μο}νόΖο<106> # _49_
{μο}νόΖω<106> # _50_
{μο}ύ{τλ}α # _119_
{μο}{χλ}ία # _344_
μυρε{φι}{κὸ}ς {κά}{λα}-
{μο}ς # _271_
<h>Ν</h>
Νέ<106> # _258_
ν\~ο{ιδ} # _258_
<h>Ξ</h>
Ξ{αν}{θὸ}ς # _276_
ξό{αν}ον # _44_
<h>Ο</h>
Οἴαξ # _346_
</col>
<pb>[0396]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
οἲ{κο}ς{ε<164>}{δο}ξ<106> # _164_
οἲ{κο}βί{κλ}ιν<106>, {πε}ν-
 # {τά}{κλ}ινος, {ε<165>}νεά{κλ}ι
 # ν<106>, {δε}{κά}{κλ}ιν<106>,
 # {τρι}{ρκ}{αι}{δε}{κά}{κλ}ι-
 # ν<106> # _189_
ὁ{εί}Ζω # _181_
ὀρ{κέ}ω # _367_
ὀρύ{οστω} # _365_
οὐρά{κο}ς # _349_
ὀρχέο{μαι} # _163_
ὄ{στρ}α{κο}ν # _245_
ὄ{στρ}εα # _245_
ὄ{στρ}{ει}α # _245_
ὀ{φι}όεχ<106> # _325_
<h>Γ</h>
Γαλ{αι}{στὴ} # _60. 214_
{πα}ν{σέ}λην<106> # _320_
{παρ}απη{γν}ύω # _328_
{παρ}α{στά}{δε}ς # _61. 135_
{πορ}ίακ{το}ι # _164_
{πορ}ίβολ<106> # _213. 364_
{πορ}ικύων # _202_
{πορ}ι{στε}ροροφ{εῖ}ον # _222_
{πορ}ί{στο}<106> # _202_
{πορ}ί{τρ}η{το}ς # _11. 360_
</col>
<col 2>
{πορ}όνη # _335_
{πε}ν-{πι}{τύ}{σμ}α{τα} # _227_
{πο}λέω # _315_
{πό}λις # _367_
{πο}λιορκητὴς # _367_
{πό}{λο}ι # _314. 315_
{προ}{αύ}λιον # _201_
{πρό}{δρο}{μο}ς # _201_
{πρό}{δρο}{μο}ςοἵν<106> # _268_
{πρὸ}ςὀρ{θὰ}ς # _329_
{πρό}ρο{πο}ςοἵν<106> # _268_
{προ}{τρ}υ{γη}τὴς # _324_
{πτ}{ορ}ὰ # _61. 349_
{πτ}{ορ}ύ{γι}ον # _347_
{πτ}{ορ}ώ{μα}{τα} # _61_
{πτ}ύ{σμ}α{τα} # _227_
{πυ}{λ\’φ}{ρι}ο<296> # _201_
<h>Ρ</h>
ΡἵΖα # _347_
ῥύ{ωο}ι # _175_
<h>Σ</h>
Σή{κφ}{μα} # _297_
{σή}{κω}{μα}{πο}ι{εῖ}ν # _297_
{σκ}{συ}οφο{ρί}ου # _349_
{σκ}ιά{δι}α # _226_
{σκ}ια{θή}ρ{αδ} # _20_
</col>
<pb>[0397]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
σκιό{θη}ρα # _20_
σκύροι # _231_
{στι}άζω # _338_
(στι}{αρ}{τί}α # _345_
{στιι}θαμὴ # _60. 214_
{στιι}{θα}{μι}{αῖ}<106> κ{αυ}-
 # {λὸ}ς # _60_
{στα}θμὴ # _222_
{στα}θ{μο}ὶ # _135_
{στα}θ{μὸ}ς # _344_
{στε}λ{γί}{σμ}α{τα} # _175_
{στε}φ{αν}ὴ # _213_
(στὴ}λ{αι} # _204_
{στο}ὰ # _202_
{στρ}ό{φι}{γγ}{εσ} # _331_
{στ}ύ{λο}ι # _61_
{στ}ύλ<106> # _202. 204_
{σφ}{αί}ρω{μα} # _345_
{σχή}{μα}{τα} # _23_
{σχο}ῖν<106> # _272_
{σχο}ῖ<106> ἡ{δύ}ω{σμ}<106> # _272_
{σχο}ίνου α<164>θ<106> # _272_
<h>_Τ_</h>
_Τ_{αρ}{σο}ι {κώ}{πω}μ # _349_
{τε}βάζο<106> # _49_
{τε}βάΖω<106> # _50_
</col>
<col 2>
{τη}ξί{τε}χνος # _114_
{τρ}ο{παί} {θε}{ρι}ν{αὶ} # _321_
βο{παὶ}{χει}μ{ερ}ιν{αὶ} # _321_
{τρ}ο{πώ}{τη}ρ # _348_
<h>_Υ_</h>
Ὕ{περ}{θό}ρου # _137_
{ὑπο}{γε}ῖ{σα} # _52_
ὑ{πό}Ζω{μα} # _347_
{ὑπο}{μό}{χλ}ιον # _344_
<h>_Φ_</h>
Φά{λα}γξ # _345_
φθ{εὶ}ρ # _347_
{φι}{λό}{θε}οι # _249_
φρα{γμ} οὶ {μο}νόλι-
 # {θο}ι # _268_
<h>_Χ_</h>
_Χ_αλ{κέ}μ βο{λο}ι
 # νῆες # _366_
χαλ{κ\’φ}{μα}{τα} # _366_
{χει}ρο{τό}νη{το}ν # _313_
{χε}{λ\’φ}νη # _336_
{χε}{λ\’φ}νιον # _336_
{χο}ιρά{δε}ς # _264_
<h>_Ω_</h>
_Ω_’{δὴ} # _166_
ὦ{χρ}α # _232_
</col>
</ind>
<pb>[0398]
<h it>_INDEX EO-_
_RVMQVAE HABEN-_
_TVR IN ANNOTA-_
tionibus in _V_itruuium
copio$i$$imus.</h>
<ind it>
<col 1>
<h>_A_</h>
_AB_aci _C_orinthi quanta
 # latitudo # _115_
_A_bacus # _225_
_A_bietes infernales & $uper
 # nales # _53_
_A_canthus # _113_
_A_cation # _347_
_A_cce$$us $iue a$cend\~es ma-
 # china # _363_
_A_ccumbendi mos # _188_
_A_cetabulum # _199_
_A_cetinatura # _278_
_A_croteria # _107_
_A_ctus # _289_
_A_cumen $oni vnde # _153_
_A_dorantes ad orientem co-
 # uerti # _135_
_Æ_dis prius forma rotun-
 # da # _143_
_Æ_des extra muros ædifica
 # bantur _V_eneri _V_ulcano
</col>
<col 2>
 # & _M_arti # _24_
_Æ_dium quin{que} $pecies # _64_
_Æ_gyptiipictura et $culpt.
 # proliteris vtebátur # _1_
_Æ_olipylæ # _19_
_Æ_quamentum # _345_
_Æ_quil<007>br<007>um # _345_
_Æ_quinoctia # _321_
_Æ_quipondium # _297. 345_
_A_erishabendaratio # _13_
_Æ_rugo qũo fiat # _243. 278_
_Æ_$culapii templum # _62_
_Æ_$culini a$$es quernis non
 # admi$cendi # _210_
_Æ_$tuaria # _291_
_Æ_ther # _314_
_A_gnus castus # _50. 352_
_A_lbarium opus # _23@_
_A_lbula quæ & tybris # _262_
_A_lbulæ aquæ # _262_
_A_lexandriæ architecti # _27_
_A_lexá<?>d. bibliotheca # _207_
</col>
<pb>[0399]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_A_lga # _29_
_A_lnus æterno ad fundam\~e-
 # ta # _95_
_A_lnus palationibus vti-
 # lis # _50_
_A_lueolatus # _168_
_A_mbitus stellarum primæ
 # magnitudinis & reliqua
 # rum # _322_
_A_merina $alix # _352_
_A_mphiprostylos ædes # _62_
_A_mphithalamus # _201_
_A_mphitheatrum # _150_
_A_mphora # _199_
_A_mu$$eatum opus # _208_
_A_mu$$is # _222_
_A_mu$$ium # _20_
_A_naglyphicum opus # _225_
_A_natona # _6_
_A_ncones # _109. 284_
_A_ndrones # _201. 203_
_A_ndronis # _202_
_A_ng<007>portus # _21_
_A_n<007>atrologetus # _8_
_A_nima $calarum $iue anten
 # na # _297_
_A_nnulare # _248_
_A_ntani $iue antarii fu-
 # nes # _338_
_A_ntæ # _62. 135_
</col>
<col 2>
_A_ntenna # _347_
_A_ntepagmenta # _135. 142_
_A_nterides # _206_
_A_ntithalamus # _201_
_A_nxurisfons # _276_
_A_podyterium # _174_
_A_pophygis # _69. 141_
_A_pophygis vnde ductara-
 # tio # _116_
_A_pothecæ # _197_
_A_pothe$is # _69. 116_
_A_potome # _153_
_A_poxiomenos # _174_
_A_quafontanalis # _261_
_A_qua pluu<007>a $aluberr<007>-
 # ma # _255_
_A_qua rerum principiũ. # _31._
 # _248._
_A_quæ vtilitates # _250_
_A_quarum culpa in _T_roeZe-
 # ne pedes v<007>tiátur # _264_
_A_quam librare # _284_
_A_quam exprimere # _289_
_A_quæ tales quales terræ
 # per quas fluunt # _283_
_A_quarum qualitas ex loco-
 # rum natura # _261_
_A_quæ ductus lateritii _R_o-
 # mæ. xiiii. # _285_
_A_quæ inueni\~edæ multiplex
</col>
<pb>[0400]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
 # ratio # _252_
_A_quam limo$am $ale cor-
 # rigi # _291_
_A_quam e$$e $phæricã # _285_
_A_quæ nouæ quomodo pro-
 # bentur # _283_
_A_rabiam $olam thus m<007>tte-
 # re # _272_
_A_ræostylos ædes # _64_
_A_rche$ilai propla$tice # _10_
_A_rchitectus modùlum pr<007>us
 # struat<?>e ligno # _10_
_A_rchitam duo media pro-
 # portional<007>a per hemicy-
 # lindros inuen<007>$$e # _300_
_A_rch<007>tecti offic<007>um # _1_
_A_rcturus # _324_
_A_rcus obnitentes # _206_
_A_rcus cœlest<007>s, idest _I_ris
 # cau$a # _319_
_A_rdea # _263_
_A_rdeæ fontes gelidi odore
 # $ulphureo # _263_
_A_rdo$ialap<007>s # _30_
_A_renæ generatria # _34_
_A_renæ fo$$itiæ gña # _34_
_A_rganum # _339_
_A_rgenti viui genera # _236_
_A_r<007>cs # _361_
_A_rmenius lapis # _230_
</col>
<col 2>
_A_rmillæ # _342_
_A_rrithmus # _8_
_A_r$enici generatria # _235_
_A_r@ema # _341_
_A_rtemo # _340. 347_
_A_rundo # _271_
_A_$arota # _104_
_A_$cia # _217_
_A_$palathon # _266_
_A_$pectus aduer$us # _318_
_A_$pectuum figura # _318_
_A_$pectus planetarum qua-
 # tuor # _318_
_A_$peritas # _68_
_A_$phaltites # _266_
_A_$plenium # _116_
_A_$$eres # _118_
_A_$$es # _118_
_A_$$is # _60_
_A_$$is vncialis # _60_
_A_$$utæ # _231_
_A_$tabora # _258_
_A_$tapus # _258_
_A_sta$oba # _259_
_A_$trologi tribus figuris vtũ
 # tur # _8_
_A_strum a $tella quid dif-
 # fert # _323_
_A_$tu$apes # _259_
_A_sty # _204_
</col>
<pb>[0401]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_A_thletæ # _292_
_A_thos mons in _A_lexandr<007>
# eff<007>giem # _27_
_A_tlas # _203. 258_
_A_tramentum librariũ # _240_
_A_tramentum tectoriũ # _240_
_A_trium # _186_
_A_trio _G_ræci non v$i # _186_
_A_tticæ columnæ # _100_
_A_tticurges # _69. 30_
_A_uripigm\~etum # _234_
_A_urum quomodo ex detri-
# ta ve$te et inauratis me-
# tall<007>s colligi po$$it # _237_
_A_u$trina $igna # _326_
_A_xes # _118_
<h>_B_</h>
_BA_bylonis muri # _19._
# _266._
_B_accæ cum verticillis filo
# in$ulæ # _86_
_B_aleares in$ulæ # _282_
_B_alista # _357_
_B_alistarum brachia homo-
# tona # _361_
_B_ali$tas multifariam tor-
# queri # _5_
_B_alneæ # _171_
</col>
<col 2>
_B_alnei partes quatuor # _257_
_B_altha$ar Senen$is guttas
# mutilis $ubiecit # _112_
_B_alu$triæ # _66_
_B_aricaædes # _66_
_B_arycephala ædes # _66_
_B_a$is nomine quid $ignifi-
# cetur # _112_
_B_a$is _T_u$cana # _65. 73_
_B_a$is _D_or<007>ca # _77_
_B_a$is _I_onica # _84_
_B_a$is _C_orinthia # _88_
_B_a$is cõpo$ita eadem quæ
# _C_orinthia # _91_
_B_a$$amentum # _94_
_B_aurach # _242_
_B_es # _59_
_B_e$alterum # _59_
_B_e$$al<007>s proportio # _4_
_B_ilances # _345_
_B_itumen # _267_
_B_ituminis tenacitas # _267_
_B_orax # _230_
_B_rachiorum breuitas, cata-
# pultarum ictus facit ve-
# hementiores # _359_
_B_ramates mutilos $uper tri
# glyphos collocauit # _112_
_B_rancha _V_r$ina # _113_
_B_ruma # _321_
</col>
<pb>[0402]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
<h>_C_</h>
_CÆ_ruleum # _241_
_C_æciliæ _M_etel. $epu. # <007>
_C_em\~etitii parietes # _19. 45_
_C_æmentum # _19_
_C_ala$a$tri # _282_
_C_alathipro capitulis # _114_
_C_alcem a$cia dolari # _216_
_C_alchus # _60_
_C_alcis lacus # _217_
_C_alcis materia # _35_
_C_aldar<007>a # _171. 256_
_C_alix # _286_
_C_allimachus artifex ĩ $cal-
# pendo marmore nobi-
# lis # _114_
_C_alor motũ excitat # _182_
_C_alx quæ probetur # _216_
_C_ameræ vnde dictæ # _217_
_C_amerarum genera # _217_
_C_amerarum cœlum # _7_
_C_ameræ curuantur # _217_
_C_anobus # _327_
_C_anobum in _G_ræcia nõ vi-
# deri # _327_
_C_anopi $imulachrum # _251_
_C_anterii # _118_
_C_anterius equus # _118_
_C_anteriatæ vites # _119_
_C_apillus muliebris # _360_
</col>
<col 2>
_C_apita leonina # _110_
_C_ap<007>tulum _I_onicum pului-
# natum # _12_
_C_apitulum _T_u$canum # _73_
_C_apitulum _D_oricum # _77_
_C_apitulum _I_onicum # _80_
_C_apitulum _C_orintbiũ # _86_
_C_apitulum cõpo$itum # _91_
_C_aptiuorum $enum $imula-
# chra # _5_
_C_apra machina # _336_
_C_apreoli # _117. 118_
_C_ap$um # _355_
_C_aput aquæ # _251_
_C_arbunculus # _37. 253_
_C_arcerum duo genera # _149_
_C_arche$ium # _342. 348_
_C_ardinatum tignum & $i-
# milia # _365_
_C_ardines # _139. 353_
_C_ardines qui tenones # _364_
_C_ardo ma$culus & femi-
# na # _331_
_C_aryatidis figura cum _C_a-
# pitulo _D_orico # _4_
_C_aryat<007>dũ variæ figuræ # _4_
_C_aryatides ad onera $u$ti-
# nenda # _4_
_C_aryatides vnde dictæ # _4_
_C_astellũ aquarũ # _286. 350_
</col>
<pb>[0403]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_C_a$tra temporaria # _15_
_C_a$tra $tataria # _15_
_C_a$tra $u$tentoria # _15_
_C_ataceceumene # _36. 269_
_C_ataceceumenites vinum
# _269_
_C_atapulta # _357_
_C_ataracta # _177_
_C_ataractes # _259_
_C_atasta # _282_
_C_ata$ti # _282_
_C_ata$tli # _282_
_C_atatona # _6_
_C_ataxa # _221_
_C_atenæ # _220_
_C_athetus # _81. 102_
_C_atillus molæ # _351_
_C_atonem non iacui$$e dor-
# miturum po$t cœpta bella
# ciuilia # _191_
_C_auca$um habere piperis
# arbores # _273_
_C_ecubum vinum # _271_
_C_ædrinum oleum materiem
# a carie defendit # _51_
_C_ella $oliaris # _297_
_C_ella _M_ariana # _63. 209_
_C_ellæ vinariæ lumina vn-
# de # _14. 198_
_C_elonia # _336_
</col>
<col 2>
_C_ephi$us # _275_
_C_era punica idest cand<007>da
# quomodo fiat # _237_
_C_eræ color<007>bus pingun-
# tur # _120_
_C_ereris $acrificiis viticis
# frondibus lectos $terne-
# bant # _352_
_C_eroma # _174_
_C_ero$trotũ opus # _140_
_C_ertam<007>na _G_ræciæ qua-
# tuor # _292_
_C_ertandi cõtra beluas quis
# fuerit modus # _150_
_C_eruchi # _348_
_C_eru$$a # _242. 278_
_C_etrac # _16_
_C_halcidica # _148_
_C_haldai ex ob$eruatiõe $y-
# derum præd<007>cebant # _327_
_C_haldæi <007>gnem _D_eum ba-
# bebant # _251_
_C_haldai # _249_
_C_helonia # _336_
_C_hinocrates # _27_
_C_hodaces # _342_
_C_horagia # _166_
_C_horographia # _257_
_C_hratis homines candidos
# & flauos efficit # _275_
</col>
<pb>[0404]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_C_hry$ocolla armeniaca pro
# bat<007>$$ima # _239_
_C_hry$ocolla # _230_
_C_<007>l<007>c<007>a # _368_
_C_imentum # _35_
_C_innabaris # _235_
_C_innabari _I_ndicum # _235_
_C_ircinus # _2_
_C_ircini duo genera # _58_
_C_ircini centrum # _58_
_C_<007>rcinationes diui$æ in te-
# trantes & octantes # _352_
_C_<007>rcus # _151_
_C_<007>rculum in. _360._ partes
# d<007>uìd<007> quæ gradus appel-
# lantur # _329_
_C_is vermiculus # _179_
_C_i$ium # _335_
_C_laues in $tructura # _18_
_C_lau<007> mu$carii # _226_
_C_laui vncinati # _226_
_C_laui ærei in humido loco
# & in his quæ e ligno non
# sũt opibus probãtur # _120_
_C_lau<007> ærei in inte$tino ope
# re valent # _220_
_C_lauiculæ # _117_
_C_lima # _6_
_C_litorius fons abstemios
# redd<007>t # _279_
</col>
<col 2>
_C_loacæ # _170_
_C_nodaces # _342_
_C_oa$$atio # _118_
_C_oaxatio # _118_
_C_ochlea # _351_
_C_och eæ # _199_
_C_ochlear # _199_
_C_œlum # _314_
_C_œlum empyreum _D_ei &
# beatorum $edes # _323_
_C_œnationum lacunaria # _7_
_C_olliciæ tegulæ # _186_
_C_olliquiæ # _185_
_C_ollum capitulorum # _125_
_C_olluuiarium # _289_
_C_olo$$i # _43_
_C_olores natiui aut compo-
# $iti # _231_
_C_olumbaria # _121_
_C_olumbar # _122_
_C_olumen # _118. 142_
_C_olumna _T_u$cana # _73_
_C_olumna _D_orica # _77_
_C_olumna _I_onica # _84_
_C_olumna _C_orinthia # _88_
_C_olumna compo$ita # _91_
_C_olumna _D_orica proportio
# nem habet formæ viri-
# lis # _112_
_C_olumnæ cochlides _T_raia-
</col>
<pb>[0405]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
# ni & _A_ntonini # _296_
_C_olumnæ medianæ # _63_
_C_olumnæ _C_orinthiæ quo-
# modo $triantur # _133_
_C_olũnæ _D_oricæ minus con
# trabuntur {quam} _I_onicæ # _128_
_C_olũnæ quid propriæ # _116_
# _118_
_C_olumnæ _I_onicæ puluina-
# tæ # _12_
_C_olumnæ eo minus contra-
# hendæ quo altiores # _70_
_C_olumnarium # _289_
_C_olumnarum marmorearũ
# a ligneis sũpta ratio # _116_
_C_olumnarum altitudin\~e ex
# tertia delubri parte con-
# stare # _141_
_C_olumnas arborum naturã
# imitari # _71. 148_
_C_olumnationis quin{que} gene
# ra # _72_
_C_ompactiles trabes # _141_
_C_ompluuium # _188_
_C_ompluuiatæ vites # _119_
_C_ópo$iti generis partes # _92_
_C_onchæ # _121_
_C_onchylium # _243_
_C_onductor # _7_
_C_onferta ædes # _65_
</col>
<col 2>
_C_onformatio # _102_
_C_ongius # _199_
_C_oni$terium # _174_
_C_ontractura colũnarum # _69_
_C_ontrafortia # _206_
_C_onuiuarum numerus va-
# rius # _189_
_C_oracinus color, & pi-
# $cis # _276_
_C_oriceum # _174_
_C_or<007>nthii gñis partes # _89_
_C_orinthium æs # _284_
_C_orium # _33. 224_
_C_ornua antennarum # _348_
_C_orollæ triumphales # _113_
_C_oronæ # _45. 149_
_C_oronarium opus # _149._
# _231. 297_
_C_oronix # _75_
_C_oronix _T_u$cana # _74_
_C_oronix _D_or<007>ca # _75_
_C_oron<007>x _I_on<007>ca # _80_
_C_oronix _C_orinthia eadem
# quæ _I_onica # _86_
_C_oronix compo$ita # _90_
corpora calore debilitarii # _4_
_C_or$a # _138_
_C_orui # _45. 91_
_C_oruus demolitor # _363_
_C_othona # _176_
</col>
<pb>[0406]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_C_othones # _176_
_C_ouriceum # _174_
_C_ra$$itudo columnæ # _100_
_C_ra$$itudo $piræ # _100_
_C_rathis # _275_
_C_raticii parietes # _46. 225_
_C_repidines # _138_
_C_reta $elinu$ia # _247_
_C_rocodili natura # _259_
_C_rocum horret _C_rocodi-
# lus # _260_
_C_rocus # _260_
_C_ryptæ # _197_
_C_ryptoporticus # _170_
_C_ubilia # _41_
_C_ubus # _46_
_C_ubum duplicare # _298_
_C_ulleare vas # _199_
_C_ulleus # _199_
_C_ulmen # _118_
_C_uniculi # _365_
_C_ut<007>l<007>æ aquæ # _264_
_C_yanos # _241_
_C_yathus # _199_
_C_yclicus # _2_
_C_yclus # _81_
_C_ydnus # _265_
_C_ydnus podagris mede -
# tur # _265_
_C_ylindrus # _342_
</col>
<col 2>
_C_ymatium # _137_
<h>_D_</h>
_DE_castylos # _63_
_D_ecuria # _211_
_D_ecu$$are # _21_
_D_egern$eæ _B_auariæ fonté
# oleum habere # _265_
_D_el<007>c<007>æ # _186_
_D_el<007>ciares tegulæ # _186_
_D_eliciatum tectum # _186_
_D_el<007>quiæ # _186_
_D_elumbata lacunaria # _195_
_D_enar<007>um aureum aut argé
# teum fu<007>$$e # _61_
_D_enar<007>us numerus # _59_
_D_entes # _80_
_D_enticuli in corona dori -
# ca # _11_
_D_ent<007>culinon const<007>tuendi
# $ub mut<007>lis # _122_
_D_enticulus # _80_
_D_e$ignatio # _1_
_D_e$pumare cote # _227_
_D_extra cœlipars # _315_
_D_iachy$ma # _153_
_D_iaglyph<007>cum opus # _225_
_D_ichas # _32_
_D_iagramma # _153_
_D_<007>ametros # _355_
_D_ia$temata # _8_
</col>
<pb>[0407]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_D_iastematica vox # _154_
_D_<007>astylos ædes # _64_
_D_ia$tylum opus # _127_
_D_iatonos $iue diatoros la-
# pis # _42_
_D_iatonus # _154_
_D_iaulos # _174_
_D_ichalcus # _60_
_D_ictyotheton # _40_
_D_ie$is # _153_
_D_ig<007>ti pectinatĩ áplexi # _18_
_D_ig<007>tus # _97. 172_
_D_ii delicati # _123_
_D_iis delicatis ædes corin-
# thiæ structuræ dica-
# tæ # _123_
_D_ii fortes # _123_
_D_iis fortibus doricæ $tru-
# cturæ ædes dicatæ # _123_
_D_ii in $cenam ex $ublimi
# veniebant # _164_
_D_ii medii # _123_
_D_iis mediis dicatæ ædes
# _I_onicæ $tructuræ # _123_
_D_inocrates # _28_
_D_ioptra # _284_
_D_ipteros ædes # _61_
_D_i$pan$a ædes # _65_
_D_i$pluuiata tecta # _185_
_D_<007>uitias & officinæ vetu-
</col>
<col 2>
# $tatem, artifici auctoritat\~e
# præbere # _55_
_D_olo # _347_
_D_omus fœneratorum & pu
# blicanorum quales # _12_
_D_onicum pro donec # _104-_
# _177. 318._
_D_oricæ columnæ. xx. an-
# gulos habent, vel. xx. $tri
# gibus excauantur # _131_
_D_orici generis partes # _78_
_D_oron # _33_
_D_orus a quo dores dicti # _112_
_D_rachma # _60_
_D_ruydæ # _249_
_D_ua pondo # _360_
_D_uctarii funes # _338_
_D_upondium # _172_
_D_yodoron # _32_
_D_yris mons # _258_
<h>_E_</h>
_EC_hea # _159_
_E_legans structura # _65_
_E_lementa # _15_
_E_leodeu$ium # _174_
_E_leothe$ium # _174_
_E_llychnium # _254_
_E_mbater # _10_
_E_mbates # _11_
_E_mplastrum # _16_
</col>
<pb>[0408]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_E_mplecton # _42_
_E_mporia # _176_
_E_ncarpus # _113_
_E_ncaustice # _121_
_E_ncyclios # _180_
_E_ncyclopædia # _180_
_E_ngibata # _353_
_E_phœbeum # _174_
_E_phe$iæ _D_ianæ templum
# cedrinis trabibus tectü # _51_
_E_pibatæ # _44_
_E_pidromos # _347_
_E_pi$cenos # _230_
_E_pistomia # _231_
_E_pistylium $iue trabs # _74_
_E_p<007>stylium tu$canum # _74_
_E_pi$tylium _D_oricum # _76_
_E_pistylium _I_onicum # _79_
_E_pi$tyl<007>um _C_orinthium # _86_
_E_pi$tylium compo$itũ # _91_
_E_pitonium # _232_
_E_quilia # _200_
_E_retria creta # _247_
_E_rgata # _389_
_E_ri$mæ # _206_
_E_ri$mata # _334_
_E_rrythmus # _8_
_E_rythrodanus # _246_
_E_uerganeæ trabes # _149_
_E_uripi # _229_
</col>
<col 2>
_E_urythmus # _8_
_E_urythmia # _185_
_E_ustylos # _64_
_E_uthygrammus # _2_
_E_xamen # _344_
_E_xampeus fons # _268_
_E_xcernere # _35_
_E_x gruminare # _29_
_E_xhedra # _194_
_E_xpre$$iões eminëtes # _135_
<h>_F_</h>
_FA_lernus ager # _270_
_F_alernum vinum # _270_
_F_arnus # _210_
_F_aui in pauimentis # _212_
_F_aui $exanguli # _212_
_F_auni templum # _62. 64_
_F_auonii ortus # _47_
_F_emora # _75_
_F_enestræ in angulis ædifi-
# ciorũ non tolerandæ # _121_
_F_errũ ne rubigo vitiet # _220_
_F_e$tones # _111_
_F_ibula # _18. 335_
_F_ibulata colligatio # _18_
_F_ilex # _211_
_F_istuca # _95. 339_
_F_istucatio # _94. 210_
_F_luuiata abies # _4_
_F_œminæ $edebant non ac-
</col>
<pb>[0409]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
# cumbebant # _191_
_F_olles fabrorum # _334_
_F_ons circa _T_empe æs &
# ferrumrodens # _277_
_F_ores # _136_
_F_orfices # _337_
_F_ormacei parietes # _46_
_F_ornicari # _50. 204_
_F_orpices # _337_
_F_ortunæ templum # _62_
_F_races # _215_
_F_reggia # _12_
_F_rigus torpor\~e inducit # _182_
_F_rontatus lapis # _42_
_F_ructuaria pars villæ # _198_
_F_uligo # _240_
_F_ulminum figuræ # _131_
_F_undamentum # _96_
_F_undula # _21_
_F_unes bali$tarum è capillo
# muliebrifieri # _360_
_F_u$i # _342_
_F_u$terna # _49_
<h>_G_</h>
_GA_lieni _I_mper. porti-
# cus # _167_
_G_entes eas habere acutior\~e
# vocem quæ breuiorem ba-
# bent poli eleuation\~e # _181_
_G_enethliaci # _328_
</col>
<col 2>
_G_enethliologia # _328_
_G_enethliologi # _328_
_G_eniculus # _289_
_G_eographia # _258_
_G_ermanorum comæ fla-
# uæ # _181_
_G_e$tatoriæ $calæ # _334_
_G_hirlandæ # _113_
_G_ingiber # _273_
_G_iroilli # _20_
_G_landulæ # _264_
_G_larea # _252_
_G_lastum # _241_
_G_noma # _20_
_G_nomon # _20. 223_
_G_nomonice # _12_
_G_radibus interiectæ refra-
# ctiones # _96_
_G_radus adferre maiestat\~e
# templis # _66_
_G_radus duos peripterõ æd\~e
# _T_u$canam habere # _143_
_G_radus ipares <007>n t\~eplis # _98_
_G_radus quot continui collo-
# cand<007> # _99_
_G_raduum retractio # _98_
_G_radus $calarum gestato-
# riarum dici $cádulas # _334_
graduũ cra$$itudo # _96. 397_
_G_ramma # _235_
</col>
<pb>[0410]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_G_ranaria # _14. 200_
_G_raphis # _1_
_G_raphicotera delecta -
# tio # _134_
_G_rauitas $oni vnde # _153_
_G_rote$cæ picturæ gñs # _228_
_G_rumo$us lapis _R_omæ qui
# $pronius dicitur # _38_
_G_rumus # _29_
_G_rus machina # _364_
_G_uadum # _241_
_G_ubernaculum # _346_
_G_ubernaculi partes # _347_
_G_ula recta # _163_
_G_ula inuer$a # _99. 163_
_G_uttarum duo genera # _127_
_G_ymno$ophistæ # _249_
_G_ynæconitis # _202_
_G_ynæcium # _202_
_G_ynæciarii # _202_
_G_yp$um # _222_
<h>_H_</h>
_HA_rmonia in a$pecti-
# bus planetarum # _9_
_H_elepolis # _366_
_H_elices # _87_
_H_emicylindri figura # _305_
_H_emina # _199_
_H_emi$phærium # _173_
_H_emi$phærii figura # _219_
</col>
<col 2>
_H_emitonium maius & mi-
# nus # _153_
_H_erpacantha # _113_
_H_eteror<007>thmus # _8_
_H_exagonus a$pectus plane
# tarũ $iue $extil<007>s. # _9. 318_
_H_exedra # _173_
_H_ierapolis fontem habet cu
# ius aqua in tophum dura-
# tur # _267_
_H_imera # _265_
_H_ippodromus _B_a$$iani # _1_
_H_ippopotamus # _260_
_H_irundinis cauda # _359_
_H_omines fene$trata pecto-
# rahabere oportui$$e # _54_
_H_ominis iusta statura # _56_
_H_ominis magnitudo # _59_
_H_omotona # _6_
_H_onoris & virtutis ædes a
# _C. M_utio # _63. 209_
_H_onor<007>s templum nemo in-
# grediebatur, ni$i prius per
# virtutis templum tran$i-
# ui$$et # _209_
_H_oram _Æ_gyptii quomodo
# $ign<007>ficabant # _261_
_H_orizon # _181_
_H_oro$copa # _328_
_H_yalostrotum opus # _140_
</col>
<pb>[0411]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_H_ydrargyrum # _236_
_H_ydraulæ # _350_
_H_ydraulicæ machinæ ad
# quid # _6_
_H_ydraulicas primus in$ti-
# tuit _C_te$ibius # _331_
_H_ypanis # _268_
_H_ypæthrum templum _I_o-
# ui # _62_
_H_ypæthria ante vestibula
# templorum # _11_
_H_yperthyrides # _138_
_H_yperthyrum # _136_
_H_ypocau$is # _171_
_H_ypocaustum # _171_
_H_ypogea # _204_
_H_ypogeæ ábulationes # _170_
_H_ypothyrum # _136_
_H_ypotrachelium # _69_
_H_y$ginum # _246_
<h>_I_</h>
_IC_hneumon # _259_
_I_chnographia # _10_
_I_cunculæ # _354_
_I_nhrices # _30.40_
_I_mmi$$arium # _286_
_I_mpages # _139_
_I_mpluuium # _188_
_I_mpo$tæ # _205_
_I_ncernere # _35_
</col>
<col 2>
_I_ncerniculum # _36_
_I_n cultro $tare # _355_
_I_ncumbæ # _205_
_I_ndiam fontes habere quo-
# rũ aquavt oleũ ardet # _265_
_I_ndicum # _239. 240_
_I_nducere # _225_
_I_nfantium putorum statu-
# ra # _56_
_I_nferis diis in effo$a terra
# $acrificari # _135_
_I_nfundibulum # _351.354_
_I_nre ædificatoria primum
# iudicare quid deceat # _183_
_I_n$ilia # _334_
_I_n$ula # _21_
_I_n$ulæ vrbium # _21_
_I_ntercolumnium # _126_
_I_nterpen$iua # _185_
_I_nter$calmium # _348_
_I_nter$tylobatium # _169_
_I_nte$tinum opus # _231_
_I_ntrita # _216_
_I_ocinora animalium ille$a
# $alubritat\~e loci arguũt # _15_
_I_on # _112_
_I_onici generis partes # _85_
_I_oppe # _267_
_I_ouis templum $ub dio # _64_
_I_psverm<007>culus # _179_
</col>
<pb>[0412]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_I_ris # _319_
_I_$atis # _241_
_I_$odomum # _41_
_I_sthmia # _292_
_I_talicum genus mixtũ # _90_
_I_tali foro oblongo v$i # _147_
_I_ugatæ vineæ # _28_
_I_ugerum # _289_
_I_ugum militare # _28_
_I_ugumenta # _28_
_I_ugumentare # _28_
_I_uncus odoratus # _272_
_I_upiter _P_ompeianus # _67_
_I_x vermiculus # _179_
<h>_L_</h>
_LA_conicum # _239. 257_
_L_acoiomus # _229_
_L_ac cyrenaicum # _274_
_L_ac $yrpicum # _274_
_L_acuna aquæ # _238_
_L_acunaria # _217_
_L_acus # _223.287_
_L_æua cælipars # _315_
_L_ama # _238_
_L_amella # _238_
_L_amina # _238_
_L_apicædinæ # _38_
_L_apides quando eximendi,
# & in$erend<007> tecto # _40_
</col>
<col 2>
_L_aquearia ver$atilia # _124_
_L_aqueatæ cœnationes # _123_
_L_arix non ardet nec carbo-
# nem reddit # _52_
_L_armerii # _45_
_L_a$er # _274_
_L_a$eratus # _274_
_L_a$erpitium # _274_
_L_atastris tecta tegi # _30_
_L_ateres ad $olem $icca-
# ri # _32_
_L_ateres quando duc\~edi # _32_
_L_aterna # _144_
_L_aterũtria genera # _32. 33_
_L_atomi # _38_
_L_atomiæ # _38_
_L_auandi publice hora # _171_
_L_azuli lapis # _241_
_L_azurion # _241_
_L_ecti accubitorii # _355_
_L_ecti tricl<007>nares # _355_
_L_ectorũ ĩ cœnis v$us # _190_
_L_ecythus # _174_
_L_eones # _287.275_
_L_eucophæus # _275_
_L_ibella # _3. 223_
_L_ibra # _223.345_
_L_ibrare aquam # _284_
_L_ichas # _32_
_L_ienis cura # _16_
</col>
<pb>[0413]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_L_ieno$i # _16_
_L_imen # _200_
_L_inearum multiplex ra-
# tio # _2_
_L_inea pro funiculo # _152._
# _200. 331_
_L_ineæ rectæ adregulam re-
# feruntur # _2_
_L_ineationem ad architectũ
# pertinere # _1_
_L_ocator # _7_
_L_oci & aeris habenda ra-
# tio # _13_
_L_ocü quomodo antiqui pro-
# babant $i e$$et $alubris
# necne # _15_
_L_ocus cladis _R_om. ad _T_ra
# $imenumlacum # _352_
_L_ocus _V_irgil. Æneid. vi. # _2_
_L_ogeum # _165_
_L_orica # _46. 213_
_L_oricula # _213_
_L_unam a _S_ole mutuari lu-
# men # _320_
_L_unam $ilere # _320_
_L_unæ ortus # _320_
_L_unulatæ cameræ # _217_
_L_u$trum # _238_
_L_utea herba # _247_
_L_ydius lapis # _270_
</col>
<col 2>
_L_ynce$tis # _278_
_L_y$is # _99. 163_
<h>_M_</h>
_MA_ceriæ # _46_
_M_achinæ oppugnato-
# riæ # _361_
_M_achinæ repugnato-
# riæ # _361_
_M_agi # _249_
_M_agnæ statuæ # _43_
_M_agudaris # _274_
_M_ali partes # _348_
_M_alleoli # _368_
_M_alluuium # _232_
_M_alta # _270_
_M_alus # _348_
_M_amertini # _270_
_M_anacus circulus # _329_
_M_argaritas aceto di$$ol-
# ui # _278_
_M_ariana cella # _63. 209_
_M_armor atum opus # _216_
_M_armorei parietes # _46_
_M_arti ædes extra vrbem
# construenda # _26_
_M_a$petos # _274_
_M_ataxa # _221_
_M_ateriatura # _119_
_M_ateries qñ cæden da # _46_
_M_athematici # _327_
</col>
<pb>[0414]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_M_atta # _221_
_M_auros mapalia $cirpis te-
# gere # _30_
_M_auru$ii qui _M_auri # _258_
_M_au$olei frótes a. iiii. $cul-
# ptoribus cœlatæ # _208_
_M_au$olei men$ura # _208_
_M_aximæ statuæ # _43_
_M_aZaca # _267_
_M_edianæ columnæ # _63_
_M_egalographia # _227_
_M_elas # _274_
_M_elinum # _234_
_M_elita # _270_
_M_ello # _347_
_M_endicum velum # _351_
_M_eniana # _45. 147_
_M_en$æ # _290_
_M_en$as toties mutari quo-
# ties fercula # _188_
_M_erones # _178_
_M_erulæ # _353_
_M_e$olabii figura # _113_
_M_e$olabium # _305_
_M_eta # _29. 351_
_M_eta molæ # _351_
_M_eta $olida & caua # _331_
_M_etaxarii # _221_
_M_etopæ # _76_
_M_etopæ aut puræ aut $cal-
</col>
<col 2>
# ptæ # _76_
_M_idas vermiculus # _179_
_M_ilo crotoniates # _293_
_M_ineruæ t\~eplum ad acro-
# pol<007>m # _144_
_M_iniculator # _313_
_M_inium # _235. 237._
# _239. 313_
_M_inutiaria # _119_
_M_itylene # _269_
_M_ixta vox # _154_
_M_odigliones # _45. 90_
_M_odulationũ genera # _154_
_M_odulus # _125_
_M_odulus acceptorius # _286_
_M_odulus æneus in castello
# erogatorius # _286_
_M_olæ aquariæ # _351_
_M_olæ <007>umentariæ # _351_
_M_olæ manuariæ # _351_
_M_olæ tru$atiles # _351_
_M_olend ni ferrum # _351_
_M_onopteros # _61. 149_
_M_onotriglyphum # _129_
_M_ortarium # _177._
# _214. 291_
_M_orte$ia # _41. 365_
_M_o$aicum # _208_
_M_ulieres ad pariendum na
# tæ # _48_
</col>
<pb>[0415]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_M_undus # _313_
_M_undum e$$e animal # _314_
_M_uri oppidorũ $inuo$i # _17_
_M_u$caria # _226_
_M_u$cari<007> claui # _226_
_M_u$icas $yllabas vt, re, mi,
# fa, $ol, la, quis iuenit # _155_
_M_u$iuarii # _208_
_M_u$iuum opus # _208_
_M_u@ili # _90_
_M_utilos in fa$tigiorum fron
# tibus fieri nó debere # _123_
_M_yla$a # _43_
_M_yrrha # _273_
<h>_N_</h>
_NA_res # _226_
_N_ationes meridianæ
# imbecilliores $ed per$pica
# c<007>ores # _182_
_N_aualia # _176_
_N_auium proræ minio, aut
# rubr<007>ca pictæ # _313_
_N_ebulæ vnde creétur # _256_
_N_emea # _292_
_N_eruici $iue _N_eurici # _264_
_N_euro$pasta # _354_
_N_ich<007>i # _7_
_N_ili caput # _259_
_N_ lus primo _D_yris, po$t _N_i
# gir, demum N<007>lus # _258_
</col>
<col 2>
_N_orma # _223.294_
_N_orma angulos exigi-
# mus # _294_
_N_umerus perfectus # _59_
_N_ucleus # _211_
<h>_O_</h>
_OB_olus # _60_
_O_chra # _232_
_O_ctastylos # _64.67_
_O_culorum $en$um $æpe fal-
# li # _154_
_O_deum # _166_
_O_eci conuiuiorum virilium
# locus # _194_
_O_ecos a$arotos # _194_
_O_fficinator # _206_
_O_leum cedrinum materiem
# atinea defendit # _51_
_O_lympia # _292_
_O_mne quod $ub picturá ca-
# dit, regulæ & circ<007>n<007> bene
# fic<007>o fieri # _184_
_O_pa # _76_
_O_phiucus # _325_
_O_ppilare # _205_
_O_pp<007>latio # _205_
_O_ptice # _3_
_O_pus arenatum # _216_
_O_pus albarium # _216_
_O_pus ad loci naturam tem-
</col>
<pb>[0416]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
# perandum # _183_
_O_pus coronarium # _149_
_O_pus ĩte$tinũ # _50. 133. 186_
_O_rbiculorũ multitudine põ-
# dera fac<007>l<007>us tractari # _341_
_O_rchestra # _163_
_O_rdinaria structura # _41_
_O_rganum # _354_
_O_rthæ # _45_
_O_rthographia # _10_
_O_rthostatæ # _41_
<h>_P_</h>
_PA_langæ # _349_
_P_alangarii # _349_
_P_almare # _368_
_P_almares $tatuæ # _44_
_P_alm<007>pedale # _366_
_P_almopes $iue palmi-
# pes # _162_
_P_almula # _348_
_P_almus # _172_
_P_almus duplex # _60_
_P_andare # _50. 204_
_P_antheon æreis tegulis te-
# ctum # _30_
_P_apillæ # _287_
_P_arætonium # _233_
_P_arapegmata # _328_
_P_ararythmus # _8_
_P_ar<007>etum genera # _46_
</col>
<col 2>
_P_arietum tectura quomodo
# fortis & nitida # _224_
_P_ariles statuæ # _43_
_P_astellum # _241_
_P_auim\~eta ex $cutulis # _212_
_P_auimenta litho$trota # _212_
_P_auimenta $picata # _215_
_P_auim\~eta pr<007>us picta # _212_
_P_auimenta $ubdial<007>a a græ
# <007><?><007><?>s inuenta # _213_
_P_ectinata tecta # _186_
_P_ectinatim connectere # _18_
_P_edestala # _94_
_P_edis qui & as et pondo di-
# ci<007>ur men$ura # _97_
_P_edis diui$io # _172_
_P_egmata # _328_
_P_enta<007>hli # _292_
_P_entathlon # _292_
_P_enta$pastos # _338_
_P_entastiche porticus # _167_
_P_ergami bibl<007>otheca # _207_
_P_eriodon vincere # _293_
_P_er<007>pteros ædes # _61_
_P_eri$tylia # _64_
_P_er<007>xyomenos # _175_
_P_erones # _178_
_P_erpendiculum # _206. 227_
_P_es vir<007>lis, $exta altitudi-
# nis corpor<007>s pars # _11_
</col>
<pb>[0417]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_P_hænon _S_alurnus # _317_
_P_halangæ # _349_
_P_halangarii # _349_
_P_halanges # _349_
_P_halang<007>æ # _349_
_P_hilologus # _180_
_P_hilotechnus # _180_
_P_hlomos # _254_
_P_hrygiones # _12_
_P_hthongus # _154_
_P_hthongi tantum $eptem an
# t<007>quis # _155_
_P_hyl<007>t<007>s # _16_
_P_ictura imago eius quod vel
# est vel e$$e potest # _228_
P<007>cturarum prominen-
# tiæ # _184_
_P_ilæ # _204_
_P_inacothecæ # _187_
_P_iper album # _273_
_P_iper longum # _273_
_P_iræeus # _264_
_P_<007>$ces natura calidos # _16_
_P_<007>strina # _351_
_P_ix # _52_
_P_lana forma # _10_
_P_lanetarii # _327_
_P_lanetarum a$pectus # _318_
_P_lanetarum eur$us # _316_
_P_lanetarum a terra distan-
</col>
<col 2>
# tia # _329_
_P_lanetarũ magnitudo # _322_
_P_lanta # _10_
_P_lastes proplasticen cera
# fingit # _10_
_P_la$tice # _7_
_P_latanones # _175_
_P_latanus # _175_
_P_lateæ # _21_
_P_leiades # _203_
_P_lexæ colligationes # _333_
_P_linthus # _45. 65_
_P_luma acus # _196_
_P_lumarii # _196_
_P_lumbo tecta operta # _30_
_P_lutei # _133. 149. 164_
_P_neumatica organa # _330_
_P_odium # _163_
_P_oli duo # _315_
_P_oliorcetes demetrius # _367_
_P_ollex # _97_
_P_olymitarii # _196_
_P_oly$pastos # _338_
_P_omar<007>a vbi contabulan-
# da # _14_
_P_omulatus equus # _212_
_P_orta _C_amæna quæ et _C_a-
# pena # _262_
_P_orta collina # _62_
_P_orta latina # _262_
</col>
<pb>[0418]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_P_orticus duplices # _167_
_P_orticus per$ica # _5_
_P_ort<007>cus $tad<007>atæ # _175_
_P_ortuum genera # _176_
_P_ræcinct<007>ones # _152_
_P_ræfurnium # _172_
_P_rætorium # _166. 196_
_P_rocæt<007>on # _201_
_P_rœti filiæ # _279_
_P_rogre$$us aggerum # _176_
_P_ro<007>ectura ba$ium # _94_
_P_rophetæ # _249_
_P_roplastice # _10_
_P_ropn<007>geum # _175_
_P_roport<007>ones in figuris # _9_
_P_ro$cen<007>um # _161_
_P_rostylos ædes # _62_
_P_rothyrides # _138_
_P_rotypus # _10_
_P_rouindemia # _324_
_P_$eudodipteros ædes # _61_
_P_$eudi$odomon # _42_
_P_$eudourbana # _197_
_P_$immyth<007>um # _242_
_P_terna # _348_
_P_teromata # _61_
_P_ubt<007>cam # _287_
_P_ugillares # _24_
_P_ul$uum d<007>fferentiæ # _8_
_P_ulu<007>nus # _177_
</col>
<col 2>
_P_uluis puteolanus # _36. 177._
_P_umex _P_ompeianus # _36_
_P_urpura et eius genera # _245_
_P_urpureũ apud _P_oetas quid
# d<007>catur # _245_
_P_uteorũ effo$$iones # _291_
_P_ycnostylos # _64_
_P_ychagoras cum quid noui
# inueni$$et, _M_u$is bouem
# immolabat # _295_
_P_ythia # _292_
_P_yxidatæ cõmi$$uræ # _290_
_P_yxidiculæ nautarum in-
# uentor # _356_
<h>_Q_</h>
_QV_æ ad architectum
# $pectent # _183_
_Q_uadræ # _99_
_Q_uadrata $axa # _19_
_Q_uadrati area # _293_
_Q_uadrati duplicatio # _294_
_Q_uadratus locus # _293_
_Q_uadrifluuia # _49_
_Q_uartarius # _199_
_Q_uinquertium # _292_
_Q_uinquertiones # _292_
_Q_uot calendis # _343_
_Q_uot diebus # _343_
_Q_uot dies # _343_
_Q_uot men$ibus # _343_
</col>
<pb>[0419]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
<h>_R_</h>
_RE_demptor # _7_
_R_egula # _79_
_R_egula rectil<007>nea # _2_
_R_emigum tres differen-
# tiæ # _348_
_R_emipartes # _348_
_R_emi $ub aqua fracti vi-
# dentur # _184_
_R_eplum # _140_
_R_e$ina # _52_
_R_eticulatum opus # _40_
_R_hyparographos # _227_
_R_ythmus # _8_
_R_iui duo ad _E_uripidis $e-
# pulchrum # _277_
_R_oma tecta $candulis an-
# nis. cccclxx. # _29_
_R_omæ laus # _183_
_R_omana ædificia primo
# vnius contignationis # _45_
_R_omanos variarum rerum
# imagines in columnas trã$
# tuli$$e # _5_
_R_omuli ca$a # _29_
_R_o$tra nauium # _366_
_R_otæ hau$toriæ # _178_
_R_ubia # _246_
_R_ubrica # _232_
_R_udus duplex # _211_
</col>
<col 2>
_R_u$ticapars villæ # _197_
<h>_S_</h>
_SA_buli tria genera # _31_
_S_abulo ma$culus # _252_
_S_abulo $olutus # _252_
_S_aburra # _290_
_S_acoma # _297_
_S_alæ # _195_
_S_almacis fons # _44_
_S_ambuca # _181. 368_
_S_andali lignum # _266_
_S_andaracha # _243. 268_
_S_anguinis reiectio # _20_
_S_apinus # _49_
_S_arracum # _334_
_S_cæa porta _T_roiæ # _17_
_S_cæuola # _17_
_S_cæuus # _17_
_S_calæ cochlides # _296_
_S_calæ gestatoriæ # _334_
_S_calæ i vaticái hortis # _296_
_S_calarum retractionis ra-
# tio # _297_
_S_calas aut gradibus, aut ac-
# cliui con$tare # _295_
_S_camilli # _99. 169_
_S_candulæ # _29. 333_
_S_caphia horologii gñs # _330_
_S_capi tr<007>\~etales # _342_
_S_capus$calarum # _291_
</col>
<pb>[0420]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_S_cena # _10. 161_
_S_cenarum genera tria # _164_
_S_cenographia # _9_
_S_ch<007>d<007>æ # _29. 240_
_S_ciographia # _9_
_S_chola # _172_
_S_colopandra # _16_
_S_colopendria # _16_
_S_corp<007>o # _357_
_S_culptor cera protypum fin
# g<007>t # _10_
_S_culptores antiqui gracilio
# ribus modul<007>s delecta-
# ti # _57_
_S_cutulatus # _212_
_S_cutulæ in pauim\~etis # _212_
_S_cutula # _212_
_S_cyphus # _232_
_S_crupulus $iue $cripu-
# lus # _236_
_S_ecuriclæ # _142_
_S_ecuriclati cardines # _359_
_S_emimetopia # _127_
_S_ept\~e orbis $pectacula # _209_
_S_eptentrionales fort<007>ores,
# $ed imprudent<007>ores # _183_
_S_erra dentata # _38_
_S_erra nõ dentata # _38_
_S_erræ dentes # _18_
_S_e$$imonium # _209_
</col>
<col 2>
_S_e$tertius # _60_
_S_igilla # _43_
_S_<007>gna # _43_
S<007>gn<007>fer # _314_
_S_igninum opus # _35. 291_
S<007>l # _228_
_S_alacei cunei # _228_
_S_ilis tria genera # _232_
_S_il<007>cis genera # _35_
_S_ilphion # _274_
_S_imæ nõ ni$i in $ummis co-
# ronis ponuntur # _108_
_S_iparium # _333_
_S_iparum # _347_
_S_iphunculi # _287_
_S_iri # _197_
_S_is vermiculus # _179_
_S_mirillum poliendis aptum
# marmoribus # _225_
_S_ol mundi oculus # _317_
_S_ole occidente adoraturi ad
# austrum $pectabant # _135_
_S_oleas cœnaturi depone-
# bant # _191_
_S_oliaris cella # _297_
_S_olidum # _94_
_S_olis maxima declina-
# tio # _329_
_S_olis meatus duplex # _317_
_S_olium # _297_
</col>
<pb>[0421]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_S_olstitium # _321_
_S_oluere # _343_
_S_olutio # _343_
_S_olum fistucatum # _277_
_S_pecula qua materia fie-
# bant # _225_
_S_pecus # _288_
_S_peroni # _206_
_S_peronius lapis # _38_
_S_phær arum interuallũ # _322_
_S_pira # _101_
_S_plenis figura # _16_
_S_plenium # _16_
_S_puti$mata # _27_
_S_quameola gyp$i $pe-
# cies # _222_
_S_quinantum # _272_
_S_tacte # _274_
_S_tadium # _174_
_S_tamen # _334_
_S_tatera # _345_
_S_tatio # _176_
_S_tatuæ in templis ponen-
# dæ # _155_
_S_tatuarum genera # _43_
_S_tatumen # _209_
_S_tellæ $extuplici magnitu-
# dinis differentia # _322_
_S_tereobata # _94_
_S_trategeum # _166_
</col>
<col 2>
_S_tria # _109. 133_
_S_triatæ columnæ # _109_
_S_trigæ # _133_
_S_triges # _133_
_S_trigiles # _174_
_S_trigméta balnearum # _174_
_S_trix # _109. 133_
_S_trophæ # _348_
_S_truct<007>lis aquæductus # _285_
_S_tructura _D_orica, _C_orin-
# thia, _I_onica # _11_
_S_trumæ # _264_
_S_truppi # _348_
_S_tucchum quomodo fiat # _7_
_S_tygis aquam non ni$i mu-
# læ vngula contineri # _278_
_S_tylobata # _94. 191_
_S_tylobata _T_u$canus # _73_
_S_tylobata _D_oricus # _78_
_S_tylobata _I_onicus # _85_
_S_tylobata _C_orinthius # _88_
_S_tylobata compo$itus # _92_
_S_tyx apud _N_onacrim # _277_
_S_ubd<007>$pan$a ædes # _65_
_S_ubconferta ædes # _65_
_S_ubgrundatio # _118_
_S_ubgrundia # _52_
_S_ubiugia lora # _349_
_S_ublicæ # _95_
_S_ublicius pons # _95_
</col>
<pb>[0422]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_S_ub$cudes # _142. 351_
_S_ubstructio # _96_
_S_ubtegmen # _334_
_S_uccernere # _35_
_S_ucula # _339_
_S_uggrunda # _118_
_S_unias _P_allas # _145_
_S_unium # _145_
_S_uo $ibi # _288_
_S_upercilium # _101_
_S_uperis fiebant $acra in lo-
# cis a terra exaltatis # _135_
_S_uperliminare # _135_
_S_upra tholum pyramis, $u-
# prapyramidem flos # _144_
_S_ymmetria # _55_
_S_ympathia concentuum &
# planetarum # _9_
_S_ynopis # _232_
_S_ynopis lemnia # _233_
_S_yrpe # _274_
_S_y$lylos ædes # _64_
_S_ystylon opus # _128_
<h>_T_</h>
_TA_blinum # _187_
_T_eanũ $idicinũ # _278_
_T_ecta deliciata # _186_
_T_ecta di$pluuiata # _185_
_T_ectorium # _216. 224_
_T_egendorum tectorum va-
</col>
<col 2>
# rii modi # _29_
_T_egulæ deliciares # _186_
_T_egularũ differentiæ # _226_
_T_elamon # _203_
_T_empla a$$amenta # _142_
_T_emplorum frontes in occi
# dentem vergant # _134_
_T_emplorum $eptuplex ra-
# tio # _61_
_T_emplum fortunæ viri-
# lis # _110_
_T_emporum mutationes qua
# tuor # _321_
_T_enaculæ # _337_
_T_erebra # _368_
_T_eredo # _178_
_T_ermis # _179_
_T_erra $igillata # _233_
_T_erra viridis # _234_
_T_erræ varia men$ura # _22_
_T_errestribus diis $acrificia
# fiebant in terra # _135_
_T_ertiarium # _143_
_T_etragonus # _9_
_T_etragonus a$pectus # _118_
_T_e$tæ # _32_
_T_e$tæ vitreatæ # _32_
_T_e$tudo arietaria # _362_
_T_etrantes # _102_
_T_etra$tiche porticus # _167_
</col>
<pb>[0423]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_T_halamus # _201_
_T_heatra temporaria # _161_
_T_heatrum # _150_
_T_heatrum _C_urionis # _161_
_T_heatrum in hemicycli fe-
# re formam # _162_
_T_heatrum _M_arcelli # _11_
_T_heatrum _P_ompeii # _66_
_T_he$auri # _170_
_T_he$mophoria # _352_
_T_holus # _144. 230_
_T_hrips vermiculus # _179_
_T_hryallis # _254_
_T_hur # _137_
_T_hurifera arbor # _272_
_T_hus adulter atum # _273_
_T_hus ma$culum # _273_
_T_igna ab antiquis directa
# collocabantur # _119_
_T_inea # _178_
_T_molites vinum # _269_
_T_molus # _269_
_T_olleno # _337. 363_
_T_omica # _220_
_T_omices # _220_
_T_on$illæ # _264_
_T_ophi genera tria # _36_
_T_opiaria # _229_
_T_orcular # _199_
_T_orculare # _199_
</col>
<col 2>
_T_orculum # _199_
_T_ormentum # _358_
_T_orulus # _50_
_T_rabeatio # _72_
_T_rabs # _74_
_T_rachelon # _348_
_T_rama # _334_
_T_ran$tilla # _118_
_T_ranstra # _118_
_T_ran$uer$aria # _253_
_T_ra$imenus lacus # _352_
_T_repondo # _360_
_T_ribunæ # _230_
_T_ribunal # _148_
_T_riclinia pro anni tempore
# mutanda # _196_
_T_riclinium # _188. 202_
_T_riglyphi # _11_
_T_riglyphi in Z<?>ophoris do-
# ricis # _112_
_T_riglyphi vnde vocati # _76_
_T_rigonus # _9_
_T_rigonus a$pectus # _318_
_T_riplex vocum ratio # _154_
_T_ripoleæ in polituris v-
# $us # _225_
_T_riticũ in $ublimibus gra-
# nariis condendum # _200_
_T_rochlea # _336_
_T_rulleum # _232_
</col>
<pb>[0424]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_T_rull<007>$$atio # _222_
_T_runci # _99_
_T_rutinarum duo gene-
# ra # _344_
_T_uana # _267_
_T_ubi # _285_
_T_urres rotundæ # _18_
_T_urris ambulatoria # _363_
_T_urrium machinarum tabu
# lata ciliciis tegi, ad reiicié
# dos ignis ictus # _368_
_T_u$canici gńis partes # _74_
_T_yburtini lapides # _39_
_T_ympanum # _139._
# _340. 350_
<h>_V_</h>
_VA_luæ # _136_
_V_aporarium # _172_
_V_aræ # _362_
_V_a$a ænea in theatris # _6._
# _159_
_V_a$a cullearia # _199_
_V_bera # _287_
_V_berthur # _137_
_V_ectiarii # _199_
_V_ectis rostratus # _344_
_V_elorum genera # _347_
_V_elorũinductiones in thea-
# tris & foro # _333_
_V_enarum in arboribus tri-
</col>
<col 2>
# plex differentia # _49_
_V_enti vnde fiunt # _256_
_V_entorum partitio # _21_
_V_ermiculus cornu ro-
# dens # _179_
_V_ermi culus fabarũ # _179_
_V_ermiculus frum\~etum ro-
# dens # _179_
_V_ermiculus lignarius # _179_
_V_ermic. vestes rod\~es # _179_
_V_ermiculusvites rod\~es # _179_
_V_ermic. vitrũrodens # _179_
_V_er$oria # _356_
_V_er$uræ # _152. 166_
_V_illæ partes # _197_
_V_illa p$eudourbana $iue vr-
# bana # _197_
_V_illo$um $ericum # _276_
_V_illutum # _276_
_V_inaria cella # _14. 200_
_V_inum _A_lbanum # _271_
_V_inum campanum # _14_
_V_inum _C_atacecaumeni-
# tes # _269_
_V_inum _C_ecubum # _271_
_V_inum _F_alernum # _270_
_V_inum lixiuum # _268_
_V_inum mamertinum # _270_
_V_inum præliganeum # _268_
_V_inum protropon # _268_
</col>
<pb>[0425]<rh>INDEX</rh>
<col 1>
_V_inum $taganum # _271_
_V_inum $ub dio exponi # _14_
_V_inũ _T_mol<007>um $iue _T_mo-
# lites # _269_
_V_inum tortiuum # _268_
_V_iridia $iue virida-
# ria # _195_
_V_iridarii # _195_
_V_<007>ri in lect<007>s cubantes cœ-
# nabant # _191_
_V_i$itata et inui$itata # _315_
_V_itex # _50. 352_
_V_itrum cri$tallinum _M_u-
# ranum # _8_
_V_itruuius perpetua oratio-
# ne v$us # _5_
_V_itruuio in eis quæ ad grá-
# maticæ regulas pertinent
# e$$e igno$cendum # _142_
_V_lua # _29_
_V_ncia # _97_
_V_ocum ratio triplex # _154_
_V_ocum varietas ex clima-
# tum diuer$itate # _181_
_V_olumina # _24_
_V_oluta # _81. 102_
_V_olutæ, maiores hel<007>ces # _117_
_V_olutulæ, minores heli-
# ces # _117_
_V_ox continua # _154_
</col>
<col 2>
_V_ox interuallata # _154_
_V_rna # _199_
_V_$us antiquorum ad tecto-
# ria parietum # _224_
<h>_X_</h>
_XA_nthũoues ruffas ef-
# ficere # _276_
_X_anthus alio nomine _S_ca-
# mander # _276_
_X_uthus # _112_
_X_ylo$trotum opus # _140_
_X_ystarches # _176_
_X_y$trophylax # _174_
_X_y$tum # _176_
_X_ystus # _176_
<h>_Z_</h>
_ZA_ma # _281_
_Z_impiperi # _273_
_Z_odiacus # _319_
_Z_ona # _319_
_Z_ophori # _12_
_Z_ophorus _T_u$canus # _74_
_Z_ophorus _D_oricus tri gly-
# phis $calptus # _75_
_Z_ophorus _I_onicus # _80_
_Z_ophorus _C_orinthius _I_oni-
# co $imilis # _86_
_Z_ophorus compo$itus # _90_
_Z_ygia # _51._
<h>_FINIS._</h>
</col>
</ind>
<pb>[0426]
<h it>_I_mpre$$um _R_omœ apud _10. A_ndream _D_o$$e-
na _T_haurineñ. _A_nno _D_omini.
_M. D. XL IIII._</h>
<pb>[0427]
<pb>[0428]
<pb>[0428a]