<pb>
<C><I>PETRI GASSENDI</I></C>
<C>DEMOTV IMPRESSO
A MOTORE
TRANSLATO.</C>
<C>EPISTOL&AElig; DV&AElig;.</C>
<C><I>IN QVIBVS ALIQVOT PR&AElig;CIPV &AElig;
tum de Motu vuiuers&egrave;, tum $peciatim de Motu
Terr&aelig; attributo difficultates explicantur.</I></C>
<FIG>
<C>PARISIIS,
Apud LVDOVICVM DE HEVQVEVILLE, via Iacob&aelig;a, $ub
$igno Pacis.</C>
<C>M. DC. XLII.
<I>CVM PRIVILEGIO REGIS.</I></C>
<pb>
<FIG>
<C>ELENCHVS
ARTICVLORVM.</C>
<C><I>EPISTOL&AElig; PRIORIS.</I></C>
<cb>
<p><I>I. REcen$ent<*> compendio-
s&egrave; experiments ex aqua,
curru, &amp; nani facta, qui-
bus comprobatur, $i id
corpus, cui in$istimus,
transferatur, motum rei &agrave; nobis proiect&aelig;
perinde &amp; $ieri, &amp; apparere nobis, ac $i il-
lud quic$ceret.</I> pag.1.
<p><I>II. Propo<*>tur experimenta $acienda de pi-
ia, qu&aelig; inter ambulandum dimi$$a $emper
procurrit; &amp; iacta retror s&ugrave;m, vel $egm&ugrave;s
mouetur, vel ad perpendiculum cadit, vel
etiam $equitur, promot&aelig; antr<*>s&ugrave;m. Cau$a
dicitur ex motu, quem manus ($eu habeat,
$eu non habeat proprium) accipit &agrave; corpore,
imprimitque contact&aelig; pil&aelig;.</I> p.3.
<p><I>III. Dum manus inter ambul andum liber&egrave;
pendent, non ni$i pr<*>s&ugrave;m mouentur; &amp;
c&ugrave;m videntur retro $um $lecti, reip$&acirc; quic$-
c<*>. Ex quo dimi$$apila, dum manus pror-
s&ugrave;m porrigitur, mouetur dupl&ograve; vel<*>i&ugrave;s
(veluti &amp; <*>us) qu&agrave; ncorporis truncus;
&amp; dum manus apparet retrors&ugrave;m ire, cadit
ad perpendiculum.</I> p.7.
<p><I>IV. Experimenta de pila&egrave; curru, aut cquo
(<*> cuati&szlig;im&egrave; moto) direct&egrave; $urs&ugrave;m
proiecta, recideut&eacute;que in manum, &amp; complu-</I>
<cb>
<I>ra alia, id<*>&ograve; contingere, qu&ograve;d motus cur<*>us,
aut equi impre$$us manui, componatur cum
motu ip$ius manus proprio, $iatque motus
reips&acirc; mi$tus, licet ad oculum non alius,
qu&agrave;m manus proprius appareat.</I> p.10.
<p><I>V. Experimenta varia de pila, aut alie
proi<*>ctili, quod, dum nauis mou<*>, proie-
ctum $urs&ugrave;m, in eandem nauis partem reci-
du: dimi$$um ex fa$tigto mali, decidit ad
eiu$dem pedem; &amp; $eu in proram, $eu in
puppim pari vi adactum, &aelig;quale $uprana-
uim $patium con$icit, licet iu&aelig;quale a&euml;ris
respectu. Can$adicitur ex compo$itione mo-
tus n<*>is, &amp; motus manus propry, oculo
intere&agrave; non alium, qu&agrave;m manus proprium
ob$eruante, ob motum nauis, qui $it tam ip$i,
quam proiectili communis.</I> p.14.
<p><I>VI. Ad inuc$tigandum cau$am motus tam
naturalis, cuius impetus continu&ograve; cre$cit,
qu&agrave;m proiect<*>, cuius decre$cit; pr&aelig;mit-
<*>r accelerat<*> grauis decidentis $it
fieri, vt acqui$ita $patia $int in duplicata
temporum, quibus acquiruntur, ratione; &amp;
lineam, quam pro<*>ctum obliqu&egrave; de$<*>
per a&euml;rem, e$$e parabolicam, re$que mon$ira-
tur ex $<*>bemate ad vtrumque pr&aelig;mi$$um
intelligendum comparate.</I> p.20.
<pb>
<cb>
<p><I>VII. Ex eo elicitur lapidem &egrave; naui mota
proiectum $ecundum altitudinem mali, &amp;
recidentem $ecundum eandem, de$cribere
lineam, ad vi$um quidem rectam, $edreips&acirc;
tamen parabolicam; vt &amp; dimi$$um &egrave; $um-
mo malo $emiparabolicam; compo$ito motu
ex perpendiculari, qui &agrave; man<*>, aut granita-
te, &amp; horizontali, qui &agrave; naui. Nihil ex vtro-
vis motu ob compo$itionem deperdi, $ed
tantundem $parij &amp; perpendieulariter, &amp;
horizontaliter peruadi, quantum $i motus $e-
iuncti forent. Tempora a$cen$us, &amp; de$cen-
$us e$$e &aelig;qualia, &amp; velocitatem qua pro-
portione in a$cen$u decre$cit, in de$cen$u in-
cre$cere; idque perinde, ac dum motus tran$-
luitius est nullus. Proportionem velocita-
tis cre$centis, &amp; decre$centis $ecundum li-
neam parabolicam, e$$e eandem, qu&aelig; $ecun-
dum perpendicularem. In motu compo$ito
$patia quidem $urs&ugrave;m, aut deors&ugrave;m acquiri
in&aelig;qualiter per momenta &aelig;qualia; at pror-
s&ugrave;n, $eu $ecundum berizontem, penit&ugrave;s
&aelig;qualiter. Quantumc&uacute;mque apert&aelig;, aut
contract&aelig; $int parabolic&aelig;, $emiparabolic&aelig;ve
linc&aelig;, mod&ograve; altitudo eadem $it, ip$as tempore
a juali d<*>$cribi. Denique quod vis proiecti-
le, etiam globum bombardicum, direct&egrave; $ur-
$um &egrave; pede mili, dum nauis monetur, emi$-
$um, ad pedem mali recidere.</I> p.23.
<p><I>VIII. Declaratur etiam, cur ex duobus in-
tra<*> motam colludentibus, pilamque vi
pariex prora, ac puppi remittentibus, non aut
<*>e propi&ugrave;s, aut bic remoti&ugrave;s pil&aelig; occurrat.
N<*>mpe qu&ograve;d motus nauis vtrique commn-
<*>s quantum virtutis addit pil&aelig; ab boc pro-
iect&aelig;, tantundem illum $emouet: &amp; quan-
tum adimit reject&aelig; ab illo, tantundem i$tum
promouet, mirabili compen$atione.</I> p.31.
<p><I>IX. Nullus motus non <*>uralis, vt nullus
non e$t &agrave; naturalibus principi<*>s: Nullus non
violentus, vt nullus ($eclu$o prim&aelig; vo)
non ab alto e$t. Is naturalis e$t, qui ant $pon-
tc, <*> $ine repugnantia fit; is violentus, qui
p<*>ater <*>un, ant cum repugn&atilde;tia. &AElig;qua-
<*>tas character motus naturalis; in&aelig;qua-
<*>as violenta. <*>uralis ergo propri&egrave; $<*>-
les circularis, mix m&eacute;que <*>s; violen-</I>
<cb>
<I>tus autem rectus, qualis e$t non mod&ograve; rei pro-
iect&aelig; $urs&ugrave;m, verum etiam rei cadentis
deors&ugrave;m.</I> p.33.
<p><I>X. C&ugrave;m motus lapidis tam dimi$si, qu&agrave;m
recidentis ex malitran$iati altitudine, com-
po$itus $it ex perpendiculari, &amp; borizontali,
horizont alis poti&ugrave;s, qu&agrave;m perpendicularis
habendus nuuralis e$t, ob iam memoratam
&aelig;quabilitatem. Videtur omnis motus hori-
zontalis $uapte natura &aelig;quabilis, atque per-
petuus; vt vel intelligitur exemplo globi
vniformis materi&aelig;, qui $emel motus $upr&aelig;
terr&aelig; $uperficiem exqui$it&egrave; rotundam, poli-
tamque $uppo$itam, videatur vt &aelig;quabili-
ter, ita perpetu&ograve; reuoluendus.</I> p.38.
<p><I>XI. Si motus lapidis deors&ugrave;m violentus e$t,
&amp; ab externo principio; debet; hoc proinde
e$$e vel impellens, vel attrabent, vel vtr&utilde;-
que. Impellens aliud e$$e non pote$t, qu&agrave;m
aer $uporn&egrave; incumbens, qui vt lapidi $ur-
s&ugrave;m nitenti re$i$tit, ita deors&ugrave;m tendentem
in$ectaiur. Quanta $it a&emacr;ris, fluxi licet, in
impellendo vis, probatur ex variis effecti-
bus, at pr&aelig;$ertim in pyriis, pnenmatici$que
catapultis. Non $ufficit tamen $ola a&euml;ris vis
ad motum illum deors&ugrave;m pr&aelig;$tandum.</I> p 41.
<p><I>XII. Attrabens cau$a alia e$$e non pote$t,
qu&agrave;m ip$amet Terra, cui $it in$ita (vt &amp;
cuivis Toti) vis continendi, retrabendique
parteis $ui omneis, quales enumerantur beic.
Explicatur pancis analogia, vel cadem po-
ti&ugrave;s natura Magnetis, ac Terr&aelig;. Non vide-
tur vtrin$que actio in res attractas fieri,
ni$i emi&szlig;is corpu$culis $ubtili&szlig;imis, qu&aelig;
ip$as pelliciant: qu&ograve;d nulla actio phy$ica $i-
ne contactu, &amp; organi $altem interuemn $it.
Declaratur res exemplobalitus &egrave; re odorain
narets tran$mi&szlig;i.</I> p.46.
<p><I>XIII. Idem $it circa alios $en$us. Corpu$cu-
la, qua $en$us permulcent, aliaratione figu-
rata, qu&agrave;m qu&aelig; exa$perant. Arguitur id iur-
s&ugrave;s ex od<*>e. Subtilitas corpu$culorum inef-
fabilis probabilis fit. Sympatbia, &amp; Anti-
pathia, ni$i per ip$a, qua$i organula, non e$t.
Debent in re excipiente respondere particu-
l&aelig; analogica; vti $unt, qu&aelig; in naribus (non
in partibus altis) re$pect<*> corpu$culorum</I>
<pb>
<cb>
<I>odoris. Debent &amp; poruli analogici in iis, qu<*>
ab ip$is peruaduntur rebus; vt exemplis
o$tenditur.</I> p.50.
<p><I>XIV. Di$$icultas pr&aelig;cipua; quomodo attra-
ctio ferri &agrave; Magnete per emi$$a corpu$cul<*>
fiat: Fieri fort&egrave; radiis iugi illorum corpu$cn-
lorum emi&szlig;ione creatis, refracti$que in re
attracta ver$us perpendicularem: vnde &amp;
factis angulis, qua$icubitis, in ferro, com-
pre&szlig;io, &amp; attractio in magnetem $equatur.
Rationem quorundam effectuum betne red-
di, &amp; actionem electricorum po$$e exinde
intelligi.</I> p.54.
<p><I>XV. Vis Terr&aelig; attractrix, perinde ac vis
magnetis ex$eritur. Prop&egrave;, qu&agrave;m pr<*>c&ugrave;l, ma-
ior. Lapis in $patiis imaginariis con$titutus
tam con$tante mundo, qu&agrave;m non ex$tante, ibi
quie$ceret. Etiam in medio aeris $patio, $i
fieret penit&ugrave;s inane. Moueturiam, quiatra-
bitur. Ingens $axum, cohibita attractione,
facillim&egrave; mobile. Motus deors&ugrave;m initio len-
ti&szlig;imus. Vis proiectoimpre$$a ide&ograve; debili-
tatur, qu&ograve;d attractio &agrave; Terra facta ip$am
continenter re$ringat. Quare pondera $en
magna, $en parua (eiu$dem pr&aelig;$ertim ma-
teri&aelig;) &aelig;qua vdocitate cad<*>t.</I> p.58.
<p><I>XVI. Impre$$us $emel motus illi lapidi in
imaginariis $patiis con$tisuto foret &aelig;quabi-
lis, &amp; perpetuus, attractionis refringentis
defectu. Comprobatur ex dictis de aquabili-
ta<*>e motus horizontalis, &amp; ex con$tantia
motus rei p<*>n$ilis, cuius excur$us, &amp; recur-
$us pr&aelig;cipue ob $<*>lam ip$ius chord&aelig;, par-
tium ve eius qua$i $arcinulas $ens&igrave;m re-
fringuntur, ac dentque c<*>$$ant.</I> p.62.
<p><I>XVII. Pote$t fimplex Terr&aelig; attractio &amp;
emonere lapidem &agrave; quiete in a&euml;re, &amp; $uper&aelig;-
re re$i$tentiam $uppo$iti a&euml;ris. Si mobile vno
ictu pul$um, pluribus $imilibus continenter
pu $etur, ip$ins velocit as continenter auge-
bitur. Lapis in aere, $cu &agrave; Terra, $eu ab a&euml;re,
$eu ab vtroque c<*>ntinenter ictus accipiat,
non pote$t continu&ograve; non accelerari. Si ab al-
tera, $implicive tantum ca<*>$a moueretur,
v. <*>otuas cius incre$ceret $ecundum $eriem
v<*>uatum. Atqui incre$<*> $ecundum $e-
<*>m n<*> ab vnitate imparium.</I> p.66.
<cb>
<p><I>XVIII. Coniungenda <*>t. aqu<*>$<*>: vt
$it in primo moment<*>us &agrave; Terra at-
trahente: in $ecundo $int duo, vnus &agrave; Ter-
ra attrabente, alins ab aere imp<*>llente, &amp;
con$equenter $ingulis momentis duo: $icque,
cum impetus omnes mancmt, $int in primo
momento, 1. in $ecnndo 3. in tertio 5. &amp; <*>qu&aelig;
e$t progre$sio numerorum imparium. H<*>int
$equitur $patia in fine <*>nin$que momenti ab
v$que initio qua$ita e$$e 1. 4. 9. &amp; <*>. qu&aelig;
$unt quadrata momentorum. Declaratur res
$chemate. Cur graue proiectum tant<*> a$<*>n-
dat tempore, quanto deinceps de$cendit. Ea-
dem proportio $eruatur in rebus obliqu&egrave; de-
cidentibus: &amp; in excur$ibus, recur$ibu$que
rerum pen$ilium. An ca$urus fuerit ead<*>
incrementi velocitatis proportione demi$$us
in centrum lapis &agrave; Terr&aelig; $uperficie, &agrave; l una,
&agrave; Sole, &agrave; Fixis?</I> p.69.
<p><I>XIX. Vis motrix in re proiecta non aloud,
qu&agrave;m impre$$us motus, qui ex $e in cop<*> $e-
ueraret porpctu&ograve;, ni$i facta &agrave; Terra attra-
ctione labe$actaretur. Imprimitur, dum mo-
uens iunctum mobili ip$um $ecum monet, &amp;
aliquo v$que in viam <*>dam comitatur.
Motus reflexus cum directo contin&uuml;atus, <*>b
eadem cau$a cum illo e$t. R<*>$t<*>xio, &amp; i<*>-
dentia ad angulos pareis, cadem leg<*>, qua
emer$io, &amp; precidentia in re pen$ili.</I> p.74.
<p><I>XX. Differtur tractatio de argum<*>
motu rerum $ur$um proiectarum <*>idin-
tinmque ad quictem Terr&aelig; a$$erendam a$-
$<*>pto, in occa$ionem aliam. Epi$tola<*>-
cludilur.</I> p 77.
<C>EPISTOL&AElig; POSTERIORIS.</C>
<p><I>I. PRoponitur agendum de imbecillitate
argumenti, quo ab Ari$tot<*>e v$que
probatur Terram quic$cere. Sene<*>a rem di$-
qui$rtione non indignam cen$uit, mon<*>ur-
ne Terra, an-non. Plato eam momri opina-
tus e$t. Argumentum vulgare pro qui<*>e,
Qu&ograve;d lapis $urs&ugrave;m direct&egrave; protectus epup-
pt, dum namis mon<*>, non recidat in p<*>
intere&agrave; $ubductam. C&ugrave;m exemplam bet fal-
$um $it, videtur argumontum po$$e r<*>or-</I>
<pb>
<cb>
<I>quer;</I> p.79.
<p>II. <I>Dedaratur $chimate, quemodo lapit
$u $am protectus <*>cund<*> altitudtuem
Turiss, non po&szlig;it de$ers &agrave; Turri, tamet$i
Terra eam transfirst; quonsam lapis vn&agrave;
tranifertur, propter metum, quo Terra mo-
utns borizontaliter manum pr<*>cientem,
<*> fim&ugrave; lapidem<*>juanquam bic m<*>s,
qu&ograve;d $it tam oculo, qu&agrave;m turri, lapi lique
communis, ob$eruabi<*>isnon $it, $ed $olus <*>e,
<*> $urs&ugrave;m, ac deori&ugrave;m, $cu porpendicularis
e$t.</I> p. S9.
<p>III. <I>Motus Terr&aelig;inob$eruabilis, ni$i quis
ill<*> non abripiatur. Aeridem e$t Terr&aelig;glo-
<*>, quod lanugo mals catoneo. Ob $luidit&aelig;-
tem non-nibil retardatur; vnde &amp; appa-
ret in occa$um moutri. Inde nauigatio in
occa$um, qu&agrave;min ortum facilior. Quomede
<*>o <*> hori<*>ontalis imprimatur lapidi, qu&aelig;-
tenus Terratran sfort proiectorem? Quomo-
do volucri, dum transfert rem, &agrave; quailla
anolat, &amp; aerem, cui de<*>ceps alis innititur?
Quomodo nubi, aut plum&aelig;? vente, ignea-
ve traiectioni?</I> p.91.
<p>IV. <I>Di$irimen inter &aelig;erem, &amp; mundanum
<*>tium, in quo aer. Spatiu<*> immotum;
acr cum Terra mobilis. Heinclapts vide-
ri pote$t de$eribere rectam lineam tam
a$<*>ndendo, qu&agrave;m ex$cendende per aerem,
&amp; intere&agrave; tamen de$cribere lineam para-
b<*>am per spatium munda<*>m. Pere$t
<*> viam exiguam con$icere per aerem,
&amp; conficeretamen per spatium mundanum
pro<*>. Quid $it di$<*>riminis in motu
p<*> $ur$um lapidis, pro<*> $pectatur
<*> nauis, ant cum motu Terr&aelig; con-
i<*>.</I> p.96.
<p>V. <I>Declaratur non concludere, quod obli-
citur de globerum explo$ione in ortum, in
oc<*>a$um, in a<*>$trum, in boream, &amp; $ur-
$<*>, ex dictis &agrave; $i<*>li de proiectis &egrave; naui:
ci<*>n motus Terr&aelig; glob<*> impre$$us impri-
<*> etiam machin&aelig;, ac proinde mot<*> eo-
dem communi <*>tente Terr&aelig;, machin&aelig;,
ip$i globo, $olus explo$ionis motus $uper$it,
<*>utus occa$ione glabus perinde recedat &agrave;
macbina, $eu quie$cat, $eu moueatur Terra.</I>
p.99.
<cb>
<p>VI. <I>Neque quod obiicitur de apparente So-
lis motu, &amp; Terr&aelig; quicte, ob vi$us $allt-
ciam. Vt cnim maris inexpertus, $i non co-
gitan<*> con$tituatur in naut tran$<*>, iura-
bit ip$am quie$cere, aliam ancboris $irma-
tam m<*>eri; ita<*>os non cogitantes nati is
Terra, po$$umus, $i ea circa Solem in mun-
dano spario q<*> $centem transferatur, exi$ti-
mare ip$am immotam, Solem circa ip$am
moueri. Neque licebit illum horta<*>, vt
$eu$um ratione cerrigat, qu<*> nos pariiure
moneamur.</I> p.104.
<p>VII. <I>Idem dicendum, quod attinet ad t&aelig;-
tera $idera exoriri vi$a, &amp; occidere ex con-
uer$ione Terr&aelig; in ortum. Sic apparet attoli
Polus ex $olono$tri ver$us ip$u<*> progre$$u.
Argument a aliquot &agrave; $imili. Violentia ex
raptu primi mobilis $ublat a ex $implic<*> Ter-
r&aelig; conuer $ione in ortum. Soliditas orbium
caelig;le$tium cum ab$eruatis, &amp; ratione pu-
gnans. Argumentum ex apparente Cometa-
rum &amp; omnium $ublimium in <*>a$um mo-
tu. Ex rapidita<*>e, quinquagies millies in
c&aelig;lo, qu&agrave;m in Terra vt matore, $ic ab$ur-
diore. D<*>tractio partium Te<*>&aelig; non ti-
menda. Argumentkm ex figura Terr&aelig; $ua-
pte natura volubili.</I> p.107.
<p>VIII. <I>Granitas e$t partium Terr&aelig; propria,
vt vniantur; nontotius, vt ten<*>at in cen-
trum. In <*>undo nibil e$t ex $e $upremum,
aut infinum, $<*> $ol&ugrave;m extrem<*>m, <*> me-
dium. Non t<*>unt grauia in centr<*> $eu
Terr&aelig;, $eu <*>di, ni$i ex accidenti. Graui-
tas e$t vis non tam grauibus in$ita, qu&agrave;m
magnetic&egrave; &agrave; Telluris mole impre$$a. Leuitas
nibil &aelig;liud, qu&agrave;m grauit as minor. Compre-
batur variis ex&euml;plis, at in igne pcti&szlig;im&agrave;in,
qui $ur$um, non vt $pb&aelig;ram pc<*>ens, $ed vt
ab aere abactus contendit. Motus recti $ur-
$&ugrave;<*>, &amp; deors&ugrave;m, t<*>nquam partium proprij,
m<*>tui circulari, tanquam proprio totius non
obstant. Idemiuris pote<*> &amp; Luna, &amp; aliis
glob<*>s competere. Terra non min&ugrave;s mobilis
per aib<*>rem, qu&agrave;m Luna. C&ugrave;<*> nibil p<*>-
dat, band inepta Archimedca $pon$io fuit.</I>
p.112.
<p>IX. <I>Orde pertium mundi Pythagericus,</I>
<pb>
<cb>
<I>$eu Copernicanus. Sol in centro, Fix&aelig; in
circum$erentia immot&aelig;. Medio in spatio
Planet&aelig; mobiles, ac in ip$is Terra iuter Ve-
nerem, &amp; Martem. Di$t ant<*>a Fixarum tan-
ta, vt magnus orbis, cuius <*>emidiameter $it
&agrave; sole ad Terram, pro puncto habeatur, com-
paratus ad ip$am. Duplex Terr&aelig; motus,
Diurnus <*>ca proprium axem, Annuns
$ubZodiaci $ignis, in quorum vno dum e$t,
apparet Solin oppo$ito e$$e. Continetur $<*>-
per axis Terr&aelig; in $ui parallili$<*> &amp; duci
in F<*>mamentum conc<*>us, de$cribit qui-
dem circulum tantum circa polum mundi,
quantus circulus magni orbis e$t, $ed qui
beinc tamen appareat vt punctum. Conti-
<*>tia hac non omnin&ocirc; a$$equnta m<*>tum
centri, retrabit $en$im &aelig;quinoctialia <*>nnct<*>
in fignorum anteced<*>tia.</I> p.122.
<p>X. <I>Tran$la<*> per Eclipticam Te<*>, Sol
perinde videbitur Eclipticam percurrere,
&amp; Eclip$es hand$<*>&ugrave;scontingent, qu&agrave;m $i
in centro qu<*>$ceret. Si Terra habetur Pla-
netarum vnus, omnes tam motu, qu&agrave;m ma-
gnitudinc congruunt; $i non habetur, di$$o-
nant. L<*>a videtur altera Terra. L<*>
Terra exiracentr&utilde; Firm amenti$it, videtur
tamen bemi$ph&aelig;rium, quod du&aelig; parallel&aelig;,
vna per centrum, alia per terr&aelig; $uperficiem
<*>aduct&aelig;, ad $en$um tandem co&etilde;ant. Axis
Terr&aelig; continentia, &amp; Fixarum di$tantia
<*>, vt vbicumque in Zodiaco Terr&aelig; $it,
<*>dem $<*>ell&aelig; verticales, eadem altitudo po-
<*> appareat. Eadem axis, at $im&ugrave;l &aelig;qua-
<*>is continentia &amp; dierum, noctiumque
<*>qualitatem, &amp; &aelig;$t atis, ac biemis vici&szlig;i-
tudinem parit. Stell&aelig; Fix&aelig; apparent pro-
<*>, taxta $ignorum $eriem, qu&ograve;d $ectio-
<*> aquinectiales regrediantur adner$us
<*>Sol Apoge<*>s, ac Perigeius appares,
<*> T<*>ra <*> &amp; Peribelia $iat.</I>
<cb>
<I>Motus Planetarum circ&aelig; S<*>lem <*>llipticus,
non circularis.</I> p.132.
<p>XI. <I>Tran$<*> per Z<*>diatum Terr&atilde;, n<*>
e$t Planetarum, quinon vno tenore, ac <*>am
$emper viam procedat. Regre&szlig;iones <*>&aelig;,
Station<*>$que, qu&aelig; in vulgari $ententia<*>an-
t&aelig; inconciunitatis $unt, non-ni$i apparenter
fiunt. Res decl<*>atur in Mercurio, &amp; Ve-
nere; itemque in Marte, Ioue, ac Saturne.
Sol in medio omnium congru&egrave; collecatus.
Con$titutus in centro Sol, &amp; nibilomin&ugrave;s
$ibi ip$i motn circiter men$tiuo circumdu-
ctus (quod mon $trant eins Macula) vide-
tur Pl<*>etas omneis $uis veluti magneticis
radiis circumagcre, propiures rapi&agrave;i&ugrave;s, re-
motiores $egu<*>s.</I> p.142.
<p>XII. <I>Ex motu Terr&aelig; attributo &aelig;$tus ma<*>is
deducitur, &amp; exemplo nauicul&aelig; aqua $emi-
plen&aelig; declaratur. Ex motu diurno, &amp; an-
n<*>o coninnct<*>s oritur bis in die in &aelig;qualit as,
ob quam mare quotidie bis fluat, at rifluat.
Res mediterrance mars applicatur. In er&aelig;
Prouinci&aelig; attollitur mare, ac deprimitur ad
$e$qui-pedem. Creata $peciali inaqualitate
ctrca $el$titia, &amp; &aelig;quinoctia, fit a$tus v<*>be-
mentior, $ed circa &aelig;quinoctia p<*>&aelig;$ers&igrave;m.
Creat&acirc; ali&acirc; ob con$titutam in coniunctione,
ant oppo$itione Lunam, fit quoque &aelig;$tus in
no<*>iluniiis, ac in pleniluniis maior. Ex m<*>
Terra &aelig;$lus maris, ex a$tu maris motus
Terr&aelig; e$$icitur probabilis. Declaratur res
iterum nanicul&aelig; comparatione.</I> p.149.
<p>XIII. <I>Statur decreto Cardinalium de
Terra quic$cente, non mota. Epi$t<*>a con-
cluditur.</I> p.155.
<p>Po$t $criptum. <I>Explicatur Problema;
Quam obcan$am fiat, vt res flexilis, viluti
virga, a<*> lamina, vbi man<*> diflexa<*>$t, di-
mittente mann mo<*>atur, $uumque $itum
repetat?</I> p.15<*>.
<pb>
<C><I>SVMMA PRIVILEGII.</I></C>
<p>JVxta Priuilegium &agrave; Rege Chri$tiani$$imo conce$$um, cautum e$t, ne quis toto regne
imprimat, alibive impre$$as di<*>endat PSTRI GASS<*>NDI <I>De Metu impre$$e <*>
Motore tran$lato, Epi$tolas duas</I>, pr&aelig;ter LVD. DI HIVQV<*>VILLE, Bibliopolam Pa-
ri$ien$em, idque in dece<*>nium, $ub $olitis p<*>nis, Datum Pari$<*>s 8. April. 1642. Signa-
tum C<*>RET
<pb n=1>
<FIG>
<C>DE MOTV IMPRESSO
A MOTORE TRANSLATO.
<I>EPISTOLA PRIMA.</I></C>
<C>VIRO ERVDITO ET AMICO SINCERO
PETRO PVTEANO CLAVD I. F.
PETRVS GASSENDVS S.</C>
<p>INSINVAVIT Luillerius no$ter
po$tremis $uis literis, adhibui$$e te &aelig;gr&egrave;
fidemijs, qu&aelig; ad ip$um per$crip$eram,
de factis &agrave; me circa motum Proje-
ctilium experimentis. Id ver&ograve; miratus non $um, qui
per$pectum habeo nihil po$$e magis paradoxum $a-
pere; &amp; noui alios pr&aelig;claros viros, quibus res e$t
vi$a non min&ugrave;s improbabilis, quoadv$que fuere ip-
$imet experti. Occa$ionem cert&egrave; explorandi denu&ograve;
rei veritatem fecit mihi nuper Prorex optimius; c&ugrave;m
profectus Ma$$iliam, me in comitatum adhibitum
voluit. Quippe, vt e$t pereruditus, &amp; quicquid tem-
<pb n=2>
poris &agrave; curis ciuilibus re$iduum e$t, liberalibus $tu-
djis impertitur, non paucos in itinere $ermones de
Motu con$eru&iuml;t. Ip$e recen$ui obiter tum ob$erua-
ta propria, tum qu&aelig; Galileus conge$$it ad$truen-
do illi Theoremati, <I>Si id corpus, cui in$i$timus, trans-
ferdtur, motus omneis no$tros, rer&uacute;mqne &agrave; nobis mo-
bilium perinde fieri, apparer&eacute;que, ac $i illud quie$ceret.</I>
C&ugrave;m rem ver&ograve; e$$e pr&aelig;ter omnem fidem, non tam
doctus Princeps, qu&agrave;m alij quidam ex comitatu
opinarentur; $tupuerunt $an&egrave;, c&ugrave;m iu$$i tam cur-
ru, qu&agrave;m equo periculum facere, deprehenderunt,
$eu quie$cerent, $eu concitati$$im&egrave; transferrentur,
res $urs&ugrave;m projectas, perinde in manum redire; ma-
nu dimi$$as, $ecundum eandem $ui, equi, aut cur-
rus lineam cadere; emi$$as antrors&ugrave;m, nec propi&ugrave;s,
nec longi&ugrave;s terram petere; depul$as retrors&ugrave;m,
nihilo $eci&ugrave;s &agrave; tergo di$cedere; directas ad dex-
tram, l&aelig;uam ve, intra lateralem lineam ex &aelig;quo
teneri. Po$te&agrave;, vt plan&egrave; conuincerentur, deducen-
di fuere ad mare, ob$eruaturi, Vtrum naui veloci$-
$im&egrave; tran$lata, perinde atque quie$cente, lapis $ur-
s&ugrave;m projectus, v. c. ex pede mali, $ecundum mali
longitudinem, tueretur $emper tam a$cendendo,
qu&agrave;m de$cendendo eandem &agrave; malo di$tantiam, &amp;
ad pedem mali, $eu in eundem locum pr&aelig;ci$&egrave;, re-
cideret Vtrum manu ad $ummum malum quie$cen-
te, &amp; ab$que vlla vi dimi$$us lapis, in eundem pe-
dem incideret. Vtrum pari vi ex puppi in proram,
&amp; ex prora in puppin tran$mi$$us, pari impetu fer-
ri appareret, parque $patium conficere. Vtrum actus
<pb n=3>
tran$uers&ugrave;m, obliqu&egrave;, &amp; quac&uacute;mque dem&ugrave;m ra-
tione, haud di$par motus exhiberetur. C&aelig;ter&ugrave;m res
ita $ucce$$it, vt nihil ampli&ugrave;s h&aelig;$erint; c&ugrave;m acta Tri-
remi ea celeritate, vt intra hor&aelig; quadrantem, mari
aperto, tranquill&oacute;que, milliaria quatuor peruade-
ret, i$ta, ali&aacute;que ob$eruit&acirc;runt. Miraculo autem
poti$$im&ugrave;m fuit, lapidem &egrave; vertice mali ab$que vi,
aut jactu dimi$$um, tam ex parte puppis &agrave; malo non
de$eri, qu&agrave;m ex parte pror&aelig; ab eo non attingi: $ed
in eadem $emper di$tantia, $eu $ecundum lineam ip-
$i parallelam continu&ograve; delabi.
<p>II. Ac non h&aelig;reo quidem, optime virorum,
quin tu quoque dedi$$es manus, $i quadam $orte
contigi$$et ade$$e te $pectaculo; ver&ugrave;m non propte-
re&agrave; mihi adrogo, vt (licet me virum fidei plenum
habeas) tenearis idcirc&ograve; hi$toriam narranti nudam
a$$entiri. Addo poti&ugrave;s cau$am, qu&acirc; $emel per$pect&acirc;,
te non di$$en$urum confidam; ac prouoco $im&ugrave;l ad
experimenta ade&ograve; factu facilia, vt nihil nece$$e exi-
$times mare proptere&agrave; ip$um adire. Et cau$a quidem
generalis e$t, quia, Quicquid mouetur, motum $uum
imprimit rebus omnibus, quas $u$tentat: Re$que
perinde emittuntur, $iue emittens motum &agrave; $e, $iue
ab alio impre$$um habeat. Experimentum ver&ograve; fa-
cillimum e$t, vt dum per prolixiorem illam nobili$-
$i<*> Bibliothec&aelig; deambulabis pergulam, pilam lu-
$oriam, aliumve globum manu teneas, remque ex-
plores. Imprimis quippe notius e$t, qu&agrave;m vt mo-
neri debeat, pilam tua manu $u$tentatam tantun-
dem moueri, quantum ip$am manum; $eu manum
<pb n=4>
eundem pil&aelig; motum imprimere, quem ip$a habet.
Quie$ce deinde reliquo corpore, &amp; agitata $ola
manu, vel manu$im&ugrave;l cum bracchio, proijce antror-
s&ugrave;m, retrors&ugrave;mve pilam; excedet illa, procurretque
quam in partem conjeceris. Re$ume, &amp; pilam ma-
nu aperta tenens, nihil age ip$e: $ed e$to alius, qui
manum, bracchiumve propellat; haud $ecus excedet,
procurretque pila, ac pri&ugrave;s, dum ip$am $pontaneo
motu abijceres. Tene rurs&ugrave;s pilam aperta manu, &amp;
nihil perinde age nec manu, nec bracchio; $ed loco
alterius, qui propellat, e$to ip$um-met corpus tuum,
quod emotum paul&ograve; concitati&ugrave;s bracchium, manu<*>-
que transferat, parivelocitate, qua alius ant&egrave; propul-
$arat; videbis rurs&ugrave;s pilam perinde excedere, pro-
currer&eacute;que. Nimir&ugrave;m corpus reliquum pro agente
externo e$t, quod mouere manum, &amp; bracchium,
corpore immoto, ob articulorum flexibilitatem po-
te$t. Iam, quia de his min&ugrave;s dubitabis, h&aelig;rebis ma-
gis quid $it euenturum, vbi extento bracchio, pilam
$u$tentatam duobus digitis ab$que vlla vi, agitatio-
n&eacute;que manus propria, deambulando dimi$eris. Id
experire itaque; &amp; peruidebis pilam $equi, procur-
rer&eacute;que in candem partem, in quam ip$e conce$$eris;
neque euenire vnquam, vt vel con$tet, vel recurrat
in partem auer$am. An-non proinde agno$ces ha-
bere pilam motum &agrave; manu, non quem ip$i manus
motu poprio imprimat, $ed quem imprimat motu
accepto &agrave; reliquo corpore; ade&ograve; vt c&ugrave;m pila, quo
momento dimittitur, moueatur reip$&acirc;, impul$io-
nemq; antrors&ugrave;m habeat, non po$$it motum non con-
<pb n=5>
tin&uuml;are, &amp; perinde perficere, ac $i immoto corpore
$tante, mota manus $ola motum impre$$i$$et? En
ver&ograve;, quod magis mirere. Con$i$te prim&ugrave;m in per-
gul&aelig; medio, &amp; nunc antrors&ugrave;m, nunc retrorsum,
moderata vi pilam conijce: ade&ograve; vt ad certum v$-
que $patium, quod notari po$$it, vtr&iacute;mque excurrat.
Incede deinde, &amp; ab vna parte ad idem medium
perueniens (nec moueri proptere&agrave; codem tenore de-
$inens) pari vi pilam conijce. Videbis profect&ograve; pro-
jectam antrors&ugrave;m excurrere longi&ugrave;s, quam excur-
rerit ante&agrave;; projectam ver&ograve; retrors&ugrave;m, vel excur-
rere breui&ugrave;s, vel con$i$tere, vel etiam te $equi. Cau-
$a nempe e$t, Quia c&ugrave;m antrors&ugrave;m conijcis, dupli-
cem illi imprimis vim; altera quippe e$t manus pro-
pria, &amp; qualis ante&agrave; erat, c&ugrave;m $tares corpore immo-
to; altera corporis ip$ius, qu&acirc; eidem manui com-
municat&acirc;, efficitur, vt manus feratur antrors&ugrave;m ce-
leri&ugrave;s; qu&agrave;m ip$a $ola, &amp; reliquo corpore quie$cente,
moueretur. Ex quo fit, vt pila accepto velociore
motu, moucatur veloci&ugrave;s, &amp; procurrat vlteri&ugrave;s. C&ugrave;m
proijcis ver&ograve; retrors&ugrave;m, vides &agrave; manu non alium
motum, qu&agrave;m ip$ius proprium ver$us eam partem
imprimi; nam qui motus e$t &agrave; reliquo corpore, in-
oppo$itam tendit partem. Con$ideranda e$t ergo
manus c&ugrave;m duplici motu, vno $ibi proprio retror-
s&ugrave;m, altero ex corporis tran$latione antrors&ugrave;m. Ex
hoc enim fit, prim&ograve;, vt pila nunquam po$$it tantun-
dem retrors&ugrave;m excurrere, ac excurrerat ante&agrave;; quo-
niam licet manus motu proprio moueatur &aelig;qualiter;
non tantundem tamen promouetur retrors&ugrave;m, qu&ograve;d
<pb n=6>
motus tran$latitius ip$am intere&agrave; antrors&ugrave;m abripiat.
Deinde fit, vt $i proprius quidem fuerit velocior
tran$latitio, tum pila non-nihil retrors&ugrave;m excurrat,
qua$i manu aliquant&ograve; magis retrors&ugrave;m, qu&agrave;m an-
trors&ugrave;m promota. Sin &aelig;qu&egrave; velox fuerit, tum pila
neque retrors&ugrave;m, neque antrors&ugrave;m excurrat, $ed in
eodem loco con$i$tat, qua$i in neutram partem pro-
jecta, &amp; ad perpendiculum cadens; qu&ograve;d vno motu
alium compen$ante, &amp; neutro alterum $uperante,
manus eo momento veluti immota coh&aelig;reat. Si
denique fuerit min&ugrave;s velox; tum pila $equatur, &amp;
antror$um, $eu in eandem tecum partem decurrat,
qua$i in illam magis acta motu tran$latitio, qu&agrave;m in
oppo$itam proprio. Et vis ip$e rem $pectare jucun-
di&ugrave;s? Iube h&aelig;c peragi ab alio; tu ver&ograve; in medio per-
gul&aelig; con$i$te &egrave; regione manus, qua ille pilam pro-
ijciet. Tum illo ambulante, &amp; antrors&ugrave;m, proijcien-
te, videbis manum vlteri&ugrave;s, quam quie$cente pro-
moueri, &amp; pilam proinde majore impetu emitti, mo-
uerique veloci&ugrave;s, &amp; ferri vlteri&ugrave;s. Proijciente au-
tem retrors&ugrave;m, videbis manum nunc minus promo-
ueri, $icque pilam $egni&ugrave;s eijci: nunc tantundem, $ic-
que pilam ad perpendiculum cadere; nunc non mo-
d&ograve; nihil promoueri, $ed antrors&ugrave;m quoque magis
pertrahi; $icque pilam virum ambulantem $equi. Ad-
moneo autem, vt ad alium, dum experitur, attendas:
quia dum ip$emet experiris, adnotare minim&egrave; potes
velocitatis di$crimina, ob motum tran$latitium facta.
Quippe, quia tuus oculus eodem $im&ugrave;l motu tran$-
fertur, ob$eruare non pote$t motum, quo manus $i-
<pb n=7>
m&ugrave;l agitut, quique vnus idemque e$t, atque idcirc&ocirc; pro
non motu, $eu, quod idem e$t, pro quietereputatut: at-
tendit ver&ograve; $ol&ugrave;m ad motiones alias, quas manus in-
tere&agrave; ob flexilitatem ex$erere poteft. Ex quo capite e$t,
vt pila antror$&ugrave;m &agrave; te inter ambulandum projecta non
videatur ire veloci&ugrave;s, qu&agrave;m proiecta inter quie$cen-
dum; quia videlicet quantum motus corporis totius
pilam promouet, tantundem etiam promouet ocul&utilde;,
ip$eq; ade&ograve; oculus, tantund&etilde; ex motu pil&aelig; n&oacute; agno$cit.
Ill. An Paradoxum heic interjiciam, occa$ione experi-
menti, quod ab i$to loco alienum non $it? Deambula
bracchiis pa$$is, liber&eacute;que pendentibus; ea pror$&ugrave;m,
rur$umque $ponte mouebuntur; &amp; vbi pa$$u tanti$per
grandi, animat&oacute;que ince$$eris, tum $en$ibili&ugrave;s ant&egrave;,
ac pon&egrave;, re$pectu trunci corporis fient. Habe intere&agrave;
pilam ad manum, quam $ine vlla contentione manus,
bracchiive dimittas; ac tum, $i dimi$eris quidem, dum
manus anteri&ugrave;s contendet, non anterius mod&ograve; moue-
bitur, $ed dupl&ograve; etiam celeri&ugrave;s mouebitur, qu&agrave;m cor-
poris truncus. Sin dum manus po$teri&ugrave;s fiet, neutram
in partem mouebitur, $ed ad perpendiculum $emper
cadet. Id mirabile: $ed nihilomin&ugrave;s Paradoxum penes
cau$am e$t, qu&aelig; videbitur tibimirabilior. An non p<*>
tas enim bracchia ire, ac redire, &amp; manus extremas, vt
aliquod $patium antror$&ugrave;m conficiunt, ita retror$&ugrave;m
conficere? Et dico tamen, Bracchia numquam redire,
flective retror$&ugrave;m: ac manus extremas, quanto tempo-
re videntur $patium retr&ograve; conficere, tanto con$i$tere
immotas. Admirationem vt eximam, velim prim&ugrave;m
vt deambulando incedas iuxta parietem, quem $ecun-
<pb n=8>
dum totum ince$$um extrema pars manus (vngui$ve
medij digiti) qua$i pr&aelig;ter cadens leuiter contingat.
Per$enties enim manum quidem antror$&ugrave;m exporrigi:
$ed non tamen ex eo puncto, in quod de$inet exporre-
ctio, manum retror$&ugrave;m fieri; quin poti&ugrave;s in eo quie$-
cere, ex$pectar&eacute;que donec tur$&ugrave;s exporrigatur antror-
$&ugrave;m. Agno$oes' &amp; bracchium ab extrema manu ad
$capulam v$que, po$tquam exporrecta manus fuerit,
non retror$&ugrave;m agi, $ed extrema manu firmata, &amp; qua-
$i centro facta, promoueri antror$&ugrave;m in$tar radij, cuius
extremum, &amp; qua$i pars circumferenti&aelig; $it $capula,
qu&aelig; c&ugrave;m $it manu po$terior prouehetur $en$im, quo-
v$que illi ad perpendiculum fiat, &amp; vlteri&ugrave;s prouecta
anterior euadat. Ac ni$i tu quidem id po$$is $atis ani-
maduertere, iube alium id experiti, tuque intere&agrave; eius
manum, bracchium, $capulamque re$pecta; &amp; manife-
$ta tibi res fiet; $im&uacute;lque perno$ces etiam incedentem
in a&euml;re medio extremum digitum firmare, &amp; $uper co
qua$i centro bracchium, $capulamque circumducere.
Velim pr&aelig;tere&agrave; vt attendas e$$e nob&iuml;s bracchia in$tar
crurum anteriorum; ade&ograve; vt, quemadmodum quadru-
pedes decu$$at&igrave;m incedunt, hoc e$t $im&ugrave;l promouendo
<*>dem anteriorem dextrum cum po$teriore $ini$tro, &amp;
priorem $ini$trum cum po$teriore dextro; ita nos $pon-
te, ni$i poti&ugrave;s nece$$itate quadam natur&aelig;, promouere
$im&ugrave;l dextram manum cum pede fini$tro, &amp; ma-
num $ini$tram cum pede dextro, nec po$$e $ecus face-
re, quandoc&uacute;mque manus liber&egrave; dependent. Id nem-
pe vbi ob$etu&acirc;ris, facile erit attendere, Quemadmo-
dum quo tempore pes $ini$ter transfertur, &amp; &egrave; po$tico
<pb n=9>
anticus fit, pes dexter non proptere&agrave; regreditur, $ed ex-
$pectat h&aelig;rendo terr&aelig;, donec ille &egrave; terra $ublatus, ter-
ram denu&ograve; contigerit; ita profect&ograve; $ini$tram manum,
qu&aelig; dextrum pedem imitatur, tempore eodem non re-
gredi, $ed ex$pectare, h&aelig;rerequein a&euml;re medio, quov$q;
manus dextera cum $ini$tro pede quietem a$$equatur.
Et con$equenter, Quemadmodum dextro pede con$i-
$tente, factoque vt centro, ip$um crus dextrum ad v$-
que coxendicem non retror$&ugrave;m abducitur, $ed $en$im
in$tar radij, ex $itu po$tico anticum acquirit; ita plan&egrave;
bracchio $ini$tro, quod exqui$it&egrave; pedem dextrum imi-
tatur, contingere. Quo loco meditare qu&aelig;$o admira-
bile artificium. Videlicet pes, &amp; coxendix duo qu&aelig;dam
alternis $unt centra, qu&aelig; alternatim quoque duos arcus,
$eu circumferenti&aelig; portiones, eodem $emper crure, vt
radio communi intercedente, de$cribant. Et quia ni-
hilomin&ugrave;s coxendice non eleuata, dum pro centro e$t,
pes arcum de$cribens pro$cindere terram non potuit;
ide&ograve; medium crus fuit articulatum; vt flexur&acirc; ad genu,
$eu poplitem fact&acirc;, pes de$criberet arcum $upra terram.
Quemadmod&ugrave;m etiam, quia pede non depre$$o co-
xendix arcum de$criptura, fui$$et nimi&ugrave;m attollenda;
corpori$que truncus nimi&ugrave;m $ubuehendus, $i crusto-
tum rigidum fui$$et; idcirc&ograve; flexura eadem interce$$it,
qu&aelig; temperaret huiu$modi arcum: facto intere&agrave; eodem
genu nunc centro, nunc extremo radio arcus $uos, re$-
pectu tam tibi&aelig;, qu&agrave;m femoris, $eu dum flectitur, $eu
dum tenditur, de$cribente. Meditare etiam motus &aelig;-
quabilitatem, qua corporis truncus intere&acirc; incedit, &amp;
ad quam aliunde tam prolixitas, qu&agrave;m flexilitas pedum
<pb n=10>
confert; quaten&ugrave;s calce vnius terram attingente,
&amp; priu$qu&agrave;m tota planta $en$im $uccedat, digiti al-
terius (plant&acirc; reliqu&acirc; iam elat&acirc;) &egrave; terra attolluntur,
$icque, ab$que interruptione, trunci corporis motus
continuatur. Tamet$i notandum e$t truncum non
promoueri ab eo pede, qui elatus e$t, proceditque
per a&euml;rem; $ed ab eo, qui terr&aelig; inh&aelig;ret, &amp; $upra
quem crus deferens truncum euoluitur. Intelliges
enim ex his, quia corporis truncus &aelig;quabiliter in-
cedit, &amp; pedes alternat&igrave;m dimidio temporis ince-
dunt, dimidio quie$cunt: ide&ograve; debere motum pe-
dum e$$e motu trunci dupl&ograve; velociorem; &amp; parteis
crurum reliquas tant&ograve; moueri tardi&ugrave;s, qu&agrave;m pedes,
quant&ograve; accedunt propi&uacute;s ad coxendices, qu&aelig; non
majore feruntur velocitate, qu&agrave;m truncus. Intelliges
etiam con$equenter manus, dimidio quoque tempo-
ris quie$centeis, &amp; reliquo dimidio pror$&ugrave;m expor-
rectas, moueri dupl&ograve; veloci&ugrave;s trunco: &amp; parteis brac-
chij reliquas tant&ograve; moueri lenti&ugrave;s, quant&ograve; magis ad
$capulas $im&ugrave;l cum trunco motas accedunt. Intelli-
ges denique ob quam cau$am fiat, quod initio dixi,
pilam dimi$$am, quando manus antror$um exporri-
gitur, dupl&ograve; veloci&ugrave;s moueri, qu&agrave;m truncum; &amp;
dimi$$am quo tempore manus retrors&ugrave;m ire apparet,
ad perpendiculum $emper cadere. Nimir&ugrave;m, quia
priore ca$u motum con$equitur &agrave; manu dupl&ograve; ve-
loci&ugrave;s, qu&agrave;m truncus tran$lata; &amp; po$teriore, nul-
lum habet &agrave; manu ($c, icet immota, con$i$tent&eacute;que)
impre$$um.
<p>IV. Iam c&ugrave;m h&aelig;c ita $e$e habeant, facil&egrave; cau$am
<pb n=11>
peruidebis eorum, de quibus ad Luillerium $crip$e-
ram, experimentorum. Ea $an&egrave; $unt, qu&aelig; ip$e quo-
que maxima ex parte peragere facillim&egrave; po$$is. Vi-
delicet, c&ugrave;m aliquando curru extra vrbem veh&egrave;ris,
manum extra currum protende, &amp; auriga ju$$o in-
$tigare equos, laxar&eacute;que habenas, proijce pilam di-
rect&egrave; $ur$um quantac&uacute;mque voles, aut poteris vi; &amp;
illa haud-dubi&egrave; recidet in manum. Cur recidat au-
tem, tibi explicabit, $i quem ju$$eris extra currum,
ac in via con$i$tere &egrave; regione tui, dum proijcies pi-
lam. Ille enim videbit pilam non direct&egrave; $ur$um ten-
dere, neque ad perpendiculum deinceps recidere;
$ed videbit illam tendere obliqu&egrave;, &amp; qua$i arcum,
$eu lineam curuam in a&euml;re de$eribere, cuius vnum
extremum $it qua parte pilam proijcies, alterum qua
recipies pilam. Quod autem tibi ip$i pila videatur
$emper direct&egrave; $urs&ugrave;m, &amp; $ecundum idem perpen-
diculum imminens; cau$a e$t, quia quant&ugrave;m illa an-
trors&ugrave;m procedit, deflexum iter peragens, tantun-
dem tu quoque antrors&ugrave;m proucheris, ade&ograve; vt illi
$emper $ubijciaris, ip$aque e$$e $emper appareat in
eodem perpendiculo. Cau$a ver&ograve; cur motus pil&aelig; &agrave;
rectitudine deflectatur, &amp; curuam $equatur, de$cri-
batve lineam, illius compo$itio e$t, quatenus ex
duplici vi motrice originem habet. Nam $i pila non
projecta $urs&ugrave;m detineretur $ol&ugrave;m in manu, pro-
moueretur $ol&ugrave;m antrors&ugrave;m, videlicet ad motum
currus, ac lineam rectam de$criberet: $i ver&ograve; quie$-
cente curru proijceretur direct&egrave; $urs&ugrave;m, tunc non-
ni$i $urs&ugrave;m, deors&ugrave;mque moueretur, ac rectam rur-
<pb n=12>
s&ugrave;s de$criberet; at dum proijcitur $urs&ugrave;m &agrave; manu,
qu&aelig; ip$a intere&agrave; mouetur antrors&ugrave;m, efficitur, vt
manus neque omnin&ocirc; $urs&ugrave;m, neque omnin&ocirc; antror-
s&ugrave;m proijciat (videlicet motus antrors&ugrave;m, quo ab-
ripitur, deflectit illam &agrave; motu $urs&ugrave;m, quo per $e
moueretur) $ed inter vtrumque, $eu obliqu&egrave; proijciat;
$icque projecta pila curuam lineam nece$$ari&ograve; de$cri-
bat, cuius dimidium a$cendendo, &amp; dimidium de$-
cendendo perficiatur. Et vis id pleni&ugrave;s cogno$cere?
Iube currum con$i$tere, proijce pilam $urs&ugrave;m, &amp;,
$igno pri&ugrave;s aurig&aelig; dato, excedat currus, quam pri-
m&ugrave;m projeceris; non recidet illa profect&ograve; in manum,
$ed long&egrave; &agrave; curru locum pr&aelig;tervecto; illeque idem,
qui &egrave; regione tui con$titerit, de$cribentem videbit,
non arcum, $ed rectam, perpendicularemque li-
neam, propter motum $urs&ugrave;m $implicem, incom-
po$itumque, &amp; qui $olius manus fuit proprius, ip$o
curru nihil conferente. Profer deinde caput extra
currum, &amp; de$ignato in parte currus inferiore puncto
aliquo, quod in eadem linea perpendiculari cum
oculo tuo $it; ac tum, tran$lato citati$$im&egrave; curru,
admoue pilam ad oculum, ip$amque nulla facta vi
&agrave; manu dimitte; videbis pilam decidere $ecundum il-
lam lineam, atque idcirc&ocirc; ca$us ille apparebit tibi
perpendicularis. Non perinde porr&ocirc; apparebit illi,
qui extra currum fuerit, &amp; ad ca$um attenderit: ob-
$eruabit $cilicet pilam qua$i $emi-arcum, $eu curuam
lineam de$cribere: quoniam quamuis manus non
imprimat illi motum $ibi proprium, imprimit tamen
motum, quem habet &agrave; curru, ade&oacute; vt pr&aelig;ter mo-
<pb n=13>
tum grauitatis, quo pila $ponte fertur deors&ugrave;m, fe-
ratur etiam antrors&ugrave;m eodem motu, quo ip$e currus;
&amp; quia tuus oculus intere&agrave; tantundem quoque an-
trors&ugrave;m fertur, inde fit, vt pila continu&ograve; ip$i $ub-
jecta oculo, perpendiculariter moueri videatur. Lo-
co ver&ograve; pil&aelig; v$urpa lapillos; &amp; curru nunc lent&egrave;,
nunc concitat&egrave;, &amp; quomodoc&uacute;mque voles, feratur,
idem $emper videbitur. Proijce po$te&agrave; pilam antror-
s&ugrave;m; illa tantundem &agrave; te di$cedet, tamque proc&ugrave;l &agrave;
te in terram cadet, ac $i ip$e quie$ceres, eodem mo-
do, &amp; eadem ex cau$a, quam de pila projecta intra
pergulam dixi. Di$crimen e$t $olum, qu&ograve;d corpus,
cui coh&aelig;ret manus, intra pergulam moueatur per $e;
in via moueatur &agrave; curru. Nec $pera, vt manus pilam
a$$equatur, projectam licet remi$$a vi: Nam $i alius
quidem extra currum quie$cens eadem vi proijceret,
po$$es a$$equi, obimpre$$am fol&ugrave;m propriam eius vim;
at dum tu proijcis, pr&aelig;ter vim propriam, imprimis
etiam vim currus, cau$am videlicet majoris illius ve-
locitatis, ob quam pilate $emper tantum $ugit, quan-
tum eam ip$e pro$equeris. Proijce deinde retrors&ugrave;m;
&amp; eadem, eodemque modo, ac ob ea$dem cau$as
euenient, quas diximus ant&egrave;, circa projectionem in-
tra pergulam. Proijce denique in latus, &amp; ad rectum
quidem cum latere currus angulum: Proijce etiam
ad obliquum, &amp; ad quemc&uacute;mque volueris; abeun-
tem $emper pilam videbis per lineam, qu&aelig; ad finem
v$que, eundem $eu rectum, $eu obliquum cum latere
currus angulum con$tituat. Illud autem erit ob$erua-
tu jucundum, qu&ograve;d, $i ad lapidem, arborem, aliquid-
<pb n=14>
ve aliud non nihil di$$itum, quie$cen$que collinees,
$emper &agrave; $copo $is aberraturus. Nempe, quia dum ma-
nus e&ograve; connittitur, transfertur intere&agrave; &agrave; curru ver-
$us anteriora; vt proinde pila, aut lapis tantundem &agrave;
$copo antror$&ugrave;m feriat, quant&ugrave;m promotus inter&agrave;
currus &agrave; momento v$que proiectionis fuerit. Sec&ugrave;s
autem e$$et, $i fort&egrave; ade$$et currus alius, qui &egrave; re-
gione, ac pari velo citate cum tuo transferretur; tunc
enim, facto in illo $copo, direct&egrave; in ip$um pila tende-
ret, quia $copus tantundem, quantum tua manus
promoueretur antror$&ugrave;m. Ex quo fiet, vt $i collu-
dendo, coniicere pilam in famulum velis, qui aliquan-
t&ograve; procul extra currum $it, illum quidem $is pr&aelig;-
tergre$$urus, $i quieuerit; at $i pari velocitate, qua
currus ince$$erit, $is omnin&ocirc; a$$equuturus. Quod $i
fort&egrave; non curru, $ed equo veharis, &amp; experimenta
eadem velis facere: eadem omnin&ocirc;, ac ii$dem om-
nin&ocirc; de cau$is contingent. Adnoto $ol&ugrave;m, $i pilam,
aut lapidem direct&egrave; $ur$&ugrave;m proieceris, &amp; ab illius re-
ditu, $iue ca$u timueris, non eodem tenore $tat&igrave;m &agrave;
jactuincedendum e$$e: $ed vel c&otilde;citati&ugrave;s, vt po$terius
cadat, vel $egni&ugrave;s, vt anteri&ugrave;s: Nam alioquin eodem
tenore, vt vbique eris $ubiectus, ita ictum nu$qu&agrave;m
euades. Quod $i $ur$um quidem, $ed cum tantilla ta-
men antror$&ugrave;m obliquitate proieceris, non erit cur &agrave;
ca$u timeas: quia, vt te quie$cente pila $ic projecta
non recideret inte, ita non recidet te tran$lato; quo-
niam vis &agrave; motu equi impre$$a efficiet, vt quantum
tu $ucce$$eris, tantundem illa $emper antecedat.
<p>V. Re$tant experimenta peracta in naui; $ed cau$as
<pb n=15>
tamen omnium ex iam dictis intelligis. Potes ver&ograve;
&amp; illa ip$e haud incommod&egrave; ex$equi, $i quando $u-
pra Sequanam lembo ex$patiari per &aelig;$tatem lubeat.
Quippe vbi $ecund&ograve; fluuio etiam remiges adhibiti
erunt, ita vt lembus quanta fieri poterit celeritate fe-
ratur, experiere, vbi lapillos direct&egrave; $urs&ugrave;m pro-
ieceris, $i ex puppi quidem, reca$uros in puppin, $i
ex prora, in proram, $i ex medio lembo, in medium:
$icque tamet$i de$tituare malo, ex erecto cuius $itu
de apparente proiectionis rectitudine iudices; facil&egrave;
tamen capies, $i malus e$$et in medio erectus ad al-
titudinem iactus, fore vt lapillus $ecundum illum,
tam a$cendendo, quam de$cendendo moueretur;
quoniam ex quo loco e$$et iactus, in eundem ca$us
fieret. Porr&ocirc;, $icuti dictum e$t de pila &egrave; curru pro-
iecta, apparebit quidem tibi lapis $urs&ugrave;m ferri: ap-
parebit &amp; omnibus, qui in eodem nauigio erunt, re$-
pectabuntque lapidem: at $i quis intere&agrave; in ripa,
nauigiove alio quie$cente, &egrave; regione tui, lapidi$que
con$titerit, is ob$eruabit lapidem de$cribere in a&euml;re
$peciem curu&aelig; line&aelig;, cuius crus vnum incipiat ex
a&euml;ris loco vnde iactus fiet, aliud in illum de$inat,
in quem erit ca$us. Id nempe ob compo$itum mo-
tum, alterum manus proprium, qui $ur$um, alterum
nauigii, qui prors&ugrave;m; ade&ograve; vt mixtus ex vtroque,
$eu obliquus fiat, cuius quicquid e$t $ur$um, &agrave; manu
$it, quicquid pror$um, &agrave; nauigio. Heinc iam, vt
opinor, miraculum ce$$at, quod dixi fui$$e habitum,
cum illi ad lapidem attenderent, qui ex pede mali,
&amp; $ecundum eius altitudinem proiectus, neque ex-
<pb n=18>
parte puppis de$ereretur &agrave; malo, neque ex parte pro-
r&aelig; attingeretur ab illo Siquidem tamet$i lapis tam
a$cendendo, qu&agrave;m ex$cendendo appareret $emper in
codem perpen diculo, quia ver$abatur $emper in linea
crecto malo parallela; reucr&acirc; tamen non mouebatut
per rectam, $ea perpen liculatem lineam, $ed de$cri.
bebat poti&ugrave;s curuam, quam animaduetti$$et, $i quis
ex triremi non long&egrave; quie$cente lapidem $pecta$$et.
Vidi$$et enim malum progtedientem, &amp; lapidem ex
parte puppis continu&ograve; illum a$$ectantem, ex parte
pror&aelig; antecedentem; ade&ograve; vt neque ex parte puppis
&agrave; malo de$ereretur, quia quantum malus ab$cederet,
tantundem illi in$i$teret: neque ex parte pror&aelig; attin-
geretur &agrave; malo, quia quantum malus accederet, tan-
tundem illi pr&aelig;grederetur. Imaginare po$te&agrave; virum,
qui exporrecta manu &egrave; vertice mali demittebat, $eu
$inebat decidere lapidem: apparebat quidem lapis ad
perpendiculum cadere tam ip$i, qu&agrave;m omnibus nobis,
qui vehebamur eadem triremi: at $i $ui$$et ex illa alia,
de qua diximus, quie$cente $pectatus, apparu&iuml;$$et de$-
cribere expo$it&aelig; curu&aelig; dimidium, eaque ratione ma-
lum $emper, heinc $equi, illeinc pr&aelig;cedere, vt malus nec
de$erere, nec attingere illum po$$et. Cau$a porr&ocirc; no-
ta iam e$t: $iquidem manus lapidem tenens non impri-
mebat quidem motum $ibi proprium, $ed impri-
mebat tamen motum quem, habebat &agrave; malo, ip$ique
erat cum tota naui communis; ex quo efficiebatur, vt
manus $ita ver$us puppin adduceret lapidem ver$us
malum, &amp; $ita ad proram abduceret &agrave; malo; $icque
lapis &egrave; manu excedens illcinc quidem proijceretur
<pb n=17>
ver$us malum, ip$umque ade&ograve; con$equeretur, heinc
ver&ograve; proijceretur &agrave; malo, ip$umque antecederet; &amp;
vtrimvis (pr&aelig;ter motum deor$&ugrave;m, qui &agrave; grauitate
propria erat) haberet motum in anteriora, $eu quo
triremis ferebatur. Neque e$t iam mirum, $i o mni-
bus nobis, qui in eadem triremi eramus, apparebat
motus perpendicularis; quippe ob$eruabilis nobis
$ol&ugrave;m erat motus lapidis deors&ugrave;m; nam ille qui-
dem ad anteriora ob$eruari non poterat, quoniam
erat nobis communis c&ugrave;m lapide, &amp; quant&ugrave;m lapis
promouebatur, tantundem oculus ex$i$tens ex parte
puppis $uccedebat, ex parte pror&aelig; antecedebat.
Poteris deinde in eodem tuo lembo pari vi pilam
proijcere ex puppi ad proram, &amp; ex prora ad pup-
pim, ob$eruar&eacute;que par $patium projectione vtr&agrave;que
peruadi. Quod idem erit; poteris $tans ip$e ad pup-
pim c&ugrave;m $tante ad proram $ic colludere, vt ob$er-
uaturus $is pilam pari vi vtrimque projectam &aelig;quis
omnin&ocirc; $patijs, ac temporibus ad vtrumque perue-
nire. Et videretur $an&egrave; non debere; nam ex quo mo-
mento pilam projeci$ti, diffugit $ocius, atque ade&ograve;
pila ad eum peruentura percurrere $patium long&egrave;
amplius, &amp; prolixiore tempore debet; ex quo ver&ograve;
$ocius projecit, occurris tu, atque ade&ograve; pila percur-
rere debet long&egrave; breuius, contra ctior&eacute;que tempore:
&amp; vnde hoc tamen vt pila ad vtrum que perinde per-
ueniat? Sed videlicet cau$a e$t, quia licet motus
manus tu&aelig; proprius &aelig;qualis $it motui manus $ocij
proprio; tua tamen manus motui$ibi proprio adjun-
ctum habet motum lembi, $icque pilam proijciens
<pb n=18>
geminata vi, imprimis illi celeriorem motum; ma-
nus ver&ograve; $ocij detractum habet &agrave; motu proprio mo-
tum ciu$dem lembi; $icque pilam proijciens demi-
nuta vi, imprimit illi motum tardiorem: propor-
tioque huiu$modi e$t, vt quant&ugrave;m tibi lembus ad-
ijcit, tantum illi detrahat; &amp; quant&ugrave;m ille ab$cedit,
tant&ograve; pila feratur &agrave; te ad illum veloci&ugrave;s; quant&ugrave;m tu
accedis, tant&ograve; pila feratur ab illo ad te $egni&ugrave;s. Ex
quo fit proinde, vt compen$atione motus lembi fa-
cta, qui vtrique ve$trum, &amp; pil&aelig; &agrave; vobis project&aelig;
communis e$t; remaneat vtrimque $olus motus ma-
nus vtriu$que proprius, qui, c&ugrave;m $it vtrimque ab
&aelig;quali vi, idcirc&ocirc; ex &aelig;quo ad vtrumque fiat. Nihil
e$t nece$$e admoneam idem euenturum, $i vterque
$iti obliqu&egrave;, vel &egrave; regione laterali aliquid proic-
ceritis; nam cau$a $emper eadem e$t, con$tatque mo-
tu communi detracto, c&aelig;tera perinde peragi, lembo
$eu moto, $eu quie$cente. Et loci quidem angu$tia,
$eu brcue laterum lembi inter$titium non patietur
fort&egrave; h&aelig;c ade&ograve; di$ert&egrave; experiri, ac intra triremim
nobis licuit; Sed e$to lembus alius, qui pari veloci-
tate, &amp; ad latus ve$trum $eu prop&egrave;, $eu proc&ugrave;l mo-
neatur; eadem prors&ugrave;s euenient, licebit que tibi c&ugrave;m
alio ex$i$tente proc&ugrave;l in alio lembo perinde pila col-
ludere, ac $i in terra quie$ceretis. Sec&ugrave;s $an&egrave;, $i ille
vel quie$ceret, vel moueretur celeri&ugrave;s, tardiu$ve;
ita enim aberraretur vtrimque &agrave; $copo, eadem ra-
tione, qua dictum e$t de proiiciente quidpiam ex
curru. Ex quo adiicio obiter, vt intra lembum tuum
re$piciens illius motum non ob$eruas, qu&ograve;d oculus
<pb n=19>
tuus vn&agrave; cum illo transferatur; neque proinde vl-
lam diuer$itatem, locive mutationem ob$eruare in
illo potes, quaten&ugrave;s nihil in ip$o e$t, quod eiu$dem
motus particeps non $it; ita re$piciendo in lembum
alium pari velocitate, &amp; &egrave; regione tui tran$latum, non
iri ob$eruatum &agrave; te eius motum, quia vterque mo-
tus ob &aelig;qualitatem pro eodem habetur, quaten&ugrave;s
oculus vn&agrave; tran$latus eandem $emper di$tantiam, nul-
lamque $itus mutationem, diuer$itatemve attendit.
Hac ratione fiet, vt $i lembus ille te procedente
quie$cat, tu tamen illum moueri credas, tuum ver&ograve;
quie$cere; quia oculus c&ugrave;m tuo tran$latus, motum
ip$ius ob$eruare non pote$t; intere&agrave; ver&ograve; diuer$ita-
tem in $itu alterius attendit; quare &amp; moueri illum
iudicat (loquor vulgari modo de iudicio $en$us.)
Qu&ograve;d $i ille ex aduer$o tibi occurrat, &amp; pari veloci-
tate cum tuo moueatur; tum ip$e videbere $emper
cum tuo quie$cere, ille ver&ograve; apparebit ferri dupl&ograve;
veloci&ugrave;s, qu&agrave;m reuer&acirc; feratur; quia nempe pr&aelig;ter
motum illius, oculus tuus affingit ip$i motum tui pro-
ptium; quand&ograve; apparet oculo perinde loca commu-
tare, ac $i te quie$cente moueretur dupl&ograve; veloci&ugrave;s,
qu&agrave;m moueatur reip$a. Ex hoc dem&ugrave;m capite e$t,
cur accedentibus ad portum, videatur portus ad nos
immotos accedere: cur dum portu prouehimur, ter-
r&aelig;que, vrbe$que recedere videantur; cur dum ripam,
littus, immotaque alia pr&aelig;tergredimur, illa videan-
tur pr&aelig;tergredi, nobis qua$i immotis: neque i$ta mo-
d&ograve; euenire deprehendantur ex lembo, aut quovis
alio nauigio: $ed etiam ex curru aut quac&uacute;mque re,
<pb n=20>
cum qua oculus no$ter transferatur. Sed h&aelig;c obiter
memorata $unto.
<p>VI. Redco ad experimenta, ac illa poti$$im&ugrave;m,
qu&aelig; peracta $unt circa malum: quippe ea eiu$modi
$unt, ex quibus, quant&ugrave;m fieri pote$t, inue$tigare
liceat, ni$i germanam, at qualemc&uacute;mque motus non
$ol&ugrave;m proiectorij, $ed etiam naturalis cau$am. Nem-
pe vi$um $emper mirabile e$t, cur lapis $pontis $u&aelig;
factus, tum per a&euml;rem decidat, naturali impetu; tum
in principio tardius, in fine veloci&ugrave;s prorumpat:
idemque violenter adactus, tum impre$$o impetu $ur-
s&ugrave;m efferatur, tum in principio veloci&ugrave;s, &amp; in fine
tardius emergat. C&aelig;ter&ugrave;m, duo qu&aelig; dam pr&aelig;mit-
tenda $unt, qu&aelig; inter alia ben&egrave; multa magno Galileo
debentur. Vnum; corpus $uopte decidens motu ea
ratione accelerari, vt temporibus &aelig;qualibus maiora
$emper $patia peruadat, iuxta proportionem, qu&agrave;m
habent numeri impares inter $e, initio $umpto ab vni-
tate. Hoc e$t; $i lapis ex. gr. &egrave; pr&aelig;cel$a turri dimi$$us
intra vnum arteri&aelig; pul$um vnam orgyiam decidat,
fore vt intra $ecundum decidat treis, intra tertium
quinque, intra quartum $eptem, intra quintum no-
uem. Et quia aggregando, vt in fine primi pul$us
peracta e$t vna orgyia, ita in fine $ecundi peract&aelig;
$unt quatuor, in fine tertij nouem, in fine quarti $ex-
decim, in fine quinti viginti-quinque, qui numeri
quadrati $unt, vt Arithmetici appellant; heic fieri, vt
$patia quibu$c&uacute;m que temporibus peracta, $int inter $e
in duplicata ratione $uorum tempor&utilde; (nempevt eorun-
dem temporum quadrata) veluti Geometr&aelig; loquun-
<pb n=21>
tur. Alterum; viam $iue lineam, quam imaginamur
de$cribi in a&euml;re &agrave; corpore obliqu&egrave; projecto, quam-
que notum e$t e$$e curuam, non e$$e circularem ($eu
qualis e$t arcus, portiove circuli) $ed parabolicam,
vt Geometr&aelig; vocant, id e$t, qualem imaginabere,
$i concipias conum, turbinemve, ita obliqu&egrave; ver$us
ba$in re$ecari vt $ectio parallela fiat lateri oppo$ito,
integr&oacute;que relicto. C&ugrave;m enim area re$egmenti appel-
letur parabola, ambitus illius e$t linea, quam parabo-
licam appellant. Attende autem ad $equentem fi-
guram; ex ea $iquidem non mod&ograve; $equenti&utilde;, $ed ante-
cedenti&utilde; quoque maxima pars intelligetur. Nam pri-
m&ugrave;m quidem, e$to A B altitudo turris 25. orgyia-
rum; vel mali nauis quie$centis 25. $emi-orgyia-
rum: Et lapis cadens ex B perueniat ad A intra
quinque pul$us delect&aelig; arteri&aelig; is, iuxta iam-dicta,
intra primum pul$um perueniet ad C, intra $ecundum
ad D, intra tertium ad E, intra quartum ad F, in-
tra quintum ad A. Deinde ex G, proijciatur lapis
obliqu&egrave;, ita vt perueniat ad B, vnde recidere incipiens
perueniat denique in H; is de$cribet in a&euml;re curuam
illam lineam GIKLMBNOPQH, quam mox di-
cebamus e$$e parabolicam. Po$t-modum, non loqua-
mur ampli&ugrave;s de turri, $ed $ol&ugrave;m de malo; neque de
malo quie$cente, $ed de moto, $iue tran$lato ad mo-
tum nauis, cui e$t implantatus; ac e$to planities, $u-
perficie$ve maris, per quam nauis fertur, $ecundum
lineam GH, $upponamu$que malum e$$e GR, c&ugrave;m
lapis ex G proijcitur $urs&ugrave;m direct&egrave; in R, &amp; cadem
quidem vi, qua peruenire po$$et pr&aelig;cis&egrave; ad R. quie$-
<pb n=22>
cente malo.
<FIG>
promoucatur
c&otilde;$equenter
nauis, ade&ograve;
vt intra vnum
momentum,
$eu puls&utilde; ar-
teri&aelig; malus
$it factus ST;
tum quia la-
pis non de$e-
rit malum, ne-
que ab illo
de$eritur; erit
iuxta malum
in I direct&egrave;
imminens pe-
di mali, $iue
proxim&aelig; na-
uis parti &egrave; qua
e$t facta pro-
jectio. promo-
ueatur rurs&ugrave;s
nauis $ecun-
do momento, &amp; malus $it VX; erit lapis pari, qua
ant&egrave; ratione, in K. Promoueatur tertio momento,
&amp; malus $it YZ: erit lapis in L. Promoueatur quarto,
&amp; $it malus a, b; erit lapis in M. Promoueatur quin-
to, &amp; $it malus AB; erit lapis in B; Ex quo v$que
tendere deors&ugrave;m, cadereve incipiet; ade&ograve; vt c&ugrave;m
<pb n=23>
naui promota totidem momentis malus fuerit $uc-
ce$$iu&egrave; cd, ef, gh, 1K, Hl; lapis $it etiam futurus
$ucce$$iu&egrave; in N, O, P, Q, ac tandem in H.
<p>VII. Iam elicio <I>prim&ograve;,</I> lineam, quam motu $uo
de$cribit lapis, apparere quidem iis, qui in naui $unt,
e$$e rectam, perpendicularemque, hoc e$t directam
$ecundum longitudinem, erectionemque mali GR,
vel ST, vel VX, &amp;c. c&ugrave;m nempe ab eo lapis non di$-
cedat: $ed e$$e tamen reip$&acirc; curuam, parabolicamve,
&amp; qualis plan&egrave; de$criberetur, $i quie$cente naui, &amp;
malo ex$i$tente AB lapis proijceretur obliqu&egrave; ex G,
ver$us B, decideretque in H. Nec te moretur, qu&ograve;d
linea curua GB $it longior, qu&agrave;m linea recta GR, ac
major proinde virtus requiratur ad proijciendum ex
G in B, qu&agrave;m ex G in R, vel, quod e$t idem, ex A in
B. Nam licet naui quie$cente pro; ector majorem ap-
plicet virtutem, vt ex G proiiciat in B, qu&agrave;m vt ex A
proiiciat in idem B; non requiritur tamen, vt naui mo-
ta, maiorem ex $e applicet, ad ita proiiciendum, vt
lapis ex G perueniat ad locum B, qu&agrave;m requiratur vt
ex G lapis perueniat ad R (qu&ograve; ver$us proiectio fit)
vel ex A ad ip$um B: quoniam quod de e$t applicit&aelig; &agrave;
proiectore virtuti propri&aelig;, vt lapis ex G perueniat ad
B, id $uppletur vi tran$latitia adiecta &agrave; naui: ade&ograve; vt,
c&ugrave;m lapidis motus $it compo$itus ex motu $urs&ugrave;m, &amp;
motu prors&ugrave;m, $eu ex perpendiculari, &amp; horizontali;
ip$a quoque vis proiectionis ita $it compo$ita ex vi
proijcientis propria, &amp; ex vi impre$$a &agrave; naui, vt quic-
quid e$t motus $urs&ugrave;m &agrave; priore $it, quicquid motus
prors&ugrave;m &agrave; po$teriore; $icque vis adiecta &agrave; naui, dum
<pb n=24>
mouetur, $it &aelig; qualis illi exce$$ui, quo, naui quie$cen-
te, vis proiiciens ex G in B, e$t maior vi proiiciente ex
A in B.
<p>Elicio <I>Secund&ograve;,</I> c&ugrave;m lapis ex B vertic&egrave; mali dimit-
titur, de$cribere quidem ad ip$um $en$um omnibus,
qui in naui $unt, perpendicularem lineam; $ed de$-
cribere tamen reuer&acirc; $emi-parabolicam, qualis nem-
pe e$t BNOPQH. Ratio autem apparet ex dictis.
Neque pote$t morarite, qu&ograve;d ad motum perpendi-
cularem nulla requiratur &agrave; proiiciente vis, grauita$-
que $ola lapidis $ufficiat; ad motum ver&ograve; illum $emi-
parabolicum requiratur haud-dubi&egrave;. Siquidem con-
$tat, nullam quidem vim projectoris propriam lapidi
imprimi, $eu quie$cat, $eu moueatur malus; $ed im-
primi tamen, dum nauis mouetur, tran$latitiam, $eu
qui ab ip$a naui $it; ade&ograve; vt c&ugrave;m motus ille $it com-
po$itus ex perpendiculari, &amp; horizontali, quicquid
e$t in eo perpendicularis, &agrave; grauitate lapidis $it; quic-
quid horizontalis, &agrave; vi, $eu &agrave; motu ip$ius nauis.
<p>Elicio <I>Terti&ograve;,</I> neutram harum virium tam in
proiecto $ur$um, qu&agrave;m in dimi$$o deor$&ugrave;m de$truere
alteram, illamve immin&uuml;ere; $ed deflectere dunta-
xat; ade&ograve; vt lapis neque min&ugrave;s $urs&ugrave;m, neque min&ugrave;s
pror$&ugrave;m tendat, qu&agrave;m $i viribus $eparatis, alter&acirc;
$urs&ugrave;m proijceretur, altera pror$&ugrave;m propelleretur:
$ed impediatur duntaxat rectitudo line&aelig;, quam ha-
berent $eor$im perpendicularis, &amp; horizontalis,
componaturque linea, qu&aelig; $it quidem breuior per-
pendiculari, &amp; horizontali, $i $eor$im de$cript&aelig; $im&ugrave;l
<*>ung<*>tur; ver&ugrave;m qu&aelig; illis &aelig;quiualoat, ob collatas
<pb n=25>
vircis in idem mobile; ea proportione, qua tempus,
breuius quidem e$t temporibus $eor$im $umptis; $ed
illis tamen &aelig;quiualet, propter coniunctas in eo-
dem mobili velocitates.
<p>Elicio <I>quart&ograve;,</I> Tempus, quo lapis a$cendit, e$$e
&aelig;quale tempori, quo de$cendit. Quippe c&ugrave;m ma-
lus &aelig;quali cur$u progrediatur, $eu &aelig;qualibus tempo-
ribus &aelig;qualia $patia conficiat; &amp; lapis non magis in
a$cen$u, qu&agrave;m in ex$cen$u illum de$erat, aut ad eum
accedat, $ed perinde $emper re$pectu illius $e habeat:
nece$$e e$t tantundem temporis in a$cen$u, quant&ugrave;m
in ex$cen$u con$umi; $icque lapidem nec $egni&ugrave;s,
nec tardi&ugrave;s ex G peruenire ad B, qu&agrave;m ex B peruenit
ad H. Nempe vt $patium ex G in A, quod pes mali
peruadit a$cendente lapide, &aelig;quale e$t $patio ex A
in H, quod idem peruadit lapide de$cendente.
<p>Elicio <I>quint&ograve;,</I> Velocitatem motus eadem propor-
tione reciproc&egrave; accepta a$cendendo decre$cere, qua
de$cendendo incre$cit; ita vt tam initio a$<*>s,
qu&agrave;m in fine de$cen$us $it maxima; in fine a<*>,
&amp; initio de$cen$us, minima, &amp; in mediis proportione
$patiis, medio proportione modo $e habeat. Quippe,
c&ugrave;m in ea proportione, qua lapis de$cendit, $it in ea-
dem $emper di$tantia &agrave; malo, con$tat: $i malo ea-
dem &aelig;quabilitate tran$lato, dum lapis a$cendit, ip$e
lapis non tueretur proportionem expo$itam, ade&ograve;
vt celerius, aut tardi&ugrave;s moueretur alicubi in pari al-
titudine; con$tat, inquam, fore vt lapis non eandem
$imiliter tueretur di$tantiam, $ed magis ad malum ac-
cederet, vel ab illo de$ereretur, quod tamen non
<pb n=26>
facit. Ex quo $equitur, vt quemadmodum in primo
momento de$cen$us peruenit ex B ad N, ita in vltimo
a$cen$us perueniat ad B ex M, paris altitudinis cum N.
Et quemadmodum in $ecundo de$cen$us ex N per-
uenit ad O; ita in penultimo a$cen$us perueniat ad M
ex L, atque ita con$equenter; donec vt in vltimo de$-
cen$us peruenit ad H ex Q, ita in primo a$cen$us ex
G perueniat ad I, cuius altitudo altitudini Q e$t
&aelig;qualis.
<p>Elicio <I>$exi&ograve;,</I> Proportionem incrementi velocitatis
de$cen$us per lineam BH, dum malus mouetur, e$$e
eandem, qu&aelig; per lineam BA, cum malus quie$cit.
Quippe c&ugrave;m incre$cente velocitate perueniat tam in
primo ca$u ad H, qu&agrave;m in $ecundo ad A, patet, $i
de$cen$us in $ecundo ca$u terminaretur ad altitudi-
nem F, fore vt in primo terminaretur ad altitu dinem
Q &aelig;qualem altitudini F. Et, $i illeic terminaretur ad
E, fore vt heic ad P: $i illeic ad D, heic ad O, $i illeic
ad C, heic ad N. Quare &amp; progre$$u facto nece$$e
e$t eadem proportione ac qui$itam e$$e velocitatem
per parteis line&aelig; B, N, O, P, Q, H, ac per parteis line&aelig;
B, C, D, E, F, A.
<p>Elicio <I>$eptim&ograve;,</I> Proportionem decrementi veloci-
tatis in a$cen$u per lineam GB, e$$e reciproc&egrave; ean-
dem, qu&aelig; incrementi in de$cen$u per lineam BA;
ade&ograve; vt, quemadmodum illeic, in primo momento
peruenitur ex B ad C, ita heic in vltimo perueniatur
ad B ex M, altitudinis &aelig;qualis ip$i C; &amp; vt illeic in
$ecundo peruenitur ex C ad D; ita heic in penultimo
perueniatur ad M ex L, altitudinis eiu$dem cum D:
<pb n=27>
at que ita con-
<FIG>
$equenter; do-
nec, vt illeic
in vltimo per-
uenitur ad A
ex F; ita heic
in primo per-
ueniatur ex G
ad I, altitudi-
nis cum F &aelig;-
qualis. Quip-
pe ex Elicito
$exto, eadem
e$t velo citatis
proportio $e-
cund&uacute; lineam
BA, qu&aelig; $e-
cundum line&atilde;
BH: &amp; ex
Elicito quin-
to, eadem e$t
$ecundum li-
neam BG,
qu&aelig; $ecundum candem lineam BH. Quamobrem
non pote$t e$$e alia (reciproc&egrave; tamen accipiendo) $e-
cundum lineam BG, qu&agrave;m $ecundum lineam BA;
c&ugrave;m qu&aelig; $unt eadem, &aelig;qualiave vni tertio, non po$-
$int non e$$e eadem, &aelig;qualiave inter $e.
<p>Elicio <I>octau&ograve;,</I> Malo etiam quie$cente, &amp; vniuer$&egrave;
in omni projectione $ur$&ugrave;m facta, decrementum ve-
<pb n=28>
locitatis a$cendendo e$$e eundem reciproc&egrave; cum in-
cremento velocitatis de$cendendo: ade&ograve; vt, quem-
admodum in vltimo de$cen$us momento percurritur
$patium FA, ita in primo a$cen$us percurratur idem
$patium AF; &amp; quemadmodum in penultimo de$-
cen$us percurritur EF; ita in $ecundo a$cen$us FE, &amp;
ita con$equenter, donec: vt in primo de$cen$us per-
curritur BC, ita in vltimo a$cen$us percurratur CB.
Quippe, c&ugrave;m ex iam dictis perinde $e habeant AF, &amp;
FA, ac $e habent GI, &amp; QH; &amp; perinde quoque C
B, &amp; BC, ac MB, &amp; BN, &amp; ita de aliis.
<p>Elicio <I>non&ograve;,</I> c&ugrave;m lapis per lineam parabolicam mo-
tus perueniat ex puncto G pro impetu quidem,
quem habet $ur$um, ad B, &amp; pro eo, quem prors&ugrave;m,
ad H: percurrerere illum quidem &aelig;qualibus tempori-
bus $ecundum impetum priorem in&aelig;qualia $patia; $ed
$ecundum po$teriorem, &aelig;qualia. Con$tat quippe AF
altitudinem, $eu portion&etilde; perpendiculi re$pondentem
motui per GI, e$$e majorem, qu&agrave;m FE altitu dinem re$-
pondentem motui per IK; c&ugrave;m tamen GS. latitudo, $eu
portio plani horizontalis re$pondens motui per eand&etilde;
GI, $it &aelig;qualis latitudini SV re$pondenti motui per
eandem IK; atqueita de c&aelig;teris. A de&ograve; vt motus quidem
$urs&ugrave;m, vel deors&ugrave;m in&aelig;qualis $it; $ed motus prors&ugrave;m,
vel $ecundum horizontem $it plan&egrave; &aelig;quabilis, atque
vniformis.
<p>Elicio <I>decim&ograve;,</I> c&ugrave;m nauis po$$it moueri veloci&ugrave;s, &amp;
tardi&ugrave;s; &amp; mali tamen altitudo $emper eadem $it; $ieri
po$$e, vt linea parabolica efficiatur diuer$imod&egrave; nunc
apertior, nunc contractior; &amp; nihilomin&ugrave;s percur-
<pb n=29>
ratur $emper &aelig;qualibus temporibus. Sen$us e$t, c&ugrave;m
$patium GH, quod $uppo$ui &agrave; naui peruadi momen-
tis decem, po$$it fieri contractius, ita vt ii$dem decem
momentis, $eu &aelig;quali tempore non percurratur, ni$i
$patium Si, vel V g, vel Y e vel a c:$icque line&aelig; parabo-
lic&aelig; ex S, in B, ad v$que <*>; vel ex V, in B, ad v$que g, &amp; c.
$iant $emper contractiores, qu&agrave;m $it GBH: Et c&ugrave;m
&egrave; contra idem $patium po$$it $ieri amplius; ita vt ii$dem
decem momentis, $eu &aelig;quali tempore percurratur $pa-
tium dupl&ograve;, tripl&ograve;, quadrupl&ograve;, &amp; quantumc&uacute;mq; vo-
les, pro nauis celeritate, expan$ius; $icque line&aelig; parabo-
lic&aelig; fiant $emper, $emperque apertiores, qu&agrave;m $it ea-
dem parabolica GBH: Nihilomin&ugrave;s neque lapidem
per contractiores motum, perua$urum illas tempore
breuiore; neque motum per appertiores, perua$urum
ip$as tempore longiore, qu&agrave;m $it tempus, quo per-
uadit memoratam GBH. Quippe, $cu nauis celeriter,
$eu tard&egrave; moueatur, tantundem $emper temporis in-
$umit lapis, vt ex pede mali A, perueniat ad verticem
B; &amp; rurs&ugrave;s tantundem, vt ex vertice B, perueniat ad
pedem A. Quare &amp; c&ugrave;m intere&agrave; de$cribantur per a&euml;rem
line&aelig; parabolic&aelig; in&aelig;quales, nece$$e e$t $emper de$cri-
bant &aelig;qualibus temporibus: omnibus put&agrave; ex&aelig;qua-
tis vni, eidemque tempori, quod in$umitur ex A in
B, &amp; ex B in A, communi men$ura.
<p>Elicio <I>vndecim&ograve;,</I> Si lapis dimittatur ex B, &amp; loco
de$cen$us per lineam $emiparabolicam BH, de$cribat
etiam quant&ugrave;m voles vel contractiorem, vel apertio-
rem: perua$urum tamen omneis eiu$cemodi $emipara-
bolicas lineas &aelig;qualibus temperibus: Quippe ea om-
<pb n=30>
nia ex&aelig;quantur eidem tempori de$cen$us ex B in A: id-
q<*>e c&ugrave;m $it cadem ratio dimidi&aelig; ad dimidiam, qu&aelig;
totius ad totam. Neque id debet tam in hoc, qu&agrave;m
$uperiore Elicito videri mirum; quoniam, vt nulla e$t
diuer$itas in motu perpendiculari, $eu qui e$t $urs&ugrave;m,
ac deor$um, quaten&ugrave;s tantundem $emper a$cenditur,
de$cenditurque; &amp; di$erimen $ol&ugrave;m e$t in motu hori-
zontali, $iue qui e$t prors&ugrave;m, quaten&ugrave;s citeri&ugrave;s, vlte-
ri&uacute;$que proceditur: ita vis impellens $ur$um, qu&aelig; &agrave;
proijciente, vt propria emanat, e$t vniformis $emper, ac
eadem; &amp; contr&agrave; vis impellens prors&ugrave;m, qu&aelig;, vt tran$la-
titia &agrave; nauis motu imprimitur, in&aelig;qualis e$t, &amp; pro rati-
one tarditatis, aut velocitatis nunc minor, nunc major.
<p>Elicio <I>duo decim&ograve;,</I> quac&uacute;mque vi aliquid $urs&ugrave;m ex
pede mali, donec mouetur, proijciatur, id ad pedem
mali $emper reca$urum. Quippe, $eu ad $ummum ma-
lum non perueniat, $eu vlteri&ugrave;s long&egrave; prouchatur,
de$cribit $emper lineam parabolicam, in qua, vbic&uacute;m-
que ex$i$tat, reperitur $emper in eadem di$tantia vel &agrave;
malo, vel &agrave; linea $ur$um &agrave; malo $ecundum illius lon-
gitudinem produci concepta. Nec te ver&ograve; motetur
globus bellico totmento &egrave; pede mali $ur$um explo$us;
nam par omnin&ocirc; ratio e$t. Et quamuis ob$tare videa-
tur rectitudo fi$tul&aelig;; nihilomin&ugrave;s, quia globus, quan-
tumc&uacute;m que tempore $en$um fugiente fi$tulam perua-
dat, peruadit tamen $ucce$$iu&egrave;, e$t que reip$&agrave; pri&ugrave;s in
inferioribus eius partibus, qu&agrave;m in $uperioribus; inde
fit, vt c&ugrave;m $i$tula per h&aelig;c priora, &amp; po$teriora mo-
menta, moueatur interim ad motum nauis; idcirc&ocirc;
globus, preter motum $ur$um, promoueatur etiam in-
<pb n=31>
tere&agrave; prors&ugrave;m, $ecundum illum tantillum motum, &amp;
dum ex$iliendo per $i$tulam tran$it, incipiat de$cribere
parabolicam lineam, quam deinceps per aerem de$-
cribere pergat; neque huic de$criptioni magis ob$tet
rectitudo fi$tul&aelig;, qu&agrave;m rectitudo ip$ius mali. Addo,
c&ugrave;m e$$emus in ip$a triremi, nobilem Vincegue<*>ram
recita$$e optimo Proregi, nobi$que circon$tantibus
experimentum $uo iu$$u factum, quod heic omitti non
debeat. A$$eru&iuml;t enim $e aliquando naui cuipiam
imperitantem, &amp; c&ugrave;m illa $ecundo vento, ac velo-
ci$$im&egrave; transferretur, iu$$i$$e &egrave; fa$tigio mali explodi
$urs&ugrave;m fi$tul&acirc; pi$toleto dict&acirc; plumbeum globulum;
ac ip$um aliquant&ograve; p&ograve;$t decidi$$e ad pedem mali.
<p>VIII. Pr&aelig;tereo po$$e ex eadem figura alia quo-
que ex memoratis experimentis intelligi. Nam $i $up-
ponas ex. gr. puppim e$$e in G, &amp; proram in A; ac
te ex puppi conijcere pilam ad $ocium, qui ex prora
ad te pari ni$u reijciat; eueniet, vt dum pila &agrave; te con-
jecta transferetur per a&euml;rem, ille quidem cum pro-
ra perueniat, verbi cau$&acirc; ad c, $ed pila tamen etiam
e&ograve; perueniat, quoniam tu pil&aelig; pr&aelig;ter tuam vim, qua
perueni$$et $ol&ugrave;m ad A, indis etiam vim tran$latitiam,
$eu impre$$am &agrave; naui, qua $uperetur, ac $uperad datur
$patium Ac, &amp; qua ip$e intere&agrave; $equaris cum puppi
per $patium GS; ita vt c&ugrave;m $ocius, &amp; pila fuerint in
c, tu futurus $is in S. Eueniet quoque, vt dum pila
ab illo rejecta transferetur per a&euml;rem, tu cum puppi
promotus peruenias quidem ad V; $ed &amp; pila tamen
e&ograve; $ol&ugrave;m perueniat, quoniam ex vi $ocij propria tan-
tum detrahetur &agrave; vi nauis tran$latitia, quantum foret
<pb n=32>
nece$$arium, vt ex V promouerctur in S: quod $pa-
tium e$t &aelig;quale ip$i e g, per quod ille intere&agrave; cum
prora recedet; ita vt cum tu &amp; pila fueritis in V, ip$e
$it futurus in g. Quod $i $upponas vim tibi &agrave; naui $u-
perad ditam e$$e duplo majorem priore; tum tu pilam
in$equutus peruenies ex G ad V, c&ugrave;m ille promotus
ex A ad e, pilam reijciet, cui pil&aelig; reject&aelig; tu intere&agrave;
promotus, occurras ad a. &amp; c, S in $upponas tantam
nauigij celeritatem, vt vis &agrave; motu illius impre$$a ex&aelig;-
quetur illi, qu&agrave;m tu ni$u tuo proprio imprimis, $icque
vis pil&aelig; duplicata euadat; fiet, vt pila &agrave; te ex G,
qua$i ad A projecta, perueniat ad H; qu&ograve; $ocius $im&ugrave;l
perueniet, perueniente te intere&agrave; ad A; &amp; pila ex
H ad te rejecta, non ver$us A accedat, $ed $urs&ugrave;m,
deors&ugrave;mque duntaxat mota, veluti con$i$tat, t&eacute;que
ibi, perpendiculum non egre$$a, ex$pectet; &amp; tu e&oacute;-
dem accedas cum puppi; $ocio tantundem intere&agrave;
recedente cum prora. Non mirabere ver&ograve; iam con-
$i$tere pilam; quia pari vi ad te immi$$a &agrave; $ocio, &amp; re-
mi$$a &agrave; naui, nece$$e e$t h&aelig;reat, quemadmodum di-
xi iam ant&egrave; po$$e &agrave; te ob$eruari in pila, quam $ocius
intra pergulam antrors&ugrave;m pergens, retror$&ugrave;m reijciat.
Quin-etiam, quemadmodum adnotatum e$t euenire
in pergula, vt po$$it pila retror$um iacta antror$um
redire; ita heic fieri concipies, $i $upponas vim &agrave; na-
ui impre$$am e$$e majorem impre$$a &agrave; te. Ita enim
pila ex G ad $ocium vltra H perueniet, &amp; ab illo re-
jecta, non mod&ograve; in loco rejectionis non con$i$tet, $ed
ver$us ip$um quoque $ocium tantum regredietur,
quantum vis ip$ius $uperabitur &agrave; motu nauis; c&ugrave;m tu
<pb n=33>
tamen tam cit&ograve;, ac pila ad regre$$ionis locum
peruenturus $is. Sed i$ta iam nimis inculcata $unt:
idque e$t $ol&ugrave;m mente tenendum, qu&aelig;eumque vis
tibi ad datur, aut adimatur $ocio ab impetu nauis; ni-
hilomin&ugrave;s ip$os pil&aelig; jactus, rejectu$que, $iue itus, &amp;
reditus inter vtr&uacute;mque interceptos, eo$dem con$tan-
ter apparituros; quia eiu$modi impetus ex &aelig;quo &amp;
te, &amp; $ocium, &amp; pilam afficiet; nihilque, quod pro-
cedat ab eiu$modi impetu, aut &agrave; te, aut &agrave; $ocio ob-
$eruari poterit; eritque ob$eruabilis motus ille $olus,
qui &agrave; vi propria vtriu$que pendebit, quique perinde
ob$eruaretur, $i nauis quie$ceret; ac aliunde diuer$i-
tas in motu pil&aelig; ex compo$ita tua, $ocijve, &amp; na-
uigij vi, ob$eruabilis $ol&ugrave;m erit ab oculo extra naui-
gium quie$cente. Ob$eruabilis, inquam, &amp; pulcro
$an&egrave; $pectaculo, cuius $i fieri particeps velis, $ta ip$e
ad ripam, aut in nauigio ali&agrave;s immoto, c&ugrave;m alijduo in
tran$lato colludent. Quippe quas illi putabunt &aelig;qua-
leis vireis, quos &aelig;qualeis pil&aelig; itus, reditu$que; ani-
maduertes ip$e prors&ugrave;s in&aelig; qualeis; &amp; non $ine volup-
tate $pectabis illum, qui ad puppim, vehementiorem
quidem ictum impingere, $ed continu&ograve; tamen pi-
lam in$equi; illum, qui ad proram, remi$$iorem qui-
dem; $ed continu&ograve; tamen &agrave; pila aufugere: &amp; c&ugrave;m
pila in&aelig;qualiter per a&euml;rem tran$luolatura $it, ab illo
nempe celeri&ugrave;s, ab hoc $egni&ugrave;s; mirabilem tamen
fieri ex illius acce$$u, &amp; in$equutione pil&aelig;, c&ugrave;m hu-
ius rece$$u, &amp; fuga ab eadem pila, compen$ationem.
<p>IX. Po$tulare heic videretur occa$io, vt priu$qu&agrave;m
di$cederem longi&ugrave;s, intexerem qua$i parenthe$in,
<pb n=34>
quid colligi exinde po$$it circa qu&aelig;$tionem celebrem,
De motu, quieteve Telluris; idque pr&aelig;$ertim, c&ugrave;m
tu, Germanu$que, &amp; qui adfuere c&aelig;teri, ex Luille-
rio $tatim requi$ieritis, ex hi$ce-ne experimentis quid-
piam deriuarem ad Telluris motum: ver&ugrave;m quia for-
ta$$is euagarer nimi&ugrave;m, pr&aelig;$tat id ad calcem reijciam;
$ubijciam que intere&agrave;, qu&aelig; de cau$a phy$ica motus
tam naturalis, qu&agrave;m projectorij inue$tigari ex pr&aelig;mi$-
$is po$$unt. C&ugrave;m naturalem porr&ocirc; dico, modum lo-
quendi vulgarem $equor, iuxta quem, vt motus re-
rum projectilium dicitur violentus, ita motus rerum
cadentium, quas &amp; graueis dicunt, naturalis appelli-
tatur. Imprimis cert&egrave; nullus videtur non cen$eri po$-
$e naturalis motus, quatenus nullus non e$t &agrave; rerum
principiis, qu&aelig; ip$orum Author eius e$$e natur&aelig; vo-
lu&iuml;t, vt ince$$anter impetum, quo moueri po$$ent,
haberent. Ex hoc nempe e$$e videtur, quamobrem
vari&egrave; commi$ceantur, &amp; varias rerum $pecies creent,
qu&aelig; inter $e vari&egrave; agant, &amp; patiantur, $eu mouean-
tur, &amp; moueant. Quippe ortus quoque, &amp; interitus,
incrementum, &amp; decrementum, omni$que altera-
tio, qua calor, frigus, humor, $iccitas, itemque co-
lor, odor, $apor, &amp; qualitates ali&aelig; gignuntur, ni-
hil e$$e aliud videntur, qu&agrave;m motiones qu&aelig;dam lo-
cales, quibus rerum principia, tenui$$ima licet, at-
que in$en$ilia, vari&egrave; inter $e concernuntur, excer-
nuntur, accedunt, ab$cedunt, tran$ponuntur, &amp;c. Ita
$altem $unt opinati Philo$ophi celebres apud Sextum
Empiricum, dum Ari$totele defendente huiu$cemo-
di mutationes &agrave; motu locali di$tinctas, ip$i cen$ue-
<pb n=35>
runt nihil e$$e aliud, qu&agrave;m $pecies qua$dam motuslo-
calis. Deinde nullusvidetur motus, qui $eclu$o prim&aelig;-
uo illo, non po$$it cen$eriviolentus: quatenus nullus e$t,
qui ni$i cum impul$ione vnius rei in a<*>m fiat, ex quo
effectum e$t, vt Ari$toteles, etiam rerum cadentium
qu&aelig;$ierit motorem externum, principium nempe
generans; &amp; in motibus animalium di$tinguendas
cen$uerit parteis, quarum ali&aelig; mouerentur ab aliis,
ad v$que vnam, que moueret, per $e immota. Ne-
que videri ab $urdum debet, e$$e continuam aliquam
in rebus natur&aelig; violentiam; quoniam ip$a quoque
violentia ex e&ograve; cen$eri naturalis pote$t, quod Au-
thor natur&aelig; illam in$tituerit, qu&aelig; gignundis rebus
naturalibus in$eruiret; cum con$tet nihil alterari,
nihil interire, nihil exoriri, ab$que motu reciproco,
$iue actione, &amp; reactione, qua vnaqu&aelig;que res vim
patiatur; adeo proinde vt violentia naturas $ingu-
lareis $ol&ugrave;m, non vniuer$alem attineat. Pr&aelig;tere&agrave;
cum motus naturalis, &amp; violenti voces non videan-
tur nobis e$$e confundend&aelig;, ea mihi $emper vtriu$-
que notio vi$a e$t commodi$$ima, vt naturalis ap-
pelletur, qui aut $ponte, aut $ine vlla repugnantia
fit: violentus, qui pr&aelig;ter naturam, aut cum aliqua
repugnantia. Ita ince$$us animalis naturalis e$t, quia
$ponte $it: $altatio violenta, quia cum aliqua repu-
gnantia. Ita trajectio globi per a&euml;rem violenta, quia
pr&aelig;ter naturam; volutio $upra planum naturalis,
quia nihil repugnat. Rur$&ugrave;s, quia $&aelig;penumer&ograve; cau-
$a $eu $pontanea, $eu repugnans non apparet, &amp;
qu&aelig;ri pote$t quoddam criterium, quo di$cerni va-
<pb n=36>
leat, vtrum qui$piam motus naturalis $it, an vio-
lentus; idcirc&ocirc;, vel ex eo, qu&ograve;d motus principiorum,
qui e$t maxim&egrave; naturalis, &aelig;quabili$$imus ex $e e$t;
videtur &aelig;quabilitas a$$umi po$$e, vt character, quo,
$i ad$it, iudicemus mot&utilde; e$$e naturalem, $i ab$it, violen-
tum. Et $an&egrave; cum $it commune effatum, Nihil violen-
tum e$$e perpetuum; cui e$t con$entaneum, vt quod
e$t naturale perpetuum $it; con$tat radicem perpe-
tuitatis e$$e &aelig;quabilitatem, ce$$ationis in&aelig;quabilita-
tem; quatenus id $ol&ugrave;m, quod neque inuale$cit, ne-
que debilitatur, perdurare pote$t; nihilque pote$t
natur&aelig; vi aut incre$cere, aut decre$cere infinit&egrave;. Ad-
h&aelig;c, $i quis requirat motum in hi$ce rebus compo-
$itis, qui $it maxim&egrave; naturalis, per$picuum videtur
cum e$$e c&aelig;le$tem; quatenus e$t pr&aelig; c&aelig;teris &aelig;quabilis,
atque perpetuus; delecta ab authore circulari forma,
$ecundum quam, principi&ograve;, &amp; fine carentem, e$$e
&aelig;quabilitas, &amp; perpetuitas po$$et. Et ne cau$eris
motum animalium videri poti&ugrave;s naturalem; vide vt
vel $ola ip$a la$$itudo violentiam quandam indi<*>et;
c&ugrave;m aliunde animalium motus ea $olum ratione vi-
deatur e$$e naturalis, qua ex circularibus componi-
tur; quippe violentus, qua ratione i$ti circulares
imperfecti $unt, atque impediti. Paradoxum vide-
retur, non po$$e vllum motum ab animali ex$eri, qui
$impliciter rectus $it; neque hominem v. c. ducere
po$$e digito, aut $tilo rectam lineam, ni$i pluribus
motibus circularibus compo$itis $im&ugrave;l: Ver&ugrave;m res
tam pen&egrave; intelligitur ex iis, qu&aelig; paul&ograve; ant&egrave; $unt dicta;
&amp; ob$etuare $ol&ugrave;m e$t opus, quomodo bracchij ex-
<pb n=37>
ten$io inter ducendum rectam fiat, motis ex ordine
digitis, manu, cubito, bracchio $uper propriis, ac
$pecialibus centris. Con$idera quoque vt inter ex-
pedite ambulandum, $pontaneus ille bracchiorum
motus, cuius centrum $capul&aelig; $unt, non perinde $it
defatigationi obnoxius, ac motus crurum, cuius
centrum coxendices, quod non perinde inhibeatur,
&amp; multiplicari cogatur: $ed i$tud tamen obiter. De-
nique, $i quis qu&aelig;rat motum, qui violentus maxim&egrave;
$it, is e$$e videtur vterque, de quo heic loci agitur;
nempe qui non mod&ograve; e$t in re projecta, dum $urs&ugrave;m
contendit, $ed etiam, qui in re cadente, dum fertur
deor$&ugrave;m. Argumento e$t, qu&ograve;d vt ille e$t ab ex-
terno principio, ita hic non po$$it e$$e ab interno, qua-
le formam dicunt, &amp; quale per$euerans vniu$modi,
intelligi cau$a non po$$it, tanti illius, ac tam in&aelig;qua-
bilis impetus; qui c&ugrave;m aliunde non valeat incremen-
tum continuum infinit&egrave; accipere, ide&ograve; long&egrave; abe$t,
vt durare perpetu&ograve; po$$it. Quid dico ver&ograve; perpe-
tu&ograve;? c&ugrave;m prolixi$$imus omnium vix vnico hor&aelig; mo-
mento perduret, eaque ratione peragatur, vt $i ca-
dens ex alto corpus min&ugrave;s ben&egrave; compactum $it, im-
petu ip$o di$$ipetur; intelligamu$que, $i ca$us in im-
men$um pateret, impetu$que eadem $emper propor-
tione in immen$um incre$ceret, nullam penit&ugrave;s com-
pactionem ad inex$olubilitatem corporis e$$e $uffe-
cturam. Quod $an&egrave; conuincit hunc motum natura-
lem propri&egrave; non e$$e, $ed violentum poti&ugrave;s, im&ocirc;
eua$urum tandem violenti$$imum, $iue quo violen-
tior excogitari non valeat; c&ugrave;m is, qui &agrave; natura e$t,
<pb n=38>
intelligatur e$$e debere placidus, atque vniformis,
&amp; nihil min&ugrave;s, qu&agrave;m ad de$tructionem eius corpo-
ris, quod attinet, tendens.
<p>X. Non repeto heic, quemadmodum lapis &agrave;
vertice mali, dum nauis mouetur, apparenter $ol&ugrave;m
$ecundum perpendiculum cadat, reip$&acirc; ver&ograve; obliqu&egrave;
per eam, quam de$crip$imus lineam; inn&uuml;o duntaxat
lapidem non $ponte moueri, quia mouetur vi &agrave; ma-
nu impre$$a ex tran$latione manus &agrave; naui, cui vn&agrave;
cum malo in$i$tit. Atque id quidem $eu manus in
fa$tigio mali con$i$tens lapidem dimittat, $eu lapis
ex radice mali projectus, vbi peruenerit ad $ummum,
po$te&agrave; recidat; vt proinde intelligas po$$e vel ex hoc
capite motum lapidis decidentis, recidenti$ve dici
violentum. Dices, c&ugrave;m hic obliquus motus mi$tus,
$eu compo$itus $it ex perpendiculari, &amp; horizontali;
id quidem, quod e$t ex horizontali, exi$timari po$$e
violentum, at quod ex perpendiculari, id $altem e$$e
naturale. Nam qu&ograve;d lapis quidem $urs&ugrave;m projectus,
&amp; nihilomin&ugrave;s obliqu&egrave; incedens, $ecundum vtrum-
que violentus $it, videri per$picuum: quoniam vtriu$-
que cau$a externa, impellen$que e$t, illius nempe
ip$a vis nauis, huius ver&ograve; vis manus propria: at quod
deors&ugrave;m dimi$$us, &amp; obliqu&egrave; nihilomin&ugrave;s incedens,
$ecundum vtrumque violentus $it, non po$$e perin-
de e$$e in confe$$o: quippe horizontalis quidem cau-
$a $imiliter externa, impellen$que, vis nauis e$t; $ed
perpendicularis cau$a non e$t perinde vis propria
manus. Quare &amp; nece$$e videri lapidem eo motu
moueri ab interno principio: e$$&eacute;que proinde eum
<pb n=39>
motum non violentum, $ed naturalem. Attamen id
videtur primum con$ideratione dignum, $i ex duobus
his motibus, perpendiculari nempe, &amp; horizontali, qui
obliquum illum componunt, alter habendus natu-
ralis $it, illum horizontalem poti&ugrave;s, qu&agrave;m perpen-
dicularem e$$e. Id ver&ograve; patet; quia c&ugrave;m projectum
pars fuerit aliqua totius, qu&ograve;d $ecundum horizon-
tem, $eu circulariter mouebatur, ide&ograve; ad eius imi-
tationem mouetur circulariter, ac naturaliter proin-
de, &amp; prors&ugrave;s &aelig;quabiliter; ade&ograve; vt, quantumc&ugrave;m-
que motus perpendicularis incre$cat $emper, aut de-
cre$cat; ip$e tamen horizontalis vno $emper tenore
fluat, inuariabiliterque procedat. Ac fort&egrave; res mi-
n&ugrave;s mirabilis e$$et, de impre$$ione ex motu terr&aelig;, $i
quis vellet ip$am $upra axem $uum mobilem $uppo-
nere: $iquidem lapis dici po$$et moueri vniformiter,
ob $pontaneam con$equutionem, ad vniformem
motum totius; $eu cum eo coh&aelig;rens, $eu abiunctus
foret; Sed mirabile $an&egrave; e$t de impre$$ione ex naui,
equo, curru, aliave re, aut ex $ola manu: quand&ograve;
lapis non habet cum rebus eiu$cemodi, motibu$ve
earum parem relationem. Ex quo par e$t exi$timare,
motum horiz ontalem, &agrave; quac&uacute;mque cau$a is fiat, ex
$ua natura perpetuum fore, ni$i cau$a aliqua interue-
nerit, qu&aelig; mobile abducat, motumque exturbet.
Id, vt min&ugrave;s ab$urdum habeas, concipiendum e$t
mobile, quod tant&uacute;ndem $e$e reducat, quant&ugrave;m
abductum fuerit. Huiu$modi autem e$$e pote$t ex-
qui$itus, &amp; vniformis materi&aelig; globus, $i volui ip$um
imagineris $upra horizontem, $eu ambitum terr&aelig;,
<pb n=40>
quem aliunde e$$e exqui$it&egrave; complanatum concipas
Si $upponas enim te illi vel leuiculum imprimere
motum; intelliges $an&egrave; hunc motum nun quam ce$$a-
turum, $ed globum reuolutum iri $ecundum totum
ambitum, ac reuolutione peracta reuolutum iter&ugrave;m
iri, &amp; con$equenter iter&ugrave;m, &amp; ita continu&ograve; per$eue-
raturum. Cau$a porr&ocirc; e$t, quoniam globus moueri
tantillum hoc modo non pote$t, quin centro ex$i-
$tente $emper perpendiculari ad id punctum, quo glo-
bus contingit horizontale planum, tantum $it molis
ant&egrave;, quantum retr&ograve;, &amp; pars anterior non po$$it
tendere deor$um, quin pars po$terior tendat $ur$um;
&amp; illa $emper hanc pertrahat, i$ta $emper illam pro-
pellat; ade&ograve; proinde, vt c&ugrave;m nulla cau$a po$$it deor-
s&ugrave;m adigere globum, quin quantum ex vna parte de-
primit, tant&uacute;ndem eleuet ex alia, oporteat motum
$emel impre$$um con$tare $emper inter depre$$ionem,
&amp; eleuationem medium: atque idcirc&ocirc; vniformem,
ince$$antemque per$euerare. Accedit, qu&ograve;d nulla $it
cau$a, quamobrem $uum cur$um vel retardet vnquam,
vel acceleret, quatenus nunquam magis, vel minus &agrave;
centro terr&aelig; ab$cedit, aut ad id accedit: neque cur
proinde vnquam debeat &agrave; motu ce$$are, quemadmo-
dum $ieret, $i $upponeres ali quam in $uperficie in &aelig;qua-
bilitatem. Nam $icubi decliuitas, &amp; accliuitas foret,
acceleraret motum per locum decliuem, &amp; retardaret
peraccliuem: &amp;, $i tanta accliuitas e$$et, vt emergere
$upra eam non po$$et, cogeretur recurrere, excurreque,
&amp; po$t excur$us, recur$u$que aliquot conquie$cere
tandem in medio inter accliuitatem, &amp; decliuitatem
<pb n=41>
loco. Ex quo rur$us intelligis, $i globus eius natur&aelig;
$it, vt per decliuem locum acceleretur, &amp; per accli-
uem retardetur, fore vt loco neque decliui, neque
accliui ex$i$tente, neque accelerationem, neque re-
tardationem accipiat, $ed tenorem $eruet, ac inde-
$inenter moueatur. Atque h&aelig;c quidem attingo $o-
l&ugrave;m, vt planum faciam, $i alteruter motuum haben-
dus naturalis $it, illum horizontalem e$$e, potiu$-
qu&agrave;m perpendicularem.
<p>XI. Quia ver&ograve; dubium $upere$t de perpendicu-
laris principio, non repeto quamobrem illum non
e$$e internum in$in&uuml;auerim. Addo $ol&ugrave;m, quia vi-
demus motum deor$&ugrave;m eadem proportione veloci-
tatis incre$cere, qua motus $urs&ugrave;m decre$cit; ea-
propter videri omnin&ocirc; duo e$$e principia externa,
qu&aelig; mutu&ograve; qua$i colluctentur, certatimque ex$erant
vireis circa idem mobile. Et principium quidem ex-
ternum motus $ur$um con$tat e$$e manum, aliudve
corpus proijciens; at cum principium externum mo-
tus deor$um non perinde appareat, ide&oacute;-ne nullum
e$t dicendum? Non $ann&egrave;, ni$i fort&egrave; c&ugrave;m vides ferrum,
ali&agrave;s immotum jacens, ad magnetem pellici, nullam
cau$am externam cen$eas, qu&aelig; pellectionem faciat;
aut c&ugrave;m vides rem pendulam, ali&agrave;s quie$centem, agi-
tari, ac externam cau$am non vides, nullam e$$e
externam putes, &agrave; qua ag<*>tatio procedat. C&ecedil;ter&ugrave;m,
c&ugrave;m plures $int modi, quibus cau$a externa mouet,
con$tat tamen omneis ad duos, tanquam pr&ecedil;cipuos
pertinere, impul$ionem, &amp; attractionem. Age ita-
que experiamur, an-non motus rerum caden-
<pb n=42>
dentium, $iue perpendicularis, aliqua e$$e po$$it
cau$a $eu impellens, $eu attrahens, $eu po-
ti&ugrave;s impellens, &amp; attrahens $im&ugrave;l. Ac impel-
lens quidem; $i aliqua $it, ea non videtur e$$e po$$e
alia, qu&agrave;m aer $upern&egrave; incumbens, &amp; &agrave; tergo in-
$tans. Nullum cert&egrave; e$$e videtur argumentum alte-
rius: nam &amp; quamuis $uprem&aelig; aeris regioni $aper-
ex$truas, vel $ph&aelig;ram igneam, vel auram &aelig;theream,
qu&aelig; &agrave; c&aelig;lorum regionibus, motibu$ve cohibita a&euml;rem
ip$um circumqu&aacute;que inter $e, &amp; terram cohibeat; id
tamen nihil aliud efficiet, qu&agrave;m vt aer $uperne pre$$us
premat $upern&egrave; lapidem; $icque aer erit $emper cau$a,
$altem proxima lapidem impellens. Aerem porr&ocirc; e$$e
po$$e impellentem lapidis cau$am, non diffit<*>bitur $al-
tem Ari$toteles, qui dum res pro<*>ect&aelig; &agrave; motore $ejun-
ct&aelig; $unt, moueri eas vult ab aere $olo, qui motus &agrave;
proijciente, alium porr&ocirc; moueat, &agrave; quo alius rurs&ugrave;m
moueatur, quov$que impetu $en$im debilitato, mo-
tus tandem ce$$et, &amp; quies $equatur. Quoniam ver&ograve;
dicere Ari$toteles non pote$t; ecquidnam ip$um im-
petum frangat, pr&aelig;ter aerem occurrentem, qui aeri
procedenti, proiect&ucirc;mque pellenti continu&ograve; re$i$tat;
an non proinde fatebitur aerem $upern&egrave; incumben-
tem, qua vi pote$t re$i$tere projecto $ur$&ugrave;m lapidi,
po$$<*> cum deinceps trudere deor$&ugrave;m? Quamcumque
vim $an&egrave; manus lapidi, aerive imprimat, $uperior
e$$e aer videtur, qui &amp; tendenti $ur$&ugrave;m lapidi con-
tinenter re$i$tat, &amp; vim continenter in ip$um faciens,
impetum a manu impre$$um continu&ograve; refringat; do-
nec $uperato toto impetu, ip$e $emper incumbens,
<pb n=43>
&amp; parem vim faciens, impetum victorem continu&ograve;
imprimat, nou&uacute;mque $emper adiiciat; ade&ograve; vt in $ine
motus deors&ugrave;m, tantundem $it impetus ab aere,
quant&ugrave;m initio motus $ur$&ugrave;m, impre$$um fuerat ab
ip$a manu. Et qu&aelig;$o te, $i aliquis lapidem $ur$&ugrave;m ex
fundo maris pari vi, qua ali&ugrave;s ex imo aere projiciat;
quare lapis nec tam altum a$cendet, neque ex <*>am di$-
$ito loco deor$&ugrave;m redibit? An-non quia aqua lapidi
magis re$i$tet, qu&agrave;m aer, impre$$umque impetum &amp;
vehementi&ugrave;s franget, &amp; expugnabit citi&ugrave;s, ac dein-
ceps lapidi $emper imminens, proprium impetum im-
primere perget, nec $inem faciet addendi nouum,
donec in fundum reduxerit? Di$erimen cert&egrave; $olum-
mo <*>&ograve; e$t $ecundum majorem, minoremque re$i$ten-
tiam; c&ugrave;m a&euml;rem quoque non nihil re$i$tere argua-
tur, vel ex eo $tridore, quem edit, dum &agrave; corporibus
vehementi&ugrave;s per ip$um actis frangitur. Et quamuis
pr&aelig; $ua tenu&iuml;tate non videatur po$$e impetui tanto re-
$i$tere; cogita tamen proportionem e$$e cum aqu&aelig;
re$i$tentia; illamque vt intelligas, compara non
mod&ograve; perexiguum, ac pen&egrave; nullum lapidis a$cen$um
ex fundo aqu&aelig;, cum incompatabi<*>iter altiore ex
imo a&euml;re; $ed etiam progre$$um pen&egrave; in$en$ibilem
bombardici globi per aquam tran$uer$&ugrave;m adacti,
re$pectu illius, qui per a&euml;rem fieri ob$eruatur; &amp;
agno$ces, vt intra aquam propter maximam re$i$ten-
tiam, paruum $patium peragitur; $ic in a&euml;re propter
paruam, $patium maximum peragi. Dices dubium
fort&egrave; non e$$ede re$i$tentia a&euml;ris, dum aliquid agitur
$urs&ugrave;m; $ed de impetu, qui imprimatur ab a&euml;re,
<pb n=44>
dum idem corpus fertur deor$&ugrave;m; quoniam videmus
parietem, pauimentum, &amp; alia $ic re$i$tere, vt non
proptere&agrave; vim vllam faciant, impetumve corporibus
incurrentibus imprimant. Sed vt hoc e$t ver&ugrave;m d&egrave;
rebus immotis, qu&aelig;que di$tracta in $e non red<*>unt,
neque rur$&ugrave;s co&euml;unt; ita dici plan&egrave; non pote$t de iis,
qu&aelig; aut mouentur, aut &agrave; $uo $itu deduct&aelig; illum
repetunt. Abduc cert&egrave; arboris ramum, ille non mo-
d&ograve; tibi re$i$tet, $ed po$tea quoque c&ugrave;m vehementia
$itum $uum ita repetet, vt $i quidpiam occurrerit,
impetu magno illud propellat; qua ratione $it $agit-
tarum jactus. Diffinde quoque ramum in dua<*> par-
teis, qu&aelig; in trunco tamen coh&aelig;reant; e&aelig; partes non
$ol&ugrave;m diducenti re$i$tent, $ed reducent pr&aelig;tere&agrave; $e-
$e e&acirc; vehementi&acirc;, e&oacute;que impetu, cui ne vires qui-
dem Milonis $int pares. Itaque ip$e quoque a&euml;r,
tamet$i ali&agrave;s immotus $it, ita tamen &agrave; corpore pr&aelig;-
teruadente di$trahi pote$t, vt partes di$tract&aelig; ma-
gna cum vehementia $e$e inuicem repetant, locum-
que &agrave; corpore occupatum, &amp; iam iam relictum de-
nu&ograve; repleant, $ieque corpus ip$um non $ine facto
impetu vlteri&ugrave;s propellant. Et res quidem videretur
$ide prop&egrave; de$titui; $ed experimenta tot $unt, ac ea
pr&aelig;$ert&igrave;m, qu&aelig; circa vacuum impediendum com-
memorantur, vt c&ugrave;m telatere non po$$int, comme-
morare $uper$luum $it. Velim $ol&ugrave;m, ne h&aelig;reas,
quomod&ograve; res ade&ograve; fluxa, ac e$t a&euml;r; tantam vim
propellendi habeat; cogites &amp; ventorum vim, qua
f<*>ag<*>antur arbores, qua trans$eruntur nauigia, qua
cuertuntur &aelig;dificia, qua $u$que deque mare moue-
<pb n=45>
tur; &amp; impetum, quo a&euml;r compre$$us catapultis il-
lis pneumaticis recens adinuentis, globulum plum-
beum, $agittamve laxatis habenis non $ec&ugrave;s explodit,
ac in bombardis facit puluis pyrius. Quin etiam in
his, qu&aelig;$o te, quid pote$t e$$e admirabilius, qu&agrave;m
$lammulam impetu tanto, ac tam proc&ugrave;l abigere glo-
bum ade&ograve; den$um, atque pondero$um? Non-ne ip-
$a quoque flammula e$t admod&ugrave;m fluxa? Et quis cre-
deret eius vi, non globum mod&ograve; antror$&ugrave;m agi; $ed
machinam etiam tormentariam ade&ograve; magnam, ade&oacute;-
que grauem retror$&ugrave;m pelli? Quid ver&ograve;, $i id $ine
aere vn&agrave; accurrente non $iat? videlicet fieri videtur,
dum $lamma in $ui creatione ampliorem locum qu&aelig;-
ritans, tum in po$ticam machin&aelig; partem impetum
conuertit, tum in globum ant<*>i&ugrave;s $itum, qui ob li-
bertatem canalis ex$iliens, fl<*>mmam in$tantem ita
habet, vt ea di$percunte, &amp; inanem locum relinquen-
te, conuolet a&euml;r, ex aduer$a parte, ac tanto quidem
impetu, vt &amp; machinam retror$&ugrave;m compellat, &amp;
impactus tonitru excitet, &amp; commoto aere circum-
vicino, ctiam ingenteis &aelig;deis concutiat. T<*>ta igitur
e$$e pote$t vehementia a&euml;ris; vt intelligas ip$um po$$e
non lapidi mod&ograve; fur$&ugrave;m ni<*>ti re$i$tere, $ed ip$um
etiam impetu facto, impre$$&oacute;que, pellere deors&ugrave;m.
At, inquies, c&ugrave;m lapis $urs&ugrave;m nititur, nonne a&euml;r quo-
que di$trahitur, &amp; in locum &agrave; lapide relictum infern&egrave;
$uccedit? An non impetum ergo imprimet, &amp; mo-
tum impre$$um &agrave; manu juuabit? An-non proinde
tantum aberit, vt impetus decre$cere debeat, quin
debeat potius incre$cere, ac lapis ferri $ur$um dupl&ograve;
<pb n=46>
veloci&ugrave;s, qu&agrave;m deor$um, cum $ur$um agatur gemin&aelig;
vi, &amp; deor$um vna duntaxat? Nam opponi quidem
non pote$t re$i$tentia a&euml;ris, dum lapis $ur$um niti-
tur; $imilis enim infern&egrave; fit, cum lapis prorumpit
deor$um. Accidit, qu&ograve;d cadente quidem lapide, vi-
detur a&euml;r accurrere ad locum iam relictum po$$e; at
dum lapide quie$cente fulcrum $u$tentans $ubducitur,
non e$t cur a&euml;r $upern&egrave; accurrat; &amp; cum accurrat po-
tius infern&egrave;, an non deberet lapis $ur$um, potiu$quam
deor$&ugrave;m propelli? Dum etiam lapis projectus $ur-
$um, punctum $upremum attigit, in quo qu&aelig;dam e$t
veiuti libratio, ex&aelig;quatis momentis virium tam mo-
uentium, qu&agrave;m re$i$tentium; an-non deberet lapis
in eo penit&ugrave;s conquie$cere, vt non ex$i$tente in a&euml;re
cau$a, qu&aelig; lapidem magis adigat deor$&ugrave;m, qu&agrave;m,
$ur$um? Vt verum fatear, h&aelig;c difficultas videtur euin-
cere, a&euml;rem quidem e$$e po$$e cau$am aliquam ad-
juuantem, adaugentemque motus deors&ugrave;m velo-
citatem; at non e$$e tamen $olam vel $u$ficientem;
$ed exigi pr&aelig;tere&agrave; aliam, qu&aelig; lapidi faciat motus
deor$um initium, qu&aelig;que re$i$tentiam a&euml;ris inferio-
ris vincat, vt c&oelig;ptum $emel motum a&euml;r $uperior
promoueat, lapidem velut $ollicitans, &amp; continu&ograve;
magis, magi$que in$tigans.
<p>XII. Itaque pr&aelig;ter cau$am impellentem, videtur
e$$e nece$$arium ad attrahentem recurrere, qu&aelig; id
muneris ex$equatur. C&aelig;ter&ugrave;m, h&aelig;c vis qu&aelig;nam
alia $it, qu&agrave;m qu&aelig; totius globi Telluris propria $it,
&amp; magnetica dici po$$it? Profecto cum globus tel-
luris totum quodpiam $it, notum e$t nullum e$$e
<pb n=47>
totum &agrave; natura in$titutum, cui non $it in$ita vis
$ui ip$ius con$eruatrix, ac proinde qua parteis $ui
coh&aelig;renteis contineat, $eparationique illarum re$i-
$tat. Ex hoc autem fit, vt $i partes Terr&aelig; aliquo ca-
$u auellantur, re$i$tat ip$a, &amp; vi $ua, $eu hamulis,
catenuli$que in$en$ilibus retrahat, vt dum quis ma-
num &agrave; $e abduci extento bracchio non patitur, &amp;
abductam vi $ua, $eu $piritibus per neruos tran$mi$-
$is retrahit in $e ip$um. Terrem autem globi parteis,
$eu terrena corpora voco, non modo parteis terr&aelig;,
&amp; aqu&aelig; (qu&aelig; e$t globi terreni pars liquida, &amp; qua-
$i $anguis in animali) ver&ugrave;m etiam tam lapides, me-
talla, c&aelig;tera fo$$ilia, plantas, animalia, &amp; qu&aelig;c&ugrave;m-
que terr&aelig;, &amp; aqu&aelig; manife$tam originem debent, in
quibus habeo etiam pluuiam, rorem, niucm, gran-
dinem, &amp; meteora c&aelig;tera, itemque vapores, &amp; ex-
halationes; qu&agrave;m ip$um quoque a&euml;rem, quo tellus
qua$i circumve$titur, vt malum cotoneum $ua lanu-
gine (quoniam $i ex hoc circum terram $patio de-
mas vapores, halitu$que, ac vniuer$&egrave; omneis fumos,
&amp; corpu$cula, qu&aelig; ex terra, &amp; aqua continu&ograve; ex-
primuntur, a$cenduntque, &amp; de$cendunt, varieque
mouentur, aut quie$cunt; quod $upererit nihil aliud
fore intelligitur, qu&agrave;m inane $patium) denique ip-
$um etiam ignem; quem manife$tum e$t non gigni
ni$i ex terrena materia, $eu ea $it lignum, oleum,
adeps, $eu alia pinguis $ub$tantia. Itaque h&aelig;c cor-
pora $unt, qu&aelig;, qua$i $ui parteis, Terra continet,
neque auelli patitur, aut dum auelluntur, repetit:
tamet$i, quia corpora plura in eodem $im&ugrave;l loco
<pb n=48>
e$$e virtute natur&aelig; non po$$unt, efficiatur, vt plu-
ribus corporibus $im&ugrave;l repetitis, attracti$que &agrave; Ter-
ra, ea, qu&aelig; terrena magis fuerint, propi&ugrave;s admoue-
antur, qu&aelig; min&ugrave;s remoti&ugrave;s con$i$tant; &amp; vbi con-
tigerit i$ta illorum locum, $eu majorem terr&aelig; vici-
niam occupare, tum illis accedentibus, ab iis expel-
lantur, coganturque $ecedere, &amp; tendere $urs&ugrave;m;
ex quo illa grauia, h&aelig;c leuia dicuntur, vt fort&egrave;
occurret dicendum inferi&ugrave;s. Heic $ol&ugrave;m dico, de-
fendi po$$e ine$$e Terr&aelig; magneticam vim, quam cir-
cumqu&aacute;que diffundat, qu&aacute;que $ui parteis conjunctas
contineat, &amp; $ejunctas ad $e reducat, eo modo, quo
magnes fragmenta, $eu parteis magnetis, atque
etiam ferri (quod magnetica qu&aelig;dam proles e$t, vt
fit ex fodinis per$picuum) &amp; junctas cohibet, &amp; cor-
ripit $ejunctas. Addere po$$em globum hunc Terr&aelig;
nihil e$$e aliud, qu&agrave;m grandem magnetem, vel eo
argumento, qu&ograve;d magnes parua terra $it, &amp; &agrave; Gil-
berto proptere&agrave; <G>imxvognh\</G> vocetur; c&ugrave;m nempe vtri-
que $ui $int poli, $uus axis, $uus &aelig;quator, $ui me-
ridiani, $ui paralleli; c&ugrave;m $epo$ita alteratione qua-
rumdam Terr&aelig; partium in ip$a eius $uperficie, c&aelig;-
ter&aelig; habeant magneticam, $eu ferri ip$ius attractri-
cem vim, licet qu&aelig;dam manife$tiorem, qu&aelig;dam
ob$curiorem $ortiantur, vtiargilla, lateres, alia: c&ugrave;m
magnes eas $ui parteis conuertat ad polos, quas in
minera ($eu dum Terr&aelig; inh&ecedil;reret) conuer$as ad po-
los pr&ecedil;habuerit: c&ugrave;m ille proinde argumentetur pr&aelig;-
ter hanc Terr&aelig; qua$i cru$tam, non multas orgyiarum
centurias infra $uperficiem, proten$am, reliquum
<pb n=49>
Terr&aelig; qua$i nucleum e$$e $u&acirc; natur&acirc;, &amp; $ub$tantia-
liter magnetem, ac huiu$modi alia; Nihilomin&ugrave;s
placet $ol&ugrave;m habere Terram, qua$i magnetem, qua-
ten&ugrave;s vt magnes emittit ex $e corpu$cula qu&aelig;dam,
$eu radios, quibus corpora magnetica ad $e alliciat;
ita videtur Terra emittere, quibus ad $e alliciat,
pertrahatque corpora terrena. Scilicet concipien-
dum e$t effluere continu&ograve; ex Terra non mod&ograve; vapo-
res, exhalationes, &amp; vniuer$&egrave; corpu$cula, ex quibus
meteora gignuntur; aut ex quibus a&euml;ris corpus
contexi intelligitur; ver&ugrave;m etiam alia long&egrave; in$en-
$ibiliora, nec min&ugrave;s $ubtilia, qu&agrave;m qu&aelig; ex ma-
gnete emanantia po$$unt etiam marmor pr&aelig; $ubtili-
tate $ua penetrare. Ac emitti quidem ex Terra ali-
quid eiu$cemodi improbabile magis foret, ni$i (quod
ant&egrave; inuimus) vel ip$um magnetis exemplum $uc-
curreret, ex quo emitti aliquid, tamet$i in$en$en$ibile,
ip$a ferri attractio arguit. Nam quamuis po$$is di-
cere non tam vi magnetis ferrum attrahi, qu&agrave;m vi
$ibi propria tendere ad ip$um; $altem, c&ugrave;m ferrum
non ex quac&uacute;mque di$tanti&acirc; ad magnetem tendat,
$ed $ol&ugrave;m c&ugrave;m vicinum e$t; manife$tum e$t debere
aliquid ex magnete in ferrum emitti, quo vis ferri
propria velut admoneatur, &amp; $ollicitetur ad peten-
dum magnetem. Et fac loco magnetis, emi$$ionem
$ieri ex ferro, fac ex vtr&oacute;que, perinde erit; $atis e$t
$ieri aliquod effluuium, quod $it infra $en$um, &amp; quo
intercedente vnum corpus pelliciatur ad aliud. Quid-
ni ver&ograve; nece$$e $it aliquid intercedere, c&ugrave;m nulla
actio phy$ica $it $ine agente phy$ico; neque phy$i-
<pb n=50>
cum vllum agens, ni$i in$trumento intercedente, age-
re po$$it in rem di$tantem? Neque $u$ficit dicere
emitti ex magnete v$que qualitatem quandam in
ferrum; ni$i dicantur $im&ugrave;l emitti in$en$ilia cor-
pu$cula, qu&aelig; $int qua$i vehiculum eiu$cemodi qua-
litatis. Nempe qualitas, quod accidens $it, ince-
dere $olitarie non pote$t, neque dici pote$t alterari
&agrave; magnete acrem, lignum, chartam, qu<*>dlibet in-
terpo$itum, &agrave; quo denique ferrum alteretur: $iqui-
dem nulla fit alteratio in corporibus interpo$itis;
per qu&aelig; $i ferrum alteratum attraheretur, deberent
$an&egrave; ip$a quoque alterata attrahi magis. Emitti ergo
ex magnete corpu$cula in ferrum debent, qu&aelig; agere
in ip$um po$$int; eo mod&ograve;, quo ex re odorata non
qualitas nuda odoris aut $olitari&egrave; emittitur, aut
a&euml;rem alterat; $ed effunditur $im&ugrave;l vapor, contex-
turave aliqua corpu$culorum tenui$$imorum, qu&aelig;
vbi ad olfactus organum peruenerint, in ip$um agant,
odori que, $eu rei odorat&aelig; $en$ionem faciant. Et
cert&egrave; quemadmodum odor cum vapore, $eu halitu
$uo ex re odorata tandem euane$cit, atque exhau-
ritur; ita contingere videmus &amp; in magnete, &amp; in
ferro, quod ex affrictu cum magnete vim attrahen-
di contraxerit; nempe i$ta vis $en$im elangue$cit;
neque id pote$t contingere, ni$i effluxu continuo ip-
$a corpu$cula exhauria<*>tur.
<p>XIII. An forte dices corpora alia, vt objecta
$unt vi$us, vel auditus, agere in ip$a $en$uum or-
gana, ab$que huiu$modi effluxu, $eu emi$$ione cor-
pu$culorum? Ver&ugrave;m c&ugrave;m hoc ip$um in que$tione
<pb n=51>
$it, probabilitate quoque $ua non caret, emitti qu&aelig;-
dem $pecialia lucis, colotis, $oni corpu$cula, qu&aelig;
organa $en$uum afficiant; idque vel ip$a demul-
cendo, attrahendoque ad $e mellitis qua$i catenu-
lis, vt qu&aelig; ex rebus pulcris, con$onantibu$que pro-
cedunt; vel eadem di$cerpendo, abigendoque $ca-
bris, acuti$que quibu$dam qua$i contulis, $piculi$-
que, vt qu&aelig; ex rebus deformibus, di$$onantibu$que
oriuntur. Ridebis forta$$e, quia h&aelig;c in$trumenta ne-
que di$cerni oculis, neque attrectari manibus po$-
$ent; $ed peruidebis facil&egrave; vel ex ip$o $en$u olfa-
ctus in$trumenta qu&aelig;dam eiu$modi e$$e, qu&aelig; tamen
neque ad oculum, neque ad manum exigi po$$int:
Qu&aelig;$o, dum prope cloacam tran$is, quid e$t, quod
inde te abigit? An vides quidpiam oculis, aut tan-
gis quidpiam manibus, quod te cogat ab$cedere<*>
Non $an&egrave;; $ed e$t tamen quidpiam, nempe halitus
teter, qui c&ugrave;m impactus in oculum, aut manum $ui
$en$um non faciat, facit tamen impactus in intimas
nareis, in quibus qu&aelig; re$idet pars, $iue facultas $en-
tiens offenditur, ac refugit, corpu$que tuum inde
auertit: eodem plan&egrave; modo, quo, $i manus, aut
alia pars corporis examine quodam ve$parum, vibra-
tis aculeis in$ectantium, compungeretur. Di$crimen
e$t $ol&ugrave;m, qu&ograve;d f&oelig;toris aculei $int incomparabi-
liter $ubtiliores ve$parum aculeis, qui ip$i iam $ub-
tiles $unt; idque $ubinnuo, vt intelligas, quant&ograve;
$en$us vi$us (idemque proportione dico de auditu)
e$t incomparabiliter olfactu $ubtilior; tant&ograve; aculeos
ex re deformi emi$$os, e$$e adh&ucirc;c po$$e incompara-
<pb n=52>
biliter $ubtiliores iis, qui &agrave; re f&oelig;tida emittuntur;
vtque ex effectu oppo$ito intelligas, radios illos, &amp;
qua$i catenulas, vncinulo$que rei pulcr&aelig; e$$e po$$e
incomparabiliter $ubtiliores iis, quibus ro$a nareis
ad $e pellicit. Vnum reperies difficile; videlicet
imaginari tenu&iuml;tatem illam incredibilem huiu$modi
corpu$culorum: $ed quia iam legi$ti, opinor, in
exemplo epi$tol&aelig; $uperiore Augu$to ad Licetum
$cript&aelig;, quod e$t Luillerio pr&aelig; manibus, vnde
po$$is exi$timare difficultatem e$$e $ubmotam, ide&ograve;
$ubmouere non aggredior heic. Velim $ol&ugrave;m con-
$ideres eam e$$e $en$uum no$trorum hebetudinem,
eam natur&aelig; $ubtilitatem, vt vbi $ubtilitas no$tra de-
$init, $uam explicare natura incipiat; veluti dum ex$ol-
uit, aut compingit animalculum A cari ex innumeris
prope illis myriadibus particularum, $ine quibus id
animal con$tare omnin&ocirc; non pote$t; &amp; in cuius tamen
paruitatem acuties no$tra de$init: aut dum ex cor-
poris $uper$icie continenter deradit vi$ibileis $pe-
cies, &amp; qua$i membranulas (ni$i malis has totas e$$e
&agrave; lucidis corporibus ex $uperficiebus corporum re-
flexas) qu&aelig; vix tandem po$t multa $&aelig;cula coaduna-
t&aelig;, vnius tel&aelig; arane&aelig; cra$$itudini ex&aelig;quari po$$int.
Heinc $an&egrave; min&ugrave;s mirabere, minu$que ridiculum
duces, quod propono tibi de illa ineffabili, aut in-
excogitabili poti&ugrave;s tenuitate organulorum, quibus
agentia naturalia in eliciendis illis $uis plan&egrave; admi-
rabilibus operationibus vtuntur. Vtc&uacute;mque $it $an&egrave;,
ip$e non percipio, quomodo quicquid per $ympa-
thiam, aut antipathiam perhibetur agere, agat reip$&acirc;,
<pb n=53>
ni$i immittendo in eam rem, quam allicit, abigit, aut
quo modo c&uacute;mque mouet, tenui$$ima organula, qui-
bus illam excitet, &amp; ad motum compellat. Id $ol&ugrave;m
notandum, non excitari, aut moueri rem ab hi$ce
organulis, ni$i e&aelig; particul&aelig;, quibus illa excipit, ana-
logiam quandam, $eu proportionem c&ugrave;m ip$is ha-
beant; hoc e$t, vt $i illa $int v.c. vncinuli, res an$ulas
habeat ip$is re$pondenteis; $i aculei, res habeat
particulas, qu&aelig; ab ip$is premi, configique po$$int:
$i figuram certam habentia, res $patiola habeat vel
pari modo configurata, vnde accommodatio, ac
lenitas; vel di$pari, vnde laceratio, ac a$peritas, &amp;
ita de aliis. Atque ex hac quidem cau$a e$$e po-
te$t, cur pr&aelig; c&aelig;teris ip$a magnetis organula reperire
particulas analogicas debeant, vt vim in illas expri-
mant $uam. Nimir&ugrave;m paleam, papyrum, lignum,
lapidem, quidvis aliud illibatum pr&aelig;tereunt, $olum-
mod&oacute;que $iue ferrum, $iue magnetem alium affice-
re deprehenduntur. Hac cert&egrave; ratione vapor odora-
tus pr&aelig;terit, quod dicebam mox, manum, oculum,
c&aelig;teras parteis corporis; afficitque $ol&ugrave;m intra na-
ries ip$um olfactus organum, qu&ograve;d in eo $olo re-
ceptacula analogica inueniat. Sed difficile fort&egrave; erit
captu organula h&aelig;c, corpu$culave magnetica pene-
trare non mod&ograve; pannum, chartam, lignum, corpo-
rave alia laxiora; ver&ugrave;m etiam marmor, quod ant&egrave;
dicebam, aliquot cra$$um digitis, vltra quod ma-
gnes commouere ferri ramenta, &amp; fragminula ob-
$eruatur Attamen reuoca in mentem, illam, cuius
iam memini, $ubtilitatem natur&aelig;. Con$idera etiam
<pb n=54>
nullum e$$e corpus ade&ograve; $olidum, quod non $it in-
numeris poris, meatuli$que peruium; quanquam per
illos corpu$cula cuiu$cumque generis traijci non po$-
$int. Scilicet corpu$cula olei corpora peruadunt,
qu&aelig; corpu$cula aqu&aelig; penetrare non po$$unt; &amp;, $i
accipias vas terreum optim&egrave; illitum, id quidem ne-
que aqu&aelig;, neque olei penetrabunt corpu$cula; $ed
penetrabunt tamen corpu$cula $alis, atque ade&ograve; vias
$ibi patulas, qu&aelig; aliis $uerant c&aelig;c&aelig;, impervi&aelig;que,
reperient. Sic corpu$cula i$ta non tran$eunt per vi-
trum, per quod tran$eunt tamen corpu$cula lucis,
&amp; aliunde tamen corpu$cula lucis ea non pertran-
$eunt, qu&aelig; corpu$cula aqu&aelig;, olei, $alis. Quippe
ni$i proportio $it magnitudinis, &amp; figur&aelig; inter mea-
tulos, &amp; corpu$cula, qu&aelig; non po$$unt non e$$e in-
ter $e &amp; in&aelig;qualis cra$$itudinis, &amp; diuer$imod&egrave; figu-
rata, $ieri pertran$itio non pote$t. Itaque mirum non
e$t, $i magnetis corpu$cula meatulos $ubeant, per-
uadantque, per quos alia non traijciuntur, c&ugrave;m ea
pr&aelig;$ertim $ubtilitate e$$e valeant, vt in paucos, aut
etiam nullos non $atis patulos incurrant.
<p>XIV. Ver&ugrave;m vbi conce$$um fuerit corpu$cula
qu&aelig;dam ex magnete procedere, qu&aelig; ferrum ad ip-
$um pelliciant; intelligi-ne tamen pote$t, aut qua
form&acirc; $int, vt attractionis organa fiant; aut quomo-
do, quave ratione attractio per illa po$$it peragi?
Heic $an&egrave; pr&ecedil;$ert&igrave;m conjectandum e$t, c&ugrave;m non mo-
do difficile, $ed impo$$ibile etiam $it agno$cere ger-
manum modum, quo intima rerum natura admira-
bileis illas $uas operationes ex$equitur. An-non
<pb n=55>
proinde e$t, qu&ograve;d condones, $i vt ob$cur&egrave; $ol&ugrave;m
conijcio, ita confu$&egrave; $ol&ugrave;m balbutiam? $i nihil tan-
quam ratum, explorat&uacute;mque, &amp; de quo dubitare
non liceat, diuendam, neque velim vnquam pr&ecedil;ju-
dicium factum per$crutantibus, excogitantibu$que
meliora? Nullum non ver$o lapidem, vt experiar, $i
fort&egrave; quidpiam occurrat veri$imile; &amp; cum ingenu&egrave;
profitear e$$e vbique angu$tias, videor mihi e$$e ex-
cu$atione non indignus, dum recantare $emper pa-
ratus, illud interim profero, quod videatur pr&aelig;
c&aelig;teris $imilitudinem habere cum vero. In hoc
negotio, cum videatur e$$e $atis per$picuum, non
po$$e vnum corpus attrahere aliud, ni$i tran$mittat
aliquid, quo illud ad $e pertrahat; ecquis e$t tamen
adeo $olers, qui conijciat, aut explicet, cuiu$modi
id $it, quod magnes, qua$i organum, vt ferrum ad $e
accer$at, tran$mittit? A$$erere fort&egrave; po$$emus, id
e$$e qua$i $peciem $en$ibilis rei, qua animal pellicitur;
at durum fort&egrave; nimis e$$et animam quandam cum
Thalete, $iue in magnete $iue in ferro ponere C&ugrave;m
ver&ograve; poni $altem id debeat vt continuatum aliquid ex
magnete in ferrum v$que; qu&ograve;nam modo habere
pote$t harpagonis vim, $i ex corpu$culis di$$ociatis
con$tat? $i, cum emittitur, non vno extremo tene-
tur, $ed dimittitur? $i $acta extremi alterius in an$u-
las ferri injectione, non $ubinde reducitur, $ed con-
tinenter impellitur<*> &amp; complura $imilia non exigu&aelig;
difficultatis? Et admitte concur$us, complexu$que
corpu$culorum, cum Empedocle; adhibe vacui inter-
ceptionem cum Democrito, fugam cum Platone,
<pb n=56>
&amp; quidvis aliud cum c&aelig;teris; pares difficultates
crunt. An ergo pr&aelig;ter c&aelig;terorum conjecturas, di-
cere liceat concipi po$$e magneticos radios, ob con-
tinentem emi$$ionem, eam rigiditatem tueri, vt fiant
qua$i virgul&aelig;, aut $altem qua$i chordul&aelig; ten$&aelig;?
Nempe tamet$i ex contiguis duntaxat particulis con-
$tent; pote$t nihilomin&ugrave;s continua $uccedentium $uf-
fectio, inde$inen$que in$tantia, ac vehemens propul-
$io rigiditatem illam creare; vt in aqu&aelig; ex$ilitione
per angu$tos tubulos manife$tum e$t fieri. Cert&egrave; &amp;
ip$os lucis radios non videmur po$$e alia ratione
concipere, $iue vibratos, $iue repul$os? An proinde vt
lucis radij ex vno quodam puncto prodeuntes, vbi
impinguntur in aqu&aelig; planitiem, quac&uacute;mque occur-
runt poruli, meatulique, pertran$eunt (quippe ana-
logici $unt) $ed vnus direct&egrave;, perpendiculariterve,
c&aelig;teri refract&egrave;, $eu cum deflexione ad illum; ita
radij magnetici, quos in orbem effundi con$tat (tan-
quam ex vno centro prodeuntes) vbi impingun-
tur in ferrum, quac&uacute;mque ip$is poruli, meatulique
occurrerint, penetrant ($cilicet analogici) $ed vnus
directe (is nempe, qui per mediam molem, ac velu-
ti axem grauitatis traijcitur) c&aelig;teri refract&egrave;, defle-
x&eacute;que ad ip$um? Qu&aelig;c&uacute;mque certe e$t in aqua $o-
lidiu$cularum particularum di$po$itio, qu&aelig; radio-
rum lucis refractionem faciat; eadem radiorum ma-
gneticorum, proportione adhibita, facere refractio-
nem pote$t. An c&ugrave;m vtrique radij $olidas particu-
las vrgeant, illas nempe, qu&aelig; ver$us medium, per-
pendicularemve $unt radium, vt pote in quas defle-
<pb n=57>
ctantur, &amp; in quas ni$um faciant, magnetici tamen
robu$tiores $unt, &amp; parteis magnetis vehementi&ugrave;s
premunt? Cum radij cert&egrave; ita refracti, $int qua$i chor-
dul&aelig; deflex&aelig;, &amp;, vt mox dicebamus, ten$&aelig;, non
po$$unt non premere, &amp; vrgere parteis, qu&aelig; intra
ip$um angulum deflexionis comprehenduntur. An
ex hac pre$$ione intelligi pote$t adigi ferrum ver$us
magnetem, vt pote omnibus chordulis factis qua$i
bracchiis, quorum qua$i cubiti, &amp; articuli $int in
ip$is deflexionibus; qu&aelig;que con$pirent omnia in
adigendo ad ip$um ferro? Parem profect&ograve; adactio-
nem experiri licet, $i firmati $im&ugrave;l ad parietem ali-
quot funiculi traijciantur per foraminula in globo,
aut cra$$iu$culo a$$ere ita comparata, vt medium
$it directo ductu, c&aelig;teri &agrave; parte citeriore in vlte-
riorem non nihil deflexum ver$us medium habeant.
Nempe $i funiculo medio inten$o manente, ductum-
que $ol&ugrave;m dirigente, c&aelig;teri pon&egrave; conducantur, $i-
m&ugrave;lque tendantur, globum, a$$eremve $ic prement,
vt ip$um compellant in locum parietis, vnde ortum
habent. An hac ratione intelligi licet, non allici
ferrum, ni$i ex certa di$tantia, quod ex radiis in or-
bem fu$is, ac magis, magi$que continu&ograve; rare$cen-
tibus, aut nulli, aut nimis pauci, quibus $uperetur
ponderis re$i$tentia, ad ferrum pertingant? attrahi
ferrum tant&ograve; potenti&ugrave;s, quant&ograve; propinquius fuerit;
qu&ograve;d crebriores $int radij, atque ade&ograve; chordul&aelig; plu-
res, $eu plura qua$i bracchiola, quibus corripiatur,
atque pertrahatur? teneri ferrum ip$i magneti ar-
cti$$im&egrave; junctum, quod $ingul&aelig; chordul&aelig;, &amp; qua$i
<pb n=58>
bracchiola $tringant, reuinctumque contineant<*> ac
eiu$modi c&aelig;tera? An licet quoque intelligi $ucci-
num, ceram ob$ignatoriam, electricaque c&aelig;tera ide&ograve;
attrahere fe$tucas, filamenta, papyracea fragminula,
$imilei$que alias leuiculas res; qu&ograve;d pinguem ex $e
halitum emittant, con$tantem ex radiolis, quirerum
porulos $ubeuntes, pariratione deflectantur, &amp; qua$i
decu$$entur, re$que ip$as ver$us id, vnde proflu-
xerunt, diuergere faciant, premant, compellant,
perducant; de$umpto indicio vel ex eo, qu&ograve;d ele-
ctrica i$ta corpora non trahant, ni$i pri&ugrave;s affricta ve-
$ti, tapeti, alijverei; vt eo $cilicet affrictu excitetur,
ex$iliatque pinguis halitus, $uam qua$i pr&aelig;dam re-
portaturus?
<p>XV. Quor$&ugrave;m ver&ograve; i$ta tam multa? Nimir&ugrave;m
vt intelligamus, quomodo e$$e in Terra po$$it ma-
gnetica vis, qua corpora omnia, qu&aelig; dicuntur gra-
uia, trahantur deor$&ugrave;m, perpendiculariterve in ip-
$am. Ac e$$e quidem in ip$a Terra aliquam eiu$mo-
divim, confirmari aliunde melius, qu&agrave;m ex effectu
ip$o non pote$t; quare, vt qu&aelig; e$t in magnete, non
aliunde, quam ex ip$a ferri attractione conuincitur;
ita, qu&aelig; e$$e in Terra $upponitur, non aliunde, qu&agrave;m
ex attractione lapidum, c&aelig;terorumque pote$t con-
uinci. Quod ad modum ver&ograve; attractionis $pectat,
idem plane dicendum e$t, proportione tamen $er-
uata, quod de magnete iam diximus. Subijcio pro-
inde veri$imile e$$e, quemadmodum virtus magne-
tis ita in orbem diffunditur, vt corpu$cula radio$&egrave;
ex$ilientia tant&ograve; rariora fiant, quant&ograve; procedunt
<pb n=59>
longi&ugrave;s, $icque min&ugrave;s conferta min&ugrave;s polleant, &amp;
$uperat&acirc; quadam di$tanti&acirc;, attractioni imparia, ac
tandem nulla $int; eodem modo Telluris globum
itaillam $uam attractricem vim in orbem diffundere,
vt corpu$culorum emi$$orum radij $ummoper&egrave; tan-
dem rare$cant, neque ex quac&uacute;mque di$tantia (vt, $i
velis, $upra-lunari, aut extra-mundana) attrahere la-
pidem po$$int. Concipe cert&egrave; lapidem in $patiis illis
imaginaris, qu&aelig; $unt proten$a vltra hunc mundum,
&amp; in quibus po$$et Deus alios mundos condere; an
cen$eas ip$um illic&ocirc; vbicon$titutus illeic fuerit, ver-
$us hanc Terram conuolaturum, &amp; non poti&ugrave;s vbi
fuerit $emel po$itus, immotum man$urum, vt put&agrave;
qua$i non habentem neque $ur$&ugrave;m, neque deor$&ugrave;m,
qu&ograve; tendere, aut vnde recedere valeat? Si cen$eas
fore, vt h&ucirc;c feratur; imaginare non mod&ograve; Terram,
ver&ugrave;m etiam totum mundum e$$e in nihilum reda-
ctum, $pati&aacute;que h&aelig;c e$$e perinde inania, ac ante-
qu&agrave;m Deus mundum conderet; tunc $altem, quia
centrum non erit, $pati&aacute;que omnia erunt $imilia;
cen$ebis lapidem non h&ucirc;c acce$$urum, $ed in loco
illo fixum perman$urum. Re$tituatur mundus, &amp;
in ip$o Terra, an lapis $tatim h&ucirc;c contendet? Si fieri
dicas, oportet $an&egrave; $entiri Terram &agrave; lapide, deber&eacute;-
que proinde Terram tran$mittere in ip$um vim
quandam, atque ade&ograve; corpu$cula, quibus $ui $en$um
illi imprimat, $e$eque re$titutam, ac in eodem loco
denu&ograve; ex$i$tentem veluti renunciet. Sec&ugrave;s enim
quomodo capis po$$e lapidem allici ad Terram?
ld ver&ograve; $i ita futurum $it, quid-nam aliud arguitur
<pb n=60>
qu&agrave;m &amp; lapidem, &amp; alia corpora terrena Terram pe-
tere, qu&ograve;d corpu$culis ab illa tran$mi$$is ad eam alli-
ciantur. Et fac iam certum aliquod a&euml;ris nos am-
bientis $patium fieri&agrave; Deo pror$&ugrave;s inane, ade&ograve; vt ne-
que ex Terra, neque aliunde aliquid in ip$um perue-
niat: an con$titutus in eo lapis feretur in Terram,
centrumve ip$ius? Cert&egrave; non magis, qu&agrave;m con$titu-
tus in $patiis illis vltra-mundanis; quia ip$i nihil ne-
que c&ugrave;m Terra, neque cum alia re quacumque mun-
di ip$ius communicanti, perinde erit, ac $i Mundus,
Terraque, aut centrum non e$$et, nihilque retum
ex$i$teret. An-non igitur, $i in Terram iam fettur,
ide&ograve; ferri putandum e$t, qu&ograve;d aliquid ip$um circum-
$tet, quicum communicationem habeat, &amp; maxim&egrave;
ex parte Terr&aelig;, &agrave; quo pertrahatur; $i id quidem non
$ufficit, quod $upern&egrave; e$t, vt ab eo pellatur? Nec te
moretur, qu&ograve;d tanta moles, quantaingentis Saxi e$t,
non videatur compelli po$$e tenu&iuml;bus ade&ograve; chordu-
lis; nam con$idera etiam quam ten&uuml;ibus magna ferri
moles ad magneticum lapillum trahatur. Addo $a-
xa, &amp; c&aelig;tera corpora, qu&aelig; dicuntur grauia, non
eam habere ad motum re$i$tentiam, quam vulg&ograve;
concipimus. Vides quippe $i ingens moles appen-
datur funiculo, qu&agrave;m leuicula vi $it opus, vt &egrave; loco
dimoueatur, &amp; pror$&ugrave;m, retro: $&ugrave;mque eat. Cur
maiore ergo opus $it, vt cieri deor$&ugrave;m po$$it? Nec
dicas ver&ograve; e$$e majorem, ob motum magis perni-
cem; etenim c&ugrave;m primum deor$&ugrave;m<*>ontendit, mo-
tus illius pernix non e$t, $ed lenti$$imus poti&ugrave;s, cau-
$&aacute;que dicenda mox e$t, ob quam deinceps accelere-
<pb n=61>
tur. Adnoto intere&agrave; vim illam qu&aelig; ex chordularum
in$en$ilium $ingularibus viribus conflatur, &amp; con$tat,
comptobari tantam, quantam $uperari oportet, vt
manus, aut res alia grauitantem rem, velut lapidem,
abducat &agrave; Terra. Et vides profect&ograve; quid fieri videa-
tur, dum lapis tibi ip$um &egrave; Terra attollere conanti
re$i$tir. Nempe tot ill&aelig; chordul&aelig; $uis deflexioni-
bus, &amp; qua$i decu$$ationibus illum implexum de-
tinent; &amp; ni$i vis maior interueniat, qu&aelig; eas defle-
xiones, decu$$atione$que promoueat, $trictione$que
fieri vlteri&ugrave;s cogat, nunquam &agrave; Terra lapis tolletur.
Heinc fit, vt quant&ograve; vis externa, $eu qu&aelig; a manu,
aliave re extrin$ec&ugrave;s imprimitur, pluribus gradibus
vim illam chordularum $uperauerit, tant&ograve; lapis ef-
feratur $ublimi&ugrave;s; quant&ograve; paucioribus, tant&ograve; humi-
li&ugrave;s. Fit eriam, vt impre$$a vis initio pollens vehe-
menter pellat, quia nondum refracta e$t; deinceps
ver&ograve; $egni&ugrave;s, $egniu$que, quoniam ip$i $emperaliqui
gradus adimuntur: donec ille $olus $upei$it, quo
ex&aelig;quetur vichordularum. Idque ad eum pen&egrave; mo-
dum, quo, $i aduer$us torrentem nitaris, poteris
quidem aliquov$que, vigente conatu, occurrenteis
vndas pro$cindere; $ed qu&ograve;d interim tamen vnda
impellente vndam conatus $en$im refiingatur (quia
quod ab vna $upere$t, &agrave; $uccedente detrahitur) co-
g&ecirc;<*>is tandem de$i$tere, abripieri$que $ecundum tor-
rentem. Fit denique, vt $i duo lapides, duove
globi ex eadem materia veluti ex plumbo, vnus pu-
$illus alius ingens, $im&ugrave;l dimittantur ex eadem altitu-
dine, codem momento ad Terram perueniant, ac
<pb n=62>
pu$illus, tamet$i vn&acirc; vnci&acirc; pondero$ior non $it, non
minore velocitate, qu&agrave;m ingens, tamet$i $it cen-
tum, &amp; plurium librarum. Videlicet pluribus qui-
dem chordulis attrahitur ingens, $ed plureis etiam par-
ticulas attrahendas habet; ade&ograve; vt fiat commen$ura-
tio inter vim, ac molem, &amp; ex vtraque vtrobique
tantum $it, quantum ad motum $ufficit eodem tem-
pore peragendum. Id permirum; $i globi fuerint ex
diuer$a materia, vt alter plumbeus, alter ligneus,
vix quicquam tardi&ugrave;s attingi Terram ab vno, qu&agrave;m
ab alio, hoc e$t &agrave; ligneo, qu&agrave;m &agrave; plumbeo; quo-
niam pari modo fit commen$uratio, dum totidem
particulis totidem chordul&aelig; de$tinantur. Et e$t nihil-
omin&ugrave;s tantillum, tamet$i prope mod&ugrave;m in$en$ibile
di$crimen; qu&ograve;d ob raritatem materi&aelig; majorem,
a&euml;r $e non-nihil magis intermi$ceat, non nihilque
magis ad motum deors&ugrave;m re$i$tat.
<p>XVI. Qu&aelig;res obiter, quid-nam eueniret illi lapi-
di, quem a$$ump$i concipi po$$e in $patiis illis inani-
bus, $i &agrave; quiete exturbatus aliqua vi impelleretur?
Re$pondeo probabile e$$e, fore, vt &aelig;quabiliter, in-
de$inenter que moueretur; &amp; lent&egrave; quidem, celeriter-
ve, pro&uuml;t $emel paruus, aut magnus impre$$us foret
impetus. Argumentum ver&ograve; de$umo ex &aelig;quabilita-
te illa motus horizontalis iam expo$ita; c&ugrave;m ille vi-
deatur aliunde non de$inere, ni$i ex admi$tione mo-
tus perpendicularis; ade&ograve; vt, quia in illis $patiis nul-
la e$$et perpendicularis admi$tio, in quamc&uacute;mque
partem foret motus inceptus, horizontalis in$tar e$-
$et, &amp; neque acceleraretur, retardareturve, neque
<pb n=63>
proinde vnquam de$ineret. Et vis aliquod (quale
cert&egrave; haberi pote$t) experimentum? Appende $ilo
plumbum, lapidemve, qui in perpendiculo con-
quie$cat, ac po$te&agrave; illum pror$&ugrave;m impelle; concipies
hunc motum, ex $e, &aelig;quabilem, perpetuumque e$$e.
C&ugrave;m tantulam enim impre$$eris vim, vnde $it, vt
lapis totics excurrat, recurratque, ac excurrendo,
recurend&oacute;que tantum in$umat temporis? Non exi-
$tima$$es profect&ograve; motum tanti corporis ex tantula
vi tandi&ugrave; duraturum. Sed nempe lapidis attractio,
qu&aelig; &agrave; Terra fit, &agrave; fi o cohibetur, $ieque lapis inter
duas oppo$itas vireis veluti indifferens manet; vnde
$i illum tran$uer$&ugrave;m pellas, motum imprimas, ad
quem non habeat re$i$tentiam; $icque, ni$i aliud in-
terueniat, tueri illum con$tanter po$$it. Neque ob-
$tat, qu&ograve;d motus omnin&ocirc; tran$uer$us, $iue $ecun-
dum horizontem non $it, $ed fiat obliqu&egrave;, ac $ur-
$um; nam quia licet filum retineat, tum tamen etiam
Terra retrahit; vt &amp; quando Terra deor$&ugrave;m redu-
cit, tunc quoque filum retinet; heinc e$t, cur facta
i$tarum v<*>ium oppo$itarum compen$atione, non ex
hoc capite tollatur impre$$i motus con$tantia. Et
quamuis tolli videatur &aelig;qu bilitas, quaten&ugrave;s lapis in
tran$cur$u per infimum punctum, $iue perpendicu-
lum, celerrim&egrave; mouetur, tardi$$im&egrave; ver&ograve; in a$cen-
$<*> fine, &amp; ex$cen$us initio; ac proportione in c&aelig;teris
locis; nihilomin&ugrave;s ea$emper &aelig;quabilitas per$euerat,
vt omnium excur$uum, recur$uumque durationes
&aelig;quales $int; hoc e$t, $ub initium fint quidem ma-
joies, $ub finem minores: $ed non propterc&agrave; vn-
<pb n=64>
quam magis, vel min&ugrave;s diuturn&aelig;; ob per$eueran-
tem $emper attractionem, retractionemque &aelig;qua-
lem; &amp; qu&ograve;d aliunde continenter fiat compen$atio
inter vim mouentem re$iduam, &amp; percurrendum re-
$iduum $patium. Qu&icirc; fit ergo vt vis continu&ograve; mi-
n&uuml;atur, decurtenturque continu&ograve; $patia, ac motus
ille denique ce$$et? Cau$am duplicem Galileus a$$i-
gnat. Altera e$t a&euml;r, qui in omni vibratione lapidi
nonnihil re$i$tat, atque idcirc&ocirc; impre$$am vim, $iue
impetum nonnihil continu&ograve; refringat. Altera pon-
dus ip$ius fili, omniumve eius particularum. Nam
quia qu&ograve; filum e$t breuius, e&ograve; vibrationes, $iue ex-
cur$us, recur$u$que frequentiores $unt; fac in longio-
re illo filo, quo appendi$ti lapidem, appen$os e$$e $in-
gulos lapillos ad $ingulos digitos; agno$ces illum, qui
erit appen$us ad primum digitum: niti vt recurrat, dum
qui erit appen$us ad $ecundum adh&ucirc;c excurret; quare
&amp; huius excur$um non-nihil decurtatum <*>ri, propter
renitentiam, qu&aelig; ab illo fit; ac pari ratione decur-
tatum iri excur$um tertij, &amp; con$equenter excur$um
quarti, ac c&aelig;terorum; ade&ograve; vt denique lapis infi-
mus ex$i$tens, cogatur etiam nonnihil excur$um $uum
decurtare, ob factam re$i$tentiam &agrave; lapillis $ingulis,
qui etiam tant&ograve; frequenti&ugrave;s renitentur, quant&ograve; al-
tiores fuerint; videbi$que lapidem qua$i laborare, vt
$eriem huiu$cemodi qua$i $arcinularum non $ponte
abductarum, trahat. Non $unto deinde lapilli, $ed
illorum loco habe totidem fili particulas: profect&ograve;
&amp; ill&aelig;, c&ugrave;m non-nihil pendant, lapillorum in$tar
$unt, &amp; pro $arcinulis habentur; qu&aelig; impetum la-
<pb n=65>
pidis perpar&ugrave;m quidem, $ed non-nihil tamen con-
tinu&ograve; refringant. Quod per$picu&egrave; magis vt n&ocirc;ris,
appende eundem lapidem ad eiu$dem quidem lon-
gitudinis, $ed in &aelig;qualis tamen cra$$itudinis, ac pro-
inde ponderis filum; &amp; deprehendes, qu&ograve; id cra$-
$ius erit, eo citi&ugrave;s motum de$iturum, tanquam vi-
brationibus $ingulis $en$ibili&ugrave;s decurtatis; ita vt
v$urpata cra$$iore chorda, aut etiam virga, caten&aacute;ve
ferrea, per paucas omnin&ograve; vibrationes habiturus $is,
ac motum par&ugrave;m duraturum. Heinc, quia qu&ograve; erit
a&euml;r purior, &amp; filum tenu&iuml;us, e&ograve; vibrationes plures
erunt, &amp; motus prolixior, finge a&euml;rem ad v$que ina-
nis tenu&iuml;tatem e$$e redactum, atque idcirc&ocirc; nihil re-
$i$tentem; finge &amp; non filum, $ed radium incorpo-
reum, qui nullius $it ponderis, neque partibus $uis
renitatur; an-non capis fore vt lapis appen$us im-
pre$$um $emel motum con$tanti$$im&egrave; tueatur; $cili-
cet omneis vibrationes non &aelig;qualibus mod&ograve; tem-
poribus peragens, $ed &aelig;qualibus etiam arcubus con-
tinu&ograve; perficiens? H&aelig;c porr&ocirc; omnia ali&ograve; non tendunt,
qu&agrave;m vt intelligamus motum per $patium inane im-
pre$$um, vbi nihil neque attrahit, neque retinet, ne-
que omnin&ocirc; renititur, &aelig;quabilem fore, ac perpe-
tuum; atque exinde colligamus, omnem pror$&ugrave;s mo-
tum, qui lapidi imprimitur, e$$e ex $e huiu$modi; ade&ograve;
vt in quamc&uacute;mque partem lapidem conjeceris, $i
quo momento &agrave; manu emittitur, $upponas omnia
vi diuina, lapide excepto, in nihilum redigi; euen-
turum $it, vt lapis motum $uum perpetu&ograve;, ac in
eandem partem, in quam manus ip$um direxerit,
<pb n=66>
moueatur. Ni$i iam faciat, cau$am videri admi-
$tionem motus perpendicularis, ob attractionem &agrave;
Terra factam interuenientis, qu&aelig; diuergere illum &agrave;
tramite faciat (neque ce$$et, quov$que ip$um ad
Terram v$que perduxerit) vt dum ramenta ferri
prope magnetem tran$iecta non rect&agrave; pergunt, $ed
ver$us magnetem diuertuntur; aut dum vniuer$e rei,
qu&aelig; mouetur, oblique occurrimus, ip$amque in obli-
quam deflectimus plagam.
<p>XVII. Nunc, tandem, c&ugrave;m pr&aelig;ter cau$am impel-
lentem, etiam attrahens excogitata fuerit; ea-ne po-
tis e$t id pr&aelig;$tare quod pri&ugrave;s de$iderabatur? Vide-
tur e$$e; neque id mod&ograve;, $ed &amp; videtur attrahens
vn&agrave; cum impellente euadere integra cau$a eius pro-
portionis, qua velocitas continu&ograve; incre$cit. Nam
prim&ugrave;m $i id repetas, quod paul&ograve; ante dicebamus
de inani facto, quod $upra Terram e$t, $patio in
quo po$itus $emel lapis con$i$teret; concipe corpus
a&euml;ris ita &agrave; Deo reftitui, lapidemque circumam-
bire, vt nulla tamen vis attractrix ex Terra ad eum
perueniat; &amp; peruidebis non fore cur lapis ab im-
mot&ograve; a&euml;re in vnam partem potius moueatur, qu&agrave;m
in aliam. Finge quippe c&aelig;tera de$trui, &amp; nihil $uper-
e$$e pr&aelig;ter lapidem, cum circum$tante a&euml;re; agno$-
ces profect&ograve; a&euml;rem ex $e non e$$e lapidem in vnam <*>
poti&ugrave;$qu&agrave;m in aliam partem impul$urum. Concipe
deinde re$titui non aerem, $ed $olum effluuium ma-
gneticorum radiorum ex Terra; &amp; peruidebis e$$e
cur lapis po$$it &agrave; quiete exturbari, &amp; ver$us Teriam
attrahi. Itaque vis Terr&aelig; attractrix e$$e ea cau$a po-
<pb n=67>
terit, qu&aelig; motus initium in lapide faciat. Concipe
denique re$titui a&euml;rem $im&ugrave;l cu<*>ffluuio; &amp; per-
uidebis lapidem po$$e adh&ucirc;c &agrave; quie$cendo de$i$te-
re, ac ver$us Terram allici, qu&ograve;d tamet$i a&euml;r inferior
($eu qui $ub ip$o) nonnihil re$i$tat, propter qualem-
c&uacute;mque corpulentiam; nihilo min&ugrave;s vis attractrix tan-
ta e$$e valeat, qu&aelig; &amp; ciendo lapidi, &amp; $uperand&aelig;
a&euml;ris re$i$tenti&aelig; $ufficia<*>. Igitur cau$a h&aelig;c attrahens
habere pote$tvnde id $uppleat, quod vi$um e$t im-
pellenti dee$$e. Secund&ograve;, $i id repetas, quod di-
ctum e$t de lapide in $patiis illis imaginariis, $eu in
inani con$tituto; concipis iam, $i cau$a qu&aelig;piam le-
uiculo ictu eum pellat, fore vt moueatur &aelig;quabili
plan&egrave;, ac perpetuo motu, ni$i obex occurrerit.
Concipe deinde, c&ugrave;m ita mouetur, pelli ictu con-
$imili; tunc quia motus pr&aelig;cedens non de$truetur,
co&iuml;bunt duo motus in vnum, qui $it priore velocior
dupl&ograve;, quique pari modo $it futurus ex $e &aelig;quabi-
lis, atque perpetuus. Concipe rur$&ugrave;s pelli tertio, &amp;
con$imili ictu; tunc quia prior motus ex duobus
qua$i gradibus compo$itus per$euerabit, fiet coa-
litio noui motus $eu gradus; $iue erit deinceps mo-
tus, qui $it tripl&ograve; velocior primo. Concipe po$te&agrave;
pelli quarto, pelli quinto, &amp; aliis; agno$ce$que fore,
vt velocitas tant&ugrave;m, ac tandiu incrementum accipiat,
quant&ugrave;m, &amp; quandi&ugrave;ictus repetentur. Ni$i facil&egrave;id
concipias, con$titue exqui$itum globum $upra ex-
qui$itam, libellat&aacute;mque planitiem, &amp; leui primum
ictu eum impelle; deprehendes moueri ip$um peni-
t&ugrave;s &aelig;quabiliter. Impelle alio pari ictu; deprehendes
<pb n=68>
motum fieri velociorem; impelle tertio, adh&ucirc;c ve-
lociorem; impelle quarto, adh&ucirc;c magis; atque ita
porr&ocirc;; ade&ograve; vt clarum e$$e videatur, velocitatem
motus non aliunde incre$cere, qu&agrave;m ex eo, qu&ograve;d mo-
bile dum in motu e$t, de nouo mouetur, $eu nouum
impul$um accipit &agrave; cau$a externa. Neque ver&ograve;, c&ugrave;m
impul$um dico, attractum non intelligo: quippe
c&ugrave;m attrahere nihil aliud $it, qu&agrave;m recuruato in$tru-
mento ver$um $e impellere; &amp; per$picuum $it lapi-
dem, globumve memoratum tam impelli vno, plu-
ribu$ve ictibus po$$e, $i quis ip$um antecedendo cur-
uis digitis adigat, qu&agrave;m $i $ub$equendo deuexis
propellat. Terti&ograve;, c&ugrave;m de motus deor$&ugrave;m accele-
ratione agatur, con$tat iam, $iue a&euml;r $olus $upern&egrave;
impellat, $iue Terra $ola infern&egrave; accer$at, $iue a&euml;r,
&amp; Terra $im&ugrave;l vireis conferant, non e$$e $atis, vt la-
pidi vnicus initio ictus imprimatur; $ed e$$e nece$$a-
rium, vt noui, nouique imprimantur continu&ograve;; alio-
quin enim lapis non acceleraret gradum, $ed ferre-
tur motu vt &aelig;quabili, ita imperceptibili; $egni$$imo
videlicet, propter tenu&iuml;tatem $implicis conatus,
$eu vniciictus pen&egrave; nullam vim. C&ugrave;m ver&ograve; $eu $ola
impul$io, $eu $ola attractio ad accelerationem $uffi-
ciat; quid-nam cau$&aelig; e$$e putabis, cur cen$eam
vtramque e$$e con<*>ungendam? Nempe in cau$a pro-
portio e$t, qua dictum e$t ant&egrave; accelerationem fieri,
Nam fac vnicam e$$e cau$am, exempli grati&acirc; attra-
ctionem; concipies quidem ex dictis $equi, vt quia
radij magnetici, qua$i $tringentes chordul&aelig;, con-
tinentem motum, $iue impetum lapidi imprimunt,
<pb n=69>
talem imprimant in primo momento, qui non delea-
tur, $ed per$eueret in $ecundo, in quo alius $imilis
imprimitur, qui priori junctus per$eueret vn&agrave; cum
illo in tertio; in quo alius $imilis adjungitur, atque
ita con$equenter; ade&ograve; vt impetus ex continua illa
adjectione continu&ograve; incre$cat, motu$que $emper ve-
locior fiat. Ver&ugrave;m facile erit peruidere c&otilde;$equi exhac
adjectione incrementuum celeritatis $ecundum vni-
tatum $eriem; nempe ita vt in primo momento $it vnus
velocitatis gradus, in $ecundo $int duo, in tertio tres,
in quarto quatuor; &amp; in primo momento, lapis de$-
cendat vnum v.c. orgyiam, in $ecundo duas, in ter-
tio treis, in quarto quatuor; vnde &amp; aggregando
dici po$$it in fine primi momenti ca$um e$$e factum
vnius orgyi&aelig;, in fine $ecundi trium, in fine tertij
$ex, in fine quarti decem. C&aelig;ter&ugrave;m con$tat ex $u-
pra dictis, talem $eriem non ob$eruari; $ed ob$erua-
ri poti&ugrave;s $eriem numerorum imparium ab vnitate
incipientium; &amp; aggregando numerum orgyiarum
in fine cuiu$que momenti deprehendi quadratum;
nempe non vnum, tria, $ex, decem; $ed vnum, qua-
tuor, nouem $exdecim, &amp;c. Et loco attractionis
v$urpa impul$ionem: v$urpa grauitatem, vt vulg&ograve;
accipitur; v$urpa quamc&uacute;m que cau$am $implicem;
idem penit&ugrave;s con$equetur.
<p>XVIII. Itaque experiundum re$tat, an conjungendo
vtramque cau$am, qu&aelig; e$t ob$eruata $equatur pro-
portio. Dictum e$t iam initium motus e$$e non po$$e
ab a&euml;re; itaque nece$$arium e$t in primo momento
$ola Terra agat, vnicu$que, &amp; $implex ictus impri-
<pb n=70>
matur lapidi, quo &amp; motus incipiat, &amp; re$i$ientl&aelig;
a&euml;ris infern&egrave; jacentis vincatur. Subnoto autem ean-
dem proportionem, qua percurruntur orgyi&aelig;, &amp;
percurrerentur $tadia, ac milliaria, $itant&ugrave;m ex alto
po$$et aliquid cadere, e&aacute;dem percurri pedes, digitos,
grana, &amp; $patia qu&aelig;libet in$en$ilia, ad ip$a v$que
minima: Quare po$$e quoque accipi momenta non
$ol&ugrave;m cuiu$inodi $unt interualla pul$ationum arteri&aelig;,
$ed etiam minora, minoraque, &amp; minimis quibu$que
illis $patij partibus re$pondentia: Ac eadem ratione
po$$e accipinon modo majores, &amp; compo$itos ve-
locitatis gradus; $ed minimos etiam, atque $impli-
ces, quorum nempe vnus $ufficere po$$it mobili ci-
endo per vnum ex illis $patiis minimis, &amp; in mini-
mo vno momentorum. Igitur c&ugrave;m primum mo-
mentum accipio, minimum intelligo, in quo vnus,
&amp; $implex ictus per attractionem imprimatur, per-
agaturque minimum $patium, motu ex$i$tente $im-
plici, &amp; cui deinceps accedere, ex repetitis icti-
bus, gradus celeritatis po$$int. Porr&ocirc; quia a&euml;r
infern&egrave; pre$$us circum$tantem premit, neque v$-
quam patet $uccedendi libertas, ni$i qu&agrave; $upern&egrave;
$patium intere&agrave; de$eritur, ide&ograve; fit, vt a&euml;r $ecun-
dum latera re$iliens in $uperiorem locum concurrat;
derelictumque locum inuadat. Et quoniam non po-
te$t h&aelig;c inua$io fieri, quin aer accurrens vrgeat la-
pidem; idcirc&ocirc; fit, vt $ecundo momento duplex de
nouo imprimatut ictus, vnus &agrave; Terra, qu&aelig; pergit
attrahere, alius ab aere, qui incipit vrgere. I$ti
autem $unt duo motus, $iue celeritatis gradus, qui
<pb n=71>
cum primo non de$tructo, $ed per$euerante iuncti,
$int tres. In tertio autem momento pergente Terra
attrahere, &amp; aere impellere, imprimuntur rur$us
duo ictus noui, qui cum tribus prioribus, &amp; per-
$euerantibus juncti $int quinque. Ita in quarto mo-
mento imprimuntur alij duo, qui cum prioribus $int
$eptem; in quinto duo qui cum prioribus $int no-
uem, atque ita con$equenter $ecundum $eriem nu-
merorum, qui ab vnitate c&oelig;perint, imparium: c&ugrave;m
interim $patia acqui$ita in fine cuiu$que momenti,
$int $emper inter $e eadem proportione, qua mo-
mentorum ip$orum quadrata, veluti iam attigimus.
H&aelig;c ergo dem&ugrave;m mihi videtur exi$timari po$$e cau-
$a tum motus deor$&ugrave;m, tum accelerationis eiu$dem,
tum proportionis, qua acceleratur. Vt ver&ograve; $imul
facil&egrave; capias quomodo vniformitas incrementi per
&aelig;qualia momen-
<FIG>
ta fiat, huiu$ce-
modi concipe fi-
guram. Intelliga-
tur in puncto A
fieri angulum ex
ductis ab eo dua-
bus lineis AB,
AC; e&aelig; comple-
ctentur interual-
lum continu&ograve;, vni-
formiterq; incre$
cens. Diuidantur $ine&aelig; in parteis aliquot &aelig;qua-
leis, ducanturque per puncta diui$ionnm qua$i ba$es
<pb n=72>
qu&aelig;dam angulo oppo$it&aelig;, DE, FG, HI, KL, &amp;
plures, $i velis; itemque diui$a in totidem parteis
KL, ducantur parallel&aelig; DM, FN, HO; &amp; EO,
GN, IM: di$pe$cetur $patium in eos, quos vides
triangulos, inter $e$e omnin&ograve; pareis. Concipe iam
lineas ab angulo incipientes repr&aelig;$entare tempus ab
aliquo puncto &aelig;quabiliter fluens, &amp; parteis linearum
&aelig;qualeis repr&aelig;$entare &aelig;qualeis parteis, $iue mo-
menta temporis. Concipe rur$&ugrave;s interuallum vnifor-
miter cre$cens repr&aelig;$entare velocitatem vniformi-
ter incre$centem, &amp; quos pareis triangulos vides,
totidem gradus velocitatis, &amp; con$equenter parteis
$patij, quod graue decidens percurrit. Tunc agno$-
ces $an&egrave;, c&ugrave;m in primo momento $it vnus gradus
impetus, $eu velocitatis, acquiri in $ecundo treis, in
tertio quinque, in quarto $eptem, qui progre$$us e$t
numerorum ab vnitate imparium. Et aiiunde, $i du-
cas lineam, qu&aelig; diui$a in $exdecim parteis referat
orgyiarum $exdecim altitudinem; agno$ces cur gra-
ue in fine primi momenti de$cenderit vnam orgyiam,
in fine $ecundi quatuor, in fine tertij nouem, in fine
quarti $exdecim: quia nempe ita $e habere aggre-
gando intelliguntur memorati trianguli in fine
cuiu$que repr&aelig;$entati momenti. Agno$ces quoque,
cur idem graue $ur$&ugrave;m projectum $ecundum ean-
dem lineam tanto tempore a$cendat, quanto de$-
cendit, &amp; velocitas motus eius eadem ratione a$cen-
dendo decre$cat, qua de$cendendo incre$cit Quia
$i $upponas vim proiectricem indidi$$e illi $eptem ve-
locitatis gradus, vt $unt $eptem trianguli ad infi-
<pb n=73>
$imam ba$im; vis oppo$ita $ic retundet, vt c&ugrave;m in
primo momento $eptem fuerint, in $ecuhdo $int tan-
t&ugrave;m quinque, in tertio tant&ugrave;m tres, in primo tan-
t&ugrave;m vnus. Memori&agrave; autem tenendum e$t, loqui nos
$emper tant&ugrave;m de eo, quod e$t perpendiculare in
motu; c&ugrave;m id quidem, quod e$t horizontale, e$$e
ex $e &aelig;quabile, aliquoties dam inculcatum $it. Pr&aelig;-
tere&ograve; $eruari eandem proportionem, $igraue decidat
non ad perpendiculum, $ed $upra planum horizonti
obliquum; nam $egni&ugrave;s id quidem pro ratione obli-
quitatis, $ed facto nihilomin&ugrave;s eadem ratione incre-
mento, vt experiri licet globulis demi$$is per tubulos
vitreos, cuiu$modi confici plureis in hunc v$um cura-
uimus. Pr&aelig;tereo eandem quoque $eruari circa nu-
merum vibrationum, $iue excur$uum, recur$u&uacute;mque
vt diximas, rerum pen$ilium, quatenus chordatum,
quibus appenduntur, longitudines $unt vt quadra-
ta vibrationum: ade&ograve; vt, $i ex quatuor chordis prima
$it vnius pedis, $ecunda quatuor, tertia nouem, quar-
ta $exdecim, quo tempore quartum pen$ile peraget
vnam vibrationem, tertium peragat duas, $ecundum
treis, &amp; primum quatuor. Pr&aelig;terc&ograve; tandem exinde
e$$e, vnde tam Galileus, qu&agrave;m Mer$ennus no$ter, &amp;
alij definiant quanto tempore lapis ca$urus in cen-
trum v$que ($i perforatam Terram concedas) ex $uper-
ficie fuerit, quanto ex Luna, quanto ex Sole, quanto
ex $ideribus fixis. Supponunt quippe eandem acce-
lerationis proportionem $eruari; tamet$i cx eo ca-
pite non videatur eadem futura; qu&ograve;d eadem vbique
impellens, attrahen$que vis futura non $it.
<pb n=74>
<p>XIX. Vnum addo; nempe licere ex i$tis in-
telligi, quid $entiendum $it de difficultate vulg&ograve;
excitatata circa vim impre$$am projectinbus. Re-
quiritur quippe quid nam h&aelig;c vis $it in re mobili?
quomodo in ea imprimatur? quomodo perduret?
quomodo euane$cat? Enimver&ograve;, c&ugrave;m haberi $oleat
vt vis actiua lapidem mouens; videtur tamen vis
actiua, qu&aelig; projectionis cau$a e$t, e$$e in ip$o pro-
ijciente, non ver&ograve; in projectare, qu&aelig; mer&egrave; pa$$iu&egrave;
$e habet. Id, quod in re projecta e$t, motus e$t,
quilicet interdum nominetur vis, impetus, &amp;c. (vt
etiam aliquoties &agrave; nobis factitatum e$t, dum, vt fa-
cili&ugrave;s intelligamur, familares voces, quantum po$-
$umus, retinemus) non proptere&agrave; tamen aliud quid-
piam e$t reip$&acirc;, qu&agrave;m ip$emet motus. Et $an&egrave; vnus,
idemque motus, vel per Ari$totelem, actio $im&ugrave;l,
&amp; pa$$io e$t; actio pro&uuml;t e$t &agrave; mouente, pa$$io, pro&uuml;t
in mobili: quare vt in mouente e$t vis actiua, qua,
moueat; ita in mobili vis pa$$iua, qua moueatur:
&amp; dum mobile reip$&acirc; mouetur, non in eo qu&aelig;renda
e$t vis actiua, qu&aelig; in mouente $olo nece$$aria fuit,
$ed pa$$iua $ol&ugrave;m, qu&aelig; in eo e$t, &amp; redacta quidem,
vt vocant, ad actum. Neque ob$tat, qu&ograve;d mouens
$eparatum $it, aut interii$$e etiam, con$tante motu
accepto, po$$it; nam non proptere&agrave; requiritur, vt
aliam, pr&aelig;ter motum, vim &agrave; $eip$o tran$mi$erit,
qu&aelig; motum deinceps efficiat; $ed $ufficit vt motum
$emel in mobili fecerit, qui continuari ab$que ip-
$o po$$it. Pote$t autem; quoniam e$t eius natur&aelig;
accidens, vt mod&ograve; $ubjectum per$euerans habeat,
<pb n=75>
neque contrarium quidpiam occurrat; per$euerate
ab$que contin&uuml;a cau$&aelig; $u&aelig; actione valeat. Et quan-
quam principia mobilis interna dici po$$int habere
vim non pa$$iuam modo, $ed etiam actiuam, qua
talem motum contin&uuml;<*>: huiu$cemodi tamen vis non
tam &agrave; mouente impre$$a, qu&agrave;m excitata dici pote$t;
planiu$que e$t, vt &agrave; mouente nihil imprimi aliud,
qu&agrave;m motum dicamus. Imprimi, inquam, qualem
mouens habet donec mobile e$t ip$i conjunctum,
&amp; qualis continuandus e$$et, futuru$que perpetuus,
ni$i &agrave; motu aliquo aduer$o labefactarerur. Vt n&ocirc;-
ris autem quemadmodum impre$$io huiu$modi fiat,
con$idera, priu$qu&agrave;m lapis transferatur per a&euml;rem,
e$$e ip$um aliquanti$per conjunctum cum manu, &amp;
haberi qua$i vnum, idemque, hoc e$t integrum mo-
bile cum illa; quaten&ugrave;s vnus, idemque motus vtri-
que <*>unct&igrave;m conuenit, $eu quaten&ugrave;s manus eodem
ip$o motu mouet lapidem, quo $eip<*>am. Ex hoc
enim fit, vt manu vel $ur$&ugrave;m, vel tran$uer$&ugrave;m.
vel quo <*>over$&ugrave;m voles, mota, lapis in candem
partem moueatur; &amp; quia tamen manus &agrave; corpore
retenta, ip$ive innixa $e$e interim $ubducit &agrave; lapi-
de, fit vt lapis manui non coh&aelig;rens, ac $ol&ugrave;m con-
tiguus pergat, c&oelig;ptam que cum manu non d<*>at
viam. Qu&ograve;d $i perpetu&ograve; viam non teneat, $i co-
gatur deflectere, $i po$trem&ograve; quie$cere, dicta iam e$t
cau$a non $emel. Id $ol&ugrave;m nota, quod dico $e
manu, de quolibet alio phy$ico mouente intelligi
po$$e. Quippe nullum e$t naturale mouens quod
non ip$um quoque moueatur, vt aliquo v$que mo-
<pb n=76>
bile deducat, in viam tenendam dirigat, &amp; qua$i
tyrocinio aliquo in$tituens, promoueat: neque enim
nudo contactu, &amp; ab$que huiu$cemodi promotione
propelleret vnquam. Inductionem facere nihil e$t
nece$$e; c&ugrave;m propo$ito quolibet exemplo, atten-
tione $ol&ugrave;m $it opus; &amp; aliunde con$tet, qu&ograve; mo-
uens rapidi&ugrave;s mouetur, dum contingit, &amp; aliquo-
v$que in$equitur mobile, e&ograve; celeri&ugrave;s mobile ferri,
&amp; quo $egni&ugrave;s, e&ograve; tardi&ugrave;s. Difficultas e$$e po$$et
de motu reflexo; nam pila impacta in parietem ita re-
$ilit, vt moueri ab eo debere videatur, c&ugrave;m immo-
tus tamen $it, neque aliquov$que con$equatur pilam.
Ver&ugrave;m ea re$ilitio, motu$que reflexus non tam &agrave;
pariete, corporevealio re$$ectente efficitur, qu&agrave;m ab
ip$o netimpingente: euenitque $ol&ugrave;m, vt qui motus
direct&ograve; contin&uuml;aretur, ob$taculo facto contin&uuml;etur
reflex&egrave;. Atque id quidem dicere cum ip$o Ari$totele
malo, qu&agrave;m motus quidpiam tribuere vel paricti,
vel parti ip$ius; quoniam licet res probabilitate $ua
non carcat (vt arguit leui$$imus ictus, qui vni ex-
tremo longi$$im&aelig;, cra$$i$$im&aelig;que trabis impactus,
exauditur in alio, tanquam $ucce$$iu&egrave; in omneis
parteis, &amp; vltr&aacute; per a&euml;rem, ad aurem v$que propa-
gatus; itemque ictus ianu&aelig; in limen, &agrave; quo totas
concuti &aelig;deis, fene$tralia vitra, dum tremunt, de-
mon$trant, c&aelig;tei&aacute;que $imilia) attamen res longio-
ris e$t, qu&agrave;m locus ferat, di qui$itionis. Quin-
etiam non alienum foret di$quirere, quor$&ugrave;m re-
$$exio ad parcis $emper angulos fiat (quant&ugrave;m ex
eius natura e$t) cum ip$a incidentia: $ed qu&oacute;nam
<pb n=77>
tandem prouelierer? cum id explicare poui$$im&ugrave;m
$olcam ex emer$ione rei pen$rlis &agrave; $uo perpendi-
culo <*> qu&aelig; non ab$imiliter $iat ip$i in idem pro-
cidenti&aelig;: neque po$$im dedu<*>re, quin explicem
$im&ugrave;l ob quam cau$am fiat, vt ex$i$tente eadem
pen$ilis longitudine, omnes procidenti&aelig;, arque
emer$iones, omne$que ade&ograve; excur$iones, recur$io-
ne$que, de quibus dictum quidpiam iam e$t, $int
pror$&ugrave;s &aelig;qui-temporane&aelig;?
<p>XX. An non magis congruum putabis me-
mini$$e me pollicitationis, qua recepi $uperi&ugrave;s
declaraturum me ad calcem, quid ex factis ex-
perimentis, dicendum mon$tretur de iis, qu&aelig;
$olent vulg&ograve; obijci ad impugnandum motum
Telluris? ver&ugrave;m c&ugrave;m videas qua hacten&ugrave;s ver-
borum mole obruerim te, &aelig;quum profect&ograve; ri-
uos iam claudam, &amp; quod hue v$que dilatum
e$t, differatur adh&ucirc;c in proximam v$que ad te
$cribendi occa$ionem. Erit heic intere&agrave; plus &aelig;quo,
qu&agrave;m vt pellegendo debeas e$$e patiens; $ed nom-
pe illa bonitas tua, quam pr&aelig;conceptam habui, vt
permitterem <*>alamo ex$patiandi licentiam, fecit. Pr&aelig;-
$ump$i quoque te pro tuo vericogno$cendi ardore,
pr&oacute;que ea, quam de me habes, quainque non
mereor, opinione, fui$$e haud dubi&egrave; quidpiam
ampli&ugrave;s, qu&agrave;m nudas illas circa motum ob$er-
uationes ex$pectaturum. Vtc&ugrave;mque $it, confi-
do $altem te pro $ingulari candoie, amor&eacute;que
erga me tuo, id, quodc&ugrave;mque e$t, excepturum,
<pb n=78>
h biturumque tanquam &agrave; viro, qui $it ob$eruan-
tu$i nus tui. Salutem lacobo Fratri optimo, toti-
que erudito con$e$$ui nunciari exopto. Vale.
Aquis-Sextus XII. Kal. Decemb. C<*>C, XL.
<FIG>
<pb n=79>
<FIG>
<C>EPISTOLA SECVNDA.</C>
<C><I>EIDEM.</I></C>
<p>I. MORAM non traho, Vir eximie,
$ed mox ob$ignatis, mi$$i$que, quas
peruidebis, literis, ha$ce occipio, vt
liberem de propo$ita Parenthe$i fi-
dem. Quippe intertexturus fueram
(quod adtexere pr&aelig;$titit) videri ex iis ob$eruatis,
qu&aelig; circa motum a motore tran$lato impre$$om
memorata $unt, infirmum reddi argumentum, quo
$olemus vulg&ograve; quietem a$$erere globo Telluris. Non
qu&ograve;d exinde pronunciem moueri haud dubi&egrave; I el-
lurem, vt Pythagoreis olim vi$um e$t, &amp; nunc Co-
pernicanis placer; $ed qu&ograve;d amore veritatis, &amp; con-
$equenter ad ea, qu&aelig; deducta $unt, nihil proh bere
exi$timem, qu&ograve; min&ugrave;s in$in&uuml;em conquirendam e$$e
rationem veri$imiliorem. Videlicet h&aelig;c di$qui$itio
non videtur e$$e ad eos releganda, qui laborant ver-
tigine, vt familiare e$t obijci; quand&ograve; &amp; $apientum
non po$tremus Seneca dignam rem duxit contem-
platione, vt $ciamus, in quo rerum $tatu $imus; pi-
gerrimam $ortiti, an veloci$$imam $edem; circa nos
Dcus omnia, an nos agat: &amp; Plato, qui Philo$ophi
<pb n=80>
diuini cognomentum tulit, Telluri attribuit tum
junior reuolutionem diurnam circa proprium axem,
tum &aelig;tate maturior etiam tran$lationem per zo-
diacum. No$ti enim, c&ugrave;m in Tim&aelig;o $en$i$$et Tel-
lurem in vniuer$i centro degentem, vna $ui circum-
ductione ver$us ortum, diem, noctemque efficere,
dum intere&agrave; Sol, c&aelig;ter&aacute;que a$tra apparerent oriri,
ac deferri ver$us occa$um; po$t-modum tamen, vt
ex Theophra$to apud Plutarchum intelligitur, eum
colloca$$e Solem in centro, &amp; Terr&aelig; pr&aelig;ter mo-
tum diurnum, a$$ignaui$$e etiam annuum, quem dum
circa Solem, &amp; $ub $ignis zodiaci peragerct, Sol
appareret intere&agrave; oppo$ita $igna peragrare. Sed
hi$ce dimi$$is, ecquod-nam e$t illud, de quo dicere
volo, argumentum &egrave; Nempe illud e$t, quod ab ip$o
v$que Ari$totele $olet obijci, dum neminem fer&egrave;
non vides, qui diurnum motum oppugnans, non
in$tet fore, vt $i Terra circumvolueretur in ortum,
lapis direct&egrave; $ur$&ugrave;m projectus, non in eundem, &egrave; quo
foret projectus, locum recideret, $ed caderet pro-
c&ugrave;l ad parteis occiduas; qu&ograve;d eo ver$ante per
aerem, locus e$$et interea ver$us ortum proc&ugrave;l
$ubductus: eo modo, inquiunt, quo $agitta $ur$&ugrave;m
euibrata &egrave; puppi, dum nauis mouetur, non in puppim
recidit, $ed in aquam &agrave; tergo puppis, qu&aelig; intere&agrave;
$ubducta e$t. Enimver&ograve; quis non miretur neminem
ex tanta obijcientium <*>urba rem fui$$e expertum
ade&ograve; facilem; o'nnei$que exemplum in re $imili
v$urpare, non quod ip$i probauerint, aut ab exper-
tis acceperint; $ed qu&ograve;d aliunde $ic $e habere, aut
<pb n=89>
debere $e habere $int rati? Siquidem ex iis, qu&aelig; de-
ducta $unt, manife$tum e$t po$$e omnin&ocirc; Coperni-
canos tale exemplum retorquere, atque ade&ograve; ar-
gumentari, tam po$$e lapidem in eundem Terr&aelig;
locum recidere, qu&agrave;m $agittam in eandem pup-
pim.
<p>II. Sufficere po$$et ad hoc demon$trandum
quod in$crip$i Schema $u<*>
<*> iliud importun&egrave; reuocem, $ubijcere heic
i$tud pr&aelig;$tat. E$to exempli grati&acirc; Turris AB, &egrave;
<FIG>
cuius pede proijciatur $ur$&ugrave;m lapis ad v$que fa$ti-
gium B, &amp; donec lapis e$t in a&euml;re, $upponatur
moueri Terra ver$us parteis orientaleis CDEFG
HIK; turris profect&ograve; vn&agrave; mouebitur: putas ver&ograve;
lapis de$eretur &agrave; turri? De$ereretur $an&egrave;, $i is,
qui proijcit, non inh&aelig;reret ip$i Terr&aelig;; eodem
modo, quo $i quis extra nauim con$i$tens lapidem
$ur$&ugrave;m proijciat, dum malus &egrave; regione tran$it;
talis quippe lapis non $equetur malum, $ed ab il-
lo de$eretur. At quemadmodum $i naui inh&aelig;reat,
qui lapidem $ur$&ugrave;m $ecundum malum proijcit, tunc
lapis malum $equitur, neque ab illo de$eritur; ita
quia Terr&aelig; inh&aelig;ret qui lapidem $ur$&ugrave;m $ecundum
<pb n=90>
turrim proijcit, nece$$e e$t lapidem $equi, ac nu$-
qu&agrave;m de$eri &agrave; turri. Cau$a manife$ta iam e$t.
Nam vt lapidi $ecundum malum projecto non $ola
impre$$a e$t vis ip$ius proijcientis propria, $ed etiam
alia ex motu nauis, quo manus $im&ugrave;l adacta fuit;
ita projecto $ecundum turrim non $ola vis pro-
iicientis propria impre$$a e$t, $ed alia etiam ex mo-
tu <*> $im&ugrave;l correpta. Et vt
lapis $ecundum malum vi$us a$cendere, de$cendere-
que ad perpendiculum, de$cribit nihilomin&ugrave;s li-
neam, quam parabolicam diximus: ita lapis $ecun-
dum turrim contineri vi$us in eodem perpendiculo,
de$cribit tamen in $patio mundano lineam $imiliter
parabolicam; $ed paraboles long&egrave; obtu$ioris. Nem-
pe vt illeic motus e$t compo$itus ex perpendiculari,
&amp; horizontali; ita ex vtr&oacute;que compo$itus heic:ade&ograve;
vt, quicquid e$t ex vi proijcientis propria, id explice-
tur v$que ad fa$tigium turris, ad quod lapis per-
uenit; &amp; quicquid &agrave; vi, $eu motu Telluris, id ex-
plicetur ad punctum v$que horizontalis line&aelig;, quod
lapis decidens attingit. Itaque, c&ugrave;m Turris ex A
B, peruenerit ad CL, rect&egrave; concipis lapidem per-
ueni$$e ad M; c&ugrave;m ad DN, perueni$$e ad O; c&ugrave;m
ad EP, perueni$$e ad Q: c&ugrave;m ad FR, perueni$$e ad ip-
$um-met R, quod fa$tigium e$t; &amp; con$equenter, c&ugrave;m
ad GS, perueni$$ead T: cum ad HV, perueni$$e ad X:
c&ugrave;m ad IY, perueni$$e ad Z; c&ugrave;m denique ad K <*>, per-
ueni$$e ad ip$um K. ita vt vbic&uacute;mque lapis in a&euml;re, vel
per $patium mundanum fuerit, extiterit $emper in li-
nea ip$i Turri parallela, eidemque Turris pedi,
<pb n=91>
punctove vicino perpendicularis. Nec ver&ograve; iam
tibi videbitur mirum oculos omnium, qui ad lapi-
dem attendent, $olum illum motum perpendicula-
rem ob$eruare, nullo autem modo horizontalem, qui
perpendicularem tamen ex$uperat tantoper&egrave;; $i-
quidem omnium oculi vn&agrave; &amp; cum turri, &amp; cum
lapide, eodem horizontali motu transferuntur;
ade&ograve; vt quemadmodum ex$i$tentes in naui omnes
$olum perpendicularem, nullo ver&ograve; mod&ograve; hori-
zontalem, cuius $unt participes, ob$eruant; ita heic
fieri nece$$um $it. Vnum di$crimen e$t, qu&ograve;d qui$-
piam vel in alia naui quie$cente, vel in littore con-
$i$tere po$$it, vnde ad motum lapidis horizontalem
attendat; non po$$it ver&ograve; alicubi extra Terram fi-
gere pedem, vnde pari modo progre$$um hori-
zontalem percipiat.
<p>III. Dices, quid $i aliquis intra ci$tam &agrave; gry-
phe abreptam detineatur per a&euml;rem? Re$ponde-
bitur, neque illum quidem po$$e eum motum ob-
$eruare; quoniam &amp; ip$e vna cum ci$ta, gryphe,
aereque, eodem illo motu $imul transferetur;
oporteretque illum con$titui vltra regionem
a&euml;ream, motuque ip$o non corripi, vt eius ob$er-
uandi euaderet capax. Quo loco te minim&egrave; latet
placere Copernicanis id, quod in$inuaui $uperiore
Epi$tola, aerem hunc no$trum nihil e$$e aliud, qu&agrave;m
halituo$am quandam contexturam ex omnibus va-
poribus, fumis, tenu&iuml;$$imi$ve corpu$culis, qu&aelig; ex
$olidiore Terr&aelig;, &amp; aqu&aelig; globo continu&ograve;, &amp; in
omnem partem circumqu&aacute;que exhalantur. Neque
<pb n=92>
porr&ocirc; long&egrave; abire &agrave; $olidiore i$to globo vapores
ciu$cemodi; quipp&egrave; qu&ograve;d den$iores infern&egrave; re$i-
dant, $ubtiliores vix $upra vnum, alterumve mil-
liare emergant, par&uacute;mque omnin&ograve; excedant edi-
ti$$imorum montium vertices. Talis e$t ergo illis
aer, $iue regio aerea; e$tque proinde terrenum
quid, totamque terram circumambit, eo modo, quo
epidermis totum animal, vel (vt $imilitudinem re-
petam) quo lanugo malum cotoncum. Ex quo fit,
vt quemadmodum malo cotoneo circumvoluto
non conuoluitur mod&ograve; ip$um malum, $eu quod in
illo intimius, $olidiu$que e$t; $ed vn&agrave; etiam con-
uoluitur lanugo circumue$tiens, ip$ique extrin$ecus
lcuiter coh&aelig;rens; ita illi dicant non mod&ograve; $oli-
diorem hunc globum ex terra, &amp; aqua con$tantem
ver$us ortum circumagi; $ed $im&ugrave;l etiam circum-
duci regionem a&euml;ream ip$i $euiter circumqu&aacute;que
coh&aelig;rentem. Ade&ograve; proinde, vt quemadmodum
acari aliudve animalculum intra lanuginem con-
tentum vn&agrave; cum illa ad motum mali cotonei cir-
cumraperetur: ita nece$$arium $it quicquid conti-
netur intra aerem, vn&agrave; cum ip$o aere ad motum
Terr&aelig; circumferri. Quanquam di$crimen e$t, qu&ograve;d
aer, ob fluxilitatem, non videatur coh&aelig;$ione ade&ograve;
vehemente $olidiori globo connecti, $ed retardari
nonnihil; atque ade&ograve; lenti$$im&egrave; quidem, $ed ali-
quantul&ugrave;m tamen promoueri in parteis occiduas.
Patere id dicunt, non tam in conuallibus, intra
quas a&euml;r heinc inde cohibetur, neque liber e$t,
qu&agrave;m in planitiebus, &amp; apertis campis, vbi ob$er-
<pb n=93>
uantur flabella, quoties viget tranquillitas, con-
uer$a e$$e in occa$um. Patere ver&ograve; maxim&egrave; in mari;
ac $ub ip$o quidem &AElig;quatore poti$$im&ugrave;m, vbivela
nauium $unt vno tenore, vniformiterque inflata ab
ortu; atque idcirc&ocirc; naut&aelig; experiuntur $e$e idem iter
&amp; long&egrave; facilius, &amp; breuiore tempore in occa$um,
qu&agrave;m in ortum emetiri. Neque ver&ograve; nece$$e e$t
ventum proptere&agrave; percipi ade&ograve; validum, ac obijci
$olet, qua$i a&euml;r con$i$teret, &amp; tantundem ferri in oc-
ca$um, quantum Terra in ortum apparere, aut $en-
tiri deberet. Siquidem non con$i$tit a&euml;r, $ed nonni-
hil $ol&ugrave;m retardatur, lentiu$ve in eandem regio-
nem procedit, h&aelig;cque retardatio, qu&aelig; haberi po$-
$it pro motu in occa$um, nulla propemod&ugrave;m pars
e$t citati$$imi eius motus quo a&euml;r intere&agrave; promo-
uctur cum Terra in ortum. Di$crimen aliunde e$t,
qu&ograve;d illa animalcula &agrave; lanugine abripiantur, cor-
pora ver&ograve; $olidiora non abripiantur ab a&euml;re (is nem-
pe e$t nimi&ugrave;m tenuis, fluidu$que) $ed motum $or-
tiantur ab ip$amet Terra, qu&aelig; dum mouetur, $im&ugrave;l
moueat corpora omnia $ibi innixa. Et quia tamen
videtur aer quidpiam conferre aliquibus; ide&ograve;, vt
di$tincti&ugrave;s rem dicam; <I>Si</I>talia quidem corpora $int,
cuiu$inodi lapis, $agitta, aliave id genus; i$ta non
mouentur cum aere, qua$i ip$o ea propellente; $ed
ide&ograve; mouentur, quia c&ugrave;m exce$$ere &egrave; Terra, cor-
poreve Terr&aelig; innixo, quod ea propulit, impre$$it
Terra $im&ugrave;l $uum motum, eo modo, quo imprimit
nauis, dum ex ea, aut malo ip$i innixo aliquid pro-
pellitur. <I>Sin</I> ver&ograve; talia corpora $int, cuiu$modiaues,
<pb n=94>
mu$c&aelig;, &amp; $imilia; habent &amp; ea motum ab ip$amet
Terra, aut certe &agrave; turri, arbore, men$a, manu,
corporeve alio, cui Terr&aelig; h&aelig;renti, quando auo-
lant, innituntur; vti dum aliquis ex puppi, aut $cam-
no, quod in ea, ver$us proram $alit. Contingit autem
volucres non ad perpendiculum $ubinde decidere
(quod $i facerent, non proptere&agrave; motum horizon-
talem min&ugrave;s haberent, vt dictum e$t de lapide $e-
cundum turrim decidente) $ed po$$e alarum bene-
ficio eiu$modi motum variare, quantum aer vn&agrave;
tran$latus pote$t e$$e $ub$idio. Nam $inullus quidem
e$$et $uppo$itus a&euml;r, aut aues alas non explicarent,
rum lapidum in$tar caderent in Terram; at qui&agrave;
aer$ube$t, corpulentiamque aliquam habet, qu&aelig;
alis verberata tantum re$i$tat, quantum $atis e$t, vt
volatilia vel $u$tententur, vel etiam magis euehantur;
heinc fit, vt pro repul$u &agrave; re$i$tente aere facto, mo-
tus per aerem varietur, neque ille generalis, hori-
zontali$que ip$i magis ob$tet, qu&agrave;m ob$tat perpen-
diculari. Nempe illa pars aeris verberata, ali$que
re$i$tens comparari pote$t illi parti funis intra na-
uim ten$i, quam funambulus inter $aliendum pede
pul$et. Quin etiam comparari pote$t cuilibet parti
nauis, &egrave; qua quis ip$am pedibus pul$ans, $alire in
quamcumque valeat. Q<*>ppe motus nauis, qui il-
lum &amp; in$i$tentem, &amp; per aerem $aliendo tran$la-
tum $emper deuehet, nihil pror$&ugrave;s impediet, qu&ograve;
min&ugrave;s ex vna parte nauis in aliam in$iliat, $itumque,
vt volet, commutet. Declararem in pi$ce, animali-
ve alio natante; c&ugrave;m aquam po$$e &amp; vn&agrave; transferri,
<pb n=95>
&amp; magis re$i$tere per$picuum $it; $ed res, vt mihi
quidem videtur, non e$t difficilis intellectu. Quan-
quam, $i h&aelig;reas vel tantillum, habeto intra nauim
cuppam aqua plenam, &amp; in ea pi$ceis; ac deprehen-
des, qua ratione motus generalis nauis, quo aqua,
&amp; pi$ces conuehentur, nihil $it penit&ugrave;s ob$titurus,
qu&ograve; min&ugrave;s pi$ces eo$dem motus $ur$&ugrave;m, deor$&ugrave;m,
obliqu&egrave; habeant, ac haberent, $i cuppa, &amp; aqua
penit&ugrave;s conquie$cerent, ill&oacute;que motu de$tituerentur.
Quod inculco, vt intelligas, po$$e aerem, aues, &amp;
omnia volantia generali illo, &amp; horizontali motu
Telluris transferri; &amp; motum tamen i$tum nihil ob-
$tare, qu&ograve; min&ugrave;s illa volent $ur$um, deor$&ugrave;m, obli-
qu&egrave;, &amp; quoc&uacute;mque collibitum fuerit. <I>Sin</I> autem ta-
lia corpora $int, cuiu$modi nubes, pulueres, plum&aelig;,
lan&aelig;, &amp;c. Imprimis, c&ugrave;m i$ta &egrave; terra,
 corpor&eacute;ve
Terr&aelig; innixo procedunt, motum inde impre$$um
habent, tuenturque; &amp; qu&ograve;d $int non-nihil grauiora
$uppo$ito aere, haud-dubi&egrave; perpendiculariter (tam-
et$i paul&ograve; lenti&ugrave;s) apparerent decidere, ni$i ven-
tus $uccureret, auerteretque i$tum motum, cum
quo vna generalis, &amp; horizontalis ille perinde co-
pularetur, ac in lapide fieri dictum e$t Deinde ven-
tus $uperueniens, $ur$umque, aut ali&ograve; abigens, im-
pellen$que nihil aliud pr&aelig;$tat, qu&agrave;m quod dictum
e$t pr&aelig;$tari ab aere alis volucrum re$i$tente: di$-
crimen enim $olummod&ograve; e$t, qu&ograve;d volucris qua$i
repellatur, nubes ver&ograve;, &amp; c&aelig;tera &agrave; vento duntaxat
pellantur; c&ugrave;m ad motum tamen perinde $it, $eu
manus &egrave; pauimento pilam $ui$&ugrave;m proijciat, $eu pila
<pb n=96>
in pauimentum impacta ex illo re$iliat. <I>Sin</I> dem&ugrave;m
talia corpora $int, cuiu$modi ventus, ignea trajectio,
&amp;c. tum quoque &amp; motus ille generalis imprimitur
ip$is in ea Terr&aelig; parte, &egrave; qua prodeunt; &amp; qui pro-
prius pr&aelig;tere&agrave; motus ip$is competit, perinde cum
illo coh&aelig;ret, ac coh&aelig;rent motus projectorum, vo-
lucrum, aliorum; c&ugrave;m &amp; ventus antecedens &agrave; $uc-
cedente propellatur, &amp; ignis in pabulum agens illum
$ua vi pellat, &amp; ob coh&aelig;$ionem $equatur; &amp; vtrique
a&euml;r part&igrave;m $u$tentaculo, partim ob$taculo e$$e po$$it;
atque ade&ograve; cau$a deflexionis, re$ilitionis, &amp; $imi-
lium.
<p>IV. Scrupulus fort&egrave; $upererit ex eo, quod dixi pa-
rabolicam lineam &agrave; corporibus projectis de$criptam
accipiendam e$$e in $patio mundano, non in aere: &amp;
c&ugrave;m vnum eius extremum $upponatur ad pedem tur-
ris, vnde lapis proijcitur, aliud e$$e accipiendum in
alio puncto horizontalis line&aelig;, in quod lapis decidit:
qua$i aut horizon non $it de$cribendus in ip$a Terr&aelig;
$uperficie; aut punctum, in quod lapis recidit, non
$it illud idem id hac $uperficie, &egrave; quo lapis fuit pro-
jectus. Ver&ugrave;m non erit tibi imprimis difficile ima-
ginari aliud e$$e a&euml;rem, aliud $patium in quo e$t
a&euml;r. Nam a&euml;r corpus mobile e$t: $patium incor-
poreus, &amp; immobilis locus. Tu, verbi cau$&acirc;, intra
mu$&aelig;um, $patium quoddam occupas, &amp; tant&ugrave;m qui-
dem, quantus es ip$e, etiam cum tuis ve$tibus. C&ugrave;m
autem vno, aut altero pa$$u ab illo recedis; non
illud te $equitur, $ed ab a&euml;re confluente occupatur.
Reponatur in eo trabs; pelletur aer, $ed non pelletur
<pb n=97>
$patium quod proinde manet immotum, quicquid
in ip$o collocetur, quicquid per ip$um tran$eat:
im&ocirc; non $it domus, non $it Terra, non $it Mundus;
illud $patium nihilomin&ugrave;s immobile, inalterabile.
idem omnin&oacute; per$euerabit. Eodem modo, loco mu-
$&aelig;i, intelligito c&oelig;li fornicem; &amp; loco tui, tuarum-
que ve$tium intellige Terram cum a&euml;re circumve-
$tiente: capis profect&ograve; Terram intra hunc fornicem
certum aliquod $patium occupare. Finge Terram
ex eo moueri, non illud proptere&agrave; emouebitur, $ed
con$tabit plan&egrave; immotum, Terraque intere&agrave; occu-
pabit aliud. Finge non moueri Terram ex $patio,
$ed conuolui tamen intra $patium, veluti globus,
dum tornatur; concipies parteis quidem Terr&aelig; mu-
tare $ucce$$iue parteis $patij; $ed non proptere&agrave; par-
teis $patij vlla ratione aut moueri, aut mutationem
accipere. Dico igitur, $i in Telluris circumvolutio-
ne $upponamus AB turrim mo&uacute;eri in CL; $patium,
quod illeic occupabatur, reman$i$$e illeic im-
motum, vt etiam totum illud per quod tran$ijt, A
BLC, in quo qui erat aer tran$iit intere&agrave; in CL
ND, $uccedente interim alio, qui erat pon&egrave; locum
AB. <*>t moueatur con$equenter turris &agrave; CL, in
in DN, $patium ad CL remanebit immotum, vt
etiam illud, per quod turris tran$iit, &amp; in quo qui pri&ugrave;s
continebatur aer, tran$ijt intere&agrave; in $patium DN
PE Imaginare idem ex ordine, quov$que turris erit
in K<*>;  capies profect&ograve; pedem turris ex parte $patij
immota A, tran$ij$$e in partem $patij immotam K;
&amp; de$crip$i$$e in $patio intermedio, immoto manen-
<pb n=98>
<FIG>
te lineam ACDEFGHIK, quam horizontalem
ideo diximus, quia re$pondet horizonti, $eu $uper-
ficiei ip$ius Terr&aelig;. Nam &amp; c&ugrave;m pes turris e$$et in A
illa $patij linea AK occupabatur &agrave; portione $uper-
ficiei Terr&aelig; antecedente; &amp; c&ugrave;m pes turris per-
uenit ad K, eadem linea occupatur &agrave; portione
con$equente. Deinde, $i $upponamus lapidem non
quieui$$e in pede turris, $ed a$cendi$$e, &amp; de$-
cendi$$e $ecundum turrim, dum turris ex AB, tran-
$iret in K <*>, ade&ograve; vt de$crip$erit parabolicam lineam
AMOQRTXZK, capis $an&egrave; hanc lineam de$-
criptam e$$e in immoto $patio, quod ab aere Ter-
ram circumabiente, ac vn&agrave; tran$lato $ucce$$iu&egrave; oc-
cupatur; non ver&ograve; in aere ip$o, qui circa turrim
tran$latam idem per$euerat, eamque $equitur; &amp;
in quo de$cribitur $ol&ugrave;m apparens recta linea, $e-
cundum longitudinem videlicet turris. Heinc ergo
agno$cis me ide&ograve; dixi$$e de$cribi lineam in $patio
mundano, potiu$qu&agrave;m in aere; vt ob$eruaretur
di$crimen huius line&aelig; de$cript&aelig; propter motum
Terr&aelig;, cum linea de$cripta propter motum nauis.
Nam de$cripta ob motum nauis ben&egrave; intelligitur ex
diuer$itate partium a&euml;ris, qui motum nauis non $e-
<pb n=99>
quitur, $ed re$pectu illius permanet immotus: de$-
cripta ver&ograve; ob motum Terr&aelig; intelligi non pote$t
ex diuer$itate partium a&euml;ris, qui ip$am Terram $e-
quitar; $ed ex diuer$itate partium mundani $patij,
quod immotum per$euerat. Dico autem a&euml;rem re$-
pectu nauis manere immotum; quia dum motus il-
los intra nauim con$ideramus, $eponimus motum
Telluris, qui aliunde $it naui, a&euml;ri, omnibu$que re-
bus communis; quique ob $ui communitatem re-
linquat ob$eruabile inter res propriis viribus motas,
quie$centei$que, di$crimen.
<p>V. Ex hoc proinde intelliges, qu&agrave;m par&ugrave;m con-
cludant argumenta illa, qu&aelig; ex globorum explo-
$ione &agrave; bellicis tormentis petuntur. Nam, inqui-
unt, globus in ortum explo$us ferctur long&egrave; vlteri&ugrave;s,
qu&agrave;m explo$us in occa$um; quoniam ille pr&aelig;ter
motum proprium, habebit etiam motum &agrave; Ter-
ra; hic ver&ograve; habebit $ol&ugrave;m motum proprium:
atque idcirc&ograve; $i motus Telluris $upponatur tantus,
quantus e$t motus globi proprius, efficietur motus in
ortum dupl&ograve; velocior, qu&agrave;m in occa$um; $icque
$copus ad ortum dupl&ograve; longi&ugrave;s, qu&agrave;m ad occa$um
attingetur. Quin-etiam globus in occa$um explo-
$us non exibit &egrave; fi$tula, $ed qua$i immotus con$i-
$tet; quia nempe quantum motu proprio in occi-
dentem connitetur, tantum impetus &agrave; Terra factus
illum in ortum re<*>imet. Addunt, $i globus diriga-
tur $eu in boream, $eu in meridiem, aberrationem
$emper &agrave; $copo futuram; quia du<*> globus feretur
per a&euml;rem, $copus intere&agrave; in ortum promouebitur,
<pb n=100>
locu$que ferietur proc&ugrave;l ad acca$um. Verumtamen
experimenta de colludentibus pil&acirc; intra nauim &agrave;
$imili $umpta rem per$picu&egrave; $oluunt. Loco enim
manus intellige fi$tulam; loco pil&aelig; globum; loco
nauis Terram; loco a&euml;ris mundanum ipatrum; nihil
$upererit laboris. Enimver&ograve; animi grati&acirc; repete ex-
po$itum $chema, &amp; $uppone AFK e$$e lineam in
<FIG>
$uperficie globi Telluris vn&acirc; cum tota Tellure mo-
bilem, $ed pro tempore tamen, hoc e$t, dum globus
exploditur, re$pondentem parti immobilis $patij A
FK, eo modo, quo iam dictum e$t. Suppone etiam
globum explodi ex puncto Terr&aelig; A ea tormenti vi,
vt peruenite po$$it ad F; &amp; rur<*>us pari vi ex F, vt
peruenire po$$it ad A, etiam globo Terr&aelig; penit&ugrave;s
quie$cente; dico, licet Terra moueatur, globum
vttimque explo$um nihilo $eci&ugrave;s pernenturum ad
cadem $uperficiei Terr&aelig; puncta, hoc e$t, heinc ad
F, illeinc ad A. Nam $it, pro&uuml;t obijcitur, motus
Telluris tantus, quantus e$t globi proprius (vt<*>$$e
debet tantus circiter $altem, in ve$tro parallelo) erit
quidem vis globi explo$i ex A in F geminata; $ic-
que ex A immobili $patij puncto perueniet in K
etiam immobile; at quia dum globus transferetur,
<pb n=101>
punctum $uperficiei Terr&aelig; A non manebit immotum,
$ed po$t globum ibit; neque punctum $uperficiei K
immotum con$i$tet, $ed globum antecodet: inde
cueniet, vt c&ugrave;m globus ex puncto mundani $patij
immobili A, peruentet ad punctum clu$dem $pa-
tij itidem immobile K, punctum mobile $uperficiei
Terr&aelig; A perueniat ad punctum $patij immobile F;
&amp; punctum mobile $uperficiei F petueniat ad pun-
ctum $pati<*> immobile K; $icque globus percurrat
quidem ex mundano $patio lineam AK, $ed ex $u-
perficie tamen Telluris $olummodo lineam AF;
quemadmodum faceret Terra quie$cente. Explo-
datur deinde globus ex F in A; quia dum erit per
a&euml;rem, neque punctum F, neque punctum A $uper-
ficiei terren&aelig; erunt immota; $ed interim punctum
F perueniet ad punctum immobile $patij K, &amp; pun-
ctum A ad punctum immobile F, &amp; aliunde quantum
globus vi impre$$a &agrave; tormento feretur ex puncto
immobili F ver$us A, tantum vi impre$$a &agrave; Terra
referetur ex A ver$us F; fiet, vt re$pectu $patij im-
motus con$i$tat, donec cadat in punctum mobile $u-
perficiei A, quod intere&agrave; ad punctum F immobile
perueniet. Neque iam debet videri mirum, mo-
ueri globum per a&euml;rem, &amp; non moueri tamen per
mundanum <*>patium. Videlicet pr&aelig;ter iam dicta (ex
quibus con$tat non tam globum transferri per a&euml;rem,
qu&agrave;m a&euml;rem ferri pr&aelig;ter globum; &amp; motum globo
&agrave; vi$u tribui, qui tamen e$t a&euml;ris) con$tat rem aliun-
de ita $e habere, ac dum vides hominem cont<*>in $luuij
fundum defixo, aut fune ponti illigato impellere lem-
<pb n=102>
bum $uis pedibus. Ille quippe nihilo $ec&ugrave;s mutat
pedes, inambulatque, ac fac<*> et $upra ip$am Ter-
ram; &amp; nihilomin&ugrave;s vides ip$um non mutare locum,
$i comparetur ad a&euml;rem, ripam, $uppo$itum fun-
dum, quidpiamve aliud immobile; $ed mutare $o-
l&ugrave;m locum re$pectu partium lembi, qui intere&agrave; $ub
ip$o mouetur, quatenus ex puppi aut prora oppo-
$itam partem attingit. Nimitum re$pectu a&euml;ris, aut
rip&aelig; immobilis e$t, quia pr&aelig;ter motum proprium,
quo fertur ver$us vnam partem, afficitur etiam motu
alio, qui ip$um tantundem refert in partem oppo-
$itam. Idem eueniet, $i quis in medio flumine, aut
etiam in mari ab$que conto, aut fune, tanta volo-
citate moueatur &agrave; prora in puppim, quanta nauis
ip$a mouetur. Nam mouebitur quidem per nauim,
mutabit que $ucce$$iu&egrave; parteis nauis varias; $ed quod
ad ip$um a&euml;rem, aquamve, aut fundum $uppo$itum
$pectat, con$i$tet qua$i immobilis, neque reuer&acirc;
locum mutabit. Pari igitur modo globus feretur
quidem impetu proprio, $iue &agrave; machina impre$$o ab
oriente in occidentem, reip$&aacute;que mouebitur per Ter-
r&aelig; $uperficiem, eiu$que parteis commutabit: at re$-
pectu mundani $patij per$euerabit qua$i immotus,
quia quantum motu proprio in occa$um feretur,
tantundem motu &agrave; Terra impre$$o referetur in or-
tum. Eadem porr&ocirc;, proportione, euenient, $eu
motum Terr&aelig; velociorem, $eu tardiorem habeas
motu globi proprio. Quemadmodum &agrave; pari intel-
ligitur ex dictis $uperi&ugrave;s de projectione, &amp; rejectione
pil&aelig; $ecundum longitudinem nauis; c&ugrave;m nihil $it ne-
<pb n=103>
ce$$e explicare ampli&ugrave;s quemadmodum fiat adjectio,
aut detractio virtutis communis comparat&aelig; cum
propria: quand&ograve;, vt iam dictum e$t, $imili ratione $e
habent pila, &amp; globus; manus, &amp; fi$tula; nauis, &amp;
Terra; a&euml;r, &amp; $patium. Heine, quod dicitur de glo-
bo projecto $eu in boream, $eu in meridiem ex iis
$oluitur, qu&aelig; dicta $unt de projectis ex naui, aut
etiam ex curru. Etenim, dum globus &egrave; fi$tula exit,
non tantum habet motum $ecundum longitudinem
fi$tul&aelig;; $ed etiam $ecundum horizontalem lineam;
incipitque proinde ex hoc duplici mo<*>u de$cribi li-
nea media, $ecundum quam tendere pergat, poft-
qu&agrave;m exiit &egrave; fi$tula; ade&ograve; vt quant&ugrave;m fi$tula, tan-
tundem ip$e tendat in ortum, fitque $emper &egrave; re-
gione orificij fi$tul&aelig;, per quod fuit trajectus; &amp; in-
tere&agrave; tamen promoueatur vltra id orificium, &amp; v$-
que ad $copum tandem direct&egrave; perueniat, qui ip$e
quoque e$t intere&agrave; tantundem promotus in ortum,
quantum fi$tula, inque c&aacute;dem $ecundum Terr&aelig; $u-
perficiem linea perman$it. Dicerem etiam de globo
$ur$&ugrave;m direct&egrave; explo$o, recident&eacute;que ad perpen-
diculum: $ed ratio eadem plane e$t, &amp; d fficultas ma-
net $oluta ex iis, qu&aelig; circa explo$ionem &egrave; naui me-
morata $unt. Quin-etiam hoc loco videtur res e$$e
tant&ograve; insellectu facilior, quant&ograve; per id tempus, quo
globus exit &egrave; fi$tula, intelligitur $im&ugrave;l moueri $en-
$ibili&ugrave;s ver$us ortum; $icque ex motu $ur$&ugrave;m, &amp;
motu in orientem de$cribere lineam inter verticalem,
&amp; horizontalem mediam, $ecundum quam deinceps
tran$latus, ita $ur$&ugrave;m emoueatur &agrave; fi$tula, vt tamen
<pb n=104>
etiam in ortum tantundem, ac ip$a promo ueatur,
$icque direct&egrave; illi $emper immineat, $eu ad perpen-
diculum $it, recidatque tandem in ip$am.
<p>VI. Neque ver&ograve; allata mod&ograve; argumenta nulla
videntur; $ed illa etiam nihil concludunt, qu&aelig; ex ap-
parente rerum motu, quieteve $olent obijci. Vi-
demus enim, inquiunt, Solem, c&aelig;teraque $idera
oriri, occidere, citca nos moueri; videmus &amp; hanc
ip$am Terram, cui in$i$timus, pror$&ugrave;s quie$cere: an-
non igitur omnia ibunt natur&aelig; legi pr&aelig;po$tera, $i
$idera quie$cant, &amp; Terra moueatur? Sed piget cram-
bem &agrave; Copernicanis toties repetitam heic repetere;
c&ugrave;m pr&aelig;$ert&igrave;m con$tet ex iam ant&egrave; dictis, $eu na-
uis alia moueatur ad no$tram immotam: $eu no$tra
moueatur ad immotam aliam, motum tamen $emper
nobis apparere non no$tr&aelig;, $ed alterius nauis: ade&ograve;
vt, $i in medio mari $imus, &amp; nihil $it, ni$i c&aelig;lum
vndique, &amp; vndique pontus, videamur ip$i nobis
ip$is immoti plan&egrave; con$i$tere; quantumc&uacute;mque &amp;
$ecundo vento moueamur; &amp; ad nauim aliam an-
choris firmatam feramur: qu&aelig; proinde tantum ap-
parebit accedere ad nos, quantum reuer&acirc; nos accede-
mus ad ip$am. C&aelig;ter&ugrave;m quia nos longo v$u, expe-
rienti&aacute; que edocti $en$um, $eu imaginationem mente,
$eu ratione enitimur corrigere, ac reip$a corrigimus,
&amp; rem $ec&ugrave;s $e habere, qu&agrave;m nobis appareat, nobis
per$uademus; finge tamen, ni$i hominem natum,
educatumque in media naui, $altem mediterraneum,
qui nauigium nunquam viderit, &amp; dormiens, oculi$-
ve clau$is, ac nihil tale cogitans, in nauim tran$la-
<pb n=105>
tus, deducatur in medium mare, vbi, quemadmo-
dum dixi, nihil $it pr&aelig;ter c&aelig;lum, pontumque, &amp; na-
uis alia ad anchoram. Tum, $i aperiat oculos, &amp;
naui, in qua erit, veloci$$im&egrave; pr&aelig;ter aliam mota, ex
illo requiras, vtri motum, vtri quietem conuenire
exi$timet; re$pondebit haud-dubi&egrave;, nauim in qua
erit, quie$cere, &amp; aliam moueri. Et iubeto, quan-
tum voles, vt attendat; fieri enim po$$e, vt nauis,
in qua erit, moueatur, immotaque $it alia; iurabit
$e non decipi; ac tant&ograve; magis $ecurus erit nauim
$uam quie$cere, quant&ograve; ob$eruabit omneis eius par-
teis in eodem $emper $itu manere; non di$cedere
puppim in vnam partem, &amp; proram in aliam; non
accedere etiam ad $e mutu&ograve;; non parte&igrave;s item late-
raleis; non tran$tra; non malos, non quicquid at-
tinet ad nauim; &amp; intere&agrave; nautas vari&egrave; per foros
cur$it<*>re, malos $candere, $entinam exhaurire, &amp;
omnia pror$us peragere, vt $i nauis con$tituta e$$et,
con$i$teretque in medio foro, mediove agro oppidi.
Iam ver&ograve; globus Terr&aelig; e$t, in quem, qua$i dor-
mientes tran$lati, vel poti&ugrave;s in quo non cogitantes
nati $umus. Ex quo autem oculos aperu&iuml;mus, &amp;
pr&aelig;ter hunc globum, contemplati $umus alium,
videlicet Solem, in eodem cum Terra qua$i &aelig;quore,
$eu $patio mundano; qu&aelig;$itum e$t vtri i$torum glo-
borum competeret quies, vtri motus? nos ver&ograve;
incunctanter pronunciauimus competere haud-du-
bi&egrave; quietem Terr&aelig;, &amp; motum Soli. Admon&uuml;ere Py-
thagoras, Plato, Ari$tarchus, antiquiores alij;
itemque Copernicus, Galileus, Kepplerus, recen-
<pb n=106>
tiores plures, forta$$is nos decipi, &amp; quie$cere So-
lem, Terramque moueri: nos tamen contr&agrave; in$ti-
timus; ac tant&ograve; ob$tinatiores facti $umus, quant&ograve;
magis attendentes, ob$eruauimus parteis Terr&aelig; &agrave; $e
mutu&ograve; non di$trahi; $ed illum quidem montem e$$e
$emper ad boream, hanc vrbem ad au$trum, illum
fluuium ad ortum, hanc in$ulam ad occa$um; ac
nos intere&agrave; $upra Terram perinde di$currere, ac
di$currimus per domum, $iue ciuitatem, in qua na-
ti $umus: ade&ograve; vt, quema dmodum neque domus
per ciuitatem, neque ciuitas per prouinciam, Ter-
ramve di$currit; ita ip$a quoque Terra non videa-
tur per $patia mundi di$currere. Atque ita quidem
$e habet ab exortu v$que no$tra imaginatio; neque
animaduertimus, Terram e$$e fort&egrave; in$tar nauis,
fierique po$$e, vt ex$i$tentes in Terra perinde fal-
lamur, ac Mediterraneus ille, dum in naui e$t.
Quippe quod-nam erit di$crimen? aut qu&aelig; ratio
di$criminis? &amp; quis modus $eu veritatem, $eu erro-
rem interno$cendi? Ac non dico quidem proptere&agrave;
moueri Terram, quie$cere Solem; $ed qu&aelig;rendas
dico rationes meliores, qu&agrave;m qu&aelig; ex $en$u ip$o pe-
tuntur. Et ni$i fui$$emus quidem vnquam experti
vi$us no$tri fallaciam, excu$abiles videremur,
po$$emu$que obijcere, nihil e$$e vi$u mani-
fe$tius, aut certius; detract&aacute;que oculis fide nihil
fieri per$ua$ione dignum: at quia nos experientia
docuit vi$um falli tantoper&egrave;, neque fidem $emper
adhibendam oculis e$$e, idque c&ugrave;m de motu po-
ti$$im&ugrave;m agitur; quidnam re$ponderi pote$t aliud,
<pb n=107>
qu&agrave;m &amp; vi$um, &amp; $en$us alios e$$e ratione corri-
gendos? Si ratione porr&ocirc; vi$um corrigamus, quid
Mediterraneo illi per$uadebimus, ni$i moueri nauim,
in qua e$t, quie$cere nauim, ver$us qu&agrave;m accedit?
Et c&ugrave;m ita fecerimus, quid, pari ratione per$uade-
bimus aliud nobis ip$is, qu&agrave;m moueri Terram, cui
in$i$timus, quie$cere Solem, ver$us quem mouemur?
<p>VII. Quod dictum porr&ocirc; e$t de Sole, videtur
$im&ugrave;l quoque dicendum de $ideribus c&aelig;teris. Nam
pari modo, $i nos cum Terra ver$us ortum conuerti-
mur, nece$$e e$t nobis $emper, continu&oacute;que, ali&aelig;,
ali&aelig;que partes vi$ibiles mundi aut c&oelig;li, vt put&agrave; Lu-
na, $tell&aelig;que tam errantes, qu&agrave;m inerrantes ver$us
ortum retegantur, totidemque intere&agrave; ver$us oc-
ca$um occultentur; &amp; qu&aelig; exort&aelig; fuerint, appa-
reant continu&ograve; ad meridianum a$cendere, pr&aelig;ter-
gredique, &amp; in occa$um de$cendere, ac $ub Terram
quoque, $eu infra horizontem pergere, donec vna
reuolutione intra horas viginti quatuor ab$oluta,
appareant rur$&ugrave;s exoriri, a$cendere, &amp;c. Cur non id
ver&ograve; poti&ugrave;s appareat ex conuer$ione no$tri oculi ad
parteis c&aelig;li orientaliores, qu&agrave;m ex conuer$ione tot,
tantarumq; partium ver$us oculum: quemadmodum
nobis eleuatio poli apparet, non toto c&aelig;lo conuer-
$o in meridiem; $ed oculo $olo promoto in boream?
Nam in hac quidem ciuitate polus boreus attolli-
tur $olum gradibus quadraginta tribus cum $emi$$e;
&amp; vbi tamen immoto c&aelig;lo ad ciuitatem v$que ve-
$tram iter in$tituimus, ita paulat&igrave;m parteis inferio-
res, inferiore$que, $ub ip$o polo detegimus, vt de-
<pb n=108>
nique i$teic polus attollatur gradibus proxim&egrave; qua-
draginta nouem. Dicent non totam Terram in bo-
ream, $ed nos duntaxat progredi; ver&ugrave;m id adfer-
tur $ol&ugrave;m in exemplum, vt o$tendam, $eu oculus $o-
lus, $eu oculus vn&agrave; cum Terra progrediatur ver$us
ortum, po$$e $idera videri attolli; neque, vt hoc
appareat, e$$e nece$$arium, conuerti ip$a ver$us oc-
ca$um. Addo, $i iudicant facilius moueri $olum
oculum, qu&agrave;m totam Terram in boream; cur non
facilius quoque iudicent moueri $olam Terram in
ortum, qu&agrave;m $idera omnia, machinamque c&aelig;lorum
vniuer$am moueri in occa$um? Non definio $an&egrave;
vtrum fiat: $ed c&ugrave;m, quod $pectat ad oculum, po$-
$it vtrumque &aelig;qu&egrave; pr&aelig;$tari; innuo $ol&ugrave;m e$$e ra-
tione agendum, vt mens in eam partem propendeat,
quam ratio fecerit veri$imiliorem. Hoc ver&ograve; po$ito,
c&ugrave;m ratione $uadente $it vero$imilius moueri nauim
ver$us portum, qu&agrave;m portum, ac naueis, &amp; domos,
terra$que attiguas moueri ver$us ip$am nauim; &amp;
$pectante aliquo ex edita turri totam ciuitatem
circumpo$itam, probabilius $it hominem in fa$ti-
gium turris emergere, $e$eque in omnem circum
partem conuertere, qu&agrave;m ciuitatem totam deprimi,
ac circa ip$um conuerti; &amp; oratore pro $ugge$tu
perorante, con$entaneum magis $it ip$ius vultum
ad omneis circ&ugrave;m auditorij parteis ex ordine dirigi,
qu&agrave;m totum auditorium circa vultum immobilem,
atque id genus $imilia: Cur non ratione eadem $ua-
dente fiat vero$imilius, probabilius, magis con$en-
taneum moueri Terram ver$us ortum, ac totam
<pb n=109>
mundi machinam, $ideraque omnia $alutare ex or-
dine; qu&agrave;m tantam illam machinam, totque, &amp;
tanta $idera circum ip$am ire, eamque $alutare?
Profect&ograve; nauis e$t aliqua $en$ibilis portio, $iue po-
ti&ugrave;s e$t alicuius $en$ibilis magnitudinis re$pectu
portus, totiu$que oppo$it&aelig; or&aelig;; homo re$pectu ci-
uitatis, vultus re$pectu auditorij: Terra ver&ograve; com-
parata ad tant&aelig; illius machin&aelig; amplitudinem, non
mod&ograve; punctum e$t, $ed etiam, $i quid fingi pote$t
in$en$ibilius, ac minus puncto. Quanquam res po$-
$et fort&egrave; videri vtc&ugrave;mque tolerabilis, $i tota illa ma-
china vnico, ac $implici motu circumferretur ver-
$us occa$um; $ed c&ugrave;m aliunde tot Planet&aelig; circum-
ferantur quoque ver$us ortum; quid potuit fieri
ab$urdius, qu&agrave;m fingi $upra Planetas, $upraque
omneis $tellas fixas, ac $ph&aelig;ras etiam cry$tallinas,
va$ti$$im&atilde; $ph&aelig;ram Primi mobilis, qu&aelig; aduer$us infe-
riores nitenteis in ortum $uis ac lentis motibus, con-
tranitatur ip$a, &amp; ver$us occa$um incredibili ce-
leritate omneis abripiat? An pote$t e$$e quidpiam
violentius; &amp; cogitari tamen e$$e in rerum natura
perpetuum? An e$$e quidpiam amfractuo$ius; &amp; at-
tribui tamen natur&aelig;, qu&aelig; qu&ograve; tendit, procedit $em-
per per breui$$imam, &amp; complanati$$imam viam?
Terr&acirc; profecto in ortum conuer$&acirc;, quo compen-
dio$i&ugrave;s nihil e$t, $ui, lentique in ortum motus re-
linquentur ip$is Planetis; &amp; qui tam ip$is, quam $tel-
lis fixis ver$us occa$um ine$$e apparet, ex vnica Ter-
r&aelig; in ortum conuer$ione apparebit; ade&ograve; vt h&aelig;c
$ola, $implexque conuer$io &aelig;qui<*>aleat illi primo mo-
<pb n=110>
bili; intere&aacute;que rapiditate, violentia, intricatione il-
la tanta liberet orbeis inferiores. Quanquam aliunde
$olidi orbes, qui in$itos $ibi Planetas deuehentes,
debuerunt e$$e contigui, vt inferiores abripi &agrave; $u-
perioribus po$$ent, nulli plan&egrave; $unt; vt vel explorati
motus Veneris, &amp; Mercurij $upra, ac infra Solem,
&amp; Cometarum traiectiones per $patia illa $atis con-
uincunt. Quare nec motus ille raptus pote$t iam
ampli&ugrave;s peragi; quand&ograve; Planetarum quidem glo-
bos per libera, flux&aacute;que $patia abripi non po$$e e$t
$atis per$picuum; &amp; retentis etiam $olidis $ph&aelig;ris,
manife$tum e$t, $i $uperficies inferiorum convex&aelig;,
&amp; $uperiorum concau&aelig; politi$$im&aelig; fuerint (vt nece$-
$ari&ograve;, &amp; vulg&ograve; cen$ent) non po$$e plan&egrave; inferiores
&agrave; $uperioribus abripi, quippe de$titur&aelig; an$is, qui-
bus in orbem impellantur, motumque accipiant;
ac po$$e ad $ummum impul$ionem pror$&ugrave;m, $eu in
rectum accipere, qualis profect&ograve; non admittetur.
Noto intere&agrave; propter Cometas; c&ugrave;m pr&aelig;ter pro-
prias trajectiones, qu&aelig; $unt nunc in boream, nunc
in au$trum, nunc ali&ograve;; appareant etiam conuer$ione
diurna ab ortu in occa$um ferri; quid vero$imilius
cogitari po$$it, qu&agrave;m moueri illos motu vnico, $eu
trajectione propria; circumductionem ver&ograve; illam in
occa$um e$$e duntaxat apparentem, ex conuer$ione
Terr&aelig; diurna in ortum? H&aelig;c $an&egrave; conuer$io eiu$-
modi e$t, vt quicquid $ur$&ugrave;m, vltrave Terram, ac
per mundana $patia $eu e$t, $eu na$citur, $eu tran$it,
a$$ingat illi, vt &amp; apparet, conuer$ionem ver$us oc-
ca$um. Ni$i ver&ograve; id non videtur e$$e captui accom-
<pb n=111>
modatius, qu&agrave;m raptum primi mobilis ad a&euml;rem
v$que nobis vicinum extendere, vt $eu Cometa,
$eu quid aliud in eo fuerit, ver$us occa$um abripi
po$$it? Stupendum profect&ograve;, punctulum hoc $olum
immotum con$tare: &amp; tantam circ&ugrave;m machinam ro-
tatione intere&agrave; illa incredibiliter celeri inde$inen-
ter circumductam! Quare neque e$t, cur Coperni-
canis vt ab$urdum obijciant, fore vt nos in parte
quadam $uperficiei terren&aelig; ex$i$tentes tanta mo-
ueamur celeritate, vt vix globus bombardicus cele-
ritatem tantam a$$equatur: $iquidem retorquebi-
tur, qu&agrave;m videatur e$$e incomparabiliter ab$urdius
eiu$dem circumductionis celeritatem transferre in
partem $uperficiei $ph&aelig;r&aelig; Lun&aelig;, Solis, Firmamen-
ti, Primi mobilis? Nam nece$$e e$t quidem in vno
hor&aelig; $ecundo, $eu in inter$titio, quod e$t ab vna me-
diocri pul$atione arteri&aelig; ad aliam, punctum terren&aelig;
$uperficiei percurrere $ub Aequatore, vbi motus e$t
rapidi$$imus, orgyias, $eu toi$as circiter ducentas;
&amp; &agrave; nobis, ver$us dimidium latitudinis borealis ex-
$i$tentibus, circiter centum; at c&ugrave;m vel ip$ius Fir-
mamenti ambitus iuxta communem $ententiam $it
major Terr&aelig; ambitu plu$qu&agrave;m quinquagies millies,
nece$$e e$t in vno hor&aelig; $ecundo punctum ambitus
Firmamenti percurrere quinquagies millies tantun-
dem orgyiarum. Itaque dum vnum ab$urdum de-
uitant, incidunt in aliud, quod $it quinquagies mil-
lies ab$urdius. Quant&ugrave;m putas ver&ograve; occurret ad-
augenda ab$urditas, c&ugrave;m acceptum fuerit punctum
in ambitu Primi mobilis, ac interpo$ito pre$ert&igrave;m
<pb n=112>
vno, alterove cry$tallino c&aelig;lo? Et obijciant pr&aelig;-
tere&agrave; parteis Terr&aelig; pr&aelig; tanta illa vertigine di$tra-
ctum iri: qu&agrave;m erit magis di$tractio timenda par-
tibus Primi mobilis, vt abreptis vertigine incom-
parabiliter rapidiore? Tamet$i ip$is partibus Terr&aelig;
nihil $ube$t periculi, qu&aelig;, qu&ograve;d coh&aelig;reant omnes
inter $e, mot&uacute;que $emper naturali, &aelig;quabilique fe-
rantur, perinde $e habent, ac $i quie$cerent; $olu$-
que foret ca$us timendus, $i Terra impingeretur in
corpus ob$i$tens, aut ali&agrave;s quiete repentina con$i-
$teret; quod magis tamen timendum non e$t, qu&agrave;m
ne $ecundum communem $ententiam Mundus impin-
gatur, aut repent&egrave; conquie$cat. Quo loco id vi-
detur e$$e con$ideratione dignum, $i Terra fui$$et
$u&aacute;pte natur&acirc; ad quie$cendum in$tituta, $ortituram
hand-dubi&egrave; fui$$e aut pyramidalem, aut cubicam
formam, non, vt habet, orbicularem; cuius cau$&agrave;
vti ad motum e$t comparati$$ima, ita videtur peni-
t&ugrave;s moueri $uapte natur&acirc;. Neque obijcias Solem
quoque, im&ocirc; etiam Firmamentum, atque ade&ograve; Mun-
dum $ecundum Copernicanos orbicularis e$$e fi-
gur&aelig; nam &amp; Soli ip$i in centro circumvolutionem
non negant, qu&aelig; eadem po$$it conuenire Firmamen-
ti $ideribus, circa proprios nempe axeis reuolutis,
vnde e$$e $cintillatio &agrave; pl&aelig;ri$que putatur; &amp; quod ad
ip$am Firmamenti, $eu Mundi conuexitatem attinet,
$it ne orbicularis an non; id neque ad illorum hy-
pothe$in nece$$arium e$t, neque pote$t human&aelig;
menti innote$cere vll&acirc; conjectur&acirc;
<p>VIII. Obiter ver&ograve;, ne id moretur, qu&ograve;d circulari
<pb n=113>
motui ob$tare videatur Terr&aelig; grauitas, cuius propri-
um $it id corpus, cui ine$t, deor$&ugrave;m rect&agrave; pellere;
ide&ograve; $ciendum e$t grauitatem affectionem e$$e non
totius Terr&aelig;, $ed partium ip$ius, donec ab ip$a auel-
luntur. Declarata pen&egrave; res manet ex iis, qu&aelig; dixi
$uperiore Epi$tola, c&ugrave;m de corporum terrenorum
attractione ab ip$a Terra. Nam globus quidem ip$e
Terr&aelig; $ecundum $e totum $pectat&ugrave;s nullo indiget
motu recto, quo $e in locum $uum recipiat, &egrave; quo
nunqu&agrave;m egreditur; indigent ver&ograve; eius partes, vt
$e in <*>p$um globum recipiant, &agrave; quo contingit illas
inter dum emo&uuml;eri, ac $eparari. Quamobrem nihil
fuit nece$$e indere toti ip$i globo grauitatem, $eu
v&igrave;m, impetumque, quo rect&agrave; ferretur in locum, ex-
tra quem con$titutus foret; $ed $atis fuit inderevim,
qua contineret $uas parteis, ea$demque retraheret,
$i contingeret eas diuelli. Scilicet motus i$te rectus,
quem grauitatis dicimus, vnitiuus e$t, vt $ic dicam,
&amp; congregatiuus omnium Terr&aelig; partium; indici&oacute;-
que e$t, qu&ograve;d tam ex parte no$tri, qu&agrave;m ex parte
antipodum, &amp; vndequ&aacute;que in idem con$piret; $ed
c&ugrave;m $it congregatiuus partium relatarum in ip$um
globum, non e$t tamen congregatiuus ip$ius globi
cum re alia, vt $i Terra e$$et cum Luna, orbibu$ve
aliis mundi congreganda. Neque dici pote$t gra-
uitatem, $eu vim ad hunc motum, conce$$am e$$e
toti Terr&aelig;, vt vel $e recipiat in locum mundi infimum,
vel recepta, $e in illo c&otilde;tineat. Siquidem in mundo ni-
hil infim&utilde;, aut $upremum e$t, ni$i comparat&egrave; ad $itum
animalis, ac poti$$im&ugrave;m hominis, cuius vna e$t pars
<pb n=114>
qu&aelig; dicitur $uprema, videlicet caput, alia, qu&aelig; in-
fima, videlicet pedes; eo modo, quo non e$t etiam
in mundo aliquid dextrum, aut $ini$trum, $ed com-
parat&egrave; duntaxat ad $itum eiu$dem animalis, cuius
partes dextra, ac $ini$tra $unt propri&aelig;. Ex quo fit,
vt quemadmodum pars mundi oriens tibi dextra non
dicitur, ni$i quaten&ugrave;s partem dextram ad ip$um con-
uertis; c&ugrave;m $i conuerteris $ini$tram, $ini$tra ex$ti-
tura $it; ita pars mundi verticalis non dicatur e$$e $u-
prema, ni$i quaten&ugrave;s partem tui $upremam ip$i ob-
uer$am habes; c&ugrave;m $i ad antipodas tran$iens obuer-
teris infimam, eadem $it infima futura. Dices in$i-
mum accipiendum non e$$e in mundi extremo, $ed
$ol&ugrave;m in centro, $eu in medio, quod idem $it cen-
trum, $eu medium Telluris. At prim&ugrave;m, licet con-
cedatur habere mundum centrum, $eu medium;
non $equitur nihilomin&ugrave;s po$$e illud infimum dici;
vt neque licet vnbilicus $it media in homine pars, di-
ci proptere&agrave; infima pote$t Et $an&egrave;, quod opponi-
tur medio, non $upremum e$t, $ed extremum, $unt-
que $upremum, &amp; infimum oppo$it&aelig; partes in eo-
dem extremo; etiam in ip$a Terra; cuius locum me-
dium non alia ratione infimum habemus, quam vt
ip$am ($ic loqui liceat) infimitatem bipartiamur, qua
nos antipodibus, antipodes nobis infimi videntur.
Deinde, ecquis dicere valeat, an, &amp; qualis $it pars mun-
di extrema, ac proindean, &amp; vbi $it illius centrum,
$eu medium; pr&aelig;$ert&igrave;m ver&ograve; c&ugrave;m videamus non abs
ratione controuerti, moueantur-ne fix&aelig; circa Ter-
ram, an-non; &amp; $int-ne omnes in eadem $uperficie,
<pb n=115>
vel poti&ugrave;s (in$tar planetarum, qui in eadem e$$e ap-
parent, neque tamen $unt) longi&ugrave;s, &amp; remoti&ugrave;s in
immen$um di$per$&aelig;? Nimir&uacute;m ex quo tanta e$t di-
$tantia, vt vi$us no$ter di$cernere intercepta $patia
non po$$it, apparent ip$i omnia eiu$dem e$$e di$tan-
ti&aelig;, omnia in eadem circumferentia, cuius ip$e cen-
trum $it, vbi $e conuertens ea circum$pect&acirc;rit: ade&ograve;
vt, $iue in Luna, $iue in Sole, $iue in quacumque
parte immen$i huius $patij te con$titutum e$$e fingas,
perinde $is judicaturus &amp; Mundum e$$e $ph&aelig;ricum,
&amp; ex$i$tere te in centro eius circumferenti&aelig;, in qua
&amp; omnia $idera, &amp; qu&aelig;cumque dem&ugrave;m proc&ugrave;l vi-
deris, imagin&eacute;re con$tituta. Dignum e$t cert&egrave; admi-
ratione ip$os Planetas, ex quibus $olis, vt nobis vi-
cinioribus, conjecturam quandam licet capere, ad-
mitti &agrave; non-nemine habere motus excentricos, $eu
quorum centrum alibi, qu&agrave;m in centro Telluris $it;
&amp; Terr&aelig; tamen centrum id vulg&ograve; haberi, circa quod
globorum c&aelig;le$tium circumductiones peragantur?
Heinc proinde dico ne$ciri &agrave; nobis, an dum terrena
corpora, vbi $emota fuerint, referuntur in ip$am
Terram, ferantur $im&ugrave;l in centrum Mundi; &amp;
quamuis forta$$&egrave; ferantur, e$$e id tamen ex acci-
denti; vti e$t etiam ex accidenti, quod in centrum
Terr&aelig; ip$ius ferantur, in quo, tanquam in mero
puncto neque recipi, neque quietem a$$equi va-
leant. Scilicet tendunt per $e in Terram, veluti in
totum, ac principium $uum, ip$amque a$$equut&aelig;
ita conquie$cunt, vt peruenire pr&ecedil;ter&agrave; ad v$que cen-
trum non magis curent, qu&agrave;m infans, vbi $e recepit
<pb n=116>
in $u&aelig; nutricis gremium, petere pr&aelig;tere&agrave; eius inte-
ranea. Ex accidenti ver&ograve; e$t, qu&ograve;d dirigantur $i-
m&ugrave;l in centrum, quatenus tendentes in Terram per
breui$$imam lineam, contingit hanc lineam, $i pro-
ducta intelligatur, tran$ire per centrum; vti ex acci-
denti e$t, qu&ograve;d dum ego heinc contendo Pari$ios,
Caletum ver$us dirigar, de quo tamen non cogito,
quaten&ugrave;s eadem via e$t, qu&aelig; contin&uuml;ata perducit
Caletum. Non repeto porr&ocirc; qu&aelig; $unt circa attra-
ctionem deducta; elicio $olum grauitatem, qu&aelig; e$t
in ip$is partibus Terr&aelig;, terreni$ve corporibus, non
tam e$$e vim in$itam, qu&agrave;m ex attractu Terr&aelig; im-
pre$$am; idque po$$e intelligi adjuncto exemplo ip-
$ius magnetis. Accipito enim, &amp; contineto manu la-
minulam ferri paucarum vnciarum. Si $upponatur
deinde manui magnes aliquis robu$ti$$imus, expe-
riere pondus non iam vnciarum, $ed librarum aliquot
e$$e. Et quia fatebere hoc pondus non tam e$$e in$i-
rum ferro, qu&agrave;m impre$$um ex attractione magne-
tis manui $uppo$iti; idcirc&ocirc; vbi agitur de pondere
$eu grauitate lapidis, alteriu$ve corporis terreni, in-
telligi pote$t ea grauitas non tam conuenire huiu$-
modi corpori ex $e, qu&agrave;m ex attractione $uppo$it&aelig;
Terr&aelig;. Quippe &amp; finge quoties ferrum manu $u-
$tenta$ti fui$$e magnetem $uppo$itum, quod $uppo-
$itum tamen ignorares, crederes omnin&ocirc; eiu$modi
pondus e$$e in$itum ip$i ferro, quod e$$et tamen at-
tractitium: quid ni igitur idem po$$is de lapide
credere, qu&ograve;d illum nunquam $u$tent&acirc;tis $ine Terra
$uppo$ita, quam ne$cieris e$$e magnetem ingentem?
<pb n=117>
Vt hoc obiter heic attingam; dum vides maiorem
grauitatem, $iue attractionem imprimi $erro &agrave; ma-
gnete, qu&agrave;m ab ip$a Terra (&agrave; qua etiam magnes,
dum $u$penditur, ferrum abducit) non id videtur
e$$e aliunde, qu&agrave;m ex eo, qu&ograve;d virtus attractrix e$t
in magnete collectior, atque ade&ograve; inten$ior pro mo-
dulo corporis, qu&agrave;m in ip$o corpore Terr&aelig;, in quo
exten$ior e$t, neque in $ingulis partibus, $ed in to-
to $ol&ugrave;m explicatur quanta e$t tota; co modo, quo
$i linguam grano $alis admoueas, id ip$am poten-
tius a$$iciet, qu&agrave;m occanus; non quod totus ocea-
nus $al$edinis amplius non habeat, $ed qu&ograve;d $al-
$edo in oceano diffa$ior $it, neque, qu&agrave; linguam ad-
moues, ade&ograve; collecta, &amp; explicita, ac in grano
vnico $alis. Magnetem, &amp; ferrum vt mittam, c&ugrave;m
grauitas lapidis in Terram cadentis intendatur, &amp; ex
nouorum graduum acce$$ione maior euadat; ac i$ta
inten$io, $eu graduum acce$$io non videatur aliun-
de e$$e, qu&agrave;m ex ip$a Terr&aelig; attractione (adjuncta
modo expo$ito impal$ione a&euml;ris) ecquid nam pro-
babilius e$t, qu&agrave;m gradum grauitatis primum, la-
pidique nondum moto conuenientem, ex eadem e$$e
attractione? Eadem $an&egrave; e$t grauitatis $pecies, neque
qualitas vlla meli&ugrave;s, qu&agrave;m &agrave; congenea intenditur.
An interim forte h&aelig;rebis, qu&ograve;d de leuitate grauita-
ti oppo$ita, nonnulli$que corporibus conueniente
nihil intermi$ceam? Sed facio nempe, qu&ograve;d leuitas
nihil aliud $it qu&agrave;m grauitas minor; $icque h&aelig; du&aelig;
$int qu&amacr;litates, $eu proprietates corporum non ab-
$olut&aelig;, $ed re$pectiu&aelig;; quaten&ugrave;s nempe vnum cor-
<pb n=118>
pus dicitur graue re$pectu leuioris, &amp; leue re$pectu
grauioris, $icque leue e$t, quod e$t min&ugrave;s graue,
&amp; graue, quod e$t min&ugrave;s leue. Vt exemplo dicam,
comparentur lapis, aqua, oleum, a&euml;r, ignis, qu&aelig;
terrena e$$e corpora pri&ugrave;s diximus. Ob$eruabis aquam
$upra Terr&aelig; $uperficiem, vt in lacu, fo$$a, aut, $i
velis, intra lebetem plan&egrave; quie$cere: ver&ugrave;m $i la-
pis immittatur, is ad imum ita de$cendet, vt aqua
cedens locum, a$cendat. Sic oleum in eodem va-
$e optim&egrave; quie$cet: $ed infundatur aqua, ea petet
fundum, &amp; oleum $ummum. In eodem va$e non
$it liquor, quie$cet in illo optim&egrave; a&euml;r: $ubeat oleum;
id deor$&ugrave;m tendet, &amp; a&euml;r $ur$&ugrave;m. Denique ignis
$u&aacute;pte natur&acirc; ip$i Terr&aelig; incumberet; at quia immi-
net, circum$tatque a&euml;r; ide&ograve; is viciniam Terr&aelig; appe-
tit, &amp; cogitur ignis ex Terra abire. Ita corpora i$ta
omnia dicentur grauia, &amp; leuia comparat&egrave;, $eu re$-
pectiu&egrave;; &amp; lapis quidem graui$$imus, quia maxim&egrave;
omnium attrahitur; $iue minim&egrave; omnium leuis, quia
minim&ugrave;m abducitur: aqua ver&ograve;, qu&aelig; re$pectu la-
pidis leuis e$t, grauis erit re$pectu olei; &amp; oleum le-
ue re$pectu aqu&aelig;, erit graue re$pectu a&euml;ris; &amp; a&euml;r le-
uis re$pectu olei, grauis erit re$pectu ignis: ignis
po$trem&ograve; omnium leui$$imus cen$ebitur, quia ma-
xim&egrave; omnium attollitur; $iue omnium minim&egrave; gra-
uis, quia ex omnibus, qu&aelig; attrahuntur &agrave; Terra,
trahitur ip$e minim&ugrave;m. Heinc quia difficultas e$t de
$olo igne; non e$t, cur dum $ur$&ugrave;m contendit, exi-
$times illum $uam, vt vulg&ograve; dicunt, qu&aelig;rere $ph&aelig;-
ram (ad quam non ignis ex omnibus $iluis perue-
<pb n=119>
nire vnquam potis $it) quippe $ur$&ugrave;m non tam vi
propria, qu&agrave;m ab a&euml;re impul$us contendit. Ni$i
forta$$is vbio leum in fundo maris fuerit, dicasillud
$ur$&ugrave;m conniti, vt qu&aelig;rat $ph&aelig;ram oleagineam,
qu&aelig; $it $upra aquam; poti&ugrave;$qu&agrave;m ab aqua $ur-
$&ugrave;m adigi, $eu &agrave; vicinia Terr&aelig; expelli, &agrave; qua $an&egrave; non
emergeret, ni$i aqua $ubterueniret? Aut ni$i in le-
betem aqua $emi plenum, &amp; in vertice montis edi-
ti$$imi con$titutum lapillos inijciens, dicas aquam
a$cendere, vt $ur$&ugrave;m inueniat $ph&aelig;ram aqueam,
poti&ugrave;$qu&agrave;m &agrave; lapide abigi, propellique &agrave; lebetis
fundo? Aut ni$i, c&ugrave;m ignis inuolat in pabulum
$uppo$itum, dicas illum in $uam de$cendere $ph&aelig;-
ram, $imiliterque aerem in $uam, quoties puteus
effoditur, tubulu$ve vacuus in Terram defigitur per
tran$uer$am aquam? Aut ni$i poti&ugrave;s ip$e a&euml;r non
tam naturaliter $upra Terram, qu&agrave;m $upra aquam
requie$cit; puta$que $ph&aelig;ram a&euml;ris ita e$$e nece$$a-
ri&ograve; $upra aquam, vt in tot i$tis regionibus, in qui-
bus $upra aquam non e$t, cum violentia detinea-
tur? Sed $i probari tibi requiras, quomod&ograve; ignis
pellatur $ur$&ugrave;m ab a&euml;re; con$idera vt ignis in cami-
no non ardeat, $i tam ianuas, quam fene$tras omneis
ita perfect&egrave; occlu$eris, vt ne per minimam quidem
rimulam $ubingredi a&euml;r in cameram po$$it. Nempe
ni$i a&euml;r $it, qui $uccedat in locum illius, qui ignem
$ur$&ugrave;m abigit, nulla fiet (vnde &amp; ignis extinguetur)
abactio; fiet autem vbi libertate ingrediendi a&euml;ri ex-
terno facta, a&euml;r interior habebit pon&egrave; alium, qui $i-
bi ignem in$equenti $uccedat, &amp; cameram compleat;
<pb n=120>
Permirumque e$t, $i cubiculum $it contiguum,
quod o$tiolo, rimuli$ve cum camera communicet,
&amp; clau$is fene$tris caminum $ol&ugrave;m apertum habeat,
$uccedere a&euml;rem ex illo in camer<*>m, dum alius in-
tere&agrave; $upern&egrave;, atque deforis in ip$ius cubiculi cami-
num inducitur, cuius ductus $i $it angu$tior, &amp; $ub-
jectus ignis igne camera inualidior, a&euml;r de$cendens
fumum repellet, cubiculumque fumo complebit.
Clarum e$t aliunde vt per hiemen $edenti ad ignem
pedes antror$um incale$cant, ad calcem ver&ograve; refri-
gerentur; impetente $cilicet calcem ip$o aere frigido,
qui extrin$ecus ad ignem contendit. Con$idera
etiam quemadmodum ignis vehementius ardeat, $i-
ligna, aut carbones crate ferrea $u$tententur, qu&agrave;m
$i focario lapidi, cineribu$ve in$i$tant: quia videlicet
pote$t a&euml;r $e$e meli&ucirc;s $upponere, &amp; inter abigendum
$ur$&ugrave;m ignem, ligna, carbone$ve perflare: vnde &amp;
Chymicorum fornax, qu&agrave;m flatuo$am vocant, non
aliis eget follibus, qu&agrave;m a&euml;re $ubter appellente, &amp;
$uperex$tanteis carbones validi$$imo flatu ventilante.
Atque ex his denique dico, e$$e quidem in Terra
motus rectos $ur$&ugrave;m, &amp; deor$&ugrave;m; $ed illos e$$e par-
tium proprios (vt $unt etiam propri&aelig; grauitas, &amp;
<*>uitas) non ver&ograve; proprios totius Terr&aelig;, ip$ique po-
ti&ugrave;s tam grauitatis, qu&agrave;m leuitatis experti, $ph&aelig;-
ric&aacute;que fotm&acirc; tornat&aelig;, circularem motum aut com-
petere, aut non repugnare. Rem declararem exem-
plo nauis, in qua qui a$cendunt, ex$cenduntque, &amp;
qu&aelig; attolluntur, deprimunturque omnia non ob-
$tant, qu&ograve; min&ugrave;s nauis $uum cur$um eat; verum res
<pb n=121>
e$t iam $atis inculcata, p<*>&aelig;$tat que vt &agrave; pari intelliga-
tur in Luna, aut quouis alio Mundano globo, in
quo centrum $it, &amp; extremum, &amp; in quo partes re-
ct&agrave; moueri ab$que impedimento circulatis, ac ge-
neralis motus po$$int. Nemo cert&egrave; neget in Luna
e$$e vim continentem partium, atque ade&ograve; ip$a,
<*>um met, $i $ejungantur, retrahentem $it que ad-
mitti po$$e in partibus Lun&aelig; grauitatem, &amp; leui-
tatem, ac motus $ur$&ugrave;m, deor$&ugrave;mque, ab$que eo,
qu&ograve;d Luna $ecundum $e totam $it grauis, aut leuis,
&amp; recto feratur, non circulari motu. Qu&aelig;$o porr&ocirc;,
$i nihil Lunam &aelig;there $olo circum datam mou<*> in
orbem repugnat; quid repugnare po$$it, qu&ograve; mi-
n&ugrave;s ip$a quoque Terra in orbem feratur, quam pr&aelig;-
ter &aelig;therem (aut $i velis, ip$um a&euml;rem) nihil cir-
cumambit? An-non, $i ingens globus plumbeus,
vbi fuerit funi pr&aelig;longo appen$us, nullo negotio
moueri pote$t, qu&ograve;d vis illum de or $&ugrave;m ferens $it
&aacute; fune edomita, ac velutinulla; poterit ip$e globus
Telluris moueri long&egrave; facili&ugrave;s, nulla inex$i$tente vi,
qu&aelig; ip$um aliquors&ugrave;m ferat? Qu&ograve;d $i putes ip$um
&agrave; centro teneri; finge Intelligentiam $ubuexi$$e illum
&agrave; centro, &amp; congruo fune $u$pendi$$e; an non tunc
$altem fune edomante illius in centrum propenden<*>
tiam, foret motu facillimus, $i modo qui<*>e$$et,
qui extra ip$um con$i$tens impellere po$$et &agrave; Ec-
quam ver&ograve; pote$t majorem habere ad motum re$i-
$tentiam, $i in centro fuerit $u$pen$a per $e, qu&agrave;m
$i extra centrum $u$pendatur ab alio? An centro,
quod merum e$t punctum, qu&ograve;d que vt maguitudine,
<pb n=122>
$ic omni agendi vi caret, $ube$$e pote$t vnde re-
uinciat, cohibeat que molem hanc tantam? Et non-
ne iure Archimedes depopo$cit $ol&ugrave;m extra Ter-
ram locum, in quo po$$et $e $i$tere, ratus $e ex eo
<*>moturum Terram? Quanquam, vt pr&aelig;monui, i$ta
obiter.
<p>IX. Multa $unt pr&aelig;tere&agrave;, qu&aelig; obijci $olent ex
apparente ip$ius Solis, Planetarumque aliorum mo-
tu per Zodiacum, $iue $ub Zodiaco, vt impugnetur
annuus, quo moueri Terram per Zodiacum Co-
pernicani a$$euerant. Atque hoc quidem loco ex-
pli<*>dum forer illud ip$orum Sy$tema, quo pr&aelig;-
cipuarum Mundi partium, ac in iis Telluris $itus con-
tinetur. Verumtamen habes tu i$teic Philola&uuml;m rediui-
u<*>m, qui illud nupernon modoexpo$uit, $ed quant&ugrave;m
etiam fieri pote$t, geometrico more probauit.
Quare &amp; mihi $u$$<*>it illa hoc loco attingere, qu&aelig;
ad o$tendendum argumenti propo$iti imbecillitatem
conducunt. Primum igitur $upponendum iuxta il-
lorum $ententiam e$t, e$$e, aut appatere Mun-
dum $ph&aelig;ric&aelig; $igur&aelig;; Solem e$$e in eius centro,
ex c&oacute;que non digredi: Fixas, vt vocant, $tellas e$$e
in eiu$dem circumferentia, con$tar&eacute;que etiam im-
motas. In $patiointermedio e$$e, ac moueri Plane-
tas, &amp; co quidem ordine, vt proxim&egrave; circa So-
lem vertatur Mercurij $idus intra men$eis circiter
treis; $uccedat Venus, qu&aelig; intra nouem; tertio
loco $it Tellus, qu&aelig; intra duodecim, $iue annum
vnum; $equatur Mars, qui intra annos proxim&egrave; duos;
tum Iupiter; qui intra duodecim; ac po$trem&ograve; Sa-
<pb n=123>
<FIG>
turnus, qui intra triginta. C&ugrave;mque circulus &agrave; Ter-
ra de$criptus $atis amplo inter$titio heinc &agrave; circulo
Veneris, heinc &agrave; circulo Martis di$tet; idcirc&ocirc; in
hoc inter$titio $patium accipi, magnum orbem di-
ctum, in quo circulus qua$i in$ertus concipiatur,
cuius Terra centrum $it, &amp; $ecundum cuius ambi-
tum Luna Terr&aelig; circumducatur men$truo tempore;
dum intere&agrave; vna cum Terra circumducitur Soli in-
tra annum. Et cum etiam circulus Iouis $atis am-
plo interuallo heinc &agrave; Martis, heinc &agrave; Saturni cir-
culis di$tet; ide&ograve; concipi in hoc interuallo circellos
quatuor, $ecundum quos, &amp; circa Iouem, vt circa
<pb n=124>
$uum centrum, ferantur quatuor qua$i Lun&aelig;, $iue
$telllul&aelig;, $idera Medicea dict&aelig;, $uis qu&aelig;que perio-
dis; dum intere&agrave; vn&agrave; cum Ioue conficiunt circa So-
lem periodum duodecim annorum. Atque id qui-
dem, ne memorem duas veluti Lunulas, $iue an$u-
las, qu&aelig; Saturni formam exhibent oblongam,
qua$que $ejungi ab eo, vt $uas &agrave; Ioue Lunulas,
nondum plan&egrave; con$tat. <I>Secund&ograve;,</I> eam debere Mun-
di amplitudinem concipi, vt quod $patium e$t &agrave;
Saturno v$que ad Fixas, $it pen&egrave; immen$um; tantum
$cilicet, vt complexus omnium Planetatum cum So-
le in medio, $i in orbem formatum concipias, pun-
ctum pen&egrave; $it re$pectu illius, appariturus nempe
ex Fixis qua$i vna aliqua $tella; veluti complexus
quatuor Lunularum, $eu Planetularum Iouialium
cum $oue in medio, pro vna $tella heinc reputatur.
Saltem complexus Telluris per circulum annuum
tran$lat&aelig; cum comprehen$is. Venere, Mercurio,
ac Sole in medio, $i formatum $imiliter in orbem,
$cu globum concipias, concipiendus tantulus e$t,
habita ratione di$tanti&aelig; Eixarum, vt $pectatus ex
ip$is $ixis appariturus fit qua$i punctum, $eu qua$i
minima paruularum $tellarum. Id $an&egrave; vald&egrave; para-
doxum, c&ugrave;m $emidiameter huius orbis (quem Ma-
gnum iam A$tronomi vocant) $eu di$tantia qu&aelig; e$t
a Sole ad Terram, admittatur vulg&ograve; continere
Terr&aelig; $em&igrave;diametros propemodum mille, &amp; ducen-
tas. Sod con$idera prim&ugrave;m communem $ententiam
non diffiteri quin $altem Terra, quantacumque no-
bis appareat, $it veluti punctum, comparata ad
<pb n=125>
firmamentum, $eu c&aelig;lum $tellatum, quod Tycho
di$tare &agrave; Terra admittit terrenis $emidiametris qua-
ter decies mille. Con$idera $ecund&ograve; hanc di$tan-
tiam non ob$eruatione, $ed conjectura, &amp; mero
arbitratu a$$umi: quoniam cum &aelig;gr&egrave; emetiri liceat
di$tantiam, qu&aelig; e$t heinc v$que ad Saturnum, qu&ograve;d
nos parallaxis, vt vocant, deficiat (hoc e$t, qu&ograve;d
tanta magnitudo, quanta e$t Terr&aelig; $emidiameter,
ex cuius comparatione c&aelig;le$tia $patia men$uramus,
non ampli&ugrave;s appareat, $ed ad vi$um plan&egrave;, ob
nimiam elongationem euane$cat) nece$$e e$t quic-
quid $patiorum e$t vltra Saturnum, men$uram om-
nem fugiat, &amp;, $i qui$piam definiat, pro mero arbi-
trio id faciat. Con$idera rur$&ugrave;s, non e$$e proinde,
cur commun&igrave;s $ententia a$$umat di$tantiam huiu$-
cemodi; &amp; Pythagoreorum, Copernicanorumve
$ententi&aelig; non liceat a$$umere di$tantiam millies aut
etiam decies milli<*> maiorem. Nam, vt illa argu-
mentatur non e$$e, cur cen$eamus Deum facere
volui$$e Mundum ade&ograve; va$tum; $ic i$ta, non e$$e,
cur cen$eamus Deum facere volui$$e ade&ograve; angu$tum;
&amp; c&ugrave;m neutra probare experientia, $eu ob$eruatio-
ne po$$it quid Deo placuerit; videtur po$terior,
dum natur&aelig; rerum maje$tatem amplificat, com-
mendare magis &amp; potentiam; &amp; magnificentiam
Opificis $ummi, qu&agrave;m prior. At, inquies, $i tanta
Fixarum di$tantia $tatuatur, vt hic magnus Telluris
orbis Venerem, Mercurium, &amp; Solem complectens
pro puncto habeatur, fore ergo Solem tant&ograve; ma-
gis punctum; quare neque fore, vt Sol $it ex Fi-
<pb n=126>
xis con$picuus, po$$itque &amp; fixas ip$as illu$trare,
&amp; vniuer$um mundum $ua luce complere. Ver&ugrave;m
quamuis diameter Solis ex $ixis $pectati, non fuerit
ni$i pars ducente$ima diametri magni orbis; pote-
rit nihilomin&ugrave;s Sol apparere tantus, quantus e$t
ip$e orbis, aut etiam tota regio Planetaria, quam-
uis eius diameter $it decupl&ograve; major; idque ob lu-
cem vegetam, diffu$o$que ip$ius radios, quibus
oculus afficiendus erit, ea ratione, qua flammula
candel&aelig; noctu $pectata ignis ingens proc&ugrave;l appa-
ret. Talis radiorum circumfu$io affingit $tellis om-
nibus magnitudinem, ambitumve majorem, qu&agrave;m
reuer&acirc; $it; c&ugrave;m nulla $it fixa, cuius vera diameter
non comprobetur quam-plurimis vicibus minor ap-
parente; &amp; Planet&aelig; quoque (tamet$i $int lucis lon-
g&egrave; obtu$ioris) diametro appareant aliquot vicibus
majore, qu&agrave;m $int, vt Mercurius circiter nouem,
quemadmodum exmea illa ob$eruatione con$titit.
Quare &amp; quemadmodum $tella<*>is cum diametro
minore $it, qu&agrave;m $int diametri circellorum &agrave; Pla-
netulis eius de$criptorum, apparet nihilomin&ugrave;s tan-
ta vt eiu$cemodi circellos $ua luce compleat; ita
Sol licet, diametro minor, qu&agrave;m magnus i$te or-
bis $it, poterit nihilomin&ugrave;s apparere tantus, vt com-
pleat $uis radiis totum illius interuallum, ac inter-
uallum etiam totius regionis Planetari&aelig;, &amp; tantus
e$$e, quanta ip$a videatur. Et fac non omnin&ocirc; com-
plere; $eu etiam pro<*>$&ugrave;s non videri; qu&agrave;m mult&aelig;
qu&aelig;$o $tell&aelig; $unt, qu&aelig; videri &agrave; nobis ob immen-
$am longinquitatem <*>on po$$unt ($altem tele$co-
<pb n=127>
pium multas retegit nudo oculo incon$picuas) cum
non po$$it tamen ratione o$tendi vllam e$$e $tellam
ade&ograve; paruam, cuius amplitudo amplitudini Solis
cedat? Qu&ograve;d Sol autem debeat f&oelig;nerari lucem to-
ti Mundo, &amp; $tellas etiam fixas illu$trare, id a$$u-
mitur, non probatur; &amp; nos, qui ob eius viciniam
collu$tramur tantoper&egrave;, id ip$i attribuimus, quod
potiore forta$$is jure attribueremus Canicul&aelig;, $i
foremus &aelig;qu&egrave; vicini, &amp; ab ip$o Sole, quantum
nunc &agrave; Canicula, di$taremus. Nam verum e$t qui-
dem Planetas mutuari $uam lucem &agrave; Sole; at Fix&aelig;,
quarum $cintillatio, atque candicantia Solaris per-
$imilis e$t, videntur omnin&ocirc; de $uo collucere,
e$$&eacute;que totidem qua$i Soles, quos Deus in illa
$patrorum immen$itate collocatos voluerit, ob $i-
neis nobis incompertos; vt incompertum etiam e$t
ob quem finem vol&uuml;erit $tellas e$$e totque, &amp; tantas,
ac co $itu, eaque di$tantia, qu&aelig; $olet vulgo a$$eri.
<I>Terti&ograve;,</I> $upponendum, quod e$t pervulgatum,
qu&oacute;dque ab initio iam attigimus, conuenire glo-
bo Telluris motum duplicem, diurnum, &amp; annuum.
Diurnus e$t, de quo iam multa; is nimir&ugrave;m e$t,
qui competit Terr&aelig;, quatenus circa proprium axem
intra viginti quatuor horas ita vertitur, vt certam
Terr&aelig; partem (veluti i$tam, in qua nos $umus)
nunc ad Solem conuertens, diem illi creet; nunc &agrave;
Sole auertens, noctem illi faciat. Annuus vero e$t,
quo Terra, dum circa $eip$am gyratur, pronro-
uctur intere&agrave; in ortum $ub Zodiaco, centr&ugrave;mque
illius intelligitur $en$im de$cribere iam memora-
<pb n=128>
tum circa Solem circulum, quem intra an<*>
conficiat; ita vt circa $eip$am reuoluatur trecentis
$exaginta quinque periodis, dum intere&agrave; non ni$i
vnam periodum circa Solem ab$oluit. Fit i$tud
porr&ocirc; ad eum modum, quo trochus, $eu tur-
bo puerorum circumduct&acirc; $entic&acirc; in pauimentum
adactus ita gyratur circa $eip$um, $iue axem
proprium, vt etiam di$currat, circello$que in pa-
uimento de$cribat: pluries enim $ibi circumvolui-
tur, dum intere&agrave; aliquem exarat circellum. Si ve-
lis quoque, id $imile e$t, ac dum ambulans $ic di-
gitum moues, vt $i eo de$criberes in a&euml;re medio
continenteis circellos. Quemadmodum enim di-
gitus, dum $ecundum viam transfertur, $ibi ip$i va-
ri&egrave; circumducitur; $ic Terra, dum pergit per annu-
am illam $emitam circumit, intere&agrave; $uum axem
trecenties, &amp; $exagies quinquies. Quoniam ver&ograve;
is circulus, quem motu annuo Terra de$cribit, ha-
bet heinc Solem, inde illam fixarum regionem,
$ecundum quam $igna Zodiaci di$po$ita $unt; eam-
obrem $it, vt c&ugrave;m Terra e$t ver$us Arict&etilde;, habeat So-
lem ver$us Libram; &amp; c&ugrave;m Terra tran$it ex Ariete in
Taur&utilde;, appareat Sol tran$ire ex Libra in Scorpionem;
$icque dum Terra e$t in vno $igno, Sol dicatur
e$$e in oppo$ito; Terr&aacute;que reip$a percurrat Zodia-
cum, $eu Eclipticam, &amp; Sol percurrat apparenter.
<I>Quart&ograve;,</I> pr&aelig;ter duos eiu$inodi motus, attribui Ter-
r&aelig; tertium, qui inclinationis, $eu declinationis di-
citur: tamet$i reip$&agrave; nihil aliud e$t, qu&agrave;m conti-
nentia &AElig;quatoris, atque ade&ograve; axis terreni in $ui-ip-
<pb n=129>
$ius paralleli$mo. Scilicet non e$t concipiendum
centrum Terr&aelig; ita ferri per Eclipticam in memo-
rato magno orbe conceptam, vt reuolutiones diur-
n&aelig; $ecundum ip$am, ip$iu$ve ductum, aut lon-
gitudinem fiant: neque enim Terr&aelig; &aelig;quator coit
in planum Ecliptic&aelig;, aut axis terrenus in Firma-
mentum v$que contin&uuml;ari intellectus, intelligitur
de$cribere heinc inde circumductione annua, &amp; cir-
ca Ecliptic&aelig; polos, duos circulos eiu$dem magni-
tudinis cum eo, quem in magno orbe centrum Ter-
r&aelig; de$cribit. Ver&ugrave;m ita e$t concipiendum, vt reuo-
lutiones diurn&aelig; $int parallel&aelig; omnes cum ea, qu&aelig;
peragitur, dum Terra e$t in &aelig;quinoctialibus pun-
ctis, coitque in planum eius &aelig;quatoris, qui in eo-
dem magno orbe concipitur: quippe &aelig;quator
Terr&aelig; tuetur $emper $itum parallelum cum eo,
quem habet in eiu$cemodi punctis; &amp; axis pro-
inde ip$ius ita manet $emper $ibi ip$i parallelus, vt
in Firmamentum v$que contin&uuml;ari intellectus, in-
telligatur de$cribere circumductione annua circa
vocatos mundi polos, duos circulos tantos, quan-
t&ugrave;s e$t &aelig;quator ip$e magni orbis. Id licebit perci-
pere ex Copernicana machinali $ph&aelig;ra; $ed ni$i
fort&egrave; ad manum $it, accipito $ph&aelig;ram vulgarem,
habetoque eius Eclipticam pro Ecliptica magni or-
bis, &amp; &aelig;quatorem pro &aelig;quatore ciu$dem orbis; &amp;
cum globulum, qui in centro e$t, Terramque vul-
g&ograve; repr&aelig;$entat, pro Sole habueris, habeto extre-
ma axis per ip$um traducti, &amp; in c&aelig;lum v$que con-
tinuati pro iam vocatis polis mundi. V$urpato dein-
<pb n=130>
de alium globulum, qui repr&aelig;$entare Terr&aelig; glo-
bum po$$it, $cilicet traducto radiolo, $eu axiculo;
&amp; circello medio, $eu &aelig;quatore $upra ip$um de$-
cripto. Applicato hunc globulum $upra inter$ectio-
nem, $eu punctum &aelig;quinoctiale $ph&aelig;r&aelig;, &amp; ita con-
$tituito, vt &aelig;quator globuli $it in eodem plano, $iue
congruat cum &aelig;quatore $ph&aelig;r&aelig;, axi$que illius $it
axi $ph&aelig;r&aelig; parallelus. Globulum ibi, ac in eo $itu
circa axem reuoluito, ac deinde ip$um reuoluere
continenter pergens $en$im promoueto $ecundum
Eclipticam, ac ver$us $ol$titiale punctum; $ed ita
tamen, vt &aelig;quator globuli maneat $emper paral-
lelus &aelig;quatori $ph&aelig;r&aelig;, &amp; axis illius, axi huius. De-
ducito pari ratione in aliud &aelig;quinoctium, &amp; porr&ocirc;
per $ol$titium aliud, perducito ad &aelig;quinoctium prius,
$eruato eodem paralleli$mo. Tum dem&ugrave;m concipies
quod dictum e$t de ip$a Terra per Eclipticam ma-
gni orbis ita tran$lata, vt cius &aelig;quator continea-
tur $emper &amp; &aelig;quatorimagni orbis, &amp; $ibi ip$i pa-
rallelus; &amp; axis axi magni orbis, $ibique ip$i $imi-
liter. Quin-etiam, vt $i oppo$ueris ip$os $ph&aelig;r&aelig;
polos parietibus oppo$itis, &amp; conceperis axem
$ph&aelig;r&aelig; vtrimque ad parietes continuatum de$ignare
in ip$is duo puncta oppo$ita, concipies $im&ugrave;l axi-
culum globuli contin&uuml;ari inteliectum ad eo$dem
v$que parietes de$cribere vna $ui circumductione
per Eclipticam, &amp; circa de$ignata puncta, duos
circulos &aelig;quatori $ph&aelig;r&aelig; &aelig;qualeis: Pari pror$&ugrave;s mo-
do id intelliges, quod dictum e$t de circulis in Fir-
mamenti fornice heinc inde de$criptis circa polos
<pb n=131>
mundi: ade&ograve; vt, quemadmodum axiculus globuli
continuatus, &amp; circumductus, intelligitur per me-
dium mu$&aelig;oli $patium de$cribere qua$i columnam,
cuius ba$es $int memorati in parietibus circuli; ita
intelligere liceat immanem quandam qua$i colum-
nam per magni orbis $patia ab axe Terr&aelig; conti-
n&uuml;ato, circumductoque de$cribi, cuius ba$es $int
circuli illi iam repetiti in Firmamenti fornice. <I>Quint&ograve;,</I>
denique huiu$modi motum, $iue continentiam in
paraileli$mo ita fieri, vt tantillum tamen, $eu in$en-
$ibiliter lentior $it ip$o motu centri; efficiaturque,
vt centro Terr&aelig; ad idem &aelig;quinoctiale punctum re-
deunte, &aelig;quator $ecet Eclipticam nonnihil cite-
rius, ac faciat cum illa angulum inclinationis, $eu
declinationis maximum, aliquant&ograve; antecedenter.
Non qu&ograve;d angulus inclinationis non $it $emper idem,
aut &aelig;qualis, qu&oacute;dque &aelig;quator Terr&aelig;, axi$que ip-
$ius non $it $emper $ibi ip$i patallelus; $ed qu&ograve;d
huiu$modi angulus, $iue inter$ectio $it mobilis,
fiatque $en$im in aliis, alii$que Ecliptic&aelig; punctis
(idque regrediendo, $iue procedendo contra $igno-
rum $eriem, hoc e$t ab Ariete in Pi$ces, aut &agrave; Li-
bra in Virginem) qu&oacute;dque Ecliptica ex$i$tente im-
mobili, tum &aelig;quatoris planum per ip$am decur-
rere intelligatur; tum poli &aelig;quatoris $eu mundi
intelligantur lent&egrave; moueri, idque regrediendo circa
polos Ecliptic&aelig;, $eruat&acirc; $emper eadem di$tanti&acirc;.
Qu&icirc; id fieri valeat, vt po$$is quadamten&ugrave;s concipere,
duc etiam circellum in memorato globulo, qui
repr&ecedil;$entet Eclipticam, &amp; &aelig;quinoctiale eiuspun-
<pb n=132>
ctum ita applica &aelig;quinoctiali $ph&aelig;r&aelig; puncto, vt &aelig;-
quator cum &aelig;quatore, &amp; Ecliptica cum Ecliptica
congruat. Axiculum per eum traductum axi globi
&aelig;qualem fac, &amp; vtrique eius extremo filum ailiga,
quod aliunde $it polo Ecliptic&aelig; defixum. Tum, $i
globulum retro, $eu in antecedentia ita moueris,
vt illius Ecliptica Ecliptic&aelig; $ph&aelig;r&aelig; $emper con-
gruat, ob$eruabis vt eius &aelig;quator Eclipticam con-
tinu&ograve; $ecet in antecedentibus punctis; $ed $eruato
tamen codem inclinationis angulo, &amp; axis extremis
tuentibus $emper &aelig;qualem di$tantiam ab ip$is Ecli-
ptic&aelig; polis. Haud abs re porr&ocirc; h&aelig;c antece$$io len-
ta, $eu lenti$$ima poti&ugrave;s dicitur, quand&ograve; vna eius
periodus non ab$oluitur, ni$i intra annos vicies quin-
quies mille.
<p>X. Vt ex hi$ce $uppo$itis, ea qu&aelig; apparent, iam
attingam; Prim&ugrave;m apparet quidem Sol, quemad-
modum iam diximus, moueri per Zodiacum; $ed
vt nauis in medio mari circa immobilem nauim cir-
cumducta apparet no$tro Mediterraneo (de quo
nempe e$t ant&egrave; dictum) immota manere, &amp; qu&aelig;
immota e$t, videtur intere&agrave; ip$i circumduci, qua-
te<*>us nempe varias horizontis parteis $ucce$$iu&egrave;
obtegit, donec ip$a per oppo$itam fertur; ita
Terra, cui inh&aelig;remus, circa Solem immotum cir-
cunducta, viderinobis pote$t immota, &amp; Sol moue-
ri circa ip$am, occulereque $uccedenter omneis
parteis Zodiaci, quatenus Terra intere&agrave; oppo$itas
parteis $uccedenter percurrit. Quare &amp; c&ugrave;m Terra
per medium Zodiacum incedens, circulum $uo cen-
<pb n=133>
tro de$cribat, qui Ecliptica linea dicitur, h&aelig;c ip$a
erit linea, quam Sol de$cribet apparenter; ade&ograve;
vt non mod&ograve; aliorum Planetarum latitudines, con-
figuratione$que eodem modo eueniant, $iue Sol
reip$a moueatur, $iue moueri$olum appareat; $ed
eodem quoque modo Eclip$es tam Solis, qu&agrave;m
Lun&aelig; contingant. Quippe c&ugrave;m Luna motu men-
$truo ip$i Terr&aelig; circumferatur; efficitur eadem ra-
tione, vt Terr&aelig;, ac Soli direct&egrave; interpo$ita lucem
Terr&aelig; eripiat; &amp; Terram habens $ibi, ac Soli dire-
ct&egrave; interpo$itam, e&aacute;dem Solis luce per Terram pri-
uetur. Nimir&ugrave;m eadem inclinatione de$eribere po-
te$t orbitam, qu&aelig; Eclipticam &agrave; Terra de$criptam
duobus in locis inter$ecet, nodo$que Eclipticos fa-
ciat. Neque videtur morari debere nos P<I>rim&ograve;,</I>
quod ab$urdum e$$e videatur, fore ergo Terram
vnum ex Planetis, &amp; magis quidem pr&aelig;cipuum,
qu&agrave;m Lunam, co modo, quo Iupiter e$t pr&aelig; $uis
Lunis Mediceis pr&aelig;cipuus. Siquidem Terra glo-
bo$a e$t, $icut Planet&aelig; c&aelig;teri; comparata e$t ad
motum, vt illi; lucem Solis perinde excipit, re-
flectitque, &amp; per illam, non $ec&ugrave;s qu&agrave;m illi, collu-
cet: quemadmod&ugrave;m probat lux illa debilior, qu&aelig;
in Luna tam recente, qu&agrave;m $ene$cente ob$eruatur,
qu&aacute;mque non aliunde e$$e, qu&agrave;m &agrave; Terra per-
$picuum videtur vel ex eo, quod quando Luna
po$t primam &amp; ante $ecundam quadraturam procul
e$t &agrave; loco re$lexionis lucis Solaris, qu&aelig; &agrave; Terra
$emper ver$us Solem $it, tum Luna ea luce omnin&ocirc;
priuatur. Pr&aelig;tere&agrave; locus congruus inter Venerem
<pb n=134>
Martemque Terr&aelig; a$$ignatur, in quo $i illam po-
$uerimus, tum Planetarum pr&aelig;cipuorum di$po$itio
mir&egrave; con$entit, con$equiturque ade&ograve; partium vni-
uer$i concentus, tam $ecundum magnitudinem,
qu&agrave;m $ecundum motum. Nam Mercurius e$t mi-
nor Venere, Venus Terr&acirc;, h&aelig;c Marte, Mars Ioue,
Iupiter Saturno; &amp; Mercurius veloci&ugrave;s periodum
ab$oluit, qu&agrave;m Venus, h&aelig;c qu&agrave;m Terra, ip$a qu&agrave;m
Mars, Mars qu&agrave;m Iupiter, ille qu&agrave;m Saturnus:
at iuxta communem $ententiam videtur nihil e$$e,
fierive po$$e inordinatius. Quia, quod ad magni-
tudinem $pectat, Luna e$t minor Mercurio, hic
minor Venere, h&aelig;c incomparabiliter minor Sole,
Sol incomparabiliter major Marte, Mars minor in-
comparabiliter Ioue, Iupiter Saturno aliquant&ograve;
major. Quod ad motum ver&ograve;, Luna ab$oluit perio-
dum men$e, Mercurius, Venus, Sol omnes $im&ugrave;l
anno; Mars duobus annis, Iupiter duodecim, Sa-
turnus triginta, Firmamentum vige$ies quinquies
mille, Nona $ph&aelig;ra qua$i trepidando heinc mille
$eptingentis, illeinc ter mille quadringentis; Pri-
mum mobile horis viginti quatuor. Ad-h&aelig;c, tamet$i
$unt in Terra continentes, montes, valles, planities
in$ul&aelig;, i$thmi, promontoria, maria, freta, $inus,
lacus, $tagna, amnes, &amp;c. $imilia quoque appa-
rent in Luna, veri$imileque e$t, $i aliorum Planc-
tarum di$citam prop&egrave; $pectarentur, tamque magni
viderentur, vt partium di$tinctio, &amp; diuer$itas ob$er-
uabilis po$$et effici, fore, vt $ui $peciem non di$-
$imilem exhiberent. Neque morari debet. <I>Secund&ograve;,</I>
<pb n=135>
qu&ograve;d Terra per Zodiacum tran$lata, &amp; non ex$i-
$tente in centro, non videatur debere nobis in il-
lius $uperficie, ac in ip$a $im&ugrave;l $uperficie orbis ma-
gni ex$i$tentibus, dimidium c&aelig;li fieri con$picuum:
c&ugrave;m tamen $ex $igna ex Firmamenti Zodiaco $upra
horizontem con$tanter appareant. Siquidem, vt iux-
ta communem $ententiam globi terreni moles ni-
hil ob$tat, qu&ograve; min&ugrave;s cen$eamur videre hemi$ph&aelig;-
rium integrum; quoniam linea $ecundum horizon-
tem $en$ibilem in c&aelig;lum v$que $tellatum direct&egrave; tra-
ducta, in idem vi$ibile c&aelig;li punctum de$init, in quod
linea ip$i parallela, qu&aelig; concipitur per centrum, vt
per horizontem rationalem traijci; qu&ograve;d ill&aelig; nempe,
ob immen$am c&aelig;li di$tantiam, $ecundum $en$um
coeant, ip$arumque intercapedo, tamet$i &aelig;qualis
Terr&aelig; $emidiametro, qua$i punctum $it, ip $a que ade&ograve;
Terra $it veluti punctum, in quo centrum, &amp; $uper-
ficies ade&ograve; proc&ugrave;l non di$cernantur: Ita dici pote$t
magnum orbem, in cuius $uperficie Terra de$eribit
circulum annuum, ade&ograve; exilem fieri, haberive, ex
antedictis, comparatum ad immen$am Fixarum &agrave;
Terra di$tantiam, vt linea recta $ecundum Terr&aelig;
horizontem ad fixas v$que contin&uuml;ata, in idem
vi$ibile punctum de$inat, in quod de$ineret linea
ip$i parallela traducta per Solem in centro ex$tan-
tem; qua$i euane$cente in tanta di$tantia interca-
pedine illarum, tamet$i ex$i$tente &aelig;quali ip$i $emi-
diametro magni orbis; ip$&oacute;que ade&ograve; magno orbe
habito vt puncto, inter cuius centrum, &amp; circum-
ferentiam nullum di$erimen $en$ibile ex loco tam
<pb n=136>
proc&ugrave;l di$$ito appareat. Neque morari debet <I>Ter-
ti&ograve;,</I> qu&ograve;d nobis in codem Terr&aelig; loco ex$i$tentibus
non videantur debere imper e&aelig;dem $tell&aelig; e$$e ver-
ticales, eiu$demque apparere magnitudinis; $ed
quas habemus quidem, magna$que videmus $upra
verticem, Terra ex$i$tente in Cancro, commuta$$e
debere $itum, apparer&eacute;que minores Terr&acirc; tran$lat&acirc;
in Capricornum; ex quo rur$&ugrave;s con$equatur, vt
non debeat $emper nobis e$$e eadem, $ed nunc qui-
dem elatior, nunc ver&ograve; depre$$ior Poli altitudo.
Siquidem expo$ita ant&egrave; axis Terreni continentia in
$ui parelleli$mo id pr&ecedil;$tat, vt quamuis Terra nunc
ad Cancrum accedat, nunc ad Capricornum rece-
dat, ii$dem tamen partibus $ui Boream, Au$trumque
re$piciat, ii$dem parteis c&oelig;li intermedias; atque
ade&ograve; vt linea, qu&aelig; &agrave; centro Terr&aelig; per verticem
no$trum in c&aelig;lum v$que traducitur, terminetur $em-
per ad ea$dem $tellas, $iue vi$ibilia eadem c&aelig;li pun-
cta. Vi$ibilia dico; nam in c&aelig;lo quidem pote$t
tantum e$$e di$eriminis, $iue di$tanti&aelig; inter locum
terminantem lineam verticalem, Terra ex$i$tente in
Tropico &aelig;$tiuo magni orbis, &amp; locum terminan-
tem eandem, Terra ex$i$tente in Tropico hiberno
eiu$dem, quant&ugrave;m di$eriminis, $eu di$tanti&aelig; e$t in-
ter ip$os Tropicos eiu$dem magni orbis: at c&ugrave;m
$emidiameter magni orbis, vt mox dicebamus, in
tanta di$tantia $en$ibilis non $it, $ed pro puncto
habeatur; non erit profect&ograve; $en$ibilis quoque,
$ed pro puncto habebitur, qu&aelig; e$t di$tantia inter
Tropicos &aelig;$tiuum, &amp; hibernum eiu$dem. Ex quo
<pb n=137>
con$equenter intelligitur, non po$$e $tellas appare-
re amplioris magnitudinis ex Tropico vno, qu&agrave;m ex
alio; c&ugrave;m acce$$us, &amp; rece$$us $en$ibilis non $it, &amp;
du&aelig; $tationes non po$$int haberi qua$i di$$it&aelig;, qu&aelig; in
eodem qua$i puncto a$$umuntur. Quod ad immuta-
tam Poli altitudinem attinet, facit eadem axis con-
tinentia, orbi$que magni exilitas, vt inuariata ad $en-
$um appareat. Reuoca in mentem duos circulos, quos
dictum e$t ab axe Terr&aelig; contin&uuml;ari intellecto de$cri-
bi vtrimque in Firmamenti fornice; ip$i, tamet$i &aelig;-
quatori orbis magni &aelig;quales $int, ob immen$am ta-
men di$tantiam, habentur qua$i duo puncta, e&aacute;que
de cau$a depictos volu&iuml; qua$i terminos ingentis co-
lumn&aelig;; qu&ograve;d c&ugrave;m $it per$picuum column&aelig;, aut cu-
iu$c&utilde;que rei, cuius latera parallela $int, cra$$itudinem
tant&ograve; magis decre$cere ad vi$um, qu&atilde;t&ograve; $pectatur re-
moti&ugrave;s, ide&ograve; liceat concipere tam proc&ugrave;l extendi co-
lumnam, cuius cra$$itudo $it magni orbis diameter,
vt eiu$modi cra$$itudo $ens&igrave;m, $en$imque exten&uuml;ata,
&amp; pro pyramide habita in verticem de$inat, qui (&aelig;-
qualis licet magni orbis diametro) habeatur &agrave; vi$u
pro vnico puncto; idque $eu in boream, vt &agrave; nobis
fit, $eu in au$trum, vt ab Antipodibus, $pectetur. Ita-
que tales duo circuli, $eu talia duo puncta $unt no-
bis duo poli, quorum vnus $emper eandem elatio-
nem, alter eandem $emper depre$$ionem $eruat, qu&ograve;d
tamet$i $patio $ex men$ium tantum mutetur, quanta
e$t diameter magni orbis, mutatio tamen e$t qua$i
puncti, $iue fit in puncto, cuius latera, &amp; &agrave; centro, &amp;
inter $e, quod ad $en$um $pectat, non di$tant. Vnde, vt
<pb n=138>
vides, non negatur quidem, quin mutatio aliqua fiat;
quin verus qua$i polus habendus $it ip$um centrum
circuli, in quod terminari concipitur axis &aelig;quatoris
magni orbis per medium Solem tran$iens; quin pun-
ctum terminans axem Terr&aelig; di$tet ab eo $emper to-
ta $emidiametro, &amp; nunc quidem in vnam partem,
nunc in aliam: $ed negatur tamen quicquid illud e$t,
inducere $pectantibus ob$eruabilem varietatem. Ne-
que morari debet <I>Quart&ograve;</I> qu&ograve;d nulla videatur e$$e
po$$e inter dies, noctei$que in&aelig;qualitas, nullaque
proinde &aelig;$tatis, hiemi$que vici$$itudo; qua$i trans-
lata per Zodiacum Terra perinde $emper &agrave; Sole di-
$tet, eodemque modo eandem $emper illi obuertat
$aciem. Siquidem expo$ita axis in paralleli$mo con-
tinentia ob$tat, ne ip$e Terr&aelig; &aelig;quator cum Zodia-
co congruat, $iue in eodem plano, &amp; ab$que inter$e-
ctione $it, vt contingeret, $i axis Terr&aelig; parallelus e$$et
axi Zodiaci, non ver&ograve; &aelig;quatoris; quo $an&egrave; ca$u non
foret dierum, noctumque in&aelig;qualitas, $ed con$tans
<*>bique $oret &aelig;quinoctium; perinde que e$$et, ac $i Ter-
ra in centro quie$cente, Sol ad Tropicos non defle-
cteret, $ed in &aelig;quatore perpetu&ograve; circumduceretur;
vnde neque vllus foret &aelig;quator pr&aelig;ter Zodiacum,
neque vlli forent poli pr&aelig;ter polos Zodiaci, pari
modo concipiendos, quo de c&aelig;teris dictum e$t. C&ugrave;m
paralieli$mus ver&ograve; ille e$$iciat, vt &aelig;quator Terr&aelig; $e-
cet continenter Zodiacum, &amp; maneat con$tanter pa-
raileius &aelig;quatori magni orbis; heinc fit, vt nobis v.
g. qui ad boream $umus, dum Terra in Cancro e$t,
ob$tet gibbus Terr&aelig;, ne Solem in centro tam aper-
<pb n=139>
tum videamus, ac dum Terra in Capricorno e$t, vn-
de ille gibbus nihil nobis ob$tat. Fit quoque proin-
de, vt Terra ex$i$tente in Cancro, diem minimum,
hiememque habeamus, &amp; ex$i$tente in Capricorno,
diem maximum, &aelig;$tatemque, &amp; in locis aliis eadem
proportione. Quod per$picu&egrave; intelliges, $i quem glo-
bulum $upra vulgaris $ph&aelig;r&aelig; Zodiacum reuoluen-
dum monu&iuml;, notes in boreo aliquo puncto, &amp; ip$um
punctum compares cum Sole in medio Sph&aelig;r&aelig; de-
gere intellecto; idque dum globulum (axe eius $ibi
$emper parallelo detento) in Cancro, in Capricor-
no, in partibus aliis Zodiaci reuolueris. Neque mo-
rari debet <I>Quint&ograve;,</I> qu&ograve;d $ph&aelig;ra Fixarum ob$eruetur
moueri in ortum; ac $ecundum Ecliptic&aelig; longitudi-
nem, lento illo motu, ob quem con$tellatio Arietis,
qu&aelig; ante bis mille circiter annos ad inter$ectionem
&aelig;quinoctialem erat, ab ea rece$$it, di$tatque iam toto
pen&egrave; $igno, $eu duodecima Zodiaci parte; qua ea-
dem ratione rece$$erunt, ac promot&aelig; $unt c&aelig;ter&aelig;,
omne$que ade&ograve; $tell&aelig; fix&aelig; $edibus $uis $unt emot&aelig;,
ac $peciat&igrave;m Polaris dicta, qu&aelig; manife$t&egrave; effecta e$t
long&egrave;, qu&agrave;m olim, polo propinquior. Siquidem &amp;
$tell&aelig; Arietis, &amp; c&aelig;ter&aelig; omnes nonita apparent mo-
ueri, qu&ograve;d motu $ibi proprio $ecundum $ignorum
$eriem progrediantur ab &aelig;quinoctialibus punctis; $ed
qu&ograve;d &aelig;quinoctialia puncta ob Terr&aelig; motum, retar-
dationemve ant&egrave; expo$itam, regrediantur contra $i-
gnorum $ucce$$ionem. Quemadmodum nempe $eu
Terra moueatur in ortum, $eu Sol moueatur in oc-
ca$um, Sol $emper moueri in occa$um nobis apparet,
<pb n=140>
vt declaratum $&aelig;pi&ugrave;s iam e$t; ita $eu $tell&aelig; progre-
diantur ab &aelig;quinoctiali puncto in con$equentia, $eu
&aelig;quinoctiale punctum &agrave; $tellis in antecedentia, appa-
rent nobis $emper $tell&aelig; ab &aelig;quinoctiali puncto in
con$equentia moueri. Quod Copernicus autem $ue-
rit opinatus non $tellas reips&acirc; promoueri, acrecedere,
$ed ip$a &aelig;quinoctia anticipare, $eu pr&aelig;cedere; idcir-
c&ocirc; non mot&utilde; $tellarum, $eu octau&aelig; $ph&aelig;r&aelig;, $ed &aelig;qui-
noctiorum anticipationem, $eu pr&aelig;ce$$ionem appella-
uit. Adnotaui porr&ocirc;, vt Ecliptica immobilis e$t, in-
uariato$que polos habet (id arguente ip$a, vt vocant,
$tellarum latitudine, $iue di$tantia ab Ecliptica, qu&aelig;
eadem con$tanter manet) ita inter$ectionibus &aelig;qua-
toris $en$im antecedentibus, polos ip$ius &aelig;quatoris
$ens&igrave;m antecedere, $iue regrediendo circum polos
Ecliptic&aelig;ire. Polos autem &aelig;quatoris voco non tant&utilde;
puncta ip$a indiui$ibilia, in qu&aelig; terminari concipitur
axis per Solem traductus, $ed oppo$itos etiam illos
circulos, &amp; column&aelig; veluti ba$eis, qu&aelig; non maiora
punctis apparere aliquoties iam repetitum e$t. Scili-
cet talia puncta $unt, qu&aelig; $ingulis annis non-nihil
transferuntur, &amp; ad alias $tellas accedunt, ab aliis re-
cedunt. Neque e$t interim qu&ograve;d mirere poli altitudi-
nem $upra horizontem manere nobis inuariatam:
quoniam vt Terra horizontem cuiu$que regionis $e-
cum transfert, ita transfert etiam $uos pol&ograve;s, cum ea-
dem $emper ad eandem regionem habitudine. Ex
quo fit, vt eas c&aelig;li parteis, ad quas poli Terr&aelig; re$pe-
ctant, immotas credamus, qu&ograve;d Terra immota ap-
pareat, ac polos mundi vocitemus, quos affingi-
<pb n=141>
mus ip$i mundo, cui motum quoque affingimus;
intere&agrave; ver&ograve; Ecliptic&aelig; polos, reuer&aacute; immotos, ha-
beamus pro mobilibus; neque vocemus polos mun-
di, qui reuer&aacute; tamen poli mundi $unt, $altem terre-
norum re$pectu. Dicerem aliquid de illa Libratione
duplici, ob quam tum motus apparens fixarum nunc
velocior e$$e, nunc $egnior cen$etur; tum latitudo
quoque $iderum, &amp; maxim&egrave; Solis, nonnihil variari,
idque ctiam non $ine quapiam in&aelig;quabilitate, dicitur:
Sed, vt pr&aelig;teream Copernicum explicare vtramque
ex tantilla variatione extremorum axis Telluris, de-
$cribentium quandam intort&aelig;, vt appellat, coroll&aelig;
$peciem, cuiu$modi repr&aelig;$entatur not&acirc; arithmeti-
ca 8; Planius e$t, vt quoniam rationes non contem-
nend&aelig; habentur, ob quas liceat in dubium ob$erua-
tiones vertere, qu&aelig; pro vtraque circumferuntur; pla-
nius, inquam, e$t, vt in i$tis di$cutiendis non immo-
remur. Neque morari <I>Po$trem&ograve;</I> debet, qu&ograve;d Sol non
videatur futurus nunc Apogeius, nunc Perigcius,
qua$i nulla ex$i$tente excentricitate, nullove circulo
excentrico, ratione cuius Sol nunc min&ugrave;s, nunc ma-
gis accedat ad Terram. Siquidem con$tat perinde
fore, $i quam Soli excentricitatem, quem excentri-
cum tribuunt, ip$i Terr&aelig; attribuas, ratione cuius
nunc min&ugrave;s, nunc magis accedat ad Solem; &amp; Sol
appareat Apogeius, cum Terra erit Aphelia, &amp; Peri-
geius, c&ugrave;m Perihelia. Scilicet has Aphelij, Perihe-
liique nuncupationes excogitauit nuper Kepplerus;
qui aliunde docuit illum, quem<*>huc v$que diximus
annuum circulum, $eu Eclipticam, aut Zodiacum ma-
<pb n=142>
gni orbis, concipiendum e$$e non tam circulum ex-
qui$itum, qu&agrave;m ellip$in, $eu oualem lineam, quam
Terra de$cribens, idem, quod per excentricum, fa-
ciat. Quippe c&ugrave;m in diametro longiore ellip$eos duo
$int centra (appellant focos) Sol ita erit in eorum
vno, vt c&ugrave;m Terra feretur ip$i vicina, Perihelia $it, &amp;
Sol Perigeius dicatur; c&ugrave;m vicina alteri, ip$a $it Aphe-
lia, &amp; Sol dicatur Apogeius: quod idem proportio-
ne fieri in c&aelig;teris Planetis cen$uit. Quin-etiam, vt
diceret cau$am, ob quam motus fiat elliptic&acirc; form&acirc;,
animaduertit, vt in vno magnete $unt duo poli, quo-
rum vnus appetit alterum polorum alterius magne-
tis, alius eundem refugit; ita e$$e po$$e in Terra, (qu&aelig;
$it qua$i magnes, &amp; ad Solem, qua$iad maiorem ma-
gnetem comparetur) e$$e, inquam, po$$e parteis ali-
quas Solipetas, Solifuga$que, ob quas dum circum-
ducitur Soli, nunc ad ip$um magis alliciatur, nunc ab
codem magis auertatur; eaque ratione motu $uo
non circulum, $ed ellip$in de$cribat.
<p>XI. Vt attingam &amp; c&aelig;tera, apparent quidem Mer-
curius, Venus, Mars, Iupiter, Saturnus, nunc $tare,
nunc retrogredi, nunc direct&egrave; procedere: $ed qu&aelig;
Mediterraneo no$tro viderentur, $i pr&aelig;ter nauim, in
qua e$$et, ac moueretur, $orent quoque ali&aelig;, qu&aelig; cir-
ca ill&atilde; eandem immotam propi&ugrave;s, aut remoti&ugrave;s, ve-
loci&ugrave;s, aut tardi&ugrave;s ferrentur; mirum non e$t, idip$um
nobis ex hoc terr&aelig; globo apparere, dum collati cum
aliis globis circa cundem Solem immotum circum-
ducimur. Quin-etiam tantum abe$t, vt ex ob$eruatis
hi$ce affectionibus, apparente, inquam, $tatione, re-
<pb n=143>
trogradatione, &amp; directione Planetarum, quidpiam
colligatur ad $tabiliendum Terr&aelig; quietem, vt po-
ti&ugrave;s non $it argumentum magis con$entaneum, quo
motus illi a$$eratur. Qu&aelig;$o te enim quidnam po$$it
e$$e probabilius, qu&agrave;m magna i$ta corpora, globos, in-
quam, Planetarum, vno tenore incedere, &amp; $uam $em-
per viam, $eu pror$&ugrave;m, antror$umveire? Ibunt porr&ocirc;,
$i Terra quidem inter ip$os media incedat, ac di-
recta e$$e nunquam de$inat: &amp; qu&ograve;d interdum $ta-
tionarij, retrogradique appareant, continget appa-
ritio ex commi$tione motus ip$ius. Explicant h&aelig;c vul-
g&ograve; per Epicyclos, quorum centra circa Terram vno
tenore $ic ferantur; vt Planet&aelig; inter&igrave;m in $uperfi-
ciebus Epicyclorum moti, ad $uperiores quidem
parteis directi $int, ad inferiores retrogradi, &amp; in
medio de$cen$u, a$cen$uque, $tationarij. At quan-
tum qu&aelig;$o compendium, vt vnica Terra vnico ince$-
$u Epicyclos omneis faciat $uperuacaneos, Planetas
illis eximat, alter&oacute;que motu ab$oluat? Et de duobus
quidem Soli proximis, Mercurio, nempe, ac Venere,
vt prim&ugrave;m dicam; Quid e$t, cur Epicyclos fingant,
quorum centra contineantur inuariabiliter in linea &agrave;
Terra in Solem directa? Cur Planetarum remotio-
rum epicycli liberi $unt; epicycli i$torum duorum ad
Solem ita illigati? Cur $altem non e$t alter duorum
liber? Cur neuter horum Planetarum ad $extilem
v$que a$pectum heinc inde &agrave; Sole di$cedit, $ed c&ugrave;m
vix $igno, aut $e$qui-$igno $epo$itus e$t, ip$um repetit,
$eu retrogradus ab ortu, $eu directus ab occa$u? Cur
non proinde in$tar aliorum motibus $uis nos circum-
<pb n=144>
dant, ita vt nobis aliquando in medio ex$i$tentibus
Sol ex vna parte $it, illi ex aduer$a? Sed nempe ita
fieri, ac apparere nece$$um e$t, c&ugrave;m remotiore ex$i-
$tente Terra, illos ex ip$a ob$eruamus circumeunteis
Solem. Non pote$t enim Sol non haberi, e$$&eacute;que cen-
trum motus vtriu$que, aut vtriu$que circulus non e$-
$e Soli illigatus. Non pote$t vterque non videri dire-
ctus, c&ugrave;m vltra Solem peragit iter; non retrogradus,
c&ugrave;m citr&agrave;; non $tationarius, cum in medio de$cen$u
accedit, aut in medio a$cen$u recedit, qua$i per re-
ctam lineam; eo modo, quo viator, qui nos proc&ugrave;l
antegreditur, vel nobis occurrit $ecundum rectam
viam, non apparet moueri; c&ugrave;m appareat tamen, $i
eodem pa$$u tran$uers&ugrave;m eat. Non pote$t Sol, tan-
quam centrum circuli vtriu$que non apparere conti-
nu&ograve; moueri per Zodiacum, iuxta $ignorum $eriem,
quoniam Terra promouetur in parteis oppo$itas; ne-
que pote$t vtervis $eparari long&egrave; &agrave; Sole, quia circui-
tum $uum limitatum tam heinc, qu&agrave;m inde, tam $ur-
$um, qu&agrave;m deor$um habet. Denique neuter pote$t
nos ambire, habereve Terram $e inter, ac Solem in-
terpo$itam; quoniam Terra e$t extra ambitum v-
triu$que, &amp; vtrumque $emper ad eandem partem, qua
Solem, habet. Ferri porr&ocirc; vtrumque Sidus $upra, &amp;
infra Solem, non ver&ograve; in Epicyclo nos inter, &amp; Solem
contento, memorat&aelig;que line&aelig; alligato, tum ob$er-
uata ne$tra conuincunt, ac pr&aelig;$ert&igrave;m circa Mercu-
rium; tum pr&aelig;$ert&igrave;m de Venere manife$t&aelig; eius Te-
lo$copio pha$es. Nempe qu&ograve;d appareat corniculata,
cum retrograda e$t; plena, c&ugrave;m directa; id haud-du-
<pb n=145>
bi&egrave; arguit ip$am e$$e, citra Solem quidem, dum cor-
niculata apparet, qua$i parte re$idua illuminata in
Solem $pectante; vltra Solem ver&ograve;, dum plena,
qua$i parte illuminata $pectante tam Solem, qu&agrave;m
nos: Ne memorem, dum e$t corniculata, videri
tam magnam, dum plena tam paruam; qu&ograve;d illeic
maxim&egrave; propinqua, heic di$$ita maxim&egrave; $it (h.e.
tantundem $exies) po$$it que illeic vn&acirc; particul&acirc; ma-
jor videri, qu&agrave;m heic tot&acirc;. Deinde, vt de tribus
quoque remotioribus, Marte, Ioue, Saturno dica-
mus, Quid e$t, cur nunquam retrogradi appareant,
ni$i c&ugrave;m Terram habent interpo$itam inter $e, &amp; So-
lem? aut cur $emper retrogradi, c&ugrave;m habent inter-
po$itam? Cur epicyclus Martis major e$t, qu&agrave;m
epicyclus Iouis, &amp; i$te major, qu&agrave;m epicyclus
Saturni? Cur planet&aelig; tantum accipiunt magnitu-
dinis incrementum, vt Mars, qui ali&agrave;s $tellula e$t,
Veneri interdum, aut Ioui magnitudine non conce-
dat? Cur Mars ade&ograve; velocior per excentricum, qu&agrave;m
Iupiter, $it per epicyclum ade&ograve; $egnior, eademque
proportione Iupiter, qu&agrave;m Saturnus? atque ita de
c&aelig;teris. Sed nempe ita $ieri, ac apparere nece$$um
e$t, Terra inter Solem, &amp; eos incedente. Nam
quamuis tam Terra, qu&agrave;m ip$i eandem $emper
viam, &amp; $uo vnu$qui$que tenore procedant; effici-
tur tamen, vt quia Terra veloci&ugrave;s, qu&agrave;m illi mo-
uetur; efficitur, inquam, vt dum procul adueniens,
e$t prope ip$os tran$itura, $eu $e$e ip$is, ac Soli in-
terpo$itura, appareant illi jam lenti&ugrave;s incedere, qu&agrave;m
ante&agrave;; &amp; c&ugrave;m rect&agrave; qua$i accedit, appareant qua-
<pb n=146>
$i con$i$tere; ac deinceps quoque retrogredi, quo-
niam ip$a velocius pergens, illos &agrave; tergo $ensim
facit; ade&ograve; vt retrogre$$io maxima appareat, c&ugrave;m
proxima e$t, illo$que &egrave; regione habet; ac po$te&agrave;
appareat paulat&igrave;m decre$cere, quov$que, dum di$-
cedit ab ip$is $ecundum rectam qua$i lineam, vi-
dentur rur$&ugrave;m qua$i $tare. Po$t $ecundam autem
$tationem apparent, vt pri&ugrave;s, direct&egrave;, &amp; magis,
magi$que velociter incedere; quia deinceps Terra,
vt vltra Solem tran$itura, ob$eruat illos progredien-
teis iuxta $ignorum $eriem; qui in $itu oppo$ito vi-
debantur contra candem $eriem ire. Heinc ergo e$t,
quare non po$$int apparere retrogradi, ni$i in op-
po$itione cum Sole, $iue Terra ex$i$tente interpo-
$ita; neque non po$$int non apparere, ob velocio-
tem Terr&aelig; motum. Heinc, quare epicyclus Martis
videatur major epicyclo Iouis; quia videlicet ob
majorem illius propinquitatem, retrogradatio in ip-
$o apparere propi&ugrave;s incipit, &amp; de$init longi&ugrave;s. Heinc,
quare tunc Mars ade&ograve; magnus appareat, qui ali&agrave;s
ade&ograve; paruus e$t; $cilicet qui&agrave; Terra e$t illi tam pro-
p&egrave;, qu&aelig; ali&agrave;s tam proc&ugrave;l incedit; octo, vt put&agrave;, vi-
cibus remoti&ugrave;s. Heinc quare Mars, non-ni$i bien-
nio $emel retrogradus $it; quippe quia, Terra non in-
cedens, ni$i dupl&ograve; veloci&ugrave;s, non pote$t illum a$$e-
qui, ni$i dupl&ograve; temporis, quo periodum ip$a ab-
$oluit. Quare Iupiter quotannis percurrat, retrogra-
du$que efficiatur, idque vno $ol&ugrave;m men$e tardi&ugrave;s;
quia Terra nempe velocior e$t duodecupl&ograve;, illum-
que $emel relictum a$$equitur $emper decimo tertio
<pb n=147>
men$e. Quare Saturnus etiam quotannis efficiatur
retrogradus, idque vix tardi&ugrave;s dimidio men$is,
quia nimir&ugrave;m Terra velocior trigecupl&ograve; e$t, &amp; ab
eo digre$$a illum rur$&ugrave;s a$$equitur duodecimo men-
$e, &amp; vix $emi$$e pr&aelig;tere&agrave;. Ex quibus profect&ograve; mi-
rabile $it, ni$i c&ugrave;m omnia ita con$entiant, &amp; omnia,
qu&aelig; apparent, ade&ograve; facil&egrave;, $impliciterque ex vna
Terr&aelig; circunductione inter Martem, ac Venerem in-
telligantur, explicenturque; neque $it opus tot ma-
chinis, tot ambagibus, tot commentis ab$que or-
dine, &amp; veri$imilitudine introductis; ni$i, inquam Ter-
ra id loci moueatur. Et con$idera, qu&aelig;$o, cur Lu-
na nobis nunquam appareat nec $tare, nec retro-
gredi; ni$i quia ip$a $emper circumducitur nobis,
qua$i in centro illius con$titutis? Cur nunquam Sol:
ni$i quia nos $emper ip$i circumducimur, tanquam
in centro ex$i$tenti? Quam-obrem ver&ograve; non eadem
euenirent aliis quinque, $i vel nos ip$is centrum e$-
$emus, vel ip$i nobis; &amp; non poti&ugrave;s mixt&igrave;m iremus,
circumduceremurque circa eundem Solem, vt circa
idem centrum? Tycho cert&egrave;, qui Terram in centro
immotam detinuit, ita ip$i Lunam, Solem que cir-
cumduxit, vt coactus fuerit circumducere Soli quin-
que alios; tamet$i mira, vt videtur, inconcinuitate
vol&uuml;erit Solem diet&igrave;m circumeuntem Terram, trans-
$erre illos omneis $ecum, obeunteis intere&agrave; motus
proprios; neque potuerit fingere, quomodo ille in-
terea corriperetur &agrave; Firmamento, mobilive primo;
quomodo item Luna (vt pr&aelig;ter motum men$<*>uum,
dietim quoque Terram obeat) idque $patiis liberri-
<pb n=148>
rimis, fluidi$$imi$que ex$i$tentibus; qu&aelig; $an&egrave;, alia-
que incommoda plan&egrave; tolluntur, $i Solem, ac Ter-
ram expo$ito modo tran$po$uerimus. Et con$idera
aliunde pulcram $eriem. Nam quo modo nos ha-
bemus $emper ver$us Solem, &amp; nunquam in oppo-
$itione, Mercurium, ac Venerem; ita Mars pr&aelig;tere&agrave;
habet Terram, Iupiter Martem, Saturnus Iouem.
Ac vici$$im quemadmodum Terra habet circum-
danteis, &amp; aliquando in oppo$itione ex$i$tenteis,
Martem, Iouem, Saturnum; ita Venus habet pr&aelig;-
tere&agrave; Terram, &amp; Mercurius Venerem. Ex quo pro-
inde efficitur, vt Sol videatur omnin&ograve; congru&egrave; col-
locari in omnium medio; vnde omnibus lucem, ca-
loremque di$pen$et; vnde qua$i Gubernator clauum
teneat, qua$i princeps moderetur, &amp; $imilia. Haud
abs re $an&egrave; in centro ex$i$tens deprehenditur vno
prop&egrave; men$e circa proprium axem reuolui; veluti
arguunt Macul&aelig;, quas in eius di$co prompti$$imum
e$t ob$eruare. Quippe hac $ui reuolutione, emi$-
$i$que circ&ugrave;m radiis, qua$i quibu$dam virgulis, Pla-
netas omneis non reluctanteis, aut etiam propen$os
veiuti abigere, circumagereque videtur; &amp; propin-
quiores quidem vehementi&ugrave;s, ac citi&ugrave;ssremotiores
ver&ograve; languidi&ugrave;s, ac tar di&ugrave;s; prout radij fuerint ma-
gis conferti, aut magis rari. Quo $an&egrave; loco mirabi-
le e$t, $emitas Macularum, ex$i$tente Sole in &aelig;quino-
ctialibus punctis, qua$i rectas lineas in di$co illius
de$cribi; in c&aelig;teris, ac poti$$im&ugrave;m in Tropicis, cur-
uas: Neque id po$$e commodi&ugrave;s $aluari, qu&agrave;m ex
eo, qu&ograve;d Sole $uper ei$dem $uis, Ec Iiptic&aelig;ve Po-
<pb n=149>
lis $emper reuoluto, deuehent&eacute;que Maculas, Terra
$e illi ita $i$tat, nunc qua$i ad dextram, $ini$tramve
in &aelig;quinoctiis; nunc qua$i $ur$&ugrave;m, deor$&ugrave;mve in
$ol$titiis, vt propter expo$itam axis $ui continen-
tiam, Maculas videat non vno modo per di$cum
Solis procedenteis; $ed cum varietate rectitudinis,
curuitati$que memorata.
<p>XII. Ita demon$trat Galileus, cui illud pr&aelig;tere&agrave;
debetur, qu&ograve;d ex a$$ignatis Terr&aelig; motibus, ita
Maris &aelig;$tum expo$uerit, vt videatur denique cau-
$am eius germanam adinueni$$e. Nimir&ugrave;m, quod
nanicul&aelig; aqu&acirc; $emiplen&aelig;, dum placido Mari, aut
lacu transfertur, contingit; idip$um Terr&aelig; aquas
marinas in $uis cauitatibus continenti, $i per pla-
cidum &aelig;thera transferatur, eueniet. Vt enim, $i
nauicula &aelig;quabiliter moueatur, aqua contenta
&aelig;quabiliter manet; &amp;, $i moueatur tantill&ugrave;m ra-
pidi&ugrave;s, aqua ex prora refugit in puppim, eleuat&agrave;que
veluti h&aelig;ret, donec rapiditate non-nihil remi$$a, pro-
prio pondere recurrat in proram, refugitura iter&ugrave;m
proprio pondere, $iue &aelig;quabilis $it motus, $iue tar-
dior, $iue nullus; &amp; recur$ura iter&ugrave;m proprio pon-
dere, $i vel nihil, vel par&ugrave;m augeatur velocitas, ac
refugitura, vt pri&ugrave;s, $i vt pri&ugrave;s velocitas, $eu rapi-
ditas auge$cat: ita e$t nece$$e accidat in Terra, Ma-
rique in eius cauitatibus contento, neque parteis
$olidiores, ob fluxilitatem, perinde con$equi idoneo.
Nam $i Terra quidem, aut pars eius, in qua Mare e$t,
&aelig;quabiliter moueretur, nulla e$$et ratio, cur Mare
reciprocationem $ubiret: at nece$$e e$t $ubeat, qua-
<pb n=150>
tenus Terra, $eu eius pars, in qua, vt in nauicula,
aut va$e e$t, in&aelig;quabiliter mouetur. Ac non e$t
quidem motus diurnus ex $e$e in&aelig;quabilis; non item
motus annuus, non axis continentia; ver&ugrave;m ex his
mi$tis creatur qu&aelig;dam in&aelig;quabilitas, qu&aelig; &amp; gemi-
natas reciprocationes in $ingulos dies pariat, &amp; illas
per $ol$titia, atque &aelig;quinoctia vehementiores faciat;
&amp; (admi$to aliunde motu Lun&aelig;) etiam in nouiluniis,
plenilunii$que intendat. Imprimis enim, c&ugrave;m pars
Terr&aelig;, qu&aelig;, ex. gr. continet Mare Mediterraneum,
feratur continu&ograve; in ortum motu annuo, &amp; tripl&ograve;
quidem veloci&ugrave;s, qu&agrave;m reuolutione diurna; ac reuo-
lutione diurna non pergat continu&ograve; in ortum, $ed
dimidium quidem circu&iuml;tus in ortum ab$oluat, di-
midium ver&ograve; in occa$um redeundo con$umat; effi-
citur, vt vtr&oacute;que motu ver$us ortum con$pirante,
locus maris Mediterranei feratur veloci&ugrave;s per $pa-
tia mundana, qu&agrave;m dum referente diurno in occa-
$um, $olus annuus $upere$t in ortum. Id fit, quem-
admodum dicebam de pila, qu&aelig; tamet$i pari vtrim-
que vimanus moueatur &agrave; puppi in proram, &amp; &agrave; pro-
ra in puppim; veloci&ugrave;s tamen mouetur &agrave; puppi in
proram, propter ip$am nauis $uperad ditam vim. Ita-
que, dum Mediterraneum incipit die quodam mo-
tu geminato, ac proinde velociore moueri in ortum,
nece$$e e$t aqua ex Syria ver$us Gadeis, qua$i refu-
giat, &amp; ad oram Syri&aelig; fiat non-nihil depre$$ior, ad
oram Hi$pani&aelig; non-nihil elatior, quov$que in me-
dio geminati motus velocitas incipiat remitti, &amp; aqua
ex ora Hi$pani&aelig; pondere proprio refluat, ac ver$us
<pb n=151>
oram Syri&aelig; recurrat: &amp; rur$&ugrave;s, dum incipit motu in
ortum vnico, atque ade&ograve; tardi&ugrave;s moueri, nece$$e e$t
aqua ad oram Syri&aelig; eleuata ver$us oram Hi$pani&aelig;
iterum refugiat, quov$que ex medio huius tardioris
motus iterum recurrat ex ora Hi$pani&aelig; ver$us oram
Syri&aelig;; $icque, die, iam alio iter&ugrave;m, vt pri&ugrave;s, refu-
giat, reciprocationemque perpetuam tueatur; vt $i
plumbum pendulum &agrave; perpendiculo elatum excur-
rere $inas, &amp; $ecundo quoque recur$u vim nouam
illi imprimas. Atque ad oram quidem Syri&aelig; rece$$us
&amp; acce$$us aqu&aelig; notabilis admod&ugrave;m e$t: ad oram ve-
r&ograve; Hi$pani&aelig; min&ugrave;s, propter allabentem ex Oceano
aquam per fretum Herculeum. Ad lateraleis oras
quod $pectat, eiu$cemodi reciprocationes $unt mi-
n&ugrave;s $en$ibiles, eodem modo, quo in nauicula, aut
quolibet va$e commota aqua deprehenditur ad par-
teis motus oppo$itas attolli, atque deprimi; $ub me-
dium ver&ograve; aut $ol&ugrave;m excurrere, &amp; recurrere, aut
etiam veluti con$tare. Et patet id cert&egrave; in $inu Ha-
driatico, in cuius extremo, Venetiis nempe, reci-
procatio per elationem, depre$$ionemque e$t ade&ograve;
$en$ibilis; in medio ver&ograve; $eu ad Anconam, $ec&ugrave;s: Et
circa no$tram $pecialem oram, c&ugrave;m ip$e forem $upe-
riore Septembri, &amp; $ub nouilunium quidem &aelig;qui-
noctiale, San-torpeti, vix ad v$que $e$qui pedem at-
tolli, deprimique Mare ob$eruaui. Accepi autem in
exemplum mare longiu$culum, &amp; ab occa$u in or-
tum $itum; quoniam qui $inus angu$ti $unt, vel
$iti ab au$tro in boream, ij adipi$ci $en$ibilem reci-
procationem non po$$unt; vt neque lacus, atque $ta-
<pb n=152>
gna, quorum or&aelig; propiores $unt, qu&agrave;m vt elatio,
aut depre$$io $eu continuari, $eu ob$eruari valeat.
Ex quo patet, cur in Oceano, vbitanta libertas e$t,
reciprocationes $int ade&ograve; in$ignes: in$ignes, inquam,
non in alto, vbi quod dicebam de aqua circa me-
dium va$is, contingit; $ed ad ip$a littora, in quibus
qu&aelig;cumque attendi varietas pote$t, ad locorum $i-
tum referenda e$t; c&ugrave;m aliunde mirabile $it, reci-
procationes e$$e in $ingulos dies vbiuis gentium ge-
minas, vt gemin&aelig; $unt in motu Terr&aelig; ex velocitate
in tarditatem, &amp; ex tarditate in velocitatem redeun-
tes in&aelig;qualitates: tamet$i aqua pro $uo lentore non
con$equitur precis&egrave; in&aelig;qualitatum periodos, $ed re-
ciprocationes $ingulas ab$oluit hor&aelig; prop&egrave; dimidio
(&amp; geminatas in $ingulos dies hor&acirc; prop&egrave; integr&acirc;)
tardi&ugrave;s. Atque h&aelig;c quidem videri pote$t generalis
&aelig;$tus, $iue reciprocationis in $ingulos dies gemina-
t&aelig; cau$a. Reuolue porr&ocirc; globulum, de quo ant&egrave;
dixi, $upra Zodiacum materialis, ac vulgaris $ph&aelig;r&aelig;
in tropico alterutro, ita vt, dum centrum Terr&aelig; gra-
du integro promouetur, intelligas punctum &aelig;qua-
toris globuli initio reuolutionis e$$e in principio
gradus, &amp; in fine reuolutionis e$$e in fine eiu$dem
gradus. Reuolue deinde in alterutra &aelig;quinoctialis
inter$ectione, ita vt idem globuli punctum in prin-
cipio, ac fine reuolutionis pari modo in principio, ac
fine eiu$dem gradus intelligas: ob$eruabis $an&egrave;, quia
&aelig;quator globuli ob expo$itam axis continentiam
e$t $emper parallelus &aelig;quatori $ph&aelig;r&aelig;, illud eius
punctum magis promoueri ad ortum $upra Tropi-
<pb n=153>
cum, qu&agrave;m $upra &aelig;quinoctialem; quia longitudo
gradus $upra Tropicum e$t veluti direct&egrave; jacens ab
occa$u in ortum; $upra &aelig;quinoctialem ver&ograve; obliqu&egrave;
$e habet. Ex hoc autem fit, vt $pecialis qu&aelig;dam in&aelig;-
qualitas reuolutioni diurn&aelig; contingat tam in $ol$ti-
tialibus, qu&agrave;m in &aelig;quinoctialibus locis; ob quam
diurn&aelig; ill&aelig; reciprocationes alterationem $ubeant,
dum in ip$is Terra ver$atur; neque tam vehementeis
$ubeant in locis intermediis, vbi eiu$modi in&aelig;quali-
tas aut minor e$t, aut euane$cit. Atque h&aelig;c aliunde
videri pote$t cau$a, cur &aelig;$tus vehementior $it $ub
$ol$titiis, &aelig;quinoctii$que, qu&agrave;m temporibus c&aelig;-
teris: c&ugrave;m etiam, quia motus diurnus aduer$atur
magis motui annuo ad &AElig;quinoctialem, qu&agrave;m ad
Tropicum (qu&ograve;d vterque motus Terra ex$i$tente in
Tropico con$piret direct&egrave; in ortum, ex$i$tente ver&ograve;
in &AElig;quinoctiali alius ad alium obliquus $it) inde fieri
po$$e videatur, cur &aelig;quinoctiales reciprocationes
$int $ol$titialibus &aelig;$tuo$iores. Denique imaginare
Lunam e$$e Terr&aelig; qua$i illigatam, vn&aacute;que delatam; &amp;
orbem magnum, per quem Terra motu annuo ince-
dit, comprehendere non tantum iter ip$ius medium,
$ed totum etiam $patium heinc inde ver$us Martem,
ac Venerem, cuius extrema &agrave; Luna Terram motu
men$truo circumambiente attinguntur. Imaginare
rurst&igrave;s vim, qua Sol tam Terram, quam Lunam mo-
uet, explicari per radium, $eu qua$i virgulam, chordu-
lamve &agrave; Sole proten$am: concipies $an&egrave; hanc chor-
dulam longiorem e$$e c&ugrave;m Luna e$t in oppo$itione,
vltra nempe Terram, qu&agrave;m dum in coniunctione e$t,
<pb n=154>
f&igrave;ue citra Terram. C&aelig;ter&ugrave;m, vt plumbum chordul&aelig;
a pen$um, &amp; po$t abductionem &agrave; perpendiculo li-
bertati $u&aelig; permi$$um, tant&ograve; vibratur celeri&ugrave;s, quan-
to chordula fuerit breuior, tant&ograve; tardi&ugrave;s, quant&ograve;
productior; ita pote$t contingere, vt motus Terr&aelig;
annuus, qui &aelig;quabilis ex $e foret, efficiatur in coniun-
ctione, $eu nouilunio velocior, in oppo$itione, $eu
plenilunio tardior: $icque bis in men$e eueniat $pe-
cialis in&aelig;qualitas, ob quam rur$&ugrave;s diurn&aelig; ill&aelig; reci-
procationes alterationem quandam patiantur. At-
que h&aelig;c pote$t videri cau$a, cur in $ingulis plenilu-
niis, atque nouiluniis vehementiores &aelig;$tus $int: c&ugrave;m
iidem po$$int per plenilunia, atque nouilunia $ol$ti-
tiis, &aelig;quinoctii$que vicina ($ed &aelig;quinoctiis pr&aelig;$er-
t&igrave;m) e$$e vehementi$$imi, ob $uperiorem cau$am ad-
iunctam. H&aelig;c porr&ocirc; $umma e$t ratiocinij circa maris
&aelig;$tum, quem proinde vt comprobare ip$e motus
Terr&aelig; videtur; ita ip$emet motum Terr&aelig; videtur
pror$&ugrave;s ad$truere; ade&ograve; vt alter alteri non mal&egrave; fi-
dem conciliet, vt relatorum proprium e$t, ac $peciali-
ter cau$&aelig;, &amp; effectus. Quinetiam hoc vnum videtur
experimentum $en$ibile Copernicanis $ub$idio e$$e;
c&ugrave;m ali&agrave;s motus generalis, quo Terra oculum vn&agrave;
transfert, inob$eruabilis $it. Finge nempe nauiculam,
de qua paul&ograve; ant&egrave; dicebam, non mari, aut lacui inna-
tare, $ed e$$e intra maiorem nauim, ip$ique $eu clauis,
$eu alia ratione defixam, vt eius partem coh&aelig;rere; ac
hominem Mediterraneum ad aquam attendere. T&utilde;c
$i aqua quidem intra nauiculam quie$cat, nullum
plan&egrave; erit argmentum, quo ille moueri nauim iudicet,
<pb n=155>
tamet$i veloci$$im&egrave; per medium mare transferatur.
At, $i aquam illam &agrave; prora in puppim effluere, &amp; rur-
$&ugrave;s ex puppi in proram refluere adnotauerit; tunc
eius motus cau$am inquirens, agno$cet ip$um e$$e
non po$$e, ni$i aut extrin$ec&ugrave;s corpus aliquod in im-
motam nauim impingatur, ip$amve alia ratione $ub-
agitando commoueat, &amp; contentam aquam effluere,
ac refluere faciat; aut ip$a cert&egrave; nauis per mare mo-
ueatur, &amp; cum in&aelig;quabilitate quidem aliqua, qu&aelig;
eiu$dem effluxus, &amp; refluxus $it cau$a. Et quia $i extra
nauim circum$pexerit, nullum extrin$ec&ugrave;s ob$erua-
bit corpus, quod in nauim impingatur, aut illam $ub-
agitet; ide&ograve; erit, cur colligat, moueri nauim igitur, &amp;
cum nonnulla quidem in&aelig;quabilitate. Pari autem
modo, c&ugrave;m nos in cadem Terr&aelig; qua$i naui vehamur,
vn&agrave; cum $inubus, cauitatibu$que, qua$i nauigiolis, in
quibus marina aqua continetur; &amp; ob$eruantes hu-
iu$modi aquam continu&ograve; effluere, ac refluere, argu-
mentemur hunc effluxum, refluxumque e$$e aut &agrave;
cau$a externa, qu&aelig; Terram in &aelig;there medio con$i-
$tentem commoueat, ac $ubagitet; aut ab ip$amet
Terra, qu&aelig; per &aelig;therem, cum in&aelig;quabilitate aliqua
moueatur: nec videamus tamen, vbi oculos circum-
qu&aacute;que coniocerimus, vllam e$$e cau$am externam,
qu&aelig; impingatur, $ubagitetve; Quidni colligere po$-
$imus cau$am e$$e ip$ammet Terram, quatenus pote$t
per &aelig;therem, &amp; cum aliqua quidem (vt put&agrave; iam ex-
po$ita) in&aelig;quabilitate moueri?
<p>XIII. Ver&ugrave;m his tandem modus e$to: quand&ograve; ag-
gre$$us dicere $ol&ugrave;m de imbecillitate eius argumenti,
<pb n=156>
quod ad quietem Terr&aelig; ad$truendam familiare e$t
petere exmotu rerum proiectilium, e&ograve; $ens&igrave;m dedu-
ctus $um, vt videri po$$im pr&aelig;cipuas circa problema
celebre attigi$$e difficultates. Non exigis, vt repetam
feci$$e me id, non vt Telluri a$$ererem motum, $ed vt
veritatis amore, innuerem quietem ip$ius firmiore ra-
tione e$$e $tabiliendam: ne exige etiam, vt qua$i me
putes aliquam habere eiufcemodi, ip$am tecum
communicem; quippe $i haberem, facerem iam
$ponte. Et non pauci quidem hacten&ugrave;s non paucas,
no$terque imprimis Morinus, magn&acirc; $olerti&acirc; excogi-
t&acirc;runt: $ed, me tamen quod attinet, h&aelig;rere aquam
$emper video, ac in eo proinde $um, vt placitum illud
reuerear, quo Cardinales aliquot approba$$e Terr&aelig;
quietem dicuntur. Etenim licet Copernicani tuean-
tur loca $acr&aelig; Scriptur&aelig;, qu&aelig; Terr&aelig; $tatum, $iue
quietem, &amp; Soli motum tribuunt, Vel explicanda e$$e
de ip$a, vt loquuntur, apparentia, d&eacute;que accommo-
datione ad captum, moremque loquendi vulgarem;
qua$i Scriptura non loquatur de rebus, ni$i vt appa-
rent, &amp; vulg&ograve; cogno$cuntur, exprimunturque (ex
quo tam $&aelig;pe ad alium $en$um, qu&agrave;m ad literalem
confugiendum e$t) &amp; pro $copo habeat non erudi-
tionem in Phy$icis, Mathematicis, c&aelig;teri$que id ge-
nus rebus; $ed in$titutionem ad gratiam, $upernatu-
ralemque $alutem; ex quo, vt $ua $alus omnium in-
tere$t, $ic v$urpandus $ermo fuerit omnium captui ac-
commodatus: Vel intelligenda e$$e de con$i$tentia,
&amp;, vt ita loquar, indi$$ipabilitate partium, qu&aelig; non
excedunt &agrave; tota Terra, loc&uacute;mque duntaxat, aut for-
<pb n=157>
mam commutant; eo modo, quo partes ma$$&aelig; cere&aelig;
vari&egrave; $igillat&aelig;, ab ea non excedunt, $ed po$itum $o-
lum, figuramque variant, ac dum figuratio vna pr&aelig;te-
rit, alia aduenit, ma$$a interim ip$a $emper $tat, $eu
per$euerat eadem, c&aelig;teraque $imilia: Nihilomin&ugrave;s,
qu&ograve;d ea loca $ec&ugrave;s explicentur &agrave; viris, quorum, vt
con$tat, tanta e$t in Eccle$ia auctoritas; eapropter ip$e
ab illis $to, &amp; hac occa$ione facere captiuum intelle-
ctum non erube$co. Non qu&ograve;d proptere&agrave; exi$timem
articulum fidei e$$e; neque enim (quod $ciam qui-
dem) id a$$ertum ab illis e$t, aut apud vniuer$am Ec-
cle$iam promulgatum, atque receptum: $ed qu&ograve;d il-
lorum iudicium habendum pr&aelig;iudicium $it, quod
non po$$it apud Fideleis non maximi e$$e momenti.
Quod $upere$t, Tu nihil morare, $ed excu$atam po-
ti&ugrave;s habe prolixitatem hanc meam tantam; ratus vo-
lui$$e me nihil aliud, qu&agrave;m dum tu&aelig; erga me beneuo-
lenti&aelig; memor $um, meam erga te ob$eruantiam
facere te$tatam. Saluto $emper optimum Fratrem,
con$e$$umque per-eruditum. Vale. Aquis Sextiis,
111. Eid. Decemb. cIo. Ioc. XL.
<C><I>Po$t-$criptum.</I></C>
<p>QVOD tua, &amp; aliorum amicorum vota i$t&aelig;c con-
$cribens pr&aelig;uenerim, e$t cur maximoper&egrave; gau-
deam; tamet$i nihil, quod dignum $it ex$pectatione,
pr&aelig;$titum $entio. Qu&ograve;d autem, c&ugrave;m Epi$tolam $u-
periorem pellegeretis, id qu&aelig;$tionis incideric, de qua
me rogatum volui$tis, <I>Qu&agrave;m ob cau$am res flexilis, ve-</I>
<pb n=158>
<I>luti virga, aut lamina, vbi manu deflexa e$t, dimittente m&aelig;-
na moueatur, $uumque $itum repetat?</I> ne moro$us videar,
pauca h&aelig;c $ubiicio. Habe prim&ugrave;m in &aelig;quilibrio $u-
pra digitum l&aelig;u&aelig; manus bacillum aliquem tran$uer-
$um: adige deors&ugrave;m ictu dextr&aelig; manus eius extre-
mum, quod ad dextram; videbis extremum $ini$trum
$urs&ugrave;m adigi, ob re$i$tentiam digiti, &amp; continu&iuml;ta-
tem, compactionemque bacilli. Occurrat extremo
$ini$tro fixum aliquid (vt $i digitus fuerit ad $uperex-
$tans quidpiam admotus) tum id extremum reflecte-
tur deor$&ugrave;m, &amp; aliud, quod tu percu$$eris, $ur$&ugrave;m.
C&ugrave;m duplex ibi motus $it, vnus directus deor$&ugrave;m ad
dextram, $urs&ugrave;m ad l&aelig;uam; &amp; alius reflexus deors&ugrave;m
ad l&aelig;uam, $urs&ugrave;m ad dextram: qu&aelig;nam vtriu$que
cau$a e$t? Nempe vnicus manus tu&aelig; ictus; vt vnicus
ictus reticuli e$t, quo adacta pila in parietem tendit, &amp;
&agrave; pariete re$ilit. Contine deinde bacillum, vnumve il-
lius extremum, put&agrave; inferius, $ini$tro pugno: tum, $i
manu dextra impre$$eris ictum $uperiori ver$us $ini-
$tr&aelig; poliicem, per$enties inferius impingi in oppo$i-
tam in$eriorem $ini$tr&aelig;, partem, ac $imul per$enties
reflexionem fieri tum inferioris extremi in apicem
auricularis, tum $uperioris in radicem indicis. Quid
reflexionem hanc faciet? An-non impre$$us &agrave; dextra
ictus, &amp; re$i$tentia c&ugrave;m pollicis, tum inferioris manus
partis? Agno$ces ex his, procul dubio, quid ad qu&aelig;-
$tionem dicturus $im. Scilicet deflexo altero extre-
mo rei flexilis, debet alterum ob parem rationem
contineri fit mum, debentque e$$e in continente par-
<*> du&aelig; oppofit&aelig;, vna ex$tantior, qu&aelig; re$i$tat, alia
<pb n=159>
profundior qu&aelig; repellat (appellabunt mechanici il-
lam hypomoclium, hanc onus, vt &amp; rem ip$am flexi-
lem, vectem.) Neque ob$tat, qu&ograve;d in allato bacilli
exemplo ictus imprimatur, heic deflexionis tenor $it;
$iquidem hic tenor nihil aliud e$t, qu&agrave;m $eries qu&aelig;-
dam continua ictuum, quorum vltimus ille e$t, ad
quem immediat&egrave; $equitur reflexio. Neque ob$tat
rur$us, qu&ograve;d bacillus rigidus $it, c&ugrave;m de re flexili aga-
tur; nam in flexili quoque re debet e$$e rigiditas, non
omnimoda quidem, $ed aliqua tamen; hoc e$t com-
pactio, &amp; firinitudo, qu&aelig; qu&ograve; fuerit maior, e&ograve; $it ve-
hementior futura reflexio; c&ugrave;m &amp;, $i nulla fuerit, nul-
la $it reflexio futura. Qu&ograve;d $i pl&aelig;r&uacute;mque plures re-
flexiones, $eu itus, reditu$que fiant; cau$a manife$ta
videtur, qu&ograve;d ad parteis continentis oppo$itas, oppo-
$ita qua$i hypomoclia, &amp; onera fiant, qu&aelig; vices per-
mutent; vt vices permutant duo parietes oppo$iti, in
quorum vnum pilam ita adigis, vt ex illo repercutia-
tur in alium, &agrave; quo pari modo in priorem re$iliat.
Addo in re deflexa tam $ecundum concauam, qu&agrave;m
$ecundum convexam partem fieri contin&uuml;am quan-
dam $eriem hypomocliorum, &amp; onerum, &agrave; quibus
compre$$io, &amp; repre$$io fiat. Addo eandem rem $e-
cundum partem concauam vari&egrave; corrugari, $ecun-
dum convexam vari&egrave; hi$cere; &amp; ad illam particulas
qua$dam $uperficialeis adigi intrors&ugrave;m; ad i$tam qua$-
dam interiores in $uperficiem exprimi: $icque, dum
a$$idua deflexione altera $uperficies contrahitur, alte-
ra ampliatur, fieri curuitatem. Adderem alia; $ed h&aelig;c
nimis. Vale iter&ugrave;m.
<C><I>FINIS.</I></C>