view texts/archimedesOldCVSRepository/archimedes/raw/baifl_renav_01_la_1537.raw @ 19:d1dd35fc15df

Yet another new version.
author Klaus Thoden <kthoden@mpiwg-berlin.mpg.de>
date Thu, 02 May 2013 12:23:20 +0200
parents 22d6a63640c6
children
line wrap: on
line source

<pb>
<C>LAZARI
BATFII DE RE NAVALI
Commentarius, in L. II. de CA-
PTIVIS &amp; POSTLIMINIO
reuerlis: Liber, uaria eadem&queacute; haud
uulgari eruditione re$ertus: &amp; ad
omnem tam Gr&aelig;corum, qu&agrave;m La
tinorum hi$toriam perqu&agrave;m
utilis acnece$$arius.</C>
<C><*> AE TER DICTIONVM
<I><*>er<*> E<*>c<*>m, acce&szlig;it Locorum et<*>m, quic&utilde;q; ex
diuer$is c&utilde; Gr&aelig;<*>is tum Latinis autoribus, ab eodem ue<*>
citantur, uel explicantur, uel dem&qtail; re$ti-
tuuntur, locupleti&szlig;imus</I>
INDEX.</C>
<C>BASILE AE.</C>
<C>M. D. XXXVII.</C>
<pb>
<C>EX
<*>THECA
REGIA ACAD.
GEORGI&AElig;
AUG:</C>
<pb>
<C>FRANCISCO
VAL ESIO REGI FELI
<I>ci&szlig;imo,</I> LAZARVS BAY
FIVS <I>uictoriam.</I></C>
<p>MARCO Varroni a$$euer&aacute;
ti di$ciplinas omnes, Rex
regum Chri$tiani$$ime, in
Gr&aelig;cia intra mille annor&uacute;
t&etilde;pora &amp; inuentas, &amp; per-
fectas, facile credat is, qui ad huiu$ce no
$tri $eculi felicitat&etilde;, qua mirabiliter $ub
te Principe fruimur, animum conuerte-
re non grauabitur. Te enim &amp; autore &amp;
adiutore, his paucis quibus Galliarum
clauum tenes annis, plus promoui$$e li-
terarum linguarum&queacute; $tudia uidebit, &quetilde;
quantum $ub alijs omnibus ab aduen-
tu Francorum in Gallias no$tris princi-
pibus. Sunt de regibus no$tris, qui lu-
d&aelig;or&utilde; gentem $uper$titioni deditam &egrave;
Gallia exterminauerint: Tua Maie$tas,
exclu$a lud&aelig;orum $uper$titione, Iud&aelig;o
<pb>
tum linguam Luteti&aelig; Pari$iorum $ic ui
gere uoluit, ut habeat non paucos, quili
terarum Hebraicarum cognitione cum
ip$is lud&aelig;orum Rabinis po$$int decer-
tare. Gr&aelig;cos aut&etilde; eos in tua Gallia alui-
$ti, qui ualeant reuocata Ma$$ilien$ium
memoria c&utilde;ip$is <G>au)to/xqosi</G>, non $olum
de di$ciplinarum elegantia, $ed etiam de
ip$o attici$mo, <G><*>wdra<*>i/kws</G> c&otilde;tendere.
Iam uer&ograve; e&atilde; militaris di$ciplin&aelig; curam
$u$cepi$ti, utnemo uel Chri$tianorum,
uel Barbarorum Principum paratiores
habeat eque$tres exercitus, qui cum ma
ior&utilde; artibus, tum uero tuis in$titutis edo
cti, mira alacritate $unt ad dimicandum.
Quid dicam de robore militum legiona
riorum? quos tu nuper ad Romanorum
exemplum in tota Gallia de$cribendos,
deligendos &queacute; $ummo $tudio non modo
cura$ti, $ed quorum etiam delect&utilde; ocu-
lis tuis lu$tra$ti: ut Gallia tua non $olum
equitatu, quo $emper floruit, $ed etiam
peditatu iam $uos fines $ine ullo exter-
no milite tueri po$$it. Nec rei naualis cu
<pb>
ra omi$$a. Te$tis e$t pr&aelig;clara $lla Fran cl
$cis ad Gratiarum portum tuo iu$$u (e&otilde;-
tracta ad effectum eius operis mul<*>tudi
ne fabrorum naualium) &aelig;dificata, Qu&aelig;
non modo <G><*>ix/rm<*>n<*></G>, ut Antigonis il
la ab antiquis celebrata: $ed <G>e(p<*>arm<*>n<*></G>
iure dici debeat, &amp; <G>an)w/leqr<*></G>. quippe
qu&aelig; in medio Oceano arcis in$tar inter
reliquas naues e$$e po$$it: nihil&queacute; pr&aelig;ter
ignem, Syrtes, &amp; breuia timeat, omnib.
ip$a ex &aelig;quo formidolo $i$$ima aduer$a-
rijs. Te$tes $unt &amp; pha$eliilli (uulgus ga
leonas uocat) quos noua ratione in ora
maritima Britanni&aelig; minoris (qu&aelig; Ve-
netia &agrave; C&aelig;$are dicitur) &aelig;dificandos cura
$ti: qui non $olum in conclu$o mari naui
gare po$$int, $ed in ua$ti$$imo at&que; aper-
ti$$imo Oceano tempe$tatibus imper&etilde;t,
u$queade&ograve; apti $unt (ut Catulli dictum
u$urpem) $iue palmulis opus $it uolare,
$iue linteo. Iam uero triremes Ma$$ili&aelig;
plures, unus tu maior&utilde; tuorum nauali-
bus adieci$ti, qu&agrave;m eorum (pace beati$$i
morum dixerim) qui$quam unqu&atilde; opta
<pb>
uerit. Principes enim mediterranei ne-
$cio quo pacto rem nauticam (quod ad
mare internum attinet) neglexerant, ad
Oceanum &queacute; Britanni&aelig; animum $olum
intender&atilde;t. Quocirca nos, qui nullo no
$tro merito, $ed aliquo literarum nomi-
ne commendati, &agrave; tua uer&egrave; regia liberali
tate &amp; $acerdotio aucti, &amp; magi$tratu or
nati $umus: ne ingrati iure habeamur,
qu&aelig; Venetijs cum e$$em, &agrave; loci celebri-
tate admonitus, &egrave; Gr&aelig;corum Latino-
rum &queacute; monim&etilde;tis nauigia collegi, Tu&aelig;
Maie$tati mihi omnibus&queacute; $acro$anct&ecedil;,
dicare con$titui, Rex regum potenti$$i-
me. Putaui etiam n&otilde; $olum negocij, $ed
eti&atilde; ocij, quo illic plurimo mihi per tu&atilde;
indulgentiam frui licuit, reddendam ti-
birationem. Et $an&egrave; quod mihi &agrave; nego-
cijs publicis $uperfuit t&etilde;poris, id omne
in euoluen dis utriu$&que; lingu&aelig; autoribus
con$ump$i. Quod ip$um ita e$$e facile
iudicet, qui h&aelig;c no$tra legere non gra-
uabitur. Illud unum, quod illis legen-
dis non $ine admiratione animaduerti,
<pb>
in pr&aelig;$entia tu&aelig; dignitati con$ideran-
dum proponam: miram fui$$e antiquo-
rum in nauibus &aelig;dificandis, in$truen-
dis, armandis celeritatem. Primo Puni-
co bello cla$$em Duellij imperatoris ab
arbore exci$a, LV. die nauiga$$e: ducen
tas &amp; uiginti naues effectas dieb. XLV.
contra Hieronem regem. Secundo Pu-
nico bello Scipionis naues, eo in$tante
operi, die XLV. qu&agrave;m ex $yluis detra-
cta materia fuerat, in$tructas arm atas &queacute;
in aquam deductas. Quid $i ex Poly-
bio addidero, Romanos contra Cartha
ginen$es $eptingentas quinqueremes
ami$i$$e: Carthaginen$es eodem bello
ad quingentas? Quis id credat? Nec mi-
rum, $i h&aelig;c fidem non habebunt apud
homines no$tros, qui &amp; Venetorum
quin queremem unam admirantur: &amp;
tuam totidem ordinum, qu&aelig; illam $ym-
metria $uperabit, gratulabundi expe-
ctant. Ver&utilde; de Tu&aelig; Maie$tatis fide, qui
omnem antiquitatem memoria tenes,
non magis laboro, qu&agrave;m de impetran-
<pb>
da&agrave; Clementi$$imo Principe uenia $um
$ollicitus, $inos in totreficien dis in$tau-
r&atilde;dis &queacute; nauibus alicubi lap$i fuerimus:
qui etiam Tu&aelig; Maie$tatis potius, qu&agrave;m
Dio$curor&utilde;, turbul&etilde;ti$$ima fortun&ecedil; t<*>n
pe$tate in alto iactati, fidem &amp; auxilium
implorare debeamus. Vincat tua Maie
$tas, ac ualeat. Luteti&aelig; Pari-
$ior&utilde;. 8. Calend.
Septemb.
<C>ANNO</C>
<C>M. D. XXXVI.</C>
<pb>
<C>AVTORVMLOCF, QVI
hoc libro &agrave; L. BAYFIO uel citan-
tur, uel explicantur.</C>
<cb>
<p>AC<I>t. Apo$tolic.</I> 118
<p><I>Alfe ni Iurecon$.</I> 8
<p><I>Annian. Marcellini</I> 81
<p><I>Apollonij</I> 4
<p><I>Appiani</I> 6.11.12.23.25.33.
34.52.61.63.66.74.
75.76.84.92.93.105.
113.116.119.124.127.
128.150.151.152.157.
160
<p><I>Ari$toph. eiu&sacute; ue interpre-
tis</I> 67.68.157.159
<p><I>Ari$totelis</I> 17.92
<p><I>Athen&aelig;i</I> 26.27.28.
33.117.118.154
<p>C. I<I>ul. C&aelig;$aris</I> 5.11.14.15.
18.19.20.52.60.69.
70.71.72.76.77.81.
83.89.90.93.95.99.
101.121.124.149.151.
154.155
<p><I>Catulli</I> 67
<cb>
<p>M. T<I>ullij Ciceronis</I> 4.5.11.
12.15.17.18.19.20.23.
24.25.61.62.64.65.
66.71.75.78.79.81.
82.84.85.90.95.99.
101.106.107.108.109.
110.113.119.121.122.
123.151.152.156.157
<p><I>Demo$thenis</I> 16.68.69
<p><I>Diodor. Siculi</I> 3.7.9.18.
26.34.61.62.69.70.
71.72.77.89.94.96.
99.101.104.105.114.
116.119.120.125.128.
154.155
<p><I>Dionis</I> 52.53. <I>&amp;c.</I> 6<*>
<p><I>Euripidis</I> 16.32.33.123
<p><I>Eurip. interpretis</I> 122
<p>A. G<I>ellij</I> 79.81.82.91.110.
111.112.162
<p><I>Herodoti</I> 4.7.8.9.15.
16.17.22.32.79.80.95.
<pb>
<cb>
96.110.112
<p>A. H<I>irtij, $iue Opij</I> 11.19.
20.23.24.60.65.86.
90.105.106.117.121.
128.151
<p><I>Horatij</I> 80
<p><I>Iaboleni iuri$con$.</I> 118
<p><I>Iuctini</I> 82
<p><I>Iuuenalis</I> 100
<p><I>Labeonis iuri$con$.</I>99.118
<p>T, L<I>iuij</I> 6.11.12.15.16.20.
25.31.33.61.62.63.68.
69.72.73.75.80.83.84.
88.90.92.94.95.98.
99.113.114.119.121.
122.124.125.126.128.
151
<p><I>Lucani</I> 26.72
<p><I>Luciani</I> 12.74.87.97.
99.108.109.115.119.
120.122.123.124.126.
127.128.149.150.153.
155.158
<p><I>Macrobij</I> 117.118
<p><I>Martiani iuri$con$.</I> 80
<p><I>Pal&aelig;phati</I> 91
<cb>
<p><I>Pauli iurecon$.</I> 8.71.99
<p><I>Pau$ani&aelig;</I> 159
<p><I>Platonis</I> 70
<p>C. P<I>linij</I> 3.5.14.17.19.22.
24.27.52.68.83.85.92.
95.98.101.115.124.151
<p><I>Plutarchi</I> 8.13.14.17.25.
27.32.61.63.64.65.
66.74.76.80.85.86.
90.92.93.98.100.107.
108.112.115.116.118.
120.122.149.150.154.
156.157.161
<p><I>Iul. Pollucis</I> 108.114.115.
118.120.160.162
<p><I>Polybij</I> 6.9.10.18.20.21.
22.26.33.34.35.36.<I>etc.</I>
68.73.75.84.87.88.89
90.91.94.102.109.
121.124.149.151.160
<p><I>Pomponij iuri$con$.</I> 109
<p><I>Quintiliani</I> 128
<p><I>Sallu$tij</I> 98.109
<p><I>Senec&aelig;</I> 162
<p><I>Strabonis</I> 10.67.71.85.92
95.97.98.106.153.154
<pb>
<cb>
<p><I>Suetonij Tranquilli</I> 12.13.
15.86
<p><I>Suid&aelig;</I> 9.10.32.74.92
<p><I>Theocriti $cholia</I> 100
<p><I>Thucyd.</I> 7.9.17.64.74.
77.78.85.87.89.90.
91.104.103.113.125.
128.152.153.154.158
<cb>
<p>L. V<I>all&aelig;</I> 85.91.92
<p>M. V<I>arronis</I> 112
<p><I>Vergilij</I> 52.60.67.73.88.
101.121.122.123.150
<p><I>Vitruuij</I> 101.108
<p><I>Vlpiani</I> 79.83.101
<p><I>Xenophontis</I> 9.10.82.91.
114.117.151.155.158
<C>FINIS.</C>
<pb>
<C>RERVM AC VER
BORVM TOTO HOC</C>
<C><I>Lioro memorabiliam diligen
ti&szlig;imus Elenchus.</I></C>
<C>A</C>
<cb>
<p>AK<G>a<*>on a)m
fh/<*>ksm</G>,
ambire
me 87.
88
<p><G>a)ka/<*>om</G> 118
<p><G>a)u<*></G> 85
<p>acatia pro maiore uelo
119
<p>acatium an actuarium
latine dici po$$it 85.
86
<p>acatia maxima 87
<p><G>a)/kat<*></G> 87
<p>Achaic&aelig;naues 14.22
<p><G>a)krwso)liom</G> 28.29.116.151
<p><G>a)krwth/<*>a</G> 151
<p>Actiac&aelig; pugn&aelig; de$cri-
ptio ex Dione. 53.
55.56. &amp;c.
<p>actuaria <G><*>whre<*>ka\</G> 82
<p>actuaria unde dicta 83
<cb>
<p>actuaria uoluptatis cau
$a 82
<p>actuari&aelig; naues eod.
<p>pro lembis 88
<p>actuari&aelig; triginta remo
rum 84
<p>actuariolum eod.
<p>actuari&utilde; nauigium 85
<p>Aegeon 5
<p>Aege$ias eod.
<p>Aegypti&aelig; naues 14
<p>Aeolus cur uentorum
deus habitus 119
<p>Aeolus uelis primus u-
$us eod.
<p>&aelig;rat&aelig;naues 60
<p>Agrippa harpagin&utilde; in-
uentor 151
<p><G>ai)kma/lw<*>inh_<*></G> eod.
<p>Alex. Magnus 27
<p>alueus &ptail; carina 98.109
<p>&amp; ua$e ligneo eod.
<pb>
<cb>
<p>Aminocles Corinthius
<p><G>a)mfh/<*>km a)ka\<*>or</G> 87. (17
<p><G>a)mpraxiwti/<*></G> naues 153
<p>Anachar$is harpagin&utilde;
inuentor 151
<p><G>a)nxi/ths</G> nauis 153
<p>anchora, <G>a)/gkurx</G> 128
<p>anchoralia eod.
<p>in anchoris commorari
<p>Anianus 74 (eod.
<p>Anniani Marcellini &ccedil;tas
barbara 81
<p>an$erculus nauium in$i
gne 150
<p>antece$$ores 89
<p>antenn&aelig; 117
<p><G><*>ntere/tai</G> 125
<p><G>ma/ximoi</G> eod.
<p><G>a)r<*>prw/r<*>s</G> naues 154
<p>apert&aelig; naues 19.20
<p><G>a)/frakta ploi_a</G> 11.84
<p><G>ta\ a)po/geia lu/<*></G> 128
<p><G>a)wo<*>leu/<*>m</G> eod.
<p>Appianus Polybium $e
cutus 84
<p>apt&ecedil; in$truct&ecedil;&queacute; naues 33
<p>apud populum, pro c&otilde;-
cione &amp; ro$tris 62
<p>aqua marina, ni$i mul-
<cb>
ta, ignem non extin-
gui, $ed irritari 58
<p>aquaria nauis 79
<p>Archimachus 5
<p>arenari&aelig; naues 79
<p>Argemon locus 50
<p><G>a)<*> go\m</G> 4
<p>argo nauis unde dicta.
Argus 3.4
<p>Argus Phryxi filius 4
<p><G>a)rgurolo/goi</G> naues 154
<p>Arionis fabula 110.111
<p><G>a)/rmena</G> 120
<p>ar$euale Venetor&utilde; na-
uale 153
<p>artemon 118
<p>artimon eod.
<p><G>a)/rt<*> nau<*>ko/s</G> 115
<p>A$clepiades myrleanus
117.118
<p>a$iatic&aelig; naues 14
<p>a$phaltus lacus 96.97
<p>Athen&ccedil;i locus re$titutus
154
<p>Attali &amp; Philippi pu-
gna naualis 35.43
<p>au$picalis pi$ciculus 24
<p><G>au)/tkn<*>oi a(ma/cai</G> 155
<p><G>au)/tan<*>oi</G> naues 154.1<*>
<pb>
<cb>
<p>Autolycus 46.47
<p><G>au)to/for<*>i o(lh<*></G> 154.156
<C>B</C>
<p>BAnchi 123
<p>bale$trieres 121
<p>barc&aelig; 7
<p>biremes 10
<p>biremes leues 12
<p>bucentaurus Venetor&utilde;
153
<p>burchi de aqua 79
<p>delegno, da $abion,
da fango, da farina
eod.
<p>burchio de pallia 79
<C>C</C>
<p><G>*k*alami/nai xedii/<*></G> 98
<p><G><*>xinqar<*> naci<*>rgh/s</G> 67
<p>capitanea nauis 62
<p>captiu&aelig; naues 151
<p>carbonari&aelig; rates 79
<p>carche$ia 117
<p>carina 109
<p>Ca$$opa 83.84
<p><G><*>atadi<*>eim</G>, deprimere 156
<p><G><*>atxifrak<*>inh_<*></G> 20.84
<p><G><*>ata<*>pika\ wloi=a</G> 90
<p>cata$copium 82.90
<p><G><*>kta/srwm<*></G> 120
<cb>
<p>cata$tromata 22.12<*>
<p>catt&aelig; 82 (109
<p>caudex 162
<p>Claud. Caudex 162
<p>caudic&aelig; naues 81, 162
<p>caupulica 82
<p>celes inter pr&aelig;datorias
64
<p><G><*>i/lus</G> 90. celes equus.
eod. &amp; 91. celox.eod.
<p><G><*>i/lht<*></G> 9
<p>celites equi eod.
<p>celetizontes pueri 92
<p><G><*>l<*>sh\s</G> 115
<p><G><*>ilh/<*>om</G> 91
<p>celoces 81. <G><*>e/lht<*></G> 82
<p>celoces piratic&aelig; 63
<p>centaurus nauis 150
<p>centuripina quadrire-
mis 18.19
<p><G><*>erai/a</G> 117
<p><G><*>i/rk<*>r<*></G> 67.68
<p>cercuri 16.81.92
<p><G>xalki/m<*>o<*>i n<*></G> 61
<p><G>xalkw/mata</G> eod.
<p>charieres 71
<p><G>xi/<*></G> naues 153
<p>chym&aelig;ra nauis 73
<p>Cl&aelig;on&aelig;us 51
<pb>
<cb>
<p>cla$$is armara 152
<p>Cleopatra 55.56
<p><G><*>rgei=s</G> 67.68
<p>coa nauis 15
<p>codices, $iue caudices, ta
bul&aelig; 162
<p>columba nauis 109
<p>c&otilde;$cendere ab$olute 157
<p>c&otilde;$cendere nau&etilde; 156.157
<p>con$trata nauis apud
Tulli&utilde; quid 18.19.20
<p>con$trat&aelig; naues cur di-
ct&aelig; 22
<p>con$trata palus 24
<p>con$tratus pons 23
<p><G><*>ontwta\</G> 105
<p><G><*>w_pai</G>, quare remi 124
<p>Cop&aelig; remor&utilde; inuento
<p>copano 99 (res 124
<p><G><*>w/ph</G>, mol&aelig; manubrium
124
<p><G><*>wphlatei=m</G> 124
<p><G><*>wph/rhs</G> 85
<p><G><*>o/rac</G> 151
<p>corbita 78
<p>corbit&aelig; 81
<p>Corinthi primum &aelig;difi
catas triremes 17
<p>cornua 117
<cb>
<p>corui 150.15<*>
<p><G><*>ou_f<*></G> naues 154
<p><G><*>rath_r<*></G> 32
<p><G><*>oi\</G> naues 150
<p>Cte$ias 5
<p>cybea 75.78
<p>cydari 82
<p>Cyllene Eleorum por-
tus 152
<p>cymba 81.100
<C>D</C>
<p>DAnaus, danais na-
uis 4.5
<p><G>lekh/r<*>s</G> 26
<p>deciremes, <G>lekh/rh</G> 10
<p><G>lelfinofo/roi o(lka/<*></G> 154
<p>Demades orator 115
<p>deprimere, <G><*>ata<*>u/eim</G>. 155
<p>depre$$a cla$$is 156
<p>de$c&etilde;dere ad naues eod.
<p><G>likwpi/a</G> 99
<p><G>li/krota, kai\ li/kro<*>i n<*></G> 9.
10.11
<p><G>lih_r<*></G> 10
<p><G><*> lih_r<*> plo<*>om</G> eod.
<p><G>diih/rhs</G> 161.162 (&amp; 11
<p>Dinocrates 44
<p>Dionis dictio 60
<p>Diony$odorus 44
<pb>
<cb>
<p><G><*>ixhxa<*></G> 108
<p><G><*>seg<*></G> 1<*>1.162
<p>dolo, <G><*>o/lwr</G> 119
<p>drachma 158
<p><G><*>doxom</G> 109
<p><G><*>s</G> eod.
<C>E</C>
<p>ECheneis 25
<p><G>ei)k<*>sh/reis</G> 26
<p><G>ei)k<*>r<*></G> 7
<p><G><*>m<*>oloi</G> 61
<p><G><*>nh/r<*>s</G>, per $implex <G>n</G> 32
<p><G><*>h/r<*>s</G> 26.32
<p><G>e)xk<*>bid<*></G> 82
<p><G><*>pakboke/lhs</G> 92
<p><G>e)fo/lkiqm</G> 98
<p><G>e)formou_sai</G> naues 154
<p><G>e)pi<*>a/di<*></G> 83
<p>qua$i <G>e)pi<*>ati/<*></G> eod.
<p><G><*>pi<*>h_nai</G> 157
<p>Epicharmi dictum 161
<p><G>e)pi/drom<*></G> 120
<p><G>e)pi/n<*>om</G> 152
<p><G>e)pi\ r(ip\s <*>m ai)ga<*>om</G>. prouer
bium 97
<p><G>e)woxh/</G> 113
<p><G>e)wwti/s</G> 127
<p><G><*>ri/tas</G> 125
<p><G><*>r<*>tm<*></G> 124
<cb>
<p>Erythra rex 101
<p><G>ixariu\s</G> 115
<p>E$charius 30
<p>Euricles 13
<p><G>e)cai/re<*>i</G> naues 154
<p>exploratori&aelig; naues 89
<p><G><*>atasksxi<*> ploi=a</G> 90
<C>F</C>
<p>FArinari&aelig; naues 79
<p>fermentum 115
<p>ferre&aelig; manus 150.151
<p>fluuiatiles naues 94.95
<p>fori 109.112
<p>unde dicti eod.
<p>foriculi 112
<p>Fr&atilde;ci$cus rex Galli&aelig; 67
<p>frumentari&aelig; naues 76.
<p>fundament&utilde; 109. (77
<p>furcula 108
<p>fu$t&aelig; 34
<C>G</C>
<p>GAleones 67
<p>garides 121
<p>Gaulus, <G>ganlo\s</G> 79.80.81
<p>Theod.Gaza, Ciceronis
de Senect. interpres
obiter notatus 109.
110
<p>Gellij loc' repurgar' 81
<pb>
<cb>
<p>ge$eoret&aelig; 82
<p>gondula 106
<p>graues naues 76
<p>$iue grauia nauigia
<p><G>a)lia\s</G> 92.93.94 (83
<p><G>a/lia<*>ko\m ploi=om</G> 82.93
<p><G><*>rpaga</G> ab Agrippa exco
gitatum 151
<p>harpago 150.151
<p><G><*>w/li<*></G> 110.112
<p><G><*>laka/t<*></G> 118
<p><G><*>mio/liai n<*></G> 33
<p><G>ki\ h(mi/ol<*>i</G>. eod. &amp; 34.63
<p><G><*>kh\r<*>s</G> 26
<p>hepteres 25.26
<p><G><*>rmoni\s</G> nauis 74
<p><G><*>rmiani/<*></G> naues 153
<p>hexeres 25.26
<p>hippagines 16.68.69
<p>$ine hippagog&aelig; na-
ues eod.&amp; 81
<p><G><*>hgoi\</G> 68
<p><G>kai\ i(pkag<*>goi\</G> 69
<p>A. Hirtius 11.23
<p><G><*>si/<*>m</G> 119
<p><G><*>o\s</G> 117.118
<p><G><*>lkai<*></G> 75.77
<p>holcken 77
<p><G><*>lha/ <*> au)to/for<*></G> 154
<cb>
<p><G><*>ilfino<*>o/roi</G> eod. <*> 156
<p><G><*>hr<*>ik<*> ploi=a</G> 82. 154
<p><G><*>w<*>skhlm<*></G> 107
<C>I</C>
<p>IA$onem primumlon
ga naue u$um 3
<p>ignem aqua marina n&otilde;
extingui facile 58
<p>ignorationem $uam fa-
teri candoris e$t 16<*>
<p>il batello 99
<p>inhibere 113
<p>uerb&utilde; nautic&utilde; eod.
<p>intercolumnium 108
<p>inter$calmium eod.
<p>I$is nauis 74.150
<p><G>e)taliwti/d<*></G> naues 153
<p>in iudicijs, pro ad $ub$el
lia 6<*>
<p>in iure, &ptail; in foro eod.
<C>L</C>
<p><G>*l*akwn<*>ai\</G> naues 153
<p>latera nauis 108
<p>lembus 82
<p>lembi 88
<p>lembi maiores ad belli
u$um eod.
<p>lemborum cla$$is eod.
<p>lenunculi 81.82
<pb>
<cb>
<p><G><*>p<*>a\ wlo<*>a</G> 154
<p><G><*>hsh/<*>om nomk<*>iko\r</G> 64
<p><G><*>ika\ ploi=a</G> 63
<p><G><*>aixa/diai</G> naues 153
<p>liburni 13
<p>liburnic&aelig; 12.14
<p>ligeris flu. 5
<p>lignari&aelig; naues 79
<p>lintres 82.95
<p>Liuius Polybium $&aelig;pe
ad uerb&utilde; uertit 84
<p>long&aelig; naues 3.4.5.6.
&amp;c. 81
<p>de Luciamo cen$ura 127
<p>lutari&aelig; naues 79
<C>M</C>
<p><G>*m*akra\ ploi=a</G> 6
<p>Macrobij locus re-
$titutus 118
<p>malus nauis 117.118
<p>manus ferre&aelig; 150.151
<p>marceplacid&aelig; 82
<p>marina aqua ignis con
$per$us iritatur, non
extinguitur 58
<p>medi&aelig; naues 82
<p><G><*>egari/<*></G> naues 153
<p><G><*>ete/wr<*></G> naues 154
<p><G><*>ilhsi/a</G> nauis 153
<cb>
<p><G>monh/rh</G> 9
<p>monoxyl&aelig; lintres 98
<p><G>mono/<*>ro<*>i nh_<*></G> 9.10
<p>Mutianus 85.86
<p><G>mnwp)xir<*></G> 63
<p>piraticus 64.65
<p>myoparo quale nauigij
genus, &amp; unde dica-
<p>myoparones 82, (tur 68
<p>myoparones parui 65
<p>myopar&otilde;es, pha$eli 66.
<p><G>mn<*>ofo/r<*> na<*>s</G> 154 (67
<C>N</C>
<p>LNa$idius <*>
<p>nauale <G>bi<*>xo\m</G>
apud Strabonem 153
<p>nauales $ocij 125.126
<p>naualia 152
<p><G>nauarxi\s</G> 62
<p>nauicell&aelig; 80
<p>nauicula parua 93
<p>nauigiolum 106
<p>nauigium, <G>a)xa/<*>om</G> 86
<p>nauigium pro nauiga-
tione 105.107
<p>nauigia duor&utilde; $calmo-
rum 107
<p>nauigia grauia et uecto
ria apud C&aelig;$ar&etilde; &qtilde;. 83
<pb>
<cb>
<p>nauis pr&aelig;toria 62
<p>nauis uinaria 79
<p>aquaria eod.
<p><G><*>au_s mn<*>ofo/r<*></G> 154
<p>naue<*> in ea prouincia
qu&atilde; quis admini$tra
uit, &aelig;dificare prohi-
beri 78.79
<p>naues &aelig;rat&aelig; 60
<p>naues arenari&aelig;, farina-
ri&aelig;, lignari&aelig;, lutari&aelig;
<p>naues captiu&aelig; 151 (79
<p><G>ai)xma/lw<*>i</G> eod.
<p>naues &egrave; corio, papyro,
$cirpo, arundine, etc.
$alicibus 96 (95
<p>naues fluuiatiles 94
<p>naues frumentari&aelig; 76
<p>naues long&aelig; 3
<p>naues onerari&aelig; 75
<p>&agrave; l&otilde;gis &qtail;d differ&atilde;t 5.6
<p>naues pi$catori&aelig;, $iue pi
$catoris 80
<p>naues pr&aelig;$idiari&aelig; 72
<p>naues ro$trat&aelig; 60.61
<p>naues tect&aelig;, <G><*>ata/frakri</G>
<p>naues turrit&aelig; 52 (84
<p>nauium appellationes
&agrave; patria 14.15
<cb>
<p>naui&utilde; cognomina &agrave; cur
$u &amp; $tatione 154
<p>naui&utilde; cognomina &agrave; pa
tria 153 (154
<p>&agrave; mini$terio et officio
<p>naui&utilde; in$ignia 149.150
<p>nauium partes 107
<p>naui&utilde; po$tlimini&utilde; 152.
<p>naui&utilde; ro$tra 60.61.62 (151
<p>nauib.cognomenta in-
di, &amp; ad proram affi-
gi$olita 74
<p>nauplium 86
<p><G>g<*>saqm<*></G> 153
<p><G>nau<*>kh\ <*>ati/a</G> 152
<p><G><*>nau<*>ko/m</G> 152
<p><G>nau<*>ko\s a)/rt<*></G> 115
<p>nautilos pi$cis 14
<p><G>na<*>s</G> 107
<p><G>naci<*>r gh\s <*>a/nqa<*>os</G> 67.68
<p>nebula uicus 91
<p><G>nhi_th\s <*>a<*>s</G> 152
<p>Ne$ichthon 22
<p><G>new/<*>a</G> 153
<p><G>new<*>k<*></G> 153
<p><G>nik<*>mh<*>i\s</G> nauis 74
<p>Nico$tratus 47
<p>Ni$&aelig;a megar&etilde;$i&utilde; port'
<p><G>noma<*>iko\m l<*>om</G> 64 (152
<pb>
<cb>
<p><G><*>m<*> pn<*>iko\s</G> 112
<p>nuctuti&aelig; 82
<C>O</C>
<p><G>*w*kei_mnu_<*></G> 82
<p><G><*>kth/r<*>s</G> 26
<p>onerari&aelig; naues 75.77
<p>&agrave; l&otilde;gis &qtail;d differ&atilde;t 5.6
<p>onerarias n&otilde; agi remis
<p>Opius 23 (75
<p><G><*>plitagwgoi\ nh_<*></G> 78
<p>oram $oluere 128
<p>orioles 82
<p>orthium carmen 112
<p><G><*>qo/nh</G> 119
<p><G><*>u)<*>m se/g<*></G> naues 154
<C>P</C>
<p><G>*p*a/ktwi<*></G> 93
<p>palearum nauis 79
<p>panis confectio prior
&ptail;ra, Demadis dict&utilde;
<p>panis nauticus eod, (115.
<p>paralus 5.78
<p><G><*>ara/<*>kmom</G> nauis 149.150
<p><G><*>arasu/reim tarsou\s</G> 125
<p><G><*>aresk<*> me/nai nu_<*></G> 32
<p>paron 68. parones 82
<p><G><*>ela/gi<*></G> naues 154
<p>peloponne$us 88
<p><G><*>tek<*>dekh/r<*>s</G> 27
<cb>
<p><G><*>inthk<*>n<*>r<*></G> 7.9
<p><G><*>enth/rks</G> <*>
<p>pentiremis 23
<p><G>w<*>ri/<*>i</G> 129
<p><G><*>eri/bh<*>m</G> 10<*>
<p>pes, <G><*>s</G> 12<*>
<p>pha$eli 66.67.82.154
<p>Pha$is fiuuius 4
<p>Pherecides eod.
<p>Philadelphus 27
<p>Philippi et Arrali pugna
naualis ad Chi&utilde; 35.4<*>
<p>Philo$tephanus 3.27
<p>Philo$tratus 46.47
<p>Phocen$es primi naui-
gationibus u$<*> 7
<p><G>foi/niasai</G> naues 153
<p><G>forthgiko\m plo<*>o<*>om</G> 77
<p><G>forthgoi\ nh_<*></G> 75.76.77
<p><G>fr<*>ri/<*></G> naues 154
<p><G>ki\ fr<*>rou_s<*></G> eod.
<p><G>fulak<*></G> 7<*>
<p><G>furai<*>, fura_m, f<*>rama</G> 115
<p><G><*>ra<*>a<*> n<*></G>, $iue pirati-
c&aelig; naues 63
<p>pirati<*> myoparo 64.6<*>
<p>pi$catori&aelig; naues 20.80
<p>$iue pi$catoris. eod. 94
<p>pi$tris nauis 73.150
<pb>
<cb>
<p><G>pl<*>ta</G>, remi pars 124
<p><G>plarai(</G> 108
<p><G>pl<*>rw/mata</G> 125.126.127
<p><G>ploi=om</G> 10<*>
<p><G>plo<*>a <*>hre<*>a\</G> 154
<p><G>plo<*>a lep<*>a</G> 154. <G>makra\</G> 6.
<p><G>trogg<*>l<*></G> 7
<p><G>plou_<*></G> 105
<p><G>plw/i_moi</G> naues 154
<p>Plutarchi locus re$titu-
tus 115.116.&amp; 161
<p><G><*>ew_n<*></G> 123
<p>Polybi&utilde; $&aelig;pe uertit Li-
uius ad uerbum 84
<p>Polybij interpres Sipon
tinus taxat 18.20.26.
<p>p&otilde;pilos pi$cis 14. (149
<p>pons con$tratus 23
<p>pontones 70.71.82
<p>pontones actuarij 85
<p><G><*>or<*>me<*>om</G> 71.72.95
<p><G>w<*>r<*>mo\s</G> 72
<p><G>wor<*>mei=a <*>wph/r<*></G> 85
<p><G>wo/<*>a</G> 70. <G>wo/r<*>a</G>. eod. &amp; 71
<p>po$tlimini&utilde; &qtilde; habeant,
po$tlimini&utilde; naui&utilde; 152
<p><G><*>ota/mix ploi=a</G> 94
<p>pr&aelig;cur$ores 89
<p>pr&aelig;datori&aelig; naues 62.63
<cb>
<p>pr&aelig;$idiari&aelig; naues 7<*>
<p>pr&aelig;toria nauis 62
<p><G>pri/st<*></G> 73
<p><G>pro fnl<*></G> naues 154
<p><G>pro\ploin<*></G> 82.89.154
<p>propugnatore<*> 12<*>
<p>prora 112
<p><G>prwra/<*></G> 114.125
<p><G>prwreu\<*></G> 114
<p><G>pro/skww<*></G> 125
<p><G>prdmna</G> 1<*>
<p><G>prdmnam <*>rod<*></G> eod.
<p>p$umi&aelig; 8<*>
<p>pterna 119
<p>Ptol.Philopator 28.29
<p>Ptol.Soter 27
<p>punic&aelig; naues 15
<p>puppis 112.113
<p><G><*>u/rg<*>x<*></G> 120
<p>Pyreus Athen.port' 152
<p><G><*>iko\s <*></G> 111
<C>Q</C>
<p>QVadriremis 17
<p>quinquer emis 22.23
<p>quinquer emis an trire-
mi tardior 72 (31
<p>quinqueremi&utilde; altitudo
<C>R</C>
<p>RAtiari&aelig; <*>
<pb>
<cb>
<p>ratis, rates 100.101
<p>remieculi 82
<p>remigis merces 158
<p>remiges, eorum&queacute; nomi
na 125
<p>remiges uoluntarij, &amp;
compediti 158
<p>remig&uacute; ordines tres 157
<p>remi, <G><*>w_pai</G> 124
<p>remigare eod.
<p>remor&utilde; inuentores Co
p&aelig; 124
<p>remorum ordines 159
<p>remorum partes, ear&utilde;&queacute;
nomina 124
<p>remos detergere, defrin
gere 124
<p>remulco trahere 69
<p><G><*>i/<*>, kai\ e)pi\ r(ipo/s <*>m ai)gai=om</G>.
prouerb. 97
<p>Rhodi&aelig;naues 14
<p>ro$tra 116
<p>ro$tra nauium 60.61.62
<p>ro$tra pro con<*>one 62
<p>ro$tra, templum Rom&ccedil;
62
<p>ro$trat&aelig; naues 60.61.62
<C>S</C>
<p>SAl&utilde; &ptail; iactatione 149
<cb>
<p>in $alo e$$e 128
<p>uel commorari eod.
<p><G><*>a/ma<*></G> nauis 153
<p>$amyra 5
<p>Saphanus eod.
<p>$aplenti&aelig; nerui nonte-
mere credere 161
<p>$calmus, <G>skalmo\s</G> 107.108
<p><G>ska/fh</G> 98
<p>$capha quid eod.
<p>$capha, <G>a)ka/<*>om</G> 86
<p>$capha pi$catoria 82
<p>$capha in nauis in$tru-
mento 99
<p><G>sk<*>fh ti<*>ka\</G> eod.
<p>$caph&aelig; 82
<p><G>s<*>kafi/<*>ior</G> 99.100
<p>$caphium uas 100
<p>&amp; pro ligone eod.
<p><G>ska/f<*></G> 99.100
<p><G>sx<*>ofo/roinu_<*></G> 76
<p>$chedia 101.102
<p><G>xedi/ai <*>alami/nai</G> 98
<p>$chipho 99
<p>$eleucid es triremes 74
<p>$emira<*>s <*>
<p>in $enatu, pro curia 62
<p>Senec&aelig; locus re$titutus
<p>$entina 109 (162
<pb>
<cb>
<p><G><*>elikai\</G> naues 153
<p>Sidonia nauis 15.16
<p>Sipontinus Polybij in-
terpres taxatur 18.20.
26.149
<p><G><*>itagogoi/ <*>lk<*></G> 77
<p><G><*>itxgoi) eh_<*></G> 76.77
<p>$ocij nauales 125.126
<p>$peculatoria nauigia 90
<p>$piagia 149
<p><G><*>dl<*>s</G> 152
<p><G><*>athgi/s</G> 62
<p><G><*>a<*>w<*>ka\ wo/ma</G> 70
<p><G><*>a<*>wti/<*> nh_<*></G> 78.154
<p><G><*>a<*>s nhi<*>s, kai\ <*>ati/a nau<*>kh/</G>
<p><G><*>oggu/la ploi_a</G> 7 (152
<p>$ubea 160
<p>Suidas notatus 32
<p><G><*>urak<*>siai</G> naues 153
<p>Syriac&aelig; naues 14
<C>T</C>
<p><G>*t*axei_ai</G> naues 154
<p><G>tarsoi\</G> 124
<p><G>tarsou_s qrau/eim</G> 124
<p><G>para<*> r<*>m</G> 125
<p>Ta$ij 18
<p>tecta nauis apud C&aelig;$a-
rem qu&aelig; 18.19.20
<p>tect&aelig; naues 84
<cb>
<p><G><*>rhs</G> 17
<p><G>tet<*>arakwth/r<*>s</G> 27.28.29
<p><G>qaxa/max<*></G> 257
<p><G><*>al<*>mi/ai kai\ <*>alkmi_t<*></G> eod.
&amp; 158.159.160
<p>thalamegi tectum Ve<*>
netijs 153
<p><G>qala/mi<*></G> 160
<p>Theocriti $cholia 100
<p>Theophili$cus 42.46.51
<p>theoris nauis 23
<p><G>qod<*>ai</G> naues 153
<p><G>qwra/kiom</G> 118
<p><G>qrani_tai</G> 157.158.159.160
<p>thranites $calmus 44
<p><G>qranx<*>k<*>i\</G> remi 30
<p><G><*>i/xarx<*></G> 115
<p><G><*>i=x<*> eu)w/nomor <*> le/ciom</G> 108
<p>trabibus tyberim naui-
gari 101
<p><G>ba/xhl<*></G> 117
<p><G>ba/goi</G> naues 150
<p>tran$tra 123
<p><G>biak<*>nth/r<*>s</G> 26
<p><G>triako/n<*></G> 7.64
<p><G>bia/rmen<*></G> nauis 120
<p><G>trihrkmio/lia nau_s</G> 33.43.45
<p><G>bih/rhs</G> 16 (63
<p><G>bih/r<*>s</G> <*>
<pb>
<cb>
<p><G><*>m</G> nauale 253
<p>triremis 16
<p>triremem quis primus
inueneri<*> 17
<p><G><*>okh/r<*>s</G> 26
<p><G><*>iw/<*>olom</G> remigis merces
158
<p><G><*>o/pis</G> 109
<p>turrit&aelig; naues 52
<p>Laurent. Valla taxatus
85
<C>V</C>
<p>VEctoria nauigia 83
<p>uelum &agrave; tergo 120
<p>uela contrahere 122
<p>uela dare, ducere, face-
re, pandere 121.122
<p>uela quadrata, triangu
<cb>
laria <*>
<p>uelis pri<*> Aeolus u$us
119
<p>uelis, remis&queacute; 119. 12<*>
<p>ueliuolantes naues 122
<p>Venetorum nauale 152
<p>Venetorum quinqu<*>re
mis 25
<p>Victor Fau$tus 35
<p>uinatia nauis 79
<p>uitiles naues &egrave; corio 95.
96
<p>undeciremis Demetrij
159
<C>Z</C>
<p>ZAttare da carbon
zi&agrave;re 113 (79
<p><G><*></G> 157.158.159.160
<C>FINIS.</C>
<pb n=1>
<FIG>
<C>EX TRACTATV DE
CAPTIVIS, ET DE POSTLIMI
nio, &amp; de Redemptis ab ho$tib.lib.
XLIX. Pandectarum.</C>
<C>L. II. Marcellus,</C>
<p><I>Nauibus longis at&que; onerarijs propter belli u$um
po$tliminium e$t: non pi$catorijs, aut $i quas actua-
rias uoluptatis cau$a parauerunt.</I>
<p>ANTEQVAM ad huius legis in
terpretation&etilde; aggredior, Le-
ctorem pr&aelig;monit&utilde; uolo, ut
exi$timet me in $tudio$orum
gratiam id oneris $u$cepi$le.
Qui ($i modo a$$ecutus $um
quod uolebam) hi$ce meis ui
gilijs non mediocriter iuua-
ri poterunt, modo ne grauentur i$ta no$tra in ma-
<pb n=2>
nus $umere, &amp; tanta animi uel &aelig;quitate uel alacri-
tate percurrere, quanta nos ea diligentia, quanto-
que tum $tudio, tum $udore con$crip$imus. Euol-
uendi nobis fuerunt omnes qui extant utriu$que
lingu&aelig; autores, utinde $umeremus ea qu&aelig; ad na-
ualis no$tri, &amp; armamentarij ornamentum facere
uiderentur, in quibus $ane colligendis, &amp; undi-
que c&otilde;quirendis, non parum mole$ti&aelig; nobis fuit:
in habendo autem delectu iudicium adhibui, qua
le quantum que potui, conferendis collidendis&queacute;
inter $e Gr&aelig;corum &amp; Latinorum locis, ut ($i qu&aelig;
fieri po$$et) aliquam ex his $cintillam ueri excute-
rem. Quod quidem, ut uidere e$t in toto opere, co
nati $umus: &amp; tamen fatemur, in tanto rerum an-
tiquarum naufragio multa nece$$ario nos latui$-
$e: qu&ecedil; neque colligere, neque animaduertere, ne-
dum reficere potuimus: u$queadeo iacent illa un-
dis obruta, &amp; in profundo demer$a, &amp; <G>c)n ba/qei</G> Pon
ti $epulta. Qu&ecedil; $i quis in lucem reuocare poterit, ei
me plurimum debere pr&aelig; me feram, eum querei
&amp; naualis &amp; nautic&ecedil; periti$$imum confitebor. Ti-
bi in pr&aelig;$enti qu&aelig; potuimus enaufragij reliquijs
colligere, Lector, afferimus. qu&aelig;, $i tibi prob&atilde;tur,
$umus aliquid: $in minus. $ed nolo in initio ope-
ris male ominari. Ip$i certe in hoc otio nihil po-
tius habuimus, quo ad traducendum hoc tem-
pus uteremur. In hoc tractatu non ineptum fue
rit eum ordinem $equi, qui nobis pr&aelig;$criptus e$t
&agrave; Marcello Iuri$con$ulto. Quare de longis naui-
<pb n=3>
bus prim&ograve; dicemus, mox de onerarijs, deinde de
pi$catorijs, po$tremo de actuarijs: quib. auctuarij
nomine ip$e adijciam reliqua, qu&aelig; non aliena ab
in$tituto opere &amp; $u$cepto uidebuntur.
<C>DE NAVIBVS
LONGIS.</C>
<p>PHilo$thephanus apud Plinium in $eptimo
Nat.hi$tori&ecedil; autor e$t, Ia$onem primum n&aelig;
uiga$$e longanaue. nec id alienum uide-
tur ab eo quod $cript&utilde; e$t &agrave; Diodoro Siculo quin-
to <G>bi<*>lioqh/rhs, *kai\ wrw_tom me\m wobi\ <*> wh/liom nauphgh/sa<*>
\ ska/fos wolu\ mege/qei, <*> th_| loiwh_| <*>ataskouh_| t<*> t<*>te s<*>eiam
u(pob<*>a/llom, <*>a\ <*> xedi/ais wlei_m tou\s to/te a)nqrw/pous, kai\ mi-
<*>roi_s wantel<*>s a)kati/ois</G>. id e$t: Et primum quidem &aelig;di-
ficatam circa Pelium nauem, &amp; magnitudine &amp;
reliquo apparatu con$uetum eo tempore modum
excedentem, qu&ograve;d illius &aelig;tatis homines ratibus fe
r&egrave; &amp; paruis acatijs uehi mos e$$et. Et paulo po$t
$ubdit, <G>t<*> de\nxu_m a)rgw\ wrosagor<*>qh_nai <*>ata\ me/m tin<*> tw_m
muqo<*>a/fwm, a)p\ tou_ <*> ska/fos a)rxitektonh/sant <*>a)/rgou, kai\ su<*>
aleu/sant<*> e(\neka tou_ qerapeu/<*> a)ei\ ta\ wonou_nta me/rh <*> new/s. w_s
l) e)/nioi le/gousim, a)po th_s weri\ <*> ta/x<*> u(pob<*>olh_s, w(s a)\m tw_m a)r
xai/wm a)rgo\m r\m taxu\m wrosagorouo/ntwm</G>. id e$t: Vocatam au
tem Arg&ograve; nauem, ut nonnulli fabularum $cripto-
res a$$erunt, ab Argi cuiu$dam nomine, qui qui-
dem eam extruxerat, $imul&queacute; nauigarat, quo $i qu&ecedil;
nauis partes laborar&etilde;t, eas ip$e reficeret ac curaret.
<pb n=4>
Sunt &amp; alij qui exi$timent, id naui nominis ob exi
miam illius celeritatem indit&utilde;. <G>a)rgo\m</G> quippeaiunt,
celerem ueteres appellaui$$e. Tullius in primo Tu$
culanarum, eam dicit nominatam Arg&ograve;, quia Ar-
giui in ea, delecti uiri uecti petebant pellem inau-
ratam arietis. Illius autem nauigationis mentio e$t
apud Herodotum in <G>*klei/w</G>, his uerbis, <G>*meta\ de\ tau_ta
e(/llhna</G>; <G>ai)ti/<*>s <*> loute/rhs a)diiki/hs gene/<*>ai. <*>ataplw/<*>ntas ga\r
makrh_| nhi\ e(sai)_a<*>n te t<*> kolxi/dia, kai\ e)pi\ faisim wotamo\m, cnteu_-
qem diiaprhcame/nous, k<*> ta_lla tw_m ei)/nekem a)pi/konto a(rpa/sai to<*>
basilh_<*> qugate/ra mhdei/hm</G>. id e$t: Po$t h&aelig;c autem Gr&aelig;-
cos alterius iniuri&aelig; authores fui$$e. nauigantes $i
quidem ad Colchorum regionem, &amp; fluui&utilde;, quem
Pha$im uocant, cum obtinui$$ent ea, quorum gra
tia in loca illa uenerant, regis pr&aelig;terea filiam no-
mine Medeam rapui$$e. Et uocabatur Argo, &agrave; fa-
bro nauali, qui eam &aelig;dificauit, $i Appollonio credi
mus in primo <G>*a)rgonautikw_m</G>,
<p><G>*nh_a l) e\pikrate\ws a)/rg<*>woqhmos<*>sim</G>
<p><G>*e)/zwsam wa/mprwtom e)u+srefei_ e(/ndioqem o(/plw|</G>. Sic ex tempo
reuertimus, iuniorum gratia, ut po$$it intelligi:
<p>In primis nauem diuinis artibus Argi
<p>Extructam, intus compingunthabili armento.
Etiam$i Pherecides dicat, eam nom&etilde; $ump$i$$e ab
Argo, filio Phryxi, <G>*tau/t<*> le/ fasim wrw/t<*> nau_m gene/<*> ma
hra/m. a)/llo<*> de\ le/g<*>si, lanao\m liwko/menom <*>wo\ ai)g<*>/p<*>ou, prw_tom
<*>ataskou<*>sai, o(/qem kai\ lanai=\s e)klh/qh</G>. id e$t: Hancautem
aiunt primam fui$$e l&otilde;gam nauem: alij Danaum
dicunt ab Aegypto pul$um, primum eius generis
<pb n=5>
nauem para$$e, unde &amp; Danais uocata fuit. H&aelig;c
ideo adiecimus ex Comm&etilde;tarijs in Apollonium,
ut $cias nullam de Danao factam mention&etilde; apud
Plmium, cum ex multis authoribus diuer$os refe-
rat long&aelig; nauis inuentores, cum ait: Aege$ias Pa-
ralum, Cte$ias Samyram, Saphanus Semiramin,
Archimachus Aegeonem. Nauium longar&utilde; mul-
ta mentio apud Tullium, C&aelig;$arem, &amp; reliquos re
ceptos autores, quibus legendis facile agno$citur
di$crimen inter longas &amp; onerarias. Tullij Epi$to
larum familiarium libro duodecimo: Lentulus
S.P.Q.R. Quam $u$picionem c&otilde;$ecut&aelig; res aliquot
$unt, maxime qu&ograve;d $ubito ex Lycia Sex. Marius &amp;
C.Titius legati Dolabell&aelig; &agrave; cla$$e di$ce$$erunt, na
ui que longa profuger&utilde;t, onerarijs relictis; in qui
bus colligendis, non minimum temporis, labori<*>
que con$ump$erant. C&aelig;$ar in quarto Commenta
riorum: Quibus adductis eos in fidem recepit, na
uibus circiter LXXX.onerarijs coactis contracti&sacute;-
que: quot $atis e$$e ad duas legiones tran$portan-
das exi$timabat quicquid pr&aelig;terea nauium longa
rum habebat, qu&aelig;$tori, legatis, pr&aelig;fecti&sacute; que di-
$tribuit. Idem in tertio: Quibus derebus C&aelig;$ar &agrave;
Cra$$o certior factus, qu&ograve;dille aberat longius, na
ues interim longas &aelig;dificari in flumine Ligeri,
quod influit in Ocean&utilde;, remiges ex prouincia in-
$titui, nautas, gubernatore&sacute; que comparari iubet.
Idem in quarto: Ad h&aelig;c cogno$cenda prius qu&agrave;m
periculum faceret, idoneum e$$e arbitratus, C. Vo
<pb n=6>
lu$enum cum naui longa pr&ecedil;mittit. Idem in eod&etilde;:
Quod ubi C&ecedil;$ar animaduertit, naues longas, qua
rum &amp; $pecies Barbaris erat inu$itatior, &amp; motus
ad u$um expeditior, paulul&utilde; remoueri ab onera-
rijs nauibus, et remis incitari, &amp; ad latus apert&utilde; ho
$tium con$titui: at&que; inde fundis, tormentis, $agittis
ho$tes &ptail;pelli, ac $ubmoueri iu$$it. Qu&ecedil; res magno
u$ui no$tris fuit. nam &amp; nauium figura, &amp; remo-
rum motu, &amp; inu$itato genere tormentorum per
moti Barbari con$titerunt, ac paul&utilde; modo pedem
retulerunt. Liuius in $eptimo terti&aelig; decadis: Inde
Tarentum profectus, in ip$is faucibus portus po-
$uit ca$tra: naues, quas Liuius iuu&atilde;dis c&otilde;meatibus
habuerat, partim machinationibus onerat, appa-
ratu&queacute; m&oelig;nium oppugnandor&utilde;, partim tormen-
tis &amp; $axis, omni&queacute; mi$$ilium telorum genere in-
$truit, onerarias quo&que;, non eas $olum qu&aelig; remis
agerentur. Quorum uerbis planum fit, longas in
citariremis, onerarias uero nequaquam. Gr&ecedil;ci na
ues longas <G>makra\wloi=a</G> uocant. Polybius in $exto,
<G>*iw_ndie bohqhsalntwm e)kuri/suse diu/o makrw_m wloi/wm au)ta/ndirwm</G>.
id e$t: Cum autem hi auxilium tuli$$ent, duabus
ip$e longis nauibus cum ip$is hominibus potitus
e$t. Appianus de bello Ciuili, <G>*o( de\ <*> taldie wrosla<*>w\m,
a)nh/geto xeimw_<*> e)p<*> o(lka/diwm. ai( <*> h)=sam au)tw_ nh_es o)li/gai ma
krai\, sardiw\ kai\ sikeli/am e)frou/r<*>m</G>. id e$t: Hic autem cum
&amp; h&aelig;c in $uam pote$tatem recepi$$et, per hyemem
onerarijs inde rece$$it: pauc&aelig; enim, quas habebat,
long&aelig; naues, Sardini&aelig; &amp; Sicili&aelig; pr&aelig;$idio erant.
<pb n=7>
Herodotus in loco $upr&agrave; citato utitur <G>makrh_| <*>i\</G>, id
e$t longa naue, ad differentiam <G>sroggu/lwm</G>, quibus
utitur idem Herodotus in eadem, in h&aelig;c uerba, <G>*oi(
de\ fwkai/ees ou(_toinautili/h|si makrh_|si wrw_toi e(llh/nwm e)xh/santo.
kai\ to/nte a)diri/hm kai\ t<*> tnrsh/nhr, kai\ t<*> i<*>hri/am, ki\ t\\ ta/rthasom,
ou(_toiei)/si\m oi( <*>atadie/cantes. c)nauti/llonto <*> ou) sroggu/lhoinausi\m,
a)lla\ wenthkonto/rh|si</G>. id e$t: Gr&aelig;cor&utilde; primi Phocen$es
longis nauigationibus u$i $unt, Adriaticum Tyr-
rhenum que mare, Hiberiam atque Tarte$$um oe
cuparunt: nauigabant autem non onerarijs naui-
bus, $ed actuarijs, qu&ecedil; quin quaginta remis ageren
tur. Thucyd. in primo, <G>*fai/netai de\ kai\ tau_ta wollai=s ge-
ksai=s u(\sera geno/mena tw_m bwikw_m, bih/resi me\m o)li/<*>ais <*>w/mena,
<*>enthkonto/rois de\ e)/ti, kai\ wloi/ois makroi=s e)chrtume/<*>a w(\a<*>er e)-
kei_na</G>. id e$t: Videntur autem h&aelig;c multis po$t Troia
norum res $eculis facta fui$$e. &amp; paucis quidem
utebantur triremibus, actuarijs autem qu&aelig; quin-
quaginta remis agerentur, &amp; longis pr&aelig;terea na-
uibus in$tructi erant, non $ecus acilli.
<p>Minores plerunque uiginti, triginta, aut quin-
quaginta remis agebantur, &amp; &agrave; Gr&ecedil;cis dicebantur
<G>ei)ko/sor<*>, biako/ntor<*></G> &amp; <G>wenthkc/nioros</G>, cuiu$modi $unt
e&aelig; quas Veneti barcas l&otilde;gas uocant. Diodorus in
$ecundo de Succe$$oribus Alexandri, <G>*a)gaqoklh_s de\
diu/o triakonto\res meta\ t<*> ma/xhmnenauphghme/n <*> t<*> e(te/ram a)-
we/seilem ei)s surakou/s<*>s, e)re/tas e)m<*>i<*>a/o as tou\s <*>rati/souc</G>. id
e$t: Agathocles aut&etilde; po$t pr&aelig;lij finem duas naues,
qu&aelig; triginta agerentur remis, &aelig;dific&atilde;das curauit:
quarum alter&atilde; Syracu$as mi$it, ualenti$$imis ei im
<pb n=8>
po$itis remigibus. Herodotus <G>c)n melpome/nh|, *trisi\ tria
konto/roisie)s tou\s mem<*>lha/rew a)pogo/n<*>s e)/plwse</G>. id e$t: Tri-
bus XXX.remorum actuarijs, ad Membleari libe-
ros &amp; $ucce$$ores delatus e$t. Plutarchus in The-
$eo, <G>*to\ de\ wloi_or, c)n w(_| meta\ tw_m h)iqe/wm e)/plouse, <*> wa/lim e)sw/qh
r\m triako/ntorom a)/<*> tw_m lhmntri/ou tou_ falhre/ws <*>o/nwm, liefu/
lat<*>om a)qhnai_oi, ta\ me\m walaia\ tw_m cu/lwm u(fairou_ites, a)/llal)
e)m<*>a/llontes ixura\, kai\ sumph gnou_ntes ou(/tws, w(/se kai\ <*>i_s filo-
so/fois ei)s <*>m au)come/nwm lo/gom a)mfidiocou/menom wara/deirma
r\ wloi_om ei)=nai, tw_m me\m w_s <*> au)r\, tw_m de\ w_s ou) r\ a)uto\ liame/nei le
go/ntwm</G>. id e$t: Nauem autem ill&atilde;, in qua cum iuueni
bus nauigarat, &amp; iterum inde redierat, qu&aelig; quid&etilde;
triginta remis agebatur, ad Demetrij u$que Phale
rei tempora con$eruar&utilde;t Athenien$es, ueteres qui
dem amouentes tabulas. In earum autem locum
$ufficientes alias ualidas, atque ita compingentes,
ut in eorum qu&aelig; augentur, Philo$ophorum di$-
putatione illa dubia, exemplum huius nauis pro-
po$it&utilde; fuerit. a$$erebant enim alij eandem, alij con
tendebant contr&agrave; non e&atilde;dem permanere nauem.
Qu&aelig; uerba Plutarchi ideo protuli, ut $ciri po$$et,
no$tros Iurecon$ultos $ecutos fui$$e $ententi&atilde; eo-
rum, qui cen$uer&utilde;t eandem rem permanere, quo
rum decret&utilde; po$itum e$t ab Alfeno in tractatu de
Iudicijs.l. Proponebatur, his uerbis: Item&queacute; $i na-
uis adeo $&aelig;pe refecta e$$et, ut nulla tabula eadem
permaneret, qu&aelig; non noua fui$$et, nihilominus
eandem nauem exi$timari. Paulus etiam in.l. Inter
$tipulantem. &sect;. Sacram. ff. De uerbor&utilde; oblig. illius
<pb n=9>
nauis meminit. <G>*genthkonto/r<*></G> meminerunt Herodo-
tus &amp; Thucydides in locis $upr&agrave; citatis. &amp; idem He
rodotus in Melpomene, <G>*ou(/tw lh\ se/ll<*>si lu/o wenthkon-
to/r<*>s e)s t<*> wlataia/m</G>. id e$t: Sic quidem duas quinqua
ginta remor&utilde; actuarias in Plat&aelig;am mi$er&utilde;t. Dio-
dorus in $ecundo de $ucce$$or. Alex. <G>*gobi/ de\ tw_m c)n si-
keli/a wragmxltwm a)gwniw_m a)/frakta, kai\ wenthkonto/r<*>s nauphgh
salmenos, e)ne<*>i/<*>ase sratiw_tas lixili/<*>s</G>. id e$t: Cum autem
ille de rebus Siculis anxius e$$et, aphractis, &amp; quin
quaginta remorum actuarijs &aelig;dificatis, duo milia
militum in illas impo$uit. Polybius in primo, <G>*ga-
reske/uacom le\ kai\ ta\ wobiloiph_ t<*> wloi/wm trih/reis, kai\ wenth-
konto/r<*>s, kai\ ta\ me/gisa tw_m akati/wm</G>. id e$t: Parabant au-
tem qu&aelig; reliqua erant nauigia, triremes, quinqua
ginta remorum actuarias, &amp; maxima acatia. Et id
genus nauigiorum communi uocabulo <G>monh/rh</G> di-
citur, ab autore ne$cio quo, forta$$e Polybio, pro-
lato &agrave; Suida in uocabulo <G>li/krota</G>. qu&aelig; ita habent:
<G>wloi_a monh/rh de\ o)sim, a(\ kai\ li/krota <*>ateskoua/santo</G>. quo loco
<G>monh/rh</G> dicit ea, qu&ecedil; pluribus quid&etilde; remis agerentur,
$ed unico tant&utilde; per tran$tra &amp; $ediliaremo, &amp; n&otilde;
binis aut ternis, aut eti&atilde; pluribus incitarentur. qu&ecedil;
forta$$e <G><*>e/<*>htes</G> etiam dicta $unt, translatione $um-
pta ab equis celitibus, de quibus in actuarijs dice-
mus. Xenophon autem in $ecundo <G>*e)llhnikw_m, likro/-
tous</G> &amp; <G>monoxro/tous</G> naues dixit eas, qu&aelig; cum triremes
(opinor) e$$ent, propter tamen ab$enti&atilde; remig&utilde;,
&amp; $ociorum naualium, duobus tantum uel unico
pir tran$tr aremige incitar&etilde;tur: cum tam&etilde; po$$ent
<pb n=10>
ternis agi, $i adfui$$ent remiges. Verba Xenoph&otilde;-
tis $ic hab&etilde;t, <G>*e)sh/manem e)s ta\snau_s bohqei=m <*>ata\ kra/tos. diie-
xedame/nwm <*> rw_m a)nqrw/wwm o)/ntwm, ai( me\m <*> new_m di/krotoi h)_sam,
ai <*> mono/krotoi, ai( de\ wantelw_s <*>enai/</G>. id e$t: Signo dato iu$
$it totis uiribus c&otilde;currerent ad auxilium nauibus
fer&etilde;d&utilde;. Cum aut&etilde; $ocij nauales in diuer$as partes
ad $ua qui$&que; negotia di$ce$$i$$ent, nauium n&otilde;nul
l&aelig; duobus tantum ordinibus ageb&atilde;tur, ali&aelig; uer&ograve;
unico tantum ordine: qu&aelig;dam autem pror$us ua
cu&aelig;remigibus erant. Strabo uero in $eptimo <G>mono/-
krotom</G> dixit, pro nauibus qu&ecedil; unico tantum remo-
rum ordine ager&etilde;tur. Quo loco mendum ine$t in
uulgatis codicibus. legitur enim <G>monh/kratom</G>, ubi le-
gend&utilde; exi$timamus <G>monokro/t<*></G>. Verba Strabonis h&aelig;c
$unt, <G>*kai\ new/ria, <*>noi(=s a)<*>e/qhke <*>ai/sar t<*> diekane/am a)kroqu/-
<*>iom, a)<*> monokro/t<*> me/<*>i diekh/r<*>s</G>. id e$t: Sunt et naualia, in
quib. C&aelig;$ar undeuiginti naues, decimar&utilde; nomine
dedicauit, ab uno remor&utilde; ordine u$&que; deciremes.
<p>Ill&aelig; porro qu&aelig; binis remis ageb&atilde;tur, &agrave; Roma-
nis dict&aelig; $unt biremes: &agrave; Gr&aelig;cis <G>di/krota</G> potius qu&atilde;
<G>diih_res</G> u$urpatum uideo, etiam$i apud Suidam <G>dii<*>_-
res wloi=om</G> legatur: quod tamen ip$um non memi-
ni me legi$$e apud probatum autorem. Polybius
in $exto uidetur nolui$$e uti eo uocabulo, $ed po-
tius <G>diikro/tw|</G>: ut pal&agrave;m fiet ex ip$ius uerbis, qu&aelig; ita
habent, <G>*e)m ai(_s h)_m kai\ wloi=a te<*>aralkonta, tou/twm <*>ata/fra-
kta me\m ei)/kosi, diafe/ronta tai=s <*>atask<*>ai_s. ta\ de\ loipa\ trih/-
reis, kai\ dii/krota, kai\ <*>e/lh<*>es</G>. id e$t: Inter quas erant na-
ues quadraginta, quarum xx. c&otilde;$trat&aelig; omnin<*>u-
<pb n=11>
tico apparatu egregie in$truct&aelig;, reliqu&aelig; triremes,
biremes, &amp; actuari&aelig; erant. Vides ut cum potui$-
$et $cribere <G>diih/reis</G>, ut dixit <G>trih/reis</G>, maluit dicere <G>dii/-
krota</G>: credo qu&ograve;d $ic u$urpatum uidebat &agrave; proba-
ti$$imis autoribus lingu&aelig; Gr&aelig;c&aelig;, quos $equeba-
tus. Appianus quoque Alexandrinus in Mithrida-
tico, his uerbis, <G>*kai\ n<*>es <*>ata/frakt<*>i triako/siai, dii/krota de\
a(/katom. h<*> h( a)/llh waraskouh\ tou/twm</G>. id e$t: Tercentum con
$trat&aelig; naues, dicrota centum, cum reliquis harum
armamentis. Idem in eodem, <G>*o(lkaldi <*> de\ basilikh_<*>
i(si/w| warapleou/shs, r(odii/a dii/krot<*> e)p<*> au)t<*>w\ a)nh/xqh</G>. id e$t:
Cum autem regis oneraria nauis uelis pr&aelig;teriret,
biremis Rhodia in eam impet&utilde; fecit. Quin &amp; Tul
lius Epi$tolarum ad Atticum XVI. eo uocabulo
u$us ad amicum e$t, dum ait: Nam &amp; ip$e Domi-
tius bona plane habet dicrota: $unt&queacute; nauigia pr&aelig;
terea luculenta Sexti Buciali, c&aelig;terorum&queacute;. nam
Ca$$ij cla$$em, qu&ecedil; plan&egrave; bella e$t, n&otilde; numero. Id&etilde;
Tullius in quinto ad Atticum: <G>*a)/frakta</G> Rhodior&utilde;,
&amp; dicrotum Mitylenorum, &amp; aliud cata$copium.
Quare fit ut exi$timem, apud A. Hirti&utilde;, aut fiquis
e$t alius qui quartum de bello ciuili librum con-
$crip$it, Dicrota octo, n&otilde; Dierotas leg&etilde;d&utilde;, ut habe
tur in uulgatis: Capit ex eo pr&ecedil;lio pentirem&etilde; un&atilde;,
triremes duas, dicrota octo, complures remiges
Octauianos. C&aelig;$ar ip$e in 111.de bello ciuili bire-
mes dixit, his uerbis: Quatuor biremes $ubiectis
$cutulis, impul$as uectibus in interiorem partem
tran$duxit. Liuius decad. terti&aelig; libro quarto: Le-
<pb n=12>
gati ab Orico ad M. Valerium pr&aelig;torem uener&utilde;t,
pr&aelig;$identem cla$$i Brundu$io, Calabri&aelig;&queacute; circ&agrave; li-
toribus, nunciantes Philippum primum Apollo-
niam tenta$$e leuibus biremibus CXX. flumine ad
uer$o $ubuectum: deinde ut eares tardiore $pe fue
rit, ad Oricum clam nocte excercitum admoui$$e.
Tullius in Verrem actione $eptima: Reprimebat
enim tibi &amp; imper&atilde;di uim, &amp; rog&atilde;di conat&utilde; pr&aelig;-
clara illa non populo Romano reddita biremis,
$ed pr&ecedil;tori donata cybea. Tranquillus in Iulio C&ecedil;
$are: Nauali pr&aelig;lio in modum cochle&ecedil; defo$$o la-
cu biremes, ac triremes, quadriremes&queacute; Tyri&ecedil; Aegy
pti&aelig; que cla$$is magno pugnatorum metu confli
xer&utilde;t. Biremes autem leues dict&aelig; &agrave; Liuio, in loco
$upr&agrave; $cripto, &agrave; Romanis dicebantur Liburnic&aelig;, $i
Appiano credimus in Illyrico, <G>*e)ge/nonto li/<*>urnoi, ge/<*>
e)/tobom i)lluriw_m, o(i <*>m iw/niom, kai\ ta\s nh/sous e)lh/seuom nausi\m w)-
<*>ei/ais te kai\ kou/fais. o(/qem e)/tinu_m r(wmai_oi ta\ <*>ou_fa kai\ o)ce/a li/-
krota, li<*>nrni/di<*> wrosagoreu/<*>sim</G>. id e$t: Fuerunt Libur-
ni, alterum Illyriorum genus, qui Ionium mare,
&amp; qu&aelig; in eo $unt, in$ulas depr&aelig;dab&atilde;tur, celeribus
&amp; leuibus nauigijs: unde etiam nunc leues &amp; ce-
leres biremes Romanis Liburnic&aelig; uocantur.
<p>Lucianus in Dialogo qui <G>e)/rwtes</G> in$cribitur, <G>*e)<*>
i)tali/am moi wlei_m lianokme\n<*>, tax<*>autou_m ska/f<*> eu)be/pis<*>
tou/rwm tw_m likro/iwm, oi(_s ma)lisa <*>h_<*> li<*>urnoi\ diokou_si, e)/qnos
i)<*>i/w| <*>o/lpw| warwkisme/nom</G>. id e$t: Cogitanti mihi in Ita-
liam naue profici$ci, apparata e$t nauis qu&aelig;dam le
uis &amp; expedita, ex earum biremi&utilde; genere, quibus
<pb n=13>
maxime uti uidentur Liburni, natio qu&aelig; $inum
lonium accolit. Tranquillus in Augu$to: Tempe-
$tate in traiectu bis conflictatus, primo inter pro-
m&otilde;toria Peloponne$i &amp; Aetoli&ecedil;, rur$us circa mon
tes Ceraunios, utrobique parte Liburnicarum de
mer$a, $imul que eius in qua uehebatur fu$is arma
mentis &amp; gubernaculo diffracto. Quo loco Tran
quillus Liburnicas pro leuibus biremib. dixi$$e ul
detur. Plutarchus in Catone uidetur Liburnica an
numerare inter eas naues, qu&aelig; non erant apt&aelig; ad
belli conflictum, $ed ad pr&aelig;currendum potius &amp;
$pecul&atilde;dum, his uerbis, <G>*w(/rmhse me\m gar\ e)gx<*>ri/sai <*> ka/
twni t<*> new_r h(gemoni/am. h)_sam de\ wentakosi/wm me\m ou)k e)la/<*>ous
ai( ma/ximoi, li<*>urnika\ <*> kai\ <*>ataskopika\ kai\ a)/frakta wamwlh
q<*>_</G>. id e$t: Voluit enim Catoni totius cla$$is impe-
rium deferre. erant autem ad belli u$um idone&aelig;
non pauciores quingentis: Liburnic&aelig; uero, $pecu
latori&aelig; &amp; apert&aelig; complures. Tamen ex eo d&etilde; Plu-
tarcho in Antonio uidere e$t, Liburnicas etiam ha
bui$$e <G><*>atasrw/mata</G>, dum ait, <G>*e)m tou/tw| de( li<*>urni/dies w)/f<*>k
sam, liw/k<*>sai wara\ <*>ai/sar<*>. o( de\ <*>nti/prwrom e)pisre/feim. t<*>
na<*>m <*>eleu/sas, ta\s me\m a)/llas a)ne/seile. *eu)riklh_s <*> la/kwm e)ne/kei
to <*>aro\s, lo/gxhm tina <*>radiai/nwm a)<*> t<*> katasrw/mat<*>, w(s a)f<*>
wm ei)s au)to/m</G>. id e$t: Interea Liburnic&aelig; apparuerunt,
qu&ecedil; &agrave; C&aelig;$are mi$$&aelig; per$equebantur Antoni&utilde;. Ille
autem obuerti nauem iubens, reliquar&utilde; quid&etilde; im
pet&utilde; repre$$it. at Euricles Lac&aelig;demonius, acer &amp;
infe$tus in$tabat, in cata$tromate ha$tam uibrans,
tanquam in eum iaculaturus. Cum enim dicit <G><*>ra</G>
<pb n=14>
<G>lai/nwm a)<*> t)_ <*>atasrw/mat<*></G>, palam e$t earn Liburnicam,
in qua erat Euricles, habui$$e <G><*>atasrw/mata</G>, &amp; $ic ad
belli u$um maxime apt&atilde; fui$$e. &amp; $an&egrave; C&ecedil;$ar Augu
$tus, <G>*ou) pro\s u(/<*>os, ou)de\ o)/gkom e)pidieiktikw_s wephgijais nxusi\,
eu)sro/fois de\, kai\ taxei/ais, kai\ weplhrwme/nais a)kri<*>w_s e)chrtum<*>
nos, <*>n talranti kai\ brentesi/w| s<*>e/xwm <*> nxntiko\m, e)/pempe wro\s
a)ntw/niom, a)ci/wm mh\ dix<*>ri/<*>eim <*>m <*>o/nom</G>. id e$t: In$tructus au
tem C&aelig;$ar non nauibus illis altis &amp; amplis, qu&aelig;
o$tentationis gratia parantur: $ed agilibus, celeri-
bu$&queacute;, &amp; ijs uiris prob&egrave; oppletis, Tarenti &amp; Brun-
du$ij cla$$em continebat. mi$it autem ad Antoni&utilde;
nuncium, petens ut ne amplius tempus otio$itere
rent: ut inquit Plutarchus in Antonio. Liburnic&atilde;
imitatur nautilos pi$cis, autore Plinio in nono,
Cap. XXIX. dum ait: Inter pr&aelig;cipua autem mira-
cula e$t qui uocatur nautilos, ab alijs pompilos.
Supinus in $umma &aelig;quorum peruenit: ita $e pau-
latim $ubrig&etilde;s, ut emi$$a omni per fi$tulam aqua,
uelut exonerat<SUP>9</SUP> $entina, facile nauiget. po$tea duo
prima brachia retorquens, membranam inter illa
mir&aelig; tenuitatis extendit: qua uelificante in auras,
c&aelig;teris $ubremigans brachijs, media cauda ut gu-
bernaculo $e regit: ita uadit alto Liburnicar&utilde; gau-
dens imagine, $i quid pauoris interuenit, hau$ta $e
merg&etilde;s aqua. Qu&aelig; Liburnic&aelig; nomen &agrave; patria $or
tit&aelig; $unt: quoni&atilde; naues dicimus Aegyptias, A$iati-
cas, Syriacas, Rhodias, Liburnicas, at&que; Achaicas,
&amp; eiu$modi. ut C&aelig;$ar in tertio de bellis ciuilibus:
Pr&ecedil;erat Aegyptijs nauibus Pompeius filius, A$iati
<pb n=15>
tis Decius L&aelig;lius &amp; C. Triarius, Syriacis C. Ca$-
$ius, Rhodijs C. Marcellus c&utilde; C. P&otilde;ponio: Libur-
nic&ecedil; at&que; Achaic&ecedil; cla$$i Scribonius Libo &amp; Marcus
Octauius: toti tam&etilde; officio maritimo M. Bibulus
pr&aelig;po$itus c&utilde;cta admini$trabat, ad hunc $umma
imperij re$piciebat. Idem C&aelig;$ar in tertio: Et naui-
bus longis Rhodijs decem, &amp; A$iaticis paucis Ale
xandri&atilde; peruenit. Tullius de Diuinatione: Po$tre
mo &agrave; Rhodia cla$$e de$erti. Tranquillus eti&atilde; in lo
co $upr&agrave; citato. Liuius decadis quart&aelig; libro $epti-
mo: Rhodij celebratis exequijs aduer$us cla$$em,
qu&atilde; fama erat ex Syria uenire, XIII. $uis nauibus,
&amp; una Coa quin queremi ad terr&atilde; Gnidior&utilde;, utibi
in $tatione e$$ent, profecti $unt. Punic&aelig; eti&atilde; naues
&agrave; Liuio dict&ecedil;, decadis quart&ecedil; libro $eptimo: Iam o-
mnes in c&otilde;$pectu er&atilde;t, du&aelig; Punic&ecedil; naues antecede
b&atilde;t Roman&atilde; cla$$em. Idem in eod&etilde;: Ad inferend&utilde;
ho$tibus terror&etilde;, C. Liuius c&utilde; duabus quinquere-
mibus Romanis, &amp; quatuor quadriremibus Rho
dijs, &amp; duabus apertis Smyrneis in Lyci&atilde; e$t mi$-
$us. Idem: Et erant naues Rhodi&aelig; long&ecedil; omnium
celerrim&aelig; tota cla$$e. Nauis Sidoni&aelig; mentio e$t
apud Herodotum <G>e)mwolumni/a|, *e)ntau_qx o( ce/rch<*> metek<*>a\<*>
k tou_ a(/ rmxtos e)s ni/a sidiiwni/hm i(/zeto <*>wo\ skhnh_| <*>nseh_|</G>. id e$t:
Hic Xerxes relicto curru Sidoniam nauem c&otilde;$cen
dens, $ub aureo tentorio $edit. Et in eadem, <G>*w(s <*> e)p<*>
u/mhse, kai\ e)poi/ee tau_ta, e)s<*>a\s e)s sidiwni/hm ne/a e)s th/npob e)se/<*>ai
<*>e aiei\, o(/kws toi e)qe/loi toiou_to woih/sai</G>. id e$t: Vt autem ho-
rum eum de$iderium c&oelig;pit, &amp; h&aelig;c faciebat: Sido-
<pb n=16>
niam nauem c&otilde;$cendens, quam $emper cum quid
huiu$modi efficere uellet, con$cendere con$ueue-
rat. Euripidesin Helena, Sidoni&atilde; po$uit pro actua
ria quinquaginta remorum, dum ait:
<G>*xw/rei su\ kai\ nau_m, toi_s de\ wenthko/ntorom<lb>
*sidiwni/am lo\s, <*>a)|retmw_m e)pisaltas<lb></G>.
Liuius libro $upra proxime citato: Rhodia una ca
pta memorabili ca$u, nam cum ro$tro percu$$i$$et
Sidoni&atilde; nau&etilde;, anchora ictu ip$o excu$$a naue $ua,
unco dente uelut manu ferrea iniecta, alligauit al
terius proram: inde tumultu iniecto, cum diuelle
re $e ab ho$te cupientes inhiberent Rhodij, tracta
anchora &amp; implicita remis, latus alter&utilde; deter$it de
bilitate ea, ip$a qu&aelig; icta coh&aelig;$erat, nauim c&oelig;pit.
<p>Triremis &agrave; Gr&aelig;cis <G>trih/rhs</G> dicitur. Herodotus <G>o)n
tob<*>ixo/rh, *gareskoua\sato mi\m lihk<*>si/as trih/re<*>, wollo/m de\
ka/rta o(/milom wobse/wm te kai\ tw_m <*>llwm summa/xwm</G>. id e$t: Ap
parauit autem duc&etilde;tas triremes, &amp; magnam un&agrave;
Per$arum, aliorum que auxiliariorum copiam.
Idem <G><*>n wolnmni/a|, *tw_m de\ trih/rewm a)riqmo\s me\m e)ge/neto e(p<*>a\ kai\
lihko/siai kai\ xi/li<*></G>. id e$t: Erant autem mille ducent&aelig;
$eptem numero triremes. Et haud ita multo po$t:
<G>*trihko/ntoroi de\, kai\ wenthko/ntoroi, kai\ <*>e/rkouroi, kai\ i(ppagwga)
wloi_a mikra\, s<*>elqo/nta e)s <*>m a)riqmo\m e)fa/nh tri<*>i/lia</G>. id e$t:
Triginta autem &amp; quinquaginta remorum naues
cercuri, &amp; hippagines, &amp; parua pr&aelig;terea nauigia,
in unum omnia coacta numerum, ter mille e$$e
ui$&aelig; $unt. Demo$thenes in prima contra Philip-
pum, <G>*kai\ i(ppagwgou\s tou/tois ei)=em. ti/ pro/s tou/tois e)/ti; taxei/<*></G>
<pb n=17>
<G>trih/rei<*> le/ka. lei_ gar\ e)/xontos e)kei/nou nautiko\m, kai\ taxeiw_m trih
rw_m h(mi_m, o(/pws a)sfalw_, h( lu/namis wle/h</G>. id e$t: At&que; his hip
pagoga nauigia. quid pr&aelig;terea<*> decem celeres tri-
remes. nam cum cla$$em ip$e habeat, celeres trire-
mes nobis e$$e oportet, qu&ograve; exercitus no$ter tuto
nauigare po$$it. Tullius actione tertia in Verrem,
mille fui$$e naues Per$ar&utilde; autor e$t, ut parum ab
Herodot<*>numero abe$$e uideatur, his uerbis: Vt
ne Per$&aelig; quidem, cum bellum toti Gr&aelig;ci&aelig;, dijs ho
minibu&sacute; que indixi$$ent, et mille numero nauium
cla$$em ad Delum appuli$$ent, quicquam conar&etilde;-
tur aut uiolare, aut attingere. Plutarchus in The-
mi$tocle citat <G>*ai/xu/lom <*>n we/rsai;. *ce/rch| de\, kai\ gar\ oi<*>dia, x<*>
lia\s me\m h)_m new_m <*> wlh_qos</G>. id e$t: Xerxi autem, probe
enim noui, mille numero naues erant. Triremem
inuenit primus Aminocles Corinthius, autore Pli
nio, ex Thucydide in primo, quitamen aliter dice-
reuidetur, dum ait, <G>*fai/n tai de\ kai\ sami/ois a)ueinokl<*>s k<*>-
ri/nqios nauphgo\s nau_s woih/s<*> te/<*>ara<*></G>: Videtur autem &amp;
Samijs Aminocles Corinthius naupegus naues
quatuor &ecedil;difica$$e. Videtur tamen a$$euerare, trire
mes primum &aelig;dificatas Corinthi, dum ait, <G>*kai/ trih/-
reis <*>n k<*>ri/nqw| wrw_tom th_s e(lla/dios <*>nauphghqi_nai</G>. id e$t: Et
triremes primum apud Corinthum in Gr&ecedil;cia &aelig;di
ficatas fui$$e. Quibus uerbis facile colligere e$t, a-
pud Plinium legendum Aminoclem: non Amo-
clem, ut uulgo $criptum uideo.
<p>Quadrirem&etilde; in$titu&ecirc;re Carthaginen$es, autore
Ari$totele ex Plinio, qu&aelig; <G>tetrh/rhs</G> &agrave; Gr&aelig;cis dicitur.
<pb n=18>
Polybius in primo: <G>*kata\ le/<*>inx to/pom e)/xon<*>a bra/xea s<*>
shxw_ma meta\ wollh_s talaipori/as, e)f) w(_| tetrh/rhs e)ktre/xesa nu-
kto\s e)ka/qise, k<*> toi=s <*>ol<*>mi/ois u(poxei/<*> e)ge/neto, liafe/r<*>sa th_|
<*>atas<*>h_| th_s nauphgi/as</G>. id e$t: Quodam autem loco,
in quo erant breuia, re$edit agger: id&queacute; multo mi-
litum labore. in quem quadriremis nocte excur-
rens impegit, quam $tatim aduer$arij nacti $unt ex
cellentem, &amp; probe &aelig;dificatam. Vide, $i ocium e$t,
Sipontinum: &amp; qu&atilde;tum in uertendo Polybio $ibi
permi$erit, facile agno$ces. <G>*dio/diwros bi<*>lioqh/khs</G> un-
deuice$imo, <G>tou/twm h)_<*>m tetrh/reis me\m <*>nenh/konta, wenth/reis
de\ le/ka, <*>nnh/reis <*> trei\s, lekh/reis <*> le/ka, a)/fraktoi de\ l/</G>. id e$te
Har&utilde; er&atilde;t quadriremes quidem nonaginta, quin-
queremes decem, nouem ordinum tres, decem or-
dmum decem, apert&aelig; autem triginta. Tullius $epti
ma in Verr&etilde;: Princeps Cleomenes in quadriremi
Centuripina mal&utilde; erigi, uela fieri, pr&aelig;cidi ancho-
ras imperauit: &amp; $imul ut $e c&aelig;teri $equerentur, $i-
gnum dari iu$$it: h&ecedil;c Centuripina nauis erat incre
dibili celeritate uelis. nam $cire i$to pr&aelig;tore nemo
poterat, quid qu&ecedil;que nauis remis facere po$$et. Et
paulo po$t: Erat enim $ola illa nauis con$trata, &amp;
ita magna, ut propugnaculo c&aelig;teris po$$et e$$e:
qu&aelig;, $i in pr&aelig;don&utilde; pugna uer$aretur, urbis in$tar
habere inter illos piraticos myoparones uideret.
<p>Quod autem Tullius Con$tratam dixit, aliqu&atilde;
do h&aelig;$itaui, num eadem e$$et qu&aelig; &amp; tecta dicitur
&agrave; C&ecedil;$are. quas tectas longas inuenere Ta$ij. Nam
antea ex prora tantum &amp; puppi pugnabatur. Au-
<pb n=19>
tor Plinius in $eptimo. C&aelig;$ar in $ecundo de Bello
ciuile: Appul$a&queacute; ad proximum littus trireme con
$trata, &amp; in littore relicta, pedibus Adrumetum
profugerat. Idem in tertio: Atque omnes naues
incendit XXXV. in quibus erant XX. con$trat&aelig;.
Idem C&aelig;$ar alibi tectas uocat, in primo de bello
ciuili: Ma$$ilien$es u$i L. Domitij con$ilio, naues
longas expediunt, numero XVII. quarum erant
XI. tect&aelig;. Idem in tertio: Ill&aelig; triremes omnes, &amp;
quinqueremes apt&aelig;, in$truct&aelig; que omnibus re-
bus ad nauigandum, pr&aelig;ter has XXII. erant, qu&aelig;
pr&aelig;$idij cau$a Alexandri&aelig; e$$e con$ueuerant con-
$trat&aelig; omnes, quas $i occupa$$ent cla$$e C&aelig;$aris
erepta, portum ac mare totum in $ua pote$tate h&aelig;
berent, commeatu auxilij&sacute; que C&aelig;$arem prohi-
berent. Aulus certe Hirtius omnem tollere dubi-
tationem uidetur, dum ait: Magno&queacute; impetu qua-
tuor ad eam con$trat&aelig; naues, &amp; complures aper-
t&aelig; contenderunt, cui coactus e$t C&aelig;$ar ferre $ub$i
dium. Vides ut c&otilde;$tratas &amp; apertas ponat, tanqu&atilde;
diuer$as: quod perinde e$t, atque $i dixi$$et, alias te
ctas fui$$e, alias apertas. Tullius acti&otilde;e $eptima in
Verrem: Poter&oacute; ne in eos e$$e uehem&etilde;s, qui naues
inanes non modo habuerunt, $ed etiam apertas:
in eum di$$olutus, qui $olus habuerit con$tratam
nauem, &amp; minus exinanitam? Loquitur enim de
quadriremi centuripina. Aulus Hirtius in quarto
de bello ciuili: Ita&que; paucis diebus contra omnium
opinionem quadriremes XXII. quinqueremes
<pb n=20>
quin que confecerunt, ad has minores aperta&sacute; que
complures adiecerunt. Idem in eodem, haud ita
multo infra illum locum: Ex his quin queremes
quinque erant, &amp; quadriremes decem: reliqu&aelig; in-
fra hanc magnitudinem, &amp; pler&aelig;que apert&aelig;. Li-
uius decadis quart&aelig; libro $exto: Biduum in appa-
ratu morati, tertio die centum nauibus, quar&utilde; $e-
ptuaginta tect&aelig; erant, c&aelig;ter&aelig; apert&ecedil;, minores om
nes fer&egrave; erant, profecti, Phoceam petier&utilde;t. Necta
men uideo Marc&utilde; Tulli&utilde; tectas appella$$e, quant&utilde;
mea memoria e$t, $ed fer&egrave; $emper con$tratas: tege-
bantur enim aliquando &amp; minores. C&aelig;$ar in ter-
tio bell. ciuil. Similiter Vatinius, qui Brundu$io
pr&aelig;erat, tectis in$tructi&sacute; que $caphis elicuit naues
L&aelig;lianas, atque ex his longius productam unam
quinqueremem, &amp; minores duas in angu$tijs por
tus c&oelig;pit: item&queacute; per equites di$po$itos aqua pro-
hibere cla$$iarios in$tituit. Idem in $ecundo: Ma$-
$ilien$es po$t $uperius incommodum, ueteres ad
eundem mod&utilde; ex naualibus productas naues re-
fecerant, $umm&aacute; que indu$tria armauerant: remi-
gum, gubernatorum &queacute;magna copia $uppetebat,
pi$catoria&sacute; que adiecerant atque contexerant, ut
e$$ent ab ictu telorum remiges tuti: has $agittarijs
tormenti&sacute; que compleuerant. Idem in tertio: Sca-
phas nauium magnarum circiter $exaginta, crati-
bus pluteis&queacute; contexit, e&oacute; que milites delectos im-
po$uit. Has autem Gr&ecedil;ci <G><*>atafrxikt<*>s</G> uocant. etiam
$i Sipontinus apud Polybium haud $cio qu&agrave;m re-
<pb n=21>
cte pro <G><*>atafraihtw|</G> quinqueremem nobis reddide-
rit, eo forta$$e quod magis idone&aelig; e$$ent qu&aelig; con
$ternerentur. Eo enim tempore quo primum Po.
Ro. $tatuit&egrave;rep. e$$e, cum Carthaginen$ibus de Si
cili&aelig;, atque ade&ograve; maris interni imperio naualibus
copijs dimicare, centum &amp; uiginti naui&utilde; cla$$em
&aelig;dificandam curarunt: in qua centum fuere quin
queremes, &amp; uiginti triremes. Nam antea quidem
eo ip$o tempore, quo Me$$anam copias traducere
c&oelig;perunt, <G>*ou)x) oi=)om</G> (inquit Polybius) <G><*>ataifrakt<*> au)
toi_s u(ph_rxe nau_s. a)ll) ou)de\ <*>aqo/l<*> makro\m wloi=om, ou)de\le/m<*>,
ou)de\ei(=s</G>. hoc e$t: Non $olum nullam nauem tect&atilde; c&otilde;
$tratamue habeb&atilde;t, $ed nec pror$us ulla nauis lon
ga, aut lembus ullus ip$is pr&aelig;$to fuit. Quare &agrave; Ta-
rentinis &amp; Locren$ibus, <G>*e)/ti de\ e(leatw_m kai\ neapolitwm
sug<*>hsa/menoi wenthkonto/rous kai\ trih/reis, <*>wi\ tou/twm wa a<*>o/-
lws lieko/misxm tou\s a)/idras. c)nw(_ lh\ <*>airw_| tw_m <*>arxhdioni/wm <*>a
ta\ <*>m worqmo\m e)panaxqe/ntwmau)toi_s, <*> mi/a; new\s <*>ato fra/ktin
o<*>a\ t<*>\ wrcqumi/am wropesou/sh;, w(/se e)pok<*>lh_<*>r <*>eie/<*> xi_sr(w
mai/ois <*>woxei/riom, tau/th waradei/gmati <*>w/m<*>ioi to\te wro\s txu/-
t<*> e)poiou_nto t<*> tou_ wanto\s so/lou iauphgi/am</G>. id e$t. Pr&aelig;ter-
ea autem ab Eleatis &amp; Neapolitanis triremes, &amp;
quinquaginta remorum acturias, cum commo-
dat&ograve; accepi$$ent, in his $umma cum audacia mili-
tes tran$uexerunt. quo quidem tempore cum for
te Carthagin&etilde;$es circa fretum in Romanos irrue
rent, &amp; nauis qu&aelig;dam con$trata, propter prom-
ptitudinem reliquas omnes pr&aelig;curreret, ca$u im-
pacta impedita&queacute;, in Romanorum ditionem ue-
<pb n=22>
nit. Ea itaque utexemplo u$i, ad illius $imilitudi-
nem cla$$em $uam umuer$am &aelig;dificarunt. Con-
$trat&aelig; uero naues dicebantur, eo quod haber&etilde;t <G><*>a
tx<*>rw/mxta</G>, &amp; adid er&atilde;t maxime apt&aelig; quadriremes.
Polybius in $ecundo: <G>*e)plh/rw<*>m <*>oinh_| ta\s tw_m a)xai/wm le/
ka nau_s <*>atafra/ktous</G>. id e$t: Impleuer&utilde;t in commune
decem Ach&aelig;orum naues con$tratas, &amp; qu&aelig; habe-
rent <G><*>atasrw/mata</G>. Subdit enim: <G>*to/te e)piphdiw_ntes e)pi\ ta\
<*>ata<*>rw/mata tw_m a)xai_kw_m new_m <*>atekraitem, <*>a\ <*> wlh_qos tw_m
e)pi<*>aiw_i. <*>tou/tw| <*> obo/pw| te<*>xirwm me/m p<*>oi/wm e)xuri/ou<*>m te
trih<*>kw_m, mi/am de\w</G>: <G>nth/rh su\m au)toi_s toi_s a)ndra/si e)<*>uqisam</G>. id
e$t: Tunc in Achaicarum nauium cata$tromta in$i
lientes, $uperiores eua$erunt, propter propugnan
tium multitudinem. At&que;hoc pacto quatuor qui-
dem quadriremes in $uam pote$tatem receper&utilde;t:
quinqueremem autem unam cum ip$is homini-
bus demer$erunt, atque depre$$erunt. Loquitur
enim de ei$dem Ach&aelig;orum nauibus.
<C><I>Triremibus $ibinos ordines addideris, quinquerem&etilde;
facies: $i plures, maiorem. Nam quinqueremis figur&atilde; an-
tiquam nullam adhuc uidimus, pr&aelig;terqu&atilde; in numi$mate
quodam. Sed dubitamus an illud, quemadmod&utilde;
permulta alia, mentiatur antiquitatem.</I></C>
<p>Quinqueremem in$tituit Ne$ichthon, $i Plinio
credimus, qu&aelig; <G>wenth/rhs</G> &agrave; Gr&aelig;cis dicitur. Herodo-
tus in <G>*e)ratw)_|</G>: <G>*kai\ h)_m gar\ lh\ toi_si a)qhnxi/oisi wenth/rhs e)pi\ sou-
<*>. loxh/s<*>tes ou)_m t<*> qewri/dim nh_a, ei(_lom wlh/rea a)gdr w_m tw_m</G>
<pb n=23>
<G><*>rw/twm a)qhnai/wm</G>. id e$t: Erat enim Atheni&etilde;$ibus quin
queremis in Sunio. Illi ita&que; po$itis in$idijs, Theo-
rida nauem occuparunt, Athenien$ium primori-
bus refertam. Appianus in Mithridatico: <G>*w(/se kai\ trih/
r<*> au/toi_s a)ndra)si a)nadihsa/menoi, kai\ a)kroso/lia wolla\ kai\ sku/
la e)s <*>m lime/<*> fe/rontes e)panelq<*>m. wenth/rous de\sfw_m ei)lhmme/-
nhs <*>wo\ tw_m wogemi/wm, a)gnoou_ntes o(i r(o/diioi e)pi\ zh/thsim au)th_s e(\c
tai_s ma/lisa taxunautou/sais a)ne/pleom</G>. id e$t: Itaque trire-
me cum ip$is hominibus, nauibus $uis alligata,
multis nauium ro$tris, nec paucis $polijsonu$ti, ad
portum rediere. Cum autem ip$orum quinque-
remis ab ho$tibus capta e$$et, eius ignari Rhodij,
ad conquirendam eam $ex maxime celeribus na-
uibus regre$$i $unt. Mirum e$t, qu&ograve;d Aulus Hir-
tius, $iue Opius in bello Alexandrino quinquere-
mem, pentiremem uocet, uocabulo $emigr&aelig;co $e-
m&iacute; que Latino, dum ait: Capit ex eo pr&aelig;lio penti-
remem unam, triremes duas, dicrota octo, c&otilde;plu-
re&sacute; queremiges Octauianos. Sic enim legendum
cen$eo, non Dycrotas. Idem in Aphricano bello:
Naues onerarias, qu&ecedil; l&otilde;gius&agrave; portu in $alo $tab&atilde;t,
inc&etilde;dit: et pentiremes duas uacuas &agrave; defen$oribus,
nullo repugnante, cepit. Marcus Tullius ubique
quinqueremes dicit, &amp; optimi quique autores.
Pontem con$tratum, paludem&queacute; dixit idem Hir-
tius, derelictor&utilde; de bello Gallico: Turres crebras
excitari in altitudinem trium tabulatorum, ponti
bus traiectis con$tratis&queacute; coniungi, quorum fron-
tes uiminea loricula munir&etilde;tur, ut lio$tis &agrave; dupli-
<pb n=24>
ci propugnator&utilde; ordine depelleretur. Idem in eo-
dem: Pontibus palude c&otilde;$trata, legiones traducit.
Etin eod&etilde;: Ni$i flumen Ligerim, quod erat pon-
te propter magnitudinem con$tratum, copias tra
duxi$$er. Tullius libro primo de Oratore: Illa ue-
ro deridenda arrog&atilde;tia e$t, in minoribus nauigijs
rudem e$$e $e confiteri, quinqueremes aut eti&atilde; ma
iores gubernare didici$$e. Ip$e (quantum a$$equi
po$$um coniectura) exi$timo quadraginta fui$$e
$edilia in tabulato alterius lateris quinqueremis,
qu&aelig; quadringentis remigibus agebatur: ut ex uer
bis Plinij colligere e$t libro trige$imo$ecundo, ubi
de echeneide, dum ait: Fertur Actiaco Marte te-
nui$$e pr&aelig;toriam nauim Antonij properantis cir-
cuire, &amp; exhortari $uos, donec tran$iret in aliam.
Ide&oacute; que C&aelig;$ariana cla$$is impetu maiore proti-
nus uenit. Tenuit &amp; no$tra memoria Caij princi-
pis ab A$tura Antium remigantis, ut res e$t etiam
au$picalis pi$ciculus. Siquidem noui$$ime tum in
urbem reuer$us ille imperator, $uorum telis con-
fo$$us e$t. Nec longa fuit illius mor&aelig; admiratio,
$tatim cau$a intellecta cum &egrave;tota cla$$e quinque-
remis $ola non proficeret, &amp; exili&etilde;ribus protinus
qui id qu&ecedil;rerent, circa nauim inuenere adh&aelig;rent&etilde;
gubernaculo: o$tenderunt&queacute; Caio indignanti hoc
fui$$e quod $e reuocaret, quadringentorum&queacute; re-
migum ob$equio contra $e intercederet. Quibus
$an&egrave; uerbis pal&agrave;m fit, illam quinqueremem actam
&agrave; remigibus quadringentis, ut in altero latere du-
<pb n=25>
centi fuerint. qui $i di$tribu&atilde;tur in quinos ordines,
nece$$e e$t quadraginta $edilia fui$$e in altero ta-
bulati latere. H&aelig;c idcir co adieci, ut Veneti uide&atilde;t,
an illa eorum quinqueremis, qu&aelig; XXVIII. tantum
opinor tran$tris con$tat, &aelig;dificata $it ad antiquar&utilde;
quin queremi&utilde; rationem. De echeneide non adij-
ciam qu&ecedil; Plutarchus in Sympo$iacis tractat, etiam
$i minime uideantur aliena: $ed ad illum autho-
rem graui$$imum, lectorem reijcimus. Qu&ograve;d au-
tem Tullius, Aut etiam maiores dixit, de $ex, $e-
pt&eacute;mque ordinum naue intellexi$$e uidetur: quas
Liuius Gr&aelig;co uocabulo hexeres hepter&eacute;$que uo-
cat, quart&aelig; decadis libro $eptimo: Regia cla$$is $e
ptem &amp; triginta maioris form&aelig; nauium erat, in
quibus tres hepteres &amp; quatuor hexeres habeb&atilde;t:
pr&aelig;ter has decem triremes erant: &amp; ij ade$$e ho$tes
ex $pecula quadam cognouere. Idem in eodem:
Maxime exterruit hepteres regia, &agrave; multo minore
Rhodia naue uno ictu demer$a. Idem in eodem:
Ho$tium cla$$is trium &amp; nonaginta nauium fuit,
maxim&aelig; form&aelig; naues, tres hexeres habeb&atilde;t, duas
hepteres. Robore nauium &amp; uirtute militum Ro
mani long&egrave; Regios pr&aelig;$tabant: Regi&aelig; naues agi
litate, &amp; arte gubernator&utilde;, &amp; $cientia remigum.
Appianus Alexandrinus de bellis ciuilibus libro
quarto, <G>*e)ndou\s o( womph/ios e)<*> t<*> ai)n<*>riam, lie\pl<*> nausi\ wol
lai_s a)ri/sais, e)ch/rous lampra\s e)pi<*>e<*>hkw/s</G>. id e$t: Cedens
Pompeius, in Aenariam conce$$it nauibus mul-
tis, ij&sacute; que pr&aelig;$tanti$$imis, naui ip$e hexere $plen-
<pb n=26>
didi$$ima uectus. Polybius: <G>*ta\s me\m ou)_m e(ch/reis lu/o ou)/-
sas, e)f) w(_m e)/plewm oi( srathgoi\, markios a)t<*>i/lios <*> leu/kios ma/l-
li<*> wrw/tas c)n meto/pw| warallh/l<*>s e)/tacam</G>. id e$t: Duas igi-
tur hexeres, quib<SUP>9</SUP> Marcus Attilius &amp; Lucius Man
lius duces uehebantur, primas in fronte, &aelig;qualiter
inuicem di$tantes, con$tituerunt. Lucanus in ter-
tio, ubi de Bruti pr&aelig;toria naue loquitur, hexerem
de$crip$i$$e uidetur:
<p>Cel$ior at cunctis Bruti pr&aelig;toria puppis
<p>Verberibus $enis agitur, molem&queacute; profundo
<p>Inuehit, &amp; $ummis longe petit &aelig;quora remis.
Hepterem Polybius <G>e(p<*>h/rh</G> uocat, in primo: <G>*e)/xwm e/p<*>h/
rh t<*> genome/nhm wu/r)r(ou tou basile/ws</G>. id e$t: Habenshe-
pterem, qu&aelig; Pyrrhiregis quondam fuerat. quo lo
co $eptiremem uertit Sipontinus, nec Liuium $e-
qui curauit. Diodorus Siculus libro uige$imo: <G>*to<*>
twm l) h)_sam ai/ me/gisai me\m e(p<*>h/reis, ai(wl<*>sai de\ wenth/reis</G>. id
e$t: Ex his maxim&aelig; quidem hepteres erant, pluri-
m&aelig; autem quinqueremes. <G>o)kth/r<*>s</G> uero fui$$e liquet
ex Athen&aelig;o. <G>e)nnh/reis</G> plan&egrave; &amp; <G>lekh/reis</G> con$tat fui$$e
ex Diodoro Siculo, in loco $upr&agrave; citato. Fuerunt
<G><*>ndiekh/reis</G> &amp; <G>triskaidiekh/reis</G>, &amp; <G>triakonth/reis</G>, &amp; <G>ei)kosh/reis</G>:
ut pal&agrave;m fit ex Athen&aelig;o in quinto, his uerbis: <G>*gol-
lw_m <*> o( filaidalfos basile/wr wlou/tw| lie/fobs, kai\ weri\ wa/n-
tae)<*>oudiaikei ta\ <*>atasksua/sma<*>a filoti/mws, w(/se kai\ wloi/wm
pllh/qei wa/ntas <*>were/<*>ale. ta\ gou_m me/gisa h)_m tw_m wloi/wm wa<*>
a<*>tw_| triakonth\reis lu/o, ei)kosh/rhs mi/a, te/asares de\ biskaide-
kh/reis, lwdekh/reis lu/o, e(ndiekh/reis lekate/<*>ares, c)nnh/reis tria/-
k<*>nta, e(p<*>h/reis bia/konta e(pta\, e(\ch/reis we/nte, wenth/reis e(p<*>akai/-</G>
<pb n=27>
<G>dieka. ta\ de\a)tr\ tetrh/rous me/<*>i bihrhmioli/as lipla/sia tou/twm.
ta\ de\ei)s ta\s nh/sous wempo/mena, kai\ ta\s a)/llas wo/leis w(_m h)_rxe, kai\
t<*> li<*>u/hm, wlei/ona h)_m tw_m te<*>raxili/wm</G>. id e$t: Philadelphus
autem multos reges opibus $uperauit, eratque ap
paratuum omnium ambitio$e $tudio$us. Nauium
itaque copia &amp; numero omnes $uperabat. Qu&aelig;
uero maxima habebat apud $e nauigia, h&aelig;c erant:
triginta ordinum, du&aelig;: uiginti, una: tredecim or-
dinum, quatuor: duodecim, du&aelig;: undecim ordi-
num, quatuordecim: nouem ordinum, triginta:
hepteres, triginta$eptem: hexeres, quinque: quin-
queremes, decem &amp; $eptem. Earum autem na-
uium, qu&aelig; &agrave; quadrireme ad triremiolias u$que
de$cendebant, duplus erat ad has numerus. Qu&aelig;
autem ad in$ulas deduct&aelig; fuer&atilde;t, &amp; in urbes qui-
bus imperitabat ip$e, &amp; Lybiam, plures erant qua
ter millenis. Alexander Magnus, autore Plinio,
in$tituit naues ad duodecim ordines. Philo$te-
phanus Ptolem&aelig;um Soterem in$titui$$e uult ad
quindecim, Plutar chus tamen <G>wentekaidiekh/rh</G> ad$cri
bit Demetrio, dum ait: <G>*ou)diei\s <*>r oi)_diem a)nqrw/pwm ou)/-
te wentekaidiekh/rh nau_m wro/terom, ou)/te e(kkaidiekh/rh. a/<*> u(/se-
rom tet<*>arakonth/rh p<*>olemai_os o( filopa/twr c)nanphgh/sato, mh_-
kos liakosi/wm o)gdch/konta whxw_m, u(/<*> de\ e)/ws a)krosoli/ou wen<*>
th/konta lu/oim l<*>o/ntwm, nau/tais de\ xwri\se)retw_m e)chrtume/nom tetra
kosi/ois, e)re/tais de/ tetrakixili/ois. xwri\s de\ tou/twm o(pli/tas lex<*>
me/nhm e)pi/ te tw_m waro/diwm, kai\ tou_ <*>atasrw/mat<*> o)li/g<*> tri<*>i-
li/wm a)podie/ontas, a)<*> qe/am mo/nhm e)kei/nh ware/xem, ki\ mikro\m o(/som
liafe/r<*> t_moni/mwm oi)ko diomhma/twm</G>. id e$t: Antea e&mtilde; ne-
<pb n=28>
que quindecim ordinum nauem, neque $edecim
qui$quam hominum nouerat: po$tea tamen qua-
draginta ordinum &aelig;dificand&atilde; curauit Ptolem&ecedil;us
Philopator, in longitudinem quidem productam
ad cubitos ducentos octoginta: altitudine autem
ad $ummitatem u$que nauis, duode quinquaginta
cubitorum. In$tructa autem erat quadringentis
nautis, extra remiges, qui quater mille numero
erant. Capiebat pr&aelig;ter hos nauis in aditibus un&agrave;
&amp; cata$tromate armatos milites paulo minus ter
millenis. Verum $olam h&aelig;c nauis $ui $pectation&etilde;
exhibuit, ab immobilibus &aelig;dificijs parum admo-
dum differens. Athen&aelig;us in quinto <G>leipnosofisw_m</G>
ex <G><*>allice/n<*></G> eadem fer&egrave; cum Plutarcho referre uide
tur, $ed tamen apertius &amp; diffu$ius, his uerbis, <G>*th\m
tet<*>arakonth/rh nau_m <*>ateske/uase <*> filopxitwr, <*> mh_kos e)/x<*>sam
liakosi/am o)gdoh/konta whxw_m, o)ktw\ de\ kai\ bia/konta a)tr\ waro/-
dou e)pi\ wa/rodom, u(/<*>os de/ e(\ws a)krosoli/ou tet<*>ara/konta o)ktw\ wk
xw_m. a)tr\ de/ tw_m wrumnhtikw_m a)fla/swm e)pi\ <*> th_| qala/<*>h| me/r<*>
au)th_s trei_s wro\s toi_s wenth/konta wh/xeis. whdia/lia l) ei)_xe te/t<*>a-
ra trixikonta wh/xh. <*>w/was de\ qranhtika\s o)ktw\ kai\ bia\konta wh-
xw_m ta\s megi/sas. ai( o<*>a\ <*> mo/lu<*>diom e)/xeim c)n toi_s e)gxeidii/ois,
kai\ gigone/nai li/am ei)/<*>w barei_m, <*>atazugw/sh eu)h/reis u(ph_rxsm
e)pi\ th_s <*>ei/as. li/prwr<*> de\ e)gego/nei, kai\ li/prumn<*>, kai\ e)/m<*>ola
ei)_xem e(p<*>a\. tou/twm e(\m me\m h(gou/menom, ta/<*>wose/llonta, tina\ de\
<*>ata\ ta\s e)pwti/das. <*>wozw/mata l) e)la/m<*>ane lw/dieka. e(cakosi/wm
de\ h)_m e(/kasom whxw_m. eu)/ruqmos l) h)_m <*>aq) <*>wb<*>olh\m. qaumaso\m
l) h)_m kai\ o( a)/llos <*>o/smos th_s niw/s. sw_a me\m gar\ ei)_lem ou)k e)la/t-
tw lw/dieka whxw_m <*>ata\ wru/mnam te kai\ wrw/ram. kai\ wa_s to/p<*></G>
<pb n=29>
<G><*>th_s <*>hrografi/a <*>atapepoi/kilto. <*> de\ e)/gkwpom <*>pam, me/xith_r
bo/pews <*>i<*>i/nhm fulla/dia kai\ qu/rsous ei)_xem we/<*>c. wslu\s l) h)_m
kai\ o( tw_m <*>plwm <*>o/sm<*>, <*>ewlh/rou de\ ta\ wrosdieo/mena th_s new\s
me/rh. genome/nhs de( a)napei/ras, e)die/cato e)re/tas wlei/ous tw_m tetra-
kixili/wm. ei\s de\ ta\s u(phresi/as t<*>trakosi/ous. ei)s de\ <*>ata/sro-
ma e)pi<*>tas bixili/ous, a)pode/ontas e(ka<*>m kai\ wenth/kcnta. kai\
xwri\s <*>wo\ ta\ zu/gia w<*>h_qos a)nqrw/pwm, e(\t<*>om e)pisitismou_ te ou)k
o)li/gom. <*>ateilku/qh de\ t<*> me\m ar)x<*> a)tr\ e)xari/<*> tino\s, o(/ fasi
wagh_<*> wenth/ <*>a wloi/wm wentheikw_m culei/a|. <*>wo\ de\ o)/xl<*> me-
ta\ boh_<*> kai\ salpi/<*>wm <*>ath/geto. u(/serom <*> tw_m a)tr\ foini/<*>hs ti<*>
e)peno/<*> t<*>aqolkh\m ta/f<*>om <*>woshsa/men<*> i)/s<*> t<*>nhi\ <*>ata\
mh_ko<*>, h(\m wlhsi/om tou_ lime/n<*> w)/ruce. tau/th| <*> tou\s qemeli/<*>s <*>at<*>
kodo/mhse li/qw| sere/w| wro\s we/nte wh/xeis <*> ba/qos. k<*>a\ tou/twm
fa/laggas e)pika<*> si/as, <*>ata wla/t<*> t<*>fr<*> liw/sas s<*>x<*>s te
trxiphxum ei)s bxi<*>os to\pom a)polipsu/sas, kai\ wsih/sas ei)/sr<*>m, a)tr\
<*> qala\ashs a)n/iplhsem au)th_s wa/nta <*>m o)ruxqe/nta to/pom. ei)s o(/m
r(adii/w<*> a)<*>tw_m tuxo/ntwm a)n<*>m ei)sh/gage t<*> nau_m, <*> a)noixqe\m
<*>at) a)rxa\s e)mfrxicas metech/ntlhse wxilim t<*> qa/laosam o)rgal-
nois. tou/t<*> genome/n<*>, e(dra<*>h_nai <*> wloi_om a)sfalw_s e)pi\ tw_m wro<*>
rhme/nwm fala/<*>wm</G>. id e$t: Quadraginta ordin&utilde; nauem
con$truxit Philopator, qu&ecedil; in longitudinem habe
ret ducentos octoginta cubitos: octo autem &amp; tri
ginta in latitudinem ab aditu in aditum, in altitu-
dinem autem u$que ad $ummitatem &amp; oramna-
uis, quod <G>a)kroso/liom</G> dicunt, XLVIII. cubitos habe-
bat, &agrave; $ummitate autem extrema puppis ad eam
partem qu&ecedil; mari alluitur, tres &amp; L.cubitos. guber-
nacula autem habebat quatuor, $ingula in l&otilde;gitu
dinem triginta cubitorum, remos uero longiores
<pb n=30>
quos <G>qranhtikou\s</G> uocant, XXXVIII. cubitorum: qui
propterea qu&ograve;d plumbum haberentin capulis, &amp;
qu&ograve;d ad interiorem partem grauiores e$$ent libra
mento, u$ui habiles ad remigand&utilde; erant. Fuit pr&aelig;
terea duplici prora duplic&iacute; que puppe, ro$tra&queacute; $e-
prem habebat: quor&utilde; unum quidem extabat, qu&ecedil;-
dam autem contractiora erant, minor&aacute;que: non-
nulla uero ad epotidas erant collocata. Zonas au-
tem perpetuas habuit XII. quarum qu&aelig;que $ex-
centorum erat cubitorum. Erat autem mira &amp; e-
gregia $ymmetria: admirabilis pr&aelig;terea &amp; al&icirc;us
nauis ornatus, ad cuius proiam &amp; puppim erant
expre$$a animalia non minora duodecim cubito-
rum, &amp; in omni parte multiplici cer&aelig; pictura ua-
riegabatur. Tota uero ab ea parte, qua remi collo-
cati erant, u$&que; ad carinam ip$am, in ambitu thyr-
$os habebat, cum perpetuis heder&aelig; folijs. Multus
aut&etilde; erat &amp; armamentor&utilde; ornatus, quibus in$true
bantur partes, ut qu&aelig;&que; eis indigeb&atilde;t. Cum autem
experimenti cau$a deduceretur, $u$cepit remiges
plures quatuor milli&utilde;, ad reliqua aut&etilde; mini$teria
quadring&etilde;tos. In cata$tromate uer&ograve; &amp; aditibus ha
buit propugnatores bis mille octing&etilde;tos quinqua
ginta, pr&aelig;ter magnam multitudinem hominum,
qu&aelig; ad iuga erat: magnam pr&aelig;terea uim contine-
bat rei frumentari&aelig;. deducta autem fuit initio ab
E$chario quodam, qui eam nauem compegi$$e di
citur, materia quinquaginta nauium quinquere-
mium. Deducebatur aut&etilde; &agrave; turba cum magno cla
<pb n=31>
more &amp; tubarum $onitu. Po$tea uero quid&atilde; &egrave; Ph&oelig;
nicia excogitauit deductionem, ducta fo$$a &aelig;qua
li naui longitudine, quam ad portum fodiendam
curauit. Huic fo$$&aelig; fundamenta iniecit &egrave; $olido la-
pide in altitudinem quinque cubitorum, per qu&aelig;
tran$uer$ales trabes in latitudinem fo$$&aelig; traijci&etilde;s,
inter $e coh&aelig;rentes, relicto loco 1111. cubitor&utilde; ua-
cuo, facto&queacute; incili, a qua marina totum locum de-
fo$$um compleuit: in quem facile opera uiliorum
hominum induxit nauem, obturans eam partem,
quam ab initio aperuerat: rur$u&sacute; que aquam mari
nam extraxit machinis, quo facto con$edi$$e na-
uem tuto in pr&aelig;dictis trabibus. Ante uer&ograve; qu&agrave;m &agrave;
nauium longarum c&otilde;memoratione di$cedo, non
omittam, me c&otilde;iectura a$$ecutum, quin queremes
fui$$e altiores, qu&agrave;m ut &egrave; quadrireme armati mi-
lites in eam tran$ilire po$$ent. Qu&ograve;d $i Lector in
animum induxerit mecum attendere ad uerba Li
uij, facile (ut opinor) in eandem $ententi&atilde; di$cedet.
ea $unt decadis terti&ecedil; libro decimo: Cla$$is Punica
ad Vticam $tationem habebat: ex ea tres quadrire
mes, $eu cl&agrave;m mi$$o &agrave; Chartagine n&utilde;cio uti fieret,
$eu A$drubale qui cla$$i pr&aelig;erat, $iue publica frau-
de au$o facinus, quin queremem Romanam $upe
rant&etilde; promontori&utilde; ex alto repente aggre$$&aelig; $unt.
$ed neque ro$tro ferire celeritate $ubterlabent&etilde; po
terant, neque tran$ilire armati ex humilioribus in
altiorem nau&etilde;; &amp; defendebatur egregi&egrave;, quoad te
la $uppeditar&utilde;t. Quod ex uerbis ip$is apertius mi-
<pb n=32>
hi uidetur, qu&agrave;m ut aliter explanandum $it. Quod
autem de <G>c)nnh/rei</G> $upr&agrave; dict&utilde; e$t, aduerte Lector. c&utilde;
enim unico <G>n</G> $cribitur, nauem in$tructam &amp; para
tam in aqua $ignificat, ut uidebis apud Plutarch&utilde;
in Antonio, in h&aelig;c uerba: <G>*a)ntw/nios de a(/ma h(me/ra| tw_m
polemi/wm e/pipleo/ntwm, fw<*>hqei\s mh\ tw_m e)pi<*>atw_m e)rh/mous e(/lwsi
ta\s nxu\s, tou\s me\m e)re/tas c(pli/<*>s e)pi\ tw_m <*>otasro mxi<*>wm ware/-
tac m o)/yews e(\neka. tou\; de\ qqsou\s tw_m new_m e)gei/ras, kai\ p<*>erw/s<*>
e(kate/roqem, c)n tw_| so)ma<*>i wobi\ <*> a)/k<*>iom a)ntiprw/ris s<*>i_ge, w(s c)ih/
reis kai\ wareskouasmi/nas a)mu/neqai</G>. id e$t: Antonius au-
tem, cum prima luce adnauigarent ho$tes, ueritus
ne propugnatoribus de$titutas naues caperent, re
miges armari iu$$it, eos&queacute; in cata$tromate in $pe-
ciem di$po$uit, ut uider&etilde;tur: remos autem qua par
te lati $unt, erigi iub&etilde;s, &amp; arrigi utrinque, ad Actij
fauces obuer$as continebat naues, tanquam in-
$tructas &amp; paratas ad decertandum. Quo loco <G>c)nh/-
reis</G> ip$e interpretatur, cum <G>k<*> waresk<*>asme/nas</G> $ubdit:
quod Suidas non uidetur intellexi$$e. Idem in Bru
to, <G>*mh\ nxu_m c)nh/rh, mh\ <*>a<*>iw/tiw e(/na, mh\ wo(lim e)/xontes</G>. id e$t:
Non in$tructam nauem, non militem ullum, non
ciuitatem denique habentes. Et in Sylla, <G>*mi<*>e<*>dia/ths
me\m e)/xwm na<*>s au)to/qi liakosi/as c)nh/reis</G>. id e$t: Mithrida-
tes quidem illic naues habens remigio in$tructas
ducentas. Herodotus <G>e)m ou)rani/a|, <*>rath_res</G> dixit: <G>kai\ ei)_xe
<*>loi_om <*>rath_res e(/toimom, ei) walh/seie o( nantiko\s so/los</G>. id e$t:
Et habebat nauem in$iructam &amp; paratam, $i fort&egrave;
maritimus exercitus moueretur. Euripides in lphi
genia in Tauris:
<pb n=33>
<p><G>*ka\gtxo_q) o)rw_mem e(lla/di<*> new\s ska)fos</G>
<p><G>*ta/rsw| <*>ra<*>h/rei wi/tulom e)p<*>erwme/nom</G>,
<p><G>*naq/ras te wenth/kont) e)pi/ skxlmw_<*>, wla/tas</G>
<p><G>*e)/xont<*>s</G>. Polybius in primo aliter locutus e$t, ut ui
debis: <G>*ai( de\ nh_is <*> so/mx<*>s e)c a)mfoi_m <*>i_m meroi_m e)f) o(/som h)_m
di wx<*>m e/ggisx <*>i_s tena/gesi w<*>osa/g<*>m e)pei_xom e(p<*> rwku/i<*>s pro\s
t<*> e)m<*>ol<*> kai\ su/llhyim th_s e)kplei_m mellou/sh; new/s</G>. id e$t:
Naues autem qu&ecedil; in faucibus erant utrin&que;, qu&agrave;m
proxim&egrave; ad paludes accedi poterat, expectabant
remigio in$truct&aelig;, ad irruendum in nauem eam
qu&aelig; exitura erat, atque ad eam capiendam parat&ecedil;.
Latini aptas in$tructa&sacute; que remigio uoc&atilde;t. Liuius
decadis terti&aelig; libro primo: Cla$$is pr&aelig;terea data
ad tuendam maritimam oram: quia qua parte bel
le uicerant, ea tum quo&que; rem ge$turos Romanos
credi poterat, quinquaginta quinqueremes, qua-
driremes du&aelig;, triremes quinque, $ed apt&aelig; in$tru-
ct&aelig;&queacute; remigio triginta &amp; du&aelig; quinqueremes er&atilde;t,
&amp; triremes quinque. <G>*trihrhmioli/a</G>; uidemus fact&atilde;
mention&etilde; ab Athen&aelig;o in quinto: &amp; mediu$$idius
$&aelig;penumero dubitaui, quod nam id e$$et nauigij
genus. Necidem e$$e queat cum ijs, quas Polybius
<G>h(mio/l<*>s nau_s</G> uocat, Appianus uer&ograve; <G>h(mioli/as</G>. etiam$i
idem Polybius libro XVI. <G>trihrhmioli/as</G> uocet, eas o-
pinor, qu&aelig; non tot remis agerentur, quot iu$t&ecedil; tri
remes. ait enim: <G>*meta\ <*>u/twm c)nne/a trihrhmioli/ai <*> trih/r<*>s
trei_; u(ph_rxom</G>. id e$t: Cum his aut&etilde; nouem triremio-
li&aelig; &amp; triremes tres crant. Appianus certe in pro&oelig;-
mio eas uidetur ponere infra magnitudin&etilde; iu$ta-
<pb n=34>
rum triremium, dum ait: <G>*trih/r<*>s de\ a)<*> h(mioli/as me/xiwe<*>
th/r<*>s wentako/siai k<*> xi/liai</G>. id e$t: Triremes autem ab he
miolia u$que ad quinqueremem mille quingen-
t&aelig;: ut <G>h(mio/liai</G> e$$ent biremes quidem, $ed qu&aelig; &agrave; pup
pi ad malum u$que binis remis, &agrave; malo ad proram
unico tantum agerentur: ut hodie quo que uidere
e$t in nonnullis earum, quas fu$tas Veneti uocant.
Tu Lector $i quid no$ti rectius i$tis, candidus im-
perti: mea enim e$t coniectura. Tibi po$$um pro-
ferre $cripta autorum, qui huiu$ce rei mentionem
fecere: quibus legendis, poteris forta$$e meliora af
ferre, certius que iudicium lrac de re facere. $ed Ap
pianum uideamus: <G>*nausi/ l)e)fe/ronto, wenth/konta me\m wen-
th/resi, e(kato\m de\ h(mioli/ai;. a)frxik<*>ois de\, k<*> erkou/rois, kai\ <*>og
gu/lois wolloi_s</G>. id e$t: Fereb&atilde;tur autem nauibus, quin
queremibus quidem quinquaginta, hemiolijs cen
tum: apertis uer&ograve;, cercuris, &amp; onerarijs complu-
ribus. Diodorus Siculus libro decimo nono: <G>*au)-
to\s l: a)gala<*>w\m nau_s h(mioli/as, nuk<*>s <*>ate/pl<*>se wlhsi/om th_s
wo/lews</G>. id e$t: Ip$e autem hemiolijs nauibus $um-
ptis, $ecund&utilde; urbem de nocte delatus e$t. Polybius
in quinto: <G>*katarti/sas lw/dieka me\m <*>atafra/kt<*>s nau_s, o)kt<*>
de\ a)fra/kt<*>s, bia/konta l) h(mio/l<*>s e\plei li)eu)ri/w<*></G>. id e$t: Duo
decim itaque con$tratis nauibus in$tructis, octo
apertis, triginta autem hemiolis per Euripum na-
uigabat. Quibus locis <G>h(mio/lous</G> &amp; <G>h(mioli/as</G>, pro eo-
dem fer&egrave; poni exi$timo. Sed hoc loco $ubijciam,
qu&aelig; in fragmentis Polybij ex libro decimo$exto
$cript&utilde; legimus. Cuius quidem nobis copiam fecit
<pb n=35>
Victor Fau$tus, dum Venetijs &agrave; Rege Chri$tiani$-
$imo legatus c&otilde;morarer. Ea $unth&aelig;c, quibus de-
$cribit pugnam naualem ad Chium factam inter
Philippum &amp; Attalum, utin contextu uidebis: <G>*o( de\
fi/lipp<*> tw_m me\m <*>ata\ t<*> woliorki/am a)ntipip<*>o/ntwm au)tw_|, twm
de\ wolemi/wm e)formou/ntwm wlei/osi <*>ataf ra/k<*>is nausi\ h)porei_to,
kai\ lus<*>h/sws lie/keito weri\ <*>u_ me/llontos. ou)k e)pidexome/nwm
de\ tw_m waro/ntwm ai)/resim, a)nh/xqh wara\ t<*> tw_m wolemi/wm wros-
dioki/am. e)/ti gar\ au)<*>m h)/lpizom oi( weri\ <*>m a)t<*>alo\m wroskarte-
rh\seim th_| tw_m meta/llwm <*>atask<*>h_|. ma/lisa di) e)<*>ou/daze wcih/-
saqai <*>m a)na/plonm, ai)fni/diiom wep<*>ome/n<*>aiaxh/seim, kai\ <*>
loipo\m a)sfalw_s h)/dih <*>omiqh/seqai wara\ t<*> g<*> ei)s t<*> s<*>-
mom. lieyeo/qh de\ wara\ wolu\ <*>i_s logismoi_s. oi( ga\r wobi\ <*>m a)t<*>a-
lo\m kai\ qeofili/skom a(/ma <*> s<*>idiei_m au)<*>m a)nago/menom, ei)/xon-
to tw_m wrok<*>me/nwm eu)qe/ws. s<*>e/<*>h de\ <*>m a)na/ploum au)tw_m gene/qai
diialelume/nom, a(/te wepeisme/nwm, <*>m fi/lippom <*>aqaipob ei)_pom
e)/ti me/neim e)pi\ tw_m <*>wok<*>me/nwm. ou) me\m a)ha\ <*>hsa/menoi tai_s e)re-
si\ais c)nergw_s wrose/<*>alom. a)/t<*>al<*> me\m <*> dieciw_| kai\ <*>aqhgou-
me/nw| tw_m wolemi/wm, qeofili/sk<*> de\ <*>i_s eu)wnu/mois. fi/lipp<*> de\
wobikatalam<*>ano/men<*>i_; kairoi_s, diou\s <*> su/nqhma toi_s e)pe\
<*>u_ dieciou_, kai\ wara<*>ei/las a)ntiprw/rous woiei_m ta\s nau_s, kai\ sum
ple/keqai <*>s wolemi/ois e)r)r(wme/nws, au)<*>s <*>wo\ ta\s nhsi/dias a)na-
xwrn/sas meta\ tw_m le/m<*>wm, ta\s metasu\ <*>u_ wo/rou <*>eime/nds, a)-
pekaraqo/kei <*>m <*>i/ndi<*>om. h)m <*> tw_m me\m <*>u_ fili/ppou new_m <*> wlh_-
q<*> sugkatasa\m ei)s <*>m a)gw_na, <*>atxifraktoi trei_s kai\ wenth/-
konta, su\m <*>u/<*>is a)/fraktoi, le/m<*>oi <*> su\m tai_s wri/sesim e(ka<*>m
kai\ wenth/konta. ta\s gar\ c)n th_| sa/mw| nau_s, ou)k h)d<*>h/qh <*>atarti/-
sai wa\sas. ta\ de\ tw_m wolemi/wm ska/fh <*>ata/ frakta me\m, h)m
<*>ch/konta kai\ we/nts, su\m <*>i_s tw_m buzanti/wm. meta\ <*> tou/twm c)nne/<*></G>
<pb n=36>
<G>trihrhmioli/ai kai\ bih/reis trei_s <*>wh_rxom. la<*>ou/shs de\ t<*>a-
tarx<*> th_s nanmaxi/as, e)k th_s a)t<*>a/lou new\s, eu)qe/ws waintes oi( su(-
neggus a)paragge/ltws s<*>e/<*>allom a)llh/lois. a)t<*>alo\s me\m ou)_m sum
pesw\m o)kth/rei, kai\ wroem<*>alw\m tau/th| <*>airi/am kai\ u(/falom wlh-
g<*>, e)pi\ wolu\ tw_m e)pi\ tou_ <*>ata<*>w/mat<*> a)gwnisame/nwm, te/l<*> e)-
<*>u/qise t<*> nau_m. h( <*> tou_ fili/pp<*> diekh/rhs, nauarxi\s ou)_sa, wara
lo/gws e)ge/neto <*>i_s e)xqroi=s <*>woxei/rios. <*>wopesou/sas <*> au)th_| bih
rhmioli/as, tau/th| lou_sa wlhg<*>m biai/am <*>ata\ me/som <*>u_t<*>
wo\ <*>m qrani/t<*> skalmo\m, e)de/qh to<*>u<*>e rni/tou t<*> o(rm<*> th_s
new\s ou)ke/ti l<*>hqe/nt<*> a)nala<*>ei_m. lio/ kai\ wroskremame/n<*> tou_
wloi/ou au)th_s e)diu<*>rhsei_to, kai\ luski/nht<*> h)_m wro\s wa_m, c)n w(_| <*>a<*>
rw_| lu/o wenth/reis wro<*>esou_sai, kai\ bw/sasai t<*> nau_m e)c a)m-
foi_m <*>i_m meroi_m, kai\ <*> ska/ros kai\ tou\s e)pi<*>a/t<*>s <*>u\s e)m au)tw_|
lie/fqeiram, c)n ci(=s h)_m kai\ lhmokra/ths o( <*>u_ fili/ppou nau/arx<*>.
<*>ata\ de\ <*>m au) <*>m <*>airo\m lionuso/dwr<*> kai\ leinokra/ths o)/ntes a)-
dielfoi\, kai\ nauarxou_ntes war) a)t<*>a/lw|, sumpeso/ntes o( me\m e(p<*>h/r<*>
tw_m wolemi/wm, o( l) o)kth/rei, wara<*>o/lws e)<*>h/santo t<*> naumaxi/a|,
leinokra/ths me\r pro\s o)kth/rh sumpesw\m, a<*>s me\m e)/calom e)/la-
<*>e t<*> wlhgli\u a)nasei/r<*> th_s new\s ou)/shs, t<*> de\ tw_m wolemi/wm trw/
sas nau_m <*>wota<*>i/xa, <*> me\m wrw_<*>m ou)k e)dio/nato xori<*>h_nai, <*>ai/-
pob wolla/kis e)pi<*>alo/men<*> pru/mnam <*>rou/er, lio\ kai\ tw_m makedo/
nwm eu)yu/xws a)gwnizome/nwm, ei)s <*>m e)/xa<*>m warege/ge<*>i/gdi<*>om.
a)t<*>a/l<*> de\ e)pi<*>ohqh/san<*> au)tw_|, kai\ <*>a\ th_s ei)s t<*> wolemi/am nau_m
e)m<*>olh_s lu/sant<*> t<*> sumplokh\m tw_m skafw_m, o( me\m leino-
kra/ths a)pelu/qh waradio/cws, oi( de\ th_s wolemi/as new\s e)pi<*>a/tai
wa/ntes eu)yo/xws liagwnisa/me<*>oi liefqei/rhsam, <*> de\ ska/fos e)/-
rhmcm a)polhfqe\m, <*>woxe<*>riom e)ge/neto <*>i_s wobi/ <*>m a)/t<*>alom. o( de\
lionuso/dwr<*> meta\ bi/<*> e)pifero/men<*> ei)s e)m<*>ol<*>, au)<*>s me\m
h(\martem <*>u_ trw_sai, warapesw_m de\ <*>i_s wolemi/ois, <*>pe/<*>ale <*>m</G>
<pb n=37>
<G>lecio\m tarso\m th_s new\s, o(mou_ sur)r(age/ntwm kai\ tw_m wurgou/xwm,
ou(_ genome/n<*> wobie\s hsam au)<*>m wantaxo/qem oi( wole/mioi. <*>raugh_s de\
kai\ qoru/<*>ou genome/nou, g\ me\m loipo\m wlh_q<*> tw(m e)pi<*>aiw_m a(/ma
<*> skxifei liefqxirh, tri/t<*> l) au)<*>s o( lionuso/diwr<*> a)p<*>nh/ca-
to pro\s t<*> e)pi<*>ohqou_sam au)tw_| trihmioli/am. tw_m de\ loipw_m ne-
w_m <*>u_ plh/qous o( <*>i/ndi<*> e)fa/mill<*> h)_m. <*>aqa/pob gar\ e)pleo/-
nazom oi( wara\ <*>u_ fili/ppou li/m<*>oi, <*>ata\ tosou_<*>m a)ne/fobom oi(
weri\ <*>m a)/t<*>alom <*> tw_m <*>atafra/ktwm new_m plh/q<*>, kai\ ta\ me\m
wobi/ <*> lecio\m <*>e/ras tou_ <*>ili/ppou toiau/t<*> ei)_xe t<*> lixiqesim,
w(/s) a)kmh\m a)/krita me/neim ta\ o(/la, wolu\ <*>u\s wobi <*>m a)/t<*>alom e)pi-
kudiese\ras e)/xeim ta\s e)lpi\das. oi( de\ r(o/dioi <*>ata\ me\m ta\s a)rxa\s
eu)qe/ws e)kth_s a)<*>gwgh_s a)pe <*>aiqhsam tw_m wolemi/wm, <*>aqa/pob
a)rti/ws ei)_pa. <*> de\ taxunautei_m wara\ wclu\ liafe/rontes tw_m c)nan-
ti/wm s<*>h_yam <*>i_s e)pi\ th_s ou)ragi/as makedc\si, kai\ <*> me\m wrw_-
tom <*>woxwrou_si <*>i_s ska/fesim <*>ata\ wro/mnam, e)pifobo/menoe
<*>u\s ta<*>sou/s ware/luom. a(s de\ oi( me\m wara\ <*>u_ fili/ppou s<*>episre/
feim h)/rcanio wara<*>ohqou_nts <*>i_s <*>ind<*>eo/<*>i, tw_m de\ r(cdii/wm oi(
<*>aquserou_ntes e)k th_s a)nagwgh_s s<*>h_yam <*>i_s weri( <*>mqeofili/-
<*>om, to/te <*>atapro/swpom a)ntips w/rous. ta\cantes ta\s nau_s, a)mfo/-
tobom s<*>e/<*>alom eu)yu/xws c(mo<*> tai_s sailpigci kai\ th_| <*>raugh_|
warakalou_ntes <*>h/lous. ei) me\m cu)_m mh\ met<*>cu\ tw_m <*>atafraiktwm
new_m e)/tacam oi( makedio/nes <*>u\s le/m<*>ous, r(adii/am a)/m <*> su/ntomom e)/-
la<*>e <*>ri/sim h( naumaxi/a. nu_m <*> tau)<*> e)mpo(dia pro\s t<*>ei/am <*>i_s
r(odii/ois e)ge/neto <*>ata\ wollou\s bo)pous. meta\ gar\ <*>in<*>qh_no<*> t<*>
e)carxh_s ta/cim e)k th_s prw/ths sum<*>olh_s, wa/ntes <*>sam a)nami\c a)nh/
lois. o(/qem ou)/te diekplei_m eu)lerw_s, ou)/te sre/f<*>m e)du/nan<*>o<*>a\s nau_s,
ou)/te <*>aqo/lou <*>h_qai ki_s i)dii/ois protobh/masim. e)mpip<*>o/ntwm au)-
<*>i_s tw_m le/m<*>wm wote\ me\m ei)s <*>u\s tarsou\s, w(/se lu<*>rhsei=m tai_s
ei)resi/ais, wote\ de\ wa/lim ei)s ta\s wrw/ras, d)<*>i\ de\ o(/te <*>ata\ pro/mnam.</G>
<pb n=38>
<G>w(/se warapodi/zeqai kai\ t<*> tw_m <*>u<*>obnhtw_m, kai\ t<*> tw_m e(retw_m
<*>ei_am. <*>ata\ de\ ta\s a)ntiprw/r<*>s sump<*>w/seis, e)poi/<*>m ti\ texniko\m.
au)<*>i\ me\m <*> e)/mprwra ta\ ska/fh woiou_ntes, e)ca/l<*>s e)la/m<*>anom ta\s
wlhga\, <*>i_s de\ wolemi/ois u(\fala ta\ trau/mata lido/ntes, a)<*>oh-
qh/<*>us e)skeu/azom ta\s wlhga\s, <*>ani/ws l) ei)s <*>u_<*> sugkate/<*>ai-
nom. <*>aqo/lou gar\ e)ce/klinom ta\s sumploka\s, <*>a\ <*> genne/ws a)mu/-
naqai <*>u\, makedo/nas a)tr\ twm <*>atasrwma/twm c)n tai_s susa/dihm
gignome/nais ma/xais. <*> de\ wolu\ <*>ata\ me\m <*>u\s lie/kplous, waras<*>-
rontes tw_m wolemi/wm new_m <*>u\s tarsou\s h)<*>ei/oum. meta\ de\ tau_ta
wa/lim e)kpobiple/ontis, kai\ <*>i_s me\m <*>ata\ pru/mnam e)m<*>a/llontes,
<*>i_s de\ wlagi/ois kai\ sre fome/nois a)km<*> wro<*>i/p<*>ontes, ou(\s me\m
e)ti/bwskom, oi(=s <*> ware/luom a)ei/ ti tw_m wro\s t<*>ei_am a)nagkai/wm.
kai\ lh\ <*>iou/tw| bo/pw| maxo/menoi, wamplhqei_s tw_m wole-
mi/wm nau_s lie/fqeiram. e)pifane/satai de\ e)kindiu/n<*>sam trei=s wen-
th/reis tw_m r(odi/wm, h(/te nauarxi\s, e)f) h(_s e)/plei qeofili/sk<*>. me-
ta\ de\ tau/t<*>, h(_s e)trihra/rxei filo/srat<*>. tri/th de\, h(\m e)ku<*>e/rna
me\m au)to/luk<*>, e)pe/plei de\ niko/sgat<*>. tau/ths gar\ e)m<*>alou/shs
ei)s wolemi/am nau_m, kai\ <*>atalipou/sh; c)n <*> skxifei <*>m e)/m<*>o-
lom, s<*>h t<*> me\m wlhgei_sam au)/tandrom <*>atadu/nai. <*>u\s <*> we-
ri\ <*>m au)to/lukom ei)sreou/sh; ei)s t<*> nau_m th_s qala/t<*>hs, <*>a\ th_s
<*>rw/ras <*>uklwqe/ntas <*>wo\ twm wolemi/wm, ta\s me\m a)rxa\s a)gw-
ni/zeqai gennai/ws. te/l<*> de\ <*>m me\m au)to/lukom e)kpesei_m bwqe/nt<*>
meta\ tw_m o(/plwm ei)s t<*> qa/lat<*>am, <*>u\s de\ loipou\s e)pi<*>a/tas a)po-
<*>anei_m maxome/nous gennai/ws. c)n <*>airw_| qeofili/sk<*> bohqh/-
sas meta\ biw_m wenth/rwm, t<*> me\m nau_m ou)k h)di<*>h/qh sw_sai, <*>a\
<*> wlh\rh qalxit<*>hs ei)=nai. lu/o de\ nau_s wolemi/<*>s bw/sas, <*>u\s e)pi-
<*>a/tas e)ce/<*>ale. taxu\ de\ werixuqe/ntwm au)tw_| le/m<*>wm wleio/nwm, kai\
<*>atafra/ktwm newm, tou\s me\m wlei/sous a)pe/<*>ale tw_m e)pi<*>atw_m
e)pifanws a)gwnisame/nous. au)<*>s de\ tri/a trau/mata la<*>w\m, kai\ wa-</G>
<pb n=39>
<G>ra<*>o)lws th_| to/lmh| <*>indimue<*>sas, mo/lis e)ce/swse tlw\ i) dii/am nau_m.
e)xi<*>ohqh/sant<*> au)tw_| filosra/<*>u, kai\ <*>muanadiecame/noq <*>m o)ne-
sw_ta <*>i/ndimuom eu)yu/xws. smua\y<*> de\ <*>i_s au)<*> sk<*>fesi wa/-
lim e)c a)/llhs o(rmh_s smueple/keto <*>i=s wolemi/ois, t<*> me\m swmati-
kh_| lon mei waralno/men<*> <*>wo\ tw_m bauma/twm, th_| <*> th_s yu-
xh_s gennaio/thti lampro/tob<*> w)m kai\ warasatikw/tob<*> h)\wro/-
qem <*>me/<*>h de\ lu/o gene/<*>ai nau maxi/<*>, wolu\ liesw/sas a)llh/-
lwm. <*> me\m gar\ lecio\m <*>e/ra<*> u_ fili/ppou <*>ata\ tlw\ e)c a)rxh_<*>
wro/qesim, a)ei\ th_s gh_s o)rego/menom, ou) makra\m a)xei_xem th_s a)si/as.
<*> l) eu)w/numom o<*>a( <*> wara<*>hqh_sai <*>i_s e)pi\ th_s ou)ragi/as e)c
<*>wosrofh_s, ou)wolu\ th_s xi/as a)pe/xom c)nauma/xq <*>i=s r(odii/ois. ou)
m<*>\u a)<*>a\ w<*>ra\ wolu\ tou\ dieciou_ <*>e/rat<*> matakratou/ntwm tw_m
weri\ <*>m a)/t<*>alom, kai\ smieggizo/ntwm h)/dih pro\s ta\s nhsi/dia<*>, u(f
ai(=s o( fi/lipp<*> w(/rmei <*>aradokw_m <*> sum<*>hso/menom, smuidiw\m a)/t<*>
los mi=am wenth/rh tw_m i)dii/wm e)k<*>s <*>u_ min<*>u/nou tetrwme/nkm <*> bap<*>
come/nhm <*>wo\ new\s wolemi/as, w(/rmhsai wara<*>ohqk/swm tau/th| me-
ta\ diu/o tetrh/rwm. <*>u_ de\ wolemi/ou ska/fous e)gkli/nant<*>, kai\ woe<*>-
me/nou tlw\ a)woxw/rhsim w(s pro\s tlw\ gh_m, e)pe/keito filotimw/tbom
e)gkrath\s gene/<*>ai <*>oudia/cwm th_s new/s. o( <*> fi/lipp<*> smuqeasa/-
men<*> a)we<*>asme/nom wolu\ <*>m a)/t<*>alom a)<*> tw_m i)dii/wm, warala-
<*>w\m te/t<*>aras wenth/reis kai\ trei_s h(mioli/a<*>, e)/ti <*> tw_m le/m<*>wm tou\s
e)ggu\s o)/ntas w(/rmhsem. kai\ diiaklei/sas r\m a)/t<*>alom a)<*> tw_m o)ikei/-
<*>mnew_m, h)naigkase mita\ megailhs a)gwni/as ei)s tlw\ gh_m e)<*>alei_m
ta\ ska/fh. <*>o/tou de\ sum<*>alnt<*>, au)<*>s me\m o( basileu\; meta\ tw_m
wlhrwma/twm, ei)s ta\s e)ruqra\s a)pexw/rhoem. tw_m de\ wloi/wm kai\
th_s basilikh_s warask<*>uh_s e)gkrath\s o( fi/lipt<*> e)ge/geto. kai\
ga\r e)poi/hsa/m ti texniko\m c)n tou/<*>is <*>s <*>airoi_s oi( weri\ <*>m a)/t<*>a-
lom. ta\ <*>r e)pifane/sata th_s basilikh_s waraskouh_s e)pi <*> <*>a-
<*>/srwma th_s new\s e)ci/<*>alom, <*>em oi( wrw_toi tw_m makedi o/nwm</G>
<pb n=40>
<G>s<*>a/yantes c)n <*>i=s le\m<*>ois smiqeasa/menoi wothri/wm wlh_r<*>, kai\
worfurou_m i(mati/wm, <*> tw_m <*>u/<*>is warepome/nwm sk<*>w_m, a)fe/men<*>
<*>u_ liw/keim a)pe/nousam e)pi\ tlw\ <*>u/twm a(rpaglw\, lio\ smu<*>h <*>m
a)/t<*>alom a)sfalu_ woih/sa<*>ai tlw\ a)poxw/rhsim ei)s ta\s e)ruqra\s. fi/
lipp<*> de\ <*>i=s me\m o(/l<*>is e)lat<*>w/mei<*> warapolu\ t<*> naumaxi/am,
th_| de\ wbipetei/a| th_| <*>ata\ <*>m a)/t<*>alom e)parqei\s e)pane/pl<*>, kai\
wolu\s h)=m smuaqroi/cwm ta\s sfete/ras nau_s, kai\ wa akalw_m <*>u\s
a)/ndras eu)qkrsei_s ei)=nai, lio/ti nikw_si th_| naumaxi/a|. kai\ gar\ <*>we/-
drame/ tis e)/nnoia kai\ wiqano/ths <*>i_s <*>nqrw/pois, w(s a)polwlot<*>
<*>u_ a)t<*>a/lou, o<*>a\ <*> <*>ata/geim <*>u\s wobi\ <*>m fi/lippom a)nadiedeme/-
nous t<*> basilik<*>m nau_m. o( de\ lionuso/diwr<*>wonc<*>sac <*> wara\
<*>m au)<*>u_ basile/a gegono\s, h)/qroice ta\e oi)k i/as nau_s e)cai/rwm su/n-
qhma. taxu\ de\ sullexqeiow_m pro/s au)<*>m, a)pe/plei met) a)sfalei/as
ei)s<*>u\; <*>ata\ t<*> a)s<*>am o(/rmous. <*>ata\ de\ <*>m au)g\m <*>airo\m oi( pro\s
<*>u\s r(odii/ous a)gwnico/menoi tw_m makedio/nwm, wa/lai <*>akw_s wai/<*>on-
tis, e/ce/lu<*>m au)tou\s e)k <*>indiu/nou meta\ profa/sews <*>atame/rk
woiou/menoi t<*> a)poxw/rhsim, w(s tai_s oi)kei/ais <*>eu/diontes e)p</G>: <G>kou-
rh_sai nausi\m. oi( de\ <*>o/diioi ta\s me\m a)nadhsa/menoi tw_m new_m, ta\s
de\ wrodiiafqei/rant<*>s tai=s e)m<*>olai_s, a)pe/plousam ei)s t<*> xi/om.
e)f<*>a/rhsam de\ <*>u_ me\m fili/p<*>ou nu_es, <*>n me\m th_| pro\s a)/t<*>alom nau-
maxi/a| lekh/rhs, c)nnh/rhs, e(mh/rhs, e(ch/rhs. tw_m de\ loipw_m <*>ata/-
frak<*>oi me\m die/ka, kai\ bihmio/liai trei=s, le/m<*>oi <*> we/nt<*> kai\ ei)/ko-
si, kai\ ta\ tou/twm plhrw/mata, c)n de\ th_| pro\s r(odii/ous diie fqa/rh<*>m
<*>ataifrak<*>oi me\m die/ka, le/m<*>oi de\ wbi\ tet<*>ara/kanta <*>m a)riq-
mo\m. h)/lwsam de\ diu/o tebh/reis, kai\ le/m<*>oi su\m <*>i_s plhrw/masim
e(p<*>a/. twm de\ weri\ a)t<*>a/lou <*>ate/diusam trihmioli/a mi/a, kai\ lu/o
wenth/reis, kai\ <*> <*>u_ basile\ws ska/f<*>. tw_m de\ r(<*>di/wm liefqa)-
rhsam me\m diu/o wenth/reis, kai\ trih/reis. h)/lw l) ou)die/m. a)/nd<*>es
de\ tw_m me\m r(odii/wm a)pe/qanom ei)s e(ch/konta, tw_m de\wara\ a)t<*>a/lou</G>
<pb n=41>
<G><*>s e(<*>do mh/konta. tw_m <*>u_ fili/ppou, make/dones me\m ei)s trix<*>-
li/ous, tw_m de\ wlhrwmxitwm ei)s e(cakixili/ous, e)a/lwsom de\ cw-
gri/a tw_m me\m summaixwm kai\ makedo/nwm ei)s lixili/ous, tw_m l)
ai)gup<*>i/wm ei\s e(p<*>akosi/ous. kai\ <*> me\m te/l<*> th_s weri\ xi/om nau-
maxi/as, <*>iou <*>m smue/<*>h gene/<*>ai. th_s de\ ni/khs o( fi/lipp<*> a)nte-
poiei_<*>ata\ diu/o wrofaisei, <*>ata\ mi/am me\m, h(\ <*>m a)/t<*>alom ei)s
t<*> g<*> e)m<*>alw\m e)gkrath\s th_s new\s e)gego/nei. <*>aq) e(te/ram de\ h(+| <*>a-
qormiqei/s e)pi\ <*>aloi/menom a)/rgennom e)dio/kei wepoiei=<*>ai <*>m o(/r-
mom e)pi\ tw_m nauagi/w. a)ko/louqa <*>u/<*>is e)prat<*>em, kai\ <*>ata\ t<*>
e(cm_s h(me/ram s<*>gwm ta\ naua/gia, kai\ to(m nekrw_m woiou/men<*>
<*>nli/resim twm e)piginosk<*>me/nwm, xairim <*>u_ s<*>au/<*> eim t<*> wroeir<*>
me/nhm fantasi/lm. <*>ti ga<*> oi)di) au)<*>s e)pe/peiso nika_m, e)ch/legcam
<*>m oi(/te r(o/diioi, <*> lio, us<*>diwr<*> met) o)li/gom. <*>ata\ gar\ t<*> e)p<*>
ou_sam h(me/ram e)/ti weri\ tau_ta genome/n<*> <*>u_ basile/ws, diiapemy<*>
menoi pro\s a)nh/l<*>s, e)pi/plousam au)tw_|, kai\ sh/<*>es c)n me<*>o/pw| ta\s
nau_s, u)di<*>no\s p) au)<*>u\s a)ntanagome/nou, wailim a)pe/plou<*>m ei)s t<*>
xi/om. o( de\ fi/lipp<*> ou)de/po<*>e <*>sou/<*>us a)/nd<*>as a)polwlekw\s, ou)/-
te <*>ata\ qa/lat<*>am e(ni\ <*>airw_|, bare/ws me\m e)/fobe <*> ge<*>ono\s, kai\ <*>
wolu\ th_s o(rmh_s au)<*>u_ warhtei=<*>. wro\s me/n<*>ige <*>u(s e)k<*>o\s e)<*>a_-
to <*>ata\ wa/n<*>a <*>o/pom e)pi<*>ru/p<*>ai t<*> au)<*>u_ diia/lhyim. <*>ai/-
per <*>u)k e)o/ntwm au)twm tw_m progma/twm. xwri\s ga\r tw_m a)/llwm, kai\
ta\ meta\ t<*> ma/x<*> sum<*>ai/non<*>a, waintas e)c<*>pl<*>e <*>u\s qeome/-
nous. genome/nhs gar\ <*>sau/ths fqora_s a)gqrw/pwm. war) au/<*>m me\m <*>m
<*>ro\m wa_s o(wo\r<*> e)plhi w/qh nekrw_m, a(/mat<*>, o(plwm, naua-
gi/wm. tai_s di) e(ch_s h(me/rais <*>u\s ai)gialou\s h)_m i)dei=m fu/rdihs se-
swroume/nous, <*>nami\cwa/n<*>wm tw_m wro<*>rhme/nwm. e)c w(_m ou) mo/nom au)
to\s, a)<*>a\ kai\ waintes oi( m<*>kedio/nes ei)s diiatroph\m o)ne/pip<*>om ou) t<*>
tuxou/<*>m. qeofili/sk<*> de\ mi/am h(me/ram e)pi<*>iw/sas, kai\ th_| watri/-
di graiyas <*>we\r tw_m <*>ata\ t<*> naumaxi/am, kai\ klaiwnai_om h(ge-</G>
<pb n=42>
<G>mo/na sush/sas a)nq) e(au<*> tai_s lmua/mesi, meth/llace <*>m bi/<*>
e)ktw_m trauma/twm, a)h\r kai\ <*>ata\ <*>m <*>i/nd<*>om a)gaqo\s geno/me-
n<*>, kai\ <*>ata\ t<*> wroai/resim mnh/mhs a)/ci<*>. mh\ <*> e)kei/nou tol-
mh/sant<*> wrosepi<*>alei=m <*> fili/ppw| ta\s xei_ras, wa/ntes a)\m <*>a-
taproei=nto <*>u\s <*>airou\s, lediio/tes t<*>u_ fili/pp<*> to/lmam. nu_m di)
e)kei_n<*> a)rx<*> wole/mou woih/sas, h)na/gkase me\m t<*> au)<*>u_ watri/-
da s<*> canash_nai <*>i_s <*>roi_s. h)na/gkase <*>m a)/t<*>alom mh\ me/ll<*>m,
kai\ waraskoua/ ce<*>ai ta\ wro\s <*>mwo/lemom. a)ya\wolemei_m e)r)r(w-
me/nws, kai\ <*>ind <*>eim. <*>aigarou_m ei)ko/tws au)<*>m oi( r(o/dioi kai\ me-
talla/canta, <*>iau/t<*>s e)ti/mhoam timai_s. dii)w(_m ou) mo/nom <*>u\s cw_n-
t<*>, a)<*>a\ kai\ <*>u\s e)pigeneme/n<*>s e)cekale/santo wro\s tou\s <*>we\r th_s
watri/d<*> <*>airou\s</G>.id e$t: Philippus autem cum in ob-
$idione multa $ibi aduer$ari uideret, ho$tes etiam
cum multis con$tratis nauibus haud procul in $ta-
tione e$$ent, animi pendebat, nec $atis pro$picie-
bat, quid $ibi poti$$imum in po$terum faciendum
foret. Cumque pr&aelig;$entia utrum uellet eligendi
facultatem adimerent, tandem naues $oluit pr&aelig;-
ter ho$tium expectationem. Attalus enim, &amp; qui
cum eo erant, $perabant eum perlaturum ob$idio
nem, ob apparatum metallicor&utilde;. Curauit autem
maxime $ubita profectione uti, propterea qu&ograve;d $i
bi per$ua$i$$et $e loc&utilde; occupatur&utilde;, &amp; in po$terum
iam tuto peruehi $ecund&utilde; littus ad Sam&utilde; u$&que; po$-
$e. Opinio autem eum fefellit, quam pr&aelig;ceperat.
Attalus enim &amp; Theophili$cus, ubi con$pexerunt
eum $olui$$e, $tatim in rem pr&aelig;$ent&etilde; incubuerunt.
fuit autem eorum profectio nullo ordine di$po$i-
ta: propterea qu&ograve;d c&otilde;fiderent (ut diximus) Philip
<pb n=43>
pum adhuc permanere in propo$ito: ueruntamen
u$i $umma remigum alacritate, impetum fecer&utilde;t,
Attalus ip$e in dextram partem ho$tium qu&aelig; ip$a
pr&aelig;ibat: Theophili$cus uero in $ini$tram. At Phi-
lippus uid&etilde;s $erei occa$ione impeditum, &amp; repen-
te oppre$$um, dato pugn&aelig; $igno his qui dextra
parte erant, pronuncians&queacute; ut aduer$as naues op-
ponerent, &amp; cumho$tibus acerrim&egrave; congrederen-
tur, ip$e cum leuibus nauigijs in paruas in$ulas $e
recepit, qu&aelig; in medio cur$u erant: ib&iacute; que naualis
pr&aelig;lij euentum expectabat. Erat autem numerus
nauium earum, qu&aelig; cum Philippo erant, pr&aelig;lio
aptarum, con$tratarum ad tres &amp; quinquaginta,
&amp; cum his minora apert&aacute; que nauigia: lembi ue-
ro cum pi$tribus centum quinquaginta. eas enim
naues qu&ecedil; Sami erant, non potuit omnes in$true-
re. Ho$tium autem naues erant, con$trat&aelig; quidem
$exagintaquinque cum Byzantinis, cum his pr&aelig;-
terea nouem trieremioli&aelig;, trireme&sacute; que tres ad$ti-
terant: facto&queacute; pugn&aelig; naualis initio ab Attali na-
ue, continuo omnes qu&aelig; propius aderant, nulla
egentes cohortatione inter $e concurrerunt. Atta-
lus quidem impetum faciens in octerem, inferen&sacute;
que ei uulnus graue, qu&aacute; que aqu&atilde; reciperet: cum-
que diutius hi qui in cata$tromate er&atilde;t, propugna
rent, tandem nauem ip$am depre$$it. At Philippi
deceres, qu&aelig; princeps erat, in ho$tium pote$tatem
redacta e$t, id que ca$u inopinato. Nam cum in ip
$am concurreret trieremiola, hanc ictu graui, ad
<pb n=44>
medium uentrem, po$t eam partem qua thranites
$calmus collocari $olet, $auciauit: ei&queacute; c&otilde;tinebatur,
gubernatore non amplius ualente retinere nauis
impetum. Quare cum nauis ei adh&ecedil;re$ceret, ualde
impedita erat: nec $atis regi flecti&queacute; poterat. Quo
tempore du&ecedil; quinqueremes impetu $acto, duabus
ex partibus eam conuulnerarunt: nauem que ip-
$am cum propugnatoribus depre$$erunt: &amp; in ijs
Dinocratem, qui Philippi nauarchus erat. Perid
etiam tempus Diony$odorus &amp; Dinocrates, qui
fratres, &amp; $ub Attalo nauarchi erant, impetum fa-
cientes: hic quidem in hepterem ho$tium, alter ue
ro in octerem ca$u decertandi admirabili u$i $unt.
Dinocrates quidem in octerem concur$u facto,
ip$e uulnus accepit paulo $upra aquam, cum na-
uis ip$a $ine $tira e$$et: conuulnerata autem ab $e
naue ho$tium ad eam partem, qua mari demergi-
tur, initio quidem non potuit ab ea $e expedire, e-
tiam $i n&otilde; $emel conatus $it inhibere. Quare cum
Macedones forti$$im&egrave; $e$e defender&etilde;t, extremum
fer&egrave; periculum adijt. Attalo autem illi ferente au-
xilium, facto in ho$tilem nauem impetu, $oluen-
t&eacute; que naues, qu&aelig; inter $e adh&aelig;$erant, Dinocrates
quidem $ic in$perat&ograve; liberatus e$t. Omnes autem
ho$tilis nauis propugnatores forti$$im&egrave; dimican
tes conci$i $unt. Nauis autem ip$a &agrave; propugnato-
ribus nuda relicta, in Attali pote$tatem redacta e$t.
At Diony$odorus cum magna ui incitaretur ad
confligend&utilde;, ip$e quidem uulnus inferre non po-
<pb n=45>
tuit. Pr&aelig;teruectus aut&etilde; per medios ho$tes, dextr&utilde;
nauis $u&aelig; remigium ami$it, $imul c&otilde;fractis lignis
qu&aelig; turres $u$tinere $olent. Actis his rebus, circun
$teterunt eum undiquaque ho$tes, clamore facto,
excitat&oacute; que tumultu. Reliqua quidem turba pro
pugnatorum, $imul cum naue perijt: ip$e autem
Diony$odorus cum duobus comitibus, ad trire-
mioliam, qu&aelig; in auxilium ueniebat, adnatauit. Pe
riculum autem reliquarum nauium utrinque par
erat. ut enim numero $uperabant Philippi lem-
bi, $ic Attalus multitudine nauium con$tratarum
pr&aelig;$tabat. Et $ic gerebantur ea, qu&aelig; ad dextr&utilde; Phi
lippi cornu erant, ut neutram in partem inclinata
e$$et uictoria: Attalus tamen niteretur meliore in
po$terum $pe. Rhodij autem initio profectionis
$e$e ab ho$tibus $egregar&utilde;t: &amp; ut modo dicebam,
celeritate nauium, cum multo pr&ecedil;$tantiores e$$ent
inimicis, conflixerunt cum Macedonibus, qui in
extrema acie erant: primum&queacute; nauibus in fugam
c&otilde;uer$is &agrave; tergo, &amp; puppi impetu facto, remos ea-
rum deter$erunt. Vt aut&etilde; qui cum Philippo erant,
c&oelig;perunt illuc con$i$tere, auxilium ferentes peri-
clitantibus: Rhodiorum uer&ograve; qui po$tremi erant,
conuenerunt cum Theophili$co: tunc di$po$itis in
aciem utrinque aduer$is nauibus c&otilde;flixer&utilde;t $um-
ma alacritate, $e$e inuicem clamore tubis&queacute; cohor-
tantes. Qu&ograve;d $i Macedones inter con$tratas naues
lembos minime colloca$$ent, naualis pr&aelig;lij certa-
men celerem facilemque exitum habui$$et. Sed ij
<pb n=46>
lembi omnem u$um Rhodijs nauibus ademer&utilde;<*>,
id'que multis modis. ubi enim primum utrorun-
que conflictu ordines commoti $unt, omnes inter
$e commixti erant: unde neque facile enauigare,
neque naues flectere poterant, neque omnino uti
ijs rebus quibus $uperiores erant: incidentibus in
eas lembis, ali&agrave;s quidem ad remigium, ut non fa-
cile iuuari po$$ent opera remigum: ali&agrave;s autem in
proras, interdum etiam ad puppim, ut gubernato
rum remigumque mini$terium impediretur. In
oppo$itis uero conflictibus nonnihil ex arte com
menti $unt. ip$i enim inclinatis nauibus in proram
extra aquam uulnera accipieb&atilde;t: ho$tium uero na
ues intra aqu&atilde; perforabant, quibus nulla arte me
deri quis po$$et. rar&ograve; autem id eueniebat: magn&atilde;
enim partem c&otilde;cur$um uitabant, propterea qu&ograve;d
Macedones fortiter propugnarent &egrave; cata$tromate
in pr&aelig;lijs, qu&aelig; cominus fier&etilde;t: $&aelig;pius tamen pr&aelig;-
ternauigando detergentes ho$tium remos, inha-
biles reddebant, moxque circ&utilde;currentes, in eos&queacute;
qui ad puppim erant impetu facto, obliquis aut&etilde;
&amp; flectentibus irruentes, alios quidem conuulne-
rabant, alijs autem armamenta auferebant: &amp; iam
tali ratione decertantes, magnum numerum ho-
$tilium nauium depre$$erant. Celeberrime autem
in periculo uer$at&aelig; $unt tres quinqueremes Rho-
diorum: pr&aelig;toria ip$a, qua uehebatur Theophili-
$cus: po$t hanc autem ea, cui pr&aelig;erat Philo$tratus:
tertia uer&ograve;, quam regebat Autolycus: ea autem ue
<pb n=47>
hebatur Nico$tratus. hac enim impetum faciente
in ho$tilem nauem, relicto que in naue ho$tium
$u&aelig; nauis ro$tro, euenit ut nauis percu$$a cum ip-
$is hominibus deprimeretur: eos autem qui cum
Autolyco erant, cum per proram aqua $ubintra-
ret, circumuentos ab ho$tibus initio quidem gene
ro$e decertare: tandem uer&ograve; ip$um Autolyc&utilde; $au-
cium cum armis decidere in mare, reliquos autem
propugnatores animo$e pugn&atilde;do occ&utilde;bere. quo
quidem tempore Theophili$cus auxilio adueni&etilde;s
cum tribus quinqueremibus, nauem ip$am $erua
re non potuit, eo quod aqua iam oppleta e$$et. C&otilde;
uulneratis autem duabus ho$tium nauibus, qua-
rum propugnatores pr&aelig;cipites dedit: $tatim circ&utilde;-
fu$is in eum lembis pluribus, con$trati&sacute; que naui-
bus magnam partem propugnator&utilde; ami$it egre-
gi&egrave; decertantium. Ip$e uer&ograve; acceptis tribus uulne-
ribus, qu&ograve;d audacius in pericul&utilde; rueret, uix pro-
priam nauem $eruare potuit, ferente illi auxilium
Philo$trato, $u$cipient&eacute; que in $e pr&aelig;$ens pericul&utilde;
$umma animi alacritate. Vbi uer&ograve; $e cum $uis na-
uibus coniunxit, iterum recenti impetu cum ho-
$tibus c&otilde;flixit. uiribus quidem corporis defectus,
propter uulnera: animi autem robore clarior con
$tantio&racute; que, qu&agrave;m antea ui$us e$t. C&otilde;tigit autem
duo fui$$e naualia pr&aelig;lia multum inter $e di$tan-
tia. Siquidem dextr&utilde; Philippi cornu ut initio de-
creuerat, $emper littus appet&etilde;s legens&queacute;, nu$quam
di$ce$$it longe ab A$ia: $ini$trum uer&ograve;, quod auxi
<pb n=48>
lium tuli$$et his, qui in extrema acie erant, decerta
bat cum Rhodijs, cum non mult&utilde; abe$$et &agrave; Chio.
Veruntamen cum Attalus ip$e cum $uis, dextrum
Philippi cornu $upera$$e pr&aelig;clare uideretur: ip$&eacute;-
que Attalus iam appropinquaret in$ulis, ad quas
Philippus $tation&etilde; obtinebat, expectans rei euen-
tum, con$picatus Attalus quinqueremem $uorum
unam extra periculum uulnerat&utilde; demergi ab ho
$tili naue, fe$tinauit auxilium laturus illuc profici-
$ci cum duabus quadriremibus. Ho$tili autem na-
ue declinante, $&eacute; que tanquam ad terram recipien
te, promptius in$tabat, cupi&etilde;s nauem in $uam po-
te$tatem redigere. Quod ubi Philippus con$pexit,
audaciu&sacute; que pergere longe &agrave; $uis Attalum uidit,
$umptis $ecum quatuor quinqueremib<SUP>9</SUP>, tribus&queacute;
hemiolijs, lembi&sacute; que pr&aelig;terea qui propius erant,
properauit, $perans, quod euenit, intercipi po$$e:
eum&queacute; compulit cum magna animi anxietate ad
proximum littus naues eijcere: ibi&queacute; naui relicta,
Rex ip$e cum $ocijs naualibus, pedibus Erythras
profugit. Philippus autem nauigior&utilde; compos fa-
ctus e$t, $upellectilis&queacute; regi&aelig;. Siquidem ij, qui cum
Attalo erant in tali periculo, quiddam ex arte mi-
litari commenti $unt. lauti$$ima enim qu&aelig;que ex
$upellectile regia in cata$tromate &amp; foris nauis ex
po$uerunt: unde primi Macedonum, ubi ad lem-
bos appulerunt, con$pecta in lembis poculorum
multitudine, ue$t&eacute; que purpurea, in$trumentis&queacute;
qu&aelig; eius cau$a parari $olent, mi$$o per$equendi
<pb n=49>
$tudio in horum pr&aelig;dam conuer$i $unt. quare fa-
ctum e$t, ut Attalus in Erythrarum portum $ine ul
lo impedimento $e$e reciperet. At Philippus, cum
in uniuer$um toto nauali pr&aelig;lio inferior fui$$et,
tamen elatus ca$u Attali, regre$$us e$t: magn&oacute; que
$tudio $uis conqui$itis, nauibus&queacute; in un&utilde; collectis,
cohortabatur $uos ut bono animo e$$ent, quando
quidem uici$$ent nauali pr&ccedil;lio etenim $ubierat co
gitatio, &amp; ea opinio homines inua$erat, tanquam
Attalus ip$e in fuga occubui$$et: propterea quod
reuerteretur Philippus cum $uis, capta religata&queacute;
regia naue. At Diony$odorus coniectans id, quod
regi $uo acciderat, $ublato $igno $uas naues c&otilde;uo-
cauit: quibus $tatim ad $e collectis, tuto $e recepit
in portus A$iaticos. Sub idem tempus Macedones
qui aduer$us Rhodios decertabant, iam diu mal&egrave;
mulctati, $e &agrave; periculo liberarunt: $ingul&aelig; enim na
ues $e$e recipiebant per cau$am $ubueniendi $uis
laborantibus. Rhodij uer&ograve; cum nauium partem
religa$$ent, partem autem ro$tris perfora$$ent, $e
in Chiorum portum receperunt. Interiere autem
Philippi quidem in pr&aelig;lio nauali, quod cum Atta
lo ge$tum e$t, deceres, enneres, hepteres, hexeres:
reliquar&utilde; autem con$trat&ccedil; decem, tres&queacute; triremio-
li&aelig;: lembi uer&ograve; uiginti quin&queacute; cum $ocijs naualib.
in pr&aelig;lio autem aduer$us Rhodios ge$to depre$$&ccedil;
$unt con$trat&aelig; decem, lembi ad quadragi&nacute;ta. Ca-
pt&aelig; $untautem du&aelig; quadriremes, $eptem&queacute; lembi
cum $ocijs naualibus. Earum uer&ograve; qu&aelig; cum Atta-
<pb n=50>
lo erant, depre$$er&utilde;t un&atilde; triremioli&atilde;, duas&queacute; quin
queremes, &amp; regium nauigi&utilde;. Rhodior&utilde; aut&etilde; in
teriere du&aelig; quinqueremes &amp; triremes: nihil uer&ograve;
capt&utilde; fuit. homines autem occubuere Rhodior&utilde;
quidem ad $exaginta: at eorum qui $ub Attalo, cir
citer $eptuaginta: qui $ub Philippo aut&etilde;, Macedo-
num ad tria millia: $ociorum pr&aelig;terea naualium
ad $ex millia: uiui capti $unt, Macedon&utilde; &amp; $ocio-
rum ad duo millia: Aegyptiorum autem, ad $eptin
g&etilde;tos. Talis quid&etilde; exitus naualis pr&aelig;lij ad Chium
fuit. Philippus autem uictoriam $ibi uendicabat,
duabus poti$$imum de can$is. prima, qu&ograve;d Attal&utilde;
in terram eijcere coegi$$et, &amp; nauis regia in $uam
ueni$$et pote$tatem. altera, qu&ograve;d $tationem in lo-
co, qui Argennon uocatur, habuerit inter ho$ti&utilde;
naufragia. Po$tridie quoque $e ge$$erit ut uictor
collectis reliquijs naufragij, $ublati&sacute; que &amp; rece-
ptis cadaueribus eorum qui agno$ci poterant, ut
eam opinion&etilde; maxime confirmaret. Rhodij nan
que &amp; Diony$odorus haud ita multo po$t ab eo-
dem expre$$erunt, ut necip$e quidem $e uictorem
exi$timaret. Po$tridie enim, rege adhuc circa h&aelig;c
occupato, certiores inuicem facti, uela duxer&utilde;t in
ip$um: collocatis&queacute; in fronte nauibus, nemine con
tra eos prodire au$o, retro abiere ad Chi&utilde;. At Phi
lippus, qui nunquam antea eodem tempore ne in
mari quidem, tot tale&sacute; que uiros ami$i$$et, ca$um
quidem grauiter ferebat, animumque iam prope
modumde$ponderat: ad exteros tamen occultare
<pb n=51>
$en$a mentis omni $tudio conabatur, etiam$i res
ip$&aelig; non $atis id ferre pat&iacute; que uiderentur. Nam
pr&aelig;ter alia multa, ea ip$a qu&aelig; in pr&aelig;lio accider&atilde;t,
omnes qui aderant, in timorem coniecerant. Fa-
cta enim tanta hominum $trage, eo ip$o tempore,
totus locus, in quo dimicatum e$t, oppletus e$t ca-
daueribus, $anguine, armis, naufragijs, et armam&etilde;
tis. Diebus autem, qui proxime $ecuti $unt, uidere
erat littora referta omnibus ijs rebus, quas retuli-
mus, confu$&egrave; aceruatim que conge$tis. Ob qu&aelig; fa
ctum e$t, ut non $olum ip$e, $ed &amp; omnes Macedo
nes in grauem animi defection&etilde; inciderint. Theo
phili$cus aut&etilde;, cum unum diem $uperuixi$$et, pa-
tri&aelig; que $crip$i$$et de ca$u naualis pr&aelig;lij, $uffecto
Cl&aelig;on&aelig;o in $uilocum, &amp; exercitui pr&aelig;fecto, uit&atilde;
cum morte commutauit, ob uulnera qu&aelig; accepe-
rat: uir, qui in ip$o periculo $e egregium pr&aelig;$titit,
&amp; c&otilde;$ilij prouidentia dignus fuit, cuius memoria
celebretur. ni$i enim ille anteuerti$$et impet&utilde; fa-
cere in Philipp&utilde;, omnes quidem alij occa$ionem
rei bene gerend&ccedil; omi$i$$ent, perterriti Philippi au
dacia. Sed ille, facto pr&aelig;lij initio, ciues coegit tem-
poris occa$ionem $equi. Coegit &amp; Attalum bell&utilde;
non ducere, tempu&sacute; que minime terere in appara
tu rerum ad bellum pertinenti&utilde;: $ed acerrime de-
certare, periculumque pr&aelig;$ens $ubire. Quocirca
merito ip$um Rhodij fato funct&utilde;, talibus hono-
ribus pro$equuti $unt, quibus n&otilde; $olum uiuos &amp;
pr&aelig;$entes, $ed etiam po$teros prouo carent ad for
<pb n=52>
titer $ubeunda pro patria pericula. Hactenus Po-
lybius: cuius uerbis facile quis uideat genera fer&egrave;
omnia nauium, qu&aelig; ad belli u$um c&otilde;parabantur.
quibus etiam $oleb&atilde;t imponere turres ad libram,
qu&aelig; obid dict&aelig; Turrit&aelig; &agrave; Vergilio: id&queacute; non $o-
lum ad proram, $ed etiam ad puppim. Appianus
de bellis ciuilibus: <G>*kai\ wn/rgous e)pi\ tw_m new_m ei)_xom <*>atxi te
prw/ram, <*>ata\ wru/mnam.</G> id e$t: Et turres in nauibus ha
bebant, &amp; ad proram, &amp; ad puppim. Plinius libro
trige$imo$ecundo, ubi de echeneide: Sed armat&aelig;
cla$$es imponunt $ibi turrium propugnacula, ut
in mari quoque pugnetur uelut &egrave; muris. C&aelig;$ar li-
bro tertio de bello ciuili: At&que; alteram nauem qu&aelig;
erat ad cu$todiam ab Acilio po$ita, pluribus ag-
gre$$us nauibus, in quibus ad libram fecerat tur-
res. Vergilius in octauo:
Vn&agrave;omnes ruere, ac totum $pumare reductis<lb>
C&otilde;uul$um remis, ro$tris&queacute; $tridentibus &aelig;quor,<lb>
Alta petunt pelago: credas innare reuul$as<lb>
Cycladas, aut montes c&otilde;currere m&otilde;tibus altos:<lb>
Tanta mole uiri turritis puppibus in$tant.<lb>
Turres autem habui$$e Antonianos in pugna illa
nauali, qu&ecedil; ad Actium facta e$t cum C&ccedil;$arianis, li-
quet ex Dione: cuius uerba quoniam nondum o-
mnibus edita $unt, ip$e ad$cribam. fu$ius enim
qu&agrave;m quiuis alius eorum, qui extant autorum, ea
de re $crip$i$$e uidetur: ut ip$e Vergilius nihil po&euml;
tarum more, aut <G>u(wdob<*>olikw_s</G> de illa pugna finxi$$e
uideatur. eius autem uerba $unt h&aelig;c: <G>*a)gxwmxilon ou)_m</G>
<pb n=53>
<G>e)pipoplu\ th_s naumaxi/<*>s ou/shs, ki\ mkdete\rwm <*>wbe/xeim wh diu-
name/nwm, te/l<*> toio/ndie/ ti e)ge/neto.h( <*>leopaipra <*>ato/pim tw_m ma-
xome/nwm a)posaleu/ousa, ou)k h)/negke t<*> wollh\m kai\ a)/kritom tou_
a)dh/lou me/llhsim.a)ll) a)poknaiqei_sa a)po/ te tou_ g<*>aikei/ou <*> a)p<*>
te tou ai)gup<*>i/ou, t<*> te e)pi\ wolu\ metew/rf a)gwni/a|, kai\ th_| a)ei\ e)f)
<*>ka/toba weride<*> prosdioki/a|, au)th/ te e)s fug<*> e(capinai/ws w(/rmh-
se, kai\ toi_s a)/llois toi_s u(phko/ois shmei_om h)_re. kai\ ou(/tw ta/ te i(si/a
au)tw_m eu)qu\s a)rame/nwm, kai\ e)s <*> we/lagos a)fe/ntwm, a)ne/mou tin<*>
ata\ tu/x<*> fo<*>erou_ sum<*>a/nt<*>, nomi/s<*>s o( a)ntw/nios, ou)x) <*>w<*>
th_s kleopa/tr<*>s au)tou\s e)kparagge/loews, a)ha\ kai\ <*>wo\ le/ous w(s
kai\ nenikhme/nous feu/geim, e)fe/peto/ sfisim. genome/nou de\ tou/tou, ka<*>
oi( loipoi\ sratiw_tai kai\ h)qu/mhsam kai\ e)tara/xqhsam. <*>ai/ wws a)po-
drxinai kai\ au)toi\ tro/pom tina\ e)qelh/santes, oi( me\m ta\ i(si/a h)/geirom,
oi( de\ tou/s te wu/rgous kai\ ta\ e)/pipla e)s t<*> qail<*>am e)r)r(i/p<*>o<*>,
o(/pws <*>oufi/santes liafu/gwsi. kai\ au)toi_s <*>eri\ tau_ta e)/xousim,
oi( <*>nanti/oi wro<*>eso/ntes</G> (<G>tou\s gar\ feu/gont<*>s, kai\ a)/n<*>u i(si/wm o)/n-
tes, kai\ wro\s t<*> naumaxi/am mo/n<*> waresk<*>sme/noi, ou)k e)pedi/w-
cam</G>) <G>wolloi/te e(ka\sh nhi\, kai\ e(\kaqem kai\ <*> xw_| e)male/santo. w(/se
kai\ woikilw/tatom nai\ o\cu/tatom e)p) a)mfote/rwm o(moi/ws t\m a)gw_na
gene/qai. oi( me\m gar\ ta/te <*>a/tw tw_m new_m wa/nta we/rice)kakou/rg<*>m,
kai\ ta\s <*>w/p<*> s<*>e/qrauom, ta/ te whdixilia a)ph/rat<*>om. kai\ e)pa-
na<*>ai(nontes e)pi\ ta\ <*>atasrw/mata, tou\s me\m <*>xte/<*>m <*>ni<*>lam<*>a-
no/menoi, tou\s de\ e)w/qoum, toi_s de/ e)m<*>xonto, a(/te kai\ i(soplhqei_s au)-
toi_s h)/dih o)/ntes. oi( de\ toi_s te <*>ontoi_s sfa_s liwqou_nto, kai\ tai_s a)ci\-
nais e)/kop<*>om, we/tras te kai\ a)/llous tinas o)/gkous e)p) au)r\ tou_io wa-
resksu<*>sme/nous, e)pikate/<*>allom. <*> tou/s te a)na<*>ai/nont<*>s a)pekrou/
<*>nto, kai\ toi_s ei)s xei_r<*>s i)ou_si s<*>efe/ronto. ei)/kasem a)/n tis i)diw\m
ta\ gi<*>no/mena, w(s mikra\ me ga/lois o(moiw_sai, tei/xesi/ tisim, h)\ kai\ nk/-
sois wallai_s kai\ wuknai_s, <*>n qal<*>ash woliorkoume/nais. ou(/tw oi(</G>
<pb n=54>
<G>me\m e)pi<*>h_nai/ te skafw_m, w(/<*>ob e)p) h)pei/rou, kai\ e)ru/mato/s tin<*>
e)peirw_nto. kai\ wainta ta\ e)s touto fe/ronta <*>oudh_| wrosh_gom. oi/
de) a)pewqou_nto au)tou\s, o(/ti wote <*>n <*> toiou/tw| filei_ dra_qai, mh-
xano/menoi. a)ntipa/lws ou)_m au)tw_m maxome/nwm, o( <*>ai/sar a)porh/s<*>s
<*>ti wra/ch, wu_r e)k tou_ sratop<*>diou metepe/myato. wro/tbom me\m
gar\ ou)k h)qe/lhsem au)tw_|, o(/wws ta\ <*>h/mata wbipoih/shtai, <*>h/sa-
qai, to\te de\i)diw\m, o(/ti a)diu/natom oi( ei)/h a)/llws wroskrath_sai, e)p<*>
e)kei_no, w(s kai\ mo/iom sfi/sim e)pikou/rhsom, <*>ate/fuge. <*>a)ntau_qa
a)/llo au)_ ei)_di<*> ma/xhs s<*>hne/xqh. o<*> me\m gar\ wollaxh_| a(/ma wro-
ple/onte/s tisi, be/lh te wurfo/ra e)w) au)tou\s e)ceto/c<*>uom, kai\ lampa/-
di<*>s e)k xeiro\s e)phko/ntizom. <*>ai/ tin<*>s kai\ xubi/di<*>s a)nqra/kwm,
kai\ wi/t<*>hs wlh/reis wo/r)r(wqem mhxanai_s e)wer)ri/p<*>oum. oi( de\ tau_ta/ te
w_s e(/kasa liekrou/onto. kai\ e)peidih/ tina au)tw_m liekpi/p<*>onta tw(m
cu/lwm h(/p<*>eto, kai\ flo/ga au)ti/<*>a woll<*>, a(/te <*>n nhi\ h)/geire, <*> me\m
wrw_tom <*> woti/mw| u(/dati, w(_ e)pefe/ronto, e)<*>w_nto, <*>ai/ tina <*>ate/s-
<*>esam. e)pei\ de\ e)kei_no <*>atan<*>lw/qh, h)/ntloum <*> qala/t<*>iom. kai\ oi( me\m
w<*>llw_| te kai\ a)qro/w| au)tw_| e)<*>w_nto, e)pei_xo/m wws th_| bi/a| <*> wu_r. a)diu/-
natoi de\ wantaxh_| tou_to woiei_m o)/ntes</G> (<G>ou)/te <*>r wolla\ h)\ kai\ me gaila
ta\ a)ntlhth/<*>a ei)=xom, kai\ h(mi/sea au)ta\</G>) <G>a(/te tarat<*>o/menoi a)ne/ferom.
ou)x o(/som ou)k w)felou_nto/ ti, a)ha) kai\ wro<*>arw/c<*>om au)to/. h( gar\
<*>lmh h( qalat<*>i/a, a)\m <*>at) o)li/gom e)pixe/htai flogi\, i)xurw_s au)t<*>
e/kkai/ei. w(s ou)_m kai\ <*>n tou/tw| h(/t<*>ous e)gi/gnonto, ta/ te i(maitia au)tw_m
ta\ waxe/a, kai\ tou\s nekrou\s e)pe/<*>allom, kai\ <*>o/nom me/m tina e)kolou/-
qh te u(p) au)tw_m <*> wu_r, kai\ e)/dioce/ wh lofa_m. e)/peita de\ a)/llws te
kai\ tou_ a)ne/mou sfodrw_s e)pi<*> e/rcant<*>, e)piplei_om e)ce/lampem, a(/te
kai\ u(p) au)tw_m e)kei/nwm au)cano/menom. kai\ me/<*>i me\m me/r<*> ti new\s
<*>kai/eto, wrosi/santo te/ tines au)tw_|, kai\ e)s au)to\ e)seph/dwm. kai\ ta\
me\m e)pe/kop<*>om, ta\ de\ liefo/roum. kai\ au)ta\ oi( me/ntoi <*>s t<*> qa/las-
<*>am, oi( de\ kai\ e)pi\ tou\s <*>nanti/o<*> e)r)r(i/p<*>oum, ei)/ pws kai\ e)<*>ei/n<*>us ti</G>
<pb n=55>
<G><*>im<*>ainto. kai\ e(/tboi wro\s <*> a)ei/ u(gi/es au)th_s meqisa/menoi, tai_s te
x<*>si\ tai_s sidhrai_s, kai\ toi_s lo/rasi toi_s makroi_s, to/te lh\ kai\ ta\
ma/lisa e)<*>w_nto. o(/pws tina\ a)nti/palom nau_m wrosartk/santes sfi/-
<*>i, ma/lisa me\m wrosek<*>ow_sim e)s au)t<*>. ei) de/ mh\, <*> e)kei/n<*>ata-
fle/cwsim. w(s l) ou)/ tines e)pe/la<*>on sfi/sim, au)to\ tou_to ful<*>oso/-
menoi, kai\ <*> wu_r, tou/s te toi/xous we/ric e)pene/keto, kai\ e)s <*> e)/dia-
fos <*>ath\ei. <*>ntau_qa ta\ leino/tata au)toi_s e)pege/neto. oi( me\m <*>w<*>
tou_ <*>apnou_, kai\ mxilisa oi( nau_tai, wri\m kai\ wlhsiaisai sfi/si
t<*> flo/ga, e)fqei/ronto. oi( de\ kai\ <*>n au)th_| me/sh|, w(/<*>ob <*>ami/n<*>,
<*>p<*>w_nto. a)/lloi wri/m ti toiou_tom waqei_m, h)\ n<*> h(mi/kautoi, oi( me\m a)-
por)r(ip<*>ou_ntes ta\ o(/pla, e)titrw/skonto <*>wo\ tw_m wo/r)r(wqem ballo/n-
twm. oi( de/ e)s t<*> qa/laosam e)kphdiw_ntes a)pepni/gonto. h)\ kai\ waio/-
menoi <*>wo\ tw_m <*>nanti/wm e\<*>ap<*>i/zonto. h)\ kai\ <*>wo\ qhri/wm e)<*>ara)t-
tonto. mo/noi te a)nektws, w(s c)n tou/tois waqh/masi a)ph/llacam, o(/soi
wri/m tini au)tw_m s<*>enexqh_nai, oi( me\m a)hh/lous, oi( de\ kai\ au)tou\s
a)pe/kteinam. ou)/te k<*>lash/<*>o/m ti u(pe/meinam. kai\ nekroi\, w(/<*>b <*>n
wura_|, tai_s nausi\ sugkatekau/qhsam. o(rw_ntes de\ tau_ta oi( <*>aisai-
reioi, wro\tbom me\m w(s e)/ti a)mu/neqai/ tin<*> au)tw_m e)diu/nanto, o<*>
wrose/smigom sfi/sim. e)pei\ de\ ta\ skaifh <*> wu_r s<*>h/rei, ki\ oi( a)/n-
<*>rwpoi ou)de\ e(au<*>oi_s bohqh_sai, e)/ti mh\ o(/ti wole/mio/m tin<*> luph_sai/
ti e)du/nanto. <*>oudih_| ti wrose/pleom au)toi\, ei)/pws ta\ <*>h/mata wbi
poih/sainto, kai\ <*>a<*>as<*>ennu_nai <*> wu_r, o(/ au)toi\ wareske/nazom, <*>-
peirw_nto. <*>a)k tou/tou suxnoi\, kai\ e)kei/nwm kai\ <*>wo\ th_s flogo\s, kai\
<*>wo\ <*> a(rma/twm a/u)tai_s tele/ws nausi\ s<*>apw/lonto.</G> id e$t:
Cum igitur diutius nauali certamine, pari marte
decertarent, neutr&iacute; que $uperiores adhuc e$$e po$-
$ent, huiu$modi prelij exitus $ub$ecutus e$t. Cleo-
patra, qu&aelig; &agrave; tergo pugn&atilde;tium procul in $alo erat,
longiorem n&otilde; tulit &amp; incertum rerum euentum.
<pb n=56>
Sed cum muliebri natura u$a, cum etiam ingenio
Aegyptiaco pr&aelig;dita, permota&queacute; diuturna $u$pen$i
animi anxietate, perpetua etiam in alterutram par
tem formidolo$a expectatione, ip$a $e$e ex impro
ui$o in fug&atilde; coniecit, c&aelig;teris qui $ub $e erant $igno
fug&aelig; $ublato. Itaque ip$i uela $tatim in altum dede
runt, ca$u oborto eo tempore $&aelig;uo uento. Ratus
aut&etilde; Antonius eos <*>imore perterritos, eo quod ui
cti e$$ent fugere, minime uer&ograve; id Cleopatram pro
n&utilde;cia$$e, eos $ub$equebatur. Quo facto &amp; reliqui
milites $umma cum trepidatione animos de$pon-
derunt: &amp; alioqui cupi&etilde;tes illinc, $i qua po$$ent, ef-
fugere, eorum partim uela pandere, partim turres
ip$as cum armamentis in mare proijcere c&oelig;per&utilde;t,
qu&ograve; leuatis nauibus facil&egrave; effugere liceret: in quos
ad h&aelig;c int&etilde;tos aduer$arij impetu facto (ne&que; enim
fugientes per$ecuti $unt, propterea qu&ograve;d ip$i $ine
uelis e$$ent, utpote<*>ant&utilde; in$tructi ad naualem pu-
gnam qu&aelig; $tataria e$$et) multi&queacute; $ingulis nauibus
$e obijciebant eminus cominus&queacute; decertantes, ut
anceps dubium&queacute; utri$&que; ex &aelig;quo certamen fuerit.
i$ti enim inferiorem nauium partem conuulnera-
bant, remos&queacute; defringebant, gubernacula quoque
ip$a lacerabant: con$cendentes&queacute; foros, alios quid&etilde;
ho$tium ab$trahebant, alios deturbab&atilde;t, cum alijs
&amp; manus con$erebant, iam pares numero cum il-
lis facti, Illi uer&ograve; contis eos pr&aelig;cipites eijcieb&atilde;t, $e-
curibus&queacute; c&otilde;cideb&atilde;t: petras quo&que;, &amp; alia qu&ecedil;dam
grauiora pondera in hunc u$um parata, &egrave; $uperio
<pb n=57>
re loco deijciebant, $&ugrave;beuntes&queacute; deturbabant, ma-
nu&sacute; que con$ereb&atilde;t cum ijs, qui iam ad $ummum
nauis eua$erant. Qui rebus talibus gerendis inter-
fui$$et, haud ab$imilia e$$e duxi$$et ea (ut parua
magnis componamus) muris quibu$d&atilde;, aut etiam
in$ulis multis &amp; frequentibus, qui in mari oppu-
narentur, u$que ade&ograve; i$ti quid&etilde; naues tran$cende-
re conabantur, ceu arcem quandam qu&aelig; in conti
nenti e$$et: omni&aacute; que qu&aelig; ad oppugnandos mu-
ros facere uidentur, admouebant. Illi autem qua-
cunque poter&atilde;t ratione, &amp; ut in talibus fieri $olet,
eos propellebant. Cum ita&que; diutius parimarte di
micarent, C&aelig;$ar dubius quid $ibi agendum foret,
iu$$it&egrave; ca$tris $ibiignem comportari. Neque enim
antea eo uti uoluerat, $ibi $uis&queacute; pr&aelig;d&atilde; $eruare cu-
piens. Tunc autem pro$piciens aliter uictoriam $e
con$equi non po$$e, ad illud tanquam extremum
auxili&utilde; de$cendit. Ibi uer&ograve; genus aliud pugn&aelig; ui-
dere erat. I$ti enim $imul undecunque adnauigan
tes, in aduer$arios tela ignita conijciebant, faces&queacute;
ardentes emittebant: complures ollas etiam carbo
ne pice&queacute; refertas eminus machinis iaculabantur.
Illi autem, ut $ingula qu&aelig;que poterant, detrude-
bant. At ubi ea tela in materi&atilde; &amp; ligna inciderant,
flammam&queacute; multam utpote in naui excitauerant,
prim&utilde; quid&etilde; ad ea extinguenda aqua dulci, quam
potus gratia c&otilde;portabant, utebantur: nonnulla&queacute;
ea ratione extinxerunt. Vbi uer&ograve; illa con$umpta
e$t, hauriebant aquam marinam: &amp; qua ea multa
<pb n=58>
&amp; abundanti u$i $unt, ignem aqu&aelig; ui cohibuer&utilde;t.
Cum autem non po$$ent ubique id pr&aelig;$tare, ne-
que enim multa, ne&que; ea ip$a ingentia habebant in
$trumenta ad aquam hauriendam: ua$&aacute; que ade&ograve;
ip$a propter trepidationem $emiplena, haurieb&atilde;t
Quare non $olum nihil proficieb&atilde;t, $ed ignes pr&ccedil;-
terea irritabant. Aqua enim $al$a maris, $i $en$im
in flammam in fundatur, uehementer ip$am exci-
tat. Po$tquam igitur &amp; hac in re inferiores $e ui-
dent, ue$tem multam qu&ecedil; cra$$ior habebatur, ip$&aacute;
que ade&ograve; $uorum cadauera in ignem inijciebant:
&amp; eo modo per aliquod t&etilde;pus ab his ignis prohi-
bitus e$t, ui$us&queacute; remitti. Po$tea uero ingruente $&aelig;
ui$$imo uento, in maius re$plenduit, tanquam ab
ijs ip$is excitatus: &amp; interea dum pars aliqua nauis
conflagrabat, nonnulli eorum propius ad ignem
accedentes, in ip$um in$iliebant: armamenta&queacute; ip$a
&amp; nauis in$trumenta alij con$cindebant: alij defe-
rebant, ut conijcerent partim in mare, partim in
ip$os ho$tes, $i quo pacto illis nocere po$$ent. N&otilde;-
nulli autem $ecedentes ad eam nauis partem, qu&aelig;
uacua ab incendio erat, manus ferreas ha$ta&sacute; que
longas, $i quando ali&agrave;s, expedieb&atilde;t: ut aduer$ario-
rum nauem aliquam arripere, ad $e&queacute; alligare &amp;
copulare po$$ent, &amp; in eam $e$e deijcere quod $i id
negaretur, illam $altem $imul incenderent. Vbiue
ro uid&etilde;t nullos ad $e appropinquare, id enim $um
ma ratione cauebant, ignem autem iam utraque
latera deuora$$e, in fundumque nauis perua$i$$e:
<pb n=59>
hic exempla graui$$ima ab ip$is edita $unt. Aliqui
enim eorum, pr&aelig;cipu&eacute; que naut&aelig;, ab ip$o fumo,
prius qu&agrave;m flamma circumuenirentur, $uffocab&atilde;
tur: alij in ip$a media flamma, ceu in fornace, com
burebantur: alij autem prius qu&agrave;m id paterentur,
$emiu$tulati abiectis armis $auciebantur ab emi-
nus ferientibus: alij in mare $e$e pr&aelig;cipitantes $ub
mergebantur: alij ab ip$is ho$tibus oppre$$i demer
geb&atilde;tur, uel etiam ab ip$is belluis marinis dilania-
bantur. Soli tolerabili ca$u (ut in tali fato) occubue
re, quibus datum e$t ut ant&egrave; qu&agrave;m tale quidpi&atilde; pa
terentur, $e$e mutuis uulneribus confoderent, aut
$ibi ip$i mortem animo pr&aelig;$enti, nullum ali&utilde; per-
pe$$i cruciatum, adferrent: quor&utilde; cadauera in ip$is
ardentibus nauibus, tanquam in rogo combu$ta
$unt. Qu&ecedil; cum uiderent C&aelig;$ariani antea quidem,
quandiu aliqui eor&utilde; $e defendere potuerunt, pro-
pius accedere uerebantur: ubi uer&ograve; ignis iam fer&egrave;
naues ip$as con$ump$erat, ip$i&queacute; Antoniani neque
$ibi pr&aelig;$idio e$$e, nedum quicquam mole$ti&aelig; ad-
uer$arijs inferre poterant: tunc magno $tudio $um
m&aacute; que alacritate ad eos adnauigabant, $i quo pa-
cto pr&aelig;dam $eruare, ip$umque ignem extingue-
re, quem ip$i intulerant, po$$ent. unde &amp; multi eo
rum ab ip$a flamma circunuenti, ip$i&sacute; que ardenti
bus tabulis &amp; armamentis, cum $uis nauibus pror
$us interiere. H&aelig;c in gratiam eorum, qui non $atis
Gr&ecedil;ca intelligunt, uertimus fer&egrave; ad uerbum. Qua
re non e$t, cur doctiores de hac no$tra $ubita di-
<pb n=60>
ctione uel conquerantur, uel iudici&utilde; faciant. Nam
pr&aelig;ter quam quod Dionis dictio nunquam mihi
placuit, mihi ip$e n&utilde;quam magis di$plicui, qu&agrave;m
in hocloco uert&etilde;do. Dionis $cripta qu&ecedil; extant Ve
netijs, legi per ocium: qui mihi ui$us e$t mult&atilde; hi-
$tori&aelig;, nullam &oelig;conomi&ecedil; ration&etilde; habui$$e. Sed il-
lud uiderint eruditiores. Lectori $atis $it, Vergili&utilde;
n&otilde; loqui <G><*>wob<*>ola\s</G>, dum ait:- Credas innare reuul-
$as Cycladas, aut montes concurrere montibus al
tis. Hic enim no$ter ait: <G>*ei(/kasem a)/ntis i)dw\m ta\ g<*>no/mena,
<*>ei/xesi/ tisi, h)\ <*> nh/sois wolla<*>s, kai\ wuknai_s <*> qala/ash| wolior-
<*>onme/nais</G>. H&aelig;cideo adieci, utlectori negligenti in-
culcarem ea, qu&ecedil; non po$$unt &agrave; uigil&atilde;te &amp; $tudio-
$o non animaduerti. Addeb&atilde;t &amp; ro$tra, non $ol&utilde;
maioribus, $ed &amp; minoribus actuarijs. Aulus Hir-
tius de bello Alex&atilde;drino: Nauibus actuarijs, qua-
r&utilde; numerus erat $atis magnus, magnitudine qu&atilde;-
quam non $atis iu$ta ad pr&aelig;liandum, ro$tra impo
$uit. Has adiunctas nauibus l&otilde;gis, &amp; numero cla$
$is aucto, &amp; c&aelig;tera. Inde ro$trat&aelig; dict&aelig; naues: qu&aelig;
quia ex &aelig;re fiebant, &aelig;rat&ecedil; etiam dicebantur. C&ecedil;$ar
in $ecundo de Bello ciuili: Interim L. Na$idius ab
C. Pompeio cum cla$$e nauium $edecim, in quib<*>
pauc&aelig; erant &aelig;rat&aelig;, L. Domitio Ma$$ilien$ibus&queacute;
$ub$idio mi$$us. Vergilius in nono, ubi de nauib<*>
Troianorum uer$is in deas &amp; nymphas maris:
<p>-hinc uirgine&aelig; (mirabile mon$trum)
<p>Reddunt $e totidem facies, ponto&queacute; feruntur:
<p>Quot prius &aelig;rat&aelig; $teterant ad littora puppes.
<pb n=61>
Liuius quart&ecedil; decadis lib. $exto, Ro$tratas uocat,
his uerbis: Vna &amp; LXXX. ro$tratis nauibus, mul-
tis pr&ecedil;terea minoribus, qu&ecedil; aut apert&ecedil; ro$trat&ecedil;, aut
$ine ro$tris $peculatori&aelig; erant, Del&utilde; traiecit. Qui-
bus uerbis c&otilde;$tat, ro$tratas fui$$e etiam, qu&aelig; tect&aelig;
non erant. Appianus in Mithridatico <G>*xalkem<*>o/lou<*></G>
uocat, <G>*nh_es e)a/lw<*>m xalke/m<*>oloi o)k<*>ako/siai</G>. Plutarch<SUP>9</SUP> in
Antonio: <G>*e)pei\ <*> w(molo(ghto, kai/sara me\m a)<*>twni/w| <*>ou_nxi lu/o
ta/gmxta wro/s <*>m wxrqiko\m wo/lemom, *a)ntw/niom de\ <*>ai/sari xal-
kem<*>o/lons e<*>kato/m</G>. Diodorus libro XX. <G>*xalkw/mata</G> uo-
care uidetur ro$tra ex&aelig;re, his uerbis: <G>*kai\ ta\ lhfqe/nta
*xalkw/mata tw_u a)gaqokle/ous new_m a)we/s<*>lam au)tw_|</G>. Et paulo
po$t $ubdit: <G>*t<*>i(s l) a)pisou_sim a)po/dieicim ware/xe<*>ai t<*> tw_m
e)m<*>o/lwm <*>midh/m. e)m<*>o/lous</G> enim ro$tra fui$$e con$tat, ex
Plutarcho in pleri$que locis: et ex Appiano, ubi de
capite Marij Iunioris: <G>*kai\ a)ut<*> o( su/llas <*> a)gora_| <*>o/ tw_m
e)m<*>o/lwm qe/men<*>, e)pigela/sai le/getai th_| neo/thti tou_ u(pa/tou, kai\
ei)pei=m, e)re/t<*> lei= wrw_tom gene/<*> wri\m whdiali/ois e)pix<*>rei_m</G>.
Etip$um caput Sylla in foro pro ro$tris poni iu$-
$it: iuuentuti&queacute; con$ulis illu$i$$e fertur, dixi$$&eacute; que,
prius remigem e$$e oportere, qu&agrave;m ad tractanda
gubernacula accedere. Quin &amp; Plutarchus in An
tonio <G>xalkw/matx</G> pro ro$tris ex &aelig;re po$uit, dum ait:
<G>*tw_m de\ kai/saros ou) mo/nom a)ntip<*> w/rwm sumfe/re<*>, wro\s xalkw/
mxta serea\ kai\ traxe/a fulaasome/nwm</G>. id e$t: Nauibus aut&etilde;
C&aelig;$aris cauentibus, ne obuer$&ecedil; cum ro$tris firmis
&amp; &aelig;ratis Antonij c&otilde;currerent. Plutarchus in Pom
peio: <G>*e)nnenh/konta <*> xalkem<*>o/lous ware/la<*>e</G>. Idem in Sylla:
<G>*kai\ lou_nai nau_s e(<*>diomh/konta xalkh/r<*>s</G>. Tullius in $ec&utilde;do
<pb n=62>
de Inu&etilde;tione, ro$tratam uocat: Lex e$t apud Rho
dios, ut $i qua ro$trata in portu nauis deprehen$a
$it, publicetur. A ro$tris autem Antiatium, templ&utilde;
Rom&aelig; Ro$tra appellat&utilde;. Liuius libro octauo pri
m&aelig; decados: Naues Antiatium, partim in naualia
Rom&aelig; $ubduct&aelig;, partim in cen$&aelig;, &egrave; ro$tris&queacute; ear&utilde;
$ugge$tum in foro extruct&utilde;, adornari placuit: Ro
$tr&aacute; que id templum appellatum. Quin &amp; Tullius
ro$tra u$urpa$$e uidetur pro concione, qu&ecedil; pro ro
$tris ad populum haberetur, in primo de Oratore:
Age uer&ograve; ne $emper for&utilde;, $ub$ellia, ro$tra, curiam-
que mediteris. Subdit enim: Alter&utilde; qu&ograve;d remoto
foro, concione, iudicijs, $enatu, $tatui$ti orator&etilde; in
omni genere $ermonis. Neque longe po$t $ubdit:
Nam $i quis $tatuet hunc e$$e oratorem, qui tan-
t&utilde;modo in iure, aut in iudicijs po$$it, aut apud po
pul&utilde;, aut in $enatu copio$e loqui. Quo loco In iu-
re dixit, id e$t, in foro: In iudicijs, pro ad $ub$ellia:
Apud populum, pro c&otilde;cione &amp; ro$tris: In $enatu,
pro curia. ut attentus lector facile $ua $ponte per-
cipiat.
<p>Pr&aelig;toriam uer&ograve; nauem Gr&aelig;ci <G>nauarxi/dia</G> uo-
cant, no$tri uulg&ograve; Capitaneam. Diodorus libro
XX. <G>*kai\ wrw_tos w(/rmhse e)pi\ t<*> nxuarxi/dia</G>. Idem autor
aliquando <G><*>athgi/dia</G> uocat, eodem libro: <G>*e)/p<*>ta wa-
rxggei/l<*> toi_s <*>n<*>obnh/tais a)kolouqei_m th_| <*>athgi/di nhi\ wrose/-
xonta<*> lamp<*>h_<*>, wrose/plousem e)pi\ <*> so/ma tou_ nei/lou</G>.
Exant &amp; pr&aelig;datori&aelig;, qu&aelig; merito inter longas $cri
bend&aelig; fuerint. Liuius decadis terti&aelig; libro nono:
<pb n=63>
Nam po$t M. Attilium Regulum, &amp; L. Manlium
Con$ules annis pr&oacute;p&egrave; quinquaginta nullum Ro
manum exercitum uiderant, pr&aelig;ter pr&aelig;datorias
cla$$es: quibus de$c&etilde;$iones in agros maritimos fa-
ct&aelig; erant. Qu&aelig; &amp; piratic&aelig; naues dicuntur ab eo-
dem, decadis quart&ecedil; libro quarto: Sed $i dijs placet,
affinitatem etiam per Philoclem pr&aelig;fectum eius
pepigi$ti, &amp; bellum aduer$um nos gerens, mare
circa Maleam infe$t&utilde; nauib<SUP>9</SUP> piraticis feci$ti. Idem
Liuius quart&aelig; decadis libro $eptimo, piraticas ce-
loces uocat, dum ait: Apparuit inde piraticas cclo-
ces &amp; lembos e$$e. Idem decadis terti&aelig; libro pri-
mo: Naues CCXX. quin queremes, celoces XX. de-
duct&aelig;. Et paulo po$t: Naues long&aelig; CLX. celoces
XII. Quibus uerbis uidetur ponere celoces inter
eas qu&aelig; non erant long&aelig;. Gr&aelig;ci naues pr&aelig;dato-
rias &amp; piraticas, <G>w<*>ratika\s</G> uocant. Plutarchus in
Pompeio: <G>*g<*>ratikai\ de\ vh_es o)tako/si<*></G>. &amp; <G>lhsrika\ wloi_a</G>
uocat, cuiu$modi erat <G>muwp<*>rw</G>. Appianus in Mi-
thridate, ubi de Piratis: <G>*kai\ ei)s a)pori/am e)kpeso/ntes a)qro/am
a)nti\ th_s gh_s e)karpou_nto t<*> q<*>la<*>am, muwpa/rwsi wrw_tom, kai\
h(mioli/<*>s, ei)_ta likro/tois kai\ bih/rssi <*>ata\ me/rh wob<*>ple/ontes</G>.
id e$t: Summ&aacute; que pre$$i inopia $ibi &egrave; mari qu&aelig;-
$tum faciebant, my oparonibus primum &amp; hemio
lijs, deinde biremibus triremibu&sacute; que circumna-
uigantes. Quibus uerbis c&otilde;ijcio, <G>h(mioli/as</G> fui$$e in
fra magnitudinem biremium, ut <G>bihrhmio/liai</G> $int
quas $upr&agrave; diximus: <G>h(mio<*>i/<*></G> uer&ograve;, qu&aelig; &agrave; puppi
ad malum binis remis, &agrave; malo ad proram uni-
<pb n=64>
co tantum per tran$tra remo agerentur. Vides me
$udare Lector optime, quo tibi aliquid ueri$imi-
le in re tam ob$cura afferre po$$im. Itaque dubi-
tans, circun$pectans &amp; h&aelig;$itans, multa aduer$a
reuerens, tanquam in mari immen$o no$tra uehi-
tur oratio. Thucy dides in quarto, <G>*t<*>ako/ntor<*>m</G> &amp; <G><*>e/-
lpta</G> ponit inter pr&aelig;datoria, dum ait: <G>*a)lla\ kai\ ta<*>t<*>
k lhsriku_s meashni/wm triakonto/rou kai\ <*>i/lht<*>la<*>om</G>. Et h&aelig;c
ex pr&aelig;datorio Me$$eniorum actuario &amp; celoce
$ump$erunt. Plutarchus in Sylla, <G>lhsh/riom nomadiko\m</G>
po$uit, pro pr&aelig;donibus Numidicis. Tullius pira-
ticum myoparonem dixit, actione quinta in Ver-
rem: An qu&ograve;d ager Syracu$anus pr&aelig;don&utilde; incen-
dijs te Pr&aelig;tore ua$tatus e$t<*> an qu&ograve;d forum Syra-
cu$anum nau&agrave;rchorum $anguineredundauit<*> an
qu&ograve;d in portu Syracu$ano piraticus myoparo na
uigauit<*> Idem actione $eptima in e&utilde;dem: Nauem
quandam piratarum pr&aelig;da refertam non cepe-
runt, $ed adduxerunt onere $uo plan&egrave; captam, at-
que depre$$am. Eratea nauis plena iuuentutis for
mo$i$$im&aelig;, argenti facti atque $ignati, multa cum
$tragula ue$te. Ac paulo po$t: Interea Syracu$ani,
homines periti &amp; humani, qui non mod&ograve; qu&ecedil; per
$picua e$$ent uidere, uerumetiam occulta $u$picari
po$$ent, habebant rationem omnes quotidie pira
tarum qui $ecuri ferirentur: qu&agrave;m multos e$$e o-
porteret, ex ip$o nauigio quod erat factum $ex re-
morum numero, conijciebant. Et non multo po$t
de eodem nauigio: H&aelig;cigitur e$t ge$ta res, h&aelig;c ui-
<pb n=65>
ctoria pr&aelig;clara myoparone piratico capto: dux li
beratus: $ymphoniaci Romam mi$$i, formo $i ho-
mines, &amp; adole$centes, &amp; artifices dom&utilde; abducti.
Quibus $ane uerbis, ni$i fallor, planum fit, illum
myoparonem habui$$e $ex remor&utilde; ordines. qua-
re non ab re, inter longas naues ad$cribi debeat.
Idem Tullius $eptima in Verrem, paruor&utilde; myo-
paronum meminit his uerbis: Hic te pr&aelig;tore He-
racleo archipirata cum quatuor myoparonibus
paruis ad arbitrium $uum nauigauit. Pr&ograve; dij im-
mortales piraticus myoparo, cum imperium P.R.
naues ac fa$ces e$$ent Syracu$is, u$que ad forum et
ad omnes urbis crepidines acce$$it. Erant enim &amp;
parui myoparones, quorum mini$terio pr&aelig;fecti
triremium &amp; maior&utilde; uterentur, ut colligo ex Au-
lo Hirtio de bello Alexandrino: Ip$e Octauius $e
in $capham confert, in quam plures quum fuge-
rant, depre$$a $capha, uulneratus tam&etilde; adnatat ad
$uum myoparonem: qu&ograve; receptus, cum pr&aelig;lium
nox diremi$$et, tempe$tate magna uelis profugit.
Plutarch<SUP>9</SUP> in Lucullo: <G>*e)ce/plouase de\ trisi\m e(llhnikai_s muw
p<*>rwsi, ki\ likro/<*>is i)/sais r(odiiakai_s, wro\s me/ga we/la<*></G>: Ma
ri profugit cum tribus my oparonibus Gr&aelig;cis, to-
tidem&queacute; biremibus Rhodijs in alt&utilde;. Myoparo au-
tem ille egregius de cla$$e Mile$iorum, quem pr&ecedil;-
$idij cau$a $ecum Verres abduxit Myndum, ibique
uendidit, non eratinter paruos, quorum $upr&agrave; ab
eodem mentio facta e$t. Erat enim militibus remi
gibu&sacute; que ornatus atque armatus. $ed $atius fuerit
<pb n=66>
Tullij uerba $ubijcere. ea $unt actione tertia in Ver
rem: Mile$ios nauem popo$cit, qu&aelig; eum pr&aelig;$idij
cau$a Myndum pro$equeretur. Illi $tatim Myopa
ronem egregium, de $ua cla$$e ornatum atque ar-
matum, dederunt. hoc pr&aelig;$idio Myndum profe-
ctus e$t. mox $ubdit: Illud quoque quod neque ta-
ceri ullo modo pote$t, neque dici pro dignitate, co
gno$cite, milites remige&sacute; que Miletum Myndo pe
dibus reuerti iubet: ip$e myoparonem pulcherri-
mum de decem Mile$iorum nauibus electum, L.
Magio &amp; L. Rabio qui Myndi habitabant, uendi-
dit. Plutarchus in Antonio myoparonas uocare
uidetur, quos pha$elos dixit Appianus, ubi eiu$d&etilde;
rei cum Plutarcho meminit. Verba Plutarchi $ic
habent: <G>*o)kta<*>i/a tw_m w_mologhme\nwm xwri\s h)|th/sato <*> me\m a)-
dielfw_| wara\ tou_ a)ndro\s ei)/kosi muwpa/ rwnd<*>, <*> l<*> a)ndri\ wara\
tou_ a)delfou_ sratiw/t<*> xili/<*>s</G>. id e$t: Octauia, pr&aelig;ter ea
qu&aelig; pacta fuer&atilde;t, &agrave; marito impetrauit ut fratri ui-
ginti myoparonas concederet, &agrave; fratre aut&etilde; ut ma
rito mille pedites Romanos. Appianus autem $ic
ait: <G>*e)diwrh/sato <*> kai\ *o)kta<*>i/a <*>m a)dielfo\m, ai)th/<*> war) *a)nt<*>
ni/<*> le/ka fash/lois trihrhtikoi_s e)pimi/ktois, e)/k te forti/di<*>m new_m
kai\ mxkrw_m, kai\ t<*> *o)kta<*>i/am o( <*>ai_sar xili/ois loga/si swmato-
f<*>lacim, ou(\s e)pile/c<*>o *a)ntw/nios</G>: Munerata e$t &amp; Octauia
fratr&etilde; decem pha$elis mixtis, ex forma onerariar&utilde;
longar&utilde;&queacute; naui&utilde;. Octaui&atilde; quo&que; C&aelig;$ar mille de-
lectis ab Antonio militibus, quib. $piculatoribus
corporis&queacute; cu$todibus uteretur ip$e. Quibus $ane
Appiani uerbis, ni$i alium autorem qu&agrave;m Plutar-
<pb n=67>
chus $equut<SUP>9</SUP> e$t, c&otilde;ijciat Lector, myoparones fui$-
$e pha$elos: quorum forma mixta erat ex naue o-
neraria, &amp; l&otilde;ga triremi: ut hac no$tra memoria fa
ciendos locauit Franci$cus Rex Regum ad ocea-
n&utilde; Britanni&ecedil; minoris, quos galeones uocant. Pha
$elum autem ea ratione, qua de$criptus e$t ab Ap-
piano &amp; Plutarcho myoparo dictus, lepido uer$u
con$ecrauit Ca$tori &amp; Polluci Catullus: quibus $a
ne uer$iculis aperte docet, eum fui$$e maxime ap-
po$it&utilde;, $eu quis remis uti uelit, $eu uelis dum ait:
Siue palmulis Opus foret uolare, $iue linteo. Verg<*>
lius in quarto: Et circ&utilde; pictis uehitur $ua rura pha
$elis. Sed minime <G>a)prosdio/nusom</G> fuerit, carm&etilde;ip$um
$ubtexere Catulli:
Pha$elus ille, quem uidetis ho$pites,<lb>
Ait fui$$e nauium celerrimus,<lb>
Neque ullius natantis trabis impetum<lb>
Nequi$$e pr&aelig;terire, $iue palmulis<lb>
<p>Opus foret uolare, $iue linteo. Strabo xv. <*> <G>l<*>
ou)k e)/lat<*>om o)kdioh/kcnta e)nauth gh/sato li/krota, kai\ <*>ih/r<*>s, kai\
fash/l<*>s</G>. Ip$e aut&etilde; &aelig;dificanda curauit, non minus <*>
octuaginta biremes, triremes, &amp; pha$elos. Multa
c&atilde;dide Lector qu&aelig;$iui, ut uer&atilde;, uel $altem ueri$imi
lem my oparonis etymologi&atilde; inue$tigare po$$em,
$ed nihil admodum mihi arri$it: ni$i $i fidem habe
re non grauabere enarratori Ari$tophanis in <G>ei)rh/-
<*>h|</G>, dum ait in enarr&atilde;do uocabulo <G>*naciourgh\s <*>a-
ros. wloi_a h)_m ou(/tw lego/mena, c)n na/cw| gino\mena th_| nh/sw|. kai\ <*>i-
diourgei_<*> a)\ll<*> nau_s, a)<*>ni/diou, <*>e/rk<*>rom a)<*>erku/ras, ki\</G>
<pb n=68>
<G><*> wa/rona a)<*> wa/ron</G>. id e$t: Naxiurges erant nauigia
$ic dicta, qu&aelig; fierent in Naxo in$ula, &amp; etiam cni-
durges &agrave; Cnido, &amp; cercurum &agrave; Corcyra, paronem
quoque &agrave; Paro. Quod $i uerum e$t, au$im &amp; ego
conijcere, myoparonem e$$e nauigij genus com-
po$itum ab utraque forma earum nauium, qu&ecedil; fie
ri $olebant in Myunte &amp; Paro in$ula, ut ex utriu$-
que forma compo$itum effictumque uocabulum
uideatur. Sed ex alia parte mouet Plinius, qui $cri-
ptum reliquit, cercurum in Cypro inuent&utilde;: ut n&otilde;
magna fides habenda $it Ari$tophanis enarratori.
quare fit ut Delio opus $it. Quando uer&ograve; ad belli
u$um $unt etiam nece$$ari&aelig; e&aelig; naues, quas Hippa
gines dicunt, Hippagogas uocat Liuius, &agrave; tr&atilde;$por
tandis equis: n&otilde; erit ingratum (opinor) Lectori, $i
pauca de illis dixero ex probati$$imis autoribus.
Liuius igitur quint&aelig; decadis libro quarto, quod-
n&atilde; id $it nauigij genus apertius declarat, qu&agrave;m ut
no$tr&aelig; interpretationis egeat, dum ait: Fort&egrave; po$te
ro die qu&agrave;m Sybota cla$$is tenuit quinque &amp; tri-
ginta naues, quas hippagogas uoc&atilde;t, ab Elea pro
fect&aelig; cum equitibus Gallis, equis&queacute; Phanas pro-
montorium Chiorum petebant. Demo$thenes in
prima contra Philippum: <G>*gro\s <*>u/<*>is toi_s h(mi/sesi tw_m
i(ppe/wm i(p<*>agwgou\s, bih\reis, kai\ wloi_a i(kana\ eu)trepi/sai <*>eleh/w</G>:
In$uper &amp; equitum parti cen$eo comparare hippa
gines, triremes, ali&aacute;que idonea ad tran$portandos
eos nauigia. Quas tamen Polybius <G>i(pphgou\s</G> uocat,
in primo: <G>*e) pi/ de\ <*>u/<*>is e)pe/shsam ta\s i(pphgou\s, r(u/mata lo/nt<*></G>
<pb n=69>
<G>e)cau)tw_m tai_s tou_ tri/<*>u so/l<*>n<*>usi/</G>: Po$t h&aelig;c di$po$uerunt
hippagines, dantes ex ijs lora, &amp; funes tractorios
nauibus, qu&aelig; in tertia cla$$e erant. Et paulo po$t:
<G>*iw_m me\m r(um<*>lkou/ntwm ta\s i(pphgou\s na<*>s</G>. Diodorus libro
uige$imo: <G>*e)pakol<*>qei_m de\ ta\s sra<*>t<*>ka\s, kai\ ta\s i(pphgou\s
r(um<*>lk<*>me/n<*>s <*>w<*> tw_m ei)resi/<*>s <*>wme/nwm, e)pi\ wa=si <*> ta\ tw_m w<*>
ratw_m wo/<*>a, kai\ ta\ e)mpo/rwm kai\ a)gorai/wr</G>: Sub$equi autem
militares &amp; hippagines remulco tractas ab ijs qu&ecedil;
remigio uterentur: po$tremo etiam &amp; pr&aelig;donum
pontones &amp; annotinas, mercatorumque. Qui-
bus &amp; Polybij uerbis, &amp; Diodori, apud Demo$the
nem in loco $upr&agrave; citato, <G>liasolh\m</G> collocandam in
ter <G>i(ppagwgou\s</G> &amp; <G>trih/r<*>s</G> exi$timo: ut legendum $it,
<G>i(ppagwgou\s, trih/r<*>s, kai\ wloi_a i(kana\</G>. non ut <G>i(ppagwgoi\</G> e$-
$ent <G>trih/r<*>s</G>, ut quidam non indoctus exi$timabat,
&amp; auditoribus $uis enarrabat: quem hocloco no-
mine appellare $uper$edend&utilde; duxi. <G>i( ppagwgoi\</G> enim,
&amp; hippegi remulco trahebantur, ut uides ex utro-
que autore. Remulco autem trahere Latinum e$t,
&amp; &agrave; Liuio &amp; C&aelig;$are u$urpatum. Liuius quart&ecedil; de
cadis, libro $eptimo: Contemplatus Eudemus ho
$tes claudas mutila&sacute; que naues apertis nauibus re
mulco trahentes xx. paulo amplius integras, ab-
$cedentes &egrave;turri pr&aelig;tori&aelig; nauis, $ilentio facto, ex-
urgite inquit. C&aelig;$ar in $ecundo de Bello ciuili:
Hunc $equutus M. Ruffus Qu&aelig;$tor nauibus XII.
quas pr&aelig;$idio onerarijs nauibus Curio ex Sicilia
eduxerat, po$tquam relictam in littore nauem c&otilde;-
$pexit, hancremulco ab$traxit. Ip$e ad Curionem
<pb n=70>
cum cla$$e redijt. Idem in tertio: Ad Oricum uenit,
$ummer$am&queacute; nauim remulco multis&queacute; contend&etilde;s
funibus abduxit. <G>*go/ria</G> autem dicuntur &agrave; Diodoro,
naues quibus utebantur ad tran$portandos mili-
tes; &amp; ea re <G>sratiw<*>ika\ wo/ria</G> dicuntur ab eodem, libro
uige$imo, his uerbis: <G>*ei)_xe de\ ta\s wa/sas nau_s makra\s r/ kai\
m/ .tou/twm l) h)_m h( megi/sh, wenth/rhs. h( <*> e)laxi/sh, tebh/rhs. sratiw
tika\ <*> wo/<*> tau/tais e)phkolou/q<*> wlei/w tw_ms/, a)/gonta we<*>ou\s ou)k
e)la/<*>s tw_m muri/wm</G>: Habuit autem naues l&otilde;gas nume-
ro centum quadraginta: quarum maior erat quin
queremis, minor aut&etilde; quadriremis. militares pr&ecedil;-
terea pontones $ub$equebantur plus qu&agrave;m ducen
ti: qui peditum fereb&atilde;t circiter decem millia. Idem
in eodem: <G>*tw_m me\m wori/wm h(\lw wlei/w tw_m r/, c)n oi(_s h)_<*>m xedio\m
sratiw_t<*> o)ktakixi/lioi</G>. id e$t: Pontones cepit plus qu&agrave;m
centenos, in quibus erant pedit&utilde; circiter octo mil-
lia. Idem in eodem: <G>*e)f) h(me/ras tina\s tai_s taxunautou)sais
nausi\m e)rumou/lkoiw sratiwtika\ wo/ria</G>. id e$t: Per aliquot
dies celeribus nauibus remulco trahebant milita-
res pontones. Idem in eodem: <G>*ou)ke)/xwm l) i(kana\ wo/-
ria wro\s t<*> tw_m <*>atiwtw_m lia/<*>asim, trixh_| lieme/rise t<*> lu/-
namim</G>. id e$t: Cum non $atis haberet pontonum ad
tran$portandos milites, trifariam diui$it exerci-
tum. Plato in tertio de Legibus, <G>wo/r<*>a</G> po$uit etiam
pro curru: <G>*go/r<*>a de\, w(/s te e)p) <*>h/lous to/te wore/ue<*>ata\
g<*>, h)/ <*>ata\ q<*>laasam, su\m tai_s te/xnais, w(s e)/p<*> ei)pei_m, wa/<*>
xedo\m a)polw/l<*></G>. Vehicula ita ut tunc inter $e com-
meare po$$ent, $iue terra, $iue mari, omnia (ut ita
dicam) cum artibus ip$is perierant. Eiu$modi po-
<pb n=71>
ria C&aelig;$ar pontones appellare uidetur, in tertio de
bello ciuili: Plera$que naues in Italiam emittit ad
reliquos milites, equite&sacute; que tran$portandos: pon
tones, quod e$t genus nauium Gallicarum, Ly$$i
reliquit: hoc con$ilio, ut $i forte Pompeius ua-
cuam exi$timans Italiam e&ograve; traieci$$et exercitum,
qu&aelig; opinio erat edita in uulgus, aliquam C&aelig;$ar
ad in$equendum facultatem haberet. Nec ueri$i-
mile e$t eos pontones, quorum meminit C&aelig;$ar,
fui$$e id genus nauigij ratiarij, quo pa$$im utimur
ad traij cienda flumina, quas uulgo charieras di-
cunt. Etiam$i Paulus Iuri$c&otilde;$ultus in tractatu Ser-
uitutum ru$ticar&utilde;, pro co genere accepi$$e uidea-
tur, his uerbis: Flumine interueniente uia con$ti-
tui pote$t, $i aut uado tran$iri pote$t, aut pontem
habet: diuer$um, $i p&otilde;tonibus traij ciatur. Quo lo-
co pontones uidetur pro <G>worqmei/ois</G> dixi$$e, aliter at
que C&aelig;$ar, qui u$us uidetur ueluti Gallico quod&atilde;
uocabulo, uel Ma$$ili&etilde;$i potius. Quod <G>worqmei_om</G> in-
nuere uidetur Tullius de Aru$picum re$pon$is,
dum ait: Qu&aelig; nauis unquam in flumine tam uul-
gata omnibus, qu&agrave;m iftius &aelig;tas fuit? Diodorus
tamen Siculus <G>worqmei_om</G> cum <G>wori/<*></G> confundere ui-
detur, ni$i $it librariorum mendum: <G>*o( de\ luqei\s, kai\
met) o)li/gwm e)m<*>a\s, e)s <*> worqmei=om, e)/laqem e)kple/usas <*>ata\ t<*>
lu/sim th_s wl<*>ia/dios</G>. id e$t: Ip$e aut&etilde; $olutus, &amp; c&utilde; pau
cis c&otilde;$cen$a naue, cl&agrave;m profugit $ub occa$um uer
giliarum. Strabo decimo$eptimo: <G>*w(/se kai\ o\sraikina e)/-
<*>i/ois ei)_nai worqmei/a</G>: Vt &amp; nonnullis te$tacea $int naui
<pb n=72>
gia ad tran$fretand&utilde;, <G>worqmo\s</G> enim, fretum. ut <G>worq-
mei_a</G>, $int nauigia ad tran$$retandum apta: <G>worqmo\s,
<*>a/la<*>a e(kate/roqem h)/p<*>rom e)/xousa</G>. Rhodij pr&aelig;$idiarias
naues <G>fulaki/ di<*></G> uocabant, autore Diodoro, libro
uige$imo: <G>*dhmo/fil<*> me\m e)/xwm nau_s ta\s <*>aloume/n<*> wara\
<*>odii/ois fulaki/dias</G>. Idem in eodem: <G>*ai( de\ fulaki/des tw_m
<*>arxh doni/wmai)<*>menai, <*>ata\ <*>oudi<*> e)pedii/wkom</G>. id e$t: Pr&ecedil;-
$idiari&aelig; Carthaginen$ium ubi id re$ciuerunt, con
fe$tim per$ecut&aelig; $unt.
<p>Sed prius qu&agrave;m &agrave; longis nauibus ad onerarias
profici$car, non tacebo quid de celeritate quinque
remis ad triremem dubitare uideam uiros docti$$i
mos, qui quin queremem tardiorem fui$$e triremi
opinati $unt, ex Liuij uerbis, terti&aelig; decadis libro
octauo. ea $unt h&aelig;c: Adherbal coniuratis in quin-
queremem impo$itis, pr&aelig;mi$$&aacute; que ea, quia tar-
dior qu&agrave;m triremis erat, ip$e cum octo triremibus
modico interuallo $equitur. tardior enim erat
propter pondus. Subdit enim: Quin queremis Ro
mana $eu pondere tenacior, $eu pluribus remo-
rum ordinibus $cind&etilde;tibus uortices, cum facilius
regeretur, duas triremes $uppre$$it. Sed Iulius C&aelig;
$ar in $ec&utilde;do de bello Ciuili, omnem dubitation&etilde;
tollere uidetur, his uerbis: Con$picat&aelig; que naues
triremes du&aelig; nauem Decij Bruti (qu&aelig; erat hexe-
res, ex Lucano $upr&agrave; citato) qu&aelig; ex $igno facil&egrave; co
gno$ci poterat, duabus ex partibus $e$e in eam in-
citauerant. Sed tantum re proui$a, Brutus celerita
te nauis eni$us e$t, ut paruo mom&etilde;to antecederet.
<pb n=73>
Vides illam hexerem celeritate anteuerti$$e illas
triremes: quod &amp; $imiliter de quinqueremi facil&egrave;
credere e$t. Sed n&otilde; omittemus Pi$trim, cuius men-
tionem factam uidemus &agrave; Polybio. Liuius etiam
meminit quint&ccedil; decadis quarto uolumine, his uer
bis: Per$ius po$t reditum ab Eumenc, Erepontis
$pe deiectus, Antenorem &amp; Callippum pr&aelig;fectos
cla$$is cum XL. lembis (adiect&aelig; ad h&umacr;c numerum
quinque pi$tres erant) Tenedum mittit. Pi$tris au-
tem terno remorum ordine agebatur. Vergilius
in quinto, pi$trim pro cognomento indito trire-
mi po$ui$$e uidetur:
<p>Velocem Mne$theus agit acri remige pi$trim.
Subdit enim:
<p>Mox Italus Mne$theus, genus &agrave; quo nomine
Memmi:
<p>Ingentem&queacute; Gyas ingenti mole Chym&aelig;ram,
<p>Vrbis opus: triplici pubes quam Dardana uer$u
<p>Impellunt, terno con$urgunt ordine remi.
<p>Neque enim fur$$et &aelig;qua &amp; par contentio, $i pi-
$tris illa pauciorib<SUP>9</SUP> aut pluribus remis acta fui$$et
qu&agrave;m Chym&ccedil;ra, cui Gyas pr&ccedil;erat. Polybius <G>pri/sim</G>
uocat, <G>r(</G> litera tran$po$ita, libro <G>i/h</G>: <G>*e)xelqo/ntos <*> to<*> te-
tagme/nou <*>airou_, warh_m o( me\m fi/lipp<*> e)k lhmhtria/dos <*>a-
xqei\s ei)s <*>m malie/a <*>o/lpom, we/nte le/m<*>ous e)/xwm <*> mi/am wri/sim,
e)f) h(_s au)to\s e)pe/plei</G>. id e$t: Cedente die pr&aelig;$tituta, ade-
rat Philippus profectus &agrave; Demetriade in $inum
Maleam, habens quinque lembos &amp; unicam pri-
$tim qua uehebatur. Solebant autem cognomer<*>
<pb n=74>
ta indere nauibus, &amp; etiam ad proram adfingere.
Lucianus in dialogo quod <G>wloi_om</G> in$cribitur: <G>*kata<*>
tikru\ de\ a)nxi logom h( wrw/r<*>wob<*>e/<*>hke e)s <*> wro/sw a)pomhkuno-
me/nh t<*> e(pw/numom th_s new\s, qeo\m e)/xousa t<*> i)/sim e(kate/roqem</G>. id
e$t: Eregione autem proportione prora extructa
erat, in longum producta, habens utrinque I$in
deam, qu&aelig; cognomentum naui dederat. de qua-
rum <G>warash/mw</G> infr&agrave; dicemus copio$ius. Ali&aelig; etiam
dict&aelig; Seuleucides triremes, &agrave; Seleuco. Plutar-
chus in Pompeio: <G><*>i l) ou)_m e)ni/ka fe/ugeim ei)s t<*> ai)/gu-
p<*>om, a)naxqei/s a)tr\ <*>u/pron selsuki/dii bih/rei meta\ th_s gunai-
ko\s, tw_m de\a)/llwm oi( me\m c)n makrai_s o)moi/ws nausi\, oi( de\c)n o(lka/-
si a(/ma sumpare/pleom</G>: Vtigitur decretum e$t, fugien-
dum in Aegypt&utilde; e$$e, profectus &agrave; Cypro, uectus&queacute;
Seleucide triremi cum uxore e$t: aliorum uer&ograve; n&otilde;-
nulli $ecuti $unt, delati $imiliter longis nauibus,
alij autem in onerarijs. Appianus de eadem Pom-
peij fuga loquens, his uerbis utitur: <G>*o(/qem t<*> ornh-
li/am g<*>ai_ka a)nalabw\m, kai\ trih/rwm tet<*>xirwm e)pi<*>a\s, ai(\ au)tw_|
wara/ te r(odi/wm kai\ turi/wm a)fi/konto</G>: Vnde $umpta $ecum
Cornelia uxore, nactus quatuor triremes, qui ad
officium illi ab Rhodijs &amp; Tyrijs pr&aelig;$to fuerant,
profugit. <G>*nihomhdi\s</G> &agrave;loco cognomentum $um p$it,
autore Aniano apud Suidam: <G>*e)_ur<*> de\ kai\ ba/qos <*>a<*>
o(/lka/da, o(/som megi/sh nikomhdii\s, h)\ o i)gup<*>i/a</G>, quibus uerbis
c&omacr;ijcio, <G>nikomhdii/dia</G> fui$$e inter onerarias: de quibus
uidetur ueni$$e dicendi tempus. Sic &amp; <G>e(rmoni\s</G> apud
Thucydidem, &agrave; loco iuxta Laced&aelig;mona.
<pb n=75>
<C>Ait Marcellus,</C>
<C>ATQVE ONBRARIIS.</C>
<p>DElongis ab&utilde;de diximus: de onerarijs pau
cis di$$er&etilde;dum. qu&aelig; onerari&ccedil; dict&aelig;, qu&ograve;d
e$$ent oneri ferendo idone&aelig;: &amp; ea ratio-
ne <G>forthgoi\</G> dicuntur &agrave; Gr&aelig;cis. Polybius in primo:
<G>*e)/xwm e(kato\m ei)/kosi ska/fh, <*> t<*> a)gora\m xedio\m c)n o)k<*>akosi/ais
nansi\ forthgoi_s</G>. Liuius decadis terti&aelig; libro $eptimo:
Naues quas Liuius tut&atilde;dis c&otilde;meatibus habuerat,
partim machinationibus onerat, apparatu&queacute; m&oelig;-
nium oppugn&atilde;dorum: partim tormentis &amp; $axis,
omni&queacute; telorum mi$$ilium genere in$truit: onera-
rias quo&que; non eas $ol&utilde;, qu&ccedil; remis agerentur. Qui
bus uerbis declaratur, onerarias non $olere remis
agi. Tullius actione quarta in Verrem: Eius autem
legationis principem nobili$$im&utilde; C. Heium iura-
tum dicere audi$tis, i$ti nauem onerariam maxim&atilde;
Me$$an&aelig; e$$e publice coactis operis &aelig;dificatam.
Eam Cybeam uocat in $exta in Verrem: Tamet$i
rogatus de Cybea, tenetis memoria, quid re$pon-
derit: &aelig;dificatam publicis operis publice coactis,
e&iacute; que &aelig;dificand&aelig; publice Mamertinum Senato-
rem pr&aelig;fui$$e. Et paulo po$t $ubdit: Negent i$ti o-
nerariam nauem maximam &aelig;dificatam e$$e Me$-
$an&aelig;, negent ei naui faci&utilde;d&aelig; Senatorem Mamer-
tinum publice pr&ecedil;fui$$e. Appianus <G>o(lka/dias</G> uocatin
quinto de Bellis ciuilibus: <G>h)/|rei <*>ata\ l<*>o kai\ bei_s uau_s
<*> fulaki/diwm k<*> ta\s o(lka/das, ai(\ t<*> si_rm e)/f<*>om, o(rmou/sas, h)\ wara</G>
<pb n=76>
<G>pleou/s<*> ate/due, h)\c)nediu/eto, h)\ a)nempi/prh</G>. id e$t: Cepit bi-
nas ternas&queacute; pr&aelig;$idiariar&utilde; onerariarum&queacute; eas qu&aelig;
frumentum portabant, &amp; in $tatione erant: eas au
tem qu&aelig; pr&aelig;ternauigabant, uel depre$$it, uel reli-
gauit, uel concremauit. Idem in eodem: <G>*golu\ de\ o(lka/
diwm <*> sk<*>ofo/rwm a)/llo wlh_qos</G>. Quo loco <G>sk<*>o fo\res</G> pro
onerarijs po$ui$$e uidetur: quas C&aelig;$ar graues di-
xit. <G>*diefqa/ronto l) au)tw_| nh_es barei_ai me\m e(/c, <*>fo/tobai de\ e(/c <*>
ei)/kosi, li<*>urni/des <*> e)/<*> plei/<*>s</G>: Interiere autem illius na-
ues graues $ex, leuiora uer&ograve; nauigia uiginti$ex,
multo&queacute; plures liburnic&aelig;. Onerari&aelig; autem ad fru
mentum uehendum apt&aelig;, frumentari&aelig; dicuntur,
&agrave; Gr&aelig;cis <G>sithgoi/</G>. C&aelig;$ar in tertio de Bello ciuili: No
cturno itinere non intermi$$o, comitatu equit&utilde; tri
ginta ad mare peruenit, nauem&queacute; frumentari&atilde; c&otilde;-
$cendit. Appianus de eadem Pompeij fuga, nauis
frumentari&aelig; nullum uerbum facit: <G>*o( de\ womph\ios e)k
lari/ashs o(mo\iw| dro/mw| me/<*>i qala/ashs e)keixqei\s, ska/f<*>s e)pe/<*>h mi
krou_. k<*> new\s warkpleon/shs e)pituxw\m, ei)s mitulh/nhm lie/pl<*>se</G>.
id e$t: Pompeius aut&etilde; $imili fe$tinatione &agrave; Lari$$a
ad mare properans, paruulum nauigium con$cen
dit: nactus&queacute; nauem pr&aelig;tereuntem, ea Mitylenem
u$&que; delatus e$t. Plutarchus in P&otilde;peio <G>forthgo\m</G> uo-
cat: <G>*kai\ weri\ <*>m o)/rqrom e)pi<*>a\s wotami/<*> wloi/<*>, k<*> tw_ e(trme\nw| ton\s
e(l<*>qe/r<*>s a)nala<*>w\m, <*>u\s <*> qera/pontas a)pie/nai wro\s <*>ai/sara <*>e
leu/sas, kai\ mh\ lediie/nai, wara\ g<*> omizo/men<*> e<*>diem eu)mege/q<*>
forthgo\m, a)nage/<*> me/ll<*>sam</G>. id e$t: Summo mane c&otilde;$cen
$o nauigio fluuiatili, impo$iti&sacute; que in alterum co-
mitibus liberis, $eruis autem ad C&aelig;$arem $e recipe
<pb n=77>
re, $ecuris&queacute; e$$e iu$$is, pr&aelig;ter litus delatus con$pe-
xit bene magnam onerariam, qu&aelig; ad $oluendum
parata erat. Quam C&aelig;$ar in $upr&agrave; $criptis nauem
frumentariam uocat. Quin &amp; Diodorus Siculus,
ubi de Agathocle, in XX. naues ea$dem modo <G>for-
thgou\s</G>, modo <G>sithgou\s</G> dicit: <G>e)/peita <*> sithgw_m wloi/wm th_| wo/-
lei wroqeo/ntwm, oi\ me\m <*>arxhdio/nioi wanti\ tw_| so/lw| wro\s ta\s nau_s
a)nh/xqhsam, o( <*> a)gaqoklh_s a)pelpi/<*>wm h)/dh t<*> e)pi<*>ol<*>, w(s ei)_die
<*> so/ma tou_ lime/n<*> e)rhmo\m tw_m e)formou/ntwm, e)ce/wl<*>oem o)cei/ais
tai_s ei)resi/ais xw/men<*>. ei)_ta oi( me\m <*>arxhdio/nioi wlhsi/om h)/dh t_
forthgw_m o)/ntes</G>. Vides ut <G>forthgou\s</G> dixit, quas $upr&agrave; <G>si-
thgou\s</G>, id e$t frumentarias uocauerat. Thucyd. in $e
xto <G>o(lka/dias</G> uocat (hodie&queacute; in Flandria nomen reti
nent, &amp; holcken uocant): <G>*e)m o(lkaisi purgou\s k<*> wefrug-
me/nas <*>riqa\s a)/geim</G>. Idem in eodem <G>sitagwgou\s o(lka/dias</G>
uocat, quas <G>sithgou\s</G> &amp; <G>forthgou\s</G> ex Diodoro dixi-
mus: <G>*tw_m me\m ou)_m summalxwm toi_s wlei/sois, kai\ <*>i_s sitagw-
goi_s o(lkxisi, kai\ toi_s wlo/iois, kai\ o(/sh a)/llh warask<*>h\ c<*>ei/pe-
to</G>. id e$t: Sociorum plurimis, frumentarij&sacute; que na-
uibus, reliqui&sacute; que nauigijs, cunctis&queacute; qui in u$um
cla$$is $equeb&atilde;tur, edictum fuerat, ut: &amp;c. Et in eo-
dem: <G>*o(lka/des me\m tria/konta sitagwgoi\, <*> tou\s sitopoi/<*>s e)/x<*>
sai</G>. Idem in eodem <G>forthgiko\m wloi_om</G> uocat, quam
nos onerariam Latine dicimus. ubi de fuga Alci-
biadis: <G>*kai\ a)lki<*>ia/dihs meta\ tw_m cnmfuga/diwm w<*>aiwqei\s, to/t)
<*>u)qu\s e)pi\ wloi/<*> forthgikou_ e)x th_s qouri/as e)s <*>ullh/nhm th_s h)li/as
wrw_tom, <*>eita u(/sobm e)s t<*> lakediai/mona au)t<*>m tw_m lakediai-
moni/wm metapemyaintwm <*>wo/<*>ond<*> e)lqw/m</G>: Et Alcibiades
cum fug&aelig; comitibus confe$tim &egrave; Thuriorum por
<pb n=78>
tu tran$portatus, naue oneraria primum in Cylle
nem Eleorum, deinde $umpta fide publica, uoc&atilde;ti
bus&queacute; ip$is Laced&ccedil;monijs, Laced&ecedil;mona pro$ectus.
Idem in $exto <G>o(plitagwgou\s</G> uocat naues paratas ad
uehendos milites armatos, <G>*au)tw_m l) a)qhnai/wm e)/seqai
o(pl<*>agwgou\s o(/sai a)\mdiokw_si</G>. quas, ni$i fallor, in octauo
<G>sratiwti/das</G> uocat: <G>*strom<*>ixi/dihs l) e)k <*> xi/<*> wuqo/men<*>at<*>
ta/xos bohth/sas nausi\m a)qhnai\wm te/asarsi kai\ ei)/kosi, w(_m <*> sra-
tiwti/dies h)_sam o(plh/tas a)/g<*>sai</G>. qua$i <G>o(plhtagwgoi/</G>. Etin eo
dem: <G>*a)fi/konto de\ oi( a)rgei_oi meta\ tw_m warailwm, oi(\ to/te e)ta/xq<*>
sam c)n th_| sratiwti/di nhi\ <*>wo\ tw_m tetrakosi/wm weriplei_m e)/u<*>oi-
am</G>: Vener&utilde;t &amp; Argiui cum propugnatoribus, qui
in naue paralo dicta e$$e $olebant: qui iu$$i erant &agrave;
triginta tyrannis per id t&etilde;pus in naue militari Eu-
b&oelig;am ip$am circ&utilde;nauig&atilde;do obire ac tueri. Erant
&amp; Corbita &amp; Cybea inter onerarias, quar&utilde; utra-
rum&que; m&etilde;tio apud Tulli&utilde;: Corbit&aelig; quidem libro
XVI.ad Atticum: Corbit&aacute; ne Patras, an actuariolis
ad Leucopetram Tar&etilde;tinorum, ac inde Corcyr&atilde;:
et $i oneraria, $tatimne freto an Syracu$is? Cybe&aelig;
in Verrem actione $eptima: Nauem uer&oacute; Cybeam
maximam, triremis in$tar, pulcherrimam at&que; or-
nati$$imam, pal&agrave;m &ccedil;dificatam $umpto publico. Et
$ubdit paulo po$t: Celeberrimo loco &aelig;dificari tibi
onerariam nauem in ea prouincia, quam tu cum
imperio obtinebas. hactenus Tullius. Nam &amp; na
uem in eadem prouincia, in qua quis admini$trat,
&ccedil;dificare prohibetur. l. Aufertur. ff. De iure fi$ci. Se
natores etiam naues habere prohib&etilde;tur. l. Iulia re-
<pb n=79>
perundar&utilde;. ff. De uacat. &amp; excu$at. munerum. His
qnaues marinas fabricarint, &agrave; Q. quo&que; Claudio
lex lata, ne quis Senator, qu&iacute; ue Senatoris pater
fui$$et, maritimam nauem, qu&aelig; plus qu&agrave;m trecen
tarum amphorar&utilde; e$$et, haberet. Dicta e$t et na
uis uinaria ab Vlpiano in.l. Vulgaris.ff. De furtis:
Quid deinde $i de naue uinaria, ut $unt mult&aelig;, in
quas uinum infunditur: quid dicemus de eo qui
uinum hau$it? an totius oneris fur $it? &amp; magis e$t
ut &amp; hic non totius dicamus. Nos Venetijs naues
aquarias uidimus, quibus aquam portant, ut uen
dant ci$ternas non habentibus, quas Burchi de
aqua uoc&atilde;t. Vidi et lignarias, arenarias, lutarias, fa
rinarias, quas Burchi da legno, da $abi&otilde;, da fango,
da farina appellitant. Sunt &amp; apud eos rates car-
bonari&aelig;, quas zattare da carbon uocant. Sunt alia
multa Venetijs nauigiorum genera: qu&ecedil; $i quis ue
lit Latine enunciare, uerborum ut opifex $it nece$
$e e$t. Palearum quo&que; nauis dicitur &agrave; Marco Tul-
lio, qua uehitur uenditu&racute; ue palea. ea $unt in pri-
mo de Finibus: Vt enim (inquit) gubernator &ccedil;qu&egrave;
peccat, $i palearum nauem, &amp; $i auri, &amp;c. Veneti
Burchio da pallia dicunt.
<p>Gaulus, &agrave; Gr&ecedil;cis <G>gaulo\s</G> dictus, cuius m&etilde;tio apud
Gelli&utilde; uidetur ab Herodoto poni, pro naue one-
raria, cum ait in <G>qali/a|</G>: <G>*au)ti/ka me\m bihre/as lu/o e)wlh/-
rwsam, a(/ma de\ au)toi_si kai\ gaulo\m me/gam wantoi/wm a)gaqw_m</G>. id
e$t: Confe$tim quidem duas triremes, $imul&queacute; cum
ip$is ingentem gaulum impleuerunt uaria mul-
<pb n=80>
tiplic&iacute; que pr&aelig;da. Idem Herodotus paulo po$t: <G>*ka<*>
m gaulo\m <*>m a(/ma a)/gonto a)paireqe/n<*>es, <*>pe/pleom o)pi/sw e(s t<*> a)-
si/am</G>. id e$t: Ablat&oacute; que gaulo, quem $imul duxer&atilde;t,
reuer$i $unt in A$iam. Plutarchus <G>weri\ eu)qnmi/as</G>: <G>*w(/spob
oi( leiloi\ kai\ nautiw_ntes e)m <*> wlei_m, ei)_ta r(a_om oi)o/menoi liaiceim,
e)a\m ei)s gaulo\m e)ca)ha/t<*>, kai\ wxilim e)a\m ei)s trih/rh meta<*>w_si, ou/-
die/m wobai/n<*>si, t<*> xol<*> kai\ t<*> leili/am summetafe/rontes e(au-
toi_s</G>. Id e$t: Quemadmodum timidi, &amp; qui nau$e&aelig;
nauigando obnoxij $unt, exi$tumantes $e meliu$cu
le habituros, $i ex acatio in gaulum, rur$um&queacute; $i in
triremem commigrarint: nihil tamen proficiunt,
bilem timiditatemque $ecum circunferentes. Ad
quod allu$i$$e uidetur Horatius in Epi$tolis:
-ego utrum
<p>Naue ferar magna, an paruaferar, unus &amp; idem.
Et Epi$tolarum primo: -conducto nauigio &aelig;qu&egrave;
<p>Nau$eat, ac locuples, quem ducit priua triremis.
Gaulus accipitur &amp; pro ua$e, quo pa$tores ut&utilde;tur
ad lac excipiendum.
<C>Ait Iurecon$ultus:</C>
<C>NON PISCATORIIS.</C>
<p>PI$catori&aelig; naues, qu&aelig; pi$cium capi&etilde;dorum
cau$a parat&aelig; $unt: quas nauicellas uocat
Martianus. in tractatu de Fundo in$tru-
cto: item pi$catoris, Liuius pi$catorias dixit, terti&aelig;
decadis libro tertio, his uerbis: Ni mare propin-
quum, &amp; haud pro cul littore naues pi$catori&aelig; ple
r&aelig;&que; con$pect&aelig; peritis nandi dedi$$ent effugium.
<pb n=81>
Cymba fui$$e uidetur inter pi$catorias, ex M. Tul-
lio in tertio officiorum: Cum Cannius, qu&aelig;$o in-
quit, Pythi, tantumne pi$cium? tantumne cym-
barum? Et ille: Quid mirum? hoc loco Syracu$is
quicquid e$t pi$cium, &amp;c. Lenunculos etiam pi$ca-
torios uocat Annianus Marcellinus libro XIIII.
Nam $ole orto magnitudine angu$ti gurgitis &amp;
profundi, &agrave; tran$itu arceb&atilde;tur: &amp; dum pi$catorios
qu&aelig;runt lenunculos, uel innare temer&egrave; contextis
ratibus. Idem in XVI. Auido flatu uentorum len&utilde;
culo $e c&otilde;mi$i$$e pi$cantis. Et ne quis exi$timet uo
cabulum illud forta$$e barbar&utilde;, propterea qu&ograve;d
&aelig;tate Anniani lingua Latina non parum degene-
rauerat &agrave; puritate Tu<*>ana: $ciat Iulium C&aelig;$arem
eo uocabulo u$um in $ecundo belli ciuilis, dum in
quit: Harum fuga nauium onerariar&utilde; magi$tros
incitabat, pauci lenunculi ad officium imperium-
que conueniebant. Quo certe loco C&aelig;$ar lenun-
culos po$ui$$e uidetur n&otilde; pro naue pi$catoria, $ed
pro $caphis nauium. M. enim Ruffus qu&aelig;$tor re-
lictus &agrave; Curione, magi$tris naui&utilde; Imperarat, ut pri
mo ue$pere omnes $caphas ad littus appul$as ha-
berent. Quod $i lenunculi legend&utilde; in C&aelig;$are, au-
$im &amp; affirmare apud Gellium libro decimo, Cap.
XXV. quo loco remieculi legitur, mendum ine$$e:
legendum&queacute; lenun culi. fuit enim facilis lap$us. uer
ba Gellij $ic habent: Nauium autem quas remini-
$ci tunc potuimus, appellationes h&aelig;$unt, Gauli,
corbit&aelig;, caudic&aelig;, long&aelig;, hippagines, cercuri, celo-
<pb n=82>
ces, uel ut Gr&aelig;ci dic&utilde;t, <G><*>e/lhtes</G>, lembus, <G>w)kei_ai</G>, remie-
culi (legend&utilde;, lenunculi) actuari&aelig;, quas Gr&aelig;ci <G>wro\-
pl<*>s</G> uocant, uel <G>e)paktri/dias</G>, p$umi&aelig;, uel ge$eoret&aelig;,
uel orioles, catt&aelig;, $caph&ecedil;, pontones, nuctuci&ecedil;, me-
di&aelig;, pha$eli, parones, myoparones, lintres, caupuli
ca, marceplacid&aelig;, cydari, ratiari&aelig;, cata$copium. Xe
nophon <G>a)na<*>xisews</G> lib. VII. <G>*o(<*>a)naci/<*>ios <*>atadramw\m e)pi\
t<*> qa/lat<*>am c)n a(li<*>tikw_ wloi/<*> wobie/plei ei\s t<*> a)kro/polim</G>.
&amp; <G>illhnikw_m</G> quinto: <G>*golla\ kai\ a(li<*>tika\ wloi_u e/la<*>e, <*> wor
<*>mei_a a)nqrw/pwm mesa\, <*>ataple/on<*>a a)tr\ tw_m nh/swm</G>. Iu$tinus li
bro $ec&utilde;do, $capham inter pi$catoria ponit, de qua
$capha alio loco dicemus: Vbi cum $olut&utilde; pontem
hybernis tempe$tatibus offendi$$et, pi$catoria $ca
pha traiecit trepidus. Vides ut $capham pi$catori<*>
uocet: Gr&aelig;ci <G>a(li<*>tiko\m wloi_om</G>.
<C>Ait Iurecon$ultus:</C>
<C>ET SI QVAS ACTVARIAS VOLVPTATIS
cau$a parauerunt.</C>
<p>TVllius in oratione pro C&aelig;lio de actuarijs
Voluptatis cau$a intellexi$$e uidet, c&utilde; ait:
Accu$atores quid&etilde; libidines, amores, adul-
teria, Baijs acta c&otilde;uiuia, come$$ati&otilde;es, cantus, $ym
phonias, nauigia. Nec debent actuaria illa, qu&ecedil; uo
luptatis tantum cau$a parata $unt, po$tliminij iure
uti: cum ad nullum belli u$um $int parata. Sed alia
actuaria, qu&aelig; maioribus nauibus in$erui&utilde;t, &amp; ob
id &agrave; Gr&aelig;cis <G>n(phretixa\</G> dic&utilde;tur, non di$picio quare n&otilde;
qu&etilde;admod&utilde; &amp; ali&ecedil; naues, iure po$tliminij rede&atilde;t.
<pb n=83>
Actuaria autem dicta $unt, qu&ograve;d remis agerentur.
Liuius terti&aelig; decadis libro X. Quing&etilde;tas fui$$e o-
mnis generis, qu&aelig; remis agerentur, quid&atilde; trad&utilde;t.
C&ecedil;$ar Commentarior&utilde; quinto: Has omnes actua
rias imperat fieri: qu&atilde; ad rem humilitas mult&utilde; ad-
iuuat. Ne&que; tam&etilde; numerand&ccedil; $unt inter l&otilde;gas. $ub
dit enim paulo po$t: E&ograve; cum ueni$$et, circuitis om
nibus hybernis $ingulari militum $tudio, in $um-
ma rer&utilde; inopia circiter $exc&etilde;tas eius generis, cuius
$upr&agrave; demon$trauimus, naues, &amp; longas duodeui
ginti inuenit in$tructas. Eas enim in eodem libro
C&ecedil;$ar uectoria grauia&queacute; nauigta uocat, etiam$i re-
mis agerentur. Qua in re admodum fuit militum
uirtus laud&atilde;da: qui uector<*> grauibus&queacute; nauigijs
non intermi$$o remigandi<*>ore, longar&utilde; naui&utilde;
cur$um ad&aelig;quauerunt. Qu&aelig;aut&etilde; uectoria C&aelig;$ar
dixit, Vlpianus in tractatu de Exercitoria <G><*>pi<*>a/dias</G>
appellat, his uerbis: Qu&aelig;dam enim naues onera-
ri&aelig;, qu&aelig;dam, ut ip$i dicunt, <G>e)pi<*>a/dies</G> $unt: &amp; plero$
que m&atilde;dare $cio, ut uectores recipiant: &amp; $ic ut cer
ta regione, &amp; certo mari negotientur. ut ecce $unt
naues, qu&ecedil; Br&utilde;du$i&utilde; &agrave; Ca$$opa, uel &agrave; Dyrrachio
uectores traijciunt, ad onera inhabiles. Item qu&aelig;-
dam capaces fluminum, ad mare non $ufficientes:
<G>e)pi<*>a/des</G> dict&aelig;, ut opinor, qua$i <G>e)pi<*>ati/dies</G>: ad <G>e)pi<*>a/tas</G>
$olum, id e$t uectores traijci&etilde;dos. Et forta$$e legen
dum apud Iurec&otilde;$ultum <G>e)pi<*>ati/des</G>: $ed Lectoris e-
rit iudicium. E$t autem Ca$$opa oppidum Corcy-
r&aelig;, ex Plinio, libro quarto, capite duodecimo. Tul
<pb n=84>
lius in Epi$tola ad Tyronem: Corcyr&aelig; fuimus u$-
que ad XVI. Cal. Decemb. tempe$tatibus retenti
ad XII. Cal. Decemb. in portum Corcyreorum ad
Ca$$opam $tadia CXX. proce$$imus. Quo loco n&otilde;
Ca$$odem, ut in uulgatis, $ed Ca$$opam lego. A-
ctuariorum autem nonnulla triginta remis age-
bantur. Liuius quart&aelig; decadis libro octauo: Tra-
dito &amp; naues, armam&etilde;t&aacute; que earum, n&eacute; ue plures
qu&agrave;m decem naues actuarias, nulla quarum plus
qu&agrave;m triginta remis agatur, habeto. Appianus <G><*>a
tafra/kt<*>s</G> uocat eas, quas actuarias Liuius dixit, his
uerbis: <G>*nau_s de\ <*>atafraikt<*>s lw/dieka e)/xeim mo/nas, ai(_s e)s <*>u\s
<*>phko/ons wole/m<*>ktairxeim, wolem<*>mesoi de\ kai\ wlei/osi xh_<*></G>:
Naues tectas duodecim habere $olas, quibus $ub-
ditos ad ob$equium bello inferendo cogere po$-
$int: lace$$itos autem &amp; pluribus uti licere. Quo lo
co legendum forta$$e <G>a)fra/kt<*>s</G>. &amp; <G>le/ka</G>, non <G>lw/dieka</G>.
Appianus enim $ecutus e$t Polybium, quem in ple
ri$&que; locis Liuius ui$us e$t uerti$$e ad uerbum. Ne-
que tamen exi$times <G>a)/frakta</G> accipi pro actuarijs.
Tullius enim lib. X. Epi$tolarum ad Atticum, di$cri
men ponere uidetur, dum inquit: Recordor enim
&aelig;$tate cum illo Rhodior&utilde; <G>a)fra/kt<*></G> nauig&atilde;s, qu&agrave;m
fuerim $ollicitus. Quid duro tempore anni actua-
ria fore cen$es? Aphracta enim Tullius inter l&otilde;gas
naues po$ui$$e uidetur lib. v.ad Attic&utilde;: Nos Rho-
diorum <G>a)fra/ktois</G>, c&aelig;teris&queacute; longis nauibus tran-
quillitates aucupaturi eramus. Actuariolum eti&atilde;
dicimus, quod dec&etilde;remis agebatur. Tullius XVI.
<pb n=85>
ad Atticum: H&aelig;c ego con$cendens &egrave; Pompeia-
no tribui actuariolis decem$calmi. Actuarium na
uigium puto &agrave; Gr&aelig;cis dictum <G>kwph/rh</G>, &amp; maxim&egrave;
&agrave; Thucydide &amp; Plutarcho. Thucyd.in IIII. <G>*lakediai
moni/<*>s kai\ ton\s cnmma/x<*>s wlei_m mh\ mahra_| nhi\, a)/llw| de\ <*>wph/r<*>
wloi/w| e/s wentaho/six ta/lanta a)/gonti meba/</G>. id e$t: Laced&aelig;-
monios $ocios&queacute; Laced&aelig;moniorum nauigare n&otilde;
longa naui, $ed alio actuario nauigio, capaci pon-
do talentorum quin&que; milium. Si Laurentius Val-
la aliter uertit, fal$us e$t, ut in pleri$&que; alijs. Plutar-
chus in Antonio: <G>*a)ntw/nios me\m e)pifoi/ta wantaxo/se <*>wph/-
rei tou\s sratiw/tas warakalw_m</G>. id e$t: Antonius quidem
actuario itabat quoquouer$us milites cohortans.
Plutarchus in Alexandro, <G>worqmei_a <*>wph/rh</G> dixit, qu&aelig;
remis incitar&etilde;tur: qua$i dicas pontones actuarios.
Strabo in XI. <G>a)ka/tia</G> po$uit pro pr&aelig;datorijs naui-
gijs, his uerbis: <G>*zw_si <*> a)tr\ t/ <*>ata\ qa/laasam lhshri/wm, a)ka/
tia e)/xontes lep<*>a\, sena\ <*> ou_fa, o(/som a)gqrw/p<*>s we/nte kai\ ei)/kosi
lexo/mena. a<*>a/niom de\ tria/konta le/caqai <*>u\s wa/ntas l<*>a/mena</G>.
id e$t: Alatrocinijs, qu&aelig; in mari factitant, uitam to
lerant, acatia habentes leuia, angu$ta &amp; uelocia:
qu&ecedil; uix uectores uigintiquin que recipiant. rarum
autem e$t, ea po$$e in totum triginta capere. Ip$e
Laurentius <G>a)ka/tiom</G> actuari&utilde; uertit, haud $cio qu&agrave;m
recte. Plinius enim lib.IX.cap.XXX. u$us e$t uoca-
bulo Gr&aelig;co, cum Latine reddere non po$$et. eius
uerba ad$cribam: Nauigeram $imilitudin&etilde;, &amp; ali&atilde;
in propontide ui$am $ibi prodidit Mutianus: con-
cham e$$e acatij modo carinatam, inflexa puppe,
<pb n=86>
prora ro$trata: in hac condi nauplium, animal $e-
pi&aelig; $imile, ludendi $ocietate $ola, duobus hoc fie-
ri generibus: tranquillo enim uectorem demi$$is
palmulis ferire, ut remis: $i uero flatus in uitent, ea$
dem in u$um gubernaculi porrigi, pandi&queacute; c&otilde;cha-
rum $inus aur&aelig; huius uoluptatem e$$e, ut $erat: il-
lius, ut regat. Quod $i Plinius puta$$et acati&utilde; po$-
$e dici Latine actuarium, non credo Gr&aelig;co uoca-
bulo u$us fui$$et Mutianus, quem autorem $equi-
tur, &amp; refert, Rom.hominem &amp; ter con$ulem. Au
lus Hirtius de bello Alexandrino dixit nauigium,
quod <G>a)ka/<*>om</G> Plutar chus in C&aelig;$are: <G>*tri/<*>m de\ weri\ th_| fai
rw| ma/xhs s<*>esw/shs <*>a<*>eph/dihse me\m, atr\ tou_ xw/matos ei)s a)kai-
<*>om, <*> wara<*>oh/qh toi_s a)gwnizome/nois. e)pipl eo/ntwm <*> wantaxo/qem
<*>u)tw_| tw_m ai)gup<*>i/wm, r(i/yas au(<*>mei)s qa/la<*>am, a)penk/cato mo/lis <*>
xalepw_s</G>: Tertio autem pr&aelig;lio ad Pharum inito, ab
aggere in acatium de$ilijt, &amp; decertantibus auxili&utilde;
tulit. concurrentibus uer&ograve; in $e undi&que; Aegyptijs,
$e in mare deiecit, uix&queacute; ad $uos enatauit. Hirtius
autem $ic: C&aelig;$ar quoad potuit, cohortando $uos
ad pontem &amp; munitiones contendere, eodem in
periculo uer$atus e$t. Po$tqu&agrave;m uniuer$os cedere
animaduertit, in $uum nauigi&utilde; $e recepit: qu&ograve; mul
titudo hominum in$equuta cum irrumperet, ne&que;
admini$trandi neque repellendi &agrave; terra facultas da
retur: fore quod accidit $u$picatus, $e$e ex nauigio
eijcit, atque ad eas qu&aelig; c&otilde;$titerant longius naues
adnatauit. Tranquillus $capham uocat, his uerbis:
Eruptione ho$tium $ubita compul$us, in $capham
<pb n=87>
pluribus e&oacute;dem pr&aelig;cipitantibus, cum de$ilui$$et
in mare, nando per ducentos pa$$us eua$it ad pro
ximam nauem. Fuerunt tamen &amp; maxima acatia,
ut ex Polybio in primo collegi$$e memini <G>*gareske/-
vacom de\ kai\ ta\ weriloipu_ tw_m wloi/wm trih/reis, <*> wenthkontor<*>s,
kai\ ta\ me/gisa tw_m a)kati/wm</G>: Reliqua pr&aelig;terea nauigia
expediebant, triremes &amp; actuarias naues &amp; maxi
ma acatia. <G>*a)/katos</G> etiam dicitur &agrave; Thucydide, &amp; Lu-
ciano de ueris narrationibus, qui agebatur uelis
potius qu&agrave;m remis: <G>*kai\ t<*> nau_m, a)/katos de\ h)_m, w(s wro\s me/-
rau ki\ bi/aiom wlo<*>m, e)kratuna/m<*></G>: Et nauem, qu&ecedil; acatus
erat, ut ad longam $&aelig;uam&queacute; nauigationem feren-
dam e$$etidonea, armandam in$truen dam&queacute; cura
ui. Et paulo po$t $ubdit: <G>*kai/ ou)k e)/ti ou)de\ sei_lai t<*> o)qo/nhm
l<*>ato\m h)_m, e)pitre/<*>antes ou)_m <*> wneu/mati</G>: Neque amplius
contrahere uela in note$tate no$tra erat, qu&aelig; qui-
dem uento perminmus. Thucydides in $eptimo:
<G>*e)/kleiom ou)_m to/m te lime/naeu)qu\s, <*>m me/gam, e)/xonta <*> so/maio)ktw\
sadii/wm mailisa trih/resi wlagi/<*>s, kai\ wloi/ois, kai\ a)ka/tos e)p)
a)gkurw_m o(rmi/contes</G>: Clau$eruntigitur $tatim portum
maiorem, cuius fauces octo $tadiorum interual-
lo patebant: id que effecerunt obliquis triremi-
bus, nauigij&sacute; que, &amp; acatis in ore eius collocatis,
anchoris que firmatis. Idem Thucydides, <G>*a)na/tiom
a)mfh/rikom</G> dixit, <G>c)n w(_| e(/kasos tw_m e)launo/ntwm likwwi/as e)re/t<*>ei</G>,
his uerbis, <G>*ou(_<*>i <*>io/n die e)poi/hsam a)ka/tiom a)mfh/rikom, w(s lh-
eai\ e)k wollou_ teqobap<*>ko/tes t<*> a)/noicim tw_m wnlw_m, a)ne/qesam
e)pi\ a(ma/ch, wei/qontes <*>m a)/rxonta <*>a\ th_s ta/frou <*>ata<*>mi/-
<*>m th_s <*>ukto\s e)pi\ t<*> qa/la<*>am</G>: Illi tale quoddam
<pb n=88>
fecerunt Acatium ambireme, ceu pr&aelig;dones multo
antea aucupantes facultatem aperiendarum por-
tarum, impo$uerunt currui: quo nocte intempe-
$ta (permi$$u magi$tratus) per fo$$am tr&atilde;$portar&etilde;t
ad mare. Di$tuli in hunc locum dicere de lembis,
quos Vergilius in primo Georgicon ponit inter
fluuialia, his uer$ibus:
<p>Non aliter &quetilde; qui aduer$o uix flumine lembum
<p>Remig<*>s $ubigit, $i brachia forte remi$it:
<p>At&que;ill&utilde; in pr&aelig;ceps prono rapit alueus amne.
Liuius lembos uidetur habere inter actuaria, deca
dis quart&aelig; libro quarto: Naues quas ciuitatibus
maritimis aderni$$et, redderet: n&eacute; ue ip$e nauem
ullam pr&aelig;ter duos lembos, qui non plus qu&agrave;m $e
decim remis agerentur, haberet. Idem Liuius deca
dis terti&aelig; libro primo, uocat actuarias naues eas,
qu&aelig; &agrave; Polybio lembi dicuntur, dum ait: Ab actua-
rijs aliquot nauibus ad alter&atilde; ripam pertrahitur.
Polybius autem: <G>*oi(=s e)/mellom oi( le/m<*>oi ru(m<*>lko<*>n<*>es ou)k e)a/
s<*>m</G>, &amp;c. Sed ea uidebimus in rate, ubi aget de tran$
portandis ab Annibale elephantis. Erant &amp; maio-
res lembi ad belli u$um n&otilde; inutiles. Itaque cla$$em
lembor&utilde; legimus non $emel apud Liuium, &amp; ma-
xime decadis quint&aelig; libro quinto: Antenor qui c&utilde;
cla$$e lemborum ad Phanas $tabat, Ca$$andri&atilde; in-
de traiecit. Idem Liuius decadis quart&aelig; libro $ec&utilde;-
do: Penin$ula e$t Peloponne$us, angu$tis I$thmi
faucibus continenti adh&aelig;rens, nulli aptior at&que; op
portunior, qu&agrave;m nauali bello. Si centum tect&aelig; na
<pb n=89>
ues, &amp; quinquaginta leuiores apert&aelig;, &amp; centum
triginta I$$iaci lembi maritimam oram ua$tare, &amp;
expo$itas prop&egrave; in ip$is littoribus urbes c&oelig;perint
oppugnare. Diodorus lib.xx. <G>*a)qroi/sas <*>u\s a)<*>ota/r<*>s
tw_m le/m<*>wm, kai\ <*>u/i<*>s <*>atafraicas sani/si, kai\ qhri/dias kleisa\s
katask<*>a/sas, <*>e/qe<*> me\m tw_m tri<*>iq <*>mwm o)cn<*>elw_m <*>u\s wor)r(w-
taitw ba/llontat, <*>u\s tou<*>is <*>ata\ tro/pom <*>hsame/n<*>s</G>. id e$t:
Congregatis ijs lembis, qui maxime expediti uide
bantur, ij&sacute; que cratibus &amp; pluteis contectis, additis
quo que fene$tris qu&aelig; clauderentur, impo$uit ma-
chinas, qu&ecedil; tela qu&agrave;m longi$$ime emittere ualer&etilde;t:
eos&queacute; homines, qui illis machinationibus exacte
uti po$$ent. Quibus etiam ueluti pr&aelig;cur$oribus,
uel ut C&ecedil;$aris uerbo utar, antece$$orib<SUP>9</SUP> utebatur.
Polybius in primo: <G>*o(moi/ws de\ kai\ <*>i_s e)k twm surak<*>sw_m
wroapesalme/nois tamei/ais a)nh/<*>eilam oi( wroplei_m ei)qisme/noi le/m
<*>oi <*>m e)pi/pl<*>m tw_m u(penanti/wm</G>. id e$t: Similiter &amp; qu&aelig;$to-
ribus, qui &agrave; Syracu$anis pr&aelig;mi$$i erant, enuntia-
runt lembi, qui$olebant antecedere aduer$arior&utilde;
incur$um &amp; aduentum. Thucyd. in $exto, <G>wro/plous
nau_s</G> uocateas, qu&aelig; pr&ecedil;mi$$&aelig; fuerant: <G>*kai\ ta\s wro/pl<*>s
nau_s e)k th_s e)ge/shs a(\ma wrose/menom, b<*>lo/menoi ei)die/nai wiri\ tw_m
xrhmaitwm ei)/ e)sim</G>: Et naues exploratorias ex Ege$ta $i
mul expectab&atilde;t, cupientes de nummis fieri certio-
res, an curati e$$ent nec ne. Et paulo po$t: <G>*ai( de\ e)k th_s
e)ge\shs bei=s nh_es wro/ploi waragi/gnontai <*>i=s a)q<*>nai/ois e)s <*> r(h/-
giom a)lle/ll<*>sai o(/ti ta)/lla me\m ou)k <*> xrh/mata, a(\ <*>we/sxonto</G>. id
e$t: Ege$ta tres naues, qu&aelig; explorandi cau$a pr&aelig;-
mi$$&aelig; erant, pr&aelig;$to fuere Athenien$ibus ad Rhe-
<pb n=90>
gium: nuntiarunt&queacute; nullam curatam pecuni&atilde;, qu&atilde;
polliciti fuerant. Plutarchus in Catone <G><*>ataskopika/</G>
uocat: <G>*h)_sam <*> wentakosi/wm me\m ou)k e)la/t<*>s ai( maiximoi. li<*>ur
<*>ika\ de\ kai\ <*>atasko<*>tika\ kai\ a)/frakta wamplhqh_</G>. id e$t: Erant
non minus qu&agrave;m quingent&aelig; apt&aelig; ad pr&aelig;li&atilde;dum,
Liburnic&aelig; autem &amp; exploratori&aelig; apert&aelig;&queacute; ingen
ti numero. Quibus Thucyd. uerbis exploratoria
potius qu&agrave;m $peculatoria nauigia $ignificantur,
qu&aelig; &agrave; Gr&aelig;cis, &amp; in his Plutarcho, <G><*>ataskopika\</G> dic&utilde;
tur, &amp; aliquot Latinis. Aulus Hirtius in quinto: Li
teris&queacute; celeriter in Siciliam ad Atticum &amp; Rabiri&utilde;
Po$thumium con$criptis, &amp; per cata$cop&utilde; mi$$is,
ut $ine mora, aut ulla excu$atione hyemis uento-
rum&queacute; exercitus $ibi qu&agrave;mcelerrime tran$portar&etilde;-
tur. Tullius in quinto ad Atticum, cata$copi&utilde; dixit
in loco $upr&agrave; citato: Aphracta Rhodior&utilde;, &amp; dicro
tum Mitylenor&utilde;, &amp; aliud cata$copi&utilde;. Liuius deca-
dis terti&aelig; lib.11. $peculatorias dixit: Inde du&aelig; Ma$$i
lien$i&utilde; $peculatori&aelig; pr&aelig;mi$$&ecedil; retuler&utilde;t cla$$em Pu
nic&atilde; $tare in o$tio fluminis. Polybius in tertio: <G><*>ro-
ape/seila <*>ataskeyome/nas lu/o nau_s taxuploou/sas ma<*>aliwti-
ka\s</G>. C&aelig;$ar eti&atilde; in quarto, $peculatoria nauigia pro
tulit: Quod c&utilde; animaduerti$$et C&aelig;$ar, $caphas l&otilde;-
gar&utilde; naui&utilde;, item $peculatoria nauigia militib<SUP>9</SUP> c&otilde;
pleri iu$$it: &amp; quos labor&atilde;tes con$pexerat, ijs $ub$i
dia $ummittebat. <G>*ke/lhs</G>, ut mihi quid&etilde; uidetur, po
n&etilde;dus e$t inter actuaria, dict<SUP>9</SUP> per metaph<*>r&aacute; equi
celitis, qu&ograve;d unico tant&utilde; per tran$tra remo agatur.
<G><*>i/lhs</G> enim equus dicitur, qui ab uno $e$$ore agita
<pb n=91>
tur &amp; regitur. Pal&ecedil;phat<SUP>9</SUP> <G>weri\ <*>n<*>u/rwm, *neani/skoi le/ t<*>es
e)x th_s u(xorei/as e)k <*>w/m<*>s tino\s <*>al<*>me/nhs nefe/lhs e)xino/<*>sim i(/p-
x<*>s <*>e/lh<*>as lida/cai. wro/terom <*> ou)k h)pi/san<*>o e)f) i(/ppwm o)xei_<*>.
<*>a\ mo/nom a(/rmasi e)xw_<*>to</G>. id e$t: Iuuenes quidam &egrave;radi-
ce montis profecti &agrave; uico quodam, uocato Nebu-
la, excogitant equos celetas condocefacere, in ijs&queacute;
$edere. nam ante id tempus ne$ciebant in equis $e-
dere, $ed $olum curribus utebantur. Quibus uer-
bis planum fit, quid $it <G><*>e/lhs</G> equus: ex quo <G><*>e/lhs</G> di
ctus, qu&ograve;d uno remo, &amp; non binis aut ternis per
$edilia ageretur, cum tamen plures remiges habe-
ret. Polybius in quinto: <G>*e)/la<*>e de\ kai\ <*>e/lhta weri/ <*> r(i/om
ai)twliko\m o(mo<*> wlhrw/mati</G>. id e$t: Cepit &amp; celocem
$ecundum Rhium Aetolicum, $imul cum $ocijs na
ualibus. dicitur &amp; <G><*>elh/<*>iom</G>. Thucydides in primo:
<G>*e)/docem ou)_m au)<*>i_s, a)/ndras e)s <*>elh/tiom e)m<*>i<*>a/santas a)/neu <*>hru-
ki/ou wrope/myai <*>i_s a)qhnai/ois</G>: Vi$um itaque e$t aliquot
hominibus in paruulum celocem impo$itis $ine
caduceo pr&aelig;mittere ad Athenien$es. Idem alio lo-
co: <G>*qhrame/nhs me\m waradou\s *a)suo/x<*> ta\s nau_s a)pople/wm c)n <*>e/-
lhti a)fani/cetai</G>. id e$t: Theramenes quidem traditis
A$tyocho nauibus, delatus in celoce extinguitur.
Quo loco celocem uertit Valla, rorta$$e non in-
epte. Gellius &eacute;nim in x. his uerbis u$us e$t: Celo-
ces, uel ut Gr&aelig;ci dicunt, celetes. Xenophon in pri-
mo <G>e(llhnikwm</G>: <G>*tw_| de\e)tewni/kw <*>whrtiko\s <*>e/lhs wa/nta e)ch/gg<*>-
le ta\ weri\ t<*> naumaxi/am</G>. Id e$t: Eteonico autem om-
nia qu&ecedil; in pr&aelig;lio contigerant, per exploratorium
celocem nuntiata $unt. Idem in quarto de Bra-
<pb n=92>
$ida: <G>*au)<*>s <*> o)n <*>elhti/w| a)/pwqem e)fepo/mes<*></G>. Sic uerter&etilde;: Ip$e
autem paruulo celoce eminus $ub$equens. Valla
uertit actuarium, &amp; non celocem, ut $ibi non $atis
con$tare uideatur. Appianus in $ecundo de bello
ciuili: <G>*e)/pempe trei_s qeraipontas e)pi\ <*>m wotamo\m a)<*> lw/dieka sa
dii/wm o)/nta oi( <*>elh/tiom o)cu\ kai\ <*>u<*>bnh/t<*>m a)/risom, w(/se tini wem-
pome/nw| wro\s <*>ai/sar<*> e)/mellom e(toimalseim</G>. id e$t: Mi$it tres
$eruos ad fluui&utilde;, qui aberat duodecim $tadior&utilde; in
teruallo, qui in$truendum curarent celocem cele-
rem cum optimo rectore ad u$um eius qui ueluti
&agrave; C&aelig;$are mitteretur. Plutarchus in C&aelig;$are: <G>*gloi_om
lwdieka\skalmom</G> uocat: <G>*a)porou/men<*> de\, ki\ wbipaqw\m leino\m
e)<*>ou/l<*>se bou/l<*>ma <*>ru/fa waintwm, e)s wloi_om e)m<*>a\s <*> me/geq<*>
lwdiekxiskalmom a)naxqh_nai wro\s <*> brente/siom</G>. id e$t: In an-
xietate c&otilde;$titutus, rer&utilde;&queacute; difficultate, rem arduam
excogitauit clam omnibus con$cen$o duodecim
$calmorum nauigio illinc $educere Brundu$ium.
Dicitur &amp; <G>e)pxkboke/lhs</G> ab Ari$totele, in primo <G>weri\e(r
mhnei/as</G>, quod e$t nauigium pr&aelig;datorium, $i Suid&aelig;
credimus. A celete celetiz&otilde;tes pueri dicti &agrave; Plinio,
libro trige$imo quarto, capite octauo: Idem celeti
zontas pueros fecit, id e$t $edentes in equis, &amp; eos
agitantes. Ponendi $unt &amp; cercuri inter actuaria.
Liuius decadis quart&aelig; libro tertio: Ip$e cum cla$$e
centum tectarum nauium, ad h&aelig;c leuioribus naui
gijs, cercuri&sacute; que aclembis ducentis profici$citur.
Appianus in Mithridate: <G>*kbkou/rous le/ tin<*>s e)s tou_to su
ne/pemyem au)tw_|</G>. Strabo etiam meminit. E$t &amp; <G>a(lia/s</G>
inter leuiora minor&aacute; que nauigia. Plutarchus in
<pb n=93>
Pompeio: <G>*w(s ou)_m ei)_diom ou) basilik<*>, ou)de/ lampra\m, ou_de/<*>ai_s
qeofa/n<*>s e)lpi/sim o(moi/am <*>wodiox<*>, a)ll) e(pi\ mia_s a(lia/di<*> wro
wle/onta<*> o)li/gous a)gqrw/pous</G>: Vbi igitur uident minim&egrave;
regium, minim&eacute; que $plendid&utilde;, neque Theopha-
nis $pei congruentem receptum: $ed in unico naui
giolo nauigantes paucos uiros. Cum non $atis $ci
rem quod genus nauigij e$$et <G>a(lia\s</G>, adij Appian&utilde;,
qui in eodem hi$tori&aelig; loco $ic ait: <G>*kurw(/qei/shs de\ <*> gnw/-
mhs, ska/fos eu)tele\s e)p) au)<*>m e)pe/mpeto, w(s th_s qala/<*>hs ou)/shs
a(litenou_s, kai\ mega/lais nausi\ ou)keu)xerou_s</G>. id e$t: Approba-
ta ab omnibus $ententia, mi$erunt ad eum uile na
uigium: propterea qu&ograve;d mare illic diceretur uado
$um, minime&queacute; capax magnarum nauium. C&aelig;$ar
etiam in tertio de bello ciuili, nauiculam paruam
uocat, quam <G>a(lia/da</G> dixit Plutarchus: Ab his libera
liter ip$e appellatus, &amp; quadam notitia Septimij
productus, qu&ograve;d bello pr&aelig;donum apud eum or-
dinem duxerat, nauiculam paruam con$cendit c&utilde;
paucis $uis: &amp; ibi ab Achilla &amp; Septimio interfici-
tur. Plutarchus in Timoleonte, oneri aptam &amp; fru
mentariam fecit, propterea qu&ograve;d nece$$itas urge-
ret, dum ait: <G>*si_tom e)k <*>atxinhs mikrai_s a(lia/si, <*> lep<*>oi=s a)ka
ti/ois a)pose/llwm</G>. Idem Plutarchus in eo libro qui <G>a\-
pofqe/gmata</G> in$cribitur, quid $it <G>a(lia\s</G>, apertius decla-
rare uidetur, qu&agrave;m ut dubitare debeamus: ubi de
eadem fuga Pompeij tractat: <G>*meta\ de\ t<*> o)n farsa/lf
ma/xhm feu/gwm ei)s ai)/gup<*>om, w(s e)/melle lia<*>ai/neime)k th_s bih/rous
ei)s a(li<*>ko\m wloi_om, a)pos<*>i/lait<*> tou_ basile/ws</G>. Vides ut
qu&etilde; $upr&agrave; dixerat <G>a(lia/dia</G>, n&utilde;c uocet <G>a(li<*>tiko\m wloi_om</G>:
<pb n=94>
id e$t, nauem pi$catoriam: ut nemo uel medioctis
iudicij dubitare queat, quin <G>a(lia)s</G> $it <G>a(<*>tiko\m wloi_om</G>.
Sic eruenda ueritas rerum ob$curarum, c&otilde;quiren
dis conferendis&queacute; inter $e autorum locis.
<p>Nunc de fluuiatilibus dicendum, qu&aelig; $ic dicun
tur &agrave; Liuio prim&aelig; decadis libro decimo: Ibi capti-
uis proximo uico in cuftodiam datis, pars fluuiati
les naues ad $uperanda uada $tagnorum apte pla-
nis alueis fabricatas, pars captiua nauigia armatis
complent. Polybius in tertio, <G>wota/mia wloi_a</G> uocat,
his uerbis: <G>*katalu/sas de\ l<*>tbai_os, kai\ gefurw/sas <*>i_s wsta
mi/ois wloi/ois t<*> liai<*>asim, a)sdrou/<*>a| me\m e)pe/tace liak<*>mi/<*>m <*>
wlh_qos, au)to\s de\ lia<*>a\s eu)qe/ws e)<*>hma/tice <*>i_s waragegoro/s<*>
wres<*>tai_s a)<*> tw_m s<*>e ggu\s to/xwm</G>. id e$t: Cum $ecundo
die c&otilde;$titi$$et, flume&nacute; que ponte fluuiatilibus lem
bis impo$ito iunxi$$et, A$drubali negotium dedit
exercitum traijciendi: ip$e autem traiecto $tatim
flumine re$pon$a dabat legatis, qui aderant &agrave; lo-
cis propinquis. Diodorus libro uige$imo: <G>*kai\ wol-
lw_m me\m skafw_m wotami/wm au)tw_| waresk<*>asme/nwm, waintwm de/
tou/twm e)xo/ntwm be/lh wan<*>i_a, <*>tou\s <*>hsame/nous au)<*>i_s a)/ndras,
<*>i(weri\ <*>m *a)ntigo/nom mebi/ws h)porou_nto</G>. id e$t: Multis illi c&otilde;
qui$itis fluuiatilibus nauigijs, ijs autem omnibus
habentibus multiplicia telorum genera, uiro&sacute; que
qui ijs ex arte uti $cirent, Antigonus cum $uis non
leuiter premebatur. Idem in eodem de Semirami-
de: <G>*diesk<*>a/sato <*>atask<*>a/c<*>m wota/mia wloi_a liai/reta, lia(
<*>w\ metako/misim liake<*>mme/na, kai\ wa/lim a\rmoco/mena</G>. id e$t:
Curauit con$truenda nauigia fluuiatilia, qu&aelig; fa-
<pb n=95>
cil&egrave; $oluerentur, ut expedite magis tran$portari
po$$ent di$$oluta, iterumque ubi u$us e$$et com-
pacta. Strabo eiu$modi naues <G>wa/ktwnas</G> uocat, libro
decimo$eptimo: <G>*di/e<*>hmem de\ ei)s t<*> nh_som e)pi\ waiktwnos. o(
de\ wa/ktwm <*> skutali/diwm wephgo/s e)si ska/fiom, w(/se e)oike/nai
liploki/nw|</G>. Quod idem autor <G>worqmei_om</G> uocat. Inter
fluuiatiles $unt lintres, qu&aelig; remis agebantur, ut
pal&agrave;m fit ex C&aelig;$are in $eptimo Commentario-
rum: Conquirit etiam lintres, has magno $onitu
remorum incitatas in eandem partem mittit. Li-
uius decadis terti&aelig; libro primo: Itaque ingens co-
acta uis naui&utilde; e$t, lintriumque, temer&egrave; ad uicina
lem u$um paratarum. Tullius pro Milone: Repen
te lintribus in eam in$ulam materiam, calcem, ce-
menta, atque arma c&otilde;uexit. Extatiocus apud Tul-
lium de claris oratoribus, quem C. Iulius in per-
petuum notauit, cum ex eo in utr&atilde;que partem to-
to corpore uacillante qu&aelig;$iuit, quis loqueretur &egrave;
lintre. Fiebant quoque naues uitiles &egrave; corio, in Bri
t&atilde;nico oceano, Plinij tempore, ut te$tatur in $epti-
mo. Etiam nunc in Britannico oceano uitiles co-
rio circun$ut&aelig; fiunt, in Nilo ex papyro &amp; $cirpo
&amp; arundine. Herodotus quoque in <G>kl<*>w_</G> eiu$modi
naues fluuiatiles admiratur: <G>*ta\ wloi_a au)toi_si <*>m, ta\
<*>ata\ <*>m wotamo\m wor<*>o/mena e)s t<*> ba<*>ulw_na, e)/onta <*>uklotere/a
wa/nta sku/tina. e)pea\m gar\ c)n <*>i_si a)rmeni/oisi <*>aqu/pobqe a)<*>uri/-
wm oi)khme/noisi nome/as i)te/hs tamo/menoi woih/swntai, weritei/non-
si <*>u/<*>isi lifqe/r<*> sega<*>i/dias e)/cwqem e)daifeos bo/pom, ou)/te
wrdmn<*> a)pokri/nontes, ou)/te wrw/r<*> s<*>a\gontes, a)ll) a)<*>i/di<*></G>
<pb n=96>
<G>tro/xom <*>uklotbi/a woih/santes, kai\ <*>ala/mhs wlh/santes wa)m<*>
wloi_om tou_to a)xia_si <*>ata\ <*>m wotamo/m fe/reqai forti/wm wlh/s<*>
tes. ma/lisa de\ bi/kons foiniki/ous <*>ata/gonsi oi)/non wle/ons. iqu/ne-
tai de\ <*>wo\ lu/o wlh/ktrwm, ki\lu/o a)<*>drw_m o)rqw_m e(seatwm. <*> o(m<*>m
e(/lkei <*> wl<*>ktrom, o(\die e)/cw w)qe/ei. woie/etai <*> kai\ <*>a/rta me/gala ta<*>
ta ta\ wloi_a, kai\ e)la/<*>w, ta\ de/ me/gisa au)te/wm kai\ wentakixili/wm
tala/ntwm go/mom e)/xei. c\n e(ka/sw| de\ wloi/w| o)/nos <*>w_s <*>, c)n de\ <*>i(si
m<*>i/cosi wl<*>u_nes</G>: Nauigia illis $unt, qu&aelig; $ecundo flu-
mine deferuntur Babylonem uer$us, omnia circu
lari forma, e&aacute;que ex aluta. Pa$tores enim Armenij,
qui $upra A$$yrios incolunt, id genus nauigij ex
c&aelig;$is $alicibus con$tru&utilde;t, circumpo$itis pellibus ex
tror$us, quibus tegumenti uice utuntur, carin&aelig;&queacute;
loco, nulla neque puppis, neque pror&aelig; forma di$-
creta: uerum $cuti in$tar in orbem compo$ita $tipu
la referci&utilde;t: illud que nauigium flumini promitt-
tunt, mercibus onu$tum: pr&aelig;cipue autem bicos &egrave;
palmarum folrjs comportant, uino refertos. Re-
guntur autem &agrave; gubernaculis duobus cum toti-
dem hominibus, qui $tant: quorum alter trahit, al
ter extrin$ecus propellit. fiunt autem &amp; h&aelig;c naui-
gia ualde magna, nonnulla &amp; minora. eorum au
tem maxima fer&utilde;t onus talentorum quinque mil
lium. Ine$t &amp; in unoquoque nauigio a$inus ui-
uus, in maioribus etiam plures. Diodorus Siculus
libro decimonono, ubi de adnauigantibus ad A$-
phattum in quodam lacu miram rationem non
nauium, $ed fa$cium, qu&aelig; tamen u$um nauium
pr&aelig;$tent, refert his uerbis: <G>*garask<*>asa/menoi <*> lesma\s</G>
<pb n=97>
<G><*>ala/mwm eu)mege/qeis e)m<*>aill<*>si ei)s t<*> li/mr<*>. e)pi\ de/ <*>u/twm e)pe-
ka/qhntai ou) wlei/w triw_m, lu/o me\m e)/xontes wrosdiedieme/nas wlai-
ras <*>wwela<*>u_si, ei(_s de\ forw_m to/ca tou\s wro<*>le/ont<*>s e)k to<*>
we/ram h)\ bia/ceqai tolmw_nt<*>s a)mu/netai. o(/tam de\ wlhsi/om ge/nwnt<*>
th_s a)sfa/l<*> wele/k<*>s e)/xontes e)piphdiw_si, kai\ <*>aqa/xb malakh_s
we/tras a)poko/p<*>ontes gemi/<*>si t<*> lesm<*>, ei)_ta a)pople/<*>si ei)s t<*>
pi/sw. a)\m le/tis au)tw_m a)pope/sh| th_s lesmh_s lialuqei/shs, mh\ lu-
nximenos nei_m, ou) <*>atadi<*>etai <*>aqa/pob c)n <*>i_s a)/llois u(/diasi, a)/ll) e)-
pinh/xetai <*>i_s e)pisame/nois o(moi/ws. fu/sei <*> tou_<*> u(<*>o\m wara-
de/xetai bair<*>, w(_| snm<*>ai/nei mete/xeim a)nch/sews h)\ wnoh_s e)/cw tw_m
serew_m</G>. id e$t: Calamorum fa$ces admodum ingen-
tes inter $e coniungunt, immittunt&queacute; in paludem,
in quibus in$ident non plures tribus hominibus:
quorum duo habent adalligatos remos latos, ijs&queacute;
remigant. alius uer&ograve; ferens arcus adnauigantium
ex aduer$o, uel uim inferre conantium, impetum
propul$at. Vbi uero propius ad a$phaltum acce$$e
re, arreptis $ecuribus operi intendunt: &amp; tanquam
&egrave; molli petra excid&etilde;tes implent ratem colligatam
&egrave; fa$cibus, deinde retro reuertuntur. Qu&ograve;d $i quis
eorum di$$oluta rate, in aquam incidat, natandi
ne$cius, non pe$$um it, ut in alijs aquis fieri $olet:
$ed pe inde atque periti natandi $upernatat. natu-
ra enim illud humidum, pondus $u$tinet omne,
cui contigit participem e$$e incrementi, uel $piri-
tus extra qu&agrave;m $i de $olidorum genere fuerit. Nec
i$torum ratis ab$imilis e$t prouerbiali illi, quem <G>r(i/-
ka</G> Gr&ecedil;ci uocant. Lucianus: <G>*e)pi\ r(ipo\s h( waroimi/<*> fhsi\ <*>m
<*>i\gai_om, h)\ <*>m i)e/niom lia<*>u_sai qe/lonta</G>. Strabo in decimo
<pb n=98>
quinto, <G>xedi/as <*>alami/nas</G> dixit, ubi de <G>a)sfa/ltf</G> mentio
nem facit. Fuer&utilde;t &amp; monoxyl&ecedil; lintres, ut apud Pli
nium in $exto: Regio aut&etilde; ex qua piper monoxy-
lis lintrib<SUP>9</SUP> Baracem c&otilde;uehitur, uocatur: &amp;c. Quas
de$ignare uidetur Liuius decadis terti&aelig; lib. primo:
Nouas&queacute; alias prim&utilde; Galli inchoantes cauab&atilde;t ex
$ingulis arboribus: demde &amp; ip $i milites $imul co
pia materi&aelig;, $imul facilitate operis inducti, alueos
informes nihil, d&utilde;modo innare aqu&ecedil; &amp; capere o-
nera po$$ent, curantes raptim faciebant. Alue&utilde; au
tem pro carina uidetur $ump$i$$e Liuius decadis
terti&aelig; libro tertio, d&utilde; ait: Ibi&queacute; ade&ograve; non armamen
ta modo, $ed etiam aluei naui&utilde; qua$$ati erant. Sub
duct&aelig; naues, dum reficiuntur aliquantum tempo
ris contriuer&utilde;t. Salu$tius in bello Iugurthino: Hi-
que alueos nauium inuer$os pro tugurijs habue-
re. Alueum etiam pro ua$e ligneo po$uit idem Li-
uius in primo: Tener fama, cum fluitantem alue&utilde;
quo expo$iti erant pueri, tenuis in $icco aqua de$ti
tui$$et, lupam $itient&etilde; ex montibus, qui circa $unt,
ad pueril&etilde; uagit&utilde; cur$um flexi$$e. Quem alue&utilde; Plu
tarchus in Romulo <G>ska/fhm</G> uocat: <G>*e)nqe/men<*> ou)_m ei)s ska/
f<*> ta\ bre/fh, <*>ate/<*>h me\m e)pi\ <*>m wo<*>amo\m w(s r(i/ywm</G>: Impo$itis
in alueum pueris, de$cendit ad fluui&utilde; ut proiectu
rus. Scapha enim non $ol&utilde; nauicul&atilde; $ignificat, $ed
etiam uas concauum, quod etiam nunc nomen re
tinet apud Venetos. Plutarchus in Demetrio, <G>e)fo/l
kiom</G> appellat: <G>*kai\ <*>ata\ nau_m a)tre/mas e)/xeim wa/ntas, au)<*>s e)/m-
<*>as ei)s <*> e)fo/lkiom e)ch_lqe mo/n<*></G>: Iu$$i&sacute; que in naui om-
<pb n=99>
nibus conquie$cere, ip$e con$cendens in $capham
exijt $olus. Plane $capha e$t tanquam in in$trumen
to nauis: &amp; $i quis nauem cum in$trumento eme-
rit, pr&ccedil;$tari ei debet $capha, $ecundum Labeonem,
in tractatu de Fundo in$tructo: etiam$i Paulus id
notet, dicat que $capham mediocritate, non gene-
re &agrave; naue differre. Eratlongarum nauium, ut con
$tat ex quarto Commentariorum C&aelig;$aris, his uer
bis: Quod quum animaduerti$$et C&aelig;$ar, $caphas
longarum nauium, item $peculatoria nauigia mi-
litibus compleri iu$$it. qu&ecedil; uerba $upr&agrave; citauimus.
Liuius decadis terti&aelig; libro quinto: Inde acceptus
$capha in arcem confugit. Et in eodem: Exceptis
in pr&aelig;paratas $caphas nautis. Veneti $chipho &amp;
copano uocant nauium onerariar&utilde;, il batello. Lu-
cianus <G>likwpi/am</G> uocat, dum ait: <G>*e)gw\ wres<*>u/ths w)/m t<*> li
kwpi/am e(/lkwm e)re/t<*>w mo/n<*></G>. Tullius $ec&utilde;do de inuentio-
ne: Po$tea aliqu&atilde;to ip$os quoque tempe$tas uehe-
mentius iactare c&oelig;pit u$que ade&ograve;, ut dominus na
uis, cum idem gubernator e$$et, in $capham confu
geret. <G>*ska/fos</G> aut&etilde; in neutro accipitur pro commu-
ni nauium cuiu$cunque generis uocabulo, ut uidi
mus in pleri$&que; locis $upr&agrave; citatis. inde <G>ska/fh tebih-
rika\</G> apud Diodorum in XX. pro nauibus quadrire
mibus: <G>*s<*> wolla\ tw_m tetrihrikw_m skafw_m <*>wo\ to<*>xeimw_
nos <*>atenexqh_n <*> wara<*>o/lws e)pi\ wo/lim ou)_sam lusproso/rmisom <*>
tenagw/dih</G>. Idem in eod&etilde;: <G>*diefqairh de\ c)n tou/tw| <*> sa/lw| bi/a
ska/fh tw_m wenthrikwm, e)c w(_m e)/nioi tw_m <*>w_m lienh/canto</G>. Dicit
&amp; <G>skafi/diiom</G>, quo uocabulo non $emel utitur Lucia
<pb n=100>
nus: <G>*xa)rwm mhde\ liayu/cai <*> skafi/diiom</G>. Cymbam Latini,
&amp; in ijs Iuuenalis:
<p>Atque una tran$ire uadum tot millia cymba,
<p>Nec pueri credunt. Sumitur &amp; <G>ska/fos</G>, pro c&otilde;ca-
uitate &amp; uentre nauis, <G>a)<*> tou_ skaip<*>eim</G>. Inde $caphi&utilde;,
pro ua$e, ut diximus in tractatu de Va$culis: &amp; eti&atilde;
pro ligone, eo quo exercebantur Athlet&aelig;. Inde a-
pud Iuuenalem: Et ride $caphi&utilde; po$itis quum $u-
mitur armis. <G>*oi( gar\ gumnasai\ <*>u/<*>is e)<*>w_n<*>e\r gumnasi/<*>,
th_| skxwa/nh| skai<*>ontes, ki\ ta\ a)/nw me\rh a)nar)r(wnnu_nies</G>: Id $cri-
ptum inueni in $cholijs Gr&aelig;cis, in quartam eclo-
gam Theocriti, $i tibi probabitur eius autoritas.
Cuius $caphij meminit Plutarchus in Arato: <G>*e)pi-
fai/netai l) a)me/lei kai\ tai_s ei)/kosim a)qlhtikh/ tis i)die/a, kai\ <*> s<*>e-
<*>m wrosw/p<*> kai\ basiliko/m. ou) wanta/wasim a)rnei=tai t<*> a)didh-
fagi/am kai\ <*> skafi/om</G>. id e$t: Extat enim &amp; imaginibus
illius $pecies qu&aelig;dam athletica, regi&aacute; que illa &amp; co
gitabunda uultus forma: non omnino negare ui-
detur, uictum pugilic&utilde;, aut etiam $caphium. Idem
Plutarchus <G>weri\ luswpi/as</G>: <G>*w(s gar\ o( gewrgo\s a)/griom me\m e)kko/
p<*>wm bla/shma, <*> a)genne\s au)to/qem a)feidiw_s e)m<*>alw\m <*> skafei_-
om a)ne/treye t<*> r(i/zam</G>: Quemadmodum enim agricola
fruticem agre$tem excindere cupiens, intrepide
demi$$o ligone radices ip$as euertit. Idem, <G>ei) wres<*>
te/rw| wslit. *ou)de\ gar\ ta\ sw/mata wantelw_s a)ki/nhta ki\ a)gu/mnasa
weriorwmem, o(/ti mh\ l<*>a/meqa skafei/ois mhde\ a)lth_rsi <*>h_qai</G>.
Id e$t: Neque enim corpora pror$us immota inex
ercitata&queacute; $inimus: propterea qu&ograve;d non ualeamus
ligone uti, neque alteribus. Ratem quam Gr&aelig;co
<pb n=101>
uocabulo $chediam uocat, ponit Vlpianus inter
naues, in tractatu de Exercitoria, dum inquit: Na-
uem accipere debemus, $iue marinam, $iue in ali-
quo $tagno nauiget, $iue $chedia $it. Et ueri$imile
e$t, id genus nauium primum fui$$e, ut legimus a-
pud Diodorum in loco $upr&agrave; prolato, ubi de ar-
go naue mentio facta e$t. Vergilius in $ec&utilde;do Ge-
org. Et pandas ratibus po$uere carinas. Plinius in
$eptimo: Ant&egrave; ratibus nauigabatur, inu&etilde;tis in ma-
ri rubro inter in$ulas, &agrave; rege Erythra. Tullius no-
no ad Atticum: Legebam tuas literas, cum mihi af
fertur &agrave; Lepta circunuallatum e$$e Pompeium, ra
tibus etiam exitus portus teneri. Quod ip$um con
uenit cum eo quod $criptum ab eo ip$o C&aelig;$are in
primo de bello ciuili: Quorum operum h&aelig;c erat
ratio, qua fauces erant angu$ti$$im&aelig; portus, mo-
lem atque aggerem ab utraque parte littoris iacie
bat: qu&ograve;d his locis mare erat uado$um, longius
progre$$us cum aggere, altiore aqua c&otilde;tinerinon
po$$et. rates duplices quoquouer$us pedum tri-
ginta &egrave; regione molis collocabat: has quaternis
anchoris ex quatuor angulis di$tinebat, ne flucti-
bus mouerentur. Vitruuius in $ecundo, ubide La
rice: Sed quum portatur, aut in nauibus, aut $upra
abiegnas rates collocatur. Plinius libro tertio, ca-
pite quinto, dicit Tyberim nauigari trabibus ue-
rius qu&agrave;m ratibus, his uerbis: Sed Tyberis propter
a$pera &amp; confrago$a, ne $ic quidem pr&aelig;ter qu&agrave;m
trabibus uerius, qu&agrave;m ratibus longe meabilis fer-
<pb n=102>
tur. Gr&aelig;ci, ut dixi, <G>xedi/xi</G> uocant. Polybius in ter-
tio, ubi de Annibale, qui dum Rhodanum tran$-
port&atilde;dos curat elephantos, ratibus u$us e$t: <G>*e)ge/neto
de\ h( liakomidih\ tw_m qhri/wm, toiau/th ti\s. wh/cantes xedii/as <*>ata\
lu/o kai\ wlei/ous, a)raro/tws <*>u/twm lu/o wro\s a)llh/lous zeu/cantes,
biai/ws h)/reisam a)mfote/ras ei)s t<*> g<*>ata\ t<*> e)/m<*>asim tou_ wo-
ramou_, wla/t<*> e)xoj/sas <*> s<*>amfo/t<*>om w(s wenth/konta wo/dias.
tau/tais de/sucouinum/tes a)/llas e)k tw_m e)k<*>\s wrosh/rmozom, wrotei/-
nontes t<*>atask<*> tou_ zeu/gmat<*> ei)s <*>m wo/rom. t<*> a)tr\ <*>u_
re(u/mat<*> wleura\m, h)sfali/zonto <*>i_s e)k th_s gh_s e)pigei/ois, ei\s ta\
wobi\ <*>xei=l<*> wefuko/ta twm le/ndrwm e)naip<*>ontes, pro\s <*> snmme/
neim, kai\ mh\ warwqei=<*>ai <*> o(/lom e)/rgom <*>ata\ too_ wotamou_. w<*>h/-
santes de\ pro\s lu/o wle/qra <*> mh/kei <*> wa_m zeu_gma th_s pro<*>o-
lh_s, meta\ ta<*>ta diu/o wephgni/as xedii/ds liafob/ntws ta\s megi/-
sas prose/<*>alom tai=s e)xa/tous, wro\s au)ta\s me\m biai/ws ledieme/-
nas. wro\s de\ ta\s a)/llas ou(/<*>ws, w(/s) eu)diako/wous au)tw_m ei)_n<*> tou\s
lesmou/s. r(u/mata de\ kai\ wlei/w tau/tais c)nh_<*>am, oi(=s <*>mellom oi( le/m
<*>oi r(umoulkou_ntes ou)k e)aseim fe/re<*>ai <*>ata\ <*> wotamou_. bi/a| d<*>
wro\s <*>m r(ou_m <*>ate/xontes, wara<*>miei_m kai\ wer<*>w/seim e)pi\ tou/-
gwm ta\ qhri/a. meta\ d<*> tau_ta xou_m e)/fobom e)xixa/santes wolu/m,
<*>ws e)pi<*>a/llontis e)cwmi/wsam, o(mxliw\ kai\ su/gxro<*> woiou_ntes t<*>
a\ th_s xe/rsou ferou/sh wro\s t<*> liai<*>asim o(dw_|. tw_m de\ qhri/wm
ei)qisme/nwm toi_s i)ndioi=s me/<*> me\r pro\s <*> u(gro\m a)ei\ weiqarxei=m, ei)s
de\ <*> u(/diwr e)m<*>xi/neim ou)diamw_s e)/titolmw/ntwm, h)_gom <*>a\ tou_ xw/-
mat<*> diu/o proqe/menoi, qhlei/as weiqarxou/ntwm au)<*>i_s tw_m qhri/wm.
e)xei\ de\e)xi\ ta\s teloutai/as e)xe/shsam <*>edii/as, diiako/<*>yantes tou\s
diesmou\s, oi(\ wrosh/rt hnto wro\s ta\s a)/ll<*>, kai\ le/m<*>ois e)pi<*> asa/
menoi ta\ r(u/mata, taxe/ws a)xe/<*>asam a)tr\ tou_ xw/mat<*> ta/ te qhri/<*>
hai\ ta\s <*>w) a<*>i_s <*>edi/<*> ou(_genome/nou diataraxqe/nta ta\ zw_a</G>,
<pb n=301>
<G><*>ata\ me\m ta\s a)rxa\s e)sre/feto, kai\ <*>ata\ <*>a/nta to/xwm w(/rma, we-
riexo/mena de\ wantaxo/qem <*>wo\ tou_ r(eu/mat<*> a)pedeili/a| kai\ me/-
neim h)nagkaizeto <*>ata\ xw/ram. kai\ <*>iou/tw| dih| bo/pw| wrosarmoza
me/nwm a)ei\ xediw_m diuoi=m, ta\wlei_sa tw_m qhri/wm e)pi\ tou/twm diie-
komi/<*>h, tina\ de\ <*>ata\ me/som <*>m wo/rom, a)xe/r)r(iyem ei)s <*>m wota-
mo\m au/ta\ <*>a\ <*>m fo<*>om. w(_m <*>u\s me\m i)ndcu\s a)pole/<*>ai s<*>e/<*>h
wa/nt<*>s, tou\s di) e)le/fantas diaswq<*>_nai. <*>a\ gar\ t<*> diu/na-
mir kai\ <*> me/geq<*> tw_m wros<*>oski/diwm, e)cai/rontes tau/tas <*>we\r
<*> u(gro\m, kai\ diiapne/ontes, a(/ma di\) e(kfua<*>w_ntes wa=m <*> ware/mpi-
p<*>om, a)nte/xonto wolu\ <*>aq) u(/diat<*>, a)rq<*> woiou/menoi t<*> worei/am</G>.
Hic Lector $ciat, nobis per foren$es di$ceptationes
non licui$$e $upr&agrave; $cripta Polybij Latina facere.
Quare cum urgeremur &agrave; typographis, illis in $o-
lutum Sipontini uerba dedimus, qu&aelig; $equuntur:
Eorum traij ciendorum c&otilde;$ilium huiu$modi fuit:
Compluribus paratis ratibus, duas inuicem copu
latas &agrave; terra in amnem porrig&utilde;t, latas pedes quin-
quaginta. His alias duas &agrave; parte rip&aelig; adij ciunt,
quas ne $ecunda aqua deferrentur, compluribus
retin a culis ualidis ad arbores parte rip&aelig; $uperiori
eminentes alligant. Erat earum longitudo ad du-
centos pedes. Po$t h&aelig;c alias duas rates, qu&aelig; reli-
quis longe maiores erant, extremis illis leuiter ad-
nectunt, qu&ograve; haud difficulter $olui po$$int. Ab his
pendebant funes aliqui, quibus ab actuarijs naui
bus, po$tquam di$$olut&aelig; &agrave; c&aelig;teris ratibus e$$ent,
trahi in ulteriorem ripam ualerent. Po$tremo eas
omnes humo tegunt, ut belu&aelig; per eas $ine pauo-
re, ueluti per $olum, progrederentur. Hoc appa-
<pb n=104>
ratu facto, elephanti, qui Indis ubique, pr&aelig;terqu&atilde;
in undis, parere con$ueuerant, per $tabilem ratem
tanquam per uiam pr&aelig;gradi&etilde;tibus duabus f&oelig;mi-
nis aguntur. Qui ubi in extremas rates applicatas
tran$gre$$i $unt, exemplo re$oluris, quibus leniter
annex&aelig; erant uin culis, ab actuarijs nauibus per-
trahuntur, nihil $an&egrave;trepidantes, donec contin&etilde;ti
agebantur. Vbi uer&ograve; $oluta &agrave; c&aelig;teris rate in altum
$e uehi cernebant, undi&que; formidine capti, cedenti
bus ab aqua extremis, aliquant&utilde; turbationis ede-
bant. Quietem tamen ip$e timer faciebat, omni ex
parte aquam circ&utilde;$picientibus feris. Ita primis ex-
po$itis, alij deinde repetiti, traiecti&queacute; $unt. Quid&atilde; ti
more $&aelig;uientes in flumen deciderunt: qui tamen
peremptis rectoribus, incolumes eua$ere. Siquid&etilde;
et pondere ip$o $tabiles, &amp; magnitudine promin&etilde;
tium extra aquam nari&utilde;, quibus emittere, $i quid
ebiberant, ac re$pirare poterant, pedetentim uadis
progre$$i, ad ulteriorem ripam recti peruener&utilde;t.
Diodorus libro decimonono: <G>*e)ntau_qa de\ <*>ataskouai-
sas <*>edii/as e)xi\ me\m tou/twm tou\s e)le/fant<*>s lie<*>i/<*>asem ei\s e)xi/-
daurom</G>. Etin eodem: <G>*garask<*>asa/menos <*> wloi_a k<*> xedii/as,
e)/k te th_s eu)<*>oi/<*>s kai\ tu_s lokri/di<*> e)xerai/wse t<*> lu/namim</G>. id
e$t: Ibi compo$itis ratibus, in ijs elephantos traiecit
in Epidaurum. Et in eodem: Comparatis nauigijs
ratibus&queacute; ex Eub&oelig;a &amp; Locride tr&atilde;$mi$it exercit&utilde;.
Thucyd. in $exto: <G>*si/k<*>loi l)e)c i)tali/as, c)ntau_qx gar\ w)/koum,
lie/<*>hsam e)s sikeli/am feu/gontes o)xi<*>s, w(s me\m ei)ko\s kai\ le/getz,
e)xi\ xediiw_m thrh/santes <*>m worqmo\m <*>atio)nt<*> tou_ a)ne/m<*></G>. id e$t:
<pb n=105>
Siculi ex Italia, ibi enim habitab&atilde;t, traiecer&utilde;t in Si
ciliam fugientes Opicos, ut fertur et ueri$imile e$t,
ratibus u$i fretum traijcientes ob$eruata tempe$ta
te. Erant &amp; alia nauium genera, qu&aelig; <G><*>ont<*>ta\</G> dicun
tur ab Appiano &amp; Diodoro, qu&ograve;d contis propel-
lerentur. Diodorus libro decimonono, ubi de $uc
ce$$oribus Alexandri &amp; de Eumene: <G>*s<*>agou_nt<*> ou)_m
au)u_ wli_a wantaxo/qem wro\s t<*> lia/<*>asim, oi( wobi\ se/loukom kai\
wi/qwna <*>xte/pl<*>sam lnsi/ me/m trih/resi, <*>ontw<*>i_s <*> wlei/osi. e)/ti
<*>r ta\ ska/fh tau_ta wobih_m e)k tw_m <*>w) a)leca/n<*> nxuphghqe/n-
twm wobi\ ba<*>ulw_na</G>. Id e$t: Collectis ibi nauibus ex om
ni parte ad traiectum, Seleucus &amp; Pithon cum $uis
adueniunt cum duabus triremibus, pluribu&sacute; que
nauigijs, qu&aelig; contis propellebantur. Illa enim na
uigia adhuc $upererant ex ijs, qu&aelig; Alexandri iu$-
$u &aelig;dificata fuerant Babylone. Et non longe p&ograve;$t
$ubdit: <G>*t<*> l) u(serai/a| warashsa/menoi ta\ <*>ntwta\ wloi_a, wobi\
t/. <*>m a)riqmo\m o)/nta, lie<*>h/<*>asam <*>ra/tisom th_s l<*>mamews, ou)de-
no\s warenoxlou_nt<*>ata\ t<*> e)/k<*>asim</G>. id e$t: Po$tridie c&otilde;-
paratis circiter trecentis nauigijs, qu&aelig; contis ute-
bantur, robur exercitus traiecerunt, nemine traie
ctum impediente. Nauigium pro nauigatione, &amp;
eo, quem Gr&aelig;ci <G>wlou_m</G> dicunt, accepi$$e uidetur Iu-
recon$ultus in L. Qui Rom&aelig;. &sect;. Callimachus, in
tractatu de Verbor&utilde; obligatione, his uerbis: Id&queacute;
credit&utilde; e$$e in omnes nauigij dies ducentos $ub pi
gnoribus &amp; hypothecis, mercibus &agrave; Berytho com
paratis. Et paulo p&ograve;$t: Ip$e in Syriam per nauigi&utilde;
profici$catur. Aulus Hirtius, uel Opius, in quinto
<pb n=106>
de bello ciuili: Ita uento certo celeri que nauigio
uectus. Marcus uero Tullius ubique, quanta mea
memoria e$t, pro eo quod Gr&aelig;ci <G>wloi_om</G> uoc&atilde;t. Nec
$i parui nauigij &amp; magni eadem e$t in gubernan-
do $cientia, primo de oratore. Tullius ad Atticum
decimo quinto: Pror$us di$$olutum offendi naui-
gium, uel potius di$$ipatum. In eadem: Brutus na
uigia colligebat, erat animus in cur$u. Idem in Ver
rem: Non ego &agrave; Vibone Veliam paruulo nauigio
inter fugitiuorum ac pr&aelig;donum ac tua tela ueni$-
$em. Dicitur &amp; nauigiol&utilde;. Lentulus in epi$tolis fa
miliaribus Tullij libro XII. Vtetiam &agrave; Rhodijs, ur
be, portu, $tatione, qu&aelig; extra urbem e$t, commea-
tu, aqua denique prohiber&etilde;tur no$tri milites<*> nos
uix ip$i $ingulis c&utilde; nauigiolis reciperemur. Quod
Strabo XV II. <G>wloia/riom</G> dixit: <G>*ga_sa gar\ h(me/ra kai\ wa_sa nu\c
wlhqu/ei tw_m c)n <*>i_s wloiari/ois <*>ataul<*>me/nwm kai\ <*>atorxome/-
nwm a)nai/d<*> meta\ tu_s e)xa/ths a)<*>lasi/as kai\ a)rdrw_m kai\ g<*>ai-
kw_m</G>. id e$t: Omnes dies, totas&queacute; noctes uidere e$t illic
homines in nauigiolis cum tibijs $altantes impu-
denter, cum $umma la$ciua cum uiror&utilde;, tum etiam
muliercularum. Tullius primo de oratore nauicu
lam duorum $calmorum uocat, quod nauigiol&utilde;
dixit Lentulus (Veneti gondul&atilde; dic&utilde;t:) Citius her
cle is, qui duorum $calmorum nauiculam in por-
tu euerterit, in Euxino ponto Argonautarum na-
uem gubernarit. Idem decimo quarto ad Atticum:
Deinde ad epulas Ve$torij nauicula. Id&etilde; pro Flac-
co: Vt $i qua u$pi&atilde; nauicula pr&aelig;don&utilde; apparui$$et,
<pb n=107>
accu$andus uideretur. Id&etilde; ad Papyri&utilde; P&ccedil;tum: Hoc
amplius nauicular&utilde; habere aliquid in ora mariti-
ma contra equitem Parthum negant ali&atilde; armatu
ram meliorem inueniri po$$e. Idem ad Quirites
po$t reditum: Cum in paludibus demer$us c&otilde;cur-
$u ac mi$ericordia Minturnen$ium corpus ac uit&atilde;
$uam c&otilde;$eruaret, cum parua nauicula traiectus in
Aphricam, quibus regna ip$e dederat, ad eos $up-
plex inops&queacute; ueni$$et. Idem pro Plancio nauigi&utilde;
uocat, ubi de eodem Mario: Qu&ograve;d nauigi&utilde; dede-
runt, qu&ograve;d eum linquentem terram, quam $erua-
uerat, lachrymis uotis&queacute; omnibus pro$ecuti $unt.
Et pro Sextio: Inde nauigio perparuo c&utilde; omneis
portus terras&queacute; fugeret. Plutarchus in Mario <G>nau_m</G>
uocat: <G>*kai\ bhlai/<*> tino\s nau_m <*> mari/w waraxo/ntos</G>. id e$t: Be
l&aelig;o quodam nauem Mario mini$trante.
<p>NON ALIENVM fuerit &amp; de partibus nauium
pauca dicere. Tul. lib. III. de Oratore, aliquot par-
tes nauis po$ui$$e uidetur, his uerbis: Linquamus
naturam, artes&queacute; uideamus. Quid tam in nauigio
nece$$arium qu&agrave;m latera, qu&agrave;m carina, qu&agrave;m pro
ra, qu&agrave;m puppis, qu&agrave;m ant&etilde;n&aelig;, qu&agrave;m uela, qu&agrave;m
mali, qu&agrave;m reliqua? Sunt &amp; ali&aelig; partes, quar&utilde; n&otilde;-
null&aelig; propri&utilde; nomen non habent, eodem autore
in tertio: Vt pes in naui, ip$e delicatum adole$cen-
tem imitatus &agrave; $calmo $umam exordium. qui Gr&aelig;
c&egrave; <G>skalmo\s</G> dicitur, circa qu&etilde; alligantur remi: &amp; <G><*>wo-
skalmo\s, skalmou_ ba)sis</G>.Inde duor&utilde; $calmor&utilde; nauigia
&agrave; Cicerone dicta, ut $upr&agrave; diximus. Plutar chus in
<pb n=108>
Aemilio: <G>*ta\s de\ nau_s a(pa/sas a)fei/leto, kai\ wli_om ou)de\m au)<*>s
biska/lm<*> mei_zom a)xe/lipe</G>. id e$t: Omnes naues ab$tulit,
nullum&queacute; illis nauigium trium $calmorum maius
reliquit. Tullius in tertio Officior&utilde;, $calmum pro
cymba, id e$t, partem pro toto, negantibus uerbis
po$uit: Venit ip$e mature, $calmum nullum uider.
Atque haud $cio, an aientibus uerbis poni po$$it:
qua ratione u$urpatum uideo ab homine docti$$i
mo hac no$tra &aelig;tate: qui uir tamen non e$t medi-
terraneus, $ed in$ulanus. Tullius de claris Oratori
bus: At uer&ograve; &amp; contr&agrave; Cra$$us ab adole$cente de-
licato, qui cum in littore ambulans $calmum repe-
ri$$et, ob eam&queacute; rem &aelig;dificare nauem concupiui$-
$et, exor$us e$t. Veneti furculam uocant. A $calmo
dictum e$t Inter$calmium, Mar. Vitruuio de archi
tectura primo: Et primum in &aelig;dibus $acris, ut &egrave; co
lumnarum cra$$itudinibus, aut &egrave; triglypho, aut
embate in bali$t&aelig; foramine, quod Gr&aelig;ci <G>wobi/trhtom</G>
uocitant, nauibus inter$calmio qu&aelig; <G>lixhxai_kh\</G> dici-
tur: item c&aelig;terorum operum in membris inueni-
tur $ymmetriarum ratiocinatio. Inter$calmium
dixit, ut inter columnium.
<p>Latera Gr&aelig;ci <G>wl<*>ra\s</G> uocant. dicunt etiam <G>toi_xom
eu)w/numom kai\ le/ciom</G>, dextr&utilde; $ini$trum ue latus: ut apud
Iuli&utilde; Pollucem legimus. Lucianus in Ioue trag&oelig;-
do: <G>*h)\ wrw/ras e)ximelhth\s a)pedie/dieikt) a)/m, h)\toi/x<*> a)/rxwm, h)\wa/n
tws wro\ tw_m a)/llwm</G>. id e$t: Vel pror&aelig; rector declarari de
beat, uel lateris alterius pr&aelig;fectus, uel<*>pror$us an-
re alios pr&ecedil;ficiat. Et alibi: <G>*no_m <*>h)/di<*> toi/x<*> a)/rxw <*> leci/<*></G>.
<pb n=109>
<p>Carina apud Venetos nomen retinet, la carena,
Gr&ccedil;ce <G>tro/pis</G> dicitur. Lucianus in Mycillo: <G>*ei)/ soih( th_s
a)rgou)s tro\xis e)la/lhsem</G>. Et alibi non $emel. Audiui de
uiro docto, cum diceret Carinam propri&egrave; e$$e id
quod uulgo Venetijs dicitur, la columba: $ed eam
columbam puto e$$e, quod <G>lru/oxom</G> &agrave; Polybio dici
tur: Latinum nomen (quod $ciam) non habet. Ver
ba Polybij $unt in primo: <G>*au)_qis e)/gnws<*>m e)kdruo/xwm ei)/<*>-
si kai\ liako/sia nauxhgei_<*>ai skaifh</G>. id e$t: Rur$us decre-
uerunt &agrave; fundamentis ducentas &amp; uiginti &aelig;difica
renaues. Quod enim e$t fundamentum in domo.
id e$t <G>dru/oxom</G> in naui. Sic dictum opinor, qu&ograve;d om-
nem <G>dru_m</G>, id e$t materiam nauis contineat. Alueum
pro carina Salu$tius po$uit in Iugurthino: Hi&queacute; al
ueos naui&utilde; inuer$os pro tugurijs habuere. Pom-
ponius Iurecon$ul. L. Quod in rerum, de Legatis
primo: Et $i nauem legauero, &amp; $pecialiter eam ad
$crip$ero, eam&queacute; per partes totam refecero, carina
eadem manente, nihilominus recte &agrave; legatario
uindicabitur.
<p>Sentina. Tullius de Senectute: Cum alij malos
$candant, alij per foros cur$ent, alij $entin&atilde; exhau-
riant, ille clau&utilde; tenens $edeat in puppi. Quod Tul
lius dixit $entinam exhauri&atilde;t, Lucianus in dialo-
go, qui <G><*>ata/wl<*>s</G> in$cribicur, <G>*o(/, te gar\ a)/ntl<*> e)kke/xut<*></G> di
xit. Nec tamen inepte uertit is, qui dixit <G>e(/tboi le/ti-
nes a)nimw_n<*>ou to\m a)/ntlm</G>. Sed $atius fuerit ip$a uerba $cri
bere: ut ijs legendis, $i probatur autor, cognofca-
mus <G><*>atasrw/mata</G> ea e$$e, quos foros Latini dicunt:
<pb n=110>
<G>*e)xeidia\m tw=m me\m a)/llwm oi( mi\m tou\s isou\s <*>r)r(ixw_n<*>ai, oi( de\ <*>
w_m <*>atasrwmxitwm tre/xwoi</G>. Quod Tullius dixit, Per fo-
ros cur$ent<*> Gr&aelig;cus protulit, <G><*>a\ tw_m <*>atasrwmxitwm</G>,
quod haud $cio an uerum $it. Tullius enim eo loco
n&otilde; de longa, $ed de oneraria potius loqui uidetur.
Aulus Gellius lib. XVI. Nocti&utilde; Attic. cap. XIX. qui
utriu$&que; uocabuli uim ignorare non potuit, dum
refert Arionis fidicinis fabul&atilde;, ex Herodoto for&utilde;
reddidit, pro <G>e(diwli/oisi</G> dictis ab Herodoto<*>ut eo au
torc <G>e(diw/lia</G> fori dici debeant. Nec forta$$e ingrat&utilde;
erit Lectori, utriu$&que; uerba h&icirc;c c&otilde;$yder&atilde;da propo
nere: Gr&aelig;ca priora, quoniam antiquiora. Verba
igitur Herodoti $ic habent: <G>*tou_<*>m <*>m a)ri/ona le/gousi <*>m
wollo\m tou_ xo/n<*> diiatri/<*>onta wara\ wobia/ndrw, e)piqnmh_sou wlw_-
sou e)s itali/hm te kai\ sikeli/hm. e)rgasa/menom de\ <*>h/mata mega/la,
qel<*>sai o)pi/sw e)s <*>o/rinqom a)xiki/qai, o(rma<*>ai me\m nu_m e)k taran-
tos. wiseu/onta de\ ou)diamoi_si ma_llor h)\ <*>rinqi/oisi, mi<*>w/sa<*>a<*>
wloi_om <*>w_m <*>rinqi/wm. xu\s de\ c)n <*> welaige<*> e)<*>ouleu/eim <*>m
a)ri/ona e)k<*>allo/ntas, e)/xeim ta\ <*>h/mata. <*>m <*> s<*>e/nta <*>u_<*> li/<*>,
xh/mata me\m wroi/enta/ sfi, yuxh\m de/ waraiteo/menom. ou)/kwm dih\
wei/qeim au)<*>m tou/<*>isi, <*>a\ <*>eleu/eim tou\s wo\rqme/as h)\ au)<*>m diia-
<*>qai/ mim, w(e a)\m tafh_s <*>n gh_| tu/xh|, h)\ e/kp<*>dia_m e)s t<*> qa/laasam
t<*> taxi/shr. a)xeilhqe/nta <*>m a/ri/ona e)s a)pori/am, wara<*> h/sa<*>,
e)xeidih/ sfiou(/tw dioke/oi wobidiei_m au)<*>m, c)nth_| skouh_| wa/sh sa/nta
c)/n <*>si e)diwli/oisi a)ei_sai. a)ei/ <*>s de\ <*>wedie/<*>eto e(wu<*>m <*>atobga/-
<*>ai, kai\ <*>sie)selqei_m h(dionh\m ei) me/lloiem a)<*>u/se<*>ai tou_ a)ri/s<*>
a)rqrw/pwm a)oidou a)naxwrn_sai e(k th_s wro/mnhs e)s me/shm ne/<*>, to/m
de\ <*>ndiu/ntate wa_sam t<*> skeoh\m, kai\ la<*>o/nta t<*>iqa/rhm sa/nta
<*>i_si <*>wli/oisi, diiecelqei_m vo/mom <*>m o)/rqi<*>m. teloutwnt<*> de\ <*></G>
<pb n=111>
<G>ndm<*>, <*>i/yai/ mim e)s t<*> qa/la<*>am e(wn<*>m, w(s ei)_xe su\m th_| skeuh_| wa/
sh, kai\ <*>u\s mi\m a)grpli/eim e)s t<*>o/rinqom, <*>m de\ dielfi_na le/g<*>si
<*>w ola<*>o/nia e)cenei_kai e)s tai/narom</G>. Reliqua n&otilde; addam, ne
longior uidear, cum fabula ip$a $it omnibus nota.
Gelli&utilde; audiamus, cuius uerba h&aelig;c $unt: Eum Ario
nem rex Corinthi Periander amicum amatum&queacute;
habuit, artis gratia. Is inde &agrave; rege profici$citur, ter
ras inclytas, Siciliam at&que; Italiam ui$ere. Vbi e&ograve; ue
nit, aures omnium, mentes&queacute; in utriu$&que; terr&ccedil; urbi
bus demul$it: in qu&aelig;$tibus i$tic &amp; uoluptatib. amo
ribus&queacute; homin&utilde; fuit. Is tum po$tea grandi pecunia
&amp; re bona multa copio$us, Corinthum in$tituit re
dire. Nauem igitur &amp; nautas, ut notiores amicio-
res&queacute;, $ibi Corinthios delegit. Sed eo Corinthios
homine accepto, naui&queacute; in altum prouecta, pr&aelig;d&ccedil;
pecuni&aelig; que cupidos cepi$$e con$ilium de necan-
do Arione. Tum illum ibi pernicie intellecta, pecu
niam c&aelig;ter&aacute; que $ua ut haberent dedi$$e, uitam
modo $ibi ut parcerent oraui$$e. Nautas precum
cius harum commi$eritum e$$e illatenus, ut ei ne-
cem afferre per uim $uis manibus temperarent:
$ed imperaui$$e, ut iam $tatim coram de$iliret pr&aelig;-
ceps in mare. Homo, inquit, ibi territus $pe omni
uit&aelig; perdita, id un&utilde; po$tea orauit, ut prius qu&agrave;m
mort&etilde; oppeteret, induere permitterent $ua $ibi in-
dum&etilde;ta, &amp; fides capere, &amp; canere carmen ca$us il-
lius $ibi c&otilde;$olabile. Feros &amp; immanes nauitas pro
lubium tum audi&etilde;di $ubit. Quod orauerat, impe-
<*>rat. Atque ibi mox de more cinctus, amictu or-
<pb n=112>
natus, $tatimque in $umm&aelig; puppis foro carmen,
quod orthium dicitur, uoce $ublati$$ima cantauit.
Ad po$trema cantus cum fidibus ornatu&queacute; omni,
$icut $tabat canebat&queacute;, eiecit $e$e procul in profun-
d&atilde; Naut<*> haud<*> dubitante<*>uin per<*>$$et.
<*>
cur$um quem facere c&oelig;perant, tenuerunt. Sed no
uum, &amp;c. Vides optime Lector, ut Gellius, etiam$i
ad uerb&utilde; minim&egrave; curauerit uertere Herodoti uer
ba, tamen quod Gr&aelig;cus dixit: <G>*e)ndin/nta te wa\sam th\m
sk<*> sa/nta c)n toi_si e(dwli/oisi, liecelqei_m no/mom to\m o)/rqiom</G>.
Gellius $ic retulit: Amictu ornatus, $tans&queacute; in $um-
m&aelig; puppis foro, carm&etilde; quod orthium dicitur, uo
ce $ublati$$ima cantauit. Quare <G>e(dw/lia</G>, $i Gellio cre
dimus, $unt fori &agrave; Cicerone dicti, &amp; aliquot Lati-
nis. Plutarchus in Sympo$io, e&atilde;dem Arionis fabu
lam retexens, alijs uerbis u$us e$t.ait enim: <G>*katasa\s
wara\ <*>m <*>i_xom c)n wru/mnh|</G>. id e$t: Stans in puppi ad alte-
rum nauis latus. Simul &amp; illud non omi$erim, Plu
tarch&utilde; genus illud cantionis, qui <G>o)/rqios</G> dicitur ab
Herodoto, <G>no/mom to\m wuqiko\m</G> uoca$$e, qua$i declarans
qui $it <G>o)/rqios</G>: uel forta$$e alios autores $ecutus e$t.
Fori &agrave; ferendo mihi uidentur dici, &amp; inde foriculi
apud M. Varron&etilde; in Dere ru$tica: Et ideo oporo-
thecas qui faciunt, ad Aquilonem ut fene$tras ha-
beant, at&que; ut a&euml;re perflentur, curent: ne&que; tamen
$ine foriculis.id e$t, $ine tabulatis, qu&aelig; poma fer&atilde;t,
ego interpretor: ut fori in naui $int tabulata, qui-
bus ferantur naut&aelig; per nauim.
<p>Prora &amp; puppis uulg&ograve; nomen paucis immuta
<pb n=113>
tis retinent: <G>wru/mnam</G> Gr&aelig;cidicunt, qu&aelig; puppis &agrave; no
$tris dicitur. Tullius nono epi$tolarum familiari&utilde;:
Sedebamus enim in puppi, clauumque teneba-
mus. Thucydides lib. primo: <G>*kai\ e)qau/mazom <*>u\s <*>orin-
qi/oos, wru/mnam <*>r<*>me/nous</G>. Idem in tertio: <G>*oi(de/ u(pexw/roum
h)/dh wru/mnxm <*>r<*>o\menoi</G>. Memini me legi$$e in C&otilde;men-
rijs in ip$um Thucydidem: <G>*gromnam <*>rou/eqai/ e)si, <*>stoli/
gom<*>naxwrei)/m mh\ sre/ yanta <*> wloi_om. o( gar\ ou(/tws a)naxwr w_m, e)p<*>
t<*> wru/mnam <*>wphlatei_</G>. Appianus de bellis ciuilibus: <G>*e(/m
de\ <*>we/no om w(s c)n a)diokh/tw| t<*> nau_m <*>rou/ontes e)pi\ wru/mnam a)nti-
<*>a)m. <*> l) au)<*> woiou/ntwm kai\ tw_m wolemi/wm, i)/sh me\m h)_m h/ bi/a
tw_m a)ndrw_m, o( <*> a(/rpac e)poi/<*> i)/diiom</G>. Latini inhibere dic&utilde;t,
quod Gr&aelig;ci <G>wru/mnam <*>rou/eqai</G>. Veneti uulgari uoca-
bulo ziare dicunt. Tullius in primo de Oratore:
Vt c&otilde;citato nauigio quum remiges inhibuerint,
retinet tamen ip$a nauis motum &amp; cur$um $uum,
intermi$$o impetu pul$u&queacute; remorum. Idem XIII.
ad Atticum: Nuncad rem ut redeam, inhibere il-
lud tuum quod ualde mihi arri$erat, uehementer
di$plicet. E$t enim uerbum totum nauticum.quan
quam id quidem $ciebam: $ed arbitrabar $<*>ineri
remos, cum inhibere e$$ent remiges iu$$i. Id non
e$$e eiu$modi, didici heri cum ad uillam no$tram
nauis appelleretur. non enim $u$tin&etilde;t, $ed al<*>o mo
do remigant. Id ab <G>e)poxh_s</G> remoti$$imum e$t. Qua-
re facies, ut ita $it in libro, quemadmodum fuit. Et
po$tea $ubdit: Inhibitio autem remig&utilde; motum ha
bet, &amp; uehementiorem quidem, remigationis na-
uem conuertentis ad puppim. Liuius in $exto ter-
<pb n=114>
ti&aelig; decadis: Ita&que; ex utraque parte $igno dato cum
ro$tris concuri$$ent, ne&que;retro nauem inhiberent,
nec dirimi ab $e ho$tem paterentur, quam quis in
deptus nauem erat, ferrea iniecta manu ita con$e-
rebant ex propinquo pugnam, ut non mi$$ilibus
tant&utilde;, $ed gladijs etiam prope collato pede pr&aelig;lia
r&etilde;tur. Liuius $eptimo quart&aelig; decad. Inde tumultu
iniecto, cum diuellere $e ab ho$te cupientes inhibe
rent Rhodij, fracta anchora &amp; implicita remis, la
tus alterum deter$it, debilitate ea ip$a qu&aelig; icta co-
h&aelig;$erat, nauim cepit. Diodorus in XX. <G>*ai( me\m war<*>-
surom a)llh/lwm tou\s tarsou\s, w(/se wro\s fugh\m kai\ liwgmo\m a)<*>
as gi/neqai. a<*> de\ <*>ata\ wrw/ram <*>i=s e)m<*>o/lois sur)r(a/p<*>sai wru/-
mn<*>m a)nekrou/onto wro\s a)/ll<*> e)m<*>ol<*>, kai\ <*>ateqraumxitizom a)l-
lh/lous <*> tou/tas e)fesw_tes, a(\te tou_ sko/pou su/neggus e(ka/sois <*>
me/nou</G>. id e$t: Ali&aelig; inter $e remos deter$er&utilde;t, ut ad fu-
gam &amp; ad ho$tes per$equendos inhabiles fierent.
ali&aelig; autem obuer$is inter $e proris, concur$u ro-
$tris facto inhibebant, ut iterum impetum repete-
re po$$ent. Qui&queacute; in illis $tab&atilde;t milites, $e$e mutuis
uulneribus conficiebant.
<p>Qui hominibus ad proram imperat, ip$amque
regit, dicitur <G>wrwra/ths</G> &agrave; Iulio Polluce, <G>wrwreu\s</G> &agrave; Xe-
nophonte, <G>a)na<*>a/sews</G> quinto <G>*ou)x o(ra_te, e)/fh, o(/ti kai\ neu/ma
tos mo/nou e(/neka xa lepai/n<*> me\m wrwreu\s <*>i_s c)n wrw/ra, xalepai/-
nei de\ <*>h<*>bnh/ths <*>i=s c)n wrh/mnh</G>: Num uidetis, ait, ip$um
pror&ecedil; rectorem hominibus, qui in prora $unt, uel
ob $olum nutam $ucc&etilde;$ere, gubernatorem etiam
ijs qui $unt in puppi? Qui $ocijs naualibus im-
<pb n=115>
perat, <G><*>el<*>sh\s</G> dicitur ab eod&etilde; Polluce: <G>toi/xarxos</G>, qui
lateri: <G>e)sxareu\s</G>, qui foco. Cum igitur <G>wrwra/ths</G> dica-
tur, qui proram regit: forta$$e apud Plutar ch&utilde; in
uita Cleomenis, locus (ut opinor) corruptus, nec
ab hominibus no$tr&aelig; &aelig;tatis (quod $ciam) $atis in-
tellectus, emaculandus e$t. Quoni&atilde; facete dictum
gratiam ami$it, dum non intelligitur: etiam $i ab
oratore arguto Demade prolat&utilde; $it. Iubente enim
quondam populo Athenien$i, ut triremes &egrave; naua-
libus producerentur, &amp; $ocijs naualibus defen$o-
ribu&sacute; que complerentur, cum pecuni&aelig; in publico
e$$ent null&aelig;: Panis confectio, inquit Demades, ut
ri Athenien$es, e$t prior ip$a prora. hoc e$t, etiam$i
prora $it anterior, &amp; prior nauis pars: e$t tamen ali
quid prius, nautic&utilde; $cilicet panem conficere, $tipen
dium&queacute; militibus &amp; remigibus pr&aelig;bere. <G>*fnra/sai</G> e-
nim &amp; <G>fura_m</G>, e$t <G>znmou_m kai\ a)nama/<*>m ta) a)/l<*>ra</G>, ex quo
<G>fu/rama</G> deducitur, id e$t, fermentum. e$t enim <G>fura/-
sai</G>, ma$$am farin&aelig; $ubigere &amp; mi$cere, unde pa-
nis conficiatur, qui <G>a)/rtos nautiko\s</G>, id e$t, panis nauti-
cus dicitur. Lucianus, <G>kai\ a)/rt<*>s o)ktw\ nautikou\s</G>. Plinius li
bro uige$imo$ecundo, capite uige$imoquinto: Ve
tus aut&etilde; nauticus panis tu$us, at&que; iterum coctus,
$i$tit aluum. Sed pr&aelig;$titerit, in Lector&utilde; grati&atilde; uer
ba Plutarchi ad$cribere in Agidis &amp; Cleonis uita:
<G>*kai\ lhma/dihs ta\s trih/r<*>s me\m <*>aqe/lk<*>m kai\ wl hrou_m wote tw_m
a)qhnai/wm <*>el<*>uo/<*>twm, <*>h/mata de\ ou)k e)xo/ntwm, wro/tbom <*>i\m, e)/-
fh, tou_ wrw/ra <*> furaisai</G>. Locus corruptus: &amp; legend&utilde;
exi$timo <G>th_i wrw/ras</G>, non <G>tou_ wrw/ra</G>: ut $ic legendum
<pb n=116>
$it, <G>wro/tbo/me)sim, e)/fh, th_s wrw/ras <*> fura/oai</G>. Is qui Plutar
chum uertit, cum eleganti&atilde; minim&egrave; a$$equeretur,
frigid&egrave; nimis uerti$$e uidetur. eum adeas, &amp; ode-
ris hominis in$citi&atilde;, qui tam belle dictum tam fri-
gide reddiderit. $ed ad alia properabat. Vir quid&atilde;
mihi peramicus, cum illi h&aelig;c no$tra communica-
rem, cen$uit legend&utilde; in Plutarcho: <G>*gro/terom lei=, e)/fh,
<*>u_ wrwra/tou fnra/sai</G>: Id e$t, prius panis conficien-
dus prorat&aelig; e$t. $ed priora mihi magis placent, for
ta$$e quia no$tra: tu Lector iudicabis.
<p>Sunt &amp; acro$tolia extrem&aelig; mauis partes, qu&aelig; fa
cil&egrave; euelleb&atilde;tur, cum collibitum fuerat: ut con$tat
ex Diodoro Siculo XX. <G>*oi( r(o/diioi taxe/ws ta\ me\m a)kro-
<*>o/lia werie/ <*>asam, u(/l<*> de\ cu_ram kai\ la_dias tai_s nausi\m <*> e/n-
tes c)ne/psh <*>m</G>. id e$t: Rhodij celeriter acro$tolia detra-
xerunt, iniecti&sacute; que malleolis &amp; teda in naues, eas
ip$as concremarunt. Appianus in Mithridate: <G>*w(/se
kai\ trih/rh au)<*>i_s a)ndra<*>si a)nadihsa<*>menoi, kai\ a)kroso/lia wolla\ <*>
sku/la e)s <*>m lime/na fe/ront<*> e)panelqei_m</G>. Id e$t: Vt trireme
cum ip$is hominibus religata in portum $e recepe
rint, multis onu$ti $polijs, ip$i&sacute; que nauium acro-
$tolijs: qu&aelig; Latini ro$tra, ut opinor, uocant, &amp; $i
qu&aelig; $imilia. Diodorus libro decimo octauo, ubi
de $ucce$$oribus Alexandri: <G>*meta\ de\ tau_ta nika/nor <*>a
tapleu/santos ei)s <*>m w<*>raia\ <*>ekosmhme/nw| so/lw| toi_s a)p\ th_s ni/-
khs a)krosoli/ois</G>. Idem in uige$imo: <G>*au)<*>s de\ta\s i)di/<*>s nau_s
<*>osmh\sas <*>i_s a)krosoli/ois, kai\ a(lou/sas e)felko/men<*>m wlou_m,
e)piei_to</G>. Qu&aelig; ideo ad$cribenda curaui, ut Lector $ci
re po$$et, in more po$itum apud antiquos, ornari
<pb n=117>
naues uictrices captiuar&utilde; acro$tolijs. Xenophon
in $exto <G>e(llhnikw_m</G>: <G>*ta\s me\m trih/r<*>s a)krwthriasa<*>men<*> e(\l-
kwm <*>athga<*>geto ei)s <*>m <*>erkhrai/wm lime/na, a)krwthriasa/men<*></G>
dixit, id e$t, detractis acro$tolijs.
<p>Antenn&aelig; etiam nomen uulgo retinent. Gr&aelig;ci
<G><*>obai/am</G> uocant. Aulus Hirtius in quarto: Hoftis re-
pente aduer$am ad $e uenientem nauem antennis
ad medi&utilde; malum demi$$is, in$tructam propugna
toribus animaduertit. quod ubi con$pexit, celeri-
ter uela $ubduci, demitti&queacute; antennas iubet, &amp; mili-
tes armari: &amp; uexillo $ublato, quo pugn&atilde;di dabat
$ignum, qu&aelig; prim&aelig; naues $ub$equebantur, idem
ut facerent $ignificabat.
<p>Malus nauis &agrave; Gr&aelig;cis <G>i)so\s</G> dicitur. cuius partes
diuer$is appellationibus di$tinct&aelig; &agrave; Macrobio in
quinto Saturnalium, in h&aelig;c uerba: A$clepiades au
tem, uir inter Gr&aelig;cos apprime doctus ac diligens,
carche$ia &agrave; nauali re dicta exi$timat. ait enim, na-
ualis mali partem inferior&etilde; pternam uocari: at cir
ca mediam ferme partem, <G>ba/xhlom</G> dici: $ummam
uer&ograve; partem, carche$ium nominari: &amp; inde diffun
di in utrun que ueli latus ea, qu&aelig; cornua uocan-
tur. Quis aut&etilde; fuerit ille A$clepiades, $cies ex Athe-
n&aelig;o libro undecimo <G>l<*>pnosofisw_m</G>: &amp; $imul ex ip-
$ius uerbis apertius intelliges, qu&ecedil; &agrave; Macrobio $cri
pta $unt. Quare ea $ubijcere non grauabor: <G>*a)sklh-
<*>ia/dhs o( murleano\s <*>eklh_qai fhsi\ a)po/tin<*> iw_m c)n th_|nhi\ <*>ata-
sk<*>nasma<*>twm. <*>u_ gar\ i)sou_ <*> me\m <*>atwta<*>tw p<*>e/ rna <*>alei_tai, h(\ e)m
<*>i/p<*> ei ei)s t<*> lhno\m. <*> l) o<*>om ei)s me/som, tra<*>xhl<*>. <*> de\wro\s <*></G>
<pb n=118>
<G>te/lei <*>arxh/siom, e)/xei <*>to <*>erai\as a)/nw s<*>ou/sas e)f) e(ka/tba
ta\ me/rh</G>. Iulius Pollux alijs uerbis fer&egrave; eadem: <G>*kai\ <*>
me\m <*>wo diexo/menom <*>m i(so\m lhna\s, <*> c)narmoto)menom au)<*> p<*>e/rna, <*>
de\ teloutai/om <*> wro\s th_| <*>erai/a|, h)laka/th kai\ qwraikiom kai\ <*>arxh/
siom</G>. Vt non apud Macrobium $it legendum ueli,
$ed mali: nec patera, $ed pterna: qu&aelig; cum $ciolus
qui$piam non caperet, uideret&queacute; de ua$culis tracta
ri, pateram pro pterna nobis appo$uit: u$queadeo
macul&aelig; no$tror&utilde; Latinor&utilde; non po$$unt $ine col-
latione Gr&aelig;cor&utilde; elui. Pollux ip$e <G>h)laka/thm &amp; qwra/-
kiom</G> confundere uidetur: qu&aelig; dilucidius uidebis a-
pud Athen&ecedil;um in loco $upr&agrave; citato. Nunc ad no-
$tros Iurecon$ultos redeamus. Malum nauis e$$e
partem Labeo ait, quem Gr&aelig;ci <G>i(so\m</G> uocant.
<p>Artemonem autem non e$$e partem nauis, Ia-
bolenus in tractatu de Verb. $ignif. prodidit. E$t au
tem artemon, uelum maius nauis, ut in Actis Apo
$tolorum ad calcem: <G>*kai\ e)pa/rantes <*>m a)rte/mona th_| wneou/-
sh| <*>atei_xom ei)s <*>m ai)gi/alom</G>. Quem loc&utilde; uir doctus pro
antenna interpretatus e$t, haud $cio qu&agrave;m recte.
Etenim etiam nunc nomen Venetijs uulgo reti-
net, &amp; artimon uoc&atilde;t. Iulius Pollux <G>a)ka/tiom</G> uocat.
Plutarchus, <G>ww_s lei= <*>m ne/om woihma/twm a)kou/eim</G>: <G>*go/tbomou)_m
tw_m ne/wm w(/<*>b tw_m <*>qakhsi/wm <*>hrw_| tini\ ta\ w)_ta a)te/ktw| <*>ata-
pla/asontes, a)<*>agka/zwmem au)tou\s <*> e)piku/riom a)ka/tiom a)rame/n<*>s
woihtik<*> feu/geim kai\ warecelau/neim</G>. Idem <G><*>at) e)pi/kourom</G>: <G>*ta<*>
tas me/n<*>ita\s thlikau/t<*>s kai\ tosai/tas h(diona)s, w(/<*>ob a)enna/<*>s
e)kbe/pontes ou(_toi ki\ a)posre/fontes, ou)k e)<*>si geu/eqa <*>u\s wlhsia/
santas au)toi_s, a)<*>a\ tou\s me\m e)parame/nous ta\ a)<*>a/tia feu/g<*>m a)<*></G>
<pb n=119>
<G><*>u(tw_m <*>eleu/ousim</G>. id e$t: Iubent illinc effugere pa$$is
maioribus uelis. Tullius alio loco Latine dixit,
Velis, ut ita dicam, remi&sacute; que fugienda: quod Gr&aelig;
ci dixere <G>e)parame/nous ta\ a)ka/tia feu/g<*>m</G>. Sic Latina cum
Gr&aelig;cis coniungenda: quod hoc toto opere cona-
ti $umus. Quid autem a$$ecuti fuerimus, Lector
uiderit. Lucianus in Ioue Trag&oelig;do: <G>*ou)kou_m e)/ferem
u(ma_s to/te o( a)/nem<*> e)mpi/p<*>wm th_| o)qo/nh|, kai\ e)mpipla\s ta\ a)ka/tia
ma_llom <*> oi( e)re/<*>ontes, e)ku<*>e/rna l) ei(=s ti\s e)fesw\s, kai\ e)/swze t<*>
nau_mm</G>. Et alibi, <G>ww_s lei_ i(sori/am s<*>graif<*>m</G>: <G>*dehs<*> gar\ to/te
<*>oihtikou_ tina\ a)ne/mon e)pouria/sant<*> ta\ a)ka/tia</G>. Quibus uer
bis acatia pro maiore uelo accipiendum putamus,
etiam$i uiri aliquot alioqui docti aliter interpreta
ti $unt.
<p>Velis u$us primus mortalium Aeolus dicitur,
&amp; propterea deus uentorum e$t habitus. Diodo-
rus in quinto: <G>*pro\s de\ <*>u/<*>is t<*> tw_m i(si/wm <*>ei/am <*>i_s nxu-
tik<*>i_s ei)shgh/saqai kai\ lidia/cai</G>. id e$t: In$uper &amp; uelor&utilde;
u$um nautis introduxi$$e, rationem&queacute; utendi do-
cui$$e. Gr&ecedil;ci uelum <G>e)qo/nhm</G> dicunt, &amp; <G>i(si/om</G>, ut patet de
<G><*>qo/nh</G> ex loco Luciani $upr&agrave; prolato. Appianus: <G>*fu-
la/<*>ontes a)/nemom e)k wo/ntou wolu\m wepetxsme/nois <*>i_s i(si/ois lie-
<*>e/onto, a)di<*>a/twm ou)sw_m e)/ti <*> bihrw_m o(lka\das fbome/nas i(si/<*>
kai\ wneu/mati diiw/k<*>m</G>. Quibus uerbis clarius e$t. qu&agrave;m
ut enarrari debeat, <G>i(si/om</G> pro uelo &agrave; Gr&aelig;cis accipi.
<p>Minus autem uelum dolo, Gr&aelig;ce <G>lo/lwm</G> dici<*>ur.
Liuius quart&aelig; decadis libro $exto: Iam ferme tri-
ginta in fronte erant, quibus ut &aelig;quaretl&aelig;u&utilde; cor-
nu, dolonibus erectis altum petere intendit. Idem
<pb n=120>
in eodem: Quod ubi uidit Romanus, uela contra
hit, malo&sacute; que in clinat, &amp; $imul armamenta com-
pon&etilde;s opperitur in$equ&etilde;tes naues. Iam ferm&egrave;, &amp;c.
Et paulo p&ograve;$t: Sublatis dolonibus effu$e effugere
contendit. Diodorus libro decimoquinto: <G>*h( <*> nau_s
forou_ wneu/matos e)pila<*>ome/nh tou_ lo/lwn<*> a)rqe/nt<*> e)ce/fuge <*>m
<*>i/ndi<*>om</G>. Plutarchus in Tyberio: <G>*w(/se <*>akei_nom ou)deno\s
a)gnoou_nt<*>wozw/nnuqai cifi/diiom lhsriko\m, <*> l<*>lw<*>a <*>alou_si</G>.
Quibus Plutarchi uerbis dolonem accipere debes
pro teli genere, non pro uelo ut ponitur &agrave; Iurec&otilde;-
$ulto in L. Si ex plagis. &sect;. Tabernarius, in tractatu
ad legem Aquilam.
<p>Velum quod &agrave; tergo e$t, <G>e)pi/drom<*></G> uocatur &agrave; Iu-
lio Polluce. Nauis ab eodem Polluce Antigoni <G>tr<*>
a/rmen<*></G> dicitur, qu&ecedil; tria uela haberet, trino&sacute; que ma
los. quo uerbo utitur &amp; Lucianus in dialogo, qui
<G>wlci=om</G> uel <G>eu)xai\</G> in$cribitur: <G>*o(\s <*> e)/ti e(no\s wloi/<*> tout<*>i/ le-
<*>o/ths w)\m warh\k<*>es bow/ntwm, ei) we/nte <*>t h/s <*>o wro/s tou/tw| tria\r-
mena wa/nta kai\ a)nw/leqra, ou)de\ o)/y<*> lhladih\ <*>u\s fi/lous</G>. Cum
non $atis $cirem quid <G>tria/rmena</G> $ignificaret, con$u-
lui Commentarios Gr&aelig;corum: in quibus inueni,
quod $ub$cribam: ut in de Lector c&otilde;iecturam face-
re po$$it. ea $unt eiu$modi: <G>*a)/rmena i)diwtikw/terom, o(\mws <*>
ou)k a)lo/gws ta\ i)si/a <*>a<*>ei_m</G>. Inde <G>bia/rmena</G> dicta putaui,
qu&aelig; tria uela haberent. Idem Pollux dicit. Si erat
con$trata tecta&queacute; nauis, in&ecedil;dificabantur <G>wu/rg<*>xoi</G>, id
e$t, tigna continentia turrim. Super quos du&aelig; tur-
ricul&aelig; dextra &amp; $ini$ira: quarum medium erat <G><*>a-
ta/srwma</G>, in quibus erant homines armati, quos pro
<pb n=121>
pugnatores uocat Tullius $eptima in Verrem: Pr&aelig;
clara cla$$is in $pecie, $ed inops &amp; infirma propter
dimi$$ionem propugnatorum &amp; remigum. Poly
bius in primo: <G>*e)p) au)<*> so/ma <*> lime/nos e)poiei=to <*>m wlou_m,
e)/xwm <*>aqwplisme/n<*>s, <*>wro\s ma/x<*> e(toi/m<*>s tou\s a)/ndr<*> e)pi\ tw_m
<*>atasrwma/twm</G>, id e$t: In ip$is faucibus portus adna-
uigabat, habens armatos propugnatores, para-
tos&queacute; ad pugn&atilde; uiros: qui in cata$tromatis &amp; foris
erant. Quibus uerbis planum fit, milites armatos
in pr&aelig;lio nauali $olere certare &amp; propugnare &egrave; ca
ta$tromatis. In locum quorum hodie utuntur, des
bale$trieres: $ic enim uocant Veneti. non qu&ograve;d h&aelig;
$intea, qu&aelig; <G><*>atasro/mata</G> dicuntur, $ed eorum u$um
pr&aelig;$tant. Et forta$$e n&otilde; inept&egrave; dixerimus cata$tro
mata ea, qu&aelig; uulgo dicuntur Garides.
<p>Vela dare dicimus, &amp; uela ducere, &amp; uela facere,
&amp; uela p&atilde;dere. Tullius 11.de Oratore: Si $e dant, &amp;
(ut ante dixi) $ua $ponte, qu&ograve; impellimus, inclin&atilde;t
at&que; propendent: accipio quod datur, &amp; ad id unde
flatus aliquis o$t&etilde;ditur, uela do. Inde apud Vergi-
lium: Vela dabant l&aelig;ti. Aulus Hirtius: Impruden-
tes uela in altum deder&utilde;t, ac diu multum&queacute; iactati,
tandem multis po$t diebus $iti inopia&queacute; c&otilde;fecti, ad
C&aelig;$arem peruenerunt. Liuius in quinto terti&aelig; de
cadis: Cum trigintaquin&que; nauibus ex portu Syra
cu$ano profectus libero mari, uela in altum dedit.
C&aelig;$ar in $ecundo de bello ciuili: Interim aduentu
longarum nauium Curio pronuntiari onerarijs
nauibus iubet, qu&aelig; $tabant ad Vticam numero cir
<pb n=122>
citer c.$e in ho$ti&utilde; habitur&utilde; loco, qui n&otilde; eue$tigio
ad ca$tra Cornelia uela duxi$$et. Verg. in quinto:
Vela facit tamen, &amp; plenis $ubit o$tia uelis. Tullius
Tu$culanar&utilde; quarto: Vtr&utilde; igitur mauis $tatimne
nos uela facere, an qua$i &egrave; portu egredientes pau-
lulum remigare? Et paulo p&ograve;$t: Qu&aelig;rebam igitur
utrum panderem uela orationis $tatim, an eam an
t&egrave; paululum Dialecticorum remis propellerem.
Liuius in v.terti&aelig; decadis: Cuius prima cla$$is pe-
tere alt&utilde; ui$a e$t. Idem in $exte terti&aelig; decadis: ali&aelig;
in alto mer$&aelig;, ali&aelig; ad incertos uentos hinc at&que; il-
linc obliqua tran$ferentes uela, in alt&utilde; euect&ecedil; $unt.
Tullius in primo Tu$culanar&utilde;: Qu&ograve; utinam uelis
pa$$is prouehi liceat. Si enim reflantibus uentis re
ijceremur, tamen e&oacute;dem paulo tardius referamur
nece$$e e$t. Idem in tertio: Velis (ut ita dic&atilde;) remi&sacute;-
que fugienda. Et inde ueliuolantes naues dict&aelig; a-
pud Marcum Tullium: Et fera ueliuolantibus na-
uibus c&otilde;pleuit manus litora. E$t autem in uelo ea
pars qu&aelig; acutior &amp; inferior ad nauis latus religa-
tur, modo&queacute; c&otilde;trahitur, modo relaxatur, Pes &agrave; La-
tinis, &agrave; Gr&aelig;cis <G>wou/s</G>: <G>*le/getai de\ ou(/tw <*>oini/om <*>a/twqem <*>
i(si/<*></G>, autore interprete Euripidis in Ore$te. Lucia-
nus in dialogo <G>e)piskopou_ntes</G>: <G>*to/te u(m<*>s <*>w) a)gnoi/as <*>ele<*>
te t<*>qo/nhm sei=lai, <*> c)ndiou_nai o)li/gom tou_ wodio/s</G>. id e$t, Tunc
uos pr&ecedil;ignorantia iubetis uela contrahere, uel pa
rum de pede relaxare. Plutarchus <G>weri\ <*>lnfili/as</G>: <G>*o<*>
gar\ e<*>ripi/dih| wise/om le/gonti, <*>h\ gar\ mebi/am e)s a)llh/l<*>s fili/am
<*>gatou\s a)ntei/naqai, kai\ mh\ pro\s a)/hrom mu/elom y uxh_s eu)/lnta l)</G>
<pb n=123>
<G><*> qi/lghbafrenwm, a)pota/sa<*>ai kai\ c<*>t<*>nai <*>aqaipob w<*>di<*>
rew\s e)pididio/nta, kai\ wrosa/gonta tai_s <*>ei/ais t<*> fili/am</G>: Ne&que;
enim Euripidi credendum dicenti, nos mortales
oportere mediocri amicitia e$$e contentos, nec $i-
nere eam penetrare ad animi medull&atilde;, intimos&queacute;
mentis rece$$us, putare&queacute; eam ueluti mentis oble-
ctament&utilde; facil&egrave; dilui debere, abducere&queacute; &amp; remit-
tere cum uelis, ceu pedem nauis, apt&atilde;do intenden
d&oacute; que amicitiam pro u$us ratione. Idem Euripi-
des in Ore$te pedis meminit, eiu$dem&queacute; fer&egrave; $enten
ti&aelig;, dum ait: <G>*kai\ nau_<*> gar\ c)ntaqei_<*>a wro\s bi/am <*>dii\ <*>bla-
<*>em. e)/sn l) au)_qis h)\m xala_ wo/dia</G>. Ad quod allufi$$e uide-
tur Tullius de Amicitia, cum ait: Partim fugiendas
e$$e nimias amicitias, ne nece$$e $it unum $ollicit&utilde;
e$$e pro pluribus: $atis $uper&queacute; e$$e $ibi $uarum cui
que rerum curam. alienis nimis implicari, nimis
mole$tum e$$e. commodi$$imum e$$e, qu&agrave;m la-
xi$$imas habenas habere amiciti&aelig;, quas uel addu-
cas cum uelis, uel remittas. Lucianus de ueris nar-
rationibus <G>wodiew_nas</G> uocat: <G>*kai\ tai_s xersi\ tou\s wodi<*>w_n<*>
ate/xontes</G>. Reliqua adderem, $ed $unt f&oelig;da magis
qu&agrave;m ridicula. quod tamen de quadratis uelis in-
telligas: nam $uperiora de uelo tri&atilde;gulari forma.
<p>Tr&atilde;$tra in naui $unt $edilia, in quibus er&atilde;t remi
ges. quod uel autore Verg. probari pote$t, d&utilde; ait:
<p>Con$idunt tran$tris, intenta&queacute; brachia remis
<p>Intenti expectant $ignum, exultantia&queacute; haurit
<p>Corda pauor pul$ans. Veneti banchos uo-
cant. Nec alienum fuerit deremis pauca $ubijcere.
<pb n=124>
Remos Cop&aelig; inuenerunt Plinio autore. Inde &agrave;
Gr&ecedil;cis <G><*>w_p<*></G> dicti. Lucianus: <G>*pr<*>selau/sa<*>tes ou)_m tai=s <*>
p<*>s</G>. id e$t: remis accedentes. Inde <G><*>wphlat<*>m</G> quidam
Latini remigare dicunt. Id&etilde; Lucianus de ueris nar
rationibus: <G>*e)<*>ec<*>s e)kwphla/to<*>upari/as<*> au)<*>kla/di<*>
megailais kai\ a<*>toxo/mois, w_<*>obei/e)retmoi_s</G>. Remus enim <G>e)-
retmo\s</G> &agrave; Gr&ccedil;cis dicitur. Idem Lucianus: <G><*>ou)de)m,
h)\m e)uh_res <*>artobo/m m<*>i e)retmo\m diw_s mo/n<*>m</G>: Nihilte p&oelig;ni
tebit, $i modo mihi prob&utilde; fortem&queacute; rem&utilde; pr&aelig;bue-
ris. Ab eodem Luciano mol&aelig; qua$i manubrium
<G><*>w/ph</G> dicitur, propterea qu&ograve;d tanquam remus agi-
tatur in gyr&utilde;. Inde idem in A$ino: <G><*>wozoug<*>i/ me t<*>
w/ph| th_s mu/lhs</G>. Remorum autem ordinem extrem&utilde;,
et ueluti remigi&utilde;, <G>tarsou\s</G> Gr&ccedil;ci uocant. Quod enim
Latiniremos detergere uel defringere dicunt, Gr&ecedil;
ci <G>tarsou\s qrau/<*>eim</G>. &amp; in ijs Polybius in primo: <G>*a)lla\ kai\
<*> tarsou\s e)/qrauom ai( nh_es a)llh/lais onghrou/<*>sai</G>: Sed mutuo
concur$u naues inter $e remos defringebant. Ap-
pianus de bellis ciuilibus: <G>*kai\ s<*>e/tr<*>am h( me\m <*>m e)_m<*>
lom th_s mhnodw/<*> new\s, h( de\ <*>m tarso\m t<*>s menekrxit<*>s</G>. id e$t:
Confregit illa quidem ro$trum nauis Menodori,
altera autem remos Menecratis deter$it. Partem re
milatiorem Gr&aelig;ci <G>wla/tam</G> uocant. e$t enim <G>txrso\s</G>,
id quod diximus, ut uides. C&aelig;$. de bel.ciuil. lib.1.
Aut remos tran$currentes detergere $i po$$et, con
tendeb&atilde;t. Liuius in octauo terti&ccedil; decad. Alterius re
mos deter$it, c&aelig;teras&queacute; quas indepta e$$et, mulcta$
$et, &amp;c. Idem $exto quart&aelig;: Et ut in numero impa-
ri du&aelig; regi&aelig; unam cir cun$i$tunt, &amp; primum ab u-
<pb n=125>
tro&que; latere remos defringunt, deinde tran$cend&utilde;t
armati. Idem in $eptimo quart&aelig;: Sed momento r&etilde;-
poris &amp; naui&utilde; uirtus, &amp; u$us rei maritim&aelig; terror&etilde;
omnem Rhodijs demp$it. nam &amp; in altum celeri-
ter euect&aelig; naues, locum po$t $e quo&que; uenienti ad
terram dedere: &amp; $i qua c&otilde;curreratro$tro cum ho
$tium naui, aut proram lacerabat, autremos deter
gebat, aut libero inter ordines di$cur$u pr&aelig;terue-
cta in puppim impet&utilde; dabat. Diodorus in loco $u
pr&agrave; citaro, <G>warasu/r<*>m qarsou\s</G> dixit, ut uidimus. Remi
ges ip$i <G>e)/retai</G> &amp; <G>a)nte/retai</G> dicuntur. Thucy. in primo,
<G>e)re/t<*> mi<*>w_| wei/qontes</G>. Et in tertio, <G>o<*>l) a)nte\retai wleu/san<*>
tw_m new(m a)fiknou_ntai</G>. Quo loco <G>a)<*>te/retai</G> $unt remiges
quidem, qui tamen cum opus erat decertabant &amp;
propugnabant, ut utrun&que; mini$teri&utilde; pr&aelig;$tarent.
Quapropter eo$dem &amp; <G>maxi/m<*></G>; uocat in primo id&etilde;
Thucyd. <G>a)nte/retai l) o(/ti h)_sam ki\ maiximoi wa/ntes</G>. Et pau-
lo p&ograve;$t eo$dem <G>wr<*>skw/p<*>s</G> uocat. <G>weri/news</G> autem ap-
pellat ocio$os ac liberos uectores, &agrave;remigandi la-
bore, cum ait: <G>*peri/news de\ ou)k ei)ko\s wollou\s cumpl<*>m e)/xw tw_m
basile/wm, kai\ t_ ma/lisa c)n te/l<*></G>. Remiges ip$os Liuius $o
cios nauales uocat, Gr&aelig;ci <G>wlh, w/mata</G>, Veneti la ciur
ma. Diodorus in X X. <G>*ai( l) a)/llxi e)k<*>iasame/nwm t_ wlhrw-
maitwm liesw/qh <*>m wro\s t<*> a)ntigo/n<*> sratope/d <*>am</G>. id e$t: Ali&ccedil;
autem contendentibus $umma alacritate ip$is $o-
cijs naualibus $e ad exercit&utilde; Antigoni receperunt.
Liuius libro primo terti&aelig; decadis: Nam ut $ocijs
naualib<SUP>9</SUP> affatim in $truct&atilde; cla$$em, ita inopem mi-
lite habebat. uide ut alios ponat pro $ocijs nauali-
<pb n=126>
bus, alios pro milite &amp; propugnatoribus. Idem in
$exto terti&aelig; decadis: Scripto deinde exercitu, de re
migum $upplemento agi c&oelig;ptum. in quam rem,
cum ne&que; homin&utilde; $atis, nec ex quo pararentur, $ti-
pendium&queacute; acciperent, pecuni&aelig; quicqu&atilde; ea tempe
$tate in publico e$$et: edixer&utilde;t Con$ules, ut priua
ti ex cen$u ordinibus&queacute; $icut antea remiges dar&etilde;t,
cum $tipendio cibarijs&queacute; dierum triginta. Et paulo
po$t $ubdit: Nam unde, cum pecunia in &aelig;rario n&otilde;
e$$et, paraturos nauales $ocios<*> Quibus uerbis c&otilde;
$tat Liuium uocare nauales $ocios, quos $uperiori
bus uerbis remiges dixerat. Id&etilde; Liuius in decimo
quart&ecedil; decadis: Nec rei naualis cura omi$$a, du&utilde;ui
ros in e&atilde; rem c&otilde;$ules creare iu$$it, per quos naues
XX. deduct&ccedil; naualib<SUP>9</SUP> $ocijs ciui&utilde; Romanor&utilde;, qui
$eruitutem $erui$$ent compler&etilde;tur, ingenui tant&utilde;
ut his pr&ccedil;e$$ent. Et $an&egrave; cum uerbo Compler&etilde;tur
utatur Liuius, $atis indicat nauales $ocios eos e$$e,
quos Gr&ccedil;ci <G>wlhrw/mata</G> dicunt. &amp; ita uertimus in ple
ri$que locis $upr&agrave; citatis. Hic no$tram $ententiam
euertere uidetur Lucianus, qui de ueris narrationi
bus aliter uidetur id uocabul&utilde; u$urpa$$e. ait enim:
<G>*pros<*>alo/ntes ou)_m h(mi_m a)<*> lu/<*> wlhrwma/twm e)ma/xonto</G>. Quo
loco <G>wlhrwma/twm</G> non pote$t intelligi pro $ocijs na-
ualibus, $ed potius pro ip$is nauigijs in$tructis &amp;
armatis. ut uertendum $it: Impetu in nos dato bi-
nis nos nauigijs armatis circ&utilde;$i$tunt. Subdit enim
ip$e Lucianus haud ita multo po$t: <G>*kai\ l<*>loi <*>sam
<*>rath/sant<*> qi( <*>aruona<*> a(/t<*> ki\ wlei/<*>s. we/nte <*> ei)_xom wlhr<*></G>
<pb n=127>
<G>mata</G>. id e$t: Quinque nauigia in$tructa armar&aacute; que
habebant. cum illos duo tantum habui$$e dicat.
Verum non ab$imile uero e$t, Lucianum eo uo-
cabulo abu$um, dum certos autores, quos non ha
bemus, $ibi imitandos propo$uit. Au$im enim om
ni a$$eueratione affirmare, eam loquendi formu-
lam, qua in illo uocabulo Lucianus u$us e$t, non
extare in ullo eorum, qui uulgati $unt, autorum.
Hoc forta$$e quibu$dam nimis confidenter dict&utilde;
uidebitur. $ed $i quis $cripta Luciani ad normam
Platonis &amp; Demo$thenis uelit expendere, inue-
niat forta$$e Lucianum multa $ibi permi$i$$e: ut ni
hil cau$&aelig; $it, quamobrem de no$tris hominibus
conqueri debeamus, $i illorum heroum eleganti&atilde;
hactenus a$$equi nequiuerint. Viri &aelig;tatis no$tr&aelig;
docti$$imi non $atis intellexerunt, ut mihi <*>er$ua-
deo, quid <G>wlhrw/mata</G> uellet, &amp; in eo hallucinati
$unt. qui $i aciem mentis &amp; ingenij in eo int&etilde;dere
uolui$$ent, &amp; non ad alia fe$tina$$ent: facile, opi-
nor, qu&ccedil; diximus, ip$i $ua $p&otilde;te animaduerti$$ent.
Sed nos quoque in multis, ne dicam in omnibus,
c&aelig;cutire $olemus. Eccetibi <G>w<*>ri\ e)pwti/dos</G> quid dic&atilde;,
non $atis di$picio. Conijcio tamen e$$e pror&aelig; par-
tem eam, qu&aelig; utrin que $tat ad latus ro$tri: nec ui-
deo Latinum no men habere, quod Gr&aelig;co re$pon
deat. Appianus de bellis ciuilibus: <G>*meta\ de/ ai( nh_es au)-
t<*>i\ s<*>er)r(h/gn<*>to a)<*>h/lais, ai( me\m e)s ta\ wla/gia, ai( de\ <*>at)
<*>pwti/dias, ai( l) e)p) e)m<*>o/lous</G>. id e$t: Po$tea &amp; naues ip$&aelig;
concurrerunt inter $e, ali&aelig; ad obliqua, ali&aelig; ad epo
<pb n=128>
tidas, ali&aelig; uer&ograve; ad ro$tra impetu facto. Idem in eo
dem: <G>*kxi\ au)tw_| <*>a<*>a\ t<*>w\ e)pwti/dia e)mpesw\m <*>ate/seise t<*>w\ nau_m</G>.
id e$t: Impetu&queacute; in illum facto, ad epotida nauem
ip$am conqua$$auit. De anchora nihil dicam. e$t
enim omnibus nota, Gr&aelig;ci <G>a)/gkuram</G> uocant. Ab an-
chora anchoralia dicta, funes, quibus religata e$t
anchora. Liuius decadis terti&aelig; libro $ecundo: Vix-
dum omnes con$cenderant, cum alij re$oluunt o-
ras, autanchoram uellunt: alij, ut ne quid teneat,
anchoralia incidunt. Inde oram $oluentibus dict&utilde;
&agrave; Quintiliano uulgatius, qu&agrave;m ut repeti debeat. Il
lud $olum adijciam ex Luciano, <G>ta\ a)po/geia lu/sa<*>ai</G> di
ci, quod Latini or&atilde; $oluere. uerba Luciani $unt in
dialogo qui <G>e(rmo/timos</G> in$cribitur: <G>*ou)de/ gar\ a)<*>asre/<*>ai e)/ti
kai\ a)<*>aswqh_nai o)pi/sw r(a/diiom h)_m, a(/pac e)pidiw_| th_| wleou/sh| ti/s au(-
<*>m ta\ a)po/geia lusa/men<*></G>. id e$t: Vbi $emel oram $olue-
rit. Cum autem anchor&aelig; iact&aelig; erant procul &agrave; por
tu, naues dicebantur in $alo e$$e. Gr&aelig;ci dicunt <G>a)po-
saleu/eim</G>, ut e$t apud Diodorum in uige$imo: <G>*dio/pob
h)nagka/<*>onto ta\s a)gku/r<*>s, a)fe/ntes w(s a)\m c)n lusi\ sadi/ois a)po\ th_<*>
gh_s a)posaleu/eim, a(\ma wolloi_s wobiexo/menoi leinoi_s. tou_ me\m gar\
klu/diwn<*> r(hgnume/n<*> traxu/tobom e)kindiu/n<*>uom a)/ntand<*>a ta\ ska/fk
sugklu<*>h_nai</G>. Thucydides: <G>*kai/ a)posa<*>eu/s<*>s h(me/ram kai\ nu/-
k<*>a <*>we\r tou_ satope/di<*>, u(/sobom a)fiknei_tai e)s e)/fesom</G>. Quod
<G>a)posaleu/eim</G> dixit Diodorus, Aulus Hirtius in quin-
to, in $alo &amp; in anchoris commorari protulit, in
h&aelig;c uerba: At&que; in $alo &amp; in anchoris ea nocte c&otilde;-
moratus, prima luce Adrumetum accedit. Idem
in $exto: Item complures nando ad naues, qu&aelig; in
<pb n=149>
$alo fuerunt, $erecipiunt. C&ecedil;$ar in tertio bellorum
ciuilium, $alum pro iactatione accipere uidetur: T<*>
rones enim multitudine nauium perterriti, &amp; $alo
nau$ea&queacute; c&otilde;fecti. Et paulo po$t: At ueteran&aelig; legio
nis milites, item conflictati &amp; tempe$tatis &amp; $enti-
n&ecedil; uitijs n&otilde; ex pri$tina uirtute remittend&utilde; aliquid
putauerunt. Quod $upr&agrave; in $alo dixit, po$teriori-
bus uerbis enarrat, dum ait: Et tempe$tatis &amp; $enti
n&ccedil; uitijs: ut mediocriter eruditus facil&egrave; colliget. Po
lybius in primo <G>sa/l<*>s</G>, pro eo quod uulg&ograve; $piagia
Itali dicunt, po$ui$$e uidetur: id e$t, locum minim<*>
portuo$um, $ed in quo naues in $alo e$$e &amp; c&otilde;mo-
rari queant: <G>*kaqw/rmisam pro/s ti w<*>lisma/tiom tw_m<*>w) au)ton\s
sat<*>ome/n<*>m, a)li/menom me\m, sa/l<*>s <*> e)/xom ki\ pro<*>ola\s <*>erixl<*>ou/-
sas e)<*> th_s g<*>s eu)fuei(/s, o<*> w<*>ihsa/menoi t<*> a)po/<*>asim</G>, &amp;c: Ap-
plicuerunt ad oppidul&utilde; quoddam, quod $ub ditio
ne eor&utilde; erat, importuo$um quidem: $ed quod ha-
beret promontoria, qu&ecedil; aliqua ex parte promin&etilde;-
tia eas $tationes continerent &amp; complecterentur,
qu&ograve; de$cen$ione facta, &amp;c. Vide qualiter uerteri<*>
Sipontinus, &amp; forta$$e no$tra non contemnes.
<p>Erat &amp; nauis <G>wara/shmom</G>, cuius meminit Plutar-
chus in Sympo$io: quod quid $it, collegimus ip$i
ex Luciano in dialogo quod <G>wloi_om h)\ eu)xai\</G> in$cribi-
tur, &amp; $upr&agrave; citauimus, dum ait: <G><*>s de\ h( wru/mnh me\m e)-
pane/sh<*>em h(re/ma <*>ampu/lh <*>usou_m xhni/skom e)pikei/ menom. <*>ata<*>
tikru\ de\a)<*>ilogom h( wrw/ra <*>wob<*>e/<*>hkem e)s <*> wro/sw a)pomhkun<*>
me/nh, t<*> e)pw/numom th_s new\s <*>eo\m e)/x<*>sa t<*> i)/sim e(kate/rwqem</G>. id
e$t: Vtuero ip$a puppis $en$im a$$urgit inflexa au-
<pb n=150>
reo an$erculo ornata: &egrave;regione autem proport<*>o
ne prora prominetin longum producta, haben&sacute;-
que utrin que $ignum I$idis de&aelig;, qu&aelig; cognomen-
tum naui indidit. Quo loco exi$timo I$im de&atilde; e$$e
<G>wara/shmom</G> nauis, id e$t, in$igne illud pror&aelig; impo$i-
tum, &agrave; quo nauis ip$a cognomentum $ortita e$t.
Quod &amp; ip$um conijcere e$t ex Plutarcho in Sym
po$io, his uerbis: <G>*ou) m<*>m a)<*> e(au<*>m o( gorgi/as e)/fh wu<*>o/menom
to<*> auklh/r<*> tou)/noma, kai\ to<*>obnh/t<*>, kai\ th_s new\s <*> wara/
<*>kmom e)kpe/m<*> wl<*>i=a, kai\ sratiw/tas ta\s\<*>a/rseis warafula/-
<*>ont|a|s</G>. Inde forta$$e aliqu&aelig; naues dicebantur <G><*>rioi\</G>,
id e$t, arieres: <G><*> tra/goi</G>, id e$t, hirci: qu&ograve;d id genus and
malium haberent tanquam <G>wara/sh\mom</G>. necab$imi-
le uero e$t, centaurum pi$trim que &amp; cuncta id ge
nus, earatione dicta, prolata&queacute; &agrave; Vergilio in quin
to in uer$iculis $upr&agrave; relatis. Quod nos an$ercu-
lum uertimus, intellige formam an$erculi effict&atilde;
ad puppis ornamentum, ut uidimus in antiquis
nauibus depictis: quas ad$cribendas curauimu-
in Lector&utilde; gratiam. Lucianus in ueris narrationis
bus: <G>*o(/ te gar\ <*>n t<*> wru/mnh| xhni/sk<*> a)/fnw e)p<*>eru/cato, kai\ a)ne<*>
hse</G>. id e$t: An$erculus enim qui ad puppim erat, re-
pente alas premere c&oelig;pit, &amp; clangorem fundere.
<p>De manibus, ferreis corui&sacute; que, &amp; harpagine,
nihil in pr&aelig;$entia dicere nece$$e. ea enim potius
qui<*> numerarit in machinationibus ad pr&aelig;lian-
dum, qu<*>m in nauis in$trumento. Qu&ograve;d $i quis de
<*>s etiam a<*>dire cupiat, eum reijciam ad Appian&utilde;
Alexandrin.m, qui in quinto bellorum ciuilium
<pb n=151>
$ic ait: <G>*kai\ <*>ora\k<*> h)/ xe<*>ras sidihra\s eu)k<*>lu/tbom e)pi<*>i/p<*>o<*></G>.
Quo uero tempore &agrave; Romanis <G><*>o/rac</G> inuenrus
fuerit, uidebis apud Polybium in primo. <G><*>rpag<*></G>
etiam ab Agrippa excogitatum refert Appianus in
eodem libro. C&aelig;$ar etiam in primo de bello ciui-
li, manus ferre&aelig; meminit, dum ait: Atque iniecta
manu ferrea, &amp; retenta utraque naue, diuer$i pu-
gnabant, atque in ho$tium naues tran$cendeb&atilde;t.
Hactenus C&aelig;$ar. qui etiam in primo bel.ciuil.har
pagonum meminit, dum ait: li manus ferreas at-
que harpagones parauerant. Vt ip$e Agrippa id
machinationis genus excogita$$e non uideatur.
quod $i Plinio credimus, Anachar$is harpagonas
inuenit.
<p>Naues ip$&aelig; ab ho$tibus capt&aelig;, captiu&aelig; diceban
tur: ut legimus in $ecundo bellor&utilde; ciuilium apud
C&aelig;$arem: Nam ad eas, qu&aelig; facta fuerant Arelate
per C&ecedil;$arem captiu&aelig;, Ma$$ilien $i&utilde; acce$$erant <*>.
Aulus Hirtius in quarto: Vt uel cla$$e dimicare
po$$et, adiunctis captiuis nauibus $ociorum. Liui-
us in tertio terti&aelig; decadis: Dum h&aelig;c Romani pa-
rant, aguntque, ad Philippum captiua nauis una
exijs, qu&aelig; Rom&atilde; mi$$&aelig; erant, excu$$a fugit. Gr&aelig;-
ci <G>ai)xmalw/t<*>s</G> dicunt, ut uidimus apud Xenophon-
tem in $ecundo <G>e(llhnik<*>m: *a)pa/gwm taite tw_u ai)xmalw/twm
<*>ew_m a)krwth/ria, kai\ ta\s e)k <*>u_ weiraiw_s bih/reis wlh\m lw/dieka</G>.
Quo loco <G>a)krwth/eix</G> po$uit ea, qu&aelig; <G>a)kroso/lia</G> $upra
diximus. Et cum naues captiu&aelig; dicantur, merito
po$tliminium habent. Tullius in Topicis: Po$tli-
<pb n=152>
minio redeunt h&aelig;c: homo, nauis, mulus clitella-
rius, equus, equa qu&aelig; fr&aelig;na recipere $olet. Vt non
ab re &agrave; Iurec&otilde;$ulto de po$tliminio nauium hic tra
ctetur. Cla$$em Veneti armat&atilde; uocant, Gr&aelig;ci <G><*>n<*>
tik<*>m</G>. Appianus in quinto de bellis ciuilibus: <G>*e)pen<*>
pi\ qa/la<*>am e)lqw\m <*>mpr<*>sai <*> titi/<*> nautiko\m</G>. id e$t: Cla$$em
Titij. Thucydides in $ec&utilde;do: <G>*tou/twm nauti<*>m warei/xon<*>
ori/nqoi</G>. alibi uocat <G>nhi/thm sra<*>m</G>, qua$i dicas naualem
exercitum. In $ecundo: <G>*h)\m mh\ oi(<*>le/mio<*> nhi/th| sratw_| e)p<*>-
<*>le/<*>si th_| wo/lei</G>. Et in 1111. <G><*>se ou)k ei)ko\s nhi/t<*> ge au)tw_m <*>
isai/a| sratw_| i)/som w<*>q<*> e)f) <*>ma_s a)posei_lai</G>. Alibi <G>so/l<*></G> ab
eod&etilde; dicitur in $exto: <G><*>li/goi gar\ lh/ so/loi mega/loi <*> e(llh/-
<*>m h)\ bar<*>rwm, w<*>lu\ a)<*> e(autw_m a)pairantes <*>ato/rqwsam</G>. Ap
pianus: <G>*e)/nqa a<*>tw_| new_m so/l<*> h)_m, kai\ war<*>lqem e)s ta\ new/<*>a, la
qw\m w(/s tis idiiw/ths forei/w| <*>omizo/menos</G>. id e$t: Vbi cla$$is il
lius erat, &amp; in naualia penetrauit lectica delatus t&auml;
quam priuatus qui$piam. Idem de bellis ciuilibus:
<G><*>o<*>s l) a)rxome/nhs oi( me\m <*>m <*>o/<*>pom <*>n xw_| wara\ t<*> g<*>m au)th\m
mhno<*>dei_ so/lw| ware/pleom</G>. id e$t: Cla$$e lunari forma di$
po$ita. Idem Thucydides in $eptimo, <G>srati/am nautikh\m</G>
uocat: <G>*sbati/am <*> a)/llhm <*>hfi/santo we/mpeim, <*> nau<*>kh\m kai\
<*>ezikh/m. *e)pi/neiom</G> autem <G><*>wo/lisma waraqala/<*>siom, e)/nqa t<*>
w/<*>a t<*>m wo)lewm</G> erant: ut Pyreus Athenien$ium, Ni-
$&aelig;a Megaren$ium, Cyllene Eleorum: ut e$t apud
Thucydidem in primo: <G>*kai\ kullh/nhm <*> h)le/wm e)pi/nei om <*>n<*>
hsam</G>. Nec au$im affirmare, id Latin&utilde; nomen ha-
bere. Naualia enim $unt ea, qu&aelig; &agrave; Gr&aelig;cis <G>new/<*></G> di-
c&utilde;tur. Tullius Officiorum: Muri, naualia, portus,
<*>quarum ductus. Thucydides in tertio: <G>*new/<*>ai te <*></G>
<pb n=153>
<G><*>xizont<*> k<*> u)/rcanto, <*>ata\ qermopu/l<*>s <*>at\ au)<*>o\m, o(/w<*>r
eu)f<*>lak<*>a ai)ri_s ei)/h</G>. Veneti hab&etilde;t $uum nauale, quod
ar$euale uocant, totius orbis pulcherrim&utilde;, in quo
<G>newsoi_koi</G> $unt circiter $exaginta, id e$t, naui&utilde; tecta:
in quibus triremes reliqu&aelig;&queacute; naues long&ccedil; &aelig;dific&atilde;-
tur &agrave; fabris naualibus, quibus ibi perpetu&ograve; $tipen-
dia de publico proced&utilde;t. Sunt autem <G><*>soi_koi</G> capa-
ces $inguli triremis unius, unius&queacute; biremis, &amp; fa-
bror&utilde; nauali&utilde;, qui eas c&otilde;mode uel <G>i)k <*>uo/xwm</G> &aelig;difi-
cent, uel c&otilde;qua$$atas reficiant: in quo e$t &amp; priua-
tum tect&utilde; thalamegi, totius $enatus Venetor&utilde; ca-
pacis, opus $an&egrave; quod cum antiquis reg&utilde; Aegypt<*>
nauibus thalamegis&queacute; po$$it c&otilde;tendere: Bucentau
rum appellant. de quibus thalamegis potui multa
adijcere: $ed n&otilde; e$t ui$um oper&ccedil;preci&utilde;. Fe$tinamus
enim ad ea, qu&ccedil; <G>lidaskalika</G> uidentur. <G>newsoi/k<*></G> memi
nit Thucydides in $eptimo: <G>*ou)/te nau_s e)n <*>i_s new<*>i<*>ois a)/l
<*> o(moi/<*>stai_s <*>weli/pite</G>. Lucianus, <G>a(na/xarsis</G>: <G>*go/lim g<*>r
<*>mei_s ou) ta\ oi)kodiomh/mata h(gou/meqaei)_nai, oi(_om tei/xh kai\ i(era\ <*>
ewsoi/k<*>s</G>. Strabo lib. decimoquarto <G>trihrhko\m</G> uocat
nauale, ad triremes recipiendas; <G><*>m <*>m <*>tob<*>m kl<*>so\m
<*>rihrhko\m kai\ vau/saqmom nxusi/ ei)/k<*>si</G>. Quibus uerbis intel
liga, <G>nau/saqmom</G> e$$e maior&utilde; naui&utilde; capacem: <G>bihrixo\m</G>
autem, longar&utilde;. Naues &agrave; patria cognoment&utilde; $or-
tiuntur: ut <G>megari/dies, a)mprakiwti/dies, e(rmioni/des, xi/ai, l<*>
diai, lakwnikai\, i)taliwti/des, sikelikai\, surakou/siai, foi/ntasai,
milhsi/a, a)naii/ths, qou/riai</G>. quorum omni&utilde; exempla ex-
tant apud Thucydid&etilde; in diuer$is locis. Sic &amp; <G>sa/mai-
<*></G> dicta, qu&ograve;d prim&utilde; in Samo in$ula iu$$u Polycra
<pb n=154>
tis regis &aelig;dificata $it. qu&ccedil; cuius form&ccedil; fuerit, di$cas
ex Plutarcho in uita Periclis. <G>h( j\ sa/mmaina nau_s <*>i\m u(po/
prwr<*> me\m <*> si/mwma, <*>oilote/ra de\ kai\ gasroeidih\s, w(/se kai\ won-
<*>oporei_m kai\ taxunaut<*>m. ou(/tw de\ w)noma/sh o<*>a\ <*> prw_<*>m c)n sa/m<*>
fanh_nai woluxrait<*>s tura/nn<*>atask<*>a/sant <*></G>. Athen&aelig;us li
bro duodecimo paucis eadem retuli$$e uidetur, ait
e&ntilde;im: <G>*grw_r<*> de\ o( wilukra/ths k<*> nau_s wh_c<*> a)<*> t<*>s watri/di<*>
sami/<*>s e)ka/lese</G>. Quo loco non <G>sami/<*>s</G>, $ed ex Plutar-
cho potius <G>samai/nas</G> leg&etilde;dum exi$timo. Tu Lector
iudicabis, uigilias&queacute; no$tras boni con$ules, aut ip$e
meliora proferes. Et Pha$eli forta$$e &agrave; pha$elide lo
co. A mini$terio &amp; officio quod pr&aelig;$tant, dic&utilde;tur
<G>wrofulaki/dies, sratiwti/dies, lep<*>a ploi_a, u(phretika\, fr<*>ri/des,
fr<*>rou_sai, a)\rgurolo/goi, pro/ploi</G>. Ali&ccedil; &agrave; cur$u ip$o uel $ta-
tione, <G>mete/wroi, wlw/imoi, e)formou_sai, e)cai/ratoi, ou)de\m se/g<*>sai,
<*>x<*>ai, <*>ou_fai, welaigiai, ai( a)/risa wle/<*>sai, <*>ntiprw/r<*>s, lelfino
fo/roi o(lka/dies nao_m</G> etiam <G>muriofo/rom</G> dixit Thucydides
in $eptimo. <G>*sba/<*>wm <*>. *baiq<*> de\ o(/som a)rkei_ mueiofo/rw| nhi/</G>.
Dicitur &amp; nauis <G>lelfinofo/r<*></G>, &amp; apud Thucydidem
<G>lelfinofo/roi o(lka/dies</G>. Dicimus etiam <G>au)ta/ndr<*>s nau_s, k<*> au)
tofo/rt<*>s o(lkaidi<*></G>: id e$t, qu&aelig; cum ip$is hominibus, et
cum onere $uo capt&aelig; uel depre$$&aelig; $unt. Diodorus
libro decimonono: <G>*tw_m <*> new_m wlei/<*>s au)ta/ndr<*>s ei(_le</G>. C&ecedil;-
$ar in primo de bello ciuili nos docuit, quomodo
id Latine dicebatur, in h&aelig;c uerba: Itaque dum lo-
cus cominus pugnandi daretur, &aelig;quo animo $in-
gulas binis nauibus obijciebant: atque iniecta ma
nu ferrea, &amp; retenta utraque naue diuer$i pugna-
bant, at&que; in ho$tium naues tran$cendebant: &amp; ma
<pb n=155>
gno numero Albicorum &amp; pa$tor&utilde; interfecto, par
rem nauium deprimunt: nonnullas cum hommi-
bus capiunt, reliquas in portum compell&utilde;t. Idem
in tertio aliter protulit, dum ait: Ex his quadrire-
mem cum remigibus defen$oribus&queacute; $uis ceper&utilde;t.
id e$t, <G>au)\tandrom</G>, uel <G>s<*>m <*> wlhrw/mati</G>. Diodorus in de
cimooctauo dixit Gr&aelig;c&egrave; eadem fere ratione, qua
C&aelig;$ar: <G>*e)ni/ka o( <*>lei_t<*>, kai\ <*>ate/duse me\m tw_m c)nanti/wm nau_s
e(p<*>akai/dieka, ei(_le de\ s<*>m au)<*>i_s a)ndra/sim ou)k e)la/t<*>w tw_m tet<*>a-
ra/konta</G>. id e$t: Vicit Clytus, &amp; ho$tium naue<*> de-
cem &amp; $eptem depre$$it: circiter autem qu<*>dra-
ginta cumip$is hominibus cepit. Idem Diodorus
non longe po$t uerba $upr&agrave; $cripta, <G>au)ta/ndrwm</G> u$ur-
pat: <G>*o<*>i me\m e)pipeso/ntes a)/fn<*> toi_s wolemi/ois teqorhme/nois
eu)qu\s <*>ata\ <*>m wrw_tom e)piploum e)tre/yanto, kai\ tais me\m toi_s
e)m<*>o/lois tu/p<*>ontes a)ne/r)r(ip<*>om. w(_m de\ <*>u\s tarsou\s ware/surom, w(_m
de\ au)ta/ndrwm waradiidiome/nwm a)kindu/nws e)kuri/<*>om, te/l<*> j\ plh\m
mia=s th_s nauarxi/di<*> twm loipw_m wasw_m au)ta/ndrwm e)kuri/<*>sam</G>.
Et paulo po$t: <G>*kai\ <*>atanaumaxh/sas au)ta/ndrwm tw_m ska-
fw_m e)kuri/<*>se</G>. Idem in uige$imo: <G>*tw_m de\ makrw_m au)/tan-
droi me\m e)lh/fqhsam m_. liefqa/rhsam de\ weri/ w_. a(\s wlh/reis ou)/-
sas qala/t<*>hs <*>ath/gagom oi( <*>rath/santes ei)s t<*> pro\s th_ wo/lei
tratope/dieiam, au)/tandroi</G>. id e$t: Naues cum hominibus,
ut dixit C&aelig;$ar. <G>a(ma/cas au)ta/ndr<*>s</G> dixit Lucianus in <G>to/ca
ri</G>: <G>*kai\ ta\s a(ma/c<*>s <*>atelam<*>ainon<*> au)ta/ndr<*>s, ta\s wlei/s<*>s a(li
skome/nas</G>. id e$t: carrucas cum hominibus captas. Xe
nophon in primo <G>waidiei/as</G>, di$$olute dixit: <G>*gollou\s <*>
au)<*>i_s <*>i_s i(/ppois <*>atakrhmniqh_nai</G>. Et in 111. <G>*e)/sefanwme/nous
<*> onda\s woihsame/n<*>s h(/keim ei)s ta\s ta/ceis au)toi=s se<*>ainois</G>. id
<pb n=156>
e$t, cum corollis, ut <G>su\m</G> $ubaudiatur: id e$t, c&utilde; ip$is
corollis, Plutarchus <G>au)tofo/rt<*>s o(lka/d<*>s</G> dixit: id e$t,
onerarias cum mercibus impo$itis, &amp; cum earum
onere. Eius uerba $unt in Aemilrj uita: <G>*ei\kosi me\m au)-
tofo/rt<*>s o(lka/d<*>s e)xeirw/sato</G>. Idem <G><*>eri\<*>u)qumi/<*>s</G>, de Zeno
ne, his uerbis: <G>*zhnw_ni <*>iei_ mi/a na<*>s we<*>h_m forthgo\s, <*>
o/men<*> de\ tau/t<*> au)to/fortom a)polwle/nai sugkleiqei_sam, eu\ge,
ei)_pem, w)_ tu/xh woiei_s, ei)s <*>m tri/<*>wna kai\ t<*> soa\m s<*>elau/n<*>sa h(-
ma_s</G>. id e$t: Zenoni Citieo unica nauis oneraria reli
qua erat, quam cum audi$$et interi$$e demer$am
cum ip$o onere &amp; mercibus: Recte, dixit, at&que; ordi
ne <G>w_)</G> fortuna facis, qu&ccedil; nos ad palli&utilde; et portic&utilde; Stoi
cor&utilde; contrudis. Qu&ograve;d aut&etilde; C&ecedil;$ar uerbo Depre$$it
u$us e$t, Gr&aelig;ci <G><*>ate/diuse</G> dixerunt, ut uidimus. Inde
&agrave; Marco Tullio, depre$$a cla$$is dicta, in $ec&utilde;do de
diuinatione: Si enim fatum fuit cla$$es populi Ro
mani bello Punico primo, alter&atilde; naufragio, alter&atilde;
&agrave; P&oelig;nis depre$$am interire. Idem pro Archia po&euml;-
ta: No$tra $emper feretur, &amp; pr&aelig;dicabitur Lucio
Lucullo dimic&atilde;te cum interfectis ducibus depre$-
$a ho$ti&utilde; cla$$is, &amp; incredibilis apud Tenedum pu
gna illa naualis. No$tra $unt troph&aelig;a, no$tra mo-
nimenta, no$tri tri&utilde;phi. De$cendere ad naues di
xit Tullius, cum tamen c&otilde;$cendere nau&etilde; dicamus
eod&etilde; autore. Tullius in quarto Academicar&utilde; qu&aelig;-
$tion&utilde;, ad calcem: Nos ad nauiculas no$tras de$c&etilde;-
dimus. Non qu&ograve;d dicend&utilde; $it, de$cendere in nau&etilde;,
$ed ad littus &amp; loc&utilde;, in quo $tabant nauicul&aelig;, ut c&otilde;
$cenderent. quin C&otilde;$cendere nau&etilde; dicimus: Quid
<pb n=157>
enim con$cendens nauem $apiens, num c&otilde;prehen
$um animo habet, at&que; percept&utilde;, $e ex $ententia na
uigaturum? Qu&icirc; pote$t? Sed $i iam ex hoc loco pro
fici$catur Puteolos $tadia triginta, probo nauigio,
bono gubernatore, ac tranquillitate: probabile ui
deatur $e illuc uentur&utilde; e$$e $aluum. Idem in primo
de diuinatione: Vn&utilde; de Simonide, qui cum igno-
tum quend&atilde; proiect&utilde; mortu&utilde; uidi$$et, eum&queacute; hu-
maui$$et, haberet&queacute; in animo nauem c&otilde;$cendere:
moneri ui$us e$t, ne id faceret, ab eo quem $epuitu
ra affecerat. Quin &amp; c&otilde;$c&etilde;dere $impliciter dicimus:
Tu uelim qu&agrave;m prim&utilde; c&otilde;$cendas, ad me&queacute; uenias:
apud Tullium ad Q. fratrem. Con$cendere Gr&aelig;ci
<G>e)pi<*>nai</G> dicunt. Plutarchus <G>weri\ tw_m e)kleloipo/twm xhsh-
ri/wm</G>: <G>*ou(_t<*> e)/fh wote\ wle/wm ei)s i)tali/am e)pi<*>h_nai new\s, e)mporika\
<*>h/mata kai\ suxnou\s e)pi<*>ait<*>s a)gou/shs</G>. Sed h&aelig;c gramma-
ticorum $unt: neque $atis digna, in quibus diutius
immoremur. Illa profecto ob$curiora, qu&aelig; forta$-
$e uigilans Lector &agrave; nobis de$yderabit: qui $int <G>qra
ni_tai</G>, qui <G>zugi_tai</G>, qui <G>qala/makes</G>, apud Ari$tophanem
in Ranis, dum ait: <G>*kai\ a)popardei_me)s <*> so/ma <*> qalaimaki</G>.
qui ab Appiano <G>qalami/ai</G> appellantur, ab alijs <G>qala-
mi_tai</G>. Qu&ograve;d $i Gr&aelig;cor&utilde; C&otilde;mentarios $equi uolue-
timus: id tamen non erit expedit&utilde;. ita enim decla-
rant, ut multo ob$curiora ea ip$a reddere uidean-
tur. &amp;, quod magis mirabere, puguantia nobis in
ijs explicandis proponunt. Enarrator enim Ari$to
phanis in loco $upr&agrave; citato, ait fui$$e tres ordines
remig&utilde;: ut qui in inferiore parte nauis e$$ent, <G>qal<*></G>
<pb n=158>
<G>mi_tai</G> dicerentur: qui in medio, <G>zugi_tai</G>: qui in $uperio
re parte, <G>qrani_tai</G> appellarentur. Qui <G>qrani_tai</G>, quoni&atilde;
remos longiores trahebant, grauiore&queacute; labore ue-
xabantur, eo &agrave; <G>trihra/rxais</G> pr&aelig;ter $tipendium, publi
cum donatiuum con$equebantur. Quod ex $exto
Thucydidis probari pote$t, dum ait: <G>*tw_m trihra/rxwm
e)pifora\s pro\s <*> e)k lhmosi/<*> mi/qw| lidio/n<*>wm <*>i_s qrani/tais twm
nautw_m</G>. Stipendium autem publicum erat drachma
in dies $ingulos, qu&ccedil; &aelig;$timatur quatuor $olidis no
$tris turonen$ibus. Voluntarijs enim remigibus,
ut hodi&eacute; que Veneti, non compeditis utebantur.
Lucianus tamen <G>weri\ <*> h)le/kob<*></G>, remigis mercedem
ad duos obolos, id e$t, drachm&aelig; tertiam $tatui$$e
uidetur, dum ait: <G>*oi)/ei h(ma_s luoi_m o)<*>oloi_m e(\neka e)re/t<*>eim a)\m,
<*> e(\lkeim ta\ wloi_a pro\s c)nanti/om <*> u(/diwr</G>. Xenophon in pri-
mo <G>e(llhnikw_m, triw/<*>olom</G> po$uit, his uerbis: <G>*ei)_pem o(/ti ei)
pro\s <*>m miqo\m e(kaisw| na<*>th e)<*>olo\m proqei/hs, e)k de\ to/ut<*> te/ t<*>a-
res o)<*>oloi/ h)_m o( miqo\s, wro/tobom de\ biw/<*>olom</G>. Sed locus Lu-
ciani intelligendus de ijs, qui Pado flumine lintres
&amp; alias fluuiatiles nauiculas, atque etiam pi$cato-
rias du cebant qu&aelig;$tus cau$a, non de remigibus tri
remium, aut etiam maiorum. Sed ut ad propo$i-
tum reuertamur, $i rationem habere uoluerimus
eius form&aelig; nauis, qu&agrave;m $upr&agrave; ubi triremis men-
tio facta e$t, depingendam curauimus, eam que $e
qui, dicemus in illa inferiorem ordinem, &amp; qui
aqu&aelig; uicinior, e$$e thalamitarum, medium zygi-
tarum, $uperiorem thranitarum. Sed $i hoc uerum
e$$et, dee$$ent nobis nomina in quadriremibus &amp;
<pb n=159>
maioribus nauibus. Qui enim erunt zygit&aelig; in
quadraginta ordinum naue Ptolem&aelig;i regis? qui
thalamit&aelig;? Pr&aelig;terea qu&icirc; fieri pote$t, ut uel decem
tabulatorum, ne dicam quadraginta nauis in ma-
ri nauiget, &amp; tabulata ip$a $upra aquam extent,
&amp; non pluribus partibus aqua demergantur? Pau
$anias in Atticis miraculi loco refert, nauigi&utilde; De-
li fui$$e, quod &agrave; cata$tromate ad aquam nouem re
miges haberet, nullumque ad $uam &aelig;tatem illud
magnitudine $upera$$e. uerum pr&aelig;$titerit ip$ius
Pau$ani&ecedil; uerba ad$cribere, qu&ccedil;, ut ingenue fatear,
non $atis nobis intelliguntur. $ed $ic habent, ni$i
$i corruptus $it codex: <G>*to\ j\ c)n lh/lw| wloi_om ou)de/na ww nt kh/
santa oi)_dia <*>aq<*>kom ei)s c)nke/a e)re/t<*>s a)p\ t_ <*>atasrwma/twm</G>. Vn-
deciremem tamen Demetrij legerat, opinor, Pau-
$anias. Quare ordines remor&utilde; non po$$unt $ic in-
telligi, ut diximus ex enarratore Ari$tophanis, c&utilde;
ea ratione multa nauigia ordine remorum illud
quod in Delo erat, multis partib<SUP>9</SUP> fuperarint. Fue-
re enim (ut $upr&agrave; docuimus, uel Pau$anias ignora
re potuit) X. XI. XII. XV. XX. remorum ordines,
Excogitanda ergo nobis alia ratio, quam ab ip$o
enarratore Ari$tophanis hauriemus: nec tamen
fui$$e eundem exi$timand&utilde; e$t, cum $ecum ex dia-
metro pugnet. Subdit enim quod magis fitnobis
ueri$imile: <G>*qrani/ths ou)_m o( pro\s t<*> wru/mnam, cugi/ths o( me/s<*>,
qalami/ths o( pro\s wrw/ram</G>. id e$t: Thranites igitur e$t is
qui ad puppim remigat, zygites qui in media na-
ui, thalamites qui ad pror&atilde;. Vtnauis ip$a per lon
<pb n=160>
gitudinem in tres partes diuidenda $it: &amp; qui remi
ges $unt in prima parte ad pror&atilde;, uocentur thala-
mit&aelig;: qui in medio $upra arbor&etilde;, zygit&aelig;: qui in ter
tia ad puppim, thranit&aelig; dic&atilde;tur. ita&queacute; fiet, ut eti&atilde; in
<G>tet<*>arakon<*>h/rei</G>, &amp; infr&agrave; uel $upr&agrave; eam magnitudinem
nauis triplex remig&utilde; ordo per longitudinem inue
niatur. Et $ic intelligemus quod $cript&utilde; e$t ab Ap-
piano in libro po$tremo bellor&utilde; ciuili&utilde;: <G>*kai\ tw_m e)rs-
tw_m oi\ me\m qalami/ai wa/ntes a)pelh/fqksam, oi( de\ e(\teroi <*>ata/-
srwma a)nar)r(h/caites e)cenh/xonto</G>. id e$t: Ex remigibus thala
mit&aelig; ad un&utilde; omnes excepti $unt, alij uer&ograve; direptis
foror&utilde; tabulis adiuti, ad $uos enatarunt. quo loco
<G>qala/mioi</G> forta$$e legend&utilde;. Iulius enim Pollux eo uo
cabulo utitur, his uerbis: <G>*kaloi_t<*> l) a)/m <*>ailam<*> ou(_ oi(
qala/mioi<*>ri/t<*>si. ta/ de\ me/sa t) new\s, zuga\, o u)_ oi( zu/gioi <*>a/qhnt<*>
de\ weri\ <*>ata/<*>rwma qra/n<*>, ou(_ oi( qrani_tai</G>. ut ea ratione qu&atilde;
$upr&agrave; diximus, nauis per longitudin&etilde; in tres par-
tes diuidatur. Mouet iter&utilde; qu&aelig;$tion&etilde;, quod ex Po
lybio $upr&agrave; retulimus: <G>*d<*>u_sa wlhgh\m biai/am <*>ata\ me/tom
<*>u_t<*>we\ <*>m qrani/t<*> skalmo\m</G>. ut thranites in medio
collocatus uideatur: &amp; ita ip$i in uertendo intelle-
xi$$e uidemur. &amp; forta$$e <G><*>wo\ <*>m</G>, &amp;c, uertend&utilde; fuit
infr&agrave; thranitic&utilde; $calm&utilde;: non aut&etilde; $ie, ut uertimus:
alioqui pugnant i$ta cum ijs, qu&aelig; ex Iulio Polluce
diximus. Zygit eni&ccedil;m in media naue $unt, n&otilde; thra
nit&aelig;. $ic Sub ea, id e$t po$t ea Latini dixere. Nec ta-
men uerebor ingenu&egrave; fateri, mihi adhuc n&otilde; lique
re, an h&aelig;c no$tra coniectura uera $it: ut mihi in ma
gnis opinion&utilde; naufragijs uer$ari uidear, &egrave;quibus
<pb n=161>
per me ip$e emergere nequeo. ill&utilde; $ol&utilde; animi can-
dorem pr&ecedil;$tare po$$um, &amp; debeo, ut Lectori igno
rationem meam fateri non etube$cam: ne aliqua
no$tri per$ua$ione adductus, in eundem errorem
trahatur. Quare illud <G>*e)pixa\rm<*>om</G> Lector teneat: Ner
uos atque artus $apienti&ccedil; e$$e, non temer&egrave; credere.
Adhibendi $unt autores utriu$&que; lingu&aelig;, ij&queacute; qui re
tept&aelig; autoritatis cunctis $unt, in con$ili&utilde;, uidend&utilde;
etiam at&que; etiam, num librarij aliquid de $uo addi-
derint: cauend&utilde; ne mendum pro uera lectione no
bis imponat. ut apud Plutarch&utilde; exi$timo in libel-
lo qui in$cribitur, <G>ww(s a)/m tis ai)/<*>oito e(auto<*> wr<*>ko/p<*>ont<*>
k) a)r<*>t<*></G>: <G>*kaqa/pob fasi\ si/ctio/m te <*>m r(wmai_om a)feiko/ta ta\s c)n
t<*> wo)l<*> timu\s kai\ a)rxa\s o<*>a\ filosofi/am, c)n de\ tw_| filoso fei_m
au)_ walxim ln<*>aqou_nta, <*>w/menom <*> lo/gfxalepw_s <*> wrw_<*>,
<*>li/gu leu_s<*>ata<*>ali<*>m e)auto\m e)k tino\s lih/r<*>s</G>. id e$t: Qu&etilde;-
admod&utilde; aiunt Sextium Roman&utilde; $pretis, quibus
in urbe fungebatur, honoribus &amp; magi$tratibus,
propter philo$ophi&aelig; cupiditatem, inter philo$o-
phandum rur$us &aelig;gre ferentem, propterea qu&ograve;d
initio ad percipiendum philo$ophor&utilde; $ermonem
tardior e$$et, parum abfui$$e quin $e &egrave; biremi qua-
dam deijceret. Gr&aelig;ca habent <G>e)k tino\s lih/r<*>s</G>, cum ta-
men $upr&agrave; dixerimus, nos non legi$$e illud uoca-
bulum apud probatum autorem, cum $tudio$e o-
mnes qui extant euoluerimus. Quare aliquando
exi$timaui, apud Plutarchum eo loco leg&etilde;dum, <G><*>
ine\s trih/r<*>s</G>: uel <G>lin/r<*>s</G>: intellig&etilde;dum pro domo qu&aelig;
e$$et duorum tabulator&utilde;, qu&aelig; &agrave; Gr&ccedil;cis aliquando
<pb n=162>
<G>li/segos</G> dicitur. Sed c&utilde; uideatur &agrave; Polluce <G>lih/rhs</G> di-
cta, fit ut $ub$i$t&atilde;, Lectoris&queacute; iudicio relinqu&atilde;, qui
($cio) nobis dabit ueniam, qu&ograve;d ea omnia naui&utilde;
genera, qu&ccedil; &agrave; Gellio recen$entur (qui nuda earum
nomenclatura c&otilde;tentus fuit) explicare non potue
rimus. Locus enim ille apud Gelli&utilde; e$t corr<*>i$$l-
mus, nec ip$i diuinare debuimus. Ecce tibi c&utilde;d<*>
caudicar&utilde; nauium uocabulo, cuius mentio in G<*>
lio e$t, h&aelig;$itarem: ca$u incidi in locum Senec&aelig; in li
bello de Breuitate uit&aelig;, qui eam mihi mole$tiam
ab$ter$it his uerbis: Quis Romanis primus per$ua
$it nauem c&otilde;$cendere: Claudius is fuit, Caudex ob
hocip$um app&eacute;llatus: quia pluri&utilde; tabular&utilde; conte
xtus, caudex apud antiquos uocabatur, unde ta-
bul&aelig; condices dic&utilde;tur: &amp; naues nunc quoque, qu&aelig;
ex antiqua con$uetudine $ubuehunt, caudic&aelig; uo-
cantur. hactenus Seneca. In uulgatis codicibus lo
cus Senec&aelig; corruptus e$t, &amp; candes utrobique pro
caudex legitur: &amp; candic&aelig;, non caudic&aelig;. Sed tu ad
modum $upr&agrave; $criptum Senec&aelig; locum em&etilde;dabis.
loquitur enim de Q. Appio Clau dio, Caudex co-
gnomento: qui cum Q. Fuluio Flacco con$ul fuit.
Quod $i alia tempus &amp; lectio frequens nobis ape
ruerit, Lectori n&otilde; inuidebimus. In pr&aelig;$entia, qu&aelig;
potuimus, ip$i benigne proferimus. Tu Lector bo
ni con$ule, acnos ama.
<C>H&aelig;c Lazarus Bayfius in $tudio$orum
gratiam colligebat.</C>