view texts/XML/archimedes/la/vitru_archi_048_la_1567.xml @ 31:edf6e8fcf323 default tip

Removing DESpecs directory which deserted to git
author Klaus Thoden <kthoden@mpiwg-berlin.mpg.de>
date Wed, 29 Nov 2017 16:55:37 +0100
parents 22d6a63640c6
children
line wrap: on
line source

<?xml version="1.0"?>
<archimedes xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" >
	<info>
		<author>Vitruvius Pollio</author>
		<title>De Architectura</title>
		<date>1912</date>
		<place>Leipzig</place>
		<translator></translator>
		<lang>la</lang>
		<cvs_file>vitru_archi_048_la_1567.xml</cvs_file>
		<cvs_version></cvs_version>
		<locator>048.xml</locator>
	</info>
	<text>
		<front></front>
		<body>
			<chap id="N10018">
				<pb xlink:href="048/01/001.jpg" ed="1567" pagenum="2"></pb>
				<p id="N1001B" type="head">
					<s id="N1001D">LIBER PRIMUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N10020">
					<subchap2 id="N10021">
						<p id="N10022" type="main">
							<s id="N10024"> 
Cum divina tua mens et numen, imperator Caesar, imperio potiretur orbis terrarum invictaque virtute cunctis 
hostibus stratis triumpho victoriaque tua cives gloriarentur 
et gentes omnes subactae tuum spectarent nutum populusque Romanus et senatus liberatus timore amplissimis tuis 
cogitationibus consiliisque gubernaretur, non audebam, 
tantis occupationibus, de architectura scripta et magnis 
cogitationibus explicata edere, metuens, ne non apto tempore interpellans subirem tui animi offensionem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10027">
						<p id="N10028" type="main">
							<s id="N1002A"> 
Cum vero attenderem te non solum de vita communi omnium curam 
publicaeque rei constitutione habere sed etiam de opportunitate publicorum aedificiorum, ut civitas per te non 
solum provinciis esset aucta, verum etiam ut maiestas 
imperii publicorum aedificiorum egregias haberet aucto­
							<pb xlink:href="048/01/002.jpg" ed="1567" pagenum="3"></pb>
							ritates, non putavi praetermittendum, quin primo quoque 
tempore de his rebus ea tibi ederem, ideo quod primum 
parenti tuo [de eo] fueram notus et eius virtutis studiosus. </s>
							<s id="N10031">cum autem concilium caelestium in sedibus inmortalitatis 
eum dedicavisset et imperium parentis in tuam potestatem 
transtulisset, idem studium meum in eius memoria permanens in te contulit favorem.  
</s>
						</p>
						<p id="N10034" type="main">
							<s id="N10036"> 
Itaque cum M. </s>
							<s id="N10039">Aurelio et P. </s>
							<s id="N1003C">Minidio et Gn. </s>
							<s id="N1003F">Cornelio ad apparationem ballistarum 
et scorpionum reliquorumque tormentorum refectionem 
fui praesto et cum eis commoda accepi, quae, cum primo 
mihi tribuisti recognitionem, per sororis commendationem servasti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10042">
						<p id="N10043" type="main">
							<s id="N10045"> 
Cum ergo eo beneficio essem obligatus, ut ad 
exitum vitae non haberem inopiae timorem, haec tibi 
scribere coepi, quod animadverti multa te aedificavisse 
et nunc aedificare, reliquo quoque tempore et publicorum et 
privatorum aedificiorum, pro amplitudine rerum gestarum 
ut posteris memoriae traderentur, curam habiturum. </s>
							<s id="N10048">conscripsi praescriptiones terminatas, ut eas attendens et ante 
facta et futura qualia sint opera per te posses nota habere; 
namque his voluminibus aperui omnes disciplinae rationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1004B">
					<subchap2 id="N1004C">
						<p id="N1004D" type="main">
							<s id="N1004F"> 
Architecti est scientia pluribus disciplinis et variis 
eruditionibus ornata,cuius iudicio probantur omnia quae 
ab ceteris artibus perficiuntur opera. </s>
							<s id="N10052">ea nascitur ex fabrica et ratiocinatione. </s>
							<s id="N10055">fabrica est continuata ac trita 
usus meditatio, quae manibus perficit[ur] e materia cuiuscumque generis opus [est] ad propositum deformationis. </s>
							<s id="N10058">ratiocinatio autem est, quae res fabricatas sollertiae ac 
rationis pro demonstrare atque explicare potest.
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1005B">
						<p id="N1005C" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/003.jpg" ed="1567" pagenum="4"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/004.jpg" ed="1567" pagenum="5"></pb>
							<s id="N1005E"> 
Itaque architecti, qui sine litteris contenderant, ut manibus 
essent exercitati, non potuerunt efficere, ut haberent pro 
laboribus auctoritatem; qui autem ratiocinationibus et 
litteris solis confisi fuerunt, umbram non rem persecuti 
videntur. </s>
							<s id="N10061">at qui utrumque perdidicerunt, uti omnibus 
armis ornati citius cum auctoritate, quod fuit propositum, sunt adsecuti.
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10064">
						<p id="N10065" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/005.jpg" ed="1567" pagenum="6"></pb>
							<s id="N10069"> 
Cum in omnibus enim rebus, tum maxime etiam in architectura haec duo insunt: quod significatur 
et quod significat. </s>
							<s id="N1006C">significatur proposita res, de qua dicitur; hanc autem significat demonstratio rationibus doctrinarum explicata. </s>
							<s id="N1006F">quare videtur utraque parte exercitatus esse debere, qui se architectum profiteatur. </s>
							<s id="N10072">itaque eum 
etiam ingeniosum oportet esse et ad disciplinam docilem; 
neque enim ingenium sine disciplina aut disciplina sine  
ingenio perfectum artificem potest efficere. </s>
							<pb xlink:href="048/01/006.jpg" ed="1567" pagenum="7"></pb>
							<s id="N10075">et ut litteratus sit, peritus graphidos, eruditus geometria, historias 
complures noverit, philosophos diligenter audierit, musicam scierit, medicinae non sit ignarus, responsa iurisconsultorum noverit, astrologiam caelique rationes cognitas habeat. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10078">
						<p id="N10079" type="main">
							<s id="N1007B"> 
Quae cur ita sint, haec sunt causae. </s>
							<s id="N1007E">litteras architectum 
scire oportet, uti commentariis memoriam firmiorem efficere possit. </s>
							<s id="N10081">deinde graphidis scientiam habere, quo facilius 
exemplaribus pictis quam velit operis speciem deformare 
valeat. </s>
							<s id="N10084">geometria autem plura praesidia praestat architecturae; et primum ex euthygrammis circini tradit usum 
&lt;regulaeque&gt;, e quo maxime facilius aedificiorum in areis 
expediuntur descriptiones normarumque et librationum 
et linearum directiones. </s>
							<s id="N10087">item per opticen in aedificiis ab 
certis regionibus caeli lumina recte ducuntur. </s> 
							<pb xlink:href="048/01/007.jpg" ed="1567" pagenum="8"></pb>
							<s id="N1008A">per arithmeticen vero sumptus aedificiorum consummantur, mensurarum rationes explicantur, difficilesque symmetriarum 
quaestiones geometricis rationibus et methodis inveniuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1008D">
						<p id="N1008E" type="main">
							<s id="N10090"> 
Historias autem plures novisse oportet, quod multa ornamenta saepe in operibus architecti designant, de quibus 
argumenti rationem, cur fecerint, quaerentibus reddere 
debent. </s>
							<s id="N10093">quemadmodum si quis statuas marmoreas muliebres stolatas, quae caryatides dicuntur, pro columnis in 
opere statuerit et insuper mutulos et coronas conlocaverit, 
percontantibus ita reddet rationem. </s>
							<s id="N10096">Carya, civitas Peloponnensis, cum Persis hostibus contra Graeciam consensit. </s>
							<s id="N10099">postea Graeci per victoriam gloriose bello liberati communi consilio Caryatibus bellum indixerunt. </s>
							<s id="N1009C">itaque oppido 
capto, viris interfectis, civitate deflagrata matronas eorum 
in servitutem abduxerunt, nec sunt passi stolas neque  
ornatus matronales deponere, non uti una triumpho ducerentur, sed aeterna, servitutis exemplo gravi contumelia 
pressae poenas pendere viderentur pro civitate. </s>
							<s id="N1009F">ideo qui 
tunc architecti fuerunt aedificiis publicis designaverunt 
earum imagines oneri ferendo conlocatas, ut etiam posteris [nota] poena peccati Caryatium memoriae traderetur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N100A2">
						<p id="N100A3" type="main">
							<s id="N100A5"> 
Non minus Lacones, Pausania Agesilae filio duce, Plataico 
proelio pauca manu infinitum numerum exercitus Persarum cum superavissent, acto cum gloria triumpho spoliorum et praedae, porticum Persicam ex manubiis, laudis 
et virtutis civium indicem, victoriae posteris pro tropaeo constituerunt. </s>
							<s id="N100A8">ibique captivorum simulacra barbarico vestis ornatu, superbia meritis contumeliis punita, 
sustinentia tectum conlocaverunt, uti et hostes horrescerent 
timore eorum fortitudinis effectus, et cives id exemplum 
virtutis aspicientes gloria erecti ad defendendam libertatem essent parati. </s>
							<s id="N100AB">itaque ex eo multi statuas Persicas 
sustinentes epistylia et ornamenta eorum conlocaverunt, 
et ita ex eo argumento varietates egregias auxerunt operibus. </s>
							<s id="N100AE">item sunt aliae eiusdem generis historiae, quarum notitiam architectos tenere oporteat. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N100B1">
						<p id="N100B2" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/008.jpg" ed="1567" pagenum="9"></pb>
							<s id="N100B4"> 
Philosophia vero perficit architectum animo magno et uti non sit adrogans, 
sed potius facilis, aequus et fidelis, sine avaritia, quod est 
maximum; nullum enim opus vere sine fide et castitate 
fieri potest; ne sit cupidus neque in muneribus accipiendis 
habeat animum occupatum, sed cum gravitate suam tueatur dignitatem bonam famam habendo; et haec enim 
philosophia praescribit. </s>
							<s id="N100B7">praeterea de rerum natura, quae 
graece <foreign lang="grc">φυσιολογία</foreign> dicitur, philosophia explicat. </s>
							<s id="N100BE">quam necesse est studiosius novisse, quod habet multas et varias naturales quaestiones. </s>
							<s id="N100C1">ut etiam in aquarum ductionibus. </s>
							<s id="N100C4">incursibus enim et circumitionibus et librata planitie ex-  
pressionibus spiritus naturales aliter atque aliter fiunt, 
quorum offensionibus mederi nemo poterit, nisi qui ex 
philosophia principia rerum naturae noverit. </s>
							<s id="N100C7">item qui 
Ctesibii aut Archimedis et ceterorum, qui eiusdem generis 
praecepta conscripserunt, leget, sentire non poterit, nisi his rebus a philosophis erit institutus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N100CA">
						<p id="N100CB" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/009.jpg" ed="1567" pagenum="10"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/010.jpg" ed="1567" pagenum="11"></pb>
							<s id="N100CF"> 
Musicen autem sciat oportet, uti canonicam rationem et mathematicam notam 
habeat, praeterea ballistarum, catapultarum, scorpionum 
temperaturas possit recte facere. </s>
							<s id="N100D2">in capitulis enim dextra 
ac sinistra sunt foramina hemitoniorum, per quae tenduntur suculis et vectibus e nervo torti funes, qui non praecluduntur nec praeligantur, nisi sonitus ad artificis aures 
certos et aequales fecerint. </s>
							<s id="N100D5">bracchia enim, quae in eas 
tentiones includuntur, cum extenduntur, aequaliter et 
pariter utraque plagam mittere debent; quodsi non homotona fuerint, inpedient directam telorum missionem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N100D8">
						<p id="N100D9" type="main">
							<s id="N100DB"> 
Item theatris vasa aerea, quae in cellis sub gradibus mathematica ratione conlocantur sonitûm ex discrimine, quae 
Graeci <foreign lang="grc">ἠχεῖα</foreign> appellant, ad symphonias musicas sive concentus componuntur divisa in circinatione diatessaron et diapente et &lt;diapason ad&gt; disdiapason, uti vox scaenici, 
sonitu conveniens in dispositionibus tactu cum offenderit, 
aucta cum incremento clarior et suavior ad spectatorum 
perveniat aures. </s>
							<s id="N100E2">hydraulicas quoque machinas et cetera, 
quae sunt similia his organis, sine musicis rationibus efficere nemo poterit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N100E5">
						<p id="N100E6" type="main">
							<s id="N100E8"> 
Disciplinam vero medicinae novisse oportet propter inclinationem caeli, quae Graeci <foreign lang="grc">κλίματα</foreign> 
dicunt, et aeris et locorum, qui sunt salubres aut pestilentes, aquarumque usus; sine his enim rationibus nulla 
salubris habitatio fieri potest. </s>
							<pb xlink:href="048/01/011.jpg" ed="1567" pagenum="12"></pb>
							<s id="N100EF">iura quoque nota habeat  
oportet, ea quae necessaria sunt aedificiis &lt;locis&gt; communibus parietum ad ambitum, stillicidiorum et cloacarum, luminum, item aquarum ductiones et cetera, quae eiusmodi sunt. </s>
							<s id="N100F2">nota oportet sint architectis, uti ante 
caveant quam instituant aedificia, ne controversiae factis 
operibus patribus familiarum relinquantur, et ut legibus 
scribendis prudentia cavere possit et locatori et conductori; namque si lex perite fuerit scripta, erit ut sine captione uterque ab utroque liberetur. </s>
							<s id="N100F5">ex astrologia autem 
cognoscitur oriens, occidens, meridies, septentrio, etiam 
caeli ratio, aequinoctium, solstitium, astrorum cursus; 
quorum notitiam si quis non habuerit, horologiorum rationem omnino scire non poterit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N100F8">
						<p id="N100F9" type="main">
							<s id="N100FB"> 
Cum ergo tanta haec disciplina sit, condecorata et abundans eruditionibus variis ac pluribus, non puto posse &lt;se&gt; 
iuste repente profiteri architectos, nisi qui ab aetate 
puerili his gradibus disciplinarum scandendo scientia plerarumque litterarum et artium nutriti pervenerint ad summum templum architecturae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N100FE">
						<p id="N100FF" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/012.jpg" ed="1567" pagenum="13"></pb>
							<s id="N10101"> 
At fortasse mirum videbitur inperitis, hominis posse naturam tantum numerum doctrinarum perdiscere et memoria continere. </s>
							<s id="N10104">cum autem animadverterint omnes disciplinas inter se coniunctionem 
rerum et communicationem habere, fieri posse faciliter 
credent; encyclios enim disciplina uti corpus unum ex his 
membris est composita. </s>
							<s id="N10107">itaque qui a teneris aetatibus 
eruditionibus variis instruuntur, omnibus litteris agnoscunt easdem notas communicationemque omnium disciplinarum, et ea re facilius omnia cognoscunt. </s>
							<s id="N1010A">ideoque de veteribus architectis Pytheos, qui Prieni aedem Minervae 
nobiliter est architectatus, ait in suis commentariis architectum omnibus artibus et doctrinis plus oportere posse  
facere, quam qui singulas res suis industriis et exercitationibus ad summam claritatem perduxerunt. </s>
							<s id="N1010D">id autem re non expeditur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10110">
						<p id="N10111" type="main">
							<s id="N10115"> 
Non enim debet nec potest esse architectus grammaticus, uti fuerat Aristarchus, sed non agrammatus, 
nec musicus ut Aristoxenus, sed non amusos, nec pictor 
ut Apelles, sed graphidos non inperitus, nec plastes quemadmodum Myron seu Polyclitus, sed rationis plasticae 
non ignarus, nec denuo medicus ut Hippocrates, sed non 
aniatrologetus, nec in ceteris doctrinis singulariter excellens, sed in îs non inperitus. </s>
							<s id="N10118">non enim in tantis rerum 
varietatibus elegantias singulares quisquam consequi potest, quod earum ratiocinationes cognoscere et percipere vix cadit in potestatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1011B">
						<p id="N1011C" type="main">
							<s id="N1011E"> 
Nec tamen non tantum architecti non possunt in omnibus rebus habere summum effectum, 
sed etiam ipsi, qui privatim proprietates tenent artium, 
non efficiunt, ut habeant omnes summum laudis principatum. </s>
							<s id="N10121">ergo si in singulis doctrinis singuli artifices neque 
omnes sed pauci aevo perpetuo nobilitatem vix sunt consecuti, quemadmodum potest architectus, qui pluribus artibus debet esse peritus, non id ipsum mirum et magnum 
facere, ne quid ex his indigeat, sed etiam ut omnes artifices 
superet, qui singulis doctrinis adsiduitatem cum industria summa praestiterunt?  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10124">
						<p id="N10125" type="main">
							<s id="N10127"> 
Igitur in hac re Pytheos errasse videtur, quod non animadvertit ex duabus rebus singulas 
artes esse compositas, ex opere et eius ratiocinatione, ex 
his autem unum proprium esse eorum, qui singulis rebus 
sunt exercitati, id est operis effectus, alterum commune 
cum omnibus doctis, id est rationem, uti medicis et musicis 
et de venarum rythmo et pedum [motus]; at si vulnus 
mederi aut aegrum eripere de periculo oportuerit, non  
accedet musicus, sed id opus proprium erit medici; item 
in organo non medicus sed musicus modulabitur, ut aures suavem cantionibus recipiant iucunditatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1012A">
						<p id="N1012B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/013.jpg" ed="1567" pagenum="14"></pb>
							<s id="N1012D"> 
Similiter cum astrologis et musicis est disputatio communis de sympathia 
stellarum et symphoniarum in quadratis et trigonis diatessaron et diapente, a geometris [divisus] qui graece 
<foreign lang="grc">λόγος ὀπτικός</foreign> appellatur; ceterisque omnibus doctrinis 
multae res vel omnes communes sunt dumtaxat ad disputandum. </s>
							<s id="N10134">operum vero ingressus, qui manu aut tractationibus ad elegantiam perducuntur, ipsorum sunt, qui proprie una arte ad faciendum sunt instituti. </s>
							<pb xlink:href="048/01/014.jpg" ed="1567" pagenum="15"></pb>
							<s id="N10137">ergo satis 
abunde videtur fecisse, qui ex singulis doctrinis partes et 
rationes earum mediocriter habet notas, eas quae necessariae 
sunt ad architecturam, uti, si quid de his rebus et artibus iudicare et probare opus fuerit, ne deficiatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1013A">
						<p id="N1013B" type="main">
							<s id="N1013D"> 
Quibus vero natura tantum tribuit sollertiae, acuminis, memoriae, ut 
possint geometriam, astrologiam, musicen ceterasque disciplinas penitus habere notas, praetereunt officia architectorum et efficiuntur mathematici. </s>
							<s id="N10140">itaque faciliter contra 
eas disciplinas disputare possunt, quod pluribus telis disciplinarum sunt armati. </s>
							<s id="N10143">hi autem inveniuntur raro, ut 
aliquando fuerunt Aristarchus Samius, Philolaus et Archytas Tarentini, Apollonius Pergaeus, Eratosthenes Cyrenaeus, 
Archimedes et Scopinas ab Syracusis, qui multas res &lt;mechanicas,&gt; organicas, gnomonicas numero naturalibusque 
rationibus inventas atque explicatas posteris reliquerunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10146">
						<p id="N10147" type="main">
							<s id="N1014B"> 
Cum ergo talia ingenia ab naturali sollertia non passim 
cunctis gentibus sed paucis viris habere concedatur, officium vero architecti omnibus eruditionibus debeat esse 
exercitatum, et ratio propter amplitudinem rei permittat 
non iuxta necessitatem summas sed etiam mediocres scientias habere disciplinarum, peto, Caesar, et a te et ab îs, 
qui ea volumina sunt lecturi, ut, si quid parum ad regulam 
artis grammaticae fuerit explicatum, ignoscatur. </s>
							<s id="N1014E">namque 
non uti summus philosophus nec rhetor disertus nec grammaticus summis rationibus artis exercitatus, sed ut architectus his litteris imbutus haec nisus sum scribere. </s>
							<pb xlink:href="048/01/015.jpg" ed="1567" pagenum="16"></pb>
							<s id="N10151">de 
artis vero potestate quaeque insunt in ea ratiocinationes 
polliceor, uti spero, his voluminibus non modo aedificantibus 
sed etiam omnibus sapientibus cum maxima auctoritate 
me sine dubio praestaturum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10154">
					<subchap2 id="N10155">
						<p id="N10156" type="main">
							<s id="N10158"> 
Architectura autem constat ex ordinatione, quae graece 
<foreign lang="grc">τάξις</foreign> dicitur,
							<pb xlink:href="048/01/016.jpg" ed="1567" pagenum="17"></pb> 
							et ex dispositione, hanc autem Graeci <foreign lang="grc">διάθεσιν</foreign> vocitant, et eurythmia et symmetria et decore et 
distributione, quae graece <foreign lang="grc">οἰκονομία</foreign> dicitur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10167">
						<p id="N10168" type="main">
							<s id="N1016A"> 
Ordinatio est [modica] membrorum operis [commoditas] 
separatim universeque proportionis ad symmetriam comparatio. </s>
							<s id="N1016D">haec componitur ex quantitate, quae graece 
<foreign lang="grc">ποσότης</foreign> dicitur. </s>
							<s id="N10174">quantitas autem est modulorum ex ipsius 
operis e singulisque membrorum partibus sumptio universi operis conveniens effectui. 
</s>
						</p>
						<p id="N10177" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/017.jpg" ed="1567" pagenum="18"></pb>
							<s id="N10179"> 
Dispositio autem est rerum apta conlocatio elegansque 
compositionibus effectus operis cum qualitate. </s>
							<s id="N1017C">species dispositionis, quae graece dicuntur <foreign lang="grc">ἰδέαι</foreign>, sunt hae: ichnographia, orthographia, scaenographia. </s>
							<s id="N10183">ichnographia est 
circini regulaeque modice continens usus, e qua capiuntur formarum in solis arearum descriptiones. </s>
							<pb xlink:href="048/01/018.jpg" ed="1567" pagenum="19"></pb>
							<s id="N10186">orthographia autem est erecta frontis imago modiceque picta 
rationibus operis futuri figura. </s>
							<s id="N10189">item scaenographia est 
frontis et laterum abscedentium adumbratio ad circinique  
centrum omnium linearum responsus. </s>
							<s id="N1018C">hae nascuntur 
ex cogitatione et inventione. </s>
							<s id="N1018F">cogitatio est cura studii 
plena et industriae vigilantiaeque effectus propositi cum 
voluptate. </s>
							<s id="N10192">inventio autem est quaestionum obscurarum 
explicatio ratioque novae rei vigore mobili reperta. </s>
							<s id="N10195">hae 
sunt terminationes dispositionum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10198">
						<p id="N10199" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/019.jpg" ed="1567" pagenum="20"></pb>
							<s id="N1019B"> 
Eurythmia est venusta species commodusque in compositionibus membrorum aspectus. </s>
							<pb xlink:href="048/01/020.jpg" ed="1567" pagenum="21"></pb><s id="N1019E">haec efficitur, cum membra operis convenientis sunt altitudinis ad latitudinem, latitudinis ad longitudinem, et ad summam omnia respondent 
suae symmetriae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N101A1">
						<p id="N101A2" type="main">
							<s id="N101A6"> 
Item symmetria est ex ipsius operis membris conveniens 
consensus ex partibusque separatis ad universae figurae 
speciem ratae partis responsus. </s>
							<s id="N101A9">uti in hominis corpore e 
cubito, pede, palmo, digito ceterisque particulis symmetros 
est eurythmiae qualitas, sic est in operum perfectionibus. </s>
							<s id="N101AC">et primum in aedibus sacris aut e columnarum crassitudinibus aut triglypho aut etiam embatere, ballista e foramine &lt;capituli&gt;, quod Graeci <foreign lang="grc">περίτρητον</foreign> vocitant, navibus 
interscalmio, quae <foreign lang="grc">διάπηγμα</foreign> dicitur, item ceterorum operum 
e membris invenitur symmetriarum ratiocinatio. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N101B7">
						<p id="N101B8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/021.jpg" ed="1567" pagenum="22"></pb>
							<s id="N101BA"> 
Decor autem est emendatus operis aspectus probatis 
rebus compositi cum auctoritate. </s>
							<s id="N101BD">is perficitur statione, 
quod graece <foreign lang="grc">θεματισμῷ</foreign> dicitur, seu consuetudine aut 
natura. </s>
							<s id="N101C4">statione, cum Iovi Fulguri et Caelo et Soli et 
Lunae aedificia sub divo hypaethraque constituentur; horum enim deorum et species et effectus in aperto mundo 
atque lucenti praesentes videmus. </s>
							<s id="N101C7">Minervae et Marti et 
Herculi aedes doricae fient; his enim diis propter virtutem 
sine deliciis aedificia constitui decet. </s>
							<s id="N101CA">Veneri, Florae, Proserpinae, fontium nymphis corinthio genere constitutae 
aptas videbuntur habere proprietates, quod his diis propter 
teneritatem graciliora et florida foliisque et volutis ornata 
opera facta augere videbuntur iustum decorem. </s>
							<s id="N101CD">Iunoni, 
Dianae, Libero Patri ceterisque diis, qui eadem sunt similitudine, si aedes ionicae construentur, habita erit ratio 
mediocritatis, quod et ab severo more doricorum et ab 
teneritate corinthiorum temperabitur earum institutio proprietatis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N101D0">
						<p id="N101D1" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/022.jpg" ed="1567" pagenum="23"></pb>
							<s id="N101D3"> 
Ad consuetudinem autem decor sic exprimitur, 
cum aedificiis interioribus magnificis item vestibula convenientia et elegantia erunt facta. </s>
							<s id="N101D6">si enim interiora prospectus habuerint elegantes, aditus autem humiles et inhonestos, non erunt cum decore. </s>
							<s id="N101D9">item si doricis epistyliis in 
coronis denticuli sculpentur aut in pulvinatis columnis ex 
ionicis epistyliis [capitulis] exprimentur triglyphi, translatis 
ex alia ratione proprietatibus in aliud genus operis offendetur aspectus aliis ante ordinis consuetudinibus institutus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N101DC">
						<p id="N101DD" type="main">
							<s id="N101DF"> 
Naturalis autem decor sic erit, si primum omnibus templis 
saluberrimae regiones aquarumque fontes in îs locis idonei 
eligentur, in quibus fana constituantur, deinde maxime 
Aesculapio, Saluti, ut eorum deorum, quorum plurimi medicinis aegri curari videntur. </s>
							<s id="N101E2">cum enim ex pestilenti in 
salubrem locum corpora aegra translata fuerint et e fontibus salubribus aquarum usus subministrabuntur, celerius 
convalescent. </s>
							<s id="N101E5">ita efficietur, uti ex natura loci maiores 
auctasque cum dignitate divinitas excipiat opiniones. </s>
							<s id="N101E8">item 
naturae decor erit, si cubiculis et bybliothecis ab oriente 
lumina capiuntur, balneis et hibernaculis ab occidente hiberno, pinacothecis et quibus certis luminibus opus est 
partibus, a septentrione, quod ea caeli regio neque exclaratur neque obscuratur solis cursu sed est certa inmutabilis die perpetuo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N101EB">
						<p id="N101EC" type="main">
							<s id="N101EE"> 
Distributio autem est copiarum locique commoda dispensatio parcaque in operibus sumptus ratione temperatio. </s>
							<s id="N101F1">haec ita observabitur, si primum architectus ea non quaeret, quae non poterunt inveniri aut parari nisi magno. </s>
							<s id="N101F4">namque non omnibus locis harenae fossiciae nec caementorum nec abietis nec sappinorum nec marmoris copia est, 
sed aliud alio loco nascitur, quorum comportationes difficiles sunt et sumptuosae. </s>
							<s id="N101F7">utendum autem est, ubi non est 
harena fossicia, fluviatica aut marina lota; inopiae quoque 
abietis aut sappinorum vitabuntur utendo cupresso, populo, ulmo, pinu; reliquaque his similiter erunt explicanda. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N101FA">
						<p id="N101FB" type="main">
							<s id="N101FF"> 
Alter gradus erit distributionis, cum ad usum patrum familiarum 
et ad pecuniae copiam aut ad eloquentiae dignitatem aedificia apte disponentur. </s>
							<s id="N10202">namque aliter urbanas domos oportere constitui videtur, aliter quibus ex possessionibus rusticis influunt fructus; non item feneratoribus, aliter beatis 
et delicatis; potentibus vero, quorum cogitationibus respublica gubernatur, ad usum conlocabuntur; et omnino 
faciendae sunt aptae omnibus personis aedificiorum distributiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10205">
					<subchap2 id="N10206">
						<p id="N10207" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/023.jpg" ed="1567" pagenum="24"></pb>
							<s id="N10209"> 
Partes ipsius architecturae sunt tres: aedificatio, gnomonice, machinatio. </s>
							<s id="N1020C">aedificatio autem divisa est bipertito, 
e quibus una est moenium et communium operum in publicis locis conlocatio, altera est privatorum aedificiorum 
explicatio. </s>
							<s id="N1020F">publicorum autem distributiones sunt tres, e 
quibus est una defensionis, altera religionis, tertia opportunitatis. </s>
							<s id="N10212">defensionis est murorum turriumque et portarum 
ratio ad hostium impetus perpetuo repellendos excogitata, 
religionis deorum inmortalium fanorum aediumque sacrarum conlocatio, opportunitatis communium locorum ad 
usum publicum dispositio, uti portus, fora, porticus,  
balinea, theatra, ambulationes ceteraque, quae isdem rationibus in publicis locis designantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10215">
						<p id="N10216" type="main">
							<s id="N10218"> 
Haec autem ita fieri debent, ut habeatur ratio firmitatis, utilitatis, venustatis. </s>
							<s id="N1021B">firmitatis erit habita ratio, cum 
fuerit fundamentorum ad solidum depressio, quaque e materia, copiarum sine avaritia diligens electio; utilitatis 
autem, &lt;cum fuerit&gt; emendata et sine inpeditione usus locorum dispositio et ad regiones sui cuiusque generis apta 
et commoda distributio; venustatis vero, cum fuerit operis 
species grata et elegans membrorumque commensus iustas 
habeat symmetriarum ratiocinationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1021E">
					<subchap2 id="N1021F">
						<p id="N10220" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/024.jpg" ed="1567" pagenum="25"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/025.jpg" ed="1567" pagenum="26"></pb>
							<s id="N10222"> 
In ipsis vero moenibus ea erunt principia. </s>
							<s id="N10225">primum electio loci saluberrimi. </s>
							<s id="N10228">is autem erit excelsus et non nebulosus, non pruinosus regionesque caeli spectans neque 
aestuosas neque frigidas sed temperatas, deinde si vitabitur palustris vicinitas. </s>
							<s id="N1022B">cum enim aurae matutinae cum 
sole oriente ad oppidum pervenient et his ortae nebulae 
adiungentur spiritusque bestiarum palustrium venenatos 
cum nebula mixtos in habitatorum corpora flatu spargent, 
efficient locum pestilentem. </s>
							<s id="N1022E">item si secundum mare erunt 
moenia spectabuntque ad meridiem aut occidentem, non 
erunt salubria, quod per aestatem caelum meridianum sole 
exoriente calescit, meridie ardet; item quod spectat ad 
occidentem, sole exorto tepescit, meridie calet, vespere fervet. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10231">
						<p id="N10232" type="main">
							<s id="N10234"> 
Igitur mutationibus caloris et refrigerationis corpora, quae in his locis sunt, vitiantur. </s>
							<s id="N10237">hoc autem licet 
animadvertere etiam ex îs, quae non sunt animalia. </s>
							<s id="N1023A">in 
cellis enim vinariis tectis lumina nemo capit a meridie 
nec ab occidente, sed a septentrione, quod ea regio nullo 
tempore mutationes recipit sed est firma perpetuo et inmutabilis. </s>
							<s id="N1023D">ideo etiam ea granaria, quae ad solis cursum  
spectant, bonitatem cito mutant, obsoniaque et poma, quae 
non in ea parte caeli ponuntur, quae est aversa a solis cursu, non diu servantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10240">
						<p id="N10241" type="main">
							<s id="N10245"> 
Nam semper calor cum excoquit e rebus firmitatem et vaporibus fervidis eripit exsugendo 
naturales virtutes, dissolvit eas et fervore mollescentes 
efficit inbecillas. </s>
							<s id="N10248">ut etiam in ferro animadvertimus, quod, 
quamvis natura sit durum, in fornacibus ab ignis vapore 
percalefa­
							<pb xlink:href="048/01/026.jpg" ed="1567" pagenum="27"></pb>
							ctum ita mollescit, uti in omne genus formae faciliter fabricetur; et idem, cum molle et candens refrigeretur tinctum frigida, redurescit et restituitur in antiquam proprietatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1024B">
						<p id="N1024C" type="main">
							<s id="N1024E"> 
Licet etiam considerare haec ita esse ex eo, quod aestate non solum in pestilentibus locis sed etiam 
in salubribus omnia corpora calore fiant inbecilla, et per 
hiemem etiam quae pestilentissimae sint regiones efficiantur salubres, ideo quod a refrigerationibus solidantur. </s>
							<s id="N10251">non minus etiam quae ab frigidis regionibus corpora traducuntur in calidas, non possunt durare sed dissolvuntur; 
quae autem ex calidis locis sub septentrionum regiones 
frigidas, non modo non laborant inmutatione loci valetudinibus sed etiam confirmantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10254">
						<p id="N10255" type="main">
							<s id="N10257"> 
Quare cavendum esse videtur in moenibus conlocandis ab îs regionibus, quae 
caloribus flatus ad corpora hominum possunt spargere. </s>
							<s id="N1025A">namque &lt;e&gt; principiis, quae Graeci <foreign lang="grc">στοιχεῖα</foreign> appellant, ut 
omnia, corpora sunt composita, id est e calore et umore, 
terreno et aere, et ita mixtionibus naturali temperatura 
figurantur omnium animalium in mundo generatim qualitates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10261">
						<p id="N10262" type="main">
							<s id="N10264"> 
Ergo in quibus&lt;vis&gt; corporibus cum exsuperat e 
principiis calor, tunc interficit dissolvitque cetera fervore. </s>
							<s id="N10267">haec autem vitia efficit fervidum ab certis partibus caelum, cum insidit in apertas venas plus quam patitur e 
mixtionibus naturali temperatura corpus. </s>
							<s id="N1026A">item si umor 
occupavit corporum venas inparesque eas fecit, cetera  
principia liquido corrupta diluuntur, et dissolvuntur compositionibus virtutes. </s>
							<s id="N1026D">item haec e refrigerationibus umoris ventorum et aurarum infunduntur vitia corporibus. </s>
							<s id="N10270">non minus aeris etiamque terreni in corpore naturalis compositio augendo aut minuendo infirmat cetera, principia 
terrena cibi plenitate, aer gravitate caeli. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10273">
						<p id="N10274" type="main">
							<s id="N10276"> 
Sed si qui voluerit diligentius haec sensu percipere, 
animadvertat attendatque naturas avium et piscium et 
terrestrium animalium, et ita considerabit discrimina temperaturae. </s>
							<s id="N10279">aliam enim mixtionem habet genus avium, aliam 
piscium, longe aliter terrestrium natura. </s>
							<s id="N1027C">volucres minus 
habent terreni, minus umoris, caloris temperate, aeris 
multum; igitur levioribus principiis compositae facilius in 
aeris impetum nituntur. </s>
							<s id="N1027F">aquatiles autem piscium naturae, 
quod temperatae sunt a calido plurimumque ex aeris et 
terreni &lt;principiis&gt; sunt compositae, sed umoris habent 
oppido quam paulum, quo minus habent e principiis umoris in corpore, facilius in umore perdurant; itaque cum ad 
terram perducuntur, animam cum aqua relinquunt. </s>
							<s id="N10282">item 
terrestria, quod e principiis ab aere caloreque sunt temperata minusque habent terreni plurimumque umoris, quod 
abundant umidae partes, non diu possunt in aqua vitam tueri. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10285">
						<p id="N10286" type="main">
							<s id="N1028A"> 
Ergo si haec ita videntur, quemadmodum proposuimus, et e principiis animalium corpora composita sensu 
percipimus et e superationibus aut defectionibus ea laborare dissolvique iudicamus, non dubitamus, quin diligentius quaeri oporteat, uti temperatissimas caeli regiones 
eligamus, cum quaerenda fuerit in moenium conlocationibus salubritas. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1028D">
						<p id="N1028E" type="main">
							<s id="N10290"> 
Itaque etiam atque etiam veterem revocandam censeo rationem. </s>
							<s id="N10293">maiores enim pecoribus immolatis, quae pascebantur in îs locis, quibus aut oppida aut 
castra stativa constituebantur, inspiciebant iocinera, et si 
erant livida et vitiosa primo, alia immolabant dubitantes,  
utrum morbo an pabuli vitio laesa essent. </s>
							<s id="N10296">cum pluribus 
experti erant et probaverant integram et solidam naturam 
iocinerum ex aqua et pabulo, ibi constituebant munitiones; 
si autem vitiosa inveniebant, iudicio transferebant item 
humanis corporibus pestilentem futuram nascentem in his 
locis aquae cibique copiam, et ita transmigrabant et mutabant regiones quaerentes omnibus rebus salubritatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10299">
						<p id="N1029A" type="main">
							<s id="N1029C"> 
Hoc autem fieri, uti pabulo ciboque salubres proprietates terrae videantur, licet animadvertere et cognoscere ex agris 
Cretensium, qui sunt circa Pothereum flumen, quod est 
Cretae inter duas civitates Gnoson et Gortynam. </s>
							<s id="N1029F">dextra 
enim et sinistra eius fluminis pascuntur pecora; sed ex his 
quae pascuntur proxime Gnoson si <gap></gap> quae autem 
ex altera parte proxime Gortynam, non habent apparentem 
splenem. </s>
							<s id="N102A4">unde etiam medici quaerentes de ea re invenerunt 
in his locis herbam, quam pecora rodendo inminuerunt 
lienes. </s>
							<s id="N102A7">ita eam herbam colligendo curant lienosos hoc 
medicamento, quod etiam Cretenses <foreign lang="grc">ἄσπληνον</foreign> vocitant. </s>
							<pb xlink:href="048/01/027.jpg" ed="1567" pagenum="28"></pb>
							<s id="N102AE">ex eo licet scire cibo atque aqua proprietates locorum 
naturaliter pestilentes aut salubres esse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N102B1">
						<p id="N102B2" type="main">
							<s id="N102B4"> 
Item si in paludibus moenia constituta erunt, quae paludes secundum mare fuerint, spectabuntque ad septentrionem aut inter septentrionem et orientem, eaeque 
paludes excelsiores fuerint quam litus marinum, ratione 
videbuntur esse constituta. </s>
							<s id="N102B7">fossis enim ductis fit aquae 
exitus ad litus, et mare tempestatibus actum in paludes 
redundantia motionibus concitata marisque mixtionibus 
non patitur bestiarum palustrium genera ibi nasci, quaeque de superioribus locis natando proxime litus perveniunt, 
inconsueta salsitudine necantur. </s>
							<s id="N102BA">exemplar autem huius rei 
Gallicae paludes possunt esse, quae circum&lt;cingunt&gt; Altinum, Ravennam, Aquileiam, aliaque quae in eiusmodi locis municipia sunt proxima paludibus, quod his rationibus habent incredibilem salubritatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N102BD">
						<p id="N102BE" type="main">
							<s id="N102C0"> 
Quibus autem insidentes sunt paludes et non habent exitus profluentes neque 
per flumina neque per fossas, uti Pomptinae, stando putescunt et umores graves et pestilentes in îs locis emittunt.  
</s>
						</p>
						<p id="N102C3" type="main">
							<s id="N102C7"> 
Item in Apulia oppidum Salpia vetus, quod Diomedes ab Troia rediens constituit sive, quemadmodum 
nonnulli scripserunt, Elpias Rhodius, in eiusmodi locis fuerat conlocatum, ex quo incolae quotannis aegrotando laborantes aliquando pervenerunt ad M. </s>
							<s id="N102CA">Hostilium ab eoque 
publice petentes impetraverunt, ut is idoneum locum ad 
moenia transferenda conquireret eligeretque. </s>
							<s id="N102CD">tunc is moratus non est, sed statim rationibus doctissime quaesitis 
secundum mare mercatus est possessionem loco salubri 
ab senatuque populoque Romano petît, ut liceret transferre oppidum, constituitque moenia et areas divisit nummoque sestertio singulis municipibus mancipio dedit. </s>
							<s id="N102D0">his 
confectis lacum aperuit in mare et portum e lacu municipio perfecit. </s>
							<s id="N102D3">itaque nunc Salpini quattuor milia passus 
progressi ab oppido veteri habitant in salubri loco. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N102D6">
					<subchap2 id="N102D7">
						<p id="N102D8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/028.jpg" ed="1567" pagenum="29"></pb>
							<s id="N102DA"> 
Cum ergo his rationibus [erit] salubritatis [moenium 
conlocandorum explicatio] regiones[que] electae fuerint 
fructibus ad alendam civitatem copiosae, et viarum 
munitiones aut opportunitates fluminum seu per portus 
marinae subvectionis habuerit ad moenia comportationes 
expeditas, tunc turrium murorumque fundamenta sic sunt 
facienda, 
							<pb xlink:href="048/01/029.jpg" ed="1567" pagenum="30"></pb>
							uti fodiantur, si queat inveniri, ad solidum et in 
solido, quantum ex amplitudine operis pro ratione videatur, crassitudine ampliore quam parietum, qui supra terram sunt futuri, et ea impleantur quam solidissima structura. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N102DD">
						<p id="N102DE" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/030.jpg" ed="1567" pagenum="31"></pb>
							<s id="N102E0"> 
Item turres sunt proiciendae in exteriorem partem, 
uti, cum ad murum hostis impetu velit adpropinquare, a 
turribus dextra ac sinistra lateribus apertis telis vulnerentur. </s>
							<s id="N102E3">curandumque maxime videtur, ut non facilis aditus sit ad 
oppugnandum murum, sed ita circumdandum ad loca praecipitia et excogitandum, uti portarum itinera non sint 
directa sed scaeva. </s>
							<s id="N102E6">namque cum ita factum fuerit, tum 
dextrum latus accedentibus, quod scuto non erit tectum, 
proximum erit muro. </s>
							<s id="N102E9">conlocanda autem oppida sunt non 
quadrata nec procurrentibus angulis sed circinationibus, 
uti hostis ex pluribus locis conspiciatur. </s>
							<s id="N102EC">in quibus enim 
anguli procurrunt, difficiliter defenditur, quod angulus magis hostem tuetur quam civem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N102EF">
						<p id="N102F0" type="main">
							<s id="N102F2"> 
Crassitudinem autem muri ita faciendam censeo, uti armati homines supra obviam 
venientes alius alium sine inpeditione praeterire possint, 
dum in crassitudine perpetuae taleae oleagineae ustilatae 
quam creberrime instruantur, uti utraeque muri frontes 
inter se, quemadmodum fibulis, his taleis conligatae aeternam habeant firmitatem; namque ei materiae nec caries 
nec tempestates nec vetustas potest nocere, sed ea et in 
terra obruta et in aqua conlocata permanet sine vitiis 
utilis sempiterno. </s>
							<s id="N102F5">itaque non solum in muro sed etiam 
in substructionibus quique parietes murali crassitudine 
erunt faciundi, hac ratione religati non cito vitiabuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N102F8">
						<p id="N102F9" type="main">
							<s id="N102FB"> 
Intervalla autem turrium ita sunt facienda, ut ne longius 
sit alia ab alia sagittae missionis, uti, si qua oppugnetur, 
tum a turribus, quae erunt dextra sinistra, scorpionibus 
reliquisque telorum missionibus hostes reiciantur. </s>
							<pb xlink:href="048/01/031.jpg" ed="1567" pagenum="32"></pb>
							<s id="N102FE">etiamque contra interiores &lt;partes&gt; turrium dividendus est murus 
intervallis tam magnis, quam erunt turres, ut itinera sint  
interioribus partibus turrium contignata, neque ea ferro 
fixa; hostis enim si quam partem muri occupaverit, qui 
repugnabunt rescindent et, si celeriter administraverint, 
non patientur reliquas partes turrium murique hostem penetrare, nisi se voluerit praecipitare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10301">
						<p id="N10302" type="main">
							<s id="N10306"> 
Turres itaque rotundae aut polygonoe sunt faciendae; quadratas enim 
machinae celerius dissipant, quod angulos arietes tundendo 
frangunt, in rotundationibus autem uti cuneos ad centrum 
adigendo laedere non possunt. </s>
							<pb xlink:href="048/01/032.jpg" ed="1567" pagenum="33"></pb>
							<s id="N10309">item munitiones muri turriumque aggeribus coniunctae maxime sunt tutiores, quod 
neque arietes neque suffossiones neque machinae ceterae eis valent nocere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1030C">
						<p id="N1030D" type="main">
							<s id="N1030F"> 
Sed non in omnibus locis est aggeris ratio facienda, nisi quibus extra murum ex alto loco 
plano pede accessus fuerit ad moenia oppugnanda. </s>
							<s id="N10312">itaque in eiusmodi locis primum fossae sunt faciendae latitudinibus et altitudinibus quam amplissimis, deinde fundamentum muri deprimendum est infra alveum fossae 
et id extruendum est ea crassitudine, ut opus terrenum facile sustineatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10315">
						<p id="N10316" type="main">
							<s id="N10318"> 
Item interiore parte substructionis 
fundamentum distans ab exteriore introrsus amplo spatio, 
ita uti cohortes possint quemadmodum in acie instructae 
ad defendendum supra latitudinem aggeris consistere. </s>
							<s id="N1031B">cum 
autem fundamenta ita distantia inter se fuerint constituta, 
tunc inter ea alia transversa, coniuncta exteriori et interiori fundamento, pectinatim disposita [quemadmodum 
serrae dentes solent esse] conlocentur; cum enim sic erit 
factum, tunc ita oneris terreni magnitudo distributa in 
parvas partes neque universa pondere premens &lt;non&gt; poterit ulla ratione extrudere muri substructiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1031E">
						<p id="N1031F" type="main">
							<s id="N10321"> 
De ipso autem muro, e qua materia struatur aut perficiatur, ideo 
non est praefiniendum, quod in omnibus locis, quas optamus copias, eas non possumus habere. </s>
							<s id="N10324">sed ubi sunt saxa 
quadrata sive silex seu caementum aut coctus later sive  
crudus, his erit utendum. </s>
							<s id="N10327">non enim, uti Babylone abundantes liquido bitumine pro calce et harena ex cocto latere 
factum habent murum, sic item possunt omnes 
							<pb xlink:href="048/01/033.jpg" ed="1567" pagenum="34"></pb>
							regiones 
seu locorum proprietates habere tantas eiusdem generis 
utilitates, uti ex his comparationibus ad aeternitatem perfectus habeatur sine vitio murus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1032A">
					<subchap2 id="N1032B">
						<p id="N1032C" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/034.jpg" ed="1567" pagenum="35"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/035.jpg" ed="1567" pagenum="36"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/036.jpg" ed="1567" pagenum="37"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/037.jpg" ed="1567" pagenum="38"></pb>
							<s id="N1032E"> 
Moenibus circumdatis sequuntur intra murum arearum 
divisiones platearumque et angiportûm ad caeli regionem 
directiones. </s>
							<s id="N10331">dirigentur haec autem recte, si exclusi erunt 
ex angiportis venti prudenter. </s>
							<s id="N10334">qui si frigidi sunt, laedunt; 
si calidi, vitiant; si umidi, nocent. </s>
							<s id="N10337">quare vitandum videtur 
hoc vitium et avertendum, ne fiat quod in multis civitatibus usu solet venire. </s>
							<pb xlink:href="048/01/038.jpg" ed="1567" pagenum="39"></pb>
							<s id="N1033A">quemadmodum in insula Lesbo 
oppidum Mytilenae magnificenter est aedificatum et eleganter, sed positum non prudenter. </s>
							<s id="N1033D">in qua civitate auster 
cum flat, homines aegrotant; cum corus, tussiunt; cum 
septentrio, restituuntur in salubritatem, sed in angiportis 
et plateis non possunt consistere propter vehementiam frigoris. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10340">
						<p id="N10341" type="main">
							<s id="N10345"> 
Ventus autem est aeris fluens unda cum certa 
motus redundantia. </s>
							<s id="N10348">nascitur, cum fervor offendit umorem 
et impetus spiritus factionis exprimit vim flatus. </s>
							<s id="N1034B">id autem 
verum esse ex aeolis aereis licet aspicere et de latentibus 
caeli rationibus artificiosis rerum inventionibus divinitatis 
exprimere veritatem. </s>
							<s id="N1034E">fiunt enim aeoli pilae aereae cavae,— 
hae habent punctum angustissimum—quae aqua infunduntur conlocanturque ad ignem; et antequam calescant, non 
habent ullum spiritum, simul autem ut fervere coeperint, efficiunt ad ignem vehementem flatum. </s>
							<s id="N10351">ita scire et iudicare licet 
e parvo brevissimoque spectaculo de magnis et inmanibus caeli ventorumque naturae rationibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10354">
						<p id="N10355" type="main">
							<s id="N10357"> 
&lt;Venti autem si ex habitationibus&gt; exclusi fuerint, non solum efficient 
corporibus valentibus locum salubrem, sed etiam si qui 
morbi ex aliis vitiis forte nascentur, qui in ceteris &lt;minus&gt; salubribus locis habent curationes medicinae contrariae, in his propter exclusiones ventorum temperatura 
expeditius curabuntur. </s>
							<s id="N1035A">vitia autem sunt, quae difficulter 
curantur in regionibus, quae sunt supra scriptae, haec: 
gravitudo arteriace, tussis, pleuritis, pthisis, sanguinis 
eiectio et cetera, quae non detractionibus sed adiectionibus cu­
							<pb xlink:href="048/01/039.jpg" ed="1567" pagenum="40"></pb>rantur. </s>
							<s id="N1035D">haec ideo difficulter medicantur, primum 
quod ex frigoribus concipiuntur, deinde quod defatigatis 
morbo viribus eorum aer agitatus est &lt;molestus; namque 
ubi&gt; ventorum agitationibus extenuatur, a vitiosis corporibus detrahit sucum et efficit ea exiliora. </s>
							<s id="N10360">contra vero lenis et 
crassus aer, qui perflatus non habet neque crebras redundantias, propter inmotam stabilitatem adiciendo ad membra eorum alit eos et reficit, qui in his sunt inpliciti morbis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10363">
						<p id="N10364" type="main">
							<s id="N10366"> 
Nonnullis placuit esse ventos quattuor: ab oriente aequinoctiali solanum, a meridie austrum, ab occidente aequinoctiali favonium, ab septentrionali septentrionem. </s>
							<pb xlink:href="048/01/040.jpg" ed="1567" pagenum="41"></pb>
							<s id="N10369">sed 
qui diligentius perquisierunt, tradiderunt eos esse octo, 
maxime quidem Andronicus Cyrrestes, qui etiam exemplum conlocavit Athenis turrem marmoream octagonon 
et in singulis lateribus octagoni singulorum ventorum 
imagines excalptas contra suos cuiusque flatus designavit, 
supraque eam turrim metam marmoream perfecit et insuper Tritonem aereum conlocavit dextra manu virgam 
porrigentem, et ita est machinatus, uti vento circumageretur  
et semper contra flatum consisteret supraque imaginem flantis venti indicem virgam teneret. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1036C">
						<p id="N1036D" type="main">
							<s id="N1036F"> 
Itaque sunt conlocati inter solanum et austrum ab oriente hiberno 
eurus, inter austrum et favonium ab occidente hiberno 
africus, inter favonium et septentrionem caurus, quem 
plures vocant corum, inter septentrionem et solanum 
aquilo. </s>
							<s id="N10372">hoc modo videtur esse expressum, uti pateat 
numerus et nomina et partes, unde flatus certi ventorum 
spirent. </s>
							<s id="N10375">quod cum ita exploratum habeatur, ut inveniantur regiones et ortus eorum, sic erit ratiocinandum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10378">
						<p id="N10379" type="main">
							<s id="N1037B"> 
Conlocetur ad libellam marmoreum amusium mediis moenibus, 
aut locus ita expoliatur ad regulam et libellam, ut amusium non desideretur, supraque eius loci centrum medium 
conlocetur aeneus gnomon, [indagator umbrae] qui graece 
<foreign lang="grc">σκιαθήρας</foreign> dicitur. </s>
							<s id="N10382">huius antemeridiana circiter hora quinta 
sumenda est extrema gnomonis umbra et puncto signanda, 
deinde circino diducto ad punctum, quod est gnomonis 
umbrae longitudinis signum, ex eoque a centro circumagenda linea rotundationis. </s>
							<s id="N10385">itemque observanda postmeridiana istius gnomonis crescens umbra, et cum tetigerit circinationis lineam et fecerit parem antemeridianae umbrae postmeridianam, signanda puncto. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10388">
						<p id="N10389" type="main">
							<s id="N1038D"> 
Ex his duobus signis circino decusatim describendum, et per decusationem et medium centrum linea perducenda ad extremum, 
ut habeatur meridiana et septentrionalis regio. </s>
							<pb xlink:href="048/01/041.jpg" ed="1567" pagenum="42"></pb>
							<s id="N10390">tum postea 
sumenda est sexta decima pars circinationis lineae totius 
rotundationis, centrumque conlocandum in meridiana 
linea, qua tangit circinationem, et signandum dextra ac  
sinistra in circinatione et meridiana et septentrionali parte. </s>
							<s id="N10393">tunc ex signis his quattuor per centrum medium decusatim 
lineae ab extremis ad extremas circinationes perducendae. </s>
							<s id="N10396">ita austri et septentrionis habebitur octavae partis designatio. </s>
							<s id="N10399">reliquae partes dextra ac sinistra tres et tres 
aequales his distribuendae sunt, in tota rotundatione ut 
aequales divisiones octo ventorum designatae sint in descriptione. </s>
							<s id="N1039C">tum per angulos inter duas ventorum regiones 
et platearum et angiportorum videntur deberi dirigi descriptiones.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1039F">
						<p id="N103A0" type="main">
							<s id="N103A2"> 
His enim rationibus et ea divisione exclusa erit ex habitationibus et vicis ventorum vis molesta. </s>
							<s id="N103A5">cum enim plateae contra directos ventos erunt conformatae, ex aperto 
caeli spatio impetus ac flatus frequens conclusus in faucibus angiportorum vehementioribus viribus pervagabitur. </s>
							<s id="N103A8">quas ob res convertendae sunt ab regionibus ventorum 
directiones vicorum, uti advenientes ad angulos insularum 
frangantur repulsique dissipentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N103AB">
						<p id="N103AC" type="main">
							<s id="N103AE"> 
Fortasse mirabuntur î, qui multa ventorum nomina 
noverunt, quod a nobis expositi sunt tantum octo esse 
venti. </s>
							<s id="N103B1">si autem animadverterint orbis terrae circumitionem 
per solis cursum et umbras gnomonis aequinoctialis ex inclinatione caeli ab Eratosthene Cyrenaeo rationibus mathematicis et geometricis methodis esse inventam ducentorum 
quinquaginta duûm milium stadiûm, quae fiunt passus 
trecenties et decies quinquies centena milia, huius autem 
octava pars, quam ventus tenere videtur, est triciens nongenta triginta septem milia et passus quingenti, non debebunt mirari, si in tam magno spatio unus ventus vagando inclinationibus et recessionibus varietates mutatione flatus faciat. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N103B4">
						<p id="N103B5" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/042.jpg" ed="1567" pagenum="43"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/043.jpg" ed="1567" pagenum="44"></pb>
							<s id="N103B7"> 
Itaque dextra et sinistra austrum leuconotus et  
altanus flare solet, &lt;circa&gt; africum libonotus et subvesperus, circa favonium argestes et certis temporibus etesiae, 
ad latera cauri circius et corus, circa septentrionem thracias 
et gallicus, dextra ac sinistra aquilonem supernas et caecias, 
circa solanum carbas et certo tempore ornithiae, euri vero 
medias partes tenentis in extremis euricircias et volturnus. </s>
							<s id="N103BA">sunt autem et alia plura nomina flatusque ventorum e locis aut fluminibus aut montium procellis tracta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N103BD">
						<p id="N103BE" type="main">
							<s id="N103C0"> 
Praeterea aurae matutinae, qua sol, cum emergit, de subterranea 
parte versando pulsat aeris umorem et [impetu] scandendo 
praeurens exprimit aurarum antelucano impetu flatus. </s>
							<s id="N103C3">qui 
cum exorto sole permanserunt, euri venti tenent partes, 
et ea re, quod ex auris procreatur, ab Graecis <foreign lang="grc">εὖρος</foreign> videtur esse appellatus, crastinusque dies propter auras matutinas <foreign lang="grc">αὔριον</foreign> fertur esse vocitatus. </s>
							<s id="N103CE">sunt autem nonnulli, 
qui negant Eratosthenem potuisse veram mensuram orbis 
terrae colligere. </s>
							<s id="N103D1">quae sive est certa sive non vera, non 
potest nostra scriptura non veras habere terminationes regionum, unde spiritus ventorum oriuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N103D4">
						<p id="N103D5" type="main">
							<s id="N103D9"> 
Ergo si ita est, tantum erit, uti non certam mensurae rationem sed 
aut maiores impetus aut minores habeant singuli venti. 
</s>
						</p>
						<p id="N103DC" type="main">
							<s id="N103DE"> 
Quoniam haec a nobis sunt breviter exposita, ut facilius intellegatur, visum est mihi in extremo volumine 
formas sive, uti Graeci dicunt, <foreign lang="grc">σχήματα</foreign> duo explicare, unum 
ita deformatum, ut appareat, unde certi ventorum spiritus 
oriantur, alterum, quemadmodum ab impetu eorum aversis 
directionibus vicorum et platearum evitentur nocentes flatus. </s>
							<s id="N103E5">erit autem in exaequata planitie centrum, ubi est 
littera <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end>, gnomonis autem antemeridiana umbra, ubi est  
<emph type="smallcaps"></emph>b<emph.end type="italics"></emph.end>, et a centro, ubi est <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end>, diducto circino ad id signum 
umbrae, ubi est <emph type="smallcaps"></emph>B<emph.end type="italics"></emph.end>, circumagatur linea rotundationis. </s>
							<s id="N10400">reposito autem gnomone ubi antea fuerat, expectanda est, 
dum decrescat faciatque iterum crescendo parem antemeridianae umbrae postmeridianam tangatque lineam rotundationis, ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end>. tunc a signo, ubi est <emph type="smallcaps"></emph>B<emph.end type="italics"></emph.end>, et a 
signo, ubi est <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end>, circino decusatim describatur, ubi erit <emph type="smallcaps"></emph>D<emph.end type="italics"></emph.end>; 
deinde per decusationem et centrum, ubi est <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end>, perducatur 
linea ad extremum, in qua linea erunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>E<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>F<emph.end type="italics"></emph.end>. haec linea erit index meridianae et septentrionalis regionis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1042D">
						<p id="N1042E" type="main">
							<s id="N10430"> 
Tunc 
							<pb xlink:href="048/01/044.jpg" ed="1567" pagenum="45"></pb>
							circino totius rotundationis sumenda est pars <emph type="smallcaps"></emph>XVI<emph.end type="italics"></emph.end>, circinique centrum ponendum est in meridiana linea, qua tangit rotundationem, ubi est littera <emph type="smallcaps"></emph>E<emph.end type="italics"></emph.end>, et signandum dextra 
sinistra, ubi erunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>G H<emph.end type="italics"></emph.end>. item in septentrionali parte 
centrum circini ponendum in rotundationis et septentrionali 
linea, ubi est littera <emph type="smallcaps"></emph>F<emph.end type="italics"></emph.end>, et signandum dextra ac sinistra, 
ubi sunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>, et ab <emph type="smallcaps"></emph>G<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end> et ab <emph type="smallcaps"></emph>H<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end> per centrum lineae perducendae. </s>
							<s id="N1046F">ita quod erit spatium ab 
<emph type="smallcaps"></emph>G<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>H<emph.end type="italics"></emph.end>, erit spatium venti austri et partis meridianae; item 
quod erit spatium ab <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>, erit septentrionis. </s>
							<s id="N1048A">reliquae 
partes dextra ter ac sinistra ter dividendae sunt aequaliter, 
quae sunt ad orientem, in quibus litterae <emph type="smallcaps"></emph>L M<emph.end type="italics"></emph.end>, et ab occidente, in quibus sunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>N<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>O<emph.end type="italics"></emph.end>. ab <emph type="smallcaps"></emph>M<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>O<emph.end type="italics"></emph.end> et ab 
<emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>N<emph.end type="italics"></emph.end> perducendae sunt lineae decusatim. </s>
							<s id="N104B7">et ita erunt 
aequaliter ventorum octo spatia in circumitione. </s>
							<s id="N104BA">quae cum 
ita descripta erunt, in singulis angulis octagoni, cum a 
meridie incipiemus, inter eurum et austrum in angulo erit  
littera <emph type="smallcaps"></emph>G<emph.end type="italics"></emph.end>, inter austrum et africum <emph type="smallcaps"></emph>H<emph.end type="italics"></emph.end>, inter africum et 
favonium <emph type="smallcaps"></emph>N<emph.end type="italics"></emph.end>, inter favonium et caurum <emph type="smallcaps"></emph>O<emph.end type="italics"></emph.end>, inter caurum 
et septentrionem <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>, inter septentrionem et aquilonem <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end>, 
inter aquilonem et solanum <emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end>, inter solanum et eurum <emph type="smallcaps"></emph>M<emph.end type="italics"></emph.end>. 
ita his confectis inter angulos octagoni gnomon ponatur, 
et ita dirigantur angiportorum divisiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N104ED">
					<subchap2 id="N104EE">
						<p id="N104EF" type="main">
							<s id="N104F1"> 
Divisis angiportis et plateis constitutis arearum electio 
ad opportunitatem et usum communem civitatis est explicanda aedibus sacris, foro reliquisque locis communibus. </s>
							<s id="N104F4">et si erunt moenia secundum mare, area, ubi forum constituatur, eligenda proxime portum, sin autem mediterraneo, 
in oppido medio. </s>
							<s id="N104F7">aedibus vero sacris, quorum deorum 
maxime in tutela civitas videtur esse, et Iovi et Iunoni 
et Minervae, in excelsissimo loco, unde moenium maxima 
pars conspiciatur, areae distribuantur. </s>
							<s id="N104FA">Mercurio autem in 
foro aut etiam, ut Isidi et Serapi, in emporio; Apollini 
Patrique Libero secundum theatrum; Herculi, in quibus 
civitatibus non sunt gymnasia neque amphitheatra, ad 
circum; Marti extra urbem sed ad campum; itemque Veneri 
ad portum. </s>
						</p>
						<p id="N104FD" type="main">
							<s id="N104FF"> 
Id autem etiam Etruscis haruspicibus disciplinarum scripturis ita est dedicatum, extra murum Veneris, 
Volcani, Martis fana ideo conlocari, uti non insuescat in 
urbe adulescentibus seu matribus familiarum veneria libido, 
Volcanique vi e moenibus religionibus et sacrificiis evocata 
ab timore incendiorum aedificia videantur liberari. </s>
							<s id="N10502">Martis 
vero divinitas cum sit extra moenia dedicata, non erit 
inter cives armigera dissensio, sed ab hostibus ea defensa belli periculo conservabit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10505">
						<p id="N10506" type="main">
							<s id="N1050A"> 
Item Cereri extra urbem loco, quo &lt;non quolibet&gt; nomine semper homines nisi per sacrificium necesse habeant adire; cum religione, caste sanctisque moribus is locus debet tueri. </s>
							<s id="N1050D">ceterisque diis ad 
sacrificiorum rationes aptae templis areae sunt distribuendae.  
	      </s>
						</p>
						<p id="N10510" type="main">
							<s id="N10512"> 
De ipsis autem aedibus sacris faciundis et de earum 
symmetriis in tertio et quarto volumine reddam rationes, 
quia in secundo visum est mihi primum de materiae copiis, 
quae in aedificiis sunt parandae, quibus sint virtutibus et 
quem habeant usum, exponere, &lt;deinde&gt; commensus aedificiorum et ordines et genera singula symmetriarum 
peragere et in singulis voluminibus explicare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N10515">
				
				<p id="N10517" type="head">
					<pb xlink:href="048/01/045.jpg" ed="1567" pagenum="46"></pb>
					<s id="N10519">LIBER SECUNDUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N1051C">
					<subchap2 id="N1051D">
						<p id="N1051E" type="main">
							<s id="N10520"> 
Dinocrates architectus cogitationibus et sollertia fretus, 
cum Alexander rerum potiretur, profectus est e Macedonia 
ad exercitum regiae cupidus commendationis. </s>
							<s id="N10523">is e patria 
a propinquis et amicis tulit ad primos ordines et purpuratos litteras, ut aditus haberet faciliores, ab eisque 
exceptus humane petît, uti quamprimum ad Alexandrum 
perduceretur. </s>
							<s id="N10526">cum polliciti essent, tardiores fuerunt idoneum tempus expectantes. </s>
							<s id="N10529">itaque Dinocrates ab his se 
existimans ludi ab se petît praesidium. </s>
							<s id="N1052C">fuerat enim amplissima statura, facie grata, forma dignitateque summa. </s>
							<s id="N1052F">his igitur naturae muneribus confisus vestimenta posuit 
in hospitio et oleo corpus perunxit caputque coronavit populea fronde, laevum umerum pelle leonina texit, dextraque clavam tenens incessit contra tribunal regis ius dicentis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10532">
						<p id="N10533" type="main">
							<s id="N10535"> 
Novitas populum cum avertisset, conspexit eum Alexander. </s>
							<s id="N10538">admirans ei iussit locum dari, ut accederet, 
interrogavitque, quis esset. </s>
							<s id="N1053B">at ille: &#039;Dinocrates&#039;, inquit, 
&#039;architectus Macedo, qui ad te cogitationes et formas adfero dignas tuae claritati. </s>
							<s id="N1053E">namque Athon montem formavi in statuae virilis figuram, cuius manu laeva designavi 
civitatis amplissimae moenia, dextera pateram, quae exciperet omnium fluminum, quae sunt in eo monte, aquam,  ut inde in mare profunderetur&#039;. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10541">
						<p id="N10542" type="main">
							<s id="N10546"> 
Delectatus Alexander ratione formae statim quaesiit, si essent agri circa, qui 
possent frumentaria ratione eam civitatem tueri. </s>
							<s id="N10549">cum invenisset non posse nisi transmarinis subvectionibus: &#039;Dinocrates&#039;, inquit, &#039;attendo egregiam formae compositionem et ea delector, sed animadverto, si qui deduxerit eo loci 
coloniam, fore ut iudicium eius vituperetur. </s>
							<s id="N1054C">ut enim natus infans sine nutricis lacte non potest ali neque ad vitae 
crescentis gradus perduci, sic civitas sine agris et eorum fructibus in moenibus affluentibus non potest crescere nec 
sine abundantia cibi frequentiam habere populumque sine copia tueri. </s>
							<s id="N1054F">itaque quemadmodum formationem puto probandam, sic iudico locum inprobandum; teque volo esse mecum, quod tua opera sum usurus&#039;. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10552">
						<p id="N10553" type="main">
							<s id="N10555"> 
Ex eo Dinocrates ab rege non discessit et in Aegyptum est eum persecutus. </s>
							<s id="N10558">ibi Alexander cum animadvertisset portum naturaliter 
tutum, emporium egregium, campos circa totam Aegyptum 
frumentarios, inmanis fluminis Nili magnas utilitates, iussit 
eum suo nomine civitatem Alexandriam constituere. </s>
							<s id="N1055B">ita 
Dinocrates a facie dignitateque corporis commendatus ad 
eam nobilitatem pervenit. </s>
							<pb xlink:href="048/01/046.jpg" ed="1567" pagenum="47"></pb>
							<s id="N1055E">mihi autem, imperator, staturam 
non tribuit natura, faciem deformavit aetas, valetudo detraxit vires. </s>
							<s id="N10561">itaque quoniam ab his praesidiis sum desertus, 
per auxilia scientiae scriptaque, ut spero, perveniam ad 
commendationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10564">
						<p id="N10565" type="main">
							<s id="N10567"> 
Cum autem &lt;quae&gt; primo volumine de officio architecturae terminationibusque artis perscripsi, item de moenibus et intra moenia arearum divisionibus, insequatur ordo de aedibus sacris et publicis aedificiis itemque privatis, 
quibus proportionibus et symmetriis debeant esse, uti explicentur, non putavi ante ponendum, nisi prius de materiae  
copiis, e quibus conlatis aedificia structuris et materiationibus perficiuntur, quas habeant in usu virtutes, exposuissem, quibusque rerum natura e principiis essent temperatae, dixissem. </s>
							<s id="N1056A">sed antequam naturales res incipiam 
explicare, de aedificiorum rationibus, unde initia ceperint 
et uti creverint eorum inventiones, ante ponam, et insequar 
ingressus eorum, qui antiquitates rerum naturae et initia 
humanitatis et inventiones perquisitas scriptorum praeceptis dedicaverunt. </s>
							<s id="N1056D">itaque quemadmodum ab his sum 
institutus, exponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10570">
					<subchap2 id="N10571">
						<p id="N10572" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/047.jpg" ed="1567" pagenum="48"></pb>
							<s id="N10574"> 
Homines vetere more ut ferae in silvis et speluncis et 
nemoribus nascebantur ciboque agresti vescendo vitam exigebant. </s>
							<s id="N10577">interea quodam in loco ab tempestatibus et ventis 
densae crebritatibus arbores agitatae et inter se terentes 
ramos ignem excitaverunt, et eius flamma vehementi perterriti, qui circa eum locum fuerunt, sunt fugati. </s>
							<s id="N1057A">postea 
re quieta propius accedentes cum animadvertissent commoditatem esse magnam corporibus ignis teporem, ligna 
adicientes et îs conservantes alios adducebant et nutu 
monstrantes ostendebant, quas haberent ex eo utilitates. </s>
							<s id="N1057D">in eo hominum congressu cum profundebantur aliter &lt;atque 
aliter&gt; e spiritu voces, cotidiana consuetudine vocabula, ut 
obtigerant, constituerunt, deinde significando res saepius in 
usu ex eventu fari fortuito coeperunt et ita sermones inter se procreaverunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10580">
						<p id="N10581" type="main">
							<s id="N10583"> 
Ergo cum propter ignis inventionem conventus initio apud homines et concilium et convictus esset 
natus, et in unum locum plures convenirent habentes ab 
natura praemium praeter reliqua animalia, ut non proni  
sed erecti ambularent mundique et astrorum magnificentiam aspicerent, item manibus et articulis quam vellent rem 
faciliter tractarent, coeperunt in eo coetu alii de fronde 
facere tecta, alii speluncas fodere sub montibus, nonnulli 
hirundinum nidos et aedificationes †earum imitantes de 
luto et virgulis facere loca, quae subirent. </s>
							<s id="N10586">tunc observantes 
aliena tecta et adicientes suis cogitationibus res novas, efficiebant in dies meliora genera casarum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10589">
						<p id="N1058A" type="main">
							<s id="N1058E"> 
Cum essent autem homines imitabili docilique natura, cotidie inventionibus gloriantes alius alii ostendebant aedificiorum effectus, et ita exercentes ingenia certationibus in dies melioribus iudiciis efficiebantur. </s>
							<s id="N10591">primumque furcis erectis et 
virgulis interpositis luto parietes texerunt. </s>
							<s id="N10594">alii luteas glaebas arefacientes struebant parietes, materia eos iugumentantes, vitandoque imbres et aestus tegebant harundinibus 
et fronde. </s>
							<s id="N10597">posteaquam per hibernas tempestates tecta non 
potuerunt imbres sustinere, fastigia facientes, luto inducto 
proclinatis tectis, stillicidia deducebant. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1059A">
						<p id="N1059B" type="main">
							<s id="N1059D"> 
Haec autem ex îs, quae supra scriptae sunt, originibus 
instituta esse possumus sic animadvertere, quod ad hunc 
diem nationibus exteris ex his rebus aedificia constituuntur, 
uti Gallia, Hispania, Lu­
							<pb xlink:href="048/01/048.jpg" ed="1567" pagenum="49"></pb>
							sitania, Aquitania scandulis robusteis aut stramentis. </s>
							<s id="N105A0">apud nationem Colchorum in Ponto 
propter silvarum abundantiam arboribus perpetuis planis 
dextra ac sinistra in terra positis, spatio inter eas relicto 
quanto arborum longitudines patiuntur, conlocantur in 
extremis partibus earum supra alterae transversae, quae 
circumcludunt medium spatium habitationis. </s>
							<s id="N105A3">tum insuper 
alternis trabibus ex quattuor partibus angulos iugumentantes et ita parietes arboribus statuentes ad perpendiculum imarum educunt ad altitudinem turres, intervallaque, quae relinquuntur propter crassitudinem materiae, 
schidiis et luto obstruunt. </s>
							<s id="N105A6">item tecta, recidentes ad extremos  
&lt;angulos&gt; transtra, traiciunt gradatim contrahentes, 
et ita ex quattuor partibus ad altitudinem educunt medio 
metas, quas fronde et luto tegentes efficiunt barbarico more testudinata turrium tecta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N105A9">
						<p id="N105AA" type="main">
							<s id="N105AC"> 
Phryges vero, qui campestribus locis sunt habitantes, propter inopiam silvarum 
egentes materiae eligunt tumulos naturales eosque medios 
fossura detegentes et itinera perfodientes dilatant spatia, 
quantum natura loci patitur. </s>
							<s id="N105AF">insuper autem stipites inter 
se religantes metas efficiunt, quas harundinibus et sarmentis tegentes exaggerant supra habitationes e terra 
maximos grumos. </s>
							<s id="N105B2">ita hiemes calidissimas, aestates frigidissimas efficiunt tectorum rationes. </s>
							<s id="N105B5">nonnulli ex ulva 
palustri componunt tuguria tecta. </s>
							<s id="N105B8">apud ceteras quoque 
gentes ex cannula pari similique ratione casarum perficiuntur constitutiones. </s>
							<s id="N105BB">non minus etiam Massiliae animadvertere possumus sine tegulis subacta cum paleis terra tecta. </s>
							<s id="N105BE">Athenis Areopagi antiquitatis exemplar ad hoc 
tempus luto tectum. </s>
							<s id="N105C1">item in Capitolio commonefacere 
potest et significare mores vetustatis Romuli casa et in arce sacrorum stramentis tecta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N105C4">
						<p id="N105C5" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/049.jpg" ed="1567" pagenum="50"></pb>
							<s id="N105C7"> 
Ita his signis de antiquis inventionibus aedificiorum, sic ea fuisse ratiocinantes, 
possumus iudicare. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N105CA" type="main">
							<s id="N105CC"> 
Cum autem cotidie faciendo tritiores manus ad aedificandum perfecissent et sollertia ingenia exercendo per 
consuetudinem ad artes pervenissent, tum etiam industria 
in animis eorum adiecta perfecit, ut, qui fuerunt in his 
studiosiores, fabros esse se profiterentur. </s>
							<s id="N105CF">cum ergo haec 
ita fuerint primo constituta et natura non solum sensibus 
ornavisset gentes quemadmodum reliqua animalia, sed etiam  
cogitationibus et consiliis armavisset mentes et subiecisset 
cetera animalia sub potestate, tunc vero ex fabricationibus 
aedificiorum gradatim progressi ad ceteras artes et disciplinas, e fera agrestique vita ad mansuetam perduxerunt humanitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N105D2">
						<p id="N105D3" type="main">
							<s id="N105D7"> 
Tum autem struentes animose et aevo prospicientes maioribus cogitationibus ex varietate artium 
natis, non casas sed etiam domos fundatas et latericiis 
parietibus aut e lapide structas materiaque et tegula tectas perficere coeperunt, deinde observationibus studiorum 
e vagantibus iudiciis et incertis ad certas symmetriarum 
perduxerunt rationes. </s>
							<s id="N105DA">posteaquam animadverterunt profusos esse partus naturae et abundantem materiae copiam 
ad aedificationes ab ea comparatam, tractando nutrierunt 
et auctam per artes ornaverunt voluptatibus elegantiam 
vitae. </s>
							<s id="N105DD">igitur de his rebus, quae sunt in aedificiis ad usum 
idoneae, quibusque sunt qualitatibus et quas habeant virtutes, ut potuero, dicam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N105E0">
						<p id="N105E1" type="main">
							<s id="N105E3"> 
Sed si qui de ordine huius libri disputare voluerit, quod 
putaverit eum primum institui oportuisse, ne putet me 
erravisse, sic reddam rationem. </s>
							<s id="N105E6">cum corpus architecturae 
scriberem, primo volumine putavi, quibus eruditionibus et 
disciplinis esset ornata, &lt;oportere&gt; exponere finireque terminationibus 
							<pb xlink:href="048/01/050.jpg" ed="1567" pagenum="51"></pb>
							eius species et, e quibus rebus esset nata, 
dicere. </s>
							<s id="N105E9">ergo in primo de artis officio itemque, quid oporteat esse in architecto, ibi pronuntiavi. </s>
							<s id="N105EC">in hoc de naturalibus materiae rebus, quem habeant usum, disputabo. </s>
							<s id="N105EF">namque hic liber non profitetur, unde architectura nascatur, 
sed unde origines aedificiorum sunt institutae et quibus 
rationibus enutritae et progressae sint gradatim ad hanc  finitionem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N105F2">
						<p id="N105F3" type="main">
							<s id="N105F5"> 
Ergo ita suo ordine et loco huius erit voluminis constitutio. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N105F8" type="main">
							<s id="N105FA"> 
Nunc revertar ad propositum et de copiis, quae aptae 
sunt aedificiorum perfectionibus, quemadmodum videantur 
esse ab natura rerum procreatae quibusque mixtionibus 
principiorum congressus temperentur, ne obscura sed perspicua legentibus sint, ratiocinabor. </s>
							<s id="N105FD">namque nulla materiarum genera neque corpora neque res sine principiorum 
coetu nasci neque subici intellectui possunt, neque aliter 
natura rerum praeceptis physicorum veras patitur habere 
explicationes, nisi causae, quae insunt in his rebus quemadmodum et quid ita sint, subtilibus rationibus habeant 
demonstrationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10600">
					<subchap2 id="N10601">
						<p id="N10602" type="main">
							<s id="N10604"> 
Thales primum aquam putavit omnium rerum esse principium; Heraclitus Ephesius, qui propter obscuritatem 
scriptorum a Graecis <foreign lang="grc">σκοτεινὸς</foreign> est appellatus, ignem; Democritus quique est eum secutus Epicurus atomos, quas nostri insecabilia corpora, nonnulli individua vocitaverunt; 
Pythagoreorum vero disciplina adiecit ad aquam et ignem 
aera et terrenum. </s>
							<s id="N1060B">ergo Democritus, etsi non proprie res 
nominavit sed tantum individua corpora proposuit, ideo 
ea ipsa dixisse videtur, quod ea, cum sint disiuncta, nec 
laeduntur nec interitionem recipiunt nec sectionibus dividuntur, sed sempiterno aevo perpetuo infinitam retinent 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1060E">
						<p id="N1060F" type="main">
							<s id="N10613"> 
in se soliditatem. </s>
							<s id="N10616">ex his ergo congruentibus cum res omnes coire nascique videantur et hae in infinitis generibus 
rerum naturae sint disparatae, putavi oportere de varietatibus et discriminibus usus earum quasque haberent in 
aedificiis qualitates exponere, uti, cum fuerint notae, non 
habeant qui aedificare cogitant errorem, sed aptas ad 
usum copias aedificiis comparent.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10619">
					<subchap2 id="N1061A">
						<p id="N1061B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/051.jpg" ed="1567" pagenum="52"></pb>
							<s id="N1061D"> 
Itaque primum de lateribus, qua de terra duci eos oporteat, dicam. </s>
							<s id="N10620">non enim de harenoso neque calculoso luto 
neque sabulone soluto sunt ducendi, quod, ex his generibus 
cum sint ducti, primum fiunt graves, deinde, cum ab imbribus in parietibus sparguntur, dilabuntur et dissolvuntur 
paleaeque in his non cohaerescunt propter asperitatem. </s>
							<s id="N10623">faciendi autem sunt ex terra albida cretosa sive de rubrica aut etiam masculo sabulone; haec enim genera propter 
levitatem habent firmitatem et non sunt in opere ponde rosa et faciliter aggerantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10626">
						<p id="N10627" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/052.jpg" ed="1567" pagenum="53"></pb>
							<s id="N10629"> 
Ducendi autem sunt per vernum tempus et autumnale, ut uno tenore siccescant. </s>
							<s id="N1062C">qui 
enim per solstitium parantur, ideo vitiosi fiunt, quod, summum corium sol acriter cum praecoquit, efficit, ut videatur 
aridum, interior autem sit non siccus; et cum postea siccescendo se contrahit, perrumpit ea, quae erant arida. </s>
							<s id="N1062F">ita 
rimosi facti efficiuntur inbecilli. </s>
							<s id="N10632">maxime autem utiliores 
erunt, si ante biennium fuerint ducti; namque non ante 
possunt penitus siccescere. </s>
							<s id="N10635">itaque cum recentes et non 
aridi sunt structi, tectorio inducto rigidoque obsolidate permanente, ipsi sidentes non possunt eandem altitudinem, qua 
est tectorium, tenere contractioneque moti non haerent cum 
eo, sed ab coniunctione eius disparantur; igitur tectoria 
ab structura seiuncta propter tenuitatem per se stare non 
possunt, sed franguntur, ipsique parietes fortuito sidentes 
vitiantur. </s>
							<s id="N10638">ideo etiam Uticenses laterem, si sit aridus et 
ante quinquennium ductus, cum arbitrio magistratus fuerit ita probatus, tunc utuntur in parietum structuris. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1063B">
						<p id="N1063C" type="main">
							<s id="N1063E"> 
Fiunt autem laterum genera tria: unum, quod graece Lydium 
appellatur, id est quo nostri utuntur, longum sesquipede, 
latum pede. </s>
							<s id="N10641">ceteris duobus Graecorum aedificia struuntur; 
ex his unum <foreign lang="grc">πεντάδωρον</foreign>, alterum <foreign lang="grc">τετράδωρον</foreign> dicitur.  
<foreign lang="grc">δῶρον</foreign> autem Graeci appellant palmum, quod munerum 
datio graece <foreign lang="grc">δῶρον</foreign> appellatur, id autem semper geritur 
per manus palmum. </s>
							<s id="N10654">ita quod est quoquoversus quinque 
palmorum, pentadoron, quod quattuor, tetradoron dicitur, 
et quae sunt publica opera, <foreign lang="grc">πεντάδωρως</foreign>, quae privata, <foreign lang="grc">τετράδωρως</foreign> struuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1065F">
						<p id="N10660" type="main">
							<s id="N10662"> 
Fiunt autem cum his lateribus semilateria. </s>
							<s id="N10665">quae cum struuntur, una parte lateribus ordines, 
altera semilateres ponuntur. </s>
							<s id="N10668">ergo ex utraque parte ad 
lineam cum struuntur, alternis coriis parietes alligantur 
et medii lateres supra coagmenta conlocati et firmitatem 
et speciem faciunt utraque parte non invenustam. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1066B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/053.jpg" ed="1567" pagenum="54"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/054.jpg" ed="1567" pagenum="55"></pb>
							<s id="N1066F"> 
Est autem in Hispania ulteriore civitas Maxilua et 
Callet et in Asia Pitane, ubi lateres, cum sunt ducti et 
arefacti, proiecti natant in aqua. </s>
							<s id="N10672">natare autem eos posse 
ideo videtur, quod terra est, de qua ducuntur, pumicosa. </s>
							<s id="N10675">ita cum est levis, aere solidata non recipit in se nec combibit liquorem. </s>
							<s id="N10678">igitur levi raraque cum sit proprietate, 
quocumque pondere fuerit, cogitur ab rerum natura, quemadmodum pumex uti ab aqua sustineatur. </s>
							<s id="N1067B">sic autem magnas habent utilitates, quod neque in aedificationibus sunt 
onerosi et, cum non patiantur penetrare in corpus umidam potestatem, a tempestatibus non dissolvuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1067E">
					<subchap2 id="N1067F">
						<p id="N10680" type="main">
							<s id="N10682"> 
In caementiciis autem structuris primum est de harena 
quaerendum, ut ea sit idonea ad materiem miscendam neque habeat terram commixtam. </s>
							<s id="N10685">genera autem harenae fossiciae sunt haec: nigra, cana, rubra, carbunculus. </s>
							<s id="N10688">ex his 
quae in manu confricata fecerit stridorem, erit optima; 
quae autem terrosa fuerit, non habebit asperitatem. </s>
							<s id="N1068B">item 
si in vestimentum candidum ea coniecta fuerit, postea excussa vel icta id non inquinarit neque ibi terra subsiderit, erit idonea. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1068E">
						<p id="N1068F" type="main">
							<s id="N10691"> 
Sin autem non erunt harenaria, unde fodiatur, 
tum de fluminibus aut e glarea erit excernenda, non minus 
etiam de litore marino. </s>
							<s id="N10694">sed ea in structuris haec habet 
vitia: difficulter siccescit, neque onerari se continenter 
paries patitur, nisi intermissionibus requiescat, neque concamerationes recipit. </s>
							<s id="N10697">marina autem hoc amplius, quod 
etiam parietes, cum in îs tectoria facta fuerint, remittente se salsugine eorum dissolvuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1069A">
						<p id="N1069B" type="main">
							<s id="N1069D"> 
Fossiciae vero celeriter in structuris siccescunt, et tectoria permanent, et 
concamerationes patiuntur, sed eae, quae sunt de harenariis recentes. </s>
							<s id="N106A0">si enim exemptae diutius iacent, ab sole 
et luna et pruina concoctae resolvuntur et fiunt terrosae. </s>
							<s id="N106A3">ita cum in structuram coiciuntur, non possunt continere 
caementa, sed ea ruunt et labuntur oneraque parietes non 
possunt sustinere. </s>
							<s id="N106A6">recentes autem fossiciae cum in structuris tantas habeant virtutes, eae in tectoriis ideo non 
sunt utiles, quod pinguitudini eius calx commixta propter 
vehementiam non potest sine rimis inarescere. </s>
							<s id="N106A9">fluviatica 
vero propter macritatem uti signinum liaculorum subactionibus in tectorio recipit soliditatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N106AC">
					<subchap2 id="N106AD">
						<p id="N106AE" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/055.jpg" ed="1567" pagenum="56"></pb>
							<s id="N106B0"> 
De harenae copiis cum habeatur explicatum, tum etiam 
de calce diligentia est adhibenda, uti de albo saxo aut 
silice coquatur; et quae erit ex spisso et duriore, erit utilis 
in structura, quae autem ex fistuloso, in tectoriis. </s>
							<s id="N106B3">cum ea 
erit extincta, tunc materia ita misceatur, ut, si erit fossicia, 
tres harenae et una calcis infundatur; si autem fluviatica 
aut marina, duo harenae, una calcis coiciatur. </s>
							<s id="N106B6">ita enim 
erit iusta ratio mixtionis temperaturae. </s>
							<s id="N106B9">etiam in fluviatica  
aut marina si qui testam tunsam et succretam ex tertia 
parte adiecerit, efficiet materiae temperaturam ad usum meliorem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N106BC">
						<p id="N106BD" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/056.jpg" ed="1567" pagenum="57"></pb>
							<s id="N106C1"> 
Quare autem cum recipit aquam et harenam 
calx, tunc confirmat structuram, haec esse causa videtur, 
quod e principiis, uti cetera corpora, ita et saxa sunt temperata. </s>
							<s id="N106C4">et quae plus habent aeris, sunt tenera; quae aquae, 
lenta sunt ab umore; quae terrae, dura; quae ignis, fragiliora. </s>
							<s id="N106C7">itaque ex his saxa si, antequam coquantur, contusa minute 
mixta harenae in structuram coiciantur, non solidescunt 
nec eam poterunt continere. </s>
							<s id="N106CA">cum vero coniecta in fornacem ignis vehementi fervore correpta amiserint pristinae 
soliditatis virtutem, tunc exustis atque exhaustis eorum 
viribus relinquuntur patentibus foraminibus et inanibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N106CD">
						<p id="N106CE" type="main">
							<s id="N106D0"> 
(ideo autem, quo pondere saxa coiciuntur in fornacem, cum eximuntur, non possunt ad id respondere, sed cum expenduntur, permanente ea magnitudine, excocto liquore circiter tertia parte ponderis inminuta esse inveniuntur.) 
Ergo liquor, qui est in eius lapidis corpore, et aer cum 
exustus et ereptus fuerit, habueritque in se residuum 
calorem latentem, prius quem ex ignis vi recepit, intinctus in aqua, umore penetrante in foraminum raritates, 
confervescit et ita refrigeratus reicit ex calcis corpore 
fervorem. </s>
							<s id="N106D3">igitur cum patent foramina eorum et raritates, 
harenae mixtionem in se corripiunt et ita cohaerescunt 
siccescendoque cum caementis coeunt et efficiunt structurarum soliditatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N106D6">
					<subchap2 id="N106D7">
						<p id="N106D8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/057.jpg" ed="1567" pagenum="58"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/058.jpg" ed="1567" pagenum="59"></pb>
							<s id="N106DA"> 
Est etiam genus pulveris, quod efficit naturaliter res 
admirandas. </s>
							<s id="N106DD">nascitur in regionibus Baianis in agris municipiorum, quae sunt circa Vesuvium montem. </s>
							<s id="N106E0">quod commixtum cum calce et caemento non modo ceteris aedificiis praestat firmitates, sed etiam moles cum struuntur 
in mari, sub aqua solidescunt. </s>
							<s id="N106E3">hoc autem fieri hac ratione 
videtur, quod sub his montibus et terrae ferventes sunt  
et fontes crebri, qui non essent, si non in imo haberent 
aut e sulphure aut alumine aut bitumine ardentes maximos ignes. </s>
							<s id="N106E6">igitur penitus ignis et flammae vapor per 
intervenia permanans et ardens efficit levem eam terram, 
et ibi quod nascitur tofus exsurgens, est sine liquore. </s>
							<s id="N106E9">ergo 
cum tres res consimili ratione ignis vehementia foratae 
in unam pervenerint mixtionem, repente recepto liquore 
una cohaerescunt et celeriter umore duratae solidantur, neque eas fluctus neque vis aquae potest dissolvere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N106EC">
						<p id="N106ED" type="main">
							<s id="N106EF"> 
Ardores autem esse in his locis etiam haec res potest indicare, quod in montibus Cumanorum Baianis sunt loca 
sudationibus excavata, in quibus vapor fervidus ab imo 
nascens ignis vehe­
							<pb xlink:href="048/01/059.jpg" ed="1567" pagenum="60"></pb>
							mentia perforat eam terram per eamque manando in his locis oritur et ita sudationum egregias 
efficit utilitates. </s>
							<s id="N106F2">non minus etiam memorantur antiquitus 
crevisse ardores et abundavisse sub Vesuvio monte et inde 
evomuisse circa agros flammam. </s>
							<s id="N106F5">ideoque tunc quae spongia 
sive pumex Pompeianus vocatur excocto ex alio genere 
lapidis in hanc redacta esse videtur generis qualitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N106F8">
						<p id="N106F9" type="main">
							<s id="N106FB"> 
Id autem genus spongiae, quod inde eximitur, non in 
omnibus locis nascitur nisi circum Aetnam et collibus 
Mysiae, quae a Graecis <foreign lang="grc">Κατακεκαύμενη</foreign> nominatur, et si 
quae eiusdem modi sunt locorum proprietates. </s>
							<s id="N10702">si ergo in 
his locis aquarum ferventes inveniuntur fontes et montibus excavatis calidi vapores ipsaque loca ab antiquis 
memorantur pervagantes in agris habuisse ardores, videtur 
esse certum ab ignis vehementia ex tofo terraque, quemadmodum in fornacibus ex calce, ita ex his ereptum esse liquorem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10705">
						<p id="N10706" type="main">
							<s id="N1070A"> 
Igitur dissimilibus et disparibus rebus correptis 
et in udam potestatem conlatis, calida umoris ieiunitas  
aqua repente satiata latenti calore confervescit et vehementer efficit ea coire celeriterque communibus corporibus 
unam soliditatis percipere virtutem. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1070D" type="main">
							<s id="N1070F"> 
Relinquetur desideratio, quoniam item sunt in Etruria 
ex aqua calida crebri fontes, quid ita non etiam ibi nascitur pulvis, e quo eadem ratione sub aqua structura solidescat. </s>
							<s id="N10712">itaque visum est, antequam desideraretur, de his rebus, quemadmodum esse videantur, exponere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10715">
						<p id="N10716" type="main">
							<s id="N10718"> 
Omnibus locis et regionibus non eadem genera terrae nec lapides 
nascuntur, sed nonnulla sunt terrena, alia sabulosa itemque glareosa, aliis locis harenosa, non minus materia, et 
omnino dissimili disparique genere in regionum varietatibus qualitates insunt in terra. </s>
							<s id="N1071B">maxime autem id sic licet 
considerare, quod, qua mons Appenninus regiones Italiae 
Etruriaeque circa cingit, prope in omnibus locis non desunt fossicia harenaria, trans Appenninum vero, quae pars 
est ad Adriaticum mare, nulla inveniuntur, item Achaia, 
Asia, omnino trans mare, nec nominantur quidem. </s>
							<s id="N1071E">igitur 
non in omnibus locis, quibus effervent aquae calidae crebri 
fontes, eaedem opportunitates possunt similiter concurrere, 
sed omnia, uti natura rerum constituit, non ad voluptatem hominum, sed ut fortuito disparata procreantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10721">
						<p id="N10722" type="main">
							<s id="N10724"> 
Ergo quibus locis non sunt terrosi montes sed genere materiae, (est 
autem materiae potestas mollior quam tofus, solidior quam 
terra) ignis vis per eius venas egrediens adurit eam. </s>
							<s id="N10727">quod est molle et tenerum, exurit, quod autem asperum, 
relinquit; quo penitus ab imo vehementia vaporis adusto, 
nonnullis locis procreatur id genus harenae, quod dicitur 
carbunculus. </s>
							<pb xlink:href="048/01/060.jpg" ed="1567" pagenum="61"></pb>
							<s id="N1072A">itaque uti Campania exusta terra cinis, sic  
in Etruria excocta materia efficitur carbunculus. </s>
							<s id="N1072D">utraque 
autem sunt egregia in structuris, sed alia in terrenis aedificiis, alia etiam in maritimis molibus habent virtutem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10730">
					<subchap2 id="N10731">
						<p id="N10732" type="main">
							<s id="N10734"> 
De calce et harena, quibus varietatibus sint et quas 
habeant virtutes, dixi. </s>
							<s id="N10737">sequitur ordo de lapidicinis explicare, de quibus et quadrata saxa et caementorum ad 
aedificia eximuntur copiae et comparantur. </s>
							<s id="N1073A">haec autem 
inveniuntur esse disparibus et dissimilibus virtutibus. </s>
							<s id="N1073D">sunt 
enim aliae molles, uti sunt circa urbem Rubrae, Pallenses, 
Fidenates, Albanae; aliae temperatae, uti Tiburtinae, Amiterninae, Soractinae et quae sunt his generibus; nonnullae 
durae, uti siliceae. </s>
							<s id="N10740">sunt etiam alia genera plura, uti in 
Campania rubrûm et nigrûm tofûm, in Umbria et Piceno 
et in Venetia albus, quod etiam serra dentata uti lignum secatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10743">
						<p id="N10744" type="main">
							<s id="N10748"> 
Sed haec omnia, quae mollia sunt, hanc habent utilitatem, quod ex his saxa cum sunt exempta, in 
opere faciliter tractantur. </s>
							<s id="N1074B">et si sunt in locis tectis, sustineant laborem, si autem in apertis et patentibus, gelicidiis et pruina congesta friantur et dissolvuntur. </s>
							<s id="N1074E">item secundum oram maritimam ab salsugine exesa diffluunt 
neque perferunt aestus. </s>
							<s id="N10751">Tiburtina vero et quae eodem 
genere sunt omnia, sufferunt et ab oneribus et a tempestatibus iniurias, sed ab igni non possunt esse tuta, simulque sunt ab eo tacta, dissiliunt et dissipantur, ideo quod temperatura naturali parvo sunt umore itemque non multum 
habent terreni, sed aeris plurimum et ignis. </s>
							<s id="N10754">igitur cum et 
umor et terrenum in his minus inest, tum etiam ignis, 
tactu et vi vaporis ex his aere fugato, penitus insequens 
interveniorum vacuitates occupans fervescit et efficit a  suis ardentia corporibus &lt;carbonibus&gt; similia. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10757">
						<p id="N10758" type="main">
							<s id="N1075A"> 
Sunt vero item lapidicinae complures in finibus Tarquiniensium, 
quae dicuntur Anicianae, colore quemadmodum Albanae, 
quarum officinae maxime sunt circa lacum Vulsiniensem, 
item praefectura Statonensi. </s>
							<s id="N1075D">haec autem habent infinitas virtutes; neque enim his gelicidiorum tempestas 
neque ignis tactus potest nocere, sed est firma et ad 
vetustatem ideo permanens, quod parum habet e naturae 
mixtione aeris et ignis, umoris autem temperate plurimumque terreni. </s>
							<s id="N10760">ita spissis comparationibus solidata neque ab tempestatibus neque ab ignis vehementia nocetur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10763">
						<p id="N10764" type="main">
							<s id="N10766"> 
Id autem maxime iudicare licet e monumentis, quae sunt circa municipium Ferenti ex his facta lapidicinis. </s>
							<s id="N10769">namque habent et 
statuas amplas factas egregie et minora sigilla floresque 
et acanthos eleganter scalptos; quae, cum sint vetusta, sic 
apparent recentia, uti si sint modo facta. </s>
							<s id="N1076C">non minus etiam 
fabri aerarii de his lapidicinis in aeris flatura formis comparatis habent ex his ad aes fundendum maximas utilitates. </s>
							<s id="N1076F">quae si prope urbem essent, dignum esset, ut ex his officinis omnia opera perficerentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10772">
						<p id="N10773" type="main">
							<s id="N10775"> 
Cum ergo propter propinquitatem necessitas cogat ex Rubris lapidicinis et Pallensibus et quae sunt urbi proximae copiis uti, si qui voluerit sine vitiis perficere, ita erit praeparandum. </s>
							<s id="N10778">cum aedificandum fuerit, ante biennium ea saxa non hieme sed aestate 
eximantur et iacentia permaneant in locis patentibus. </s>
							<s id="N1077B">quae 
autem eo biennio a tempestatibus tacta laesa fuerint, ea 
in fundamenta coiciantur; cetera, quae non erunt vitiata, 
ab natura rerum probata durare poterunt supra terram 
aedificata. </s>
							<s id="N1077E">nec solum ea in quadratis lapidibus sunt observanda, sed etiam in caementiciis structuris. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10781">
					<subchap2 id="N10782">
						<p id="N10783" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/061.jpg" ed="1567" pagenum="62"></pb>
							<s id="N10785"> 
Structurarum genera sunt haec: reticulatum, quo nunc 
omnes utuntur, et antiquum, quod incertum dicitur. </s>
							<s id="N10788">ex  
his venustius est reticulatum, sed ad rimas faciendas ideo 
paratum, quod in omnes partes dissoluta habet cubilia et 
coagmenta. </s>
							<s id="N1078B">incerta vero caementa alia super alia sedentia 
inter seque imbricata non speciosam sed firmiorem quam reticulata praestant structuram. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1078E">
						<p id="N1078F" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/062.jpg" ed="1567" pagenum="63"></pb>
							<s id="N10793"> 
Utraque autem ex minutissimis sunt instruenda, uti materia ex calce et harena 
crebriter parietes satiati diutius contineantur. </s>
							<s id="N10796">molli enim 
et rara potestate cum sint, exsiccant sugendo e materia 
sucum; cum autem superarit et abundarit copia calcis et 
harenae, paries plus habens umoris non cito fiet evanidus, 
sed ab his continetur. </s>
							<s id="N10799">simul autem umida potestas e materia 
per caementorum raritatem fuerit exsucta calxque ab harena 
discedat et dissolvatur, item caementa non possunt cum his 
cohaerere, sed in vetustatem parietes efficiunt ruinosos. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1079C">
						<p id="N1079D" type="main">
							<s id="N1079F"> 
Id autem licet animadvertere etiam de nonnullis monumentis, quae circa urbem facta sunt e marmore seu lapidibus quadratis intrinsecusque medio calcata: structuris 
vetustate evanida facta materia caementorumque exsucta 
raritate, proruunt et coagmentorum ab ruina dissolutis iuncturis dissipantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N107A2">
						<p id="N107A3" type="main">
							<s id="N107A5"> 
Quodsi qui noluerit in id vitium incidere, medio cavo servato secundum orthostatas intrinsecus ex rubro saxo quadrato aut ex testa aut ex silicibus ordinariis struat bipedales parietes, et cum his 
ansis ferreis et plumbo frontes vinctae sint. </s>
							<s id="N107A8">ita enim non 
acervatim, sed ordine structum opus poterit esse sine vitio 
sempiternum, quod cubilia et coagmenta eorum inter se 
sedentia et iuncturis alligata non protrudent opus neque 
orthostatas inter se religatos labi patiuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N107AB">
						<p id="N107AC" type="main">
							<s id="N107AE"> 
Itaque non est contemnenda Graecorum structura; non 
enim utuntur e molli caemento structura polita, sed cum  
discesserunt a quadrato, ponunt de silice seu lapide duro 
ordinaria, et ita uti latericia struen­
							<pb xlink:href="048/01/063.jpg" ed="1567" pagenum="64"></pb>
							tes alligant eorum 
alternis coriis coagmenta, et sic maxime ad aeternitatem 
firmas perficiunt virtutes. </s>
							<s id="N107B1">haec autem duobus generibus 
struuntur; ex his unum isodomum, alterum pseudisodomum appellatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N107B4">
						<p id="N107B5" type="main">
							<s id="N107B7"> 
Isodomum dicitur, cum omnia coria aequa crassitudine fuerint structa; pseudisodomum, cum inpares 
et inaequales ordines coriorum diriguntur. </s>
							<s id="N107BA">ea utraque 
sunt ideo firma, primum quod ipsa caementa sunt spissa 
et solida proprietate neque de materia possunt exsugere 
liquorem, sed conservant eam in suo umore ad summam 
vetustatem; ipsaque eorum cubilia primum plana et librata 
posita non patiuntur ruere materiam, sed perpetua parietum crassitudine religata continent ad summam vetustatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N107BD">
						<p id="N107BE" type="main">
							<s id="N107C2"> 
Altera est quam <foreign lang="grc">ἔμπλεκτον</foreign> appellant, qua etiam nostri 
rustici utuntur. </s>
							<s id="N107C9">quorum frontes poliuntur, reliqua ita, uti 
sunt nata, cum materia conlocata alternis alligant coagmentis. </s>
							<s id="N107CC">sed nostri celeritati studentes, erecta conlocantes 
frontibus serviunt et in medio farciunt fractis separatim 
cum materia caementis. </s>
							<s id="N107CF">ita tres suscitantur in ea structura crustae, duae frontium et una media farturae. </s>
							<s id="N107D2">Graeci 
vero non ita, sed plana conlocantes et longitudines eorum 
alternis in crassitudinem instruentes, non media farciunt, 
sed e suis frontatis perpetuam et unam crassitudinem 
parietum consolidant. </s>
							<s id="N107D5">praeterea interponunt singulos crassitudine perpetua utraque parte frontatos, quos <foreign lang="grc">διάτονοι</foreign> appellant, qui maxime religando confirmant parietum soliditatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N107DC">
						<p id="N107DD" type="main">
							<s id="N107DF"> 
Itaque si qui voluerit ex his commentariis animadvertere et eligere genus structurae, perpetuitatis poterit  
rationem habere. </s>
							<s id="N107E2">non enim quae sunt e molli caemento 
subtili facie venustatis, non eae possunt esse in vetustate 
non ruinosae. </s>
							<s id="N107E5">itaque cum arbitri communium parietum 
sumuntur, non aestimant eos quanti facti fuerint, sed cum 
ex tabulis inveniunt eorum locationes, pretia praeteritorum 
annorum singulorum deducunt 
							<pb xlink:href="048/01/064.jpg" ed="1567" pagenum="65"></pb>
							octogesimas et ita—ex reliqua summa &lt;pro rata&gt; parte reddi pro his parietibus— 
sententiam pronuntiant eos non posse plus quam annos <emph type="smallcaps"></emph>LXXX<emph.end type="italics"></emph.end> durare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N107EE">
						<p id="N107EF" type="main">
							<s id="N107F1"> 
De latericiis vero, dummodo ad perpendiculum sint 
stantes, nihil deducitur, sed quanti fuerint olim facti, tanti 
esse semper aestimantur. </s>
							<s id="N107F4">itaque nonnullis civitatibus et 
publica opera et privatas domos etiam regias e latere 
structas licet videre: et primum Athenis murum, qui spectat ad Hymettum montem et Pentelensem; item Patris 
in aede Iovis et Herculis latericias cellas, cum circa lapidea in aede epistylia sint et columnae; in Italia Arretio 
vetustum egregie factum murum. </s>
							<s id="N107F7">Trallibus domus regibus 
Attalicis facta, quae ad habitandum semper datur ei, qui 
civitatis gerit sacerdotium. </s>
							<s id="N107FA">item Lacedaemone e quibusdam parietibus etiam picturae excisae intersectis lateribus inclusae sunt in ligneis formis et in comitium ad 
ornatum aedilitatis Varronis et Murenae fuerunt adlatae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N107FD">
						<p id="N107FE" type="main">
							<s id="N10800"> 
Croesi domus, quam Sardiani [civibus ad requiescendum 
aetatis otio] seniorum collegio gerusiam dedicaverunt; item 
Halicarnasso potentissimi regis Mausoli domus, cum Proconnensio marmore omnia haberet ornata, parietes habet 
latere structos, qui ad hoc tempus egregiam praestant firmitatem ita tectoriis operibus expoliti, uti vitri perluciditatem videantur habere. </s>
							<s id="N10803">neque is rex ab inopia id fecit; 
infinitis enim vectigalibus erat fartus, quod imperabat  Cariae toti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10806">
						<p id="N10807" type="main">
							<s id="N10809"> 
Acumen autem eius et sollertiam ad aedificia 
paranda sic licet considerare. </s>
							<s id="N1080C">cum esset enim natus Mylasis et animadvertisset Halicarnasso locum naturaliter 
esse munitum, idoneum portum emporiumque utile, ibi 
sibi domum constituit. </s>
							<pb xlink:href="048/01/065.jpg" ed="1567" pagenum="66"></pb>
							<s id="N1080F">is autem locus est theatri curvaturae similis. </s>
							<s id="N10812">itaque in imo secundum portum forum 
est constitutum; per mediam autem altitudinis curvaturam 
praecinctionemque platea ampla latitudine facta, in qua 
media Mausoleum ita egregiis operibus est factum, ut in 
septem spectaculis nominetur. </s>
							<s id="N10815">in summa arce media Martis 
fanum habens statuam colossicam acrolithon nobili manu 
Leocharis factam. </s>
							<s id="N10818">hanc autem statuam alii Leocharis, alii 
Timothei putant esse. </s>
							<s id="N1081B">in cornu autem summo dextro 
Veneris et Mercurii fanum ad ipsum Salmacidis fontem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1081E">
						<p id="N1081F" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/066.jpg" ed="1567" pagenum="67"></pb>
							<s id="N10823"> 
Is autem falsa opinione putatur venerio morbo inplicare 
eos, qui ex eo biberint. </s>
							<s id="N10826">sed haec opinio quare per orbem 
terrae falso rumore sit pervagata, non pigebit exponere. </s>
							<s id="N10829">non enim quod dicitur molles et inpudicos ex ea aqua 
fieri, id potest esse, sed est eius fontis potestas perlucida 
saporque egregius. </s>
							<s id="N1082C">cum autem Melas et Areuanias ab Argis 
et Troezene coloniam communem eo loci deduxerunt, barbaros Caras et Lelegas eiecerunt. </s>
							<s id="N1082F">hi autem ad montes 
fugati inter se congregantes discurrebant et ibi latrocinia 
facientes crudeliter eos vastabant. </s>
							<s id="N10832">postea de colonis unus 
ad eum fontem propter bonitatem aquae quaestus causa 
tabernam omnibus copiis instruxit eamque exercendo eos 
barbaros allectabat. </s>
							<s id="N10835">ita singillatim decurrentes et ad coetus 
convenientes e duro feroque more commutati in Graecorum consuetudinem et suavitatem sua voluntate reducebantur. </s>
							<s id="N10838">ergo ea aqua non inpudico morbi vitio, sed humanitatis dulcedine mollitis animis barbarorum eam famam 
est adepta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1083B">
						<p id="N1083C" type="main">
							<s id="N1083E"> 
Relinquitur nunc, quoniam ad explicationem moenium 
eorum sum invectus, &lt;ut&gt; tota uti sunt definiam. </s>
							<s id="N10841">quemadmodum enim in dextra parte fanum est Veneris et fons 
supra scriptus, ita in sinistro cornu regia domus, quam 
rex Mausolus ad suam rationem conlocavit. </s>
							<s id="N10844">conspicitur 
enim ex ea ad dextram partem forum et portus moeniumque tota finitio, sub sinistram secretus sub moenibus latens 
portus, ita ut nemo possit, quid in eo geratur, aspicere 
nec scire, at rex ipse de sua domo remigibus et militibus sine ullo sciente, quae opus essent, imperaret. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10847">
						<p id="N10848" type="main">
							<s id="N1084A"> 
Itaque post mortem Mausoli Artemisia uxore eius regnante Rhodii 
indignantes mulierem imperare civitatibus Cariae totius, 
armata classe profecti sunt, uti id regnum occuparent. </s>
							<s id="N1084D">tum Artemisiae cum esset id renuntiatum, in eo portu 
abstrusam classem celatis remigibus et epibatis comparatis, 
reliquos autem cives in muro esse iussit. </s>
							<s id="N10850">cum autem 
Rhodii ornata classe in portum maiorem exposuissent, 
plausum iussit ab muro his dare pollicerique se oppidum 
tradituros. </s>
							<s id="N10853">qui cum penetravissent intra murum relictis 
navibus inanibus, Artemisia repente fossa facta in pelagum eduxit classem ex portu minore et ita invecta est in 
maiorem. </s>
							<s id="N10856">expositis autem militibus classem Rhodiorum 
inanem abduxit in altum. </s>
							<s id="N10859">ita Rhodii non habentes, quo 
se reciperent, in medio conclusi in ipso foro sunt trucidati. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1085C">
						<p id="N1085D" type="main">
							<s id="N1085F"> 
Ita Artemisia in navibus Rhodiorum suis militibus et remigibus inpositis Rhodum est profecta. </s>
							<s id="N10862">Rhodii autem, 
cum prospexissent suas naves laureatas venire, opinantes  
cives victores reverti hostes receperunt. </s>
							<s id="N10865">tum Artemisia 
Rhodo capta principibus occisis tropaeum in urbe Rhodo 
suae victoriae constituit aeneasque duas statuas fecit, unam 
Rhodiorum civitatis, alteram suae imaginis, et ira figuravit Rhodiorum civitati stigmata inponentem. </s>
							<s id="N10868">id autem 
postea &lt;tollere&gt; Rhodii religione inpediti, quod nefas est 
tropaea dedicata removeri, circa eum locum aedificium 
struxerunt et id electa Graia statione texerunt, ne qui 
posset aspicere, et id <foreign lang="grc">ἄβατον</foreign> vocitari iusserunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1086F">
						<p id="N10870" type="main">
							<s id="N10872"> 
Cum ergo tam magna potentia reges non contempserint 
latericiorum parietum structuras, quibus ex vectigalibus 
et praeda saepius licitum fuerat non modo caementicio 
aut quadrato saxo sed etiam marmoreo habere, non puto 
oportere inprobare quae sunt e latericia structura facta 
aedificia, dummodo recte sint tecta. </s>
							<s id="N10875">sed id genus quid 
ita populo Romano in urbe fieri non oporteat, exponam, 
quaeque sunt eius rei causae et rationes, non praetermittam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10878">
						<p id="N10879" type="main">
							<s id="N1087D"> 
Leges publicae non patiuntur maiores crassitudines quam sesquipedales constitui loco communi; ceteri 
autem parietes, ne spatia angustiora fierent, eadem crassitudine conlocantur. </s>
							<s id="N10880">latericii vero, nisi diplinthii aut triplinthii fuerint, sesquipedali crassitudi­
							<pb xlink:href="048/01/067.jpg" ed="1567" pagenum="68"></pb>
							ne non possunt plus 
quam unam sustinere contignationem. </s>
							<s id="N10883">in ea autem maiestate urbis et civium infinita frequentia innumerabiles habitationes opus est explicare. </s>
							<s id="N10886">ergo cum recipere non possint areae planatae tantam multitudinem ad habitandum 
in urbe, ad auxilium altitudinis aedificiorum res ipsa coegit 
devenire. </s>
							<s id="N10889">itaque pilis lapideis, structuris testaceis, parietibus caementiciis altitudines extructae contignationibus  
crebris coaxatae cenaculorum ad summas utilitates perficiunt despectationes. </s>
							<s id="N1088C">ergo moenibus e contignationibus 
areis alto spatio multiplicatis populus Romanus egregias 
habet sine inpeditione habitationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1088F">
						<p id="N10890" type="main">
							<s id="N10892"> 
Quoniam ergo explicata ratio est, quid ita in urbe propter necessitatem angustiarum non patiuntur esse latericios parietes, cum extra urbem opus erit his uti. &lt;ut sint&gt; 
sine vitiis ad vetustatem, sic erit faciendum. </s>
							<s id="N10895">summis parietibus structura testacea sub tegula subiciatur altitudine 
circiter sesquipedali habeatque proiecturas coronarum. </s>
							<s id="N10898">ita 
vitari poterunt quae solent in his fieri vitia; cum enim in 
tecto tegulae fuerint fractae aut a ventis deiectae, qua 
possint ex imbribus aquae perpluere, non patietur lorica 
testacea laedi laterem, sed proiectura coronarum reiciet 
extra perpendiculum stillas et ea ratione servaverit integras parietum latericiorum structuras. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1089B">
						<p id="N1089C" type="main">
							<s id="N1089E"> 
De ipsa autem testa, si sit optima seu vitiosa ad structuram, statim nemo potest iudicare, quod in tempestatibus et aestate in tecto 
cum est conlocata, tunc, si est firma, probatur; namque 
quae non fuerit ex creta bona aut parum erit cocta, ibi 
se ostendet esse vitiosam gelicidiis et pruina tacta. </s>
							<s id="N108A1">ergo 
quae non in tectis poterit pati laborem, ea non potest in 
structura oneri ferendo esse firma. </s>
							<s id="N108A4">quare maxime ex veteribus tegulis tecta &lt;et ex vetere testa&gt; structi parietes 
firmitatem poterunt habere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N108A7">
						<p id="N108A8" type="main">
							<s id="N108AA"> 
Craticii vero velim quidem ne inventi essent; quantum enim celeritate et loci laxamento prosunt, tanto maiori et 
communi sunt calamitati, quod ad incendia uti faces sunt 
parati. </s>
							<s id="N108AD">itaque 
							<pb xlink:href="048/01/068.jpg" ed="1567" pagenum="69"></pb>
							satius esse videtur inpensa testaceorum in 
sumptu, quam compendio craticiorum esse in periculo. </s>
							<s id="N108B0">etiamque in tectoriis operibus rimas hi faciunt arrectariorum et transversariorum dispositione. </s>
							<s id="N108B3">cum enim linuntur, recipientes umorem turgescunt, deinde siccescendo 
contrahuntur et ita extenuati disrumpunt tectoriorum soliditatem. </s>
							<s id="N108B6">sed quoniam nonnullos celeritas aut inopia aut 
in pendenti loco dissaeptio cogit, sic erit faciundum. </s>
							<s id="N108B9">solum substruatur [aliae], ut sit intactum ab rudere et pavimento; obruta enim in his cum sunt, vetustate marcida 
fiunt; deinde subsidentia proclinantur et disrumpunt speciem tectoriorum. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N108BC" type="main">
							<s id="N108BE"> 
De parietibus et apparitione generatim materiae eorum, 
quibus sint virtutibus et vitiis, quemadmodum potui, exposui; de contignationibus autem et copiis earum, quibus 
comparentur, ut ad vetustatem non sint infirmae, uti natura rerum monstrat, explicabo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N108C1">
					<subchap2 id="N108C2">
						<p id="N108C3" type="main">
							<s id="N108C7"> 
Materies caedenda est a primo autumno ad id tempus, 
quod erit antequam flare incipiat favonius. </s>
							<pb xlink:href="048/01/069.jpg" ed="1567" pagenum="70"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/070.jpg" ed="1567" pagenum="71"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/071.jpg" ed="1567" pagenum="72"></pb>
							<s id="N108CA">vere enim 
omnes arbores fiunt praegnantes et omnes suae proprietatis virtutem efferunt in frondem anniversariosque fructus. </s>
							<s id="N108CD">cum ergo inanes et tumidae temporum necessitate 
eorum fuerint, vanae fiunt et raritatibus inbecillae; uti 
etiam corpora muliebria, cum conceperint fetus, a partu 
non iudicantur integra, neque in venalibus ea, cum sunt 
praegnantia, praestantur sana, ideo quod in corpore praeseminatio crescens ex omnibus cibi potestatibus detrahit 
alimentum in se, et quo firmior efficitur ad maturitatem 
partus, eo minus patitur esse solidum id ipsum, ex quo 
procreatur. </s>
							<s id="N108D0">itaque edito fetu, quod prius in aliud genus 
incrementi detrahebatur, cum disparatione procreationis est 
liberatum, inanibus et patentibus venis in se recipiens lambendo sucum etiam solidescit et redit in pristinam naturae  firmitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N108D3">
						<p id="N108D4" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/072.jpg" ed="1567" pagenum="73"></pb>
							<s id="N108D6"> 
Eadem ratione autumnali tempore maturitate fructuum flaccescente fronde, ex terra recipientes caudices arborum in se sucum recuperantur et restituuntur in antiquam soliditatem. </s>
							<s id="N108D9">at vero aeris hiberni vis comprimit 
et consolidat eas per id, ut supra scriptum est, tempus. </s>
							<s id="N108DC">ergo si ea ratione et eo tempore, quod est supra scriptum, caeditur materies, erit tempestiva. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N108DF">
						<p id="N108E0" type="main">
							<s id="N108E2"> 
Caedi autem ita oportet, uti incidatur arboris crassitudo ad mediam medullam, 
et relinquatur, uti per eam exsiccescat stillando sucus. </s>
							<s id="N108E5">ita 
qui inest in his inutilis liquor effluens per torulum non patietur emori in eo saniem nec corrumpi materiae aequalitatem. </s>
							<s id="N108E8">tum autem, cum sicca et sine stillis erit arbor, deiciatur et ita erit optima in usu. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N108EB">
						<p id="N108EC" type="main">
							<s id="N108EE"> 
Hoc autem ita esse licet animum advertere etiam de arbustis. </s>
							<s id="N108F1">ea enim cum 
suo quoque tempore ad imum perforata castrantur, profundunt e medullis quem habent in se superantem et vitiosum per foramina liquorem, et ita siccescendo recipiunt 
in se diuturnitatem. </s>
							<s id="N108F4">qui autem non habent ex arboribus 
exitus umores, intra concrescentes putrescunt et efficiunt 
inanes eas &lt;et&gt; vitiosas. </s>
							<s id="N108F7">ergo si stantes et vivae siccescendo non senescunt, sine dubio, cum eae ad materiam deiciuntur, cum ea ratione curatae fuerint, habere poterunt 
magnas in aedificiis ad vetustatem utilitates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N108FA">
						<p id="N108FB" type="main">
							<s id="N108FD"> 
Hae autem inter se discrepantes et dissimiles habent virtutes, uti robur, ulmus, populus, cupressus, abies ceteraque, 
quae maxime in aedificiis sunt idonea. </s>
							<s id="N10900">namque non potest 
id robur, quod abies, nec cupressus, quod ulmus, nec cetera easdem habent inter se natura rerum similitates, sed 
singula genera principiorum proprietatibus comparata alios alii generis praestant in operibus effectus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10903">
						<p id="N10904" type="main">
							<s id="N10908"> 
Et primum abies aeris habens plurimum et ignis minimumque umoris et  
terreni, levioribus rerum natura e potestatibus comparata 
non est ponderosa. </s>
							<s id="N1090B">itaque rigore naturali contenta non 
cito flectitur ab onere, sed directa permanet in contignatione. </s>
							<s id="N1090E">sed ea, quod habet in se plus caloris, procreat 
et alit cariem ab eaque vitiatur, etiamque ideo celeriter 
accenditur, quod quae inest in eo corpore aeris raritas, 
ut est patens, accipit ignem et ita vehementem ex se mittit flammam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10911">
						<p id="N10912" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/073.jpg" ed="1567" pagenum="74"></pb>
							<s id="N10914"> 
Ex ea autem, aut nequam est excisa, quae pars est proxima terrae, per radices recipiens ex proximitate umorem enodis et liquida efficitur; quae vero est superior, vehementia caloris eductis in aera per nodos 
ramis, praecisa alte circiter pedes <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end> et perdolata propter 
nodationis duritiem dicitur esse fusterna. </s>
							<s id="N1091D">ima autem, cum 
excisa quadrifluviis disparatur, eiecto torulo ex eadem arbore ad intestina opera comparatur et &lt;ab&gt; infima fusterna sappinea vocatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10920">
						<p id="N10921" type="main">
							<s id="N10923"> 
Contra vero quercus terrenis principiorum satietatibus abundans parumque habens umoris 
et aeris et ignis, cum in terrenis operibus obruitur, infinitam habet aeternitatem. </s>
							<s id="N10926">ex eo cum tangitur umore, non 
habens foraminum raritates propter spissitatem non potest 
in corpus recipere liquorem, sed fugiens ab umore resistit 
et torquetur et efficit, in quibus est operibus, ea rimosa. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10929">
						<p id="N1092A" type="main">
							<s id="N1092C"> 
Aesculus vero, quod est omnibus principiis temperata, habet in aedificiis magnas utilitates; sed ea, cum in umore 
conlocatur, recipiens penitus per foramina liquorem eiecto 
aere et igni operatione umidae potestatis vitiatur. </s>
							<pb xlink:href="048/01/074.jpg" ed="1567" pagenum="75"></pb>
							<s id="N1092F">cerrus, 
[quercus] fagus, quod pariter habent mixtionem umoris et 
ignis et terreni, aeris plurimum, per huius raritates umores 
penitus recipiendo celeriter marcescunt. </s>
							<s id="N10932">populus alba et 
nigra, item salix, tilia, cum non sint dura terreni mixtione,  
propter raritatem sunt candida et in sculpturis commodam 
praestant tractabilitatem. </s>
							<s id="N10935">vitex ignis et aeris habendo satietatem, umoris temperate, parum autem terreni habens 
leviore temperatura comparata egregiam habere videtur in usu rigiditatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10938">
						<p id="N10939" type="main">
							<s id="N1093B"> 
Alnus autem, quae proxima fluminum ripis procreatur et minime materies utilis videtur, habet 
in se egregias rationes. </s>
							<s id="N1093E">etenim &lt;est&gt; aere et igni plurimo 
temperata, non multum terreno, umore paulo. </s>
							<s id="N10941">itaque in 
palustribus locis infra fundamenta aedificiorum palationibus crebre fixa, recipiens in se quod minus habet in corpore liquoris, permanet inmortalis ad aeternitatem et sustinet inmania pondera structurae et sine vitiis conservat. </s>
							<s id="N10944">ita quae non potest extra terram paulum tempus durare, ea in umore obruta permanet ad diuturnitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10947">
						<p id="N10948" type="main">
							<s id="N1094C"> 
Est autem maxime id considerare Ravennae, quod ibi omnia opera 
et publica et privata sub fundamentis eius generis habeant 
palos. </s>
							<s id="N1094F">ulmus vero et fraxinus maximos habent umores minimumque aeris et ignis, terreni temperate. &lt;ea e&gt; mixtione comparatae, sunt in operibus, cum fabricantur, lentae et ab pondere umoris non habent rigorem et celeriter 
pandant; simul autem vetustate sunt aridae factae aut in 
agro perfecto qui est eis liquor stantes emoriuntur, fiunt 
duriores et in commissuris et coagmentationibus ab lentitudine firmas recipiunt catenationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10952">
						<p id="N10953" type="main">
							<s id="N10955"> 
Item carpinus, quod est minima ignis et terreni mixtione, aeris autem et umoris summa continetur temperatura, non est fragilis, sed 
habet utilissimam tractabilitatem. </s>
							<s id="N10958">itaque Graeci, quod ex 
ea materia iuga iumentis comparant, quod apud eos iuga  
<foreign lang="grc">ζυγά</foreign> vocitantur, item <foreign lang="grc">ζυγίην</foreign> eam appellant. </s>
							<pb xlink:href="048/01/075.jpg" ed="1567" pagenum="76"></pb>
							<s id="N10963">non minus 
est admirandum de cupresso et pinu, quod eae habentes 
umoris abundantiam aequamque ceterorum mixtionem, 
propter umoris satietatem in operibus solent esse pandae, 
sed in vetustatem sine vitiis conservantur, quod is liquor, 
qui inest penitus in corporibus earum, habet amarum saporem, qui propter acritudinem non patitur penetrare cariem neque eas bestiolas, quae sunt nocentes. </s>
							<s id="N10966">ideoque quae 
ex his generibus opera constituuntur, permanent ad aeternam diuturnitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10969">
						<p id="N1096A" type="main">
							<s id="N1096C"> 
Item cedrus et iuniperus easdem habent virtutes et utilitates; sed quemadmodum ex cupressu 
&lt;et&gt; pinu resina, ex cedro oleum, quod cedrium dicitur, 
nascitur, quo reliquae res cum sunt unctae, uti etiam libri, 
a tineis et carie non laeduntur. </s>
							<s id="N1096F">arboris autem eius sunt 
similes cupresseae foliaturae; materies vena directa. </s>
							<s id="N10972">Ephesi 
in aede simulacrum Dianae ex ea, lacunaria et ibi et in 
ceteris nobilibus fanis propter aeternitatem sunt facta. </s>
							<s id="N10975">nascuntur autem eae arbores maxime Cretae et Africae et nonnullis Syriae regionibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10978">
						<p id="N10979" type="main">
							<s id="N1097B"> 
Larix vero, qui non est notus nisi îs municipalibus, qui sunt circa ripam fluminis 
Padi et litora maris Hadriani, non solum ab suci vehementi amaritate ab carie aut tinea non nocetur, sed etiam 
flammam ex igni non recipit, nec ipse per se potest ardere, nisi uti saxum in fornace ad calcem coquendam aliis 
lignis uratur; nec tamen tunc flammam recipit nec carbonem remittit, sed longo spatio tarde comburitur. &lt;namque ea materies,&gt; quod est minima ignis et aeris e principiis temperatura, umore autem et terreno est spisse 
solidata, non habet spatia foraminum, qua possit ignis  
penetrare, rei­
							<pb xlink:href="048/01/076.jpg" ed="1567" pagenum="77"></pb>
							citque eius vim nec patitur ab eo sibi cito 
noceri, propterque pondus ab aqua non sustinetur, sed 
cum portatur, aut in navibus aut supra abiegnas rates 
conlocatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1097E">
						<p id="N1097F" type="main">
							<s id="N10981"> 
Ea autem materies quemadmodum sit inventa, est causa 
cognoscere. </s>
							<s id="N10984">divus Caesar cum exercitum habuisset circa 
Alpes imperavissetque municipiis praestare commeatus, 
ibique esset castellum munitum, quod vocaretur Larignum, tunc, qui in eo fuerunt, naturali munitione confisi 
noluerunt imperio parere. </s>
							<s id="N10987">itaque imperator copias iussit 
admoveri. </s>
							<s id="N1098A">erat autem ante eius castelli portam turris ex 
hac materia alternis trabibus transversis uti pyra inter se 
composita alte, uti possent de summo sudibus et lapidibus 
accedentes repellere. </s>
							<s id="N1098D">tunc vero cum animadversum est alia 
eos tela praeter sudes non habere neque posse longius a 
muro propter pondus iaculari, imperatum est fasciculos ex 
virgis alligatos et faces ardentes ad eam munitionem accedentes mittere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10990">
						<p id="N10991" type="main">
							<s id="N10995"> 
Itaque celeriter milites congesserunt. </s>
							<s id="N10998">posteaquam flamma circa illam materiam virgas comprehendisset, ad caelum sublata effecit opinionem, uti videretur iam tota moles concidisse. </s>
							<s id="N1099B">cum autem ea per se extincta 
esset et re quieta turris intacta apparuisset, admirans Caesar iussit extra telorum missionem eos circumvallari. </s>
							<s id="N1099E">itaque timore coacti oppidani cum se dedidissent, quaesitum, 
unde essent ea ligna, quae ab igni non laederentur. </s>
							<s id="N109A1">tunc 
ei demonstraverunt eas arbores, quarum in his locis 
maximae sunt copiae. </s>
							<s id="N109A4">et ideo id castellum Larignum, 
item materies larigna est appellata. </s>
							<s id="N109A7">haec autem per Padum Ravennam deportatur, in colonia Fanestri, Pisauri, 
Anconae reliquisque, quae sunt in ea regione, municipiis 
praebetur. </s>
							<s id="N109AA">cuius materies si esset facultas adportationibus 
ad urbem, maximae haberentur in aedificiis utilitates, et 
si non in omne, certe tabulae in subgrundiis circum insulas  
si essent ex ea conlocatae, ab traiectionis incendiorum aedificia periculo liberarentur, quod eae neque flammam nec carbonem possunt recipere nec facere per se. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N109AD">
						<p id="N109AE" type="main">
							<s id="N109B0"> 
Sunt autem eae arbores foliis similibus pini; materies earum prolixa, 
tractabilis ad intestinum opus non minus quam sappinea, 
habetque resinam liquidam mellis Attici colore, quae etiam 
medetur pthisicis. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N109B3" type="main">
							<s id="N109B5"> 
De singulis generibus, quibus proprietatibus e natura 
rerum videantur esse comparatae quibusque procreantur 
rationibus, exposui. </s>
							<s id="N109B8">insequitur animadversio, quid ita quae 
in urbe supernas dicitur abies, deterior est, quae infernas, 
egregios in aedificiis ad diuturnitatem praestat usus, et de 
his rebus, quemadmodum videantur e locorum proprietatibus habere vitia aut virtutes, uti ea sint considerantibus apertiora, exponere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N109BB">
					<subchap2 id="N109BC">
						<p id="N109BD" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/077.jpg" ed="1567" pagenum="78"></pb>
							<s id="N109BF"> 
Montis Appennini primae radices ab Tyrrenico mari inter Alpis et extremas Etruriae regiones 
oriuntur. </s>
							<s id="N109C2">eius vero montis iugum se circumagens et media 
curvatura prope tangens oras maris Hadriani pertingit circumitionibus contra fretum. </s>
							<s id="N109C5">itaque citerior eius curvatura, 
quae vergit ad Etruriae Campaniaeque regiones, apricis 
est potestatibus; namque impetus habet perpetuos ad solis 
cursum. </s>
							<s id="N109C8">ulterior autem, quae est proclinata ad superum mare, 
septentrionali regioni subiecta continetur umbrosis et opacis 
perpetuitatibus. </s>
							<s id="N109CB">itaque quae in ea parte nascuntur arbores, 
umida potestate nutritae non solum ipsae augentur amplissimis magnitudinibus, sed earum quoque venae umoris 
copia repletae turgentes liquoris abundantia saturantur. </s>
							<s id="N109CE">cum autem excisae et dolatae vitalem potestatem amiserunt, 
venarum rigore permanente siccescendo propter raritatem  
fiunt inanes et evanidae, ideoque in aedificiis non possunt habere diuturnitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N109D1">
						<p id="N109D2" type="main">
							<s id="N109D4"> 
Quae autem ad solis cursum spectantibus locis procreantur, non habentes interveniorum raritates 
siccitatibus exsuctae solidantur, quia sol non modo ex terra 
lambendo sed etiam ex arboribus educit umores. </s>
							<s id="N109D7">itaque, 
quae sunt in apricis regionibus, spissis venarum crebritatibus solidatae raritatemque non habentes ex umore, cum in 
materiem perdolantur, reddunt magnas utilitates ad vetustatem. </s>
							<s id="N109DA">ideo infernates, quod ex apricis locis adportantur, 
meliores sunt, quam quae ab opacis de supernatibus advehuntur. 
	
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N109DD">
						<p id="N109DE" type="main">
							<s id="N109E2"> 
Quantum animo considerare potui, de copiis, quae sunt 
necessariae in aedificiorum comparationibus, et quibus temperaturis e rerum natura principiorum habere videantur 
mixtionem quaeque insunt in singulis generibus virtutes 
et vitia, uti non sint ignota aedificantibus, exposui. </s>
							<s id="N109E5">ita, 
qui potuerint eorum praeceptorum sequi praescriptiones, 
erunt prudentiores singulorumque generum usum eligere 
poterunt in operibus. </s>
							<s id="N109E8">ergo quoniam de apparitionibus est 
explicatum, in ceteris voluminibus de ipsis aedificiis exponetur; et primum de deorum inmortalium aedibus sacris 
et de earum symmetriis et proportionibus, uti ordo postulat, 
insequenti perscribam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N109EB">
				
				<p id="N109ED" type="head">
					<pb xlink:href="048/01/078.jpg" ed="1567" pagenum="79"></pb>
					<s id="N109EF">LIBER TERTIUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N109F2">
					<subchap2 id="N109F3">
						<p id="N109F4" type="main">
							<s id="N109F6"> 
Delphicus Apollo Socratem omnium sapientissimum 
Pythiae responsis est professus. </s>
							<s id="N109F9">is autem memoratur prudenter doctissimeque dixisse, oportuisse hominum pectora 
fenestrata et aperta esse, uti non occultos haberent sensus  
sed patentes ad considerandum. </s>
							<s id="N109FC">utinam vero rerum natura 
sententiam eius secuta explicata et apparentia ea constituisset! si enim ita fuisset, non solum laudes aut vitia animorum ad manum aspicerentur, sed etiam disciplinarum 
scientiae sub oculorum consideratione subiectae non incertis iudiciis probarentur, sed et doctis et scientibus 
auctoritas egregia et stabilis adderetur ipsique artifices 
pellicerent sua prudentia, &lt;qui, etiam&gt;si non pecunia sint 
copiosi seu vetustate officinarum habuerint notitiam aut 
etiam gratia forensi et eloquentia, cum fuerint parati, pro 
industria studiorum auctoritates possent habere, ut eis, 
quod profitentur scire, id crederetur. </s>
							<s id="N109FF">igitur quoniam haec 
non ita, sed uti natura rerum voluit, sunt constituta, non 
efficitur, ut possint homines obscuratis sub pectoribus ingeniis scientias artificiorum penitus latentes, quemadmodum sint, iudicare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A02">
						<p id="N10A03" type="main">
							<s id="N10A05"> 
Maxime autem id animadvertere possumus ab antiquis statuariis et pictoribus, quod ex his, qui 
dignitatis notas et commendationis gratiam habuerunt, 
aeterna memoria ad posteritatem sunt permanentes, uti 
Myron, Polycletus, Phidias, Lysippus ceterique, qui nobilitatem ex arte sunt consecuti. </s>
							<s id="N10A08">namque ut civitatibus magnis 
aut regibus aut civibus nobilibus opera fecerunt, ita id sunt 
adepti. </s>
							<s id="N10A0B">at qui non minore studio et ingenio sollertiaque 
fuerunt nobilibus et humili fortuna civibus non minus 
egregie perfecta fecerunt opera, nullam memoriam sunt 
adsecuti, quod hi non ab industria neque artis sollertia 
sed a felicitate fuerunt deserti, ut Hegias Atheniensis, 
Chion Corinthius, Myagrus Phocaeus, Pharax Ephesius,  
Boedas Byzantius etiamque alii plures. </s>
							<s id="N10A0E">non minus item 
pictores, uti Aristomenes Thasius, Polycles et Androcydes 
&lt;Cyzice&gt;ni, Theo Magnes ceterique, quos neque industria 
neque artis studium neque sollertia defe­
							<pb xlink:href="048/01/079.jpg" ed="1567" pagenum="80"></pb>
							cit, sed aut rei 
familiaris exiguitas aut inbecillitas fortunae seu in ambitione certationis contrariorum superatio obstitit eorum dignitati. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A11">
						<p id="N10A12" type="main">
							<s id="N10A14"> 
Nec tamen est admirandum, si propter ignotitiam 
artis virtutes obscurantur, sed maxime indignandum, cum 
etiam saepe eblandiatur gratia conviviorum a veris iudiciis 
falsam probationem. </s>
							<s id="N10A17">ergo, uti Socrati placuit, si ita sensus 
et sententiae scientiaeque disciplinis auctae perspicuae et 
perlucidae fuissent, non gratia neque ambitio valeret, sed 
si qui veris certisque laboribus doctrinarum pervenissent 
ad scientiam summam, eis ultro opera traderentur. </s>
							<s id="N10A1A">quoniam 
autem ea non sunt inlustria neque apparentia in aspectu, 
ut putamus oportuisse, et animadverto potius indoctos quam 
doctos gratia superare, non esse certandum iudicans cum 
indoctis ambitione, potius his praeceptis editis ostendam 
nostrae scientiae virtutem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A1D">
						<p id="N10A1E" type="main">
							<s id="N10A22"> 
Itaque, imperator, in primo volumine tibi de arte et quas 
habeat ea virtutes quibusque disciplinis oporteat esse auctum architectum, exposui et subieci causas, quid ita earum 
oporteat eum esse peritum, rationesque summae architecturae partitione distribui finitionibusque terminavi. </s>
							<s id="N10A25">deinde, 
quod erat primum et necessarium, de moenibus, quemadmodum eligantur loci salubres, ratiocinationibus explicui, 
ventique qui sint et e quibus &lt;regionibus&gt; singuli spirant, 
deformationibus grammicis ostendi, platearumque et vicorum uti emendate fiant distributiones in moenibus, docui  
et ita finitionem primo volumine constitui. </s>
							<s id="N10A28">item in secundo 
de materia, quas habeat in operibus utilitates et quibus 
virtutibus e natura rerum est comparata, peregi. </s>
							<s id="N10A2B">nunc in 
tertio de deorum inmortalium aedibus sacris dicam et, uti 
oportet, perscriptas exponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10A2E">
					<subchap2 id="N10A2F">
						<p id="N10A30" type="main">
							<s id="N10A32"> 
Aedium compositio constat ex symmetria, cuius rationem diligentissime architecti tenere debent. </s>
							<pb xlink:href="048/01/080.jpg" ed="1567" pagenum="81"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/081.jpg" ed="1567" pagenum="82"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/082.jpg" ed="1567" pagenum="83"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/083.jpg" ed="1567" pagenum="84"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/084.jpg" ed="1567" pagenum="85"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/085.jpg" ed="1567" pagenum="86"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/086.jpg" ed="1567" pagenum="87"></pb>
							<s id="N10A35">ea autem paritur a proportione, quae graece <foreign lang="grc">ἀναλογία</foreign> dicitur. </s>
							<s id="N10A3C">proportio 
est ratae partis membrorum in omni opere totiusque commodulatio, ex qua ratio efficitur symmetriarum. </s>
							<pb xlink:href="048/01/087.jpg" ed="1567" pagenum="88"></pb>
							<s id="N10A3F">namque 
non potest aedis ulla sine symmetria atque proportione rationem habere compositionis, nisi uti hominis bene figurati membrorum habuerit exactam rationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A42">
						<p id="N10A43" type="main">
							<s id="N10A45"> 
Corpus enim hominis ita natura composuit, uti os capitis a mento ad frontem 
summam et radices imas capilli esset decimae partis, item 
manus pansa ab articulo ad extremum medium digitum 
tantundem, caput a mento ad summum verticem octavae, 
cum cervicibus imis ab summo pectore ad imas radices 
capillorum sextae, &lt;a medio pectore&gt; ad summum verticem 
quartae. </s>
							<s id="N10A48">ipsius autem oris altitudinis tertia est pars ab imo 
mento ad imas nares, nasum ab imis naribus ad finem mediûm superciliorum tantundem, ab ea fine ad imas radices 
capilli frons efficitur item tertiae partis. </s>
							<s id="N10A4B">pes vero altitudinis corporis sextae, cubitum quartae, pectus item quartae. </s>
							<s id="N10A4E">reliqua quoque membra suas habent commensus proportiones, quibus etiam antiqui pi­
							<pb xlink:href="048/01/088.jpg" ed="1567" pagenum="89"></pb>
							ctores et statuarii nobiles usi magnas et infinitas laudes sunt adsecuti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A51">
						<p id="N10A52" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/089.jpg" ed="1567" pagenum="90"></pb>
							<s id="N10A54"> 
Similiter vero sacrarum aedium membra ad universam totius magnitudinis 
summam ex partibus singulis convenientissimum debent 
habere commensus responsum. </s>
							<s id="N10A57">item corporis centrum medium naturaliter est umbilicus. </s>
							<s id="N10A5A">namque si homo conlocatus  
fuerit supinus manibus et pedibus pansis circinique conlocatum centrum in umbilico eius, circumagendo rotundationem utrarumque manuum et pedum digiti linea tangentur. </s>
							<s id="N10A5D">non minus quemadmodum schema rotundationis in 
corpore efficitur, item quadrata designatio in eo invenietur. </s>
							<s id="N10A60">nam si a pedibus imis ad summum caput mensum erit eaque 
mensura relata fuerit ad manus pansas, invenietur eadem 
latitudo uti altitudo, quemadmodum areae, quae ad normam sunt quadratae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A63">
						<p id="N10A64" type="main">
							<s id="N10A66"> 
Ergo si ita natura composuit corpus hominis, uti proportionibus membra ad summam figurationem eius 
respondeant, cum causa constituisse videntur antiqui, ut 
etiam in operum perfectionibus singulorum membrorum 
ad universam figurae speciem habeant commensus exactionem. </s>
							<s id="N10A69">igitur cum in omnibus operibus ordines traderent, 
maxime in aedibus deorum, &lt;quod eorum&gt; operum et laudes 
et culpae aeternae solent permanere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A6C">
						<p id="N10A6D" type="main">
							<s id="N10A71"> 
Nec minus mensurarum rationes, quae in omnibus operibus videntur necessariae esse, ex corporis membris collegerunt, uti digitum, palmum, pedem, cubitum, et eas distribuerunt in perfectum numerum, quem Graeci <foreign lang="grc">τέλειον</foreign> dicunt. </s>
							<s id="N10A78">perfectum autem antiqui instituerunt numerum qui decem 
dicitur; namque ex manibus digitorum numero [ab palmo 
pes] est inventus. </s>
							<s id="N10A7B">si autem in utrisque palmis ex articulis ab natura decem sunt perfecti, etiam Platoni placuit 
esse eum numerum ea re perfectum, quod ex &lt;<emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>&gt; singularibus rebus, quae <foreign lang="grc">μονάδες</foreign> apud Graecos dicuntur, perficitur 
decusis. </s>
							<s id="N10A88">simul autem undecim aut duodecim sunt facti, 
quod superaverint, non possunt esse perfecti, donec ad 
alterum decusis perveniant; singulares enim res particulae sunt eius numeri. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10A8B">
						<p id="N10A8C" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/090.jpg" ed="1567" pagenum="91"></pb>
							<s id="N10A8E"> 
Mathematici vero contra disputantes ea  
re perfectum dixerunt esse numerum qui sex dicitur, quod 
is numerus habet partitiones eorum rationibus sex numero 
convenientes sic: sextantem unum, trientes duo, semissem 
tria, besem quem <foreign lang="grc">δίμοιρον</foreign> dicunt quattuor, quintarium 
quem <foreign lang="grc">πεντάμοιρον</foreign> dicunt quinque, perfectum sex. </s>
							<s id="N10A99">cum ad 
duplicationem crescat, supra sex adiecto asse <foreign lang="grc">ἔφεκτον</foreign>; cum 
facta sunt octo, quod est tertia adiecta, tertiarium alterum, 
qui <foreign lang="grc">ἐπίτριτος</foreign> dicitur; dimidia adiecta cum facta sunt novem, 
sesquialterum, qui <foreign lang="grc">ἡμιόλιος</foreign> appellatur; duabus partibus 
additis et decusis facto bes alterum, quem <foreign lang="grc">ἐπιδίμοιρον</foreign> 
vocitant; in undecim numero quod adiecti sunt quinque, 
quintarium, quem <foreign lang="grc">ἐπίπεμπτον</foreign> dicunt; duodecim autem, quod ex duobus numeris simplicibus est effectus, <foreign lang="grc">διπλάσιονα</foreign>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10AB4">
						<p id="N10AB5" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/091.jpg" ed="1567" pagenum="92"></pb>
							<s id="N10AB7"> 
Non minus etiam, quod pes hominis altitudinis sextam habet 
partem, (ita etiam, ex eo quod perficitur pedum numero 
corporis &lt;altitudo, veteribus columnis basis scapi elata&gt; 
sexies altitudines terminavit) eum perfectum constituerunt, 
cubitumque animadverterunt ex sex palmis constare digitisque <emph type="smallcaps"></emph>XXIIII<emph.end type="italics"></emph.end>. ex eo etiam videntur civitates Graecorum 
fecisse, quemadmodum cubitus est sex palmorum, in drachma, qua nummo uterentur, aereos signatos uti asses ex 
aequo sex, quos obolos appellant, quadrantesque obolorum, 
quae alii dichalca, nonnulli trichalca dicunt, pro digitis viginti quattuor in drachma constituisse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10AC0">
						<p id="N10AC1" type="main">
							<s id="N10AC3"> 
Nostri autem primo fecerunt &lt;perfectum&gt; antiquum numerum et in denario denos aeris constituerunt, et ea re compositio nominis ad hodiernum diem denarium retinet. </s>
							<s id="N10AC6">etiamque 
quarta pars quod efficiebatur ex duobus assibus et tertio 
semisse, sestertium vocitaverunt. </s>
							<s id="N10AC9">postea autem quam animadverterunt utrosque numeros esse perfectos, et sex et 
decem, utrosque in unum coiecerunt et fecerunt perfectissimum decusis sexis. </s>
							<s id="N10ACC">huius autem rei auctorem invenerunt 
pedem. </s>
							<s id="N10ACF">e cubito enim cum dempti sunt palmi duo, relinquitur pes quattuor palmorum, palmus autem habet quattuor digitos. </s>
							<s id="N10AD2">ita efficitur, ut habeat pes sedecim digitos 
et totidem asses aeracius denarius. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10AD5">
						<p id="N10AD6" type="main">
							<s id="N10AD8"> 
Ergo si convenit ex articulis hominis numerum inventum esse et ex membris separatis ad universam corporis 
speciem ratae partis commensus fieri responsum, relinquitur, ut suspiciamus eos, qui etiam aedes deorum inmortalium constituentes ita membra operum ordinaverunt, ut 
proportionibus et symmetriis separatae atque universae 
convenientes efficerentur eorum distributiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10ADB">
					<subchap2 id="N10ADC">
						<p id="N10ADD" type="main">
							<s id="N10AE1"> 
Aedium autem principia sunt, e quibus constat figurarum aspectus, ea: primum in antis, quod graece <foreign lang="grc">ναὸς ἐν παραστάσιν</foreign> dicitur, 
							<pb xlink:href="048/01/092.jpg" ed="1567" pagenum="93"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/093.jpg" ed="1567" pagenum="94"></pb>
							deinde prostylos, amphiprostylos, 
peripteros, pseudodipteros, &lt;dipteros&gt;, hypaethros. </s>
							<pb xlink:href="048/01/094.jpg" ed="1567" pagenum="95"></pb><s id="N10AE8">horum exprimuntur formationes his rationibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10AEB">
						<p id="N10AEC" type="main">
							<s id="N10AEE"> 
In antis erit aedes, cum habebit in fronte antas parietum, qui cellam circumcludunt, et inter antas in medio columnas duas supraque 
fastigium symmetria ea conlocatum, quae in hoc libro fuerit 
perscripta. </s>
							<pb xlink:href="048/01/095.jpg" ed="1567" pagenum="96"></pb>
							<s id="N10AF1">huius autem exemplar erit ad Tres Fortunas extribus quod est proxime portam Collinam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10AF4">
						<p id="N10AF5" type="main">
							<s id="N10AF7"> 
Prostylos omnia  habet quemadmodum in antis, columnas autem contra antas 
angulares duas supraque epistylia, quemadmodum et in antis, 
et dextra ac sinistra in versuris singula. </s>
							<s id="N10AFA">huius exemplar est in insula Tiberina in aede Iovis et Fauni. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10AFD">
						<p id="N10AFE" type="main">
							<s id="N10B00"> 
amphiprostylos omnia habet ea, quae prostylos, praetereaque habet in postico ad eundem modum columnas et fastigium. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B03">
						<p id="N10B04" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/096.jpg" ed="1567" pagenum="97"></pb>
							<s id="N10B06"> 
Peripteros autem erit, quae habebit in fronte et postico senas columnas, in 
lateribus cum angularibus undenas. </s>
							<s id="N10B09">ita autem sint hae columnae conlocatae, ut intercolumnii latitudinis intervallum 
sit a parietibus circum ad extremos ordines columnarum, 
habeatque ambulationem circa cellam aedis, quemadmodum 
est sine postico in porticu Metelli Iovis Statoris Hermodori et Mariana Honoris et Virtutis a Mucio facta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B0C">
						<p id="N10B0D" type="main">
							<s id="N10B11"> 
Pseudodipteros autem sic conlocatur, ut in fronte et postico sint 
columnae octonae, in lateribus cum angularibus quinae 
denae. </s>
							<s id="N10B14">sint autem parietes cellae contra quaternas columnas medianas in fronte et postico. </s>
							<s id="N10B17">ita duorum intercolumniorum et imae crassitudinis columnae spatium erit ab parietibus circa ad extremos ordines columnarum. </s>
							<s id="N10B1A">huius exemplar 
Romae non est, sed Magnesiae Dianae Hermogenis Alabandei et Apollinis a Menesthe facta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B1D">
						<p id="N10B1E" type="main">
							<s id="N10B20"> 
Dipteros autem octastylos et pronao et postico, sed circa aedem duplices habet ordines 
columnarum, uti est aedis Quirini dorica et Ephesi Dianae ionica a Chersiphrone constituta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B23">
						<p id="N10B24" type="main">
							<s id="N10B26"> 
Hypaethros vero decastylos est in pronao et postico. </s>
							<s id="N10B29">reliqua omnia eadem habet 
quae dipteros, sed interiore parte columnas in altitudine 
duplices, remotas a parietibus ad circumitionem ut porticus 
peristyliorum. </s>
							<s id="N10B2C">medium autem sub divo est sine tecto. </s>
							<s id="N10B2F">aditus  
valvarum ex utraque parte in pronao et postico. </s>
							<s id="N10B32">huius item 
exemplar Romae non est, sed Athenis octastylos ex templo 
Olympio. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10B35">
					<subchap2 id="N10B36">
						<p id="N10B37" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/097.jpg" ed="1567" pagenum="98"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/098.jpg" ed="1567" pagenum="99"></pb>
							<s id="N10B39"> 
Species autem aedium sunt quinque, quarum ea sunt 
vocabula: pycnostylos, id est crebris columnis, systylos paulo 
remissioribus, diastylos amplius quam oportet inter se diductis, araeostylos spatiis intercolumniorum patentibus rare, eustylos intervallorum iusta distributione. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B3C">
						<p id="N10B3D" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/099.jpg" ed="1567" pagenum="100"></pb>
							<s id="N10B3F"> 
Ergo pycnostylos est, cuius intercolumnio unius et dimidiatae columnae crassitudo interponi potest, quemadmodum est divi Iulii et in 
Caesaris foro Veneris et si quae aliae sic sunt compositae. </s>
							<s id="N10B42">item systylos est, in qua duarum columnarum crassitudo 
in intercolumnio poterit conlocari, et spirarum plinthides 
aeque magnae sint ei spatio, quod fuerit inter duas plinthides, quemadmodum est Fortunae Equestris ad theatrum 
lapideum reliquaeque, quae eisdem rationibus sunt compositae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B45">
						<p id="N10B46" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/100.jpg" ed="1567" pagenum="101"></pb>
							<s id="N10B4A"> 
Haec utraque genera vitiosum habent usum. </s>
							<s id="N10B4D">matres 
enim familiarum cum ad supplicationem gradibus ascendunt, 
non possunt per intercolumnia amplexae adire, nisi ordines fecerint; item valvarum aspectus abstruditur columnarum crebritate ipsaque signa obscurantur; item circa aedem propter angustias inpediuntur ambulationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B50">
						<p id="N10B51" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/101.jpg" ed="1567" pagenum="102"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/102.jpg" ed="1567" pagenum="103"></pb>
							<s id="N10B53"> 
Diastyli autem haec erit compositio, cum trium columnarum crassitudinem intercolumnio interponere possumus, tamquam est Apollinis et 
Dianae aedis. </s>
							<s id="N10B56">haec dispositio hanc habet difficultatem, quod 
epistylia propter intervallorum magnitudinem franguntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B59">
						<p id="N10B5A" type="main">
							<s id="N10B5C"> 
In araeostylis autem nec lapideis nec marmoreis epistyliis 
uti datur, sed inponendae de materia trabes perpetuae. </s>
							<s id="N10B5F">et  
ipsarum aedium species sunt varicae, barycephalae, humiles, 
latae, ornanturque signis fictilibus aut aereis inauratis earum 
fastigia tuscanico more, uti est ad Circum Maximum Cereris 
et Herculis Pompeiani, item Capitolii. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B62">
						<p id="N10B63" type="main">
							<s id="N10B65"> 
Reddenda nunc est eustyli ratio, quae maxime probabilis 
et ad usum et ad speciem et ad firmitatem rationes habet 
explicatas. </s>
							<s id="N10B68">namque facienda sunt in intervallis spatia duarum 
columnarum et quartae partis columnae crassitudinis, mediumque intercolumnium unum, quod erit in fronte, alterum, 
quod in postico, trium columnarum crassitudine. </s>
							<s id="N10B6B">sic enim 
habebit et figurationis aspectum venustum et aditus usum 
sine inpeditionibus et circa cellam ambulatio auctoritatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B6E">
						<p id="N10B6F" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/103.jpg" ed="1567" pagenum="104"></pb>
							<s id="N10B71"> 
Huius autem rei ratio explicabitur sic. </s>
							<s id="N10B74">frons loci quae in 
aede constituta fuerit, si tetrastylos facienda fuerit, dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>XI S<emph.end type="italics"></emph.end> praeter crepidines et proiecturas spirarum; si sex erit columnarum, in partes <emph type="smallcaps"></emph>XVIII<emph.end type="italics"></emph.end>; si octastylos 
constituetur, dividatur in <emph type="smallcaps"></emph>XXIV<emph.end type="italics"></emph.end> et semissem. </s>
							<s id="N10B89">item ex his 
partibus sive tetrastyli sive hexastyli sive octastyli una 
pars sumatur, eaque erit modulus. </s>
							<s id="N10B8C">cuius moduli unus erit 
crassitudinis columnarum. </s>
							<s id="N10B8F">intercolumnia singula, praeter 
media, modulorum duorum et moduli quartae partis; mediana in fronte et postico singula ternûm modulorum. </s>
							<s id="N10B92">ipsarum columnarum altitudo modulorum <emph type="smallcaps"></emph>VIIII<emph.end type="italics"></emph.end> et dimidiae moduli partis. </s>
							<s id="N10B9B">ita ex ea divisione intercolumnia altitudinesque columnarum habebunt iustam rationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10B9E">
						<p id="N10B9F" type="main">
							<s id="N10BA3"> 
Huius exemplar Romae nullum habemus, sed in Asia Teo hexastylon Liberi 
Patris.  
	      </s>
						</p>
						<p id="N10BA6" type="main">
							<s id="N10BA8"> 
Eas autem symmetrias constituit Hermogenes, qui etiam 
primus invenit octastylon pseudodipterive rationem. </s>
							<s id="N10BAB">ex 
dipteri enim aedis symmetria distulit interiores ordines 
columnarum <emph type="smallcaps"></emph>XXXIV<emph.end type="italics"></emph.end> eaque ratione sumptus operasque compendii fecit. </s>
							<s id="N10BB4">is in medio ambulationi laxamentum egregie 
circa cellam 
							<pb xlink:href="048/01/104.jpg" ed="1567" pagenum="105"></pb>
							fecit de aspectuque nihil inminuit, sed sine 
desiderio supervacuorum conservavit auctoritatem totius operis distributione. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10BB7">
						<p id="N10BB8" type="main">
							<s id="N10BBA"> 
Pteromatos enim ratio et columnarum circum aedem dispositio ideo est inventa, ut aspectus propter asperitatem intercolumniorum habeat auctoritatem, praeterea, si ex &lt;improviso&gt; imbrium aquae vis occupaverit 
et intercluserit hominum multitudinem, ut habeat in aede 
circaque cellam cum laxamento liberam moram. </s>
							<s id="N10BBD">haec autem 
ut explicantur in pseudodipteris aedium dispositionibus! 
quare videtur acuta magnaque sollertia effectus operum 
Hermogenes fecisse reliquisseque fontes, unde posteri 
possent haurire disciplinarum rationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10BC0">
						<p id="N10BC1" type="main">
							<s id="N10BC3"> 
Aedibus araeostylis columnae sic sunt faciendae, uti 
crassitudines earum sint partis octavae ad altitudines. </s>
							<s id="N10BC6">item 
in diastylo dimetienda est altitudo columnae in partes octo 
et dimidiam, et unius partis columnae crassitudo conlocetur. </s>
							<s id="N10BC9">in systylo altitudo dividatur in novem et dimidiam partem, 
et ex eis una ad crassitudinem columnae detur. </s>
							<s id="N10BCC">item in pycnostylo dividenda est altitudo in &lt;partes&gt; decem, et eius una 
pars facienda est columnae crassitudo. </s>
							<s id="N10BCF">eustyli autem aedis 
columnae, uti systyli, in novem partes altitudo dividatur et 
dimidiam partem, et eius una pars constituatur in crassitudine imi scapi. </s>
							<s id="N10BD2">ita habebitur pro rata parte intercolumniorum ratio. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10BD5">
						<p id="N10BD6" type="main">
							<s id="N10BD8"> 
Quemadmodum enim crescunt spatia inter  
columnas, proportionibus adaugendae sunt crassitudines 
scaporum. </s>
							<s id="N10BDB">namque si in araeostylo nona aut decima pars 
crassitudinis fuerit, tenuis et exilis apparebit, ideo quod 
per latitudinem intercolumniorum aer consumit et inminuit 
aspectu scaporum crassitudinem. </s>
							<s id="N10BDE">contra vero pycnostylis si 
octava pars crassitudinis fuerit, propter crebritatem et angustias intercolumniorum tumidam et invenustam efficiet 
speciem. </s>
							<s id="N10BE1">itaque generis operis oportet persequi symmetrias. </s>
							<s id="N10BE4">etiamque angulares columnae crassiores faciendae sunt ex 
sua diametro quinquagesima parte, quod eae ab aere circumciduntur et graciliores videntur esse aspicientibus. </s>
							<s id="N10BE7">ergo quod oculus fallit, ratiocinatione est exaequandum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10BEA">
						<p id="N10BEB" type="main">
							<s id="N10BEF"> 
Contracturae autem in summis columnarum hypotracheliis ita 
faciendae videntur, uti, si columna sit ab minimo ad pedes 
quinos denos, ima crassitudo dividatur in partes sex et 
earum partium quinque summa constituatur. </s>
							<s id="N10BF2">item quae erit 
ab quindecim pedibus ad pedes viginti, scapus imus in partes 
sex et semissem dividatur, earumque partium quinque et 
semisse superior crassitudo columnae fiat. </s>
							<s id="N10BF5">item quae erunt 
a pedibus viginti ad pedes triginta, scapus imus dividatur 
in partes septem, earumque sex summa contractura perficiatur. </s>
							<s id="N10BF8">quae autem ab triginta pedibus ad quadraginta 
alta erit, ima dividatur in partes septem et dimidiam; ex 
his sex et dimidiam in summo habeat contracturae rationem. </s>
							<s id="N10BFB">quae erunt ab quadraginta pedibus ad quinquaginta, item 
dividendae sunt in octo partes, et earum septem in summo 
scapo sub capitulo contrahantur. </s>
							<s id="N10BFE">item si quae altiores erunt, eadem ratio­
							<pb xlink:href="048/01/105.jpg" ed="1567" pagenum="106"></pb>
							ne pro rata constituantur contracturae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C01">
						<p id="N10C02" type="main">
							<s id="N10C04"> 
Haec  autem propter altitudinis intervallum scandentis oculi species adiciuntur crassitudinibus temperaturae. </s>
							<s id="N10C07">venustates 
enim persequitur visus, cuius si non blandimur voluptati 
proportione et modulorum adiectionibus, uti quod fallitur 
temperatione adaugeatur, vastus et invenustus conspicientibus remittetur aspectus. </s>
							<s id="N10C0A">de adiectione, quae adicitur in 
mediis columnis, quae apud Graecos <foreign lang="grc">ἔντασις</foreign> appellatur, 
in extremo libro erit forma et ratio eius, quemadmodum 
mollis et conveniens efficiatur, subscripta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10C11">
					<subchap2 id="N10C12">
						<p id="N10C13" type="main">
							<s id="N10C15"> 
Fundationes eorum operum fodiantur, si queat inveniri, 
ad solidum et in solido, quantum ex amplitudine operis pro 
ratione videbitur, extruaturque structura totum solum quam 
solidissima. </s>
							<pb xlink:href="048/01/106.jpg" ed="1567" pagenum="107"></pb>
							<s id="N10C18">supraque terram parietes extruantur sub columnas dimidio crassiores quam columnae sunt futurae, uti 
firmiora sint inferiora superioribus; quae stereobates appellantur, nam excipiunt onera. </s>
							<s id="N10C1B">spirarumque proiecturae non 
procedant extra solidum; item supra parietis ad eundem 
modum crassitudo servanda est. </s>
							<s id="N10C1E">intervalla autem concamaranda aut solidanda festucationibus, uti distineantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C21">
						<p id="N10C22" type="main">
							<s id="N10C24"> 
Sin autem solidum non invenietur, sed locus erit congesticius 
ad imum aut paluster, tunc is locus fodiatur exinaniaturque et palis alneis aut oleagineis &lt;aut&gt; robusteis ustilatis 
configatur, sublicaque machinis adigatur quam creberrime, 
carbonibusque expleantur intervalla palorum, et tunc structuris solidissimis fundamenta impleantur. </s>
							<s id="N10C27">extructis autem 
fundamentis ad libramentum stylobatae sunt conlocandi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C2A">
						<p id="N10C2B" type="main">
							<s id="N10C2D"> 
Supra stylobatas columnae disponendae, quemadmodum 
supra scriptum est, sive in pycnostylo, quemadmodum  
pycnostyla, sive systylo aut diastylo aut eustylo, quemadmodum supra scripta sunt et constituta. </s>
							<s id="N10C30">in araeostylis enim 
libertas est quantum cuique libet constituendi. </s>
							<s id="N10C33">sed ita columnae in peripteris conlocentur, uti, quot intercolumnia 
sunt in fronte, totidem bis intercolumnia fiant in lateribus; 
ita enim erit duplex longitudo operis ad latitudinem. </s>
							<s id="N10C36">namque qui columnarum duplicationes fecerunt, erravisse videntur, quod unum intercolumnium in longitudine plus quam oporteat procurrere videtur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C39">
						<p id="N10C3A" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/107.jpg" ed="1567" pagenum="108"></pb>
							<s id="N10C3E"> 
Gradus in fronte constituendi ita sunt, uti sint semper inpares; namque cum dextro pede 
primus gradus ascendatur, item in summo templo primus 
erit ponendus. </s>
							<s id="N10C41">crassitudines autem eorum graduum ita 
finiendas censeo, ut neque crassiores dextante nec tenuiores 
dodrante sint conlocatae; sic enim durus non erit ascensus. </s>
							<s id="N10C44">retractiones autem graduum nec minus quam sesquipedales 
nec plus quam bipedales faciendae videntur. </s>
							<s id="N10C47">item si circa 
aedem gradus futuri sunt, ad eundem modum fieri debent. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C4A">
						<p id="N10C4B" type="main">
							<s id="N10C4D"> 
Sin autem circa aedem ex tribus lateribus podium faciendum 
erit, id constituatur, uti quadrae, spirae, trunci, coronae, 
lysis ad ipsum stylobatam, qui erit sub columnarum spiris, 
conveniant. </s>
							<s id="N10C50">stylobatam ita oportet exaequari, uti habeat 
per medium adiectionem per scamillos inpares; si enim ad 
libellam dirigetur, alveolatum oculo videbitur. </s>
							<s id="N10C53">hoc autem, 
ut scamilli ad id convenientes fiant, item in extremo libro 
forma et demonstratio erit descripta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10C56">
					<subchap2 id="N10C57">
						<p id="N10C58" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/108.jpg" ed="1567" pagenum="109"></pb>
							<s id="N10C5A"> 
His perfectis in suis locis spirae conlocentur, eaeque ad 
symmetriam sic perficiantur, uti crassitudo cum plintho 
sit columnae ex dimidia crassitudine proiecturamque, quam 
Graeci <foreign lang="grc">ἐκφοράν</foreign> vocitant, habeant <emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end> extantem: ita tum lata et longa erit columnae crassitudinis unius et dimidiae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C67">
						<p id="N10C68" type="main">
							<s id="N10C6A"> 
Altitudo  eius, si atticurges erit, ita dividatur, ut superior pars 
tertia parte sit crassitudinis columnae, reliquum plintho 
relinquatur. </s>
							<s id="N10C6D">dempta plintho reliquum dividatur in partes 
quattuor, fiatque superior torus quartae; reliquae tres aequaliter dividantur, et una sit inferior torus, altera pars cum suis quadris scotia, quam Graeci <foreign lang="grc">τροχίλον</foreign> dicunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C74">
						<p id="N10C75" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/109.jpg" ed="1567" pagenum="110"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/110.jpg" ed="1567" pagenum="111"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/111.jpg" ed="1567" pagenum="112"></pb>
							<s id="N10C77"> 
Sin autem ionicae erunt faciendae, symmetriae earum sic erunt constituendae, uti latitudo spirae quoqueversus sit columnae 
crassitudinis adiecta &lt;e&gt; crassitudine quarta et octava. </s>
							<s id="N10C7A">altitudo ita uti atticurges; item et eius plinthos; reliquumque 
praeter plinthum, quod erit tertia pars crassitudinis columnae, divi­
							<pb xlink:href="048/01/112.jpg" ed="1567" pagenum="113"></pb>
							datur in partes septem: inde trium partium 
torus, qui est in summo; reliquae quattuor partes dividendae 
sunt aequaliter, et una pars fiat cum suis astragalis et supercilio superior trochilus, altera pars inferiori trochilo relinquatur; sed inferior maior apparebit, ideo quod habebit ad 
extremam plinthum proiecturam. </s>
							<s id="N10C7D">astragali faciendi sunt 
octavae partis trochili. </s>
							<s id="N10C80">proiectura erit spirae pars octava 
et sexta decuma pars crassitudinis columnae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C83">
						<p id="N10C84" type="main">
							<s id="N10C88"> 
Spiris perfectis et conlocatis columnae sunt medianae 
in pronao et postico ad perpendiculum medii centri conlocandae, angulares autem quaeque e regione earum futurae 
sunt in lateribus aedis dextra ac sinistra, uti partes interiores, quae ad parietes cellae spectant, ad perpendiculum 
latus habeant conlocatum, exteriores autem partes †uti 
dicant se earum contracturam. </s>
							<s id="N10C8B">sic enim erunt figurae compositionis aedium contractura eius tali ratione exactae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C8E">
						<p id="N10C8F" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/113.jpg" ed="1567" pagenum="114"></pb>
							<s id="N10C91"> 
Scapis columnarum statutis capitulorum ratio &lt;sic est 
habenda.&gt; si pulvinata erunt, his symmetriis conformabuntur,  
uti, quam crassus imus scapus fuerit addita octava decuma 
parte scapi, abacus habeat longitudinem et latitudinem; 
crassitudinem cum volutis eius dimidiam. </s>
							<s id="N10C94">recedendum 
autem est ab extremo abaco in interiorem partem frontibus 
volutarum parte duodevicensima et eius dimidia. </s>
							<s id="N10C97">tunc 
crassitudo dividenda est in partes novem et dimidiam, et 
secundum abacum in quattuor partibus volutarum secundum extremi abaci quadram lineae demittendae, quae 
cathetoe dicuntur. </s>
							<s id="N10C9A">tunc ex novem partibus et dimidia una 
pars et dimidia abaci crassitudo relinquatur, reliquae octo volutis constituantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10C9D">
						<p id="N10C9E" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/114.jpg" ed="1567" pagenum="115"></pb>
							<s id="N10CA0"> 
Tunc ab linea, quae secundum abaci extremam partem demissa erit, in interiorem partem &lt;alia&gt; 
recedat unius et dimidiatae partis latitudine. </s>
							<s id="N10CA3">deinde hae 
lineae dividantur ita, ut quattuor partes et dimidia sub 
abaco relinquantur. </s>
							<s id="N10CA6">tunc in eo loco, qui locus dividit 
quattuor et dimidiam et tres et dimidiam partem, centrum oculi &lt;conlocetur&gt; signeturque ex eo centro rotunda circinatio tam magna in diametro, quam una pars ex 
octo partibus est. </s>
							<s id="N10CA9">ea erit oculi magnitudine, et in ea catheto respondens diametros agatur. </s>
							<s id="N10CAC">tunc ab summo sub 
abaco inceptum &lt;schema volutae&gt; in singulis tetrantorum 
actionibus dimidiatum oculi spatium minuatur, doneque in eundem tetrantem, qui subest, conveniat. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10CAF">
						<p id="N10CB0" type="main">
							<s id="N10CB2"> 
Capituli autem crassitudo sic est facienda, ut ex novem partibus et dimidia tres partes praependeant infra astragalum summi 
scapi; cymatio, adempto abaco et canali, reliqua sit pars. </s>
							<pb xlink:href="048/01/115.jpg" ed="1567" pagenum="116"></pb>
							<s id="N10CB5">proiectura autem cymatii habeat extra abaci quadram 
oculi magnitudinem. </s>
							<s id="N10CB8">pulvinorum baltei ab abaco hanc habeant proiecturam, uti circini centrum unum cum sit positum 
in capituli tetrante et alterum diducatur ad extremum cymatium, circumactum balteorum extremas partes tangat. </s>
							<s id="N10CBB">axes 
volutarum ne crassiores sint quam oculi magnitudo, volutaeque ipsae succidantur altitudinis suae duodecimam partem. </s>
							<s id="N10CBE">haec erunt symmetriae capitulorum, quae columnae futurae 
sunt ab minimo ad pedes <emph type="smallcaps"></emph>XXV<emph.end type="italics"></emph.end>. quae supra erunt, reliqua 
habebunt ad eundem modum symmetrias, abacus autem 
erit longus et latus, quam crassa columna est ima adiecta 
parte <emph type="smallcaps"></emph>VIIII<emph.end type="italics"></emph.end>, uti, quo minus habuerit altior columna contractum, 
eo ne minus habeat capitulum suae symmetriae proiecturam et in latitudine suae partis adiectionem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10CCD">
						<p id="N10CCE" type="main">
							<s id="N10CD0"> 
De volutarum descriptionibus, uti ad circinum sint recte involutae, quemadmodum describantur, in extremo libro forma et ratio earum 
erit subscripta. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N10CD3" type="main">
							<s id="N10CD7"> 
Capitulis perfectis, deinde &lt;in scapis&gt; columnarum non 
ad libellam sed ad aequalem modulum conlocatis, ut, quae 
adiectio in stylobatis facta fuerit, in superioribus membris 
respondeat [symmetria epistyliorum], epistyliorum ratio sic 
est habenda, uti, si columnae fuerint a minima <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> pedum 
ad quindecim pedes, epistylii sit altitudo dimidia crassitudinis imae columnae; item &lt;si&gt; ab <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end> pedibus ad <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end>, 
columnae altitudo dimetiatur in partes tredecim, et unius 
partis altitudo epistylii fiat; item si <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>XXV<emph.end type="italics"></emph.end> pedes, dividatur altitudo in partes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> et semissem, et eius una pars 
epistylium in altitudine fiat; item si ab <emph type="smallcaps"></emph>XXV<emph.end type="italics"></emph.end> pedibus ad <emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end>, 
dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>, et eius una pars altitudo fiat. </s>
							<s id="N10D10">item 
&lt;si quae altiores erunt,&gt; rata parte ad eundem modum 
ex altitudine columnarum expediendae sunt altitudines epistyliorum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10D13">
						<p id="N10D14" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/116.jpg" ed="1567" pagenum="117"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/117.jpg" ed="1567" pagenum="118"></pb>
							<s id="N10D16"> 
Quo altius enim scandit oculi species, non facile  
persecat aeris crebritatem; dilapsa itaque altitudinis spatio 
et viribus exuta incertam modulorum renuntiat sensibus 
quantitatem. </s>
							<s id="N10D19">quare semper adiciendum est rationis supplementum in symmetriarum membris, ut, cum fuerint aut 
altioribus locis opera aut etiam ipsa colossicotera, habeant 
magnitudinum rationem. </s>
							<s id="N10D1C">epistylii latitudo in imo, quod 
supra capitulum erit, quanta crassitudo summae columnae 
sub capitulo erit, tanta fiat; summum, quantum imus scapus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10D1F">
						<p id="N10D20" type="main">
							<s id="N10D22"> 
Cymatium epistylii septima parte suae altitudinis est faciendum, et in proiectura tantundem. </s>
							<s id="N10D25">reliqua pars praeter 
cymatium dividenda est in partes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>, et earum trium ima 
fascia est facienda, secunda <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, summa <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>. item zophorus 
supra epistylium quarta parte minus &lt;altus&gt; quam epistylium; sin autem sigilla designari oportuerit, quarta parte 
altior quam epistylium, uti auctoritatem habeant scalpturae. </s>
							<s id="N10D3A">cymatium suae altitudinis partis septimae; proiecturae cymatiûm quantum crassitudo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10D3D">
						<p id="N10D3E" type="main">
							<s id="N10D40"> 
Supra zophorum denticulus est faciendus tam altus quam epistylii media fascia; 
proiectura eius quantum altitudo. </s>
							<s id="N10D43">intersectio, quae graece 
<foreign lang="grc">μετόπη</foreign> dicitur, sic est dividenda, uti denticulus altitudinis 
suae dimidiam partem habeat in fronte, cavus autem intersectionis huius frontis e tribus duas partes; huius cymatium 
altitudinis eius sextam partem. </s>
							<s id="N10D4A">corona cum suo cymatio, 
praeter simam, quantum media fascia epistylii; proiectura coronae cum denticulo facienda est, quantum erit 
altitudo a zophoro ad summum coronae cymatium; et 
omnino omnes ecphorae venustiorem habeant speciem, quae quantum altitudinis tantundem habent proiecturae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10D4D">
						<p id="N10D4E" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/118.jpg" ed="1567" pagenum="119"></pb>
							<s id="N10D50"> 
Tympani  autem, quod est in fastigio, altitudo sic est facienda, 
uti frons coronae ab extremis cymatiis tota dimetiatur in 
partes novem et ex eis una pars in medio cacumini tympani constituatur, dum contra epistylia columnarumque 
hypotrachelia ad perpendiculum respondeant. </s>
							<s id="N10D53">coronaeque supra aequaliter imis praeter simas sunt conlocandae. </s>
							<s id="N10D56">insuper coronas simae, quas Graeci <foreign lang="grc">ἐπαιετίδες</foreign> dicunt, faciendae sunt altiores octava parte coronarum altitudinis. </s>
							<s id="N10D5D">acroteria angularia tam alta, quantum est tympanum medium, 
mediana altiora octava parte quam angularia. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10D60">
						<p id="N10D61" type="main">
							<s id="N10D65"> 
Membra omnia, quae supra capitula columnarum sunt 
futura, id est epistylia, zophora, coronae, tympana, fastigia, 
acroteria, inclinanda sunt in fronte suae cuiusque altitudinis 
parte <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>, ideo quod, cum steterimus contra frontes, ab oculo 
lineae duae si extensae fuerint et una tetigerit imam operis 
partem, altera summam, quae summam tetigerit, longior fiet. </s>
							<s id="N10D6E">ita quo longior visus linea in superiorem partem procedit, 
resupinatam facit eius speciem. </s>
							<s id="N10D71">cum autem, uti supra scriptum est, in fronte inclinata fuerint, tunc in aspectu videbuntur esse ad perpendiculum et normam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10D74">
						<p id="N10D75" type="main">
							<s id="N10D77"> 
Columnarum striae faciendae sunt <emph type="smallcaps"></emph>XXIIII<emph.end type="italics"></emph.end> ita excavatae, uti norma in cavo 
striae cum fuerit con­
							<pb xlink:href="048/01/119.jpg" ed="1567" pagenum="120"></pb>
							iecta, circumacta anconibus &lt;angulos&gt; 
striarum dextra ac sinistra tangat cacumenque normae circum rotundationem tangendo pervagari possit. </s>
							<s id="N10D80">crassitudines 
striarum faciendae sunt, quantum adiectio in media columna ex descriptione invenietur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10D83">
						<p id="N10D84" type="main">
							<s id="N10D86"> 
In simis, quae supra coronam in lateribus sunt aedium, capita leonina sunt scalpenda, 
disposita &lt;ita&gt;, uti contra columnas singulas primum sint 
designata, cetera aequali modo disposita, uti singula singulis 
mediis tegulis respondeant. </s>
							<s id="N10D89">haec autem, quae erunt contra  
columnas, perterebrata sint ad canalem, qui excipit e tegulis 
aquam caelestem; mediana autem sint solida, uti, quae cadit 
vis aquae per tegulas in canalem, ne deiciatur per intercolumnia neque transeuntes perfundat, sed quae sunt contra columnas, videantur emittere vomentia ructus aquarum 
ex ore. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N10D8C" type="main">
							<s id="N10D8E"> 
Aedium ionicarum, quam apertissime potui, dispositiones 
hoc volumine scripsi; doricarum autem et corinthiarum quae 
sint proportiones, insequenti libro explicabo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N10D91">
				
				<p id="N10D93" type="head">
					<pb xlink:href="048/01/120.jpg" ed="1567" pagenum="121"></pb>
					<pb xlink:href="048/01/121.jpg" ed="1567" pagenum="122"></pb>
					<s id="N10D95">LIBER QUARTUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N10D98">
					<subchap2 id="N10D99">
						<p id="N10D9A" type="main">
							<s id="N10D9E"> 
Cum animadvertissem, imperator, plures de architectura 
praecepta voluminaque commentariorum non ordinata sed 
incepta uti particulas errabundas reliquisse, dignam et utilissimam rem putavi tantae disciplinae corpus ad perfectam 
ordinationem perducere et praescriptas in singulis voluminibus singulorum generum qualitates explicare. </s>
							<s id="N10DA1">itaque, Caesar, 
primo volumine tibi de officio eius et quibus eruditum esse 
rebus architectum oporteat, exposui. </s>
							<s id="N10DA4">secundo de copiis materiae, e quibus aedificia constituuntur, disputavi; tertio 
autem de aedium sacrarum dispositionibus et de earum generum varietate quasque et quot habeant species earumque quae sunt in singulis generibus distributiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DA7">
						<p id="N10DA8" type="main">
							<s id="N10DAA"> 
Ex tribus generibus quae subtilissimas haberent proportionibus modulorum quantitates ionici generis moribus, docui; nunc hoc 
volumine de doricis corinthiisque constitutis et omnibus 
dicam eorumque discrimina et proprietates explicabo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10DAD">
					<subchap2 id="N10DAE">
						<p id="N10DAF" type="main">
							<s id="N10DB1"> 
Columnae corinthiae praeter capitula omnes symmetrias 
habent uti ionicae, sed capitulorum altitudines efficiunt 
eas pro rata excelsiores et graciliores, quod ionici capituli  
altitudo tertia pars est crassitudinis columnae, corinthii 
tota crassitudo scapi. </s>
							<s id="N10DB4">igitur quod duae partes e crassitudine corinthiarum adiciuntur, efficiunt excelsitate speciem earum graciliorem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DB7">
						<p id="N10DB8" type="main">
							<s id="N10DBA"> 
Cetera membra, quae supra columnas inponuntur, aut e doricis symmetriis aut ionicis moribus 
in corinthiis columnis conlocantur, quod ipsum corinthium 
genus propriam coronarum reliquorumque ornamentorum 
non habuerat institutionem, sed aut e triglyphorum rationibus mutuli in coronis et epistyliis guttae dorico more disponuntur, aut ex ionicis institutis zophoroe scalpturis ornati cum denticulis et coronis distribuuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DBD">
						<p id="N10DBE" type="main">
							<s id="N10DC0"> 
Ita e generibus duobus capitulo interposito tertium genus in operibus est 
procreatum. </s>
							<pb xlink:href="048/01/122.jpg" ed="1567" pagenum="123"></pb>
							<s id="N10DC3">e columnarum enim formationibus trium generum factae sunt nominationes, dorica, ionica, corinthia, e 
quibus prima et antiquitus dorica est nata. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N10DC6" type="main">
							<s id="N10DCA"> 
Namque Achaia Peloponnensoque tota Dorus, Hellenos 
et Pthias nymphae filius, regnavit, isque Argis, vetusta 
civitate, Iunonis templo aedificavit eius generis fortuito 
formae fanum, deinde isdem generibus in ceteris Achaiae 
civitatibus, cum etiamnum non esset symmetriarum rationata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DCD">
						<p id="N10DCE" type="main">
							<s id="N10DD0"> 
Postea autem quam Athenienses ex responsis Apollinis Delphici, communi consilio totius Hellados, <emph type="smallcaps"></emph>XIII<emph.end type="italics"></emph.end> colonias uno tempore in Asiam deduxerunt ducesque singulis 
coloniis constituerunt et summam imperii potestatem Ioni, 
Xuthi et Creusae filio, dederunt, quem etiam Apollo Delphis 
suum filium in responsis est professus, isque eas colonias 
in Asiam deduxit et Cariae fines occupavit ibique civitates 
amplissimas constituit Ephesum, Miletum, Myunta, (quae  
olim ab aqua est devorata; cuius sacra et suffragium Milesiis 
Iones attribuerunt), Prienen, Samum, Teon, Colophona, 
Chium, Erythras, Phocaeam, Clazomenas, Lebedon, Meliten 
(haec Melite propter civium adrogantiam ab his civitatibus 
bello indicto communi consilio est sublata; cuius loco postea 
regis Attali et Arsinoes beneficio Zmyrnaeorum civitas inter 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DD9">
						<p id="N10DDA" type="main">
							<s id="N10DDC"> 
Ionas est recepta): hae civitates, cum Caras et Lelegas eiecissent, eam terrae regionem a duce suo Ione appellaverunt 
Ioniam ibique deorum inmortalium templa constituentes 
coeperunt fana aedificare. </s>
							<s id="N10DDF">et primum Apollini Panionio 
aedem, uti viderant in Achaia, constituerunt et eam Doricam 
appellaverunt, quod in Dorieon civitatibus primum factam eo genere viderunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DE2">
						<p id="N10DE3" type="main">
							<s id="N10DE5"> 
In ea aede cum voluissent columnas conlocare, non habentes symmetrias earum et quaerentes, 
quibus rationibus efficere possent, uti et ad onus ferendum 
essent idoneae et in aspectu probatam haberent venustatem, 
dimensi sunt virilis pedis vestigium et id retulerunt in altitudinem. </s>
							<s id="N10DE8">cum invenissent pedem sextam partem esse altitudinis in homine, item in columnam transtulerunt et, qua 
crassitudine fecerunt basim scapi, tantas sex cum capitulo 
in altitudinem extulerunt. </s>
							<s id="N10DEB">ita dorica columna virilis corporis proportionem et firmitatem et venustatem in aedificiis praestare coepit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DEE">
						<p id="N10DEF" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/123.jpg" ed="1567" pagenum="124"></pb>
							<s id="N10DF1"> 
Item postea Dianae &lt;cum cogitarent&gt; constituere aedem, 
quaerentes novi generis speciem isdem vestigiis ad muliebrem transtulerunt gracilitatem, et fecerunt primum columnae crassitudinem altitudinis octava parte, ut haberet 
speciem excelsiorem. </s>
							<s id="N10DF4">basi spiram supposuerunt pro calceo,  
capitulo volutas uti capillamento concrispatos cincinnos 
praependentes dextra ac sinistra conlocaverunt et cymatiis 
et encarpis pro crinibus dispositis frontes ornaverunt truncoque toto strias uti stolarum rugas matronali more demiserunt. </s>
							<s id="N10DF7">ita duobus discriminibus columnarum inventionem, unam virili sine ornatu nuda specie, alteram muliebri 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10DFA">
						<p id="N10DFB" type="main">
							<s id="N10DFF"> 
Subtilitate et ornatu symmetriaque sunt mutuati. </s>
							<s id="N10E02">posteri 
vero elegantia subtilitateque iudiciorum progressi et gracilioribus modulis delectati septem crassitudinis diametros 
in altitudinem columnae doricae, ionicae novem constituerunt. </s>
							<s id="N10E05">id autem &lt;genus&gt;, quod Iones fecerunt primo, 
Ionicum est nominatum. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N10E08" type="main">
							<s id="N10E0A"> 
Tertium vero, quod Corinthium dicitur, virginalis habet 
gracilitatis imitationem, quod virginis propter aetatis teneritatem gracilioribus membris figuratae effectus recipiunt ornatus venustiores. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E0D">
						<p id="N10E0E" type="main">
							<s id="N10E10"> 
Eius autem capituli prima inventio sic memoratur esse facta. </s>
							<s id="N10E13">virgo civis Corinthia iam matura 
nuptiis inplicata morbo decessit. </s>
							<s id="N10E16">post sepulturam eius, quibus ea virgo viva pupulis delectabatur, nutrix collecta et 
composita in calatho pertulit ad monumentum et in summo 
conlocavit et, uti ea permanerent diutius subdiu, tegula 
texit. </s>
							<s id="N10E19">is calathus fortuito supra acanthi radicem fuerat conlocatus. </s>
							<s id="N10E1C">interim pondere pressa radix acanthi media folia 
et cauliculos circum vernum tempus profudit, cuius cauliculi 
secundum calathi latera crescentes et ab angulis tegulae 
ponderis necessitate expressi flexuras in extremas partes volutarum facere sunt coacti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E1F">
						<p id="N10E20" type="main">
							<s id="N10E22"> 
Tunc Callimachus, qui propter elegantiam et subtilitatem artis marmoreae ab Atheniensibus <foreign lang="grc">κατατηξίτεχνος</foreign> fuerat nominatus, praeteriens hoc 
monumentum animadvertit eum calathum et circa foliorum 
nascentem teneritatem, delectatusque genere et formae 
novitate ad id exemplar columnas apud Corinthios fecit 
symmetriasque constituit &lt;et&gt; ex eo in operis perfectionibus Corinthii generis distribuit rationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E29">
						<p id="N10E2A" type="main">
							<s id="N10E2C"> 
Eius autem capituli symmetria sic est facienda, uti, quanta fuerit crassitudo 
imae columnae, tanta sit altitudo capituli cum abaco. </s>
							<s id="N10E2F">abaci 
latitudo ita habeat rationem, ut, quanta fuerit altitudo, tanta 
duo sint diagonia ab angulo ad angulum spatia; ita enim 
iustas habebunt frontes quoquoversus latitudines. </s>
							<s id="N10E32">frontes 
sinuentur introrsus ab extremis angulis abaci suae frontis 
latitudinis nona. </s>
							<s id="N10E35">imum capituli tantam habeat crassitudinem, quantam habet summa columna praeter apothesim 
et astragalum. </s>
							<s id="N10E38">abaci crassitudo septima capituli altitudinis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E3B">
						<p id="N10E3C" type="main">
							<s id="N10E40"> 
Dempta abaci crassitudine dividatur reliqua pars in partes 
tres, e quibus una imo folio detur; secundum folium mediam 
altitudinem teneat; 
							<pb xlink:href="048/01/124.jpg" ed="1567" pagenum="125"></pb>
							coliculi eandem habeant altitudinem, 
e quibus folia nascuntur proiecta, uti excipiant quae ex 
coliculis natae procurrunt ad extremos angulos volutae; 
minoresque helices infra sinum medium, qui est in abaco, 
&lt;sub&gt; flores subiecti scalpantur. </s>
							<s id="N10E43">flores in quattuor partibus, 
quanta erit abaci crassitudo, tam magni formentur. </s>
							<s id="N10E46">ita his 
symmetriis corinthia capitula suas habebunt exactiones. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N10E49" type="main">
							<s id="N10E4B"> 
Sunt autem, quae isdem columnis inponuntur, capitulorum 
genera variis vocabulis nominata, quorum nec proprietates 
symmetriarum nec columnarum genus aliud nominare possumus, sed ipsorum vocabula traducta et commutata ex corinthiis et pulvinatis et doricis videmus, quorum symmetriae sunt in novarum scalpturarum translatae subtilitatem.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10E4E">
					<subchap2 id="N10E4F">
						<p id="N10E50" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/125.jpg" ed="1567" pagenum="126"></pb>
							<s id="N10E52"> 
Quoniam autem de generibus columnarum origines et 
inventiones supra sunt scriptae, non alienum mihi videtur 
isdem rationibus de ornamentis eorum, quemadmodum sunt 
prognata et quibus principiis et originibus inventa, dicere. </s>
							<s id="N10E55">in aedificiis omnibus insuper conlocatur materiatio variis 
vocabulis nominata. </s>
							<s id="N10E58">ea autem uti in nominationibus, ita 
in re varias habet utilitates. </s>
							<s id="N10E5B">trabes enim supra columnas 
et parastaticas et antas ponuntur; in contignationibus tigna 
et axes; sub tectis, si maiora spatia sunt, et transtra et 
capreoli, si commoda, columen, et cantherii prominentes 
ad extremam suggrundationem; supra cantherios templa; 
deinde insuper sub tegulas asseres ita prominentes, uti parietes proiecturis eorum tegantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E5E">
						<p id="N10E5F" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/126.jpg" ed="1567" pagenum="127"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/127.jpg" ed="1567" pagenum="128"></pb>
							<s id="N10E61"> 
Ita unaquaeque res et locum et genus et ordinem proprium tuetur. </s>
							<s id="N10E64">e quibus rebus 
et a materiatura fabrili in lapideis et marmoreis aedium sacrarum aedificationibus artifices dispositiones eorum scalpturis sunt imitati et eas inventiones persequendas putaverunt. </s>
							<s id="N10E67">ideo, quod antiqui fabri quodam in loco aedificantes, cum ita ab interioribus parietibus ad extremas partes tigna prominentia habuissent conlocata, inter tigna 
struxerunt supraque coronas et fastigia venustiore specie 
fabrilibus operibus ornaverunt, tum proiecturas tignorum, 
quantum eminebant, ad lineam et perpendiculum parietum 
praesecuerunt, quae species cum invenusta îs visa esset, 
tabellas ita formatas, uti nunc fiunt triglyphi, contra tignorum praecisiones in fronte fixerunt et eas cera caerulea 
depinxerunt, ut praecisiones tignorum tectae non offenderent visum: ita divisiones triglyphorum et &lt;met&gt;oparum 
tignorum dispositione et intertigniûm habere in doricis operibus coeperunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E6A">
						<p id="N10E6B" type="main">
							<s id="N10E6D"> 
Postea alii in aliis operibus ad perpendiculum triglyphorum cantherios prominentes proiecerunt eorumque proiecturas simaverunt. </s>
							<s id="N10E70">ex eo, uti 
tignorum dispositionibus triglyphi, ita e cantheriorum 
proiecturis mutulorum sub coronis ratio est inventa. </s>
							<s id="N10E73">ita 
fere in operibus lapideis et marmoreis mutuli inclinatis 
scalpturis deformantur, quod imitatio est cantheriorum; 
etenim necessario propter stillicidia proclinati conlocantur. </s>
							<s id="N10E76">ergo et triglyphorum et mutulorum in doricis operibus 
ratio ex ea imitatione inventa est. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E79">
						<p id="N10E7A" type="main">
							<s id="N10E7E"> 
Non enim, quemadmodum nonnulli errantes dixerunt 
fenestrarum imagines esse triglyphos, ita potest esse, quod 
in angulis contraque tetrantes columnarum triglyphi constituuntur, quibus in locis omnino non patitur res fenestras 
fieri. </s>
							<s id="N10E81">dissolvuntur enim angulorum in aedificiis iuncturae, 
si in îs fenestrarum fuerint lumina relicta. </s>
							<s id="N10E84">etiamque ubi 
nunc triglyphi constituuntur, si ibi luminum spatia fuisse 
iudicabuntur, isdem rationibus denticuli in ionicis fenestrarum occupavisse loca videbuntur. </s>
							<pb xlink:href="048/01/128.jpg" ed="1567" pagenum="129"></pb>
							<s id="N10E87">utraque enim, et inter 
denticulos et inter triglyphos quae sunt intervalla, metopae nominantur. <foreign lang="grc">ὀπαι</foreign> enim Graeci tignorum cubicula et asserum appellant, uti nostri ea cava columbaria. </s>
							<s id="N10E8E">ita quod 
inter duas opas est intertignium, id <foreign lang="grc">μετόπη</foreign> est apud eos 
nominata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10E95">
						<p id="N10E96" type="main">
							<s id="N10E98"> 
Ita uti autem in doricis triglyphorum et mutulorum est 
inventa ratio, item in ionicis denticulorum constitutio 
propriam in operibus habet rationem, et quemadmodum 
mutuli cantheriorum proiecturae ferunt imaginem, sic in 
ionicis denticuli ex proiecturis asserum habent imitationem. </s>
							<s id="N10E9B">itaque in graecis operibus nemo sub mutulo denticulos constituit; non enim possunt subtus cantherios  
asseres esse. </s>
							<s id="N10E9E">quod ergo supra cantherios et templa in veritate debet esse conlocatum, id in imaginibus si infra 
constitutum fuerit, mendosam habebit operis rationem. </s>
							<s id="N10EA1">etiam quod antiqui non probaverunt, neque instituerunt 
in fastigiis &lt;mutulos aut&gt; denticulos 
							<pb xlink:href="048/01/129.jpg" ed="1567" pagenum="130"></pb>
							fieri sed puras coronas, ideo quod nec cantherii nec asseres contra fastigiorum frontes distribuuntur nec possunt prominere, sed 
ad stillicidia proclinati conlocantur. </s>
							<s id="N10EA4">ita quod non potest 
in veritate fieri, id non putaverunt in imaginibus factum posse certam rationem habere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10EA7">
						<p id="N10EA8" type="main">
							<s id="N10EAA"> 
Omnia enim certa proprietate et a veris naturae deducta moribus transduxerunt 
in operum perfectiones, et ea probaverunt, quorum explicationes in disputationibus rationem possunt habere 
veritatis. </s>
							<s id="N10EAD">itaque ex eis originibus symmetrias et proportiones uniuscuiusque generis constitutas reliquerunt. </s>
							<s id="N10EB0">quorum ingressus persecutus de ionicis et corinthiis institutionibus supra dixi; nunc vero doricam rationem 
summamque eius speciem breviter exponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10EB3">
					<subchap2 id="N10EB4">
						<p id="N10EB5" type="main">
							<s id="N10EB7"> 
Nonnulli antiqui architecti negaverunt dorico genere 
aedes sacras oportere fieri, quod mendosae et disconvenientes in his symmetriae conficiebantur. </s>
							<s id="N10EBA">itaque negavit 
Arcesius, item Pytheos, non minus Hermogenes. </s>
							<s id="N10EBD">nam is 
cum paratam habuisset marmoris copiam in doricae aedis 
perfectionem, commutavit ex eadem copia et eam ionicam Libero Patri fecit. </s>
							<s id="N10EC0">sed tamen non quod invenusta 
est species aut genus aut formae dignitas, sed quod inpedita est distributio et incommoda in opere triglyphorum et lacunariorum [distributione]. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10EC3">
						<p id="N10EC4" type="main">
							<s id="N10EC6"> 
Namque necesse est triglyphos constitui contra medios tetrantes columnarum, metopasque, quae inter trigly­
							<pb xlink:href="048/01/130.jpg" ed="1567" pagenum="131"></pb>
							phos fient, aeque longas esse 
quam altas. </s>
							<s id="N10EC9">contraque in angulares columnas triglyphi in extremis partibus constituuntur et non contra medios 
tetrantes. </s>
							<s id="N10ECC">ita metopae, quae proximae ad angulares triglyphos fiunt, non exeunt quadratae sed oblongiores triglyphi dimidia latitudine. </s>
							<s id="N10ECF">at qui metopas aequales volun facere, intercolumnia extrema contrahunt triglyphi dimidia latitudine. </s>
							<s id="N10ED2">hoc autem, sive metoparum longitudinibus sive intercolumniorum contractionibus efficietur, est mendosum. </s>
							<s id="N10ED5">quapropter antiqui vitare visi sunt in aedibus sacris doricae symmetriae rationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10ED8">
						<p id="N10ED9" type="main">
							<s id="N10EDD"> 
Nos autem exponimus, uti ordo postulat, quemadmodum a praeceptoribus accepimus, uti, si qui voluerit his 
rationibus attendens ita ingredi, habeat proportiones explicatas, quibus emendatas et sine vitiis efficere possit 
aedium sacrarum dorico more perfectiones. </s>
							<s id="N10EE0">frons aedis 
doricae in loco, quo columnae constituuntur, dividatur, si 
tetrastylos erit, in partes <emph type="smallcaps"></emph>XXVII<emph.end type="italics"></emph.end>, si hexastylos, <emph type="smallcaps"></emph>XXXXII<emph.end type="italics"></emph.end>. ex 
his pars una erit modulus, qui graece <foreign lang="grc">ἐμβάτης</foreign> dicitur, 
cuius moduli constitutione ratiocinationibus efficiuntur omnis operis distributiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10EF3">
						<p id="N10EF4" type="main">
							<s id="N10EF6"> 
Crassitudo columnarum erit duorum modulorum, altitudo cum capitulo <emph type="smallcaps"></emph>XIIII<emph.end type="italics"></emph.end>. capituli 
crassitudo unius moduli, latitudo duorum et moduli sextae partis. </s>
							<s id="N10EFF">crassitudo capituli dividatur in partes tres, e 
quibus una plinthus cum cymatio fiat, altera echinus cum 
anulis, tertia hypotrachelion. </s>
							<pb xlink:href="048/01/131.jpg" ed="1567" pagenum="132"></pb>
							<s id="N10F02">contrahatur columna ita, uti 
in tertio libro de ionicis est scriptum. </s>
							<s id="N10F05">epistylii altitudo 
unius moduli cum taenia et guttis; taenia moduli septima; 
guttarum longitudo sub taenia contra triglyphos alta cum 
regula parte sexta moduli praependeat. </s>
							<s id="N10F08">item epistylii latitudo ima respondeat hypotrachelio summae columnae. </s>
							<s id="N10F0B">supra epistylium conlocandi sunt triglyphi cum suis metopis, alti unius &lt;et&gt; dimidiati moduli, lati in fronte unius 
moduli, ita divisi, ut in angularibus columnis et in mediis  
contra tetrantes medios sint conlocati, et intercolumniis reliquis bini, in mediis pronao et postico terni. </s>
							<s id="N10F0E">ita 
relaxatis mediis intervallis sine inpeditionibus aditus accedentibus erit ad deorum simulacra. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10F11">
						<p id="N10F12" type="main">
							<s id="N10F14"> 
Triglyphorum latitudo dividatur in partes sex, ex quibus partibus quinque 
in medio, duae dimidiae dextra ac sinistra designentur 
regula. </s>
							<s id="N10F17">una in medio deformetur femur, quod graece 
<foreign lang="grc">μηρός</foreign> dicitur; secundum eam canaliculi ad normae cacumen inprimantur; ex ordine eorum dextra ac sinistra 
altera femina constituantur; in extremis partibus semicanaliculi intervertantur. </s>
							<s id="N10F1E">triglyphis ita conlocatis, metopae, quae sunt inter triglyphos, aeque altae sint quam 
longae; item in extremis angulis hemimetopia sint inpressa 
dimidia moduli latitudine. </s>
							<s id="N10F21">ita enim erit, ut omnia vitia 
et metoparum et intercolumniorum et lacunariorum, quod aequales divisiones factae erunt, emendentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10F24">
						<p id="N10F25" type="main">
							<s id="N10F27"> 
Triglyphi capitula sexta parte moduli sunt faciunda. </s>
							<pb xlink:href="048/01/132.jpg" ed="1567" pagenum="133"></pb>
							<s id="N10F2A">supra triglyphorum capitula corona est conlocanda in proiectura dimidiae et sextae partis habens cymatium doricum in imo, 
alterum in summo. </s>
							<s id="N10F2D">item cum cymatiis corona crassa ex 
dimidia moduli. </s>
							<pb xlink:href="048/01/133.jpg" ed="1567" pagenum="134"></pb>
							<s id="N10F30">dividendae autem sunt in corona ima ad 
perpendiculum triglyphorum et medias metopas viarum 
directiones et guttarum distributiones, ita uti guttae sex 
in longitudinem, tres in latitudinem pateant. </s>
							<s id="N10F33">reliqua 
spatia, quod latiores sunt metopae quam triglyphi, pura 
relinquantur aut †flumina scalpantur, ad ipsumque mentum 
coronae incidatur linea quae scotia dicitur. </s>
							<s id="N10F36">reliqua omnia, 
tympana, simae, coronae, quemadmodum supra scriptum 
est in ionicis, ita perficiantur.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10F39">
						<p id="N10F3A" type="main">
							<s id="N10F3C"> 
Haec ratio in operibus diastylis erit constituta. </s>
							<pb xlink:href="048/01/134.jpg" ed="1567" pagenum="135"></pb>
							<s id="N10F3F">si vero 
systylon et monotriglyphon opus erit faciundum, frons 
aedis, si tetrastylos erit, dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>XVIIII S<emph.end type="italics"></emph.end>, si 
hexastylos erit, dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>XXVIIII S<emph.end type="italics"></emph.end>. ex his pars 
una erit modulus, ad quem, uti supra scriptum est, dividantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10F4E">
						<p id="N10F4F" type="main">
							<s id="N10F53"> 
Ita supra singula epistylia et metopae et triglyphi bini erunt conlocandi, in angularibus hoc amplius 
dimidiatus et, quantum est spatium hemitriglyphi, id accedit. </s>
							<s id="N10F56">in mediano contra fastigium trium triglyphorum 
et trium metoparum spatium distabit, quo latius medium 
intercolumnium accedentibus ad aedem habeat laxamentum 
et adversus simulacra deorum aspectus dignitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10F59">
						<p id="N10F5A" type="main">
							<s id="N10F5C"> 
Columnas autem striari <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end> striis oportet. </s>
							<s id="N10F65">quae si 
planae erunt, angulos habeant <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end> designatos. </s>
							<s id="N10F6E">sin autem 
excavabuntur, sic est forma facienda, ita uti quam magnum est intervallum striae, tam magnis [striaturae] paribus lateribus quadratum describatur; in medio autem 
quadrato circini centrum conlocetur et agatur linea rotundationis, quae quadrationis angulos tangat, et quantum 
erit curvaturae inter rotundationem et quadratam descriptionem, tantum ad formam excaventur. </s>
							<s id="N10F71">ita dorica columna sui generis striaturae habebit perfectionem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10F74">
						<p id="N10F75" type="main">
							<s id="N10F77"> 
De adiectione eius, qua media adaugetur, uti in tertio volumine de ionicis est perscripta, ita et in his transferatur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N10F7A" type="main">
							<s id="N10F7C"> 
Quoniam exterior species symmetriarum et corinthiorum et doricorum et ionicorum est perscripta, necesse 
est etiam interiores cellarum pronaique distributiones explicare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10F7F">
					<subchap2 id="N10F80">
						<p id="N10F81" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/135.jpg" ed="1567" pagenum="136"></pb>
							<s id="N10F83"> 
Distribuitur autem longitudo aedis, uti latitudo 
sit longitudinis dimidiae partis, ipsaque cella parte quarta 
longior sit, quam est latitudo, cum pariete, qui paries  
valvarum habuerit conlocationem. </s>
							<s id="N10F86">reliquae tres partes 
pronai ad antas parietum procurrant, quae antae columnarum crassitudinem habere debent. </s>
							<s id="N10F89">et si aedes erit latitudine maior quam pedes <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end>, duae columnae inter duas antas 
interponantur, quae disiungant pteromatos et pronai 
spatium. </s>
							<pb xlink:href="048/01/136.jpg" ed="1567" pagenum="137"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/137.jpg" ed="1567" pagenum="138"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/138.jpg" ed="1567" pagenum="139"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/139.jpg" ed="1567" pagenum="140"></pb>
							<s id="N10F92">item intercolumnia tria, quae erunt inter antas 
et columnas, pluteis marmoreis sive ex intestino opere 
factis intercludantur, ita uti fores habeant, per quas itinera pronao fiant. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10F95">
						<p id="N10F96" type="main">
							<s id="N10F9A"> 
Item si maior erit latitudo quam 
pedes <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end>, columnae contra regiones columnarum, quae 
inter antas sunt, introrsus conlocentur. </s>
							<s id="N10FA3">et hae altitudinem 
habeant aeque quam quae sunt in fronte, crassitudines 
autem earum extenuentur his rationibus, uti, si octava 
parte erunt quae sunt in fronte, hae fiant <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end> parte, sin 
autem <emph type="smallcaps"></emph>VIIII<emph.end type="italics"></emph.end> aut decima, pro rata parte. </s>
							<s id="N10FB2">in concluso enim 
aere si quae extenuatae erunt, non discernentur. </s>
							<s id="N10FB5">sin autem 
videbuntur graciliores, cum exterioribus fuerint striae 
&lt;<emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end> aut&gt; <emph type="smallcaps"></emph>XXIIII<emph.end type="italics"></emph.end>, in his faciendae erunt <emph type="smallcaps"></emph>XXVIII<emph.end type="italics"></emph.end> aut <emph type="smallcaps"></emph>XXXII<emph.end type="italics"></emph.end>. 
ita quod detrahitur de corpore scapi, striarum numero 
adiecto adaugebitur ratione, quo minus videatur, et ita exaequabitur dispari ratione columnarum crassitudo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10FD0">
						<p id="N10FD1" type="main">
							<s id="N10FD3"> 
Hoc autem efficit ea ratio, quod oculus plura et crebriora signa 
tangendo maiore visus circumitione pervagatur. </s>
							<s id="N10FD6">namque 
si duae columnae aeque crassae lineis circummetientur, 
e quibus una sit non striata, altera striata, et circa striglium cava et angulos striarum linea corpora tangat, tametsi columnae aeque crassae fuerint, lineae, quae circumdatae erunt, &lt;non erunt&gt; aequales, quod striarum et striglium circuitus maiorem efficit lineae longitudinem. </s>
							<s id="N10FD9">sin 
autem hoc ita videbitur, non est alienum in angustis locis  
et in concluso spatio graciliores columnarum symmetrias 
in opere constituere, cum habeamus adiutricem striarum temperaturam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10FDC">
						<p id="N10FDD" type="main">
							<s id="N10FDF"> 
Ipsius autem cellae parietum crassitudinem pro rata parte magnitudinis fieri oportet, dum 
antae eorum crassitudinibus columnarum sint aequales. </s>
							<s id="N10FE2">et si ex structis futuri sunt, quam minutissimis caementis 
struantur, sin autem quadrato saxo aut marmore, maxime 
modicis paribusque videtur esse faciundum, quod media 
coagmenta medii lapides continentes firmiorem facient 
omnis operis perfectionem. </s>
							<s id="N10FE5">item circum coagmenta et 
cubilia eminentes expressiones graphicoteran efficient in 
aspectu delectationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10FE8">
					<subchap2 id="N10FE9">
						<p id="N10FEA" type="main">
							<s id="N10FEC"> 
Regiones autem, quas debent spectare aedes sacrae 
deorum inmortalium, sic erunt constituendae, uti, si 
nulla ratio inpedierit liberaque fuerit potestas, aedis signumque, quod erit in cella conlocatum, spectet ad vespertinam caeli regionem, uti, qui adierint ad aram immolantes aut sacrificia facientes, spectent ad partem caeli 
orientis et simulacrum, quod erit in aede, et ita vota 
suscipientes contueantur aedem et orientem caelum ipsaque simulacra videantur exaudientia contueri supplicantes 
et sacrificantes, quod aras omnes deorum necesse esse videatur ad orientem spectare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N10FEF">
						<p id="N10FF0" type="main">
							<s id="N10FF2"> 
Sin autem loci natura interpellaverit, tunc convertendae sunt earum regionum constitutiones, uti quam plurima pars moenium e templis 
earum conspiciatur. </s>
							<s id="N10FF5">item si secundum flumina aedis sacra fiet, ita uti Aegypto circa Nilum, ad fluminis ripas videntur spectare debere. </s>
							<s id="N10FF8">similiter si circum vias publicas erunt aedificia deorum, ita constituantur, uti praetereuntes possint respicere et in conspectu salutationes facere.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N10FFB">
					<subchap2 id="N10FFC">
						<p id="N10FFD" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/140.jpg" ed="1567" pagenum="141"></pb>
							<s id="N11001"> 
Ostiorum autem et eorum antepagmentorum in aedibus 
hae sunt rationes, uti primum constituatur, quot genera 
sint [futurae]. genera sunt enim thyromaton haec: doricum, 
ionicum, atticurges. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11004" type="main">
							<s id="N11006"> 
Horum &lt;dorici generis&gt; symmetriae conspiciuntur his 
rationibus, uti corona summa, quae supra antepagmentum 
superius inponitur, aeque librata sit capitulis summis columnarum, quae in pronao fuerint. </s>
							<s id="N11009">lumen autem thyretri 
constituatur sic, uti quae altitudo aedis a pavimento ad 
lacunaria fuerit, dividatur in partes tres semis et ex eis 
duae partes &lt;semis&gt; lumini valvarum altitudine constituantur. </s>
							<s id="N1100C">haec autem dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> et ex eis 
quinque et dimidia latitudo luminis fiat in imo. </s>
							<s id="N11015">et in 
summo contrahatur, si erit lumen ab imo ad sedecim 
pedes, antepagmenti <emph type="smallcaps"></emph>III<emph.end type="italics"></emph.end> parte; &lt;si&gt; <emph type="smallcaps"></emph>XVI<emph.end type="italics"></emph.end> pedum ad <emph type="smallcaps"></emph>XXV<emph.end type="italics"></emph.end>, 
superior pars luminis contrahatur antepagmenti parte <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>; 
si ab pedibus <emph type="smallcaps"></emph>XXV<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end>, summa pars contrahatur antepagmenti parte <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>. reliqua, quo altiora erunt, ad perpendiculum videntur oportere conlocari. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11042">
						<p id="N11043" type="main">
							<s id="N11045"> 
Ipsa autem antepagmenta <gap></gap> contrahantur in summo suae crassitudinis <emph type="smallcaps"></emph>XIIII<emph.end type="italics"></emph.end> parte. </s>
							<s id="N11050">supercilii crassitudo, quanta antepagmentorum in summa parte erit crassitudo. </s>
							<s id="N11053">cymatium 
faciundum est antepagmenti parte sexta; proiectura autem, 
quanta est eius crassitudo. </s>
							<s id="N11056">sculpendum est cymatium 
lesbium cum astragalo. </s>
							<s id="N11059">supra cymatium, quod erit in 
supercilio, conlocandum est hyperthyrum crassitudine 
supercilii, et in eo scalpendum est cymatium doricum, 
astragalum lesbium sima scalptura. </s>
							<s id="N1105C">corona plana cum cymatio; proiectura autem eius erit quanta altitudo. </s>
							<s id="N1105F">supercilii, quod supra antepagmenta inponitur, dextra atque 
sinistra proiecturae sic sunt faciundae, uti crepidines excurrant et in unguem ipso cymatio coniungantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11062">
						<p id="N11063" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/141.jpg" ed="1567" pagenum="142"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/142.jpg" ed="1567" pagenum="143"></pb>
							<s id="N11065"> 
Sin autem ionico genere futura erunt, lumen altum ad 
eundem modum quemadmodum in doricis fieri videtur. </s>
							<s id="N11068">latitudo constituatur, ut altitudo dividatur in partes duas 
et dimidiam, eiusque partis unius ima luminis fiat latitudo. </s>
							<s id="N1106B">contracturae ita uti in doricis. </s>
							<s id="N1106E">crassitudo antepagmentorum &lt;ex&gt; altitudine luminis in fronte <emph type="smallcaps"></emph>XIIII<emph.end type="italics"></emph.end> parte, cymatium huius crassitudinis sexta. </s>
							<s id="N11077">reliqua pars praeter cymatium dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>. harum trium prima corsa 
fiat cum astragalo, secunda quattuor, tertia quinque, et eae aeque corsae cum astragalis circumcurrant. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11080">
						<p id="N11081" type="main">
							<s id="N11083"> 
Hyperthyra autem ad eundem modum componantur quemadmodum in doricis. </s>
							<s id="N11086">pro crepidinibus ancones, sive parotides vocantur, excalptae dextra ac sinistra praependeant ad imi supercilii libramentum, praeter folium. </s>
							<s id="N11089">eae habeant 
in fronte crassitudinem ex antepagmenti tribus partibus, 
imo quarta parte graciliore quam superiora. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1108C" type="main">
							<s id="N11090"> 
Fores ita compingantur, uti scapi cardinales sint ex 
latitudine luminis totius <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> parte. </s>
							<s id="N11099">inter duos scapos tympana ex <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> partibus habeant ternas partes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N110A2">
						<p id="N110A3" type="main">
							<s id="N110A5"> 
Inpagibus distributiones ita fient, uti divisis altitudinibus in partes <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end> 
duae superiori, tres inferiori designentur. </s>
							<s id="N110AE">super medium 
medii inpages conlocentur, ex reliquis alii in summo, alii 
in imo compingantur. </s>
							<s id="N110B1">altitudo inpagis fiat tympani tertia 
parte, cymatium sexta parte inpagis. </s>
							<s id="N110B4">scaporum latitudines 
inpagis dimidia parte, item replum de inpage dimidia et  
sexta parte. </s>
							<s id="N110B7">scapi, qui sunt secundum antepagmentum, dimidium inpagis constituantur. </s>
							<s id="N110BA">sin autem valvatae erunt, 
altitudines ita manebunt, in latitudinem adiciatur amplius 
foris latitudo. </s>
							<s id="N110BD">si quadriforis futura est, altitudo adiciatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N110C0">
						<p id="N110C1" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/143.jpg" ed="1567" pagenum="144"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/144.jpg" ed="1567" pagenum="145"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/145.jpg" ed="1567" pagenum="146"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/146.jpg" ed="1567" pagenum="147"></pb>
							<s id="N110C3"> 
Atticurge autem isdem rationibus perficiuntur, quibus 
dorica. </s>
							<s id="N110C6">praeterea corsae sub cymatiis in antepagmentis 
circumdantur, quae ita distribui debent, uti antepagmenti 
praeter cymatium ex partibus <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end> habeant duas partes. </s>
							<s id="N110CF">ipsaque non fiunt clathrata neque bifora sed valvata, et 
aperturas habent in exteriores partes. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N110D2" type="main">
							<s id="N110D4"> 
Quas rationes aedium sacrarum in formationibus oporteat fieri &lt;doricis&gt;, ionicis corinthiisque operibus, quoad 
potui attingere, veluti legitimis moribus exposui. </s>
							<s id="N110D7">nunc 
de tuscanicis dispositionibus, quemadmodum institui oporteat, dicam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N110DA">
					<subchap2 id="N110DB">
						<p id="N110DC" type="main">
							<s id="N110DE"> 
Locus, in quo aedis constituetur, cum habuerit in longitudine sex partes, una dempta reliquum quod 
erit, latitudini detur. </s>
							<s id="N110E1">longitudo autem dividatur bipertito, 
et quae pars erit interior, cellarum spatiis designetur, quae 
erit proxima fronti, columnarum dispositioni relinquatur. </s>
							<s id="N110E4">item latitudo dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N110ED">
						<p id="N110EE" type="main">
							<s id="N110F2"> 
Ex his ternae partes dextra ac sinistra cellis minoribus, sive ibi alae futurae 
sunt, dentur; reliquae quattuor mediae aedi attribuantur. </s>
							<s id="N110F5">spatium, quod erit ante cellas in pronao, ita columnis 
designetur, ut angulares contra antas, parietum extremorum &lt;e&gt; regione, conlocentur; duae mediae e regione 
parietum, qui inter antas et mediam aedem fuerint, ita 
distribuantur; et inter antas et columnas priores per medium isdem regionibus alterae disponantur. </s>
							<s id="N110F8">eaeque sint 
ima crassitudine altitudinis parte <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end>; altitudo tertia parte 
latitudinis templi; summaque columna quarta parte crassitudinis imae contrahatur.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11101">
						<p id="N11102" type="main">
							<s id="N11104"> 
Spirae earum altae dimidia parte crassitudinis fiant. </s>
							<s id="N11107">habeant spirae earum plinthum 
ad circinum, altam suae crassitudinis dimidia parte, torum 
insuper cum apophysi crassum quantum plinthus. </s>
							<s id="N1110A">capituli altitudo dimidia crassitudinis. </s>
							<s id="N1110D">abaci latitudo quanta 
ima crassitudo columnae. </s>
							<s id="N11110">capitulique crassitudo dividatur 
in partes tres, e quibus una plintho, quae est abacus, detur, altera echino, tertia hypotrachelio cum apophysi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11113">
						<p id="N11114" type="main">
							<s id="N11116"> 
Supra columnas trabes compactiles inponantur ut altitudinis modulis îs, qui a magnitudine operis postulabuntur. </s>
							<s id="N11119">eaeque trabes compactiles eam habeant crassitudinem, 
quanta summae columnae erit hypotrachelium, et ita sint 
compactae subscudibus et securiclis, ut compactura duorum digitorum habeant laxationem. </s>
							<s id="N1111C">cum enim inter se 
tangunt et non spiramentum et perflatum venti recipiunt, concalefaciuntur et celeriter putrescunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1111F">
						<p id="N11120" type="main">
							<s id="N11122"> 
Supra trabes et supra parietes traiecturae mutulorum parte <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end> altitudinis 
columnae proiciantur; item in eorum frontibus antepagmenta figantur. </s>
							<s id="N1112B">supraque îs tympanum fastigii structura seu de materia conlocetur. </s>
							<s id="N1112E">supraque eûm fastigium, columen, cantherii, templa ita sunt conlocanda, ut 
stillicidium tecti absoluti tertiario respondeat. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11131">
					<subchap2 id="N11132">
						<p id="N11133" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/147.jpg" ed="1567" pagenum="148"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/148.jpg" ed="1567" pagenum="149"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/149.jpg" ed="1567" pagenum="150"></pb>
							<s id="N11135"> 
Fiunt autem aedes rotundae, e quibus aliae monopteroe sine cella columnatae constituuntur, aliae peripteroe 
dicuntur. </s>
							<s id="N11138">quae sine cella fiunt, tribunal habent et ascensum ex sua diametro tertiae partis. </s>
							<s id="N1113B">insuper stylobatam 
columnae constituuntur tam altae, quanta ab extremis 
parietibus est diametros stylobatarum, crassae altitudinis 
suae cum capitulis et spiris decumae partis. </s>
							<s id="N1113E">epistylium  
altum columnae crassitudinis dimidia parte. </s>
							<s id="N11141">zophorum et 
reliqua, quae insuper inponuntur, ita uti in <emph type="smallcaps"></emph>III<emph.end type="italics"></emph.end> volumine 
de symmetriis scripsi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1114A">
						<p id="N1114B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/150.jpg" ed="1567" pagenum="151"></pb>
							<s id="N1114F"> 
Sin autem peripteros ea aedes constituetur, duo gradus et stylobata ab imo constituantur. </s>
							<s id="N11152">deinde cellae paries conlocetur cum recessu eius a stylobata circa partem 
latitudinis quintam, medioque valvarum locus ad aditus 
relinquatur; eaque cella tantam habeat diametrum praeter 
parietes et circumitionem, quantam altitudinem columna. </s>
							<s id="N11155">supra stylobatam columnae circum cellam isdem symmetriis, quae &lt;supra scriptae sunt,&gt; disponantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11158">
						<p id="N11159" type="main">
							<s id="N1115B"> 
In medio tecti ratio ita habeatur, uti, quanta diametros totius operis erit futura, dimidia altitudo fiat tholi praeter florem; flos autem tantam habeat magnitudinem, quantam habuerit columnae capitulum, praeter pyramidem. </s>
							<s id="N1115E">reliqua, uti supra 
scripta sunt ea, pro portionibus atque symmetriis facienda 
videntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11161">
						<p id="N11162" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/151.jpg" ed="1567" pagenum="152"></pb>
							<s id="N11164"> 
Item generibus aliis constituuntur aedes ex isdem symmetriis ordinatae et alio genere dispositiones habentes, 
uti est Castoris in circo Flaminio et inter duos lucos 
Veiovis, item augustius Nemori Dianae columnis adiectis 
dextra ac sinistra ad umeros pronai. </s>
							<s id="N11167">hoc autem genere 
primo facta est, uti est Castoris in circo, Athenis in arce 
et in Attica Sunio Palladis Minervae. </s>
							<s id="N1116A">earum non aliae 
sed eaedem sunt proportiones. </s>
							<s id="N1116D">cellae enim longitudinibus 
duplices sunt ad latitudines uti reliquae; ex îs omnia, quae solent esse in frontibus, ad latera sunt translata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11170">
						<p id="N11171" type="main">
							<s id="N11173"> 
Nonnulli etiam de tuscanicis generibus sumentes columnarum dispositiones transferunt in corinthiorum et ionicorum operum ordinationes, et quibus in locis in pronao procurrunt 
antae, in isdem e regione cellae parietum columnas binas 
conlocantes efficiunt tuscanicorum et graecorum operum communem ratiocinationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11176">
						<p id="N11177" type="main">
							<s id="N11179"> 
Alii vero removentes parietes aedis et adplicantes ad intercolumnia, pteromatos spatiis 
sublati efficiunt amplum laxamentum cellae; reliqua autem 
proportionibus et symmetriis isdem conservantes aliud 
genus figurae nominisque videntur pseudoperipterum procreavisse. </s>
							<s id="N1117C">haec autem genera propter usum sacrificiorum 
convertuntur. </s>
							<s id="N1117F">non enim omnibus diis isdem rationibus 
aedes sunt faciundae, quod alius alia varietate sacrorum 
religionum habet effectus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11182">
						<p id="N11183" type="main">
							<s id="N11187"> 
Omnes aedium sacrarum ratiocinationes, uti mihi traditae sunt, exposui ordinesque et symmetrias earum partitionibus distinxi, et quarum dispares sunt figurae et quibus discriminibus inter se sunt disparatae, quoad potui 
significare scriptis, exposui. </s>
							<s id="N1118A">nunc de aris deorum inmortalium, uti aptam constitutionem habeant ad sacrificiorum rationem, dicam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1118D">
					<subchap2 id="N1118E">
						<p id="N1118F" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/152.jpg" ed="1567" pagenum="153"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/153.jpg" ed="1567" pagenum="154"></pb>
							<s id="N11191"> 
Arae spectent ad orientem et semper inferiores sint conlocatae quam simulacra, quae fuerint 
in aede, uti suspicientes divinitatem, qui supplicant, et 
sacrificent. </s>
							<s id="N11194">disparibus altitudinibus ad sui cuiusque dei 
decorem componantur. </s>
							<s id="N11197">altitudines autem earum sic sunt 
explicandae, uti Iovi omnibusque caelestibus quam excelsissimae constituantur, Vestae Terrae Matrique humiles 
conlocentur. </s>
							<s id="N1119A">ita idoneae his institutionibus explicabuntur 
modulationibus ararum deformationes. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1119D" type="main">
							<s id="N1119F"> 
Explicatis aedium sacrarum compositionibus in hoc libro, insequenti de communium operum reddemus distributionibus explicationes.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N111A2">
				
				<p id="N111A4" type="head">
					<pb xlink:href="048/01/154.jpg" ed="1567" pagenum="155"></pb>
					<pb xlink:href="048/01/155.jpg" ed="1567" pagenum="156"></pb>
					<s id="N111A6">LIBER QUINTUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N111A9">
					<subchap2 id="N111AA">
						<p id="N111AB" type="main">
							<s id="N111AD"> 
Qui amplioribus voluminibus, imperator, ingenii cogitationes praeceptaque explicaverunt, maximas et egregias 
adiecerunt suis scriptis auctoritates. </s>
							<s id="N111B0">quod etiam velim 
nostris quoque studiis res pateretur, ut amplificationibus 
auctoritas et in his praeceptis augeretur; sed id non est, 
quemadmodum putatur, expeditum. </s>
							<s id="N111B3">non enim de architectura sic scribitur uti historia aut poemata. </s>
							<s id="N111B6">historiae 
per se tenent lectores; habent enim novarum rerum varias expectationes. </s>
							<s id="N111B9">poematorum vero [carminum] metra 
et pedes ac verborum elegans dispositio et sententiarum 
inter personas distinctas [versuum] pronuntiatio prolectando sensus legentium perducit sine offensa ad summam scriptorum terminationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N111BC">
						<p id="N111BD" type="main">
							<s id="N111C1"> 
Id autem in architecturae conscriptionibus non potest fieri, quod vocabula ex artis propria necessitate concepta inconsueto sermone obiciunt sensibus obscuritatem. </s>
							<s id="N111C4">cum ergo ea per se non sint aperta nec pateant eorum in consuetudine nomina, tum etiam 
prae­
							<pb xlink:href="048/01/156.jpg" ed="1567" pagenum="157"></pb>
							ceptorum late vagantes scripturae, si non contrahentur, ut paucis et perlucidis sententiis explicentur, frequentia multitudineque sermonis inpediente incertas legentium 
efficient cogitationes. </s>
							<s id="N111C7">itaque occultas nominationes commensusque e membris operum pronuntians, ut memoriae 
tradantur, breviter exponam; sic enim expeditius ea recipere poterunt mentes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N111CA">
						<p id="N111CB" type="main">
							<s id="N111CD"> 
Non minus cum animadvertissem distentam occupationibus civitatem publicis et privatis 
negotiis, paucis iudicavi scribendum, uti angusto spatio 
vacuitatis ea legentes breviter percipere possent. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N111D0" type="main">
							<s id="N111D2"> 
Etiamque Pythagorae quique eius haeresim fuerunt secuti, placuit cybicis rationibus praecepta in voluminibus  
scribere, constitueruntque cybum <emph type="smallcaps"></emph>CCXVI<emph.end type="italics"></emph.end> versus eosque non 
plus tres in una conscriptione oportere esse putaverunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N111DB">
						<p id="N111DC" type="main">
							<s id="N111DE"> 
Cybus autem est corpus ex lateribus aequali latitudine 
planitiarum perquadratum. </s>
							<s id="N111E1">is cum est iactus, quam in 
partem incubuit, dum est intactus, inmotam habet stabilitatem, uti sunt etiam tesserae, quas in alveo ludentes 
iaciunt. </s>
							<pb xlink:href="048/01/157.jpg" ed="1567" pagenum="158"></pb>
							<s id="N111E4">hanc autem similitudinem ex eo sumpsisse videntur, quod is numerus versuum, uti cybus, in quemcumque 
sensum insederit, inmotam efficiat ibi memoriae stabilitatem. </s>
							<s id="N111E7">graeci quoque poetae comici interponentes e choro canticum diviserunt spatia fabularum. </s>
							<s id="N111EA">ita partes cybica ratione facientes intercapedinibus levant actorum 
pronuntiationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N111ED">
						<p id="N111EE" type="main">
							<s id="N111F0"> 
Cum ergo haec naturali modo sint a maioribus observata animoque advertam inusitatas et obscuras multis res 
esse mihi scribendas, quo facilius ad sensus legentium pervenire possint, brevibus voluminibus iudicavi scribere; ita 
enim expedita erunt ad intellegendum. </s>
							<s id="N111F3">eorumque ordinationes institui, uti non sint quaerentibus separatim colligenda, sed e corpore uno et in singulis voluminibus generum haberent explicationes. </s>
							<s id="N111F6">itaque, Caesar, tertio et 
quarto volumine aedium sacrarum rationes exposui, hoc 
libro publicorum locorum expediam dispositiones. </s>
							<s id="N111F9">primumque forum uti oporteat constitui, dicam, quod in eo et publicarum et privatarum rerum rationes per magistratus 
gubernantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N111FC">
					<subchap2 id="N111FD">
						<p id="N111FE" type="main">
							<s id="N11202"> 
Graeci in quadrato amplissimis et duplicibus porticibus 
fora constituunt crebrisque columnis et lapideis aut marmoreis epistyliis adornant et supra ambulationes in contignationibus faciunt. </s>
							<pb xlink:href="048/01/158.jpg" ed="1567" pagenum="159"></pb>
							<s id="N11205">Italiae vero urbibus non eadem est 
ratione faciendum, ideo quod a maioribus consuetudo tradita est gladiatoria munera in foro dari.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11208">
						<p id="N11209" type="main">
							<s id="N1120B"> 
Igitur circum spectacula spatiosiora intercolumnia distribuantur circaque in porticibus argentariae tabernae maenianaque superioribus coaxationibus conlocentur, quae et ad usum 
et ad vectigalia publica recte erunt disposita. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1120E" type="main">
							<s id="N11210"> 
Magnitudines autem ad copiam hominum oportet fieri, 
ne parvum spatium sit ad usum aut ne propter inopiam 
populi vastum forum videatur. </s>
							<s id="N11213">latitudo autem ita finiatur, 
uti, longitudo in tres partes cum divisa fuerit, ex his duae 
partes ei dentur; ita enim erit oblonga eius formatio et ad spectaculorum rationem utilis dispositio. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11216">
						<p id="N11217" type="main">
							<s id="N11219"> 
Columnae superiores quarta parte minores quam inferiores sunt constituendae, propterea quod oneri ferendo, quae sunt inferiora, firmiora debent esse quam superiora. </s>
							<s id="N1121C">non minus quod etiam nascentium oportet imitari naturam, ut in arboribus teretibus, abiete, cupresso, pinu, e quibus nulla non crassior est ab radicibus, dein decrescendo progreditur in altitudinem naturali contractura peraequata nascens ad cacumen. </s>
							<s id="N1121F">ergo si natura nascentium ita postulat, recte est constitutum et altitudinibus et crassitudinibus superiora inferiorum fieri contractiora. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11222">
						<p id="N11223" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/159.jpg" ed="1567" pagenum="160"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/160.jpg" ed="1567" pagenum="161"></pb>
							<s id="N11225"> 
Basilicarum loca adiuncta foris quam calidissimis partibus oportet constitui, ut per hiemem sine molestia tempestatium se conferre in eas negotiatores possint. </s>
							<s id="N11228">earumque latitudines ne minus quam ex tertia, ne plus ex 
dimidia longitudinis constituantur, nisi si loci natura inpedierit et aliter coegerit symmetriam commutari. </s>
							<s id="N1122B">sin 
autem locus erit amplior in longitudine, chalcidica in extremis constituantur, uti sunt in Iulia Aquiliana. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1122E">
						<p id="N1122F" type="main">
							<s id="N11233"> 
Columnae basilicarum tam altae, quam porticus latae fuerint, faciendae videntur; porticus, quam medium spatium futurum est, ex tertia finiatur. </s>
							<s id="N11236">columnae superiores minores quam inferiores, uti supra scriptum est, constituantur. </s>
							<s id="N11239">pluteum, quod fuerit inter superiores et inferiores columnas,  
lumnas, item quarta parte minus, quam superiores columnae fuerint, oportere fieri videtur, uti supra basilicae contignationem ambulantes ab negotiatoribus ne conspiciantur. </s>
							<s id="N1123C">epistylia, zophora, coronae ex symmetriis columnarum, uti in tertio libro diximus, explicentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1123F">
						<p id="N11240" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/161.jpg" ed="1567" pagenum="162"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/162.jpg" ed="1567" pagenum="163"></pb>
							<s id="N11242"> 
[Non minus summam dignitatem et venustatem possunt 
habere comparationes basilicarum, quo genere Coloniae 
Iuliae Fanestri conlocavi curavique faciendam, cuius proportiones et symmetriae sic sunt constitutae. </s>
							<s id="N11245">mediana 
testudo inter columnas est longa pedes <emph type="smallcaps"></emph>CXX<emph.end type="italics"></emph.end>, lata pedes 
<emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end>. porticus eius circa testudinem inter parietes et columnas lata pedes <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end>. 
							<pb xlink:href="048/01/163.jpg" ed="1567" pagenum="164"></pb>
							columnae altitudinibus perpetuis 
cum capitulis pedes <emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudinibus quinûm, habentes 
post se parastaticas altas pedes <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end>, latas pedes <emph type="smallcaps"></emph>II S<emph.end type="italics"></emph.end>, crassas <emph type="smallcaps"></emph>I S<emph.end type="italics"></emph.end>, quae sustinent trabes, in quibus invehuntur porticuum contignationes. </s>
							<s id="N11272">supraque eas aliae parastaticae pedum <emph type="smallcaps"></emph>XVIII<emph.end type="italics"></emph.end>, latae binûm, crassae pedem, quae excipiunt item 
trabes 
							<pb xlink:href="048/01/164.jpg" ed="1567" pagenum="165"></pb>
							sustinentes cantherium et porticûm, quae sunt summissa infra testudinem, tecta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1127B">
						<p id="N1127C" type="main">
							<s id="N1127E"> 
Reliqua spatia inter parastaticarum et columnarum trabes per intercolumnia luminibus sunt relicta. </s>
							<s id="N11281">columnae sunt in latitudine testudinis cum angularibus dextra ac sinistra quaternae, in 
longitudine, quae est foro proxima, cum isdem angularibus 
octo, ex altera parte cum angularibus <emph type="smallcaps"></emph>VI<emph.end type="italics"></emph.end>, ideo quod mediae duae in ea parte non sunt positae, ne inpediant aspectus pronai aedis Augusti, quae est in medio latere 
parietis basilicae conlocata spectans medium forum et aedem Iovis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1128A">
						<p id="N1128B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/165.jpg" ed="1567" pagenum="166"></pb>
							<s id="N1128D"> 
Item tribunal, quod est in ea aede, hemicycli 
schematis minoris curvatura formatum; eius autem hemicycli in fronte est intervallum pedes <emph type="smallcaps"></emph>XLVI<emph.end type="italics"></emph.end>, introrsus curvatura pedes <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end>, uti, qui apud magistratus starent, negotiantes in basilica ne inpedirent. </s>
							<s id="N1129C">supra columnas ex tribus 
tignis bipedalibus compactis trabes sunt circa conlocatae, 
eaeque ab tertiis columnis, quae sunt in interiore parte, 
revertuntur ad antas, quae a pronao procurrunt, dextraque et sinistra hemicyclium tangunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1129F">
						<p id="N112A0" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/166.jpg" ed="1567" pagenum="167"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/167.jpg" ed="1567" pagenum="168"></pb>
							<s id="N112A2"> 
Supra trabes contra capitula ex fulmentis dispositae pilae sunt conlocatae, 
altae pedes <emph type="smallcaps"></emph>III<emph.end type="italics"></emph.end>, latae quoqueversus quaternis. </s>
							<s id="N112AB">supra eas 
ex duobus tignis bipedalibus trabes everganeae circa sunt 
conlocatae. </s>
							<s id="N112AE">quibus insuper transtra cum capreolis columnarum contra corpora et antas et parietes pronai conlocata sustinent unum culmen perpetuae basilicae, alterum 
a medio supra pronaum aedis. </s>
							<s id="N112B1">ita fastigiorum duplex pectinata dispositio extrinsecus tecti et interioris altae testudinis praestat speciem venustam. </s>
							<s id="N112B4">item sublata epistyliorum ornamenta et pluteorum columnarumque superiorum 
distributio operosam detrahit molestiam sumptusque inminuit ex magna parte summam. </s>
							<s id="N112B7">ipsae vero columnae in 
altitudine perpetua sub trabes testudinis perductae et 
magnificentiam inpensae et auctoritatem operi adaugere 
videntur.] 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N112BA">
					<subchap2 id="N112BB">
						<p id="N112BC" type="main">
							<s id="N112C0"> 
Aerarium, carcer, curia foro sunt coniungenda, sed ita 
uti magnitudo &lt;ac&gt; symmetriae eorum foro respondeant. </s>
							<s id="N112C3">maxime quidem curia in primis est facienda ad dignitatem municipii sive civitatis. </s>
							<s id="N112C6">et si quadrata erit, quantum habuerit latitudinis dimidia addita constituatur altitudo; sin autem oblonga fuerit, longitudo et latitudo 
componatur, et summae compositae eius dimidia pars sub lacunariis altitudini detur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N112C9">
						<p id="N112CA" type="main">
							<s id="N112CC"> 
Praeterea praecingendi sunt parietes medii coronis ex intestino opere aut albario 
ad dimidiam partem altitudinis. </s>
							<s id="N112CF">quae si non erunt, vox 
ibi disputantium elata in altitudinem intellectui non poterit esse audientibus. </s>
							<s id="N112D2">cum autem coronis praecincti parietes erunt, vox ab imis morata, priusquam in aera elata 
dissipabitur, auribus erit intellecta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N112D5">
					<subchap2 id="N112D6">
						<p id="N112D7" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/168.jpg" ed="1567" pagenum="169"></pb>
							<s id="N112D9"> 
Cum forum constitutum fuerit, tum deorum inmortalium 
diebus festis ludorum spectationibus eligendus est locus 
theatro quam saluberrimus, uti in primo libro de salubritatibus in moenium conlocationibus est scriptum. </s>
							<s id="N112DC">per 
ludos enim cum coniugibus et liberis persedentes delectationibus detinentur et corpora propter voluptatem inmota 
patentes habent venas, in quas insidunt aurarum flatus, 
qui, si a regionibus palustribus aut aliis regionibus vitiosis 
advenient, nocentes spiritus corporibus infundent. </s>
							<s id="N112DF">itaque si curiosius eligetur locus theatro, vitabuntur vitia. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N112E2">
						<p id="N112E3" type="main">
							<s id="N112E5"> 
Etiamque providendum est, ne impetus habeat a meridie. </s>
							<s id="N112E8">sol 
enim cum implet eius rotunditatem, aer conclusus curvatura neque habens potestatem vagandi versando confervescit et candens adurit excoquitque et inminuit e corporibus umores. </s>
							<s id="N112EB">ideo maxime vitandae sunt his rebus vitiosae regiones et eligendae salubres. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N112EE">
						<p id="N112EF" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/169.jpg" ed="1567" pagenum="170"></pb>
							<s id="N112F1"> 
Fundamentorum autem, si in montibus fuerint, facilior erit ratio; sed si necessitas 
coegerit in plano aut palustri loco ea constitui, solidationes substructionesque ita erunt faciendae, quemadmodum de fundationibus aedium sacrarum in tertio libro est scriptum. </s>
							<s id="N112F4">insuper fundamenta lapideis et marmoreis copiis gradationes ab substructione fieri debent. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N112F7">
						<p id="N112F8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/170.jpg" ed="1567" pagenum="171"></pb>
							<s id="N112FC"> 
Praecinctiones ad altitudines theatrorum pro rata parte faciendae videntur, neque altiores quam quanta praecinctionis itineris sit latitudo. </s>
							<s id="N112FF">si enim excelsiores fuerint, repellent et eicient e superiore parte vocem nec patientur in sedibus suis, quae &lt;sunt&gt; supra praecinctiones, verborum casus certa significatione ad aures pervenire. </s>
							<s id="N11302">et ad summam ita est gubernandum, uti, linea cum ad imum gradum et ad summum extenta fuerit, omnia cacumina graduum angulosque tangat: ita vox non inpedietur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11305">
						<p id="N11306" type="main">
							<s id="N11308"> 
Aditus  complures et spatiosos oportet disponere, nec coniunctos 
superiores inferioribus, sed ex omnibus locis perpetuos et 
directos sine inversuris faciendos, uti, cum populus dimittatur de spectaculis, ne comprimatur, sed habeat ex omnibus locis exitus separatos sine inpeditione. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1130B" type="main">
							<s id="N1130D"> 
Etiam diligenter est animadvertendum, ne sit locus 
surdus, sed ut in eo vox quam clarissime vagari possit. </s>
							<s id="N11310">hoc vero fieri ita poterit, si locus electus fuerit, ubi non inpediatur resonantia. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11313">
						<p id="N11314" type="main">
							<s id="N11316"> 
Vox autem est spiritus fluens aeris, e tactu sensibilis auditu. </s>
							<s id="N11319">ea movetur circulorum rotundationibus infinitis, uti si in stantem aquam lapide inmisso nascantur innumerabiles undarum circuli crescentes a centro, quam latissime possint, et vagantes, nisi angustia loci interpellaverit aut aliqua offensio, quae non patitur designationes earum undarum ad exitus pervenire. </s>
							<s id="N1131C">itaque cum interpellentur offensionibus, primae redundantes insequentium disturbant designationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1131F">
						<p id="N11320" type="main">
							<s id="N11322"> 
Eadem ratione vox item ad circinum efficit motiones; 
							<pb xlink:href="048/01/171.jpg" ed="1567" pagenum="172"></pb>
							sed in aqua circuli planitiae in latitudine moventur, vox et in latitudine progreditur et altitudinem gradatim scandit. </s>
							<s id="N11325">igitur ut in aqua undarum designationibus, item in voce cum offensio nulla primam undam interpellaverit, non disturbat secundam nec insequentes, sed omnes sine resonantia perveniunt ad imorum et ad summorum aures. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11328">
						<p id="N11329" type="main">
							<s id="N1132D"> 
Ergo veteres architecti naturae vestigia persecuti indagationibus 
vocis scandentis theatrorum perfecerunt gradationes, et 
quaesierunt per canonicam mathematicorum et musicam 
rationem, ut, quaecumque vox esset in scaena, clarior et 
suavior ad spectatorum perveniret aures. </s>
							<s id="N11330">uti enim organa aeneis lamminis aut corneis <foreign lang="grc">ἠχεῖα</foreign> ad chordarum  
sonitûm claritatem perficiuntur, sic theatrorum per harmonicen ad augendam vocem ratiocinationes ab antiquis 
sunt constitutae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11337">
					<subchap2 id="N11338">
						<p id="N11339" type="main">
							<s id="N1133B"> 
Harmonice autem est musica litteratura obscura et 
difficilis, maxime quidem quibus graecae litterae non sunt 
notae. </s>
							<s id="N1133E">quam si volumus explicare, necesse est etiam 
graecis verbis uti, quod nonnulla eorum latinas non 
habent appellationes. </s>
							<s id="N11341">itaque ut potuero quam apertissime 
ex Aristoxeni scripturis interpretabor et eius diagramma 
subscribam finitionesque sonituum designabo, uti, qui diligentius attenderit, facilius percipere possit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11344">
						<p id="N11345" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/172.jpg" ed="1567" pagenum="173"></pb>
							<s id="N11347"> 
Vox enim mutationibus cum flectitur, alias fit acuta, alias gravis; 
duobusque modis movetur, e quibus unus effectus habet 
continuatos, alter distantes. </s>
							<s id="N1134A">continuata vox neque in finitionibus consistit neque in loco ullo, efficitque terminationes non apparentes, intervalla autem media apparentia, 
uti sermone cum dicamus: sol lux flos vox. </s>
							<s id="N1134D">nunc enim nec 
unde incipit nec ubi desinit, intellegitur, †sed quod ex 
acuta facta est gravis et ex gravi acuta, apparet auribus. </s>
							<s id="N11350">per distantiam autem e contrario. </s>
							<s id="N11353">namque cum flectitur inmutatione, vox statuit se in alicuius sonitus finitione, deinde in alterius, et id ultro citro crebre faciendo 
&lt;non&gt; constans apparet sensibus, uti in cantionibus cum 
flectentes vocem varietatem facimus. </s>
							<s id="N11356">modulationis itaque 
intervallis ea cum versatur, et unde initium fecit et ubi 
desiit, apparet in sonorum patentibus finitionibus, medianis 
autem patentia intervallis obscurantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11359">
						<p id="N1135A" type="main">
							<s id="N1135C"> 
Genera vero sunt modulationum tria: primum quod 
Graeci nominant <foreign lang="grc">ἁρμονίην</foreign>, secundum <foreign lang="grc">χρῶμα</foreign>, tertium <foreign lang="grc">διάτονον</foreign>. est autem harmoniae modulatio ab arte concepta, 
et ea re cantio eius maxime gravem et egregiam habet 
auctoritatem. </s>
							<s id="N1136B">chroma subtili sollertia ac crebritate modulorum suaviorem habet delectationem. </s>
							<s id="N1136E">diatoni vero, quod 
naturalis est, facilior est intervallorum distantia. </s>
							<pb xlink:href="048/01/173.jpg" ed="1567" pagenum="174"></pb>
							<s id="N11371">in his 
tribus generibus dissimiles sunt tetrachordorum dispositiones, quod harmonia [tetrachordorum] et tonos et dihesis habet binas (dihesis autem est toni pars quarta; 
ita in hemitonio duae diheses sunt conlocatae); chromati 
duo hemitonia in ordine sunt composita, tertium trium 
hemitoniorum est intervallum; dia&lt;tono&gt; toni duo sunt 
continuati, tertium hemitonium finit tetrachordi magnitudinem. </s>
							<s id="N11374">ita in tribus generibus tetrachorda ex duobus 
tonis et hemitonio sunt peraequata, 
							<pb xlink:href="048/01/174.jpg" ed="1567" pagenum="175"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/175.jpg" ed="1567" pagenum="176"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/176.jpg" ed="1567" pagenum="177"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/177.jpg" ed="1567" pagenum="178"></pb>
							sed ipsa cum separatim uniuscuiusque generis finibus considerantur, dissimilem habent intervallorum designationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11377">
						<p id="N11378" type="main">
							<s id="N1137A"> 
Igitur intervalla tonorum et hemitoniorum et &lt;diheseon&gt; tetrachordorum 
in voce divisit natura finîtque terminationes eorum mensuris intervallorum quantitate, modisque certis distantibus 
constituit qualitates, quibus etiam artifices, qui organa fabricant, ex natura constitutis utendo comparant ad concentus convenientes eorum perfectiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1137D">
						<p id="N1137E" type="main">
							<s id="N11382"> 
Sonitus, qui graece <foreign lang="grc">φθόγγοι</foreign> dicuntur, in unoquoque 
genere sunt <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>, e quibus <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end> sunt in tribus generibus perpetui et stantes, reliqui <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>, cum communiter modulantur, sunt vagantes. </s>
							<pb xlink:href="048/01/178.jpg" ed="1567" pagenum="179"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/179.jpg" ed="1567" pagenum="180"></pb>
							<s id="N113A1">stantes autem sunt, qui inter 
mobiles [sunt] interpositi continent tetrachordi coniunctionem et e generum discriminibus suis finibus sunt permanentes; appellantur autem sic: proslambanomenos, hypate hypaton, hypate meson, mese, nete synhemmenon, 
paramese, nete diezeugmenon, nete hyperbolaeon. </s>
							<s id="N113A4">mobiles 
autem sunt, qui in tetrachordo inter inmotos dispositi in 
generibus ex locis loca mutant; vocabula autem habent 
haec: parhypate hypaton, lichanos hypaton, parhypate 
meson, lichanos meson, trite synhemmenon, &lt;paranete 
synhemmenon,&gt; trite diezeugmenon, paranete diezeugmenon, trite hyperbolaeon, paranete hyperbolaeon. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N113A7">
						<p id="N113A8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/180.jpg" ed="1567" pagenum="181"></pb>
							<s id="N113AA"> 
Ei autem qua moventur, recipiunt virtutes alias; intervalla enim 
et distantias habent crescentes. </s>
							<s id="N113AD">itaque parhypate, quae 
in harmonia distat ab hypate &lt;dimidium&gt; hemitonium, in 
chroma transmutata habet hemitonium. </s>
							<s id="N113B0">quae lichanos in 
harmonia dicitur, ab hypate distat hemitonium, in chroma 
translata progreditur duo hemitonia, in diatono distat ab 
hypate tria hemitonia. </s>
							<s id="N113B3">ita <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end> sonitus propter translationes 
in generibus efficiunt triplicem modulationum varietatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N113BC">
						<p id="N113BD" type="main">
							<s id="N113BF"> 
Tetrachorda autem sunt quinque: primum gravissimum, 
quod graece dicitur <foreign lang="grc">ὕπατον</foreign>, secundum medianum, quod 
appellatur <foreign lang="grc">μέσον</foreign>, tertium coniunctum, quod <foreign lang="grc">συνημμένον</foreign> 
dicitur, quartum disiunctum, quod <foreign lang="grc">διεζευγμένον</foreign> nominatur, quintum, quod est acutissimum, graece <foreign lang="grc">ὑπερβόλαιον</foreign> 
dicitur. </s>
							<s id="N113D6">concentus, quos natura hominis modulari potest, 
graece quae <foreign lang="grc">συμφωνίαι</foreign> dicuntur, sunt sex: diatessaron, 
diapente, diapason, et disdiatessaron, et disdiapente, et disdiapason. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N113DD">
						<p id="N113DE" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/181.jpg" ed="1567" pagenum="182"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/182.jpg" ed="1567" pagenum="183"></pb>
							<s id="N113E0"> 
Ideoque et a numero nomina ceperunt, quod, 
cum vox constiterit in una sonorum finitione ab eaque se  
flectens mutaverit et pervenerit in quartam terminationem, 
appellatur diatessaron, in quintam diapente [in sextam 
diapason, in octavam et dimidiam diapason et diatessaron, 
in nonam et dimidiam diapason diapente, in <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> disdiapason]. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N113E9">
						<p id="N113EA" type="main">
							<s id="N113EC"> 
Non enim inter duo intervalla, cum chordarum 
sonitus aut vocis cantus factus fuerit, nec inter tria aut 
sex aut septem possunt consonantiae fieri, sed, uti supra 
scriptum est, diatessaron et diapente et ex ordine ad disdiapason 
							<pb xlink:href="048/01/183.jpg" ed="1567" pagenum="184"></pb>
							convenientiae ex natura vocis congruentis habent finitiones. [et ei concentus procreantur ex coniunctione sonituum, qui graece <foreign lang="grc">φθόγγοι</foreign> dicuntur.] 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N113F3">
					<subchap2 id="N113F4">
						<p id="N113F5" type="main">
							<s id="N113F9"> 
Ita ex his indagationibus mathematicis rationibus fiant 
vasa aerea pro ratione magnitudinis theatri, eaque ita 
fabricentur, ut, cum tangantur, sonitum facere possint 
inter se diatessaron, diapente &lt;et&gt; ex ordine ad disdiapason. </s>
							<s id="N113FC">postea inter sedes theatri constitutis cellis ratione 
musica ibi conlocentur ita, uti nullum parietem tangant 
circaque habeant locum vacuum et ab summo capite spatium, ponanturque inversa et habeant in parte, quae spectat ad scaenam, suppositos cuneos ne minus altos semipede; 
contraque eas cellas relinquantur aperturae inferiorum 
graduum cubilibus longae pedes duo, altae semipede. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N113FF">
						<p id="N11400" type="main">
							<s id="N11402"> 
Designationes autem eorum, quibus in locis constituantur, 
sic explicentur. </s>
							<s id="N11405">si non erit ampla magnitudine theatrum, 
media altitudinis transversa regio designetur et in ea tredecim cellae duodecim aequalibus intervallis distantes confornicentur, uti ea echea, quae supra scripta sunt, ad 
neten hyperbolaeon sonantia in cellis, quae sunt in cornibus extremis, utraque parte prima conlocentur, secunda  
ab extremis diatessaron ad neten diezeugmenon, tertia 
diatessaron ad paramesen, quarta ad neten synhemmenon, 
quinta diatessaron ad mesen, sexta diatessaron ad hypaten meson, in medio unum diatessaron ad hypaten hypaton. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11408">
						<p id="N11409" type="main">
							<s id="N1140B"> 
Ita hac ratiocinatione vox a scaena uti ab centro 
profusa se circumagens tactuque feriens singulorum vasorum cava excitaverit auctam claritatem et concentu 
convenientem sibi consonantiam. </s>
							<s id="N1140E">sin autem amplior erit 
magnitudo theatri, tunc altitudo dividatur in partes <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, 
uti tres efficiantur regiones cellarum transverse designatae, una harmoniae, altera chromatos, tertia diatoni. </s>
							<s id="N11417">et ab imo quae erit prima, ea ex harmonia conlocetur, 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1141A">
						<p id="N1141B" type="main">
							<s id="N1141D"> 
Ita uti in minore theatro supra scriptum est. </s>
							<s id="N11420">in mediana 
autem prima in extremis cornibus ad chromaticen hyperbolaeon habentia sonitum ponantur, in secundis ab his 
diatessaron ad chromaticen diezeugmenon, in tertiis ad 
chromaticen synhemmenon, quartis diatessaron ad chromaticen meson, quintis diatessaron ad chromaticen hypaton, 
sextis ad paramesen, quod et ad chromaticen hyperbolaeon 
diapente et ad chromaticen synhemmenon diatessaron habet consonantiae communitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11423">
						<p id="N11424" type="main">
							<s id="N11426"> 
In medio nihil est conlocandum, ideo quod sonitûm nulla alia qualitas in chromatico genere symphoniae consonantiam potest habere. </s>
							<pb xlink:href="048/01/184.jpg" ed="1567" pagenum="185"></pb>
							<s id="N11429">in summa vero divisione et regione cellarum in cornibus 
primis ad diatonon hyperbolaeon fabricata vasa sonitu 
ponantur, in secundis diatessaron ad diatonon &lt;diezeugmenon&gt;, tertiis ad diatonon synhemmenon, quartis diatessaron ad diatonon meson, quintis diatessaron ad diatonon hypaton, sextis diatessaron ad proslambanomenon,  
in medio ad mesen, quod ea et ad proslambanomenon 
diapason et ad diatonon hypaton diapente habet symphoniarum communitates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1142C">
						<p id="N1142D" type="main">
							<s id="N11431"> 
Haec autem si qui voluerit ad perfectum facile perducere, animadvertat in extremo libro 
diagramma musica ratione designatum, quod Aristoxenus 
magno vigore et industria generatim divisis modulationibus constitutum reliquit, de quo, si qui ratiocinationibus 
his attenderit, ad [naturas vocis et] audientium delectationes facilius valuerit theatrorum efficere perfectiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11434">
						<p id="N11435" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/185.jpg" ed="1567" pagenum="186"></pb>
							<s id="N11437"> 
Dicet aliquis forte multa theatra quotannis Romae 
facta esse neque ullam rationem harum rerum in his 
fuisse; sed errabit in eo, quod omnia publica lignea theatra tabulationes habent complures, quas necesse est sonare. </s>
							<s id="N1143A">hoc vero licet animadvertere etiam ab citharoedis, 
qui, superiore tono cum volunt canere, avertunt se ad 
scaenae valvas et ita recipiunt ab earum auxilio consonantiam vocis. </s>
							<s id="N1143D">cum autem ex solidis rebus theatra constituuntur, id est ex structura caementorum, lapide, marmore, quae sonare non possunt, tunc echeis hae rationes sunt explicandae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11440">
						<p id="N11441" type="main">
							<s id="N11443"> 
Sin autem quaeritur, in quo theatro ea sint facta, Romae non possumus ostendere, sed in Italiae 
regionibus et in pluribus Graecorum civitatibus. </s>
							<s id="N11446">etiamque auctorem habemus Lucium Mummium, qui diruto 
theatro Corinthiorum ea aenea Romam deportavit et de 
manubiis ad aedem Lunae dedicavit. </s>
							<s id="N11449">multi etiam sollertes architecti, qui in oppidis non magnis theatra constituerunt, propter inopiam fictilibus doliis ita sonantibus 
electis hac ratiocinatione compositis perfecerunt utilissimos effectus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1144C">
					<subchap2 id="N1144D">
						<p id="N1144E" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/186.jpg" ed="1567" pagenum="187"></pb>
							<s id="N11450"> 
Ipsius autem theatri conformatio sic est facienda, uti, 
quam magna futura est perimetros imi, centro medio conlocato circumagatur linea rotundationis, in eaque quattuor 
scribantur trigona paribus lateribus, &lt;quae paribus&gt; intervallis extremam lineam circinationis tangant, quibus etiam 
in duodecim signorum caelestium &lt;astrologia&gt; astrologi 
ex musica convenientia astrorum ratiocinantur. </s>
							<s id="N11453">ex his 
trigonis cuius latus fuerit proximum scaenae, ea regione, 
qua praecidit curvaturam circinationis, ibi finiatur scaenae 
frons, et ab eo loco per centrum parallelos linea ducatur, 
quae disiungat proscaenii pulpitum et orchestrae regionem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11456">
						<p id="N11457" type="main">
							<s id="N11459"> 
Ita latius factum fuerit pulpitum quam Graecorum, 
quod omnes artifices in scaena dant operam, in orchestra 
autem senatorum sunt sedibus loca designata. </s>
							<pb xlink:href="048/01/187.jpg" ed="1567" pagenum="188"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/188.jpg" ed="1567" pagenum="189"></pb>
							<s id="N1145C">et eius 
pulpiti altitudo sit ne plus pedum quinque, uti, qui in 
orchestra sederint, spectare possint omnium agentium 
gestus. </s>
							<s id="N1145F">cunei spectaculorum in theatro ita dividantur, 
uti anguli trigonorum, qui currunt circum curvaturam 
circinationis, dirigant ascensus scalasque inter cuneos ad 
primam praecinctionem; 
							<pb xlink:href="048/01/189.jpg" ed="1567" pagenum="190"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/190.jpg" ed="1567" pagenum="191"></pb>
							supra autem alternis itineribus superiores cunei medii dirigantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11462">
						<p id="N11463" type="main">
							<s id="N11467"> 
Hi autem, qui sunt in 
imo et dirigunt scalaria, erunt numero <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end>; reliqui quinque scaenae designabunt compositionem: et unus medius 
contra se valvas regias habere debet, et qui erunt dextra 
sinistra, hospitaliorum designabunt compositionem, extremi duo spectabunt itinera versurarum. </s>
							<s id="N11470">gradus spectaculorum, ubi subsellia componantur <gap></gap> gradus ne 
minus alti sint palmopede, &lt;ne plus pedem&gt; et digitos 
sex; latitudines eorum ne plus pedes duo semis, ne minus pedes duo constituantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11475">
						<p id="N11476" type="main">
							<s id="N11478"> 
Tectum porticus, quod futurum est in summa gradatione, cum scaenae altitudine libratum perficiatur, ideo quod vox crescens aequaliter ad summas gradationes et tectum perveniet. </s>
							<s id="N1147B">namque si non  erit aequale, quo minus fuerit altum, vox praeripietur ad eam altitudinem, quam perveniet primo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1147E">
						<p id="N1147F" type="main">
							<s id="N11481"> 
Orchestra inter grados imos quod diametron habuerit, eius sexta 
pars sumatur, et in cornibus utrimque ad eius mensurae 
perpendiculum inferiores sedes praecidantur, et qua praecisio fuerit, ibi constituantur itinerum supercilia; ita enim satis altitudinem habebunt eorum confornicationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11484">
						<p id="N11485" type="main">
							<s id="N11487"> 
Scaenae longitudo ad orchestrae diametron duplex fieri debet. </s>
							<s id="N1148A">podii altitudo ab libramento pulpiti cum corona et lysi 
duodecumam orchestrae diametri. </s>
							<s id="N1148D">supra podium columnae 
cum capitulis et spiris altae quarta parte eiusdem diametri; epistylia et ornamenta earum columnarum altitudinis quinta parte. </s>
							<s id="N11490">pluteum insuper cum unda et corona 
inferioris plutei dimidia parte. </s>
							<s id="N11493">supra id pluteum columnae quarta parte minore altitudine sint quam inferiores; 
epistylium et ornamenta earum columnarum quinta parte. </s>
							<s id="N11496">item si tertia episcenos futura erit, mediani plutei summum sit dimidia parte; columnae summae medianarum 
minus altae sint quarta parte; epistylia cum coronis earum 
columnarum item habeant altitudinis quintam partem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11499">
						<p id="N1149A" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/191.jpg" ed="1567" pagenum="192"></pb>
							<s id="N1149C"> 
Nec tamen in omnibus theatris symmetriae ad omnes 
rationes et effectus possunt respondere, sed oportet architectum animadvertere, quibus proportionibus necesse sit 
sequi symmetriam et quibus ad loci naturam aut magnitudinem operis temperari. </s>
							<s id="N1149F">sunt enim res, quas et in pusillo et in magno theatro necesse est eadem magnitudine 
fieri propter usum, uti gradus. </s>
							<s id="N114A2">diazomata, pluteos, itinera, ascensus, pulpita, tribunalia et si qua alia intercurrunt, ex quibus necessitas cogit discedere ab symmetria, ne inpediatur usus, non minus si qua exiguitate 
copiarum, id est marmoris, materiae reliquarumque rerum, quae parantur in opere defuerint, paulum demere 
aut adicere, dum id ne nimium inprobe fiat sed cum sensu, non erit alienum. </s>
							<s id="N114A5">hoc autem erit, si architectus erit 
usu peritus, praeterea ingenio mobili sollertiaque non 
fuerit viduatus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N114A8">
						<p id="N114A9" type="main">
							<s id="N114AD"> 
Ipsae autem scaenae suas habent rationes explicitas 
ita, uti mediae valvae ornatus habeant aulae regiae, dextra ac sinistra hospitalia, secundum autem spatia ad ornatus comparata, quae loca Graeci <foreign lang="grc">περιάκτοι</foreign> dicunt ab 
eo, quod machinae sunt in his locis versatiles trigonoe 
habentes singulares species ornationis, quae, cum aut fabularum mutationes sunt futurae seu deorum adventus, cum 
tonitribus repentinis [ea] versentur mutentque speciem 
ornationis in frontes. </s>
							<s id="N114B4">secundum ea loca versurae sunt 
procurrentes, quae efficiunt una a foro, altera a peregre aditus in scaenam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N114B7">
						<p id="N114B8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/192.jpg" ed="1567" pagenum="193"></pb>
							<s id="N114BA"> 
Genera autem sunt scaenarum tria: unum quod dicitur tragicum, alterum comicum, tertium 
satyricum. </s>
							<s id="N114BD">horum autem ornatus sunt inter se dissimili 
disparique ratione, quod tragicae deformantur columnis 
et fastigiis et signis reliquisque regalibus rebus; comicae 
autem aedificiorum privatorum et maenianorum habent 
speciem prospectusque fenestris dispositos imitatione, communium aedificiorum rationibus; satyricae vero ornantur 
arboribus, speluncis, montibus reliquisque agrestibus rebus 
in topeodis speciem deformati. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N114C0">
					<subchap2 id="N114C1">
						<p id="N114C2" type="main">
							<s id="N114C4"> 
In Graecorum theatris non omnia isdem rationibus 
sunt facienda, quod primum in ima circinatione, ut in 
latino trigonorum <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, in eo quadratorum trium anguli 
circinationis lineam tangunt, et cuius quadrati latus est  
proximum scaenae praeciditque curvaturam circinationis, 
ea regione designatur finitio proscaenii. </s>
							<s id="N114CD">et ab ea regione 
ad extremam circinationem curvaturae parallelos linea designatur, in qua constituitur frons scaenae, per centrumque orchestrae proscaenii regioni parallelos linea describitur, et qua secat circinationis lineas dextra ac sinistra, in 
cornibus hemicycli centra signantur. </s>
							<s id="N114D0">et circino conlocato 
in dextra ab intervallo sinistro circumagitur circinatio ad 
proscaenii sinistram partem; item centro conlocato in sinistro cornu ab intervallo dextro circumagitur ad proscaenii dextram partem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N114D3">
						<p id="N114D4" type="main">
							<s id="N114D6"> 
Ita tribus centris hac descriptione ampliorem habent orchestram Graeci et scaenam recessiorem 
minoreque latitudine pulpitum, quod <foreign lang="grc">λογεῖον</foreign> appellant, 
ideo quod &lt;apud&gt; eos tragici et comici actores in scaena 
peragunt, reliqui autem artifices suas per orchestram 
praestant actiones; itaque ex eo scaenici et thymelici graece 
separatim nominantur. </s>
							<pb xlink:href="048/01/193.jpg" ed="1567" pagenum="194"></pb>
							<s id="N114DD">eius logei altitudo non minus debet esse pedum <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>, non plus duodecim. </s>
							<s id="N114E6">gradationes scalarum inter cuneos et sedes contra quadratorum angulos 
dirigantur ad primam praecinctionem, a praecinctione 
inter eas iterum mediae dirigantur, et ad summam quotiens praecinguntur, altero tanto semper amplificantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N114E9">
					<subchap2 id="N114EA">
						<p id="N114EB" type="main">
							<s id="N114ED"> 
Cum haec omnia summa cura sollertiaque explicata 
sunt, tunc etiam diligentius est animadvertendum, uti sit 
electus locus, in quo leniter adplicet se vox neque repulsa 
resiliens incertas auribus referat significationes. </s>
							<s id="N114F0">sunt enim 
nonnulli loci naturaliter inpedientes vocis motus, uti desonantes, qui graece dicuntur <foreign lang="grc">κατηχοῦντες</foreign>, circumsonantes, 
qui apud eos nominantur <foreign lang="grc">περιηχοῦντες</foreign>, item resonantes, 
qui dicuntur <foreign lang="grc">ἀντηχοῦντες</foreign>, consonantesque, quos appellant 
<foreign lang="grc">συνηχοῦντας</foreign>. desonantes sunt, in quibus vox prima, cum 
est elata in altitudinem, offensa superioribus solidis corporibus repulsaque residens in imo opprimit insequentis vocis elationem; 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11503">
						<p id="N11504" type="main">
							<s id="N11508"> 
circumsonantes autem, in quibus circumvagando coacta exsolvens in medio sine extremis casibus 
sonans ibi extinguatur incerta verborum significatione; 
resonantes vero, in quibus, cum in solido tactu percussa 
resiliat, imagines exprimendo novissimos casus duplices 
faciat auditu; item consonantes sunt, in quibus ab imis 
auxiliata cum incremento scandens egrediatur ad aures 
diserta verborum claritate. </s>
							<pb xlink:href="048/01/194.jpg" ed="1567" pagenum="195"></pb>
							<s id="N1150B">ita si in locorum electione 
fuerit diligens animadversio, emendatus erit prudentia 
ad utilitatem in theatris vocis effectus. </s>
							<s id="N1150E">formarum autem 
descriptiones inter se discriminibus his erunt notatae, uti, 
quae Graecorum habent usus, ex quadratis designentur, 
latina e paribus lateribus trigonorum. </s>
							<s id="N11511">ita his praescriptionibus qui voluerit uti, emendatas efficiet theatrorum 
perfectiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11514">
					<subchap2 id="N11515">
						<p id="N11516" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/195.jpg" ed="1567" pagenum="196"></pb>
							<s id="N11518"> 
Post scaenam porticus sunt constituendae, uti, cum 
imbres repentini ludos interpellaverint, habeat populus, 
quo se recipiat ex theatro, choragiaque laxamentum habeant 
ad comparandum. </s>
							<s id="N1151B">uti sunt porticus Pompeianae, itemque 
Athenis porticus Eumenicae Patrisque Liberi fanum et 
exeuntibus e theatro sinistra parte odeum, quod Themistocles columnis lapideis dispositis navium malis et antemnis e spoliis Persicis pertexit (ideo autem etiam incensum Mithridatico bello rex Ariobarzanes restituit); 
Smyrnae Stratoniceum; Trallibus porticus ex utraque parte 
est scaenae supra stadium; ceterisque civitatibus, quae 
diligentiores habuerunt architectos, circa theatra sunt porticus et ambulationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1151E">
						<p id="N1151F" type="main">
							<s id="N11521"> 
Quae videntur ita oportere conlocari, uti duplices sint habeantque exteriores columnas 
doricas cum epistyliis et ornamentis ex ratione modulationis perfectas. </s>
							<s id="N11524">latitudines autem earum ita oportere 
fieri videntur, uti, quanta altitudo columnae fuerit exterioris, tantam latitudinem habeant ab inferiore parte columnarum extremarum ad medias et a medianis ad parietes, 
qui circumcludunt porticus ambulationes. </s>
							<s id="N11527">medianae autem 
columnae quinta parte altiores sint quam exteriores, sed 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1152A">
						<p id="N1152B" type="main">
							<s id="N1152D"> 
Aut ionico aut corinthio genere deformentur. </s>
							<s id="N11530">columnarum 
autem proportiones et symmetriae non erunt isdem rationibus, quibus in aedibus sacris scripsi; aliam enim in 
deorum templis debent habere gravitatem, aliam in porticibus et ceteris operibus subtilitatem. </s>
							<s id="N11533">itaque si dorici 
generis erunt columnae, dimetiantur earum altitudines 
cum capitulis in partes <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end>. ex eis partibus una constituatur et fiat modulus, ad cuius moduli rationem omnis operis 
erit explicatio. </s>
							<s id="N1153C">et in imo columnae crassitudo fiat duorum 
modulorum; intercolumnium quinque et moduli dimidia 
parte; altitudo columnae praeter capitulum <emph type="smallcaps"></emph>XIIII<emph.end type="italics"></emph.end> modulorum; capituli altitudo moduli unius, latitudo modulorum 
duorum et moduli sextae partis. </s>
							<s id="N11545">ceteri operis modulationes, uti in aedibus sacris in libro <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end> scriptum est, ita perficiantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1154E">
						<p id="N1154F" type="main">
							<s id="N11551"> 
Sin autem ionicae columnae fient, scapus praeter spiram et capitulum in octo et dimidiam partem 
dividatur, et ex his una crassitudini columnae detur; &lt;spira&gt;  
cum plintho dimidia crassitudine constituatur; capituli 
ratio ita fiat, uti in libro tertio est demonstratum. </s>
							<s id="N11554">si 
corinthia erit, scapus et spira uti in ionica; capitulûm 
autem, quemadmodum in quarto libro est scriptum, ita 
habeant rationem. </s>
							<s id="N11557">stylobatisque adiectio quae fit per 
scamillos inpares, ex descriptione, quae supra scripta est 
in libro tertio, sumatur. </s>
							<s id="N1155A">epistylia, coronae ceteraque omnia ad columnarum rationem ex scriptis voluminum superiorum explicentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1155D">
						<p id="N1155E" type="main">
							<s id="N11562"> 
Media vero spatia, quae erunt subdiu inter porticus, 
adornanda viridibus videntur, quod hypaethroe ambulationes habent magnam salubritatem. </s>
							<s id="N11565">et primum oculorum, 
quod ex viridibus subtilis et extenuatus aer propter motionem corporis influens perlimat speciem et ita auferens 
ex oculis umorem crassum, aciem tenuem et acutam speciem relinquit; praeterea, cum corpus motionibus in ambulatione calescat, umores ex membris aer exsugendo inminuit plenitates extenuatque dissipando quod plus inest quam corpus potest sustinere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11568">
						<p id="N11569" type="main">
							<s id="N1156B"> 
Hoc autem ita esse ex eo licet animadvertere, quod, sub tectis cum sint aquarum 
fontes aut etiam sub terra palustris abundantia, ex his 
nullus surgit umor nebulosus, sed in apertis hypaethrisque locis, cum sol oriens vapore tangat mundum, ex umidis et abundantibus excitat umores et eos conglobatos in 
altitudinem tollit. </s>
							<s id="N1156E">ergo si ita videtur, uti in hypaethris 
locis ab aere umores ex corporibus exsugantur molestiores, quemadmodum ex terra per nebulas videntur, non 
puto dubium esse, quin amplissimas et ornatissimas subdiu 
							<pb xlink:href="048/01/196.jpg" ed="1567" pagenum="197"></pb>
							hypaethrusque conlocari oporteat in civitatibus ambulationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11571">
						<p id="N11572" type="main">
							<s id="N11574"> 
Eae autem uti sint semper siccae et non lutosae, sic erit faciendum. </s>
							<s id="N11577">fodiantur et exinaniantur quam 
altissime. </s>
							<s id="N1157A">dextra atque sinistra structiles cloacae fiant, 
inque earum parietibus, qui ad ambulationem spectaverint, 
tubuli instruantur inclinati fastigio. </s>
							<s id="N1157D">cloacis his perfectis 
compleantur ea loca carbonibus, deinde insuper sabulone 
eae ambulationes sternantur et exaequentur. </s>
							<s id="N11580">ita propter 
carbonum raritatem naturalem et tubulorum in cloacas 
instructionem excipientur aquarum abundantiae, et ita 
siccae et sine umore perfectae fuerint ambulationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11583">
						<p id="N11584" type="main">
							<s id="N11586"> 
Praeterea in his operibus thensauri sunt civitatibus in 
necessariis rebus a maioribus constituti. </s>
							<s id="N11589">in conclusionibus enim reliqui omnes faciliores sunt apparatus quam 
lignorum. </s>
							<s id="N1158C">sal enim facile ante inportatur, frumenta publice privatimque expeditius congeruntur, et si defit, holeribus, carne seu leguminibus defenditur, aquae fossuris 
puteorum et de caelo repentinis tempestatibus ex tegulis 
excipiuntur. </s>
							<s id="N1158F">de lignatione, quae maxime necessaria est 
ad cibum coquendum, difficilis et molesta est apparatio, quod et tarde comportatur et plus consumitur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11592">
						<p id="N11593" type="main">
							<s id="N11595"> 
In eiusmodi temporibus tunc eae ambulationes aperiuntur et 
mensurae tributim singulis capitibus designantur. </s>
							<s id="N11598">ita duas 
res egregias hypaethroe ambulationes praestant, unam in 
pace salubritatis, alteram in bello salutis. </s>
							<s id="N1159B">ergo his rationibus ambulationum explicationes non solum post scaenam 
theatri, sed etiam omnium deorum templis effectae magnas civitatibus praestare poterunt utilitates. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1159E" type="main">
							<s id="N115A2"> 
Quoniam haec nobis satis videntur esse exposita, nunc 
insequentur balinearum dispositionum demonstrationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N115A5">
					<subchap2 id="N115A6">
						<p id="N115A7" type="main">
							<s id="N115A9"> 
Primum eligendus locus est quam calidissimus, id est 
aversus ab septentrione et aquilone. </s>
							<s id="N115AC">ipsa autem caldaria 
tepidariaque lumen habeant ab occidente hiberno, si autem 
natura loci inpedierit, utique a meridie, quod maxime  
tempus lavandi a meridiano ad vesperum est constitutum. </s>
							<s id="N115AF">et item est animadvertendum, uti caldaria muliebria et 
virilia coniuncta et in isdem regionibus sint conlocata; 
sic enim efficietur, ut vasaria et hypocausis communis 
sit eorum utrisque. </s>
							<s id="N115B2">aenea supra hypocausim tria sunt 
componenda, unum caldarium, alterum tepidarium, tertium frigidarium, et ita conlocanda, uti, ex tepidario in 
caldarium quantum aquae caldae exierit, influat de frigidario in tepidarium ad eundem modum, testudinesque alveolorum ex communi hypocausi calfaciantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N115B5">
						<p id="N115B6" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/197.jpg" ed="1567" pagenum="198"></pb>
							<s id="N115B8"> 
Suspensurae caldariorum ita sunt faciendae, ut primum sesquipedalibus tegulis solum sternatur inclinatum ad hypocausim, uti pila, cum mittatur, non possit intro resistere, sed 
rursus redeat ad praefurnium ipsa per se; ita flamma 
facilius pervagabitur sub suspensione. </s>
							<s id="N115BB">supraque laterculis 
besalibus pilae struantur ita dispositae, uti bipedales tegulae possint supra esse conlocatae; altitudinem autem 
pilae habeant pedes duo. </s>
							<s id="N115BE">eaeque struantur argilla cum 
capillo subacta, supraque conlocentur tegulae bipedales, quae sustineant pavimentum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N115C1">
						<p id="N115C2" type="main">
							<s id="N115C4"> 
Concamarationes vero si ex structura factae fuerint, erunt utiliores; sin autem contignationes fuerint, figlinum opus subiciatur. </s>
							<s id="N115C7">sed hoc ita 
erit faciendum. </s>
							<s id="N115CA">regulae ferreae aut arcus fiant, eaeque 
uncinis ferreis ad contignationem suspendantur quam creberrimis; eaeque regulae sive arcus ita disponantur, uti 
tegulae sine marginibus sedere in duabus invehique possint, et ita totae concamarationes in ferro nitentes sint 
perfectae. </s>
							<s id="N115CD">earumque camararum superiora coagmenta ex 
argilla cum capillo subacta liniantur; inferior autem pars, 
quae ad pavimentum spectat, primum testa cum calce 
trullizetur, deinde opere albario sive tectorio poliatur.  
eaeque camarae in caldariis si duplices factae fuerint, 
meliorem habebunt usum; non enim a vapore umor corrumpere poterit materiem contignationis, sed inter duas camaras vagabitur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N115D0">
						<p id="N115D1" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/198.jpg" ed="1567" pagenum="199"></pb>
							<s id="N115D3"> 
Magnitudines autem balneorum videntur fieri pro copia hominum <gap></gap> sint ita compositae. </s>
							<s id="N115D8">quanta longitudo fuerit tertia dempta, latitudo sit, praeter scholam labri et alvei. </s>
							<s id="N115DB">labrum utique sub 
lumine faciundum videtur, ne stantes circum suis umbris 
obscurent lucem. </s>
							<s id="N115DE">scholas autem labrorum ita fieri oportet 
spatiosas, uti, cum priores occupaverint loca circum, expectantes reliqui recte stare possint. </s>
							<s id="N115E1">alvei autem latitudo inter parietem et pluteum ne minus sit pedes senos, 
ut gradus inferior inde auferat et pulvinus duos pedes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N115E4">
						<p id="N115E5" type="main">
							<s id="N115E9"> 
Laconicum sudationesque sunt coniungendae tepidario; eaeque quam latae fuerint, tantam altitudinem habeant ad 
imam curvaturam hemisphaerii. </s>
							<s id="N115EC">mediumque lumen in 
hemisphaerio relinquatur, ex eoque clipeum aeneum catenis 
pendeat, per cuius reductiones et demissiones perficietur 
sudationis temperatura. </s>
							<s id="N115EF">ipsumque ad circinum fieri oportere videtur, ut aequaliter a medio flammae vaporisque 
vis per curvaturae rotundationes pervagetur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N115F2">
					<subchap2 id="N115F3">
						<p id="N115F4" type="main">
							<s id="N115F6"> 
Nunc mihi videtur, tametsi non sint italicae consuetudinis palaestrarum aedificationes, traditae tamen, explicare et, quemadmodum apud Graecos constituantur, monstrare. </s>
							<s id="N115F9">in palaestris peristylia quadrata sive oblonga ita 
sunt facienda, uti duorum stadiorum habeant ambulationis circumitionem, quod Graeci vocant <foreign lang="grc">δίαυλον</foreign>, ex quibus 
tres porticus simplices disponantur, quarta, quae ad meridianas regiones est conversa, duplex, uti, cum tempestates 
ventosae sint, non possit aspergo in interiorem partem  pervenire. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11600">
						<p id="N11601" type="main">
							<s id="N11603"> 
Constituantur autem in tribus porticibus exhedrae spatiosae, habentes sedes, in quibus philosophi, 
rhetores reliquique, qui studiis delectantur, sedentes disputare possint. </s>
							<s id="N11606">in duplici autem porticu conlocentur haec 
membra: ephebeum in medio (hoc autem est exhedra amplissima cum sedibus) tertia parte longior sit quam lata; 
sub dextro coryceum, deinde proxime conisterium, a conisterio in versura porticus frigida lavatio, quam Graeci 
<foreign lang="grc">λουτρόν</foreign> vocitant; ad sinistram ephebei elaeothesium, 
proxime autem elaeothesium frigidarium, ab eoque iter 
in propnigeum in versura porticus. </s>
							<s id="N1160D">proxima autem introrsus e regione frigidarii conlocetur concamerata sudatio longitudine duplex quam latitudo, quae habeat in 
versuris ex una parte laconicum ad eundem modum, uti 
quam supra scriptum est, compositum, ex adverso laconici 
caldam lava­
							<pb xlink:href="048/01/199.jpg" ed="1567" pagenum="200"></pb>
							tionem. </s>
							<s id="N11610">in palaestra peristylia, quemadmodum 
supra scriptum est, ita debent esse [perfecta] distributa. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11613">
						<p id="N11614" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/200.jpg" ed="1567" pagenum="201"></pb>
							<s id="N11616"> 
Extra autem disponantur porticus tres, una ex peristylo 
exeuntibus, duae dextra atque sinistra stadiatae, ex quibus 
una, quae spectaverit ad septentrionem, perficiatur duplex 
amplissima latitudine, altera simplex, ita factae, uti in partibus, quae fuerint circa parietes et quae erit ad columnas, margines habeant uti semitas non minus pedum 
denûm mediumque excavatum, uti gradus sint in descensu 
marginibus sesquipedem ad planitiem, quae planities sit 
non minus pedes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>; ita qui vestiti ambulaverint circum 
in marginibus, non inpedientur ab unctis se exercentibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1161F">
						<p id="N11620" type="main">
							<s id="N11622"> 
Haec autem porticus <foreign lang="grc">ξυστός</foreign> apud Graecos vocitatur, quod 
athletae per hiberna tempora in tectis stadiis exercentur. </s>
							<s id="N11629">proxime autem xystum et duplicem porticum designentur  
hypaethroe ambulationes, quas Graeci <foreign lang="grc">παραδρομίδες</foreign>, nostri 
xysta appellant, in quas per hiemem ex xysto sereno 
caelo athletae prodeuntes exercentur. </s>
							<s id="N11630">faciunda autem 
xysta sic videntur, ut sint inter duas porticus silvae aut 
platanones, et in his perficiantur inter arbores ambulationes ibique ex opere signino stationes. </s>
							<s id="N11633">post xystum 
autem stadium ita figuratum, ut possint hominum copiae 
cum laxamento athletas certantes spectare. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11636" type="main">
							<s id="N1163A"> 
Quae in moenibus necessaria videbantur esse, ut apte disponantur, perscripsi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1163D">
					<subchap2 id="N1163E">
						<p id="N1163F" type="main">
							<s id="N11641"> 
De opportunitate autem portuum non est praetermittendum sed, quibus rationibus tueantur 
naves in his ab tempestatibus, explicandum. </s>
							<s id="N11644">hi autem naturaliter si sint bene positi habeantque acroteria sive 
promunturia procurrentia, ex quibus introrsus curvaturae 
sive versurae ex loci natura fuerint conformatae, maximas 
utilitates videntur habere. </s>
							<s id="N11647">circum enim porticus sive navalia sunt facienda sive ex porticibus aditus &lt;ad&gt; emporia, 
turresque ex utraque parte conlocandae, ex quibus catenae 
traduci per machinas possint. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1164A">
						<p id="N1164B" type="main">
							<s id="N1164D"> 
Sin autem non naturalem locum neque idoneum ad 
tuendas ab tempestatibus naves habuerimus, ita videtur 
esse faciendum, uti, si nullum flumen in his locis inpedierit sed erit ex una parte statio, tunc ex altera parte 
structuris sive aggeribus expediantur progressus, et ita 
conformandae portuum conclusiones. </s>
							<pb xlink:href="048/01/201.jpg" ed="1567" pagenum="202"></pb>
							<s id="N11650">eae autem structurae, quae in aqua sunt futurae, videntur sic esse faciendae, 
uti portetur pulvis a regionibus, quae sunt a Cumis continuatae ad promunturium Minervae, isque misceatur, uti in mortario duo ad unum respondeant. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11653">
						<p id="N11654" type="main">
							<s id="N11656"> 
Deinde tunc  in eo loco, qui definitus erit, arcae stipitibus robusteis et 
catenis inclusae in aquam demittendae destinandaeque 
firmiter; deinde inter ea extrastilis inferior pars sub aqua 
exaequanda et purganda, et caementis ex mortario materia 
mixta, quemadmodum supra scriptum est, ibi congerendum, 
doneque compleatur structurae spatium, quod fuerit inter 
arcas. </s>
							<s id="N11659">hoc autem munus naturale habent ea loca, quae 
supra scripta sunt. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1165C" type="main">
							<s id="N1165E"> 
Sin autem propter fluctus aut impetus aperti pelagi 
destinae arcas non potuerint continere, tunc ab ipsa terra 
sive crepidine pulvinus quam firmissime struatur, isque 
pulvinus exaequata struatur planitia minus quam dimidiae 
partis, reliquum, quod est proxime litus, proclinatum latus 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11661">
						<p id="N11662" type="main">
							<s id="N11666"> 
habeat. </s>
							<s id="N11669">deinde ad ipsam aquam et latera pulvino circiter 
sesquipedales margines struantur aequilibres ex planitia, 
quae est supra scripta; tunc proclinatio ea impleatur harena et exaequetur cum margine et planitia pulvini. </s>
							<s id="N1166C">deinde 
insuper eam exaequationem pila, quam magna constituta 
fuerit, ibi struatur; eaque, cum erit extructa, relinquatur 
ne minus duos menses, ut siccescat. </s>
							<s id="N1166F">tunc autem succidatur margo, quae sustinet harenam; ita harena fluctibus subruta efficiet in mare pilae praecipitationem. </s>
							<s id="N11672">hac 
ratione, quotienscumque opus fuerit, in aquam poterit 
esse progressus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11675">
						<p id="N11676" type="main">
							<s id="N11678"> 
In quibus autem locis pulvis non nascitur, his rationibus erit faciendum, uti arcae duplices relatis tabulis et 
catenis conligatae in eo loco, qui finitus erit, constituantur, 
et inter destinas creta in aeronibus ex ulva palustri factis 
calcetur. </s>
							<s id="N1167B">cum ita bene calcatum et quam densissime 
fuerit, tunc cocleis, rotis, tympanis conlocatis locus, qui 
ea saeptione finitus fuerit, exinaniatur sicceturque, et ibi 
inter saeptiones fundamenta fodiantur. </s>
							<s id="N1167E">si terrena erunt,  
usque ad solidum, crassiora quam qui murus supra futurus erit, et tunc structura ex caementis calce et harena compleantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11681">
						<p id="N11682" type="main">
							<s id="N11684"> 
Sin autem mollis locus erit, palis ustilatis 
alneis aut oleagineis configantur et carbonibus compleantur, quemadmodum in theatrorum et muri fundationibus est scriptum. </s>
							<s id="N11687">deinde tunc quadrato saxo murus 
ducatur iuncturis quam longissimis, uti maxime medii lapides coagmentis contineantur. </s>
							<s id="N1168A">tunc, qui locus erit inter 
murum, ruderatione sive structura compleatur. </s>
							<s id="N1168D">ita erit 
uti possit turris insuper aedificari. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11690">
						<p id="N11691" type="main">
							<s id="N11693"> 
His perfectis navaliorum ea erit ratio, ut constituantur 
spectantia maxime ad septentrionem; nam meridianae 
regiones propter aestus cariem, tineam, teredines reliquaque bestiarum nocentium genera procreant alendoque 
conservant. </s>
							<s id="N11696">eaque aedificia minime sunt materianda propter incendia. </s>
							<s id="N11699">de magnitudinibus autem finitio nulla debet 
esse, sed faciunda ad maximum navium modum, uti, etsi 
maio­
							<pb xlink:href="048/01/202.jpg" ed="1567" pagenum="203"></pb>
							res naves subductae fuerint, habeant cum laxamento 
ibi conlocationem. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1169C" type="main">
							<s id="N1169E"> 
Quae necessaria ad utilitatem in civitatibus publicorum 
locorum succurrere mihi potuerunt, quemadmodum constituantur et perficiantur, in hoc volumine scripsi; privatorum autem aedificiorum utilitates et eorum symmetrias 
insequenti volumine ratiocinabor. 
	      </s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N116A1">
				
				<p id="N116A3" type="head">
					<pb xlink:href="048/01/203.jpg" ed="1567" pagenum="204"></pb>
					<pb xlink:href="048/01/204.jpg" ed="1567" pagenum="205"></pb>
					<s id="N116A7">LIBER SEXTUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N116AA">
					<subchap2 id="N116AB">
						<p id="N116AC" type="main">
							<s id="N116AE"> 
Aristippus philosophus Socraticus, naufragio cum eiectus 
ad Rhodiensium litus animadvertisset geometrica schemata descripta, exclamavisse ad comites ita dicitur: &#039;bene 
speremus! hominum enim vestigia video.&#039; statimque in 
oppidum Rhodum contendit et recta gymnasium devenit,  
ibique de philosophia disputans muneribus est donatus, 
ut non tantum se ornaret, sed etiam eis, qui una fuerunt, 
et vestitum et cetera, quae opus essent ad victum, praestaret. </s>
							<s id="N116B1">cum autem eius comites in patriam reverti voluissent interrogarentque eum, quidnam vellet domum renuntiari, tunc ita mandavit dicere: eiusmodi possessiones 
et viatica liberis oportere parari, quae etiam e naufragio una possent enatare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N116B4">
						<p id="N116B5" type="main">
							<s id="N116B7"> 
Namque ea vera praesidia sunt 
vitae, quibus neque fortunae tempestas iniqua neque publicarum rerum mutatio neque belli vastatio potest nocere. </s>
							<s id="N116BA">non minus eam sententiam augendo Theophrastus, hortando doctos potius esse quam pecuniae confidentes, ita 
ponit: doctum ex omnibus solum neque in alienis locis 
peregrinum neque amissis familiaribus et necessariis inopem amicorum, sed in omni civitate esse civem difficilesque fortunae sine timore posse despicere casus; at qui 
non doctrinarum sed felicitatis praesidiis putaret se esse 
vallatum, labidis itineribus vadentem non stabili sed in firma conflictari vita. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N116BD">
						<p id="N116BE" type="main">
							<s id="N116C0"> 
Epicurus vero non dissimiliter ait: 
pauca sapientibus fortunam tribuere, quae autem maxima 
et necessaria sunt, animi mentisque cogitationibus gubernari. </s>
							<s id="N116C3">haec ita etiam plures philosophi dixerunt. </s>
							<s id="N116C6">non 
minus poetae, qui antiquas comoedias graece scripserunt, 
easdem sententias versibus in scaena pronuntiaverunt, ut 
Crates, Chionides, Aristophanes, maxime etiam cum his 
Alexis, qui Athenienses ait oportere ideo laudari, quod 
omnium Graecorum leges cogunt parentes &lt;ali&gt; a liberis, 
Atheniensium non omnes nisi eos, qui liberos artibus erudissent. </s>
							<s id="N116C9">omnia enim munera fortunae cum dantur, ab ea 
faciliter adimuntur; disciplinae vero coniunctae cum animis nullo tempore deficiunt, sed permanent stabiliter ad summum exitum vitae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N116CC">
						<p id="N116CD" type="main">
							<s id="N116CF"> 
Itaque ego maximas infinitasque 
parentibus ago atque habeo gratias, quod Atheniensium 
legem probantes me arte erudiendum curaverunt, et ea, 
quae non potest esse probata sine litteratura encyclioque 
doctrinarum omnium disciplina. </s>
							<s id="N116D2">cum ergo et parentium 
cura et praeceptorum doctrinis auctas haberem copias 
disciplinarum, philologis et philotechinis rebus commentariorumque scripturis me delectans eas possessiones animo paravi, e quibus haec est fructuum summa: nullas plus 
habendi esse necessitates eamque esse proprietatem, divitiarum maxime nihil desiderare. </s>
							<s id="N116D5">sed forte nonnulli haec 
levia iudicantes putant eos esse sapientes, qui pecunia 
sunt copiosi. </s>
							<s id="N116D8">itaque plerique ad id propositum contendentes audacia adhibita cum divitiis etiam notitiam sunt consecuti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N116DB">
						<p id="N116DC" type="main">
							<s id="N116E0"> 
Ego autem, Caesar, non ad pecuniam parandam 
ex arte dedi studium, sed potius tenuitatem cum bona 
fama quam abundantiam cum infamia sequendam probavi. </s>
							<s id="N116E3">ideo notities parum est adsecuta. </s>
							<s id="N116E6">sed tamen his voluminibus editis, ut spero, etiam posteris ero notus. </s>
							<s id="N116E9">neque 
est mirandum, quid ita pluribus sim ignotus. </s>
							<s id="N116EC">ceteri architecti rogant et ambiunt, ut architectent; mihi autem a 
praeceptoribus est traditum: rogatum, non rogantem oportere suscipere curam, quod ingenuus color movetur pudore petendo rem suspiciosam. </s>
							<s id="N116EF">nam beneficium dantes, 
non accipientes ambiuntur. </s>
							<s id="N116F2">quid enim putemus suspicari, 
qui rogetur de patrimonio sumptus faciendos committere 
gratiae petentis, nisi praedae compendiique eius causa iudicet faciundum? 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N116F5">
						<p id="N116F6" type="main">
							<s id="N116F8"> 
Itaque maiores primum a genere probatis operam tradebant architectis, deinde quaerebant, si  
honeste essent educati, ingenuo pudori, non audaciae protervitatis permittendum iudicantes. </s>
							<s id="N116FB">ipsi autem artifices 
non erudiebant nisi suos liberos aut cognatos et eos viros 
bonos instituebant, quibus tantarum rerum fidei pecuniae 
sine dubitatione permitterentur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N116FE" type="main">
							<s id="N11700"> 
Cum autem animadverto ab indoctis et inperitis tantae 
disciplinae magnitudinem iactari et ab îs, qui non modo 
architecturae sed omnino ne fabricae quidem notitiam 
habent, non possum non laudare patres familiarum eos, 
qui litteraturae fiducia confirmati per se aedificantes ita 
iudicant: si inperitis sit committendum, ipsos potius digniores esse ad suam voluntatem quam ad alienam pecuniae consumere summam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11703">
						<p id="N11704" type="main">
							<s id="N11706"> 
Itaque nemo artem ullam 
aliam conatur domi facere, uti sutrinam, fullonicam aut 
ex ceteris, quae sunt faciliores, nisi architecturam, ideo 
quod, qui pro­
							<pb xlink:href="048/01/205.jpg" ed="1567" pagenum="206"></pb>
							fitentur, non arte vera sed falso nominantur 
architecti. </s>
							<s id="N11709">quas ob res corpus architecturae rationesque 
eius putavi diligentissime conscribendas, opinans munus 
omnibus gentibus non ingratum futurum. </s>
							<s id="N1170C">igitur, quoniam 
in quinto de opportunitate communium operum perscripsi, 
in hoc volumine privatorum aedificiorum ratiocinationes 
et commensus symmetriarum explicabo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1170F">
					<subchap2 id="N11710">
						<p id="N11711" type="main">
							<s id="N11713"> 
Haec autem ita erunt recte disposita, si primo animadversum fuerit, quibus regionibus aut quibus inclinationibus 
mundi constituantur. </s>
							<s id="N11716">namque aliter Aegypto, aliter Hispania, non eodem modo Ponto, dissimiliter Romae, item 
ceteris terrarum et regionum proprietatibus oportere videntur constitui genera aedificiorum, quod alia parte solis 
cursu premitur tellus, alia longe ab eo distat, alia per 
medium temperatur. </s>
							<s id="N11719">igitur, uti constitutio mundi ad terrae 
spatium inclinatione signiferi circuli et solis cursu disparibus qualitatibus naturaliter est conlocata, ad eundem 
modum etiam ad regionum rationes caelique varietates videntur aedificiorum debere dirigi conlocationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1171C">
						<p id="N1171D" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/206.jpg" ed="1567" pagenum="207"></pb>
							<s id="N11721"> 
Sub  septentrione aedificia testudinata et maxime conclusa et 
non patentia, sed conversa ad calidas partes oportere fieri 
videntur. </s>
							<s id="N11724">contra autem sub impetu solis meridianis regionibus, quod premuntur a calore, patentiora conversaque ad septentrionem et aquilonem sunt faciunda. </s>
							<s id="N11727">ita, 
quod ultra natura laedit, arte erit emendandum. </s>
							<s id="N1172A">item reliquis regionibus ad eundem modum &lt;debet&gt; temperari, 
quemadmodum caelum est ad inclinationem mundi conlocatum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1172D">
						<p id="N1172E" type="main">
							<s id="N11730"> 
Haec autem ex natura rerum sunt animadvertenda et 
consideranda atque etiam ex membris corporibusque gentium observanda. </s>
							<s id="N11733">namque sol quibus locis mediocriter 
profundit vapores, in his conservat corpora temperata; 
quaeque proxime currendo deflagrat, eripit exurendo temperaturam umoris; contra vero refrigeratis regionibus, 
quod absunt a meridie longe, non exhauritur a caloribus 
umor, sed ex caelo roscidus aer in corpora fundens umorem efficit ampliores corporaturas vocisque sonitus graviores. </s>
							<s id="N11736">ex eo quoque, &lt;quae&gt; sub septentrionibus nutriuntur gentes, inmanibus corporibus, candidis coloribus, directo capillo et rufo, oculis caesis, sanguine multo ab umoris plenitate caelique refrigerationibus sunt conformati; 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11739">
						<p id="N1173A" type="main">
							<s id="N1173C"> 
Qui autem sunt proximi ad axem meridianum subiectique solis cursui, brevioribus corporibus, colore fusco, 
crispo capillo, oculis nigris, [cruribus validis,] sanguine 
exiguo solis impetu perficiuntur. </s>
							<s id="N1173F">itaque etiam propter 
sanguinis exiguitatem timidiores sunt ferro resistere, sed 
ardores ac febres sufferunt sine timore, quod nutrita sunt 
eorum membra cum fervore; itemque corpora, quae nascuntur sub septentrione, a febri sunt timidiora et inbecilla, 
sanguinis autem abundantia ferro resistunt sine timore.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11742">
						<p id="N11743" type="main">
							<s id="N11745"> 
Non minus sonus vocis in generibus gentium dispares 
et varias habet qualitates, ideo quod terminatio orientis 
et occidentis circa terrae librationem, qua dividitur pars 
superior et inferior mundi, habere videtur libratam naturali modo circumitionem, quam etiam mathematici <foreign lang="grc">ὁρίζοντα</foreign> dicunt. </s>
							<s id="N1174C">igitur cum id habemus certum ab imo sustinens, 
ab labro, quod est in regione septentrionali, linea traiecta ad id, quod est supra meridianum axem, ab eoque 
altera obliqua in altitudinem ad summum cardinem, qui 
est post stellas septentrionum, sine dubitatione animadvertemus ex eo esse schema trigonii mundo, uti organi, quam <foreign lang="grc">σαμβύκη</foreign> Graeci dicunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11753">
						<p id="N11754" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/207.jpg" ed="1567" pagenum="208"></pb>
							<s id="N11756"> 
Itaque quod est spatium proximum imo cardini ab axis linea in meridianis finibus, 
sub eo loco quae sunt nationes, propter brevitatem altitudinis ad mundum sonitum vocis faciunt tenuem et acutissimum, uti in organo chorda, quae est proxima angulo. </s>
							<s id="N11759">secundum eam autem reliquae ad mediam Graeciam remissiones efficiunt in nationibus sonorum scansione. </s>
							<s id="N1175C">item 
a medio in ordinem crescendo ad extremos septentriones 
sub altitudines caeli nationum spiritus sonitibus gravioribus a natura rerum exprimuntur. </s>
							<s id="N1175F">ita videtur mundi 
conceptio tota propter inclinationem consonantissime per solis temperaturam ad harmoniam esse composita. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11762">
						<p id="N11763" type="main">
							<s id="N11767"> 
Igitur quae nationes sunt inter axis meridiani cardinem ac septentrionalis medio positae, uti in diagrammate musico 
medianae vocis habent sonitum in sermone; quaeque progredientibus ad septentrionem sunt nationes, quod altiores habent distantias mundi, spiritus vocis habentes umore  
repulsos ad hypatas et proslambanomenon, a natura rerum 
sonitu graviore coguntur uti; eadem ratione &lt;e&gt; medio 
progredientibus ad meridiem gentes paranetarum &lt;netarum&gt;que acutissimam sonitus vocis perficiunt tenuitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1176A">
						<p id="N1176B" type="main">
							<s id="N1176D"> 
Hoc autem verum esse, ex umidis naturae locis graviora 
fieri et ex fervidis acutiora, licet ita experiendo animadvertere. </s>
							<s id="N11770">calices duo in una fornace aeque cocti aequoque 
pondere ad crepitumque uno sonitu sumantur. </s>
							<s id="N11773">ex his 
unus in aquam demittatur, postea ex aqua eximatur; 
tunc utrique tangantur. </s>
							<s id="N11776">cum enim ita factum fuerit, 
largiter inter eos sonitus discrepabit, aequoque pondere 
non poterunt esse. </s>
							<s id="N11779">ita et hominum corpora uno genere 
figurationis et una mundi coniunctione concepta alia 
propter regionis ardorem acutum spiritum aeris exprimunt acutum, alia propter umoris abundantiam gravissimas effundunt sonorum qualitates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1177C">
						<p id="N1177D" type="main">
							<s id="N1177F"> 
Item propter tenuitatem caeli meridianae nationes ex 
acuta fervore mente expeditius celeriusque moventur ad 
consiliorum cogitationes; septentrionales autem gentes 
infusae crassitudine caeli, propter obstantiam aeris umore 
refrigeratae stupentes habent mentes. </s>
							<s id="N11782">hoc autem ita esse 
a serpentibus licet aspicere, quae, per calorem cum exhaustam habent umoris refrigerationem, tunc acerrime 
moventur, per brumalia autem et hiberna tempora ab 
mutatione caeli refrigeratae, inmotae sunt stupore. </s>
							<s id="N11785">ita 
non est mirandum, si acutiores efficit calidus aer hominum mentes, refrigeratus autem contra tardiores. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11788">
						<p id="N11789" type="main">
							<s id="N1178B"> 
Cum sint autem meridiane nationes animis acutissimis infinitaque  
sollertia consiliorum, simul ut ad fortitudinem ingrediuntur, ibi succumbunt, quod habent exsuctas ab sole animorum virtutes; qui vero refrigeratis nascuntur regionibus, ad armorum vehementiam paratiores sunt magnis 
virtutibus sine timore, sed tarditate animi sine considerantia inruentes sine sollertia suis consiliis 
							<pb xlink:href="048/01/208.jpg" ed="1567" pagenum="209"></pb>
							refragantur. </s>
							<s id="N1178E">cum ergo haec ita sint ab natura rerum in mundo conlocata et omnes nationes inmoderatis mixtionibus disparatae, veros inter spatium totius orbis terrarum regionesque medio mundi populus Romanus possidet fines. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11791">
						<p id="N11792" type="main">
							<s id="N11794"> 
Namque temperatissimae ad utramque partem et corporum membris animorumque vigoribus pro fortitudine sunt in Italia 
gentes. </s>
							<s id="N11797">quemadmodum enim Iovis stella inter Martis ferventissimam et Saturni frigidissimam media currens temperatur, eadem ratione Italia inter septentrionalem meridianamque ab utraque parte mixtionibus temperatas et 
invictas habet laudes. </s>
							<s id="N1179A">itaque consiliis refringit barbarorum 
virtutes, forti manu meridianorum cogitationes. </s>
							<s id="N1179D">ita divina 
mens civitatem populi Romani egregia temperataque regione conlocavit, uti orbis terrarum imperii potiretur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N117A0">
						<p id="N117A1" type="main">
							<s id="N117A5"> 
Quodsi ita est, uti dissimiles regiones ab inclinationibus 
caeli variis generibus sint comparatae, ut etiam naturae 
gentium disparibus animis et corporum figuris qualitatibusque nascerentur, non dubitemus aedificiorum quoque 
rationes ad nationum gentiumque proprietates apte distribuere, cum habeamus ab ipsa rerum natura sollertem 
et expeditam monstrationem. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N117A8" type="main">
							<s id="N117AA"> 
Quoad potui summa ratione proprietates locorum ab 
natura rerum dispositas animadvertere, exposui et, quemadmodum ad solis cursum et inclinationes caeli oporteat 
[ad gentium figuras] constituere aedificiorum qualitates, 
dixi; itaque nunc singulorum generum in aedificiis commensus symmetriarum et universos et separatos breviter 
explicabo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N117AD">
					<subchap2 id="N117AE">
						<p id="N117AF" type="main">
							<s id="N117B1"> 
Nulla architecto maior cura esse debet, nisi uti proportionibus ratae partis habeant aedificia rationum exactiones. </s>
							<s id="N117B4">cum ergo constituta symmetriarum ratio fuerit 
et commensus ratiocinationibus explicati, tum etiam acuminis est proprium providere ad naturam loci aut usum 
aut speciem &lt;detractionibus aut&gt; adiectionibus temperaturas &lt;et&gt; efficere, cum de symmetria sit detractum 
aut adiectum, uti id videatur recte esse formatum in aspectuque nihil desideretur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N117B7">
						<p id="N117B8" type="main">
							<s id="N117BA"> 
Alia enim ad manum species esse videtur, alia in excelso, non eadem in concluso, dissimilis in aperto, in quibus magni iudicii est opera, quid tandem sit faciundum. </s>
							<s id="N117BD">non enim veros videtur habere 
visus effectus, sed fallitur saepius iudicio ab eo mens. </s>
							<s id="N117C0">quemadmodum etiam in scaenis pictis videntur columnarum proiecturae, mutulorum ecphorae, signorum figurae 
prominentes, cum sit tabula sine dubio ad regulam plana. </s>
							<s id="N117C3">similiter in navibus remi, cum sint sub aqua directi, tamen 
oculis infracti videntur; et quatenus eorum partes tangunt 
summam planitiem liquoris, apparent, uti sunt, directi, 
cum vero sub aqua sunt demissi, per naturae perlucidam 
raritatem remittunt enatantes ab suis corporibus fluentes 
imagines ad summam aquae planitiem, atque eae ibi commotae efficere videntur infractum remorum oculis aspectum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N117C6">
						<p id="N117C7" type="main">
							<s id="N117C9"> 
Hoc autem sive simulacrorum inpulsu seu radiorum 
ex oculis effusionibus, uti physicis placet, videmus, utraque ratione videtur ita esse, uti falsa iudicia oculorum  habeat aspectus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N117CC">
						<p id="N117CD" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/209.jpg" ed="1567" pagenum="210"></pb>
							<s id="N117D1"> 
Cum ergo, quae sunt vera, falsa videantur et nonnulla aliter quam sunt oculis probentur, non 
puto oportere esse dubium, quin ad locorum naturas aut 
necessitates detractiones aut adiectiones fieri debeant, 
sed ita, uti nihil in his operibus desideretur. </s>
							<s id="N117D4">haec autem 
etiam ingeniorum acuminibus, non solum doctrinis efficiuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N117D7">
						<p id="N117D8" type="main">
							<s id="N117DA"> 
Igitur statuenda est primum ratio symmetriarum, 
[a qua sumatur sine dubitatione commutatio] deinde explicetur operis futuri locorum imum spatium longitudinis 
&lt;et latitudinis&gt;, cuius cum semel constituta fuerit magnitudo, sequatur eam proportionis ad decorem apparatio, 
uti non sit considerantibus aspectus eurythmiae dubius. </s>
							<s id="N117DD">de qua, quibus rationibus efficiatur, est mihi pronuntiandum, primumque de cavis aedium, uti fieri debeant, dicam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N117E0">
					<subchap2 id="N117E1">
						<p id="N117E2" type="main">
							<s id="N117E4"> 
Cava aedium quinque generibus sunt distincta, quorum 
ita figurae nominantur: tuscanicum, corinthium, tetrastylon, 
displuviatum, testudinatum. </s>
							<s id="N117E7">tuscanica sunt, in quibus trabes in atrii latitudine traiectae habeant interpensiva et 
collicias ab angulis parietum ad angulos tignorum intercurrentes, item asseribus stillicidiorum in medium compluvium deiectus. </s>
							<s id="N117EA">in corinthiis isdem rationibus trabes 
et compluvia conlocantur, sed a parietibus trabes recedentes in circumitionis circa columnas componuntur. </s>
							<s id="N117ED">tetrastyla sunt, quae subiectis sub trabibus angularibus columnis et utilitatem trabibus et firmitatem praestant, 
quod neque ipsae magnum impetum coguntur habere neque ab interpensivis onerantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N117F0">
						<p id="N117F1" type="main">
							<s id="N117F3"> 
Displuviata autem sunt, 
in quibus deliquiae arcam sustinentes stillicidia reiciunt. </s>
							<s id="N117F6">haec hibernaculis maxime praestant utilitates, quod compluvia eorum erecta non obstant luminibus tricliniorum.  
sed ea habent in refectionibus molestiam magnam, quod 
circa parietes stillicidia defluentia, cum tument fistulae, 
quae non celeriter recipiunt ex canalibus aquam defluentem 
itaque redundantes restagnant, et intestinum et parietes in 
eis generibus aedificiorum corrumpunt. </s>
							<s id="N117F9">testudinata vero 
ibi fiunt, ubi non sunt impetus magni et in contignationibus supra spatiosae redduntur habitationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N117FC">
						<p id="N117FD" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/210.jpg" ed="1567" pagenum="211"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/211.jpg" ed="1567" pagenum="212"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/212.jpg" ed="1567" pagenum="213"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/213.jpg" ed="1567" pagenum="214"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/214.jpg" ed="1567" pagenum="215"></pb>
							<s id="N117FF"> 
Atriorum vero latitudines ac longitudines tribus generibus formantur. </s>
							<s id="N11802">et primum genus distribuitur, uti, longitudo cum in quinque partes divisa fuerit, tres partes latitudini dentur; alterum, cum in tres partes dividatur, duae 
partes latitudini tribuantur; tertium, uti latitudo in quadrato paribus lateribus describatur inque eo quadrato diagonios linea ducatur, et quantum spatium habuerit ea linea diagonii, tanta longitudo atrio detur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11805">
						<p id="N11806" type="main">
							<s id="N1180A"> 
Altitudo eorum, quanta longitudo fuerit quarta dempta, sub trabes extollatur; reliquum lacunariorum et arcae supra trabes 
spatio tribuatur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1180D" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/215.jpg" ed="1567" pagenum="216"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/216.jpg" ed="1567" pagenum="217"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/217.jpg" ed="1567" pagenum="218"></pb>
							<s id="N1180F"> 
Alis dextra ac sinistra latitudinis &lt;spatium&gt;, cum sit atrii 
longitudo ab <emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end> pedibus ad pedes <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end>, ex tertia parte eius 
constituatur. </s>
							<s id="N1181E">ab <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end> ad pedes <emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end> longitudo dividatur in 
partes tres &lt;semis&gt;, ex his una pars alis detur. </s>
							<s id="N1182D">cum autem 
erit longitudo ab quinquaginta pedibus ad sexaginta, quarta 
pars longitudinis alis tribuatur. </s>
							<s id="N11830">a pedibus <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>LXXX<emph.end type="italics"></emph.end> 
longitudo dividatur in partes quattuor et dimidiam, ex 
his una pars fiat alarum latitudo. </s>
							<s id="N1183F">a pedibus octoginta 
ad pedes centum in quinque partes divisa longitudo iustam constituerit latitudinem alarum. </s>
							<s id="N11842">trabes earum liminares ita altae ponantur, ut altitudines latitudinibus sint 
aequales. </s>
							<s id="N11845">imagines cum suis ornamentis ad latitudinem 
alarum sint constitutae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11848">
						<p id="N11849" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/218.jpg" ed="1567" pagenum="219"></pb>
							<s id="N1184B"> 
Tablinum, si latitudo atrii erit pedum viginti, dempta 
tertia eius spatio reliquum tribuatur. </s>
							<s id="N1184E">si erit ab pedibus 
<emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end>, ex atrii latitudine tablino dimidium tribuatur. </s>
							<s id="N1185D">cum autem ab <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudo dividatur in partes 
quinque, ex his duae tablino constituantur. </s>
							<s id="N1186C">non enim 
atria minora maioribus easdem possunt habere symmetriarum rationes. </s>
							<s id="N1186F">si enim maiorum symmetriis utemur 
in minoribus, neque tablina neque alae utilitatem poterunt 
habere, sin autem minorum in maioribus utemur, vasta 
et inmania in his ea erunt membra. </s>
							<pb xlink:href="048/01/219.jpg" ed="1567" pagenum="220"></pb>
							<s id="N11872">itaque generatim 
magnitudinum rationes exquisitas et utilitati et aspectui conscribendas putavi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11875">
						<p id="N11876" type="main">
							<s id="N11878"> 
Altitudo tablini ad trabem adiecta latitudinis octava constituatur. </s>
							<s id="N1187B">lacunaria eius tertia latitudinis ad altitudinem adiecta extollantur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1187E" type="main">
							<s id="N11880"> 
Fauces minoribus atriis e tablini latitudine dempta 
tertia, maioribus dimidia constituantur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11883" type="main">
							<s id="N11887"> 
Latitudines ostiorum ad altitudinem; si dorica erunt, uti 
dorica, si ionica erunt, uti ionica perficiantur, quemadmodum de thyromatis in quarto libro rationes symmetriarum sunt expositae. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1188A" type="main">
							<s id="N1188C"> 
Compluvii lumen latum latitudinis atrii ne minus quarta, 
ne plus tertia parte relinquatur; longitudo, uti atrii pro 
rata parte fiat.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1188F">
						<p id="N11890" type="main">
							<s id="N11892"> 
Peristyla autem in transverso tertia parte longiora 
sint quam introrsus. </s>
							<s id="N11895">columnae tam altae quam porticus 
latae fuerint peristyliorum; intercolumnia ne minus trium, 
ne plus quattuor columnarum crassitudine inter se distent. </s>
							<s id="N11898">sin autem dorico more in peristylo columnae erunt faciundae, uti in quarto libro de doricis scripsi, ita moduli 
sumantur, et ad eos modulos triglyphorumque rationes 
disponantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1189B">
						<p id="N1189C" type="main">
							<s id="N1189E"> 
Tricliniorum quanta latitudo fuerit, bis tanta longitudo 
fieri debebit. </s>
							<s id="N118A1">altitudines omnium conclaviorum, quae 
oblonga fuerint, sic habere debent rationem, uti longitudinis et latitudinis mensura componatur et ex ea summa 
dimidium sumatur, et quantum fuerit, tantum altitudini 
detur. </s>
							<s id="N118A4">sin autem exhedrae aut oeci quadrati fuerint, latitudinis dimidia addita altitudines educantur. </s>
							<s id="N118A7">pinacothecae 
uti exhedrae amplis magnitudinibus sunt constituendae. </s>
							<s id="N118AA">oeci corinthii tetrastylique quique aegyptii vocantur latitudinis et longitudinis, uti supra tricliniorum symmetriae 
scriptae sunt, ita habeant rationem, sed propter columnarum interpositiones spatiosiores constituantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N118AD">
						<p id="N118AE" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/220.jpg" ed="1567" pagenum="221"></pb>
							<s id="N118B0"> 
Inter corinthios autem et aegyptios hoc erit discrimen. </s>
							<s id="N118B3">corinthii simplices habent columnas aut in podio positas aut 
in imo; supraque habent epistylia et coronas aut ex intestino opere aut albario, praeterea supra coronas curva lacunaria ad circinum delumbata. </s>
							<s id="N118B6">in aegyptiis autem supra 
columnas epistylia et ab epistyliis ad parietes, qui sunt 
circa, inponenda est contignatio, supra coaxationem pavimentum, subdiu ut sit circumitus. </s>
							<s id="N118B9">deinde supra epistylium 
ad perpendiculum inferiorum columnarum inponendae 
sunt minores quarta parte columnae. </s>
							<s id="N118BC">supra earum epistylia et ornamenta lacunariis ornantur, et inter columnas 
superiores fenestrae conlocantur; ita basilicarum ea similitudo , non corinthiorum tricliniorum videtur esse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N118BF">
						<p id="N118C0" type="main">
							<s id="N118C4"> 
Fiunt autem etiam non italicae consuetudinis oeci, quos Graeci 
cyzicenos appellant. </s>
							<s id="N118C7">hi conlocantur spectantes ad septentrionem et maxime viridia prospicientes, valvasque habent 
in medio. </s>
							<s id="N118CA">ipsi autem sunt ita longi et lati, uti duo triclinia cum circumitionibus inter se spectantia possint esse 
conlocata, habentque dextra ac sinistra lumina fenestrarum valvata, uti de lectis per spatia fenestrarum viridia prospiciantur. </s>
							<s id="N118CD">altitudines eorum dimidia latitudinis 
addita constituuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N118D0">
						<p id="N118D1" type="main">
							<s id="N118D3"> 
In his aedificiorum generibus omnes sunt faciendae 
earum symmetriarum rationes, quae sine inpeditione loci 
fieri poterunt, luminaque, parietum altitudinibus si non 
obscurabuntur, faciliter erunt explicata; sin autem inpedientur ab angustiis aut aliis necessitatibus, tunc erit 
ut ingenio et acumine de symmetriis detractiones aut adiectiones fiant, uti non dissimiles veris symmetriis perficiantur venustates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N118D6">
					<subchap2 id="N118D7">
						<p id="N118D8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/221.jpg" ed="1567" pagenum="222"></pb>
							<s id="N118DA"> 
Nunc explicabimus, quibus proprietatibus genera aedificiorum ad usum et caeli regiones aptas debeant spectare. </s>
							<s id="N118DD">hiberna triclinia et balnearia ad occidentem hibernum 
spectent, ideo quod vespertino lumine opus est uti, praeterea quod etiam sol occidens adversus habens splendorem, 
calorem remittens efficit vespertino tempore regionem 
tepidiorem. </s>
							<s id="N118E0">cubicula et bybliothecae ad orientem spectare debent; usus enim matutinum postulat lumen, item 
in bybliothecis libri non putrescent. </s>
							<s id="N118E3">nam quaecumque ad 
meridiem et occidentem spectant, ab tineis et umore libri  
vitiantur, quod venti umidi advenientes procreant eas et 
alunt infundentesque umidos spiritus pallore volumina corrumpunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N118E6">
						<p id="N118E7" type="main">
							<s id="N118E9"> 
Triclinia verna et autumnalia ad orientem; 
tum enim praetenta luminibus adversus solis impetus progrediens ad occidentem efficit ea temperata ad id tempus, quo his solitum est uti. </s>
							<s id="N118EC">aestiva ad septentrionem, 
quod ea regio, [non] ut reliquae per solstitium propter 
calorem efficiuntur aestuosae, eo quod est aversa a solis 
cursu, semper refrigerata et salubritatem et voluptatem 
in usu praestat. </s>
							<s id="N118EF">non minus pinacothecae et plumariorum 
textrina pictorumque officinae, uti colores eorum in opere 
propter constantiam luminis inmutata permaneant qualitate. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N118F2">
					<subchap2 id="N118F3">
						<p id="N118F4" type="main">
							<s id="N118F6"> 
Cum ad regiones caeli ita ea fuerint disposita, tunc 
etiam animadvertendum est, quibus rationibus privatis 
aedificiis propria loca patribus familiarum et quemadmodum communia cum extraneis aedificari debeant. </s>
							<s id="N118F9">namque ex his quae propria sunt, in ea non est potestas 
omnibus intro eundi nisi invitatis, quemadmodum sunt 
cubicula, triclinia, balneae ceteraque, quae easdem habent 
usus rationes. </s>
							<s id="N118FC">communia autem sunt, quibus etiam invocati suo iure de populo possunt venire, id est vestibula, 
cava aedium, peristylia, quaeque eundem habere possunt 
usum. </s>
							<s id="N118FF">igitur îs, qui communi sunt fortuna, non necessaria 
magnifica vestibula nec tabulina neque atria, quod aliis officia praestant ambiundo neque ab aliis ambiuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11902">
						<p id="N11903" type="main">
							<s id="N11907"> 
Qui autem fructibus rusticis serviunt, in eorum vestibulis 
stabula, tabernae, in aedibus cryptae, horrea, apothecae 
ceteraque, quae ad fructus servandos magis quam ad elegantiae decorem possunt esse, ita sunt facienda. </s>
							<s id="N1190A">item 
feneratoribus et publicanis commodiora et speciosiora et  
ab insidiis tuta, forensibus autem et disertis elegantiora 
et spatiosiora ad conventus excipiundos, nobilibus vero, 
qui honores magistratusque gerundo praestare debent 
officia civibus, faciunda sunt vestibula regalia alta, atria 
et peristylia amplissima, silvae ambulationesque laxiores 
ad decorem maiestatis perfectae; praeterea bybliothecas, 
pinacothecas, basilicas non dissimili modo quam publicorum operum magnificentia &lt;habeant&gt; comparatas, quod 
in domibus eorum saepius et publica consilia et privata iudicia arbitriaque conficiuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1190D">
						<p id="N1190E" type="main">
							<s id="N11910"> 
Ergo si his rationibus ad singulorum generum personas, uti in libro primo de 
decore est scriptum, ita disposita erunt aedificia, non erit 
quod reprehendatur; habebunt enim ad omnes res commodas et emendatas explicationes. </s>
							<pb xlink:href="048/01/222.jpg" ed="1567" pagenum="223"></pb>
							<s id="N11913">earum autem rerum 
non solum erunt in urbe aedificiorum rationes, sed etiam 
ruri, praeterquam quod in urbe atria proxima ianuis 
solent esse, ruri ab pseudourbanis statim peristylia, deinde 
tunc atria habentia circum porticus pavimentatas spectantes ad palaestras et ambulationes. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11916" type="main">
							<s id="N11918"> 
Quoad potui urbanas rationes aedificiorum summatim 
perscribere, proposui; nunc rusticorum expeditionum &lt;apparationes&gt;, ut sint ad usum commodae quibusque rationibus conlocare oporteat eas, dicam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1191B">
					<subchap2 id="N1191C">
						<p id="N1191D" type="main">
							<s id="N1191F"> 
Primum de salubritatibus, uti in primo volumine de 
moenibus conlocandis scriptum est, regiones aspiciantur 
et ita villae conlocentur. </s>
							<s id="N11922">magnitudines earum ad modum 
agri copiasque fructuum comparentur. </s>
							<s id="N11925">chortes magnitudinesque earum ad pecorum numerum, atque quot iuga 
boum opus fuerit ibi versari, ita finiantur. </s>
							<s id="N11928">in chorte 
culina quam calidissimo loco designetur. </s>
							<s id="N1192B">coniuncta autem 
habeat bubilia, quorum praesepia ad focum et orientis 
caeli regionem spectent, ideo quod boves lumen et ignem  
spectando horridi non fiunt; item agricolae religione 
inpediti non putant oportere aliam regionem caeli boves spectare nisi ortum solis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1192E">
						<p id="N1192F" type="main">
							<s id="N11931"> 
Bubilium autem debent esse 
latitudines nec minores pedum denûm nec maiores quindenûm; longitudo, uti singula iuga ne minus pedes occupent 
septenos. </s>
							<s id="N11934">balnearia item coniuncta sint culinae; ita enim 
lavationi rusticae ministratio non erit longe. </s>
							<s id="N11937">torcular 
item proximum sit culinae; ita enim ad molarios fructus 
commoda erit ministratio. </s>
							<s id="N1193A">habeatque coniunctam vinariam 
cellam habentem ab septentrione lumina fenestrarum; cum 
enim 
							<pb xlink:href="048/01/223.jpg" ed="1567" pagenum="224"></pb>
							alia parte habuerit, qua sol calfacere possit, vinum, 
quod erit in ea cella, confusum ab calore efficietur inbecillum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1193D">
						<p id="N1193E" type="main">
							<s id="N11942"> 
Olearia autem ita est conlocanda, ut habeat a 
meridie calidisque regionibus lumen; non enim debet oleum 
congelari, sed tepore caloris extenuari. </s>
							<s id="N11945">magnitudines autem 
earum ad fructuum rationem et numerum doliorum sunt 
faciundae, quae, cum sint cullearia, per medium occupare 
debent pedes quaternos. </s>
							<s id="N11948">ipsum autem torcular, si non 
cocleis torquetur sed vectibus et prelo premitur, ne minus 
longum pedes <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end> constituatur; ita enim erit vectiario 
spatium expeditum. </s>
							<s id="N11951">latitudo eius ne minus pedum senûm 
denûm; nam sic erit ad prelum opus facientibus libera 
versatio et expedita. </s>
							<s id="N11954">sin autem duobus prelis loco opus fuerit, quattuor et viginti pedes latitudini dentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11957">
						<p id="N11958" type="main">
							<s id="N1195A"> 
Ovilia et caprilia ita sunt magna facienda, uti singula pecora 
areae ne minus pedes quaternos et semipedem, ne plus 
senos possint habere. </s>
							<s id="N1195D">granaria sublimata et ad septentrionem aut aquilonem spectantia disponantur; ita enim  
frumenta non poterint cito concalescere, sed ab flatu 
refrigerata diu servantur. </s>
							<s id="N11960">namque ceterae regiones procreant curculionem et reliquas bestiolas, quae frumentis 
solent nocere. </s>
							<s id="N11963">equilibus, quae maxime in villa loca calidissima fuerint, constituantur, dum ne ad focum spectent; 
cum enim iumenta proxime ignem stabulantur, horrida fiunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11966">
						<p id="N11967" type="main">
							<s id="N11969"> 
Item non sunt inutilia praesepia, quae conlocantur 
extra culinam in aperto contra orientem; cum enim in 
hieme anni sereno caelo in ea traducuntur matutino boves, 
ad solem pabulum capientes fiunt nitidiores. </s>
							<s id="N1196C">horrea, fenilia, 
farraria, pistrina extra villam facienda videntur, ut ab 
ignis periculo sint villae tutiores. </s>
							<s id="N1196F">si quid delicatius in 
villis faciundum fuerit, ex symmetriis, quae in urbanis 
supra scriptis sunt constitutae, ita struantur, uti sine inpeditione rusticae utilitatis aedificentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11972">
						<p id="N11973" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/224.jpg" ed="1567" pagenum="225"></pb>
							<s id="N11975"> 
Omniaque aedificia ut luminosa sint, oportet curari; sed quae sunt ad villas, 
faciliora videntur esse, ideo quod paries nullius vicini 
potest obstare, in urbe autem aut communium parietum 
altitudines aut angustiae loci inpediundo faciunt obscuritates. </s>
							<s id="N11978">itaque de ea re sic erit experiundum. </s>
							<s id="N1197B">ex qua 
parte lumen oporteat sumere, linea tendatur ab altitudine 
parietis, qui videtur obstare, ad eum locum, quo oporteat 
inmittere, et si ab ea linea, in altitudinem cum prospiciatur, poterit spatium puri caeli amplum videri, in eo loco lumen erit sine inpeditione. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1197E">
						<p id="N1197F" type="main">
							<s id="N11981"> 
Lumen erit sine inpeditione. </s>
							<s id="N11984">sin autem officient trabes 
ea lumina aut contignationes, de superioribus partibus 
aperiatur et ita inmittatur. </s>
							<s id="N11987">et ad summam ita est gubernandum, ut, ex quibuscumque partibus caelum prospici 
poterit, per eas fenestrarum loca relinquantur; sic enim 
lucida erunt aedificia. </s>
							<s id="N1198A">cum autem in tricliniis ceterisque conclavibus maximus est usus luminum, tum etiam  
in itineribus, clivis, scalis, quod in his saepius alii aliis 
obviam venientes ferentes sarcinas solent incurrere. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N1198D" type="main">
							<s id="N11991"> 
Quoad potui, distributiones operum nostratium, ut sint 
aedificatoribus non obscurae, explicui; nunc etiam, quemadmodum Graecorum consuetudinibus aedificia distribuantur, uti non sint ignota, summatim exponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11994">
					<subchap2 id="N11995">
						<p id="N11996" type="main">
							<s id="N11998"> 
Atriis Graeci quia non utuntur, neque aedificant, sed 
ab ianua introeuntibus itinera faciunt latitudinibus non 
spatiosis, et ex una parte equilia, ex altera ostiariis cellas, 
statimque ianuae interiores finiuntur. </s>
							<s id="N1199B">hic autem locus inter 
duas ianuas graece <foreign lang="grc">θυρωρεῖον</foreign> appellatur. </s>
							<s id="N119A2">deinde est introitus in peristylon. </s>
							<s id="N119A5">id peristylum in tribus partibus habet porticus inque parte, quae spectat ad meridiem, 
duas antas inter se spatio amplo distantes, in quibus trabes invehuntur, et quantum inter antas distat, ex eo tertia 
dempta spatium datur introrsus. </s>
							<s id="N119A8">hic locus apud non nullos prostas, apud alios pastas nominatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N119AB">
						<p id="N119AC" type="main">
							<s id="N119AE"> 
In his locis introrsus constituuntur oeci magni, in quibus matres familiarum cum lanificis habent sessionem. </s>
							<s id="N119B1">in prostadis autem 
dextra ac sinistra cubicula sunt conlocata, quorum unum 
thalamos, alterum amphithalamos dicitur. </s>
							<s id="N119B4">circum autem 
in porticibus triclinia cotidiana, cubicula, etiam cellae 
familiaricae constituuntur. </s>
							<s id="N119B7">haec pars aedificii gynaeconitis appellatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N119BA">
						<p id="N119BB" type="main">
							<s id="N119BD"> 
Coniunguntur autem his domus ampliores habentes lautiora peristylia, in quibus pares sunt quattuor 
porticus altitudinibus, aut una, quae ad meridiem spectat, 
excelsioribus columnis constituitur. </s>
							<s id="N119C0">id autem peristylum, 
quod unam altiorem habet porticum, rhodiacum dicitur. </s>
							<s id="N119C3">habent autem eae domus vestibula egregia et ianuas proprias cum dignitate porticusque peristyliorum albariis et  
tectoriis et ex intestino opere lacunariis ornatas, et in 
porticibus, quae ad septentrionem spectant, triclinia cyzicena et pinacothecas, ad orientem autem bybliothecas, exhedras ad occidentem, ad meridiem vero spectantes oecos 
quadratos ita ampla magnitudine, uti faciliter in eo quattuor tricliniis stratis ministrationum ludorumque operis locus possit esse spatiosus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N119C6">
						<p id="N119C7" type="main">
							<s id="N119C9"> 
In his oecis fiunt virilia convivia; non enim fuerat institutum matres familiarum eorum 
moribus accumbere. </s>
							<s id="N119CC">haec autem peristylia domus andronitides dicuntur, quod in his 
							<pb xlink:href="048/01/225.jpg" ed="1567" pagenum="226"></pb>
							viri sine interpellationibus 
mulierum versantur. </s>
							<s id="N119CF">praeterea dextra ac sinistra domunculae constituuntur habentes proprias ianuas, triclinia et 
cubicula commoda, uti hospites advenientes non in peristylia sed in ea hospitalia recipiantur. </s>
							<s id="N119D2">nam cum fuerunt 
Graeci delicatiores et fortuna opulentiores, hospitibus 
advenientibus instruebant triclinia, cubicula, cum penu 
cellas, primoque die ad cenam invitabant, postero mittebant pullos, ova, holera, poma reliquasque res agrestes. </s>
							<s id="N119D5">ideo pictores ea, quae mittebantur hospitibus, picturis 
imitantes xenia appellaverunt. </s>
							<s id="N119D8">ita patres familiarum in 
hospitio non videbantur esse peregre, habentes secretam in his hospitalibus libertatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N119DB">
						<p id="N119DC" type="main">
							<s id="N119E0"> 
Inter duo autem peristylia et hospitalia itinera sunt, quae mesauloe dicuntur, quod 
inter duas aulas media sunt interposita; nostri autem eas 
andronas appellant. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N119E3" type="main">
							<s id="N119E5"> 
Sed hoc valde est mirandum, nec enim graece nec 
latine potest id convenire. </s>
							<s id="N119E8">Graeci enim <foreign lang="grc">ἀνδρῶνας</foreign> appellant oecus, ubi convivia virilia solent esse, quod eo mulieres non accedunt. </s>
							<s id="N119EF">item aliae res sunt similes, uti xystus, 
prothyrum, telamones et nonnulla alia eius modi. <foreign lang="grc">ξυστός</foreign> 
enim est graeca appellatione porticus ampla latitudine, 
in qua athletae per hiberna tempora exercentur; nostri  
autem hypaethrus ambulationes xysta appellant, quas 
Graeci <foreign lang="grc">παραδρομίδας</foreign> dicunt. </s>
							<s id="N119FA">item <foreign lang="grc">πρόθυρα</foreign> graece dicuntur, quae sunt ante ianuas vestibula, nos autem appellamus prothyra, quae graece dicuntur <foreign lang="grc">διάθυρα</foreign>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A05">
						<p id="N11A06" type="main">
							<s id="N11A08"> 
Item si qua virili figura signa mutulos aut coronas sustinent, 
nostri telamones appellant, cuius rationes, quid ita aut 
quare dicantur, ex historiis non inveniuntur, Graeci vero 
eos <foreign lang="grc">ἄτλαντας</foreign> vocitant. </s>
							<s id="N11A0F">Atlas enim formatur historia sustinens mundum, ideo quod is primum cursum solis et lunae siderumque omnium versationum rationes vigore animi 
sollertiaque curavit hominibus tradenda, eaque re a pictoribus et statuariis deformatur pro eo beneficio sustinens 
mundum, filiaeque eius Atlantides, quas nos vergilias, 
Graeci autem <foreign lang="grc">Πλειάδας</foreign> nominant, cum sideribus in mundo sunt dedicatae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A16">
						<p id="N11A17" type="main">
							<s id="N11A19"> 
Nec tamen ego, ut mutetur consuetudo nominationum aut sermonis, ideo haec proposui, sed uti 
non sint ignota philologis, exponenda iudicavi. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11A1C" type="main">
							<s id="N11A1E"> 
Quibus consuetudinibus aedificia italico more et Graecorum institutis conformantur, exposui et de symmetriis 
singulorum generum proportiones perscripsi. </s>
							<s id="N11A21">ergo quoniam 
de venustate decoreque ante est conscriptum, nunc exponemus de firmitate, quemadmodum ea sine vitiis permanentia ad vetustatem conlocentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11A24">
					<subchap2 id="N11A25">
						<p id="N11A26" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/226.jpg" ed="1567" pagenum="227"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/227.jpg" ed="1567" pagenum="228"></pb>
							<s id="N11A2A"> 
Aedificia quae plano pede instituuntur, si fundamenta 
eorum facta fuerint ita, ut in prioribus libris de muro et 
theatris a nobis est expositum, ad vetustatem ea erunt 
sine dubitatione firma. </s>
							<s id="N11A2D">sin autem hypogea concamarationesque instituentur, fundationes eorum fieri debent crassiores, quam quae in superioribus aedificiis structurae sunt 
futurae. </s>
							<s id="N11A30">eorumque parietes, pilae, columnae ad perpendiculum inferiorum medio conlocentur, uti solido respondeant; nam si in pendentibus onera fuerint parietum aut 
columnarum, non poterint habere perpetuam firmitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A33">
						<p id="N11A34" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/228.jpg" ed="1567" pagenum="229"></pb>
							<s id="N11A36"> 
Praeterea inter lumina secundum pilas et antas postes si 
supponentur, erunt non vitiosae. </s>
							<s id="N11A39">limina enim et trabes 
structuris cum sint oneratae, medio spatio pandantes frangunt sub lysi structuras; cum autem subiecti fuerint et 
subcuneati postes, non patiuntur insidere trabes neque eas laedere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A3C">
						<p id="N11A3D" type="main">
							<s id="N11A3F"> 
Item administrandum est, uti levent onus parietum fornicationes cuneorum divisionibus et ad centrum respondentes earum conclusurae. </s>
							<s id="N11A42">cum enim extra trabes aut liminum capita arcus cuneis erunt conclusae, primum non pandabit materies levata onere; deinde, si 
quod vetustate vitium ceperit, sine molitione fulturarum faciliter mutabitur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A45">
						<p id="N11A46" type="main">
							<s id="N11A48"> 
Itemque, quae pilatim aguntur aedificia 
et cuneorum divisionibus coagmentis ad centrum respondentibus fornices concluduntur, extremae pilae in his latiores spatio sunt faciundae, uti vires eae habentes resistere possint, cum cunei ab oneribus parietum pressi per 
coagmenta ad centrum se prementes extruderent incumbas. </s>
							<s id="N11A4B">itaque si angulares pilae erunt spatiosis magnitudinibus, 
continendo cuneos firmitatem operibus praestabunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A4E">
						<p id="N11A4F" type="main">
							<s id="N11A51"> 
Cum in his rebus animadversum fuerit, uti ea diligentia 
in his adhibeatur, non minus etiam observandum est, uti 
omnes structurae perpendiculo respondeant neque habeant 
in ulla parte proclinationes. </s>
							<s id="N11A54">maxima autem esse debet 
cura substructionum, quod in his infinita vitia solet facere 
terrae congestio. </s>
							<s id="N11A57">ea enim non potest esse semper uno 
pondere, quo solet esse per aestatem, sed hibernis temporibus recipiendo ex imbribus aquae multitudinem crescens et pondere et amplitudine disrumpit et extrudit structurarum saeptiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A5A">
						<p id="N11A5B" type="main">
							<s id="N11A5F"> 
Itaque, ut huic vitio medeatur, sic 
erit faciundum, ut primum pro amplitudine congestionis  
crassitudo structurae constituatur. </s>
							<s id="N11A62">deinde in frontibus 
anterides, sive erismae sunt, una struantur, eaeque inter 
se distent tanto spatio, quanta altitudo substructionis est 
futura, 
							<pb xlink:href="048/01/229.jpg" ed="1567" pagenum="230"></pb>
							crassitudine eadem, qua substructio; procurrat 
autem ab imo, pro quam crassitudo constituta fuerit substructionis, deinde contrahatur gradatim, ita uti summam habeat prominentiam, quanta operis est crassitudo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A65">
						<p id="N11A66" type="main">
							<s id="N11A68"> 
Praeterea introrsus contra terrenum coniuncta muro serratim 
struantur, uti singuli dentes ab muro tantum distent, 
quanta altitudo futura erit substructionis; crassitudines 
autem habeant dentium structurae uti muri. </s>
							<s id="N11A6B">item in extremis angulis cum recessum fuerit ab interiore angulo 
spatio altitudinis substructionis, in utramque partem signetur, et ab his signis diagonios structura conlocetur, et ab 
ea media altera coniuncta cum angulo muri. </s>
							<s id="N11A6E">ita dentes 
et diagonioe structurae non patientur tota vi premere 
murum, sed dissipabunt retinendo impetum congestionis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A71">
						<p id="N11A72" type="main">
							<s id="N11A74"> 
Quemadmodum sine vitiis opera constitui oporteat et 
uti caveatur incipientibus, exposui. </s>
							<s id="N11A77">namque de tegulis 
aut tignis aut asseribus mutandis non est eadem cura 
quemadmodum de his, quod ea, quamvis sunt vitiosa, faciliter mutantur. </s>
							<s id="N11A7A">itaque nec, solida quia non putantur esse, 
quibus rationibus haec poterint esse firma et quemadmodum instituantur, exposui. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A7D">
						<p id="N11A7E" type="main">
							<s id="N11A80"> 
Quibus autem copiarum generibus oporteat uti, non est architecti potestas, ideo quod 
non in omnibus locis omnia genera copiarum nascuntur, 
ut in primo volumine est expositum; praeterea in domini 
est potestate, utrum latericio an caementicio an saxo 
quadrato velit aedificare. </s>
							<pb xlink:href="048/01/230.jpg" ed="1567" pagenum="231"></pb>
							<s id="N11A83">itaque omnium operum probationes tripertito considerantur, id est fabrili subtilitate  
et magnificentia et dispositione. </s>
							<s id="N11A86">cum magnificenter opus 
perfectum aspicietur, a domini potestate inpensae laudabuntur; cum subtiliter, officinatoris probabitur exactio; 
cum vero venuste proportionibus et symmetriis habuerit auctoritatem, tunc fuerit gloria architecti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11A89">
						<p id="N11A8A" type="main">
							<s id="N11A8C"> 
Haec autem recte constituuntur, cum is et a fabris et ab idiotis patiatur accipere se consilia. </s>
							<s id="N11A8F">namque omnes homines, non 
solum architecti, quod est bonum, possunt probare, sed 
inter idiotas et eos hoc est discrimen, quod idiota, nisi 
factum viderit, non potest scire, quid sit futurum, architectus autem, simul animo constituerit, antequam inceperit, 
et venustate et usu et decore quale sit futurum, habet 
definitum. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11A92" type="main">
							<s id="N11A96"> 
Quas res privatis aedificiis utiles putavi et quemadmodum sint faciundae, quam apertissime potui, perscripsi; 
de expolitionibus autem eorum, uti sint elegantes et sine 
vitiis ad vetustatem, insequenti volumine exponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N11A99">
				
				<p id="N11A9B" type="head">
					<s id="N11A9D">LIBER SEPTIMUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N11AA0">
					<subchap2 id="N11AA1">
						<p id="N11AA2" type="main">
							<s id="N11AA4"> 
Maiores cum sapienter tum etiam utiliter instituerunt, 
per commentariorum relationes cogitata tradere posteris, 
ut ea non interirent, sed singulis aetatibus crescentia voluminibus edita gradatim pervenirent vetustatibus ad summam doctrinarum subtilitatem. </s>
							<s id="N11AA7">itaque non mediocres sed 
infinitae sunt his agendae gratiae, quod non invidiose silentes praetermiserunt, sed omnium generum sensus conscriptionibus memoriae tradendos curaverunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11AAA">
						<p id="N11AAB" type="main">
							<s id="N11AAD"> 
Namque si non ita fecissent, non potuissemus scire, quae res in Troia 
fuissent gestae, nec quid Thales, Democritus, Anaxagoras, 
Xenophanes reliquique physici sensissent de rerum natura, 
quasque Socrates, Platon, Aristoteles, Zenon, Epicurus aliique philosophi hominibus agendae vitae terminationes 
finissent, seu Croesus, Alexander, Darius ceterique reges 
quas res aut quibus rationibus gessissent, fuissent notae, 
nisi maiores praeceptorum comparationibus omnium memoriae ad posteritatem commentariis extulissent. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11AB0">
						<p id="N11AB1" type="main">
							<s id="N11AB3"> 
Itaque quemadmodum his gratiae sunt agendae, contra, qui eorum 
scripta furantes pro suis praedicant, sunt vituperandi, quique non propriis cogitationibus scriptorum nituntur, sed 
invidis moribus aliena violantes gloriantur, non modo sunt 
reprehendendi, sed etiam, quia impio more vixerunt, poena 
condemnandi. </s>
							<s id="N11AB6">nec tamen haec res non vindicatae curiosius ab antiquis esse memoran­
							<pb xlink:href="048/01/231.jpg" ed="1567" pagenum="232"></pb>tur. </s>
							<s id="N11AB9">quorum exitus iudiciorum qui fuerint, non est alienum, quemadmodum sint nobis traditi, explicare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11ABC">
						<p id="N11ABD" type="main">
							<s id="N11AC1"> 
Reges Attalici magnis philologiae dulcedinibus inducti cum egregiam bybliothecam Pergami 
ad communem delectationem instituissent, tunc item Ptolomaeus infinito zelo cupiditatisque incitatus studio non 
minoribus industriis ad eundem modum contenderat Alexandriae comparare. </s>
							<s id="N11AC4">cum autem summa diligentia perfecisset, 
non putavit id satis esse, nisi propagationibus inseminando 
curaret augendam. </s>
							<s id="N11AC7">itaque Musis et Apollini ludos dedicavit et, quemadmodum athletarum, sic communium scriptorum victoribus praemia et honores constituit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11ACA">
						<p id="N11ACB" type="main">
							<s id="N11ACD"> 
His ita institutis, cum ludi adessent, iudices litterati, qui ea probarent, erant legendi. </s>
							<s id="N11AD0">rex, cum iam sex civitatis lectos 
habuisset nec tam cito septumum idoneum inveniret, retulit 
ad eos, qui supra bybliothecam fuerunt, et quaesiit, si 
quem novissent ad id expeditum. </s>
							<s id="N11AD3">tunc ei dixerunt esse 
quendam Aristophanen, qui summo studio summaque diligentia cotidie omnes libros ex ordine perlegeret. </s>
							<s id="N11AD6">itaque 
conventu ludorum, cum secretae sedes iudicibus essent 
distributae, cum ceteris Aristophanes citatus, quemadmodum fuerat locus ei designatus, sedit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11AD9">
						<p id="N11ADA" type="main">
							<s id="N11ADC"> 
Primo poetarum ordine ad certationem inducto cum recitarentur scripta, 
populus cunctus significando monebat iudices, quod probarent. </s>
							<s id="N11ADF">itaque, cum ab singulis sententiae sunt rogatae, 
sex una dixerunt et, quem maxime animadverterunt multitudini placuisse, ei primum praemium, insequenti secundum tribuerunt. </s>
							<s id="N11AE2">Aristophanes vero, cum ab eo sententia 
rogaretur, eum primum renuntiari iussit, qui minime populo placuisset. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11AE5">
						<p id="N11AE6" type="main">
							<s id="N11AE8"> 
Cum autem rex et universi vehementer indignarentur, surrexit et rogando impetravit, ut paterentur 
se dicere. </s>
							<s id="N11AEB">itaque silentio facto docuit unum ex his eum 
esse poetam, ceteros aliena recitavisse; oportere autem 
iudicantes non furta sed scripta probare. </s>
							<s id="N11AEE">admirante populo et rege dubitante, fretus memoriae certis armariis 
infinita volumina eduxit et ea cum recitatis conferendo 
coegit ipsos furatos de se confiteri. </s>
							<s id="N11AF1">itaque rex iussit cum 
his agi furti condemnatosque cum ignominia dimisit, Aristophanen vero amplissimis muneribus ornavit et supra bybliothecam constituit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11AF4">
						<p id="N11AF5" type="main">
							<s id="N11AF7"> 
Insequentibus annis a Macedonia Zoilus, qui adoptavit cognomen, ut Homeromastix vocitaretur, 
Alexandriam venit suaque scripta contra Iliadem et Odyssean comparata regi recitavit. </s>
							<s id="N11AFA">Ptolomaeus vero, cum 
animadvertisset poetarum parentem philologiaeque omnis 
ducem absentem vexari et, cuius ab cunctis gentibus scripta 
suspicerentur, ab eo vituperari, indignans nullum ei dedit 
responsum. </s>
							<s id="N11AFD">Zoilus autem, cum diutius in regno fuisset, 
inopia pressus summisit ad regem postulans, ut aliquid sibi tribueretur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B00">
						<p id="N11B01" type="main">
							<s id="N11B05"> 
Rex vero respondisse dicitur Homerum, qui ante annos mille decessisset, aevo perpetuo multa 
milia hominum pascere, item debere, qui meliore ingenio  
se profiteretur, non modo unum sed etiam plures alere 
posse. </s>
							<s id="N11B08">et ad summam mors eius ut parricidii damnati 
varie memoratur. </s>
							<s id="N11B0B">alii enim scripserunt a Philadelpho 
esse in crucem fixum, nonnulli Chii lapides esse coniectos, alii Zmyrnae vivum in pyram coniectum. </s>
							<s id="N11B0E">quorum 
utrum ei acciderit, merenti digna constitit poena; non 
enim aliter videtur promereri, qui citat eos, quorum responsum, quid senserint scribentes, non potest coram indicari. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B11">
						<p id="N11B12" type="main">
							<s id="N11B14"> 
Ego vero, Caesar, neque alienis indicibus mutatis interposito nomine meo id profero corpus neque ullius cogitata vituperans institui ex eo me adprobare, sed omnibus scriptoribus infinitas ago gratias, quod egregiis ingeniorum 
sollertiis ex aevo conlatis abundantes alius alio genere 
copias praeparaverunt, unde nos uti fontibus haurientes 
aquam et ad propria proposita traducentes facundiores 
et expeditiores habemus ad scribendum facultates talibusque confidentes auctoribus audemus institutiones novas 
comparare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B17">
						<p id="N11B18" type="main">
							<s id="N11B1A"> 
Igitur tales ingressus eorum quia ad propositi mei 
rationes animadverti praeparatos, inde sumendo progredi 
coepi. </s>
							<s id="N11B1D">namque primum Agatharchus Athenis Aeschylo 
docente tragoediam scaenam fecit et de ea commentarium 
reliquit. </s>
							<s id="N11B20">ex eo moniti Democritus et Anaxagoras de eadem 
re scripserunt, quemadmodum oporteat ad aciem oculorum 
radiorumque extentionem certo loco centro constituto 
lineas ratione naturali respondere, uti de certa re certae 
imagines aedificiorum in scaenarum picturis redderent 
speciem et, quae in directis planisque frontibus sint figurata, alia abscedentia, alia prominentia esse videantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B23">
						<p id="N11B24" type="main">
							<s id="N11B26"> 
Postea Silenus de symmetriis doricorum edidit volumen;  
de aede Iunonis, quae est Sami dorica, Theodorus; ionice 
Ephesi quae est Dianae, Chersiphron et Metagenes; de 
fano Minervae, quod est Priene ionicum, Pytheos; item 
de aede Minervae, dorice quae est Athenis in arce, Ictinos 
et Carpion; Theodorus Phocaeus de tholo, qui est Delphis; 
Philo de aedium sacrarum symmetriis et de armamentario, 
quod fuerat Piraei portu; Hermogenes de aede Dianae, 
ionice quae est Magnesia pseudodipteros, et Liberi Patris 
Teo monopteros; item Arcesius de symmetriis corinthiis 
et ionico Trallibus Aesculapio, quod etiam ipse sua manu dicitur fecisse; de Mausoleo Satyrus et Pytheos. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B29">
						<p id="N11B2A" type="main">
							<s id="N11B2C"> 
Quibus vero felicitas maximum summumque contulit munus; quorum enim artes aevo perpetuo nobilissimas laudes et sempiterno florentes habere iudicantur, ei cogitatis egregias 
operas praestiterunt. </s>
							<s id="N11B2F">namque singulis frontibus singuli 
artifices sumpserunt certatim partes ad ornandum et probandum Leochares, Bryaxis, Scopas, Praxiteles, nonnulli 
etiam putant Timotheum, quorum artis eminens excellentia 
coegit ad septem spectaculorum eius operis pervenire famam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B32">
						<p id="N11B33" type="main">
							<s id="N11B37"> 
Praeterea minus nobiles multi praecepta symmetriarum conscripserunt, uti Nexaris, Theocydes, Demophilos, 
Pollis, Leonidas, Silanion, Melampus, Sarnacus, Euphranor. </s>
							<s id="N11B3A">non minus de machinationibus, uti Diades, Archytas, Archimedes, Ctesibios, Nymphodorus, Philo Byzantius, Diphilos, Democles, Charias, Polyidos, Pyrros, 
							<pb xlink:href="048/01/232.jpg" ed="1567" pagenum="233"></pb>
							Agesistratos. </s>
							<s id="N11B3D">quorum ex commentariis, quae utilia esse his rebus animadverti, collecta in unum coegi corpus, et ideo maxime, 
quod animadverti in ea re ab Graecis volumina plura 
edita, ab nostris oppido quam pauca. </s>
							<s id="N11B40">Fuficius enim nimirum de his rebus primus instituit edere volumen, item 
Terentius Varro de novem disciplinis unum de architectura, P. </s>
							<s id="N11B43">Septimius duo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B46">
						<p id="N11B47" type="main">
							<s id="N11B49"> 
Amplius vero in id genus scripturae adhuc nemo incubuisse videtur, cum fuissent et antiqui 
cives magni architecti, qui potuissent non minus eleganter 
scripta comparare. </s>
							<s id="N11B4C">namque Athenis Antistates et Callaeschros et Antimachides et Porinos architecti Pisistrato 
aedem Iovi Olympio facienti fundamenta constituerunt, 
post mortem autem eius propter interpellationem reipublicae incepta reliquerunt. </s>
							<s id="N11B4F">itaque circiter annis quadringentis post Antiochus rex, cum in id opus inpensam esset 
pollicitus, cellae magnitudinem et columnarum circa dipteron conlocationem epistyliorumque et ceterorum ornamentorum ad symmetriam distributionem magna sollertia 
scientiaque summa civis Romanus Cossutius nobiliter est 
architectatus. </s>
							<s id="N11B52">id autem opus non modo vulgo, sed etiam in paucis a magnificentia nominatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B55">
						<p id="N11B56" type="main">
							<s id="N11B58"> 
Nam quattuor locis sunt aedium sacrarum marmoreis operibus ornatae dispositiones, [e quibus propriae de his nominationes clarissima 
fama nominantur] quorum excellentiae prudentesque cogitationum apparatus suspectus habent in deorum <foreign lang="grc">σημαντικοῖς</foreign>. primumque aedes Ephesi Dianae ionico genere  
ab Chersiphrone Gnosio et filio eius Metagene est instituta, quam postea Demetrius, ipsius Dianae servus, et 
Paeonius Ephesius dicuntur perfecisse. </s>
							<s id="N11B5F">Mileti Apollini 
item ionicis symmetriis &lt;aedem&gt; idem Paeonius Daphnisque Milesius instituerunt. </s>
							<s id="N11B62">Eleusine Cereris et Proserpinae 
cellam inmani magnitudine Ictinos dorico more sine exterioribus columnis ad laxamentum usus sacrificiorum pertexit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B65">
						<p id="N11B66" type="main">
							<s id="N11B68"> 
Eam autem postea, cum Demetrius Phalereus Athenis rerum potiretur, Philo ante templum in fronte 
columnis constitutis prostylon fecit; ita aucto vestibulo 
laxamentum initiantibus operique summam adiecit auctoritatem. </s>
							<s id="N11B6B">in asty vero Olympium amplo modulorum comparatu corinthiis symmetriis et proportionibus, uti supra 
scriptum est, architectandum Cossutius suscepisse memoratur, cuius commentarium nullum est inventum. </s>
							<s id="N11B6E">nec 
tamen a Cossutio solum de his rebus scripta sunt desideranda sed etiam a G. </s>
							<s id="N11B71">Mucio, qui magna scientia confisus 
aedis Honoris et Virtutis Marianae cellae columnarumque et epistyliorum symmetrias legitimis artis institutis 
perfecit. </s>
							<s id="N11B74">id vero si marmoreum fuisset, ut haberet, quemadmodum ab arte subtilitatem, sic ab magnificentia et 
inpensis auctoritatem, in primis et summis operibus nominaretur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B77">
						<p id="N11B78" type="main">
							<s id="N11B7A"> 
Cum ergo et antiqui nostri inveniantur non minus 
quam Graeci fuisse magni architecti et nostra memoria 
satis multi, et ex his pauci praecepta edidissent, non  
putavi silendum, sed disposite singulis voluminibus de 
singulis exponere rebus. </s>
							<s id="N11B7D">itaque, quoniam sexto volumine 
privatorum aedificiorum rationes perscripsi, in hoc, qui 
septimum tenet numerum, de expolitionibus, quibus rationibus et venustatem et firmitatem habere possint, exponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11B80">
					<subchap2 id="N11B81">
						<p id="N11B82" type="main">
							<s id="N11B86"> 
Primumque incipiam de ruderatione, quae principia 
tenet expolitionum, uti curiosius summaque providentia 
solidationis ratio habeatur. </s>
							<s id="N11B89">et si plano pede erit eruderandum, quaeratur, solum si sit perpetuo solidum, et ita 
exaequetur, et inducatur cum statumine rudus. </s>
							<s id="N11B8C">sin autem 
omnis aut ex parte congesticius locus fuerit, fistucationibus cum magna cura solidetur. </s>
							<s id="N11B8F">in contignationibus vero 
diligenter est animadvertendum, ne qui paries, qui non 
exeat ad summum, sit extructus sub pavimentum, sed 
potius relaxatus supra se pendentem habeat coaxationem. </s>
							<s id="N11B92">cum enim solidus exit, contignationibus arescentibus aut 
pandatione sidentibus, permanens struc­
							<pb xlink:href="048/01/233.jpg" ed="1567" pagenum="234"></pb>
							turae soliditate 
dextra ac sinistra secundum se facit in pavimentis necessario rimas. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11B95">
						<p id="N11B96" type="main">
							<s id="N11B98"> 
Item danda est opera, ne commisceantur 
axes aesculini querco, quod quercei, simul umorem perceperunt, se torquentes rimas faciunt in pavimentis. </s>
							<s id="N11B9B">sin 
autem aesculus non erit et necessitas coegerit propter 
inopiam querceis &lt;uti&gt;, sic videtur esse faciundum, ut secentur tenuiores; quo minus enim valuerint, eo facilius 
clavis fixi continebuntur. </s>
							<s id="N11B9E">deinde in singulis tignis extremis 
partibus axis bini clavi figantur, uti nulla ex parte possint 
se torquendo anguli excitare. </s>
							<s id="N11BA1">namque de cerro aut fago 
seu farno nullus ad vestutatem potest permanere. </s>
							<s id="N11BA4">coaxationibus factis, si erit, filex, si non, palea substernatur,  uti materies ab calcis vitiis defendatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11BA7">
						<p id="N11BA8" type="main">
							<s id="N11BAA"> 
Tunc insuper statuminetur ne minore saxo, quam qui possit manum 
implere. </s>
							<s id="N11BAD">statuminationibus inductis, rudus si novum erit, 
ad tres partes una calcis misceatur, si redivivum fuerit, 
quinque ad duo mixtionis habeant responsum. </s>
							<s id="N11BB0">deinde 
rudus inducatur et vectibus ligneis, decuriis inductis, crebriter pistatione solidetur, et id non minus pinsum absolutum crassitudine sit dodrantis. </s>
							<s id="N11BB3">insuper ex testa nucleus 
inducatur mixtionem habens ad tres partes unam calcis, ne 
minore crassitudine [pavimentum] digitorum senûm. </s>
							<s id="N11BB6">supra 
nucleum ad regulam et libellam exacta pavimenta struantur sive sectilia seu tesseris. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11BB9">
						<p id="N11BBA" type="main">
							<s id="N11BBC"> 
Cum ea structa fuerint et fastigia sua ex structione habuerint, ita fricentur, uti, si 
sectilia sint, nulli gradus in scutulis aut trigonis aut 
quadratis seu favis extent, sed coagmentorum compositio 
planam habeat inter se directionem, si tesseris structum 
erit, ut eae omnes angulos habeant aequales; cum enim 
anguli non fuerint omnes aequaliter plani, non erit exacta, 
ut oportet, fricatura. </s>
							<s id="N11BBF">item testacea spicata tiburtina sunt 
diligenter exigenda, ut ne habeant lacunas nec extantes 
tumulos, sed &lt;sint&gt; extenta et ad regulam perfricata. </s>
							<s id="N11BC2">super 
fricaturam, levigationibus et polituris cum fuerint perfecta, 
incernatur marmor, et supra loricae ex calce et harena 
inducantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11BC5">
						<p id="N11BC6" type="main">
							<s id="N11BC8"> 
Subdiu vero maxime idonea faciunda sunt pavimenta, 
quod contignationes umore crescentes aut siccitate decrescentes seu pandationibus sidentes movendo se faciunt 
vitia pavimentis; praeterea gelicidia et pruinae non patiuntur integra permanere. </s>
							<s id="N11BCB">itaque si necessitas coegerit, ut 
minime vitiosa fiant, sic erit faciundum. </s>
							<s id="N11BCE">cum coaxatum  
fuerit, super altera coaxatio transversa sternatur clavisque 
fixa duplicem praebeat contignationi loricationem. </s>
							<s id="N11BD1">deinde 
ruderi novo tertia pars testae tunsae admisceatur, calcisque duae partes ad quinque mortarii mixtionibus praestent responsum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11BD4">
						<p id="N11BD5" type="main">
							<s id="N11BD9"> 
Statuminatione facta rudus inducatur, idque pistum absolutum ne minus pede sit crassum. </s>
							<s id="N11BDC">tunc 
autem nucleo inducto, uti supra scriptum est, pavimentum e tessera grandi circiter binûm digitûm caesa struatur fastigium habens in pedes denos digitos binos; quod si bene temperabitur et recte fricatum fuerit, ab omnibus 
vitiis erit tutum. </s>
							<s id="N11BDF">uti autem inter coagmenta materies ab 
gelicidiis ne laboret, fracibus quotannis ante hiemem saturetur; ita non patietur in se recipere gelicidii pruinam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11BE2">
						<p id="N11BE3" type="main">
							<s id="N11BE5"> 
Sin autem curiosius videbitur fieri oportere, tegulae bipedales inter se coagmentatae supra rudus substrata materia 
conlocentur habentes singulis coagmentorum frontibus 
excelsos canaliculos digitales. </s>
							<s id="N11BE8">quibus iunctis inplicetur calx 
ex oleo subacta, confricenturque inter se coagmenta compressa. </s>
							<s id="N11BEB">ita calx, quae erit haerens in canalibus, durescendo contexteque solidescendo non patietur aquam neque 
aliam rem per coagmenta transire. </s>
							<s id="N11BEE">cum ergo fuerit hoc 
ita perstratum, supra nucleus inducatur et virgis caedendo 
subigatur. </s>
							<s id="N11BF1">supra autem sive ex tessera grandi sive ex 
spica testacea &lt;pavimenta&gt; struantur fastigiis, quibus est 
supra scriptum, et cum sic erunt facta, non cito vitiabuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11BF4">
					<subchap2 id="N11BF5">
						<p id="N11BF6" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/234.jpg" ed="1567" pagenum="235"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/235.jpg" ed="1567" pagenum="236"></pb>
							<s id="N11BF8"> 
Cum a pavimentorum cura discessum fuerit, tunc de 
albariis operibus est explicandum. </s>
							<s id="N11BFB">id autem erit recte, 
si glaebae calcis optimae ante multo tempore, quam opus 
fuerit, macerabuntur, uti, si qua glaeba parum fuerit in 
fornace cocta, in maceratione diuturna liquore defervere  
coacta uno tenore concoquatur. </s>
							<s id="N11BFE">namque cum non penitus 
macerata sed recens sumitur, cum fuerit inducta habens 
latentes crudos calculos, pustulas emittit. </s>
							<s id="N11C01">qui calculi, in 
opere uno tenore cum permacerantur, dissolvunt et dissipant tectorii politiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C04">
						<p id="N11C05" type="main">
							<s id="N11C07"> 
Cum autem habita erit ratio 
macerationis et id curiosius operi praeparatum erit, sumatur ascia et, quemadmodum materia dolatur, sic calx in 
lacu macerata ascietur. </s>
							<s id="N11C0A">si ad eam offenderint calculi, non 
erit temperata; cumque siccum et purum ferrum educetur, 
indicabit eam evanidam et siticulosam; cum vero pinguis 
fuerit et recte macerata, circa id ferramentum uti glutinum haerens omni ratione probabit se esse temperatam. </s>
							<s id="N11C0D">tunc autem machinis comparatis camerarum dispositiones 
in conclavibus expediantur, nisi lacunariis ea fuerint ornata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11C10">
					<subchap2 id="N11C11">
						<p id="N11C12" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/236.jpg" ed="1567" pagenum="237"></pb>
							<s id="N11C14"> 
Cum ergo camerarum postulabitur ratio, sic erit faciundum. </s>
							<s id="N11C17">asseres directi disponantur inter se ne plus spatium 
habentes pedes binos, et hi maxime cupressei, quod 
abiegnei ab carie et ab vetustate celeriter vitiantur. </s>
							<s id="N11C1A">hique 
asseres, cum ad formam circinationis fuerint distributi, 
catenis dispositis ad contignationes, sive tecta erunt, crebriter clavis ferreis fixi religentur. </s>
							<s id="N11C1D">eaeque catenae ex ea 
materia comparentur, cui nec caries nec vetustas nec umor 
possit nocere, id est e buxo, iunipero, olea, robore, cupresso 
ceterisque similibus praeter quercum, cum ea se torquendo rimas faciat quibus inest operibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C20">
						<p id="N11C21" type="main">
							<s id="N11C25"> 
Asseribus dispositis tum tomice ex sparto hispanico harundines graecae tunsae 
ad eos, uti forma postulat, religentur. </s>
							<s id="N11C28">item supra cameram materies ex calce et harena mixta subinde inducatur, 
ut, si quae stillae ex contignationibus aut tectis ceciderint,  
sustineantur. </s>
							<s id="N11C2B">sin autem harundinis graecae copia non 
erit, de paludibus tenues colligantur et mataxae tomice 
ad iustam longitudinem una crassitudine alligationibus 
temperentur, dum ne plus inter duos nodos [alligationibus] 
binos pedes distent, et hae ad asseres, uti supra scriptum 
est, tomice religentur cultellique lignei in eas configantur. </s>
							<s id="N11C2E">Cetera omnia, uti supra scriptum est, expediantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C31">
						<p id="N11C32" type="main">
							<s id="N11C34"> 
Cameris dispositis et intextis imum caelum earum trullissetur, 
deinde harena dirigatur, postea autem creta aut marmore 
poliatur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11C37" type="main">
							<s id="N11C39"> 
Cum camerae politae fuerint, sub eas coronae sunt 
subiciendae, quas maxime tenues et subtiles oportere fieri 
videbitur; cum enim grandes sunt, pondere deducuntur 
nec possunt se sustinere. </s>
							<s id="N11C3C">in hisque minime gypsum debet 
admisceri, sed ex creto marmore uno tenore perduci, uti 
ne praecipiendo non patiatur uno tenore opus inarescere. </s>
							<s id="N11C3F">etiamque cavendae sunt in cameris †priscorum dispositiones, 
quod earum planitiae coronarum gravi pondere inpendentes sunt periculosae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C42">
						<p id="N11C43" type="main">
							<s id="N11C45"> 
Coronarum autem sunt figurae &lt;aliae 
purae&gt;, aliae caelatae. </s>
							<s id="N11C48">conclavibus autem, ubi ignis aut 
plura lumina sunt ponenda, purae fieri debent, ut eo 
facilius extergeantur; in aestivis et exhedris, ubi minime 
fumus est nec fuligo potest nocere, ibi caelatae sunt 
faciendae. </s>
							<s id="N11C4B">semper enim album opus propter superbiam 
candoris non modo ex propriis sed etiam alienis aedificiis 
concipit fumum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C4E">
						<p id="N11C4F" type="main">
							<s id="N11C51"> 
Coronis explicatis parietes quam asperrime trullissentur, 
postea autem supra, trullissatione subarescente, deformentur directiones harenati, uti longitudines ad regulam et ad  
lineam, altitudines ad perpendiculum, anguli ad normam 
respondentes exigantur; namque sic emendata tectoriorum 
in picturis erit species. </s>
							<s id="N11C54">subarescente iterum et tertio inducatur; ita cum fundatior erit ex harenato directura, eo firmior erit ad vetustatem soliditas tectorii. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C57">
						<p id="N11C58" type="main">
							<s id="N11C5C"> 
Cum ab harena praeter trullissationem non minus tribus coriis fuerit deformatum, tunc e marmore graneo directiones sunt subigendae, dum ita materies temperetur, uti, cum subigatur, 
non haereat ad rutrum, sed purum ferrum e mortario 
liberetur. </s>
							<s id="N11C5F">grandi inducto et inarescente alterum corium 
mediocre dirigatur; id cum subactum fuerit et bene fricatum, subtilius inducatur. </s>
							<s id="N11C62">ita cum tribus coriis harenae 
et item marmoris solidati parietes fuerint, neque 
							<pb xlink:href="048/01/237.jpg" ed="1567" pagenum="238"></pb>rimas, neque aliud vitium in se recipere poterunt, 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C65">
						<p id="N11C66" type="main">
							<s id="N11C68"> 
sed et liaculorum subactionibus fundata soliditate marmorisque candore firmo levigata, coloribus cum politionibus inductis 
nitidos expriment splendores. </s>
							<s id="N11C6B">colores autem, udo tectorio 
cum diligenter sunt inducti, ideo non remittunt sed sunt 
perpetuo permanentes, quod calx, in fornacibus excocto 
liquore facta raritatibus evanida, ieiunitate coacta corripit 
in se quae res forte contigerunt, mixtionibusque ex aliis 
potestatibus conlatis seminibus seu principiis una solidescendo, [in quibuscumque membris est formata] cum fit 
arida, redigitur, uti sui generis proprias videatur habere qualitates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C6E">
						<p id="N11C6F" type="main">
							<s id="N11C71"> 
Itaque tectoria, quae recte sunt facta, neque 
vetustatibus fiunt horrida neque, cum extergentur, remittunt 
colores, nisi si parum diligenter et in arido fuerint inducti. </s>
							<s id="N11C74">cum ergo ita in parietibus tectoria facta fuerint, 
uti supra scriptum est, et firmitatem et splendorem et ad 
vetustatem permanentem virtutem poterunt habere. </s>
							<s id="N11C77">cum  
vero unum corium harenae et unum minuti marmoris erit 
inductum, tenuitas eius minus valendo faciliter rumpitur 
nec splendorem politionibus propter inbecillitatem crassitudinis proprium obtinebit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C7A">
						<p id="N11C7B" type="main">
							<s id="N11C7D"> 
Quemadmodum enim speculum argenteum tenui lamella ductum incertas et sine viribus 
habet remissiones splendoris, quod autem e solida temperatura fuerit factum, recipiens in se firmis viribus politionem fulgentes in aspectu certasque considerantibus 
imagines reddet, sic tectoria, quae ex tenui sunt ducta 
materia, non modo sunt rimosa, sed etiam celeriter evanescunt, quae autem fundata harenationis et marmoris 
soliditate sunt crassitudine spissa, cum sunt politionibus 
crebris subacta, non modo sunt nitentia, sed etiam imagines expressas aspicientibus ex eo opere remittunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C80">
						<p id="N11C81" type="main">
							<s id="N11C83"> 
Graecorum vero tectores non solum his rationibus utendo 
faciunt opera firma, sed etiam mortario conlocato, calce 
et harena ibi confusa, decuria hominum inducta ligneis 
vectibus pisant materiam, et ita ad certamen subacta tunc 
utuntur. </s>
							<s id="N11C86">itaque veteribus parietibus nonnulli crustas excidentes pro abacis utuntur, ipsaque tectoria abacorum 
et speculorum divisionibus circa se prominentes habent 
expressiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11C89">
						<p id="N11C8A" type="main">
							<s id="N11C8E"> 
Sin autem in craticiis tectoria erunt facienda, quibus 
necesse est in arrectariis et transversariis rimas fieri, 
ideo quod, luto cum linuntur, necessario recipiunt umorem, 
cum autem arescunt, extenuati in tectoriis faciunt rimas, 
id ut non fiat, haec erit ratio. </s>
							<s id="N11C91">cum paries totus luto inquinatus fuerit, tunc in eo opere cannae clavis muscariis 
perpetuae figantur, deinde iterum luto inducto, si priores 
transversariis harundinibus fixae sunt, secundae erectis 
figantur, et ita, uti supra scriptum est, harenatum et marmor et omne tectorium inducatur. </s>
							<s id="N11C94">ita cannarum duplex 
		 
in parietibus harundinibus transversis fixa perpetuitas nec 
segmina nec rimam ullam fieri patietur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11C99">
					<subchap2 id="N11C9A">
						<p id="N11C9B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/238.jpg" ed="1567" pagenum="239"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/239.jpg" ed="1567" pagenum="240"></pb>
							<s id="N11C9D"> 
Quibus rationibus siccis locis tectoria oporteat fieri, 
dixi; nunc, quemadmodum umidis locis politiones expediantur, ut permanere possint sine vitiis, exponam. </s>
							<s id="N11CA0">et primum 
conclavibus, quae plano pede fuerint, in imo pavimento 
alte circiter pedibus tribus pro harenato testa trullissetur 
et dirigatur, uti eae partes tectoriorum ab umore ne vitientur. </s>
							<s id="N11CA3">sin autem aliqui paries perpetuos habuerit umores, 
paululum ab eo recedatur et struatur alter tenuis distans 
ab eo, quantum res patietur, et inter duos parietes canalis 
ducatur inferior, quam libramentum conclavis fuerit, habens 
nares ad locum patentem. </s>
							<s id="N11CA6">item, cum in altitudinem perstructus fuerit, relinquantur spiramenta; si enim non per 
nares umor et in imo et in summo habuerit exitus, non 
minus in nova structura se dissipabit. </s>
							<s id="N11CA9">his perfectis paries 
testa trullissetur et dirigatur et tunc tectorio poliatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11CAC">
						<p id="N11CAD" type="main">
							<s id="N11CAF"> 
Sin autem locus non patietur structuram fieri, canales fiant 
et nares exeant ad locum patentem. </s>
							<s id="N11CB2">deinde tegulae bipedales ex una parte supra marginem canalis inponantur, 
ex altera parte besalibus &lt;laterculis&gt; pilae substruantur, 
in quibus duarum tegularum anguli sedere possint, et ita 
a pariete eae distent, ut ne plus pateant palmum. </s>
							<s id="N11CB5">deinde 
insuper erectae mammatae tegulae ab imo ad summum 
ad parietem figantur, quarum interiores partes curiosius 
picentur, ut ab se respuant liquorem; item in imo et in summo supra camaram habeant spiramenta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11CB8">
						<p id="N11CB9" type="main">
							<s id="N11CBB"> 
tum autem calce ex aqua liquida dealbentur, uti trullissationem testaceam  
ceam non respuant; namque propter ieiunitatem quae est 
a fornacibus excocta non possunt recipere nec sustinere, 
nisi calx subiecta utrasque res inter se conglutinet et 
cogat coire. </s>
							<s id="N11CBE">trullissatione inducta pro harenato testa dirigatur, et cetera omnia, uti supra scripta sunt in tectorii 
rationibus, perficiantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11CC1">
						<p id="N11CC2" type="main">
							<s id="N11CC4"> 
Ipsi autem <gap></gap> politionibus eorum ornatus proprios 
debent habere ad decoris rationes, uti et ex locis aptas et 
generum discriminibus non alienas habeant dignitates. </s>
							<s id="N11CC9">tricliniis hibernis non est utilis compositione nec megalographia nec camerarum coronario opere subtilis ornatus, 
quod ea et ab ignis fumo et ab luminum crebris fuliginibus corrumpuntur. </s>
							<s id="N11CCC">in his vero supra podia abaci ex atramento sunt subigendi et poliendi cuneis silaceis seu miniaceis interpositis, &lt;et&gt; explicandae camerae pure politae. </s>
							<s id="N11CCF">etiam pavimentorum non erit displicens, si qui animadvertere voluerit Graecorum hibernaculorum usum, minime sumptuosus et utilis apparatus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11CD2">
						<p id="N11CD3" type="main">
							<s id="N11CD7"> 
Foditur enim infra libramentum triclinii altitudo circiter pedum binûm, et solo 
festucato inducitur aut rudus aut testaceum pavimentum 
ita fastigatum, ut in cana­
							<pb xlink:href="048/01/240.jpg" ed="1567" pagenum="241"></pb>
							li habeat nares. </s>
							<s id="N11CDA">deinde congestis 
et spisse calcatis carbonibus inducitur e sabulone et calce et 
favilla mixta materies crassitudine semipedali. </s>
							<s id="N11CDD">ad regulam 
et libellam summo libramento cote despumato redditur 
species nigri pavimenti. </s>
							<s id="N11CE0">ita conviviis eorum et, quod poculis et pytismatis effunditur, simul cadit siccescitque, quique versantur ibi ministrantes, etsi nudis pedibus fuerint, 
non recipiunt frigus ab eius modi genere pavimenti.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11CE3">
					<subchap2 id="N11CE4">
						<p id="N11CE5" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/241.jpg" ed="1567" pagenum="242"></pb>
							<s id="N11CE7"> 
Ceteris conclavibus, id est vernis, autumnalibus, aestivis, 
etiam atriis et peristylis, constitutae sunt ab antiquis ex 
certis rebus certae rationes picturarum. </s>
							<s id="N11CEA">namque pictura 
imago fit eius, quod est seu potest esse, uti homines, aedificia, naves, reliquarumque rerum, e quibus finitis certisque 
corporibus figurata similitudine sumuntur exempla. </s>
							<s id="N11CED">ex eo 
antiqui, qui initia expolitionibus instituerunt, imitati sunt 
primum crustarum marmorearum varietates et conlocationes, deinde coronarum, †siliculorum, cuneorum inter sese varias distributiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11CF0">
						<p id="N11CF1" type="main">
							<s id="N11CF3"> 
Postea ingressi sunt, ut etiam aedificiorum figuras, columnarum et fastigiorum eminentes proiecturas imitarentur, patentibus autem locis, uti exhedris, 
propter amplitudines parietum scaenarum frontes tragico 
more aut comico seu satyrico designarent, ambulationibus 
vero propter spatia longitudinis varietatibus topiorum ornarent ab certis locorum proprietatibus imagines exprimentes; 
pinguntur enim portus, promunturia, litora, flumina, fontes, 
euripi, fana, luci, montes, pecora, pastores. </s>
							<s id="N11CF6">nonnulli loci 
item signorum megalographiam habent et deorum simulacra seu fabularum dispositas explicationes, non minus 
troianas pugnas seu Ulixis errationes per topia, ceteraque, 
quae sunt eorum similibus rationibus ab rerum natura procreata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11CF9">
						<p id="N11CFA" type="main">
							<s id="N11CFC"> 
Sed haec, quae ex veris rebus exempla sumebantur, nunc iniquis moribus inprobantur. </s>
							<s id="N11CFF">nam pinguntur 
tectoriis monstra potius quam ex rebus finitis imagines 
certae: pro columnis enim struuntur calami striati cum 
crispis foliis et volutis, pro fastigiis appagineculi, item  
candelabra aedicularum sustinentia figuras, supra fastigia 
eorum surgentes ex radicibus cum volutis teneri flores 
habentes in se sine ratione sedentia sigilla, non minus 
coliculi dimidiata habentes sigilla alia humanis, alia bestiarum capitibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D02">
						<p id="N11D03" type="main">
							<s id="N11D05"> 
Haec autem nec sunt nec fieri possunt nec fuerunt. </s>
							<s id="N11D08">quemadmodum enim potest calamus vere 
sustinere tectum aut candelabrûm ornamenta fastigii, 
seu coliculus tam tenuis et mollis sustinere sedens sigillum, aut de radicibus et coliculis ex parte flores dimidiataque sigilla procreari? at haec falsa videntes homines 
non reprehendunt sed delectantur, neque animadvertunt, 
si quid eorum fieri potest necne. </s>
							<s id="N11D0B">ergo ita novi mores 
coegerunt, uti inertiae mali iudices convincerent artium 
virtutes; iudiciis autem infirmis obscuratae mentes non 
valent probare, quod potest esse cum auctoritate et 
ratione decoris. </s>
							<s id="N11D0E">neque enim picturae probari debent, quae 
non sunt similes veritati, nec, si factae sunt elegantes ab 
arte, ideo de his statim debet &#039;recte&#039; iudicari, nisi argumentationis certas rationes habuerint sine offensionibus explicatas. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D11">
						<p id="N11D12" type="main">
							<s id="N11D16"> 
Etenim etiam Trallibus cum Apaturius Alabandeus eleganti manu finxisset scaenam in minusculo theatro, quod <foreign lang="grc">ἐκκλησιαστήριον</foreign> apud eos vocitatur, in eaque 
fecisset columnas, signa, centauros sustinentes epistylia, 
tholorum rotunda tecta, fastigiorum prominentes versuras, 
coronasque capitibus leoninis ornatas, quae ora stillicidiorum e tectis habent rationem, praeterea supra ea nihilominus episcaenum, in qua tholi, pronai, semifastigia 
omnisque tecti varius picturis fuerat ornatus, itaque cum 
aspectus eius scaenae propter asperitatem eblandiretur 
omnium visus et iam id opus probare fuissent parati, tum  Licymnius mathematicus prodiit et ait 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D1D">
						<p id="N11D1E" type="main">
							<s id="N11D20"> 
&#039;Alabandis satis acutos ad omnes res civiles haberi, sed propter non magnum vitium indecentiae insipientes eos esse iudicatos, 
quod in gymnasio eorum quae sunt statuae omnes sunt 
causas agentes, foro discos tenentes aut currentes seu pila 
ludentes. </s>
							<s id="N11D23">ita indecens inter locorum proprietates status 
signorum publice civitati vitium existimationis adiecit. </s>
							<s id="N11D26">videamus item nunc, ne Apaturii scaena efficiat et nos 
Alabandis aut Abderitas. </s>
							<s id="N11D29">qui enim 
							<pb xlink:href="048/01/242.jpg" ed="1567" pagenum="243"></pb>
							vestrum domos supra 
tegularum tecta potest habere aut columnas seu fastigiorum explicationes? haec enim supra contignationes ponuntur, non supra tegularum tecta. </s>
							<s id="N11D2C">si ergo, quae non 
possunt in veritate rationem habere facti, in picturis probaverimus, accedemus et nos his civitatibus, quae propter haec vitia insipientes sunt iudicatae.&#039; 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D2F">
						<p id="N11D30" type="main">
							<s id="N11D32"> 
Itaque Apaturius contra respondere non est ausus, sed sustulit scaenam et 
ad rationem veritatis commutatam postea correctam adprobavit. </s>
							<s id="N11D35">utinam dii inmortales fecissent, uti Licymnius 
revivisceret et corrigeret hanc amentiam tectoriorumque 
errantia instituta! sed quare vincat veritatem ratio falsa, 
non erit alienum exponere. </s>
							<s id="N11D38">quod enim antiqui insumentes 
laborem et industriam probare contendebant artibus, id 
nunc coloribus et eorum eleganti specie consecuntur, et 
quam subtilitas artificis adiciebat operibus auctoritatem, nunc dominicus sumptus efficit, ne desideretur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D3B">
						<p id="N11D3C" type="main">
							<s id="N11D3E"> 
Quis enim antiquorum non uti medicamento minio parce videtur usus 
esse? at nunc passim plerumque toti parietes inducuntur. </s>
							<s id="N11D41">accedit huc chrysocolla, ostrum, armenium. </s>
							<s id="N11D44">haec vero 
cum inducuntur, etsi non ab arte sunt posita, fulgentes  
colorum reddunt visus, et ideo quod pretiosa sunt, legibus excipiuntur, ut ab domino, non a redemptore repraesententur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11D47" type="main">
							<s id="N11D49"> 
Quae commonefacere potui, ut ab errore discedatur in 
opere tectorio, satis exposui; nunc de apparitionibus, ut 
succurrere potuerit, dicam, et primum, quoniam de calce 
initio est dictum, nunc de marmore ponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11D4C">
					<subchap2 id="N11D4D">
						<p id="N11D4E" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/243.jpg" ed="1567" pagenum="244"></pb>
							<s id="N11D52"> 
Marmor non eodem genere omnibus regionibus procreatur, sed quibusdam locis glaebae ut salis micas perlucidas habentes nascuntur, quae contusae et molitae praestant operibus utilitatem. </s>
							<s id="N11D55">quibus autem locis eae copiae 
non sunt, caementa marmorea, sive assulae dicuntur, quae 
marmorarii ex operibus deiciunt, contunduntur et moluntur, 
&lt;et cum&gt; est subcretum, in operibus utuntur. </s>
							<s id="N11D58">aliis locis, 
ut inter Magnesiae et Ephesi fines, sunt loca, unde foditur 
&lt;farina&gt; parata, quam nec molere nec cernere opus est, 
sed sic est subtilis, quemadmodum si qua est manu contusa 
et subcreta. 
 </s>
						</p>
						<p id="N11D5B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/244.jpg" ed="1567" pagenum="245"></pb>
							<s id="N11D5D"> 
Colores vero alii sunt, qui per se certis locis procreantur et inde fodiuntur, nonnulli ex aliis rebus tractationibus aut mixtionum temperaturis compositi perficiuntur, uti praestent eandem in operibus utilitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11D60">
					<subchap2 id="N11D61">
						<p id="N11D62" type="main">
							<s id="N11D64"> 
Primum autem exponemus, quae per se nascentia fodiuntur, uti sil, 
quod graece <foreign lang="grc">ὤχρα</foreign> dicitur. </s>
							<s id="N11D6B">haec vero multis locis, ut etiam 
in Italia, invenitur; sed quae fuerat optima, attica, ideo 
nunc non habetur, quod Athenis argentifodinae cum habuerunt familias, tunc specus sub terra fodiebantur ad argentum inveniendum. </s>
							<s id="N11D6E">cum ibi vena forte inveniretur, nihilominus uti argentum persequebantur; itaque antiqui egregia  copia silis ad politionem operum sunt usi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D71">
						<p id="N11D72" type="main">
							<s id="N11D74"> 
Item rubricae copiosae multis locis eximuntur, sed optimae paucis, uti 
Ponto Sinope, et Aegypto, in Hispania Balearibus, non 
minus etiam Lemno, cuius insulae vectigalia Atheniensibus senatus populusque Romanus concessit fruenda. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D77">
						<p id="N11D78" type="main">
							<s id="N11D7A"> 
Paraetonium vero ex ipsis locis, unde foditur, habet nomen. </s>
							<s id="N11D7D">eadem ratione melinum, quod eius metallum in sola cycladi Melo dicitur esse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D80">
						<p id="N11D81" type="main">
							<s id="N11D85"> 
Creta viridis item pluribus locis nascitur, sed optima Zmyrnae; hanc autem Graeci 
<foreign lang="grc">θεοδοτεῖον</foreign> vocant, quod Theodotus nomine fuerat, cuius in fundo id genus cretae primum est inventum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11D8C">
						<p id="N11D8D" type="main">
							<s id="N11D8F"> 
Auripigmentum, quod <foreign lang="grc">ἀρσενικόν</foreign> graece dicitur, foditur Ponto. </s>
							<s id="N11D96">sandaraca item pluribus locis, sed optima Ponto proxime flumen Hypanim habet metallum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11D99">
					<subchap2 id="N11D9A">
						<p id="N11D9B" type="main">
							<s id="N11D9D"> 
Ingrediar nunc minii rationes explicare. </s>
							<s id="N11DA0">id autem agris 
Ephesiorum Cilbianis primum esse memoratur inventum. </s>
							<s id="N11DA3">cuius et res et ratio satis magnas habet admirationes. </s>
							<s id="N11DA6">foditur enim glaeba quae dicitur, antequam tractationibus 
ad minium perveniant, vena uti ferrum, magis subrufo 
colore, habens circa se rubrum pulverem. </s>
							<s id="N11DA9">cum id foditur, 
ex plagis ferramentorum crebras emittit lacrimas argenti vivi, quae a fossoribus statim colliguntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11DAC">
						<p id="N11DAD" type="main">
							<s id="N11DAF"> 
Hae glaebae, cum collectae sunt, in officina propter umoris plenitatem 
coiciuntur in fornacem, ut interarescant, et is qui ex his 
ab ignis vapore fumus suscitatur, cum resedit in solum 
furni, invenitur esse argentum vivum. </s>
							<s id="N11DB2">exemptis glaebis 
guttae eae, quae residebunt, propter brevitates non possunt 
colligi, sed in vas aquae converruntur et ibi inter se 
congruunt et una confunduntur. </s>
							<s id="N11DB5">id autem cum sint quattuor sextariorum mensurae, cum expenduntur, invenientur esse pondo centum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11DB8">
						<p id="N11DB9" type="main">
							<s id="N11DBB"> 
Cum in aliquo vase est confusum, si supra id lapideum centenarium pondus inponatur, natat 
in summo neque eum liquorem potest onere suo premere 
nec elidere nec dissipare. </s>
							<s id="N11DBE">centenario sublato si ibi auri 
scripulum inponatur, non natabit, sed ad imum per se 
deprimetur. </s>
							<s id="N11DC1">ita non amplitudine ponderis sed genere singularum rerum gravitatem esse non est negandum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11DC4">
						<p id="N11DC5" type="main">
							<s id="N11DC9"> 
Id autem multis rebus est ad usum expeditum. </s>
							<s id="N11DCC">neque enim 
argentum neque aes sine eo potest recte inaurari. </s>
							<s id="N11DCF">cumque in veste intextum est aurum eaque vestis contrita 
propter vetustatem usum non habeat honestum, panni in 
fictilibus vasis inpositi supra ignem comburuntur. </s>
							<s id="N11DD2">is cinis 
coicitur in aquam, et additur eo argentum vivum. </s>
							<s id="N11DD5">id 
autem omnes micas auri corripit in se et cogit secum 
coire. </s>
							<s id="N11DD8">aqua defusa cum id in pannum infunditur et ibi 
manibus premitur, argentum per panni raritates propter 
liquorem extra labitur compressione coactum, aurum intra 
purum invenitur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11DDB">
					<subchap2 id="N11DDC">
						<p id="N11DDD" type="main">
							<s id="N11DDF"> 
Revertar nunc ad minii temperaturam. </s>
							<s id="N11DE2">ipsae enim 
glaebae, cum sunt aridae, contunduntur pilis ferreis, et 
lotionibus et cocturis crebris relictis stercoribus efficiuntur, ut adveniant, colores. </s>
							<s id="N11DE5">cum ergo emissae sint ex minio 
per argenti vivi relictionem quas in se naturales habuerat virtutes, efficitur tenera natura et viribus inbecillis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11DE8">
						<p id="N11DE9" type="main">
							<s id="N11DEB"> 
Itaque cum est in expolitionibus conclavium tectis inductum, 
permanet sine vitiis suo colore; apertis vero, id est peristyliis aut exhedris aut ceteris eiusdem modi locis, quo 
sol et luna possit splendores et radios inmittere, cum ab  
his locus tangitur, vitiatur et amissa virtute coloris denigratur. </s>
							<s id="N11DEE">itaque cum et alii multi tum etiam Faberius 
scriba, cum in Aventino voluisset habere domum eleganter 
expolitam, peristyliis parietes omnes induxit minio, qui 
post dies <emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end> facti sunt invenusto varioque colore. </s>
							<s id="N11DF7">itaque primo locavit inducendos alios colores. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11DFA">
						<p id="N11DFB" type="main">
							<s id="N11DFD"> 
At si qui subtilior fuerit et voluerit expolitionem miniaceam suum 
colorem retinere, cum paries expolitus et aridus fuerit, 
ceram ponticam igni liquefactam paulo oleo temperatam 
saeta inducat; deinde postea carbonibus in ferreo vase 
compositis eam ceram una cum pariete calfaciundo sudare 
cogat lietque, ut peraequetur; deinde tunc candela centunculisque puris subigat, uti signa marmorea nuda curantur (haec autem <foreign lang="grc">γάνωσις</foreign> graece dicitur): 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E04">
						<p id="N11E05" type="main">
							<s id="N11E07"> 
ita obstans cerae ponticae lorica non patitur nec lunae splendorem nec 
solis radios lambendo eripere ex his politionibus colorem. </s>
							<s id="N11E0A">quae autem in Ephesiorum metallis fuerunt officinae, 
nunc traiectae sunt ideo Romam, quod id genus venae 
postea est inventum Hispaniae regionibus, &lt;e&gt; quibus 
metallis glaebae portantur et per publicanos Romae curantur. </s>
							<s id="N11E0D">eae autem officinae sunt inter aedem Florae et 
Quirini. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E10">
						<p id="N11E11" type="main">
							<s id="N11E15"> 
Vitiatur minium admixta calce. </s>
							<s id="N11E18">itaque si qui velit 
experiri id sine vitio esse, sic erit faciendum. </s>
							<s id="N11E1B">ferrea 
lamna sumatur, eo minium inponatur, ad ignem conlocetur, 
donec lamna candescat. </s>
							<s id="N11E1E">cum e candore color mutatus 
fuerit eritque ater, tollatur lamna ab igni, et sic refrigeratum si restituatur in pristinum colorem, sine vitio esse  
probabitur; sin autem permanserit nigro colore, significabit 
se esse vitiatum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E21">
						<p id="N11E22" type="main">
							<s id="N11E24"> 
Quae succurrere potuerunt mihi de minio, dixi. </s>
							<pb xlink:href="048/01/245.jpg" ed="1567" pagenum="246"></pb>
							<s id="N11E27">chrysocolla adportatur a Macedonia; foditur autem ex îs locis, 
qui sunt proximi aerariis metallis. </s>
							<s id="N11E2A">armenium et indicum 
nominibus ipsis indicatur, quibus in locis procreatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11E2D">
					<subchap2 id="N11E2E">
						<p id="N11E2F" type="main">
							<s id="N11E31"> 
Ingrediar nunc ad ea, quae ex aliis generibus tractationum temperaturis commutata recipiunt colorum proprietates. </s>
							<s id="N11E34">et primum exponam de atramento, cuius usus 
in operibus magnas habet necessitates, ut sint notae, quemadmodum praeparentur certis rationibus artificiorum, ad id temperaturae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E37">
						<p id="N11E38" type="main">
							<s id="N11E3A"> 
Namque aedificatur locus uti laconicum et expolitur marmore subtiliter et levigatur. </s>
							<s id="N11E3D">ante id fit 
fornacula habens in laconicum nares, et eius praefurnium 
magna diligentia comprimitur, ne flamma extra dissipetur. </s>
							<s id="N11E40">in fornace resina conlocatur. </s>
							<s id="N11E43">hanc autem ignis potestas 
urendo cogit emittere per nares intra laconicum fuliginem, 
quae circa parietem et camerae curvaturam adhaerescit. </s>
							<s id="N11E46">inde collecta partim componitur ex gummi subacta ad usum 
atramenti librarii, reliquum tectores glutinum admiscentes in parietibus utuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E49">
						<p id="N11E4A" type="main">
							<s id="N11E4C"> 
Si autem hae copiae non fuerint paratae, ita necessitatibus erit administrandum, ne expectatione morae res retineatur. </s>
							<s id="N11E4F">sarmenta aut taedae schidiae comburantur; cum erunt carbones, extinguantur, deinde in mortario cum glutino terantur: ita erit atramentum tectoribus non invenustum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E52">
						<p id="N11E53" type="main">
							<s id="N11E57"> 
Non minus si faex vini arefacta et cocta in fornace fuerit et ea contrita cum glutino in 
opere inducetur, atramenti suavitatis superque efficiet 
colorem; et quo magis ex meliore vino parabitur, non 
modo atramenti, sed etiam indici colorem dabit imitari. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11E5A">
					<subchap2 id="N11E5B">
						<p id="N11E5C" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/246.jpg" ed="1567" pagenum="247"></pb>
							<s id="N11E5E"> 
Caeruli temperationes Alexandriae primum sunt inventae, postea item Vestorius Puteolis instituit faciundum.  
ratio autem eius, e quibus est inventa, satis habet admirationis. </s>
							<s id="N11E61">harena enim cum nitri flore conteritur adeo subtiliter, ut efficiatur quemadmodum farina; ea aes cyprum 
limis crassis uti scobis facta mixta conspargitur, ut conglomeretur; deinde pilae manibus versando efficiuntur et 
ita conligantur, ut inarescant; aridae componuntur in 
urceo fictili, urcei in fornace: ita aes et ea harena ab ignis 
vehementia confervescendo cum coaluerint, inter se dando 
et accipiendo sudores a proprietatibus discedunt suisque 
viribus per ignis vehementiam confectis caeruleo rediguntur colore. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E64">
						<p id="N11E65" type="main">
							<s id="N11E67"> 
Usta vero, quae satis habet utilitatis in operibus tectoriis, sic temperatur. </s>
							<s id="N11E6A">glaeba silis boni coquitur, ut sit in igni candens; ea autem aceto extinguitur et efficitur purpureo colore. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11E6D">
					<subchap2 id="N11E6E">
						<p id="N11E6F" type="main">
							<s id="N11E71"> 
De cerussa aerugineque, quam nostri aerucam vocitant, 
non est alienum, quemadmodum comparetur, dicere. </s>
							<s id="N11E74">Rhodo 
enim doliis sarmenta conlocantes aceto suffuso supra sarmenta conlocant plumbeas massas, deinde ea operculis 
obturant, ne spiramento obturatum emittatur. </s>
							<s id="N11E77">post certum tempus aperientes inveniunt e massis plumbeis cerussam. </s>
							<s id="N11E7A">eadem ratione lamellas aereas conlocantes efficiunt aeruginem, quae aeruca appellatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E7D">
						<p id="N11E7E" type="main">
							<s id="N11E80"> 
Cerussa vero, cum in fornace coquitur, mutato colore ad ignem [incendi] 
efficitur sandaraca—id autem incendio facto ex casu didicerunt homines—et ea multo meliorem usum praestat, 
quam quae de metallis per se nata foditur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11E83">
					<subchap2 id="N11E84">
						<p id="N11E85" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/247.jpg" ed="1567" pagenum="248"></pb>
							<s id="N11E89"> 
Incipiam nunc de ostro dicere, quod et carissimam et 
excellentissimam habet praeter hos colores aspectus suavitatem. </s>
							<s id="N11E8C">id autem excipitur e conchylio marino, e quo  
purpura efficitur, cuius non minores sunt quam ceterarum 
&lt;rerum&gt; naturae considerantibus admirationes, quod habet 
non in omnibus locis, quibus nascitur, unius generis colorem, sed solis cursu naturaliter temperatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E8F">
						<p id="N11E90" type="main">
							<s id="N11E92"> 
Itaque quod legitur Ponto et Gallia, quod hae regiones sunt proximae 
ad septentrionem, est atrum; progredientibus inter septentrionem et occidentem invenitur lividum; quod autem 
legitur ad aequinoctialem orientem et occidentem, invenitur violaceo colore; quod vero meridianis regionibus excipitur, rubra procreatur potestate, et ideo hoc Rhodo 
etiam insula creatur ceterisque eiusmodi regionibus, quae proximae sunt solis cursui. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11E95">
						<p id="N11E96" type="main">
							<s id="N11E98"> 
Ea conchylia, cum sunt lecta, ferramentis circa scinduntur, e quibus plagis purpurea 
sanies, uti lacrima profluens, excussa in mortariis terendo 
comparatur. </s>
							<s id="N11E9B">et quod ex concharum marinarum testis eximitur, ideo ostrum est vocitatum. </s>
							<s id="N11E9E">id autem propter salsuginem cito fit siticulosum, nisi mel habeat circa fusum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11EA1">
					<subchap2 id="N11EA2">
						<p id="N11EA3" type="main">
							<s id="N11EA5"> 
Fiunt etiam purpurei colores infecta creta rubiae radice 
et hysgino, non minus et ex floribus alii colores. </s>
							<s id="N11EA8">itaque 
tectores, cum volunt sil atticum imitari, violam aridam 
coicientes in vas cum aqua, confervefaciunt ad ignem, 
deinde, cum est temperatum, coiciunt &lt;in&gt; linteum, et inde 
manibus exprimentes recipiunt in mortarium aquam ex 
violis coloratam, et eo cretam infundentes et eam terentesn efficiunt silis attici colorem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11EAB">
						<p id="N11EAC" type="main">
							<s id="N11EAE"> 
Eadem ratione vaccinium temperantes et lacte miscentes purpuram faciunt elegantem. </s>
							<s id="N11EB1">item qui non possunt chrysocolla propter caritatem 
uti, herba, quae luteum appellatur, caeruleum inficiunt, et 
utuntur viridissimum colorem; haec autem infectiva appellatur. </s>
							<s id="N11EB4">item propter inopiam coloris indici cretam selinusiam aut anulariam vitro, quod Graeci <foreign lang="grc">ἰσάτιν</foreign> appellant, inficientes imitationem faciunt indici coloris. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11EBB">
						<p id="N11EBC" type="main">
							<s id="N11EC0"> 
Quibus rationibus et rebus ad dispositionem firmitates 
quibusque decoras oporteat fieri picturas, item quas habeant omnes colores in se potestates, ut mihi succurrere 
potuit, in hoc libro perscripsi. </s>
							<s id="N11EC3">itaque omnes aedificationum 
perfectiones, quam habere debeant opportunitatem ratiocinationis, septem voluminibus sunt finitae; insequenti 
autem de aqua, si quibus locis non fuerit, quemadmodum 
inveniatur et qua ratione ducatur quibusque rebus, si erit 
salubris et idonea, probetur, explicabo. 
	      </s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N11EC6">
				
				<p id="N11EC8" type="head">
					<pb xlink:href="048/01/248.jpg" ed="1567" pagenum="249"></pb>
					<s id="N11ECA">LIBER OCTAVUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N11ECD">
					<subchap2 id="N11ECE">
						<p id="N11ECF" type="main">
							<s id="N11ED1"> 
De septem sapientibus Thales Milesius omnium rerum 
principium aquam est professus, Heraclitus ignem, Magorum sacerdotes aquam et ignem, Euripides, auditor Anaxagorae, quem philosophum Athenienses scaenicum appellaverunt, aera et terram, eamque e caelestium imbrium 
conceptionibus inseminatam fetus gentium et omnium animalium in mundo procreavisse, et quae ex ea essent 
prognata, cum dissolverentur temporum necessitate coacta, 
in eandem redire, quaeque de aere nascerentur, item in 
caeli regiones reverti neque interitiones recipere et dissolutione mutata in eam recidere, in qua ante fuerant, proprietatem. </s>
							<s id="N11ED4">Pythagoras vero, Empedocles, Epicharmos aliique physici et philosophi haec principia esse quattuor 
proposuerunt: aerem, ignem, terram, aquam, eorumque  
inter se cohaerentiam naturali figuratione e generum discriminibus efficere qualitates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11ED7">
						<p id="N11ED8" type="main">
							<s id="N11EDA"> 
Animadvertimus vero non solum nascentia ex his esse procreata, sed etiam res omnes non ali sine eorum potestate neque crescere nec tueri. </s>
							<s id="N11EDD">namque corpora sine spiritus redundantia non possunt 
habere vitam, nisi aer influens cum incremento fecerit 
auctus et remissiones continenter. </s>
							<s id="N11EE0">caloris vero si non 
fuerit in corpore iusta comparatio, non erit spiritus animalis neque erectio firma, cibique vires non poterunt 
habere coctionis temperaturam. </s>
							<s id="N11EE3">item si non terrestri cibo 
membra corporis alantur, deficient et ita a terreni principii mixtione erunt deserta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11EE6">
						<p id="N11EE7" type="main">
							<s id="N11EE9"> 
Animalia vero si fuerint sine umoris potestate, exsanguinata et exsucata [a principiorum 
liquore] interarescent. </s>
							<s id="N11EEC">igitur divina mens, quae proprie 
necessaria essent gentibus, non constituit difficilia et cara, 
uti sunt margaritae, aurum, argentum ceteraque, quae neque corpus nec natura desiderat, sed sine quibus mortalium vita non potest esse tuta, effudit ad manum parata 
per omnem mundum. </s>
							<s id="N11EEF">itaque ex his, si quid forte defit in 
corpore spiritus, ad restituendum aer adsignatus id praestat. </s>
							<s id="N11EF2">apparatus autem ad auxilia caloris solis impetus et 
ignis inventus tutiorem efficit vitam. </s>
							<s id="N11EF5">item terrenus fructus escarum praestans copiis supervacuis desiderationibus 
alit et nutrit animales pascendo continenter. </s>
							<s id="N11EF8">aqua vero 
non solum potus sed infinitas usu praebendo necessitates, gratas, quod est gratuita, praestat utilitates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11EFB">
						<p id="N11EFC" type="main">
							<s id="N11F00"> 
Ex eo etiam qui sacerdotia gerunt moribus Aegyptiorum, ostendunt 
omnes res e liquoris potestate consistere. </s>
							<s id="N11F03">itaque cum hydria aqua ad templum aedemque casta religione refertur, 
tunc in terra procumbentes manibus ad caelum sublatis 
inventionis gratias agunt divinae benignitati.  
	      </s>
						</p>
						<p id="N11F06" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/249.jpg" ed="1567" pagenum="250"></pb>
							<s id="N11F08"> 
Cum ergo et a physicis et philosophis et ab sacerdotibus iudicetur ex potestate aquae omnes res constare, 
putavi, quoniam in prioribus septem voluminibus rationes 
aedificiorum sunt expositae, in hoc oportere de inventionibus aquae, quasque habeat in locorum proprietatibus 
virtutes, quibusque rationibus ducatur, et quemadmodum ante probetur, scribere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11F0B">
					<subchap2 id="N11F0C">
						<p id="N11F0D" type="main">
							<s id="N11F0F"> 
Est enim maxime necessaria et ad vitam et ad delectationes et ad usum cotidianum. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11F12" type="main">
							<s id="N11F14"> 
Ea autem erit facilior, si erunt fontes aperti et fluentes. </s>
							<s id="N11F17">sin autem non profluent, quaerenda sub terra sunt capita 
et colligenda. </s>
							<s id="N11F1A">quae sic erunt experienda, uti procumbatur 
in dentes, antequam sol exortus fuerit, in locis, quibus 
erit quaerendum, et in terra mento conlocato et fulto 
prospiciantur eae regiones; sic enim non errabit excelsius 
quam oporteat visus, cum erit inmotum mentum, sed 
libratam altitudinem in regionibus certa finitione designabit. </s>
							<s id="N11F1D">tunc, in quibus locis videbuntur umores concrispantes 
et in aera surgentes, ibi fodiatur; non enim in sicco loco 
hoc potest signum fieri. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F20">
						<p id="N11F21" type="main">
							<s id="N11F23"> 
Item animadvertendum est quaerentibus aquam, quo 
genere sint loca; certa enim sunt, in quibus nascitur. </s>
							<s id="N11F26">in 
creta tenuis et exilis et non alta est copia; ea erit non 
optimo sapore. </s>
							<s id="N11F29">item sabulone soluto tenuis, sed inferioris 
loci invenietur; ea erit limosa et insuavis. </s>
							<s id="N11F2C">terra autem 
nigra sudores et stillae exiles inveniuntur, quae ex hibernis 
tempestatibus collectae in spissis et solidis locis subsidunt; 
haec habent optimum saporem. </s>
							<s id="N11F2F">glarea vero mediocres 
et non certae venae reperiuntur; hae quoque sunt egregia 
suavitate. </s>
							<s id="N11F32">item sabulone masculo harenaque carbunculo 
certiores et stabiliores sunt copiae; eaeque sunt bono  
sapore. </s>
							<s id="N11F35">rubro saxo et bonae et copiosae, si non per 
intervenia dilabantur et liquescant. </s>
							<s id="N11F38">sub radicibus autem 
montium et in saxis silicibus uberiores et affluentiores; 
eaeque frigidiores sunt et salubriores. </s>
							<s id="N11F3B">campestribus autem 
fontibus salsae, graves, tepidae, non suaves, nisi quae ex 
montibus sub terra submanantes erumpunt in medios 
campos ibique arborum umbris contectae praestant montanorum fontium suavitatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F3E">
						<p id="N11F3F" type="main">
							<s id="N11F43"> 
Signa autem, quibus terrarum generibus supra scriptum est, ea invenientur nascentia: 
tenuis iuncus, salix erratica, alnus, vitex, harundo, hedera 
aliaque, quae eiusmodi sunt, quae non possunt nasci per 
se sine umore. </s>
							<s id="N11F46">solent autem eadem in lacunis nata esse, 
quae sidentes praeter reliquum agrum excipiunt ex imbribus 
et agris per hiemem propterque capacitatem diutius conservant umorem. </s>
							<s id="N11F49">quibus non est credendum, sed quibus 
regionibus et terris, non lacunis, ea signa nascuntur, non 
sata, sed naturaliter per se procreata, ibi est quaerenda. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F4C">
						<p id="N11F4D" type="main">
							<s id="N11F4F"> 
In quibus si eae significabuntur inventiones, sic erunt experiundae. </s>
							<s id="N11F52">fodiatur quoquoversus locus latus ne minus 
pedes &lt;tres, altus pedes&gt; quinque, in eoque conlocetur 
circiter solis occasum scaphium aereum aut plumbeum aut 
pelvis. </s>
							<s id="N11F55">ex his quod erit paratum, id intrinsecus oleo ungatur ponaturque inversum, et summa fossura operiatur 
harundinibus aut fronde, supra terra obruatur; tum postero 
die aperiatur, et si in vaso stillae sudoresque erunt, is locus habebit aquam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F58">
						<p id="N11F59" type="main">
							<s id="N11F5B"> 
Item si vasum ex creta factum non coctum in ea fossione eadem ratione opertum positum 
fuerit, si is locus aquam habuerit, cum apertum fuerit, 
vas umidum erit et iam dissolvetur ab umore. </s>
							<s id="N11F5E">vellusque 
lanae si con­
							<pb xlink:href="048/01/250.jpg" ed="1567" pagenum="251"></pb>
							locatum erit in ea fossura, insequenti autem  
die de eo aqua expressa erit, significabit eum locum habere 
copiam. </s>
							<s id="N11F61">non minus si lucerna concinnata oleique plena 
et accensa in eo loco operta fuerit conlocata et postero 
die non erit exusta, sed habuerit reliquias olei et enlychnii ipsaque umida invenietur, indicabit eum locum 
habere aquam, ideo quod omnis tepor ad se ducit umores. </s>
							<s id="N11F64">item in eo loco ignis factus si fuerit et percalefacta terra 
et adusta vaporem nebulosum ex se suscitaverit, is locus habebit aquam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F67">
						<p id="N11F68" type="main">
							<s id="N11F6A"> 
Cum haec ita erunt pertemptata et, qua supra scripta sunt, signa inventa, tum deprimendus est 
puteus in eo loco, et si erit caput aquae inventum, plures 
circa sunt fodiendi et per specus in unum locum omnes 
conducendi. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N11F6D" type="main">
							<s id="N11F6F"> 
Haec autem maxime in montibus et regionibus septentrionalibus sunt quaerenda, eo quod in his et suaviora et 
salubriora et copiosiora inveniuntur. </s>
							<s id="N11F72">aversi enim sunt 
solis cursui, et in his locis primum crebrae sunt arbores 
et silvosae, ipsique montes suas habent umbras obstantes 
et radii solis non directi perveniunt ad terram nec possunt 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F75">
						<p id="N11F76" type="main">
							<s id="N11F7A"> 
Intervallaque montium maxime recipiunt 
imbres et propter silvarum crebritatem nives ab umbris 
arborum et montium ibi diutius conservantur, deinde 
liquatae per terrae venas percolantur et ita perveniunt 
ad infimas montium radices, ex quibus profluentes fontium 
erumpunt ructus. </s>
							<s id="N11F7D">campestribus autem locis contrario non 
possunt habere copias. </s>
							<s id="N11F80">nam quaecumque sunt, non possunt 
habere salubritatem, quod solis vehemens impetus propter 
nullam obstantiam umbrarum eripit exhauriendo fervens 
ex planitie camporum umorem, et si quae sunt aquae 
apparentes, ex his, quod est levissimum tenuissimumque 
et subtili salubritate, aer avocans dissipat in impetum caeli, 
quaeque gravissimae duraeque et insuaves sunt partes,  eae in fontibus campestribus relinquuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11F83">
					<subchap2 id="N11F84">
						<p id="N11F85" type="main">
							<s id="N11F87"> 
Itaque, quae ex imbribus aqua colligitur, salubriores habet virtutes, 
quod eligitur ex omnibus fontibus levissimis subtilibusque 
tenuitatibus, deinde per aeris exercitationem percolata 
tempestatibus liquescendo pervenit ad terram. </s>
							<s id="N11F8A">etiamque 
non crebriter in campis confluunt imbres, sed in montibus 
aut ad ipsos montes, ideo quod umores ex terra matutino 
solis ortu moti cum sunt egressi, in quamcumque partem 
caeli sunt proclinati, trudunt aera; deinde, cum sunt moti, 
propter vacuitatem loci post se recipiunt aeris ruentis undas. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F8D">
						<p id="N11F8E" type="main">
							<s id="N11F90"> 
Aer autem, qui ruit, trudens quocumque umorem per vim spiritus impetus et undas crescentes facit ventorum. </s>
							<s id="N11F93">a ventis autem quocumque feruntur umores conglobati 
ex fontibus et fluminibus et paludibus et pelago, cum 
tepores solis colligunt et exhauriunt et ita tollunt in altitudinem nubes. </s>
							<s id="N11F96">deinde cum aeris unda nitentes, cum perventum ad montes, ab eorum offensa et procellis propter 
plenitatem et gravitatem liquescendo disparguntur et ita 
diffunditur in terras. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11F99">
						<p id="N11F9A" type="main">
							<s id="N11F9C"> 
Vaporem autem et nebulas et umores ex terra nasci 
haec videtur efficere ratio, quod ea habet in se et calores 
fervidos et spiritus inmanes refrigerationesque et aquarum 
magnam multitudinem. </s>
							<s id="N11F9F">ex eo, cum refrigeratum noctu sol 
oriens impetu tangit orbem terrae et ventorum flatus 
oriuntur per tenebras, ab umidis locis egrediuntur in altitudinem nubes. </s>
							<s id="N11FA2">aer autem cur a sole percalefactus cum rationibus tollit ex terra umores, 
							<pb xlink:href="048/01/251.jpg" ed="1567" pagenum="252"></pb>
							licet ex balineis exemplum capere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FA5">
						<p id="N11FA6" type="main">
							<s id="N11FA8"> 
Nullae enim camerae, quae sunt caldariorum, supra se possunt habere fontes, sed caelum, quod est ibi 
ex praefurniis ab ignis vapore percalefactum, corripit ex  
pavimentis aquam et aufert secum in camararum curvaturas et sustinet, ideo quod semper vapor calidus in altitudinem se trudit. </s>
							<s id="N11FAB">et primo non remittit propter brevitatem, simul autem plus umoris habet congestum, non 
potest sustinere propter gravitatem, sed stillat supra 
lavantium capita. </s>
							<s id="N11FAE">item eadem ratione caelestis aer, cum 
ab sole percepit calorem, ex omnibus locis hauriendo tollit 
umores et congregat ad nubes. </s>
							<s id="N11FB1">ita enim terra fervore 
tacta eicit umores, &lt;ut&gt; etiam corpus hominis ex calore emittit sudores. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FB4">
						<p id="N11FB5" type="main">
							<s id="N11FB9"> 
Indices autem sunt eius rei venti, ex 
quibus qui a frigidissimis partibus veniunt procreati, septentrio et aquilo, extenuatos siccitatibus in aere flatus 
spirant; auster vero et reliqui, qui a solis cursu impetum 
faciunt, sunt umidissimi et semper adportant imbres, quod 
percalefacti ab regionibus fervidis adveniunt et omnibus 
terris lambentes eripiunt umores et ita eos profundunt ad 
septentrionales regiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FBC">
						<p id="N11FBD" type="main">
							<s id="N11FBF"> 
Haec autem sic fieri testimonio possunt esse capita 
fluminum, quae orbe terrarum chorographiis picta itemque scripta plurima maximaque inveniuntur egressa ad 
septentrionem. </s>
							<s id="N11FC2">primumque in India Ganges et Indus ab 
Caucaso monte oriuntur; Syria Tigris et Euphrates; Asiae 
item Ponto Borysthenes, Hypanis, Tanais; Colchis Phasis; 
Gallia Rhodanus; Celtica Rhenus; citra Alpis Timavos et 
Padus; Italia Tiberis; Maurusia, quam nostri Mauretaniam 
appellant, ex monte Atlante Dyris, qui ortus ex septentrionali regione progreditur per occidentem ad lacum 
Eptagonum et mutato nomine dicitur Agger, deinde ex  
lacu Eptabolo sub montes desertos subterfluens per meridiana loca manat et influit in Paludem quae appellatur, 
circumcingit Meroen, quod est Aethiopum meridianorum 
regnum, ab hisque paludibus se circumagens per flumina 
Astansobam et Astoboam et alia plura pervenit per montes 
ad cataractam ab eoque se praecipitans per septentrionalem 
pervenit inter Elephantida et Syenen Thebaicosque in Aegyptum campos et ibi Nilus appellatur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FC5">
						<p id="N11FC6" type="main">
							<s id="N11FC8"> 
Ex Mauretania autem caput Nili profluere ex eo maxime cognoscitur, 
quod ex altera parte montis Atlantis alia capita item profluentia ad occidentem Oceanum &lt;petunt&gt;, ibique nascuntur ichneumones, crocodili, aliae similes bestiarum pisciumque naturae praeter hippopotamos. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FCB">
						<p id="N11FCC" type="main">
							<s id="N11FCE"> 
Ergo cum omnia flumina magnitudinibus in orbis terrarum descriptionibus a septentrione videantur profluere 
Afrique campi, qui sunt in meridianis partibus subiecti 
solis cursui, latentes penitus habeant umores nec fontes 
crebros amnesque raros, relinquitur, uti multo meliora 
inveniantur capita fontium, quae ad septentrionem aut 
aquilonem spectant, nisi si inciderint in sulphurosum locum aut aluminosum seu bituminosum. </s>
							<s id="N11FD1">tunc enim permutantur &lt;et&gt; aut calidae aquae aut frigidae odore malo et sapore profundunt fontes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FD4">
						<p id="N11FD5" type="main">
							<s id="N11FD7"> 
Neque enim calidae aquae est ulla proprietas, sed frigida aqua, cum incidit percurrens in ardentem locum, effervescit et percalefacta egreditur per venas extra terram. </s>
							<s id="N11FDA">ideo diutius non potest 
permanere, sed brevi spatio fit frigida. </s>
							<s id="N11FDD">namque si naturaliter esset calida, non refrigeraretur calor eius. </s>
							<s id="N11FE0">sapor autem 
et odor et color eius non restituitur, quod intinctus et 
commixtus est propter naturae raritatem.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N11FE3">
					<subchap2 id="N11FE4">
						<p id="N11FE5" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/252.jpg" ed="1567" pagenum="253"></pb>
							<s id="N11FE9"> 
Sunt autem etiam nonnulli fontes calidi, ex quibus 
profluit aqua sapore optimo, quae in potione ita est suavis, uti nec fontalis ab Camenis nec Marcia saliens desideretur. </s>
							<s id="N11FEC">haec autem ab natura perficiuntur his rationibus. </s>
							<s id="N11FEF">cum in imo per alumen aut bitumen seu sulphur ignis 
excitatur, ardore percandefacit terram, quae est supra 
se; item fervidum emittit in superiora loca vaporem, et 
ita, si qui in îs locis, qui sunt supra, fontes dulcis aquae 
nascuntur, offensi eo vapore effervescunt inter venas et ita profluunt incorrupto sapore. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FF2">
						<p id="N11FF3" type="main">
							<s id="N11FF5"> 
Sunt etiam odore et sapore non bono frigidi fontes, qui ab inferioribus locis 
penitus orti per loca ardentia transeunt et ab eo per 
longum spatium terrae percurrentes refrigerati perveniunt 
supra terram sapore, odore coloreque corrupto, uti in 
Tiburtina via flumen Albula et in Ardeatino fontes frigidi eodem odore, qui sulphurati dicuntur, et reliquis 
locis similibus. </s>
							<s id="N11FF8">hi autem, cum sunt frigidi, ideo videntur 
aspectu fervere, quod, cum in ardentem locum alte penitus inciderunt, umore et igni inter se congruentibus offensa vehementi fragore validos recipiunt in se spiritus, 
et ita inflati vi venti coacti bullientes crebre per fontes 
egrediuntur. </s>
							<s id="N11FFB">ex his autem qui non sunt aperti, sed &lt;grumis&gt; 
aut saxis continentur, per angustas venas vehementia spiritus extruduntur ad summos grumorum tumulos. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N11FFE">
						<p id="N11FFF" type="main">
							<s id="N12001"> 
Itaque qui putant se altitudine, qua sunt grumi, capita fontium posse habere, cum aperiunt fossuras latius, decipiuntur. </s>
							<s id="N12004">namque uti aeneum vas non in summis labris plenum 
sed aquae mensurae suae capacitatis habens &lt;e&gt; tribus duas 
partes operculumque in eo conlocatum, cum ignis vehementi fervore tangatur, percalefieri cogit aquam, ea autem 
propter naturalem raritatem in se recipiens fervoris validam inflationem non modo implet vas, sed spiritibus extollens operculum et crescens abundat, sublato autem operculo emissis inflationibus in aere patenti rursus ad suum 
locum residit: ad eundem modum ea capita fontium cum 
sunt angustiis compressa, ruunt in summo spiritus aquae 
bullitus, simul autem sunt latius aperti, exanimati per 
raritates liquidae potestatis residunt et restituuntur in 
libramenti proprietatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12007">
						<p id="N12008" type="main">
							<s id="N1200A"> 
Omnis autem aqua calida ideo [quod] est medicamentosa, quod in pravis rebus percocta aliam virtutem recipit 
ad usum. </s>
							<s id="N1200D">namque sulphurosi fontes nervorum labores 
reficiunt percalefaciendo exurendoque caloribus e corporibus umores vitiosos. </s>
							<s id="N12010">aluminosi autem, cum dissoluta membra corporum paralysi aut aliqua vi morbi receperunt, fovendo per patentes venas refrigerationem contraria caloris 
vi reficiunt, et hoc continenter restituuntur in antiquam 
membrorum curationem. </s>
							<s id="N12013">bituminosi autem interioris corporis vitia potionibus purgando solent mederi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12016">
						<p id="N12017" type="main">
							<s id="N12019"> 
Est autem aquae frigidae genus nitrosum, uti Pinnae Vestinae, Cutiliis aliisque locis similibus, quae potionibus depurgat per 
alvumque transeundo etiam strumarum minuit tumores. </s>
							<pb xlink:href="048/01/253.jpg" ed="1567" pagenum="254"></pb>
							<s id="N1201C">ubi vero aurum, argentum, ferrum, aes, plumbum reliquaeque res earum similes fodiuntur, fontes inveniuntur copiosi, 
sed hi maxime sunt vitiosi. </s>
							<s id="N1201F">habent enim, uti aquae calidae 
sulphur alumen bitumen, faecem, quae, per potiones cum 
in corpus iniit et per venas permanando nervos attingit 
et artus, eos durat inflando. </s>
							<s id="N12022">igitur nervi inflatione turgentes e longitudine contrahuntur et ita aut nervicos 
aut podagricos efficiunt homines, ideo quod ex durissimis  
et spissioribus rigidissimisque rebus intinctas habent venarum raritates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12025">
						<p id="N12026" type="main">
							<s id="N1202A"> 
Aquae autem species est, quae cum habeat non satis perlucidas <gap></gap> et ipsa uti flos natat in 
summo, colore similis vitri purpurei. </s>
							<s id="N1202F">haec maxime considerantur Athenis. </s>
							<s id="N12032">ibi enim ex eiusmodi locis et fontibus 
in asty et ad portum Piraeum ducti sunt salientes, e 
quibus bibit nemo propter eam causam, sed lavationibus 
et reliquis rebus utuntur, bibunt autem ex puteis et ita 
vitant eorum vitia. </s>
							<s id="N12035">Troezeni non potest id vitari, quod 
omnino aliud genus aquae non reperitur, nisi quod Cibdeli habeant; itaque in ea civitate aut omnes aut maxima 
parte sunt pedibus vitiosi. </s>
							<s id="N12038">Cilicia vero civitate Tarso 
flumen est nomine Cydnos, in quo podagrici crura macerantes levantur dolore. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1203B">
						<p id="N1203C" type="main">
							<s id="N1203E"> 
Sunt autem et alia multa genera, quae habent suas 
proprietates, ut in Sicilia flumen est Himeras, quod, a 
fonte cum est progressum, dividitur in duas partes; quae 
pars profluit contra Etruriam, quod per terrae dulcem 
sucum percurrit, est infinita dulcedine, quae altera parte 
per eam terram currit, unde sal foditur, salsum habet 
saporem. </s>
							<s id="N12041">item Paraetonio et quod est iter ad Ammonem 
et Casio ad Aegyptum lacus sunt palustres, qui ita sunt 
salsi, ut habeant insuper se salem congelatum. </s>
							<s id="N12044">sunt autem 
et aliis pluribus locis et fontes et flumina &lt;et&gt; lacus, qui 
per salifodinas percurrentes necessario salsi perficiuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12047">
						<p id="N12048" type="main">
							<s id="N1204A"> 
Alii autem per pingues terrae venas profluentes uncti oleo 
fontes erumpunt, uti Solis, quod oppidum est Ciliciae, 
flumen nomine Liparis, in quo natantes aut lavantes ab 
ipsa aqua unguntur. </s>
							<s id="N1204D">similiter Aethiopiae lacus est, qui 
unctos homines efficit, qui in eo nataverint, et India, qui  
sereno caelo emittit olei magnam multitudinem, item 
Carthagini fons, in quo natat insuper oleum, odore uti 
scobe citreo; quo oleo etiam pecora solent ungere. </s>
							<s id="N12050">Zacyntho et circa Dyrrachium et Apolloniam fontes sunt, 
qui picis magnam multitudinem cum aqua evomunt. </s>
							<s id="N12053">Babylone lacus amplissima magnitudine, qui <foreign lang="grc">λίμνη ἀσφάλτιτις</foreign> 
appellatur, habet supra natans liquidum bitumen; quo 
bitumine et latere testaceo structum murum Samiramis 
circumdedit Babyloni. </s>
							<s id="N1205A">item Iope in Syria Arabiaque 
Nomadum lacus sunt inmani magnitudine, qui emittunt 
bituminis maximas moles, quas diripiunt qui habitant circa. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1205D">
						<p id="N1205E" type="main">
							<s id="N12060"> 
Id autem non est mirandum; nam crebrae sunt ibi lapidicinae bituminis duri. </s>
							<s id="N12063">cum ergo per bituminosam terram 
vis erumpit aquae, secum extrahit et, cum sit egressa extra 
terram, secernitur et ita reicit ab se bitumen. </s>
							<s id="N12066">etiamque 
est in Cappadocia in itinere, quod est inter Mazaca et 
Tyana, lacus amplus, in quem lacum pars sive harun­
							<pb xlink:href="048/01/254.jpg" ed="1567" pagenum="255"></pb>
							dinis 
sive alii generis si demissa fuerit et postero die exempta, 
ea pars, quae fuerit exempta, invenietur lapidea, quae 
autem pars extra aquam manserit, permanet in sua proprietate. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12069">
						<p id="N1206A" type="main">
							<s id="N1206C"> 
Ad eundem modum Hierapoli Phrygiae effervet 
aquae calidae multitudo, e quibus circum hortos et vineas 
fossis ductis inmittitur; haec autem efficitur post annum 
crusta lapidea. </s>
							<s id="N1206F">ita quotannis dextra ac sinistra margines 
ex terra faciundo inducunt eam et efficiunt his crustis in 
agris saepta. </s>
							<s id="N12072">hoc autem ita videtur naturaliter fieri, quod 
in îs locis et ea terra, quibus [is] nascitur, sucus subest 
coaguli naturae similis; deinde cum commixta vis egreditur per fontes extra terram, a solis et aeris calore cogitur congelari, ut etiam in areis salinarum videtur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12075">
						<p id="N12076" type="main">
							<s id="N1207A"> 
Item sunt ex amaro suco terrae fontes exeuntes vehementer 
amari, ut in Ponto est flumen Hypanis. &lt;is&gt; a capite 
profluit circiter milia <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end> sapore dulcissimo; deinde, cum 
pervenit ad locum, qui est ab ostio ad milia <emph type="smallcaps"></emph>CLX<emph.end type="italics"></emph.end>, admiscetur ei fonticulus oppido quam parvulus. </s>
							<s id="N12089">is cum in eum 
influit, tunc tantam magnitudinem fluminis facit amaram, 
ideo quod per id genus terrae et venas, unde sandaracam 
fodiunt, ea aqua manando perficitur amara. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1208C">
						<p id="N1208D" type="main">
							<s id="N1208F"> 
Haec autem dissimilibus saporibus a terrae proprietate perficiuntur, uti etiam in fructibus videtur. </s>
							<s id="N12092">si enim 
radices arborum aut vitium aut reliquorum seminum non 
ex terrae proprietatibus sucum capiendo ederent fructus, 
uno genere essent in omnibus locis et regionibus omnium 
sapores. </s>
							<s id="N12095">sed animadvertimus insula Lesbo vinum protropum, Maeonia Catacecaumeniten, Lydia Tmoliten, Sicilia 
Mamertinum, Campania Falernum, Terracina et Fundis 
Caecubum reliquisque locis pluribus innumerabili multitudine genera vini virtutesque procreari. </s>
							<s id="N12098">quae non aliter 
possunt fieri, nisi, cum terrenus umor suis proprietatibus 
saporis in radicibus sit infusus, enutrit materiam, per quam 
egrediens ad cacumen profundat proprium loci et generis sui &lt;in&gt; fructus saporem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1209B">
						<p id="N1209C" type="main">
							<s id="N1209E"> 
Quodsi terra generibus umorum non esset dissimilis et disparata, non tantum in Syria 
et Arabia in harundinibus et iuncis herbisque omnibus 
essent odores, neque arbores turiferae, neque piperis darent  
bacas, nec murrae glaebulae, nec Cyrenis in ferulis laser 
nasceretur, sed in omni terra regionibus eodem genere 
omnia procrearentur. </s>
							<s id="N120A1">has autem varietates terrae umoris 
qualitatis regionibus et locis inclinatio mundi et solis impetus propius aut longius cursum faciendo tales efficit. </s>
							<s id="N120A4">nec solum in his rebus, sed etiam in pecoribus et armentis
							<pb xlink:href="048/01/255.jpg" ed="1567" pagenum="256"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/256.jpg" ed="1567" pagenum="257"></pb>
							haec non ita similiter efficerentur, nisi proprietates singularum terrarum &lt;umorum&gt; in regionibus ad solis potestatem temperarentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N120A7">
						<p id="N120A8" type="main">
							<s id="N120AA"> 
Sunt enim Boeotiae flumina Cephisos 
et Melas, Lucanis Crathis, Troia Xanthus inque agris Clazomeniorum et Erythraeorum et Laodicensium fontes. </s>
							<s id="N120AD">ad 
&lt;ea&gt; flumina cum pecora suis temporibus anni parantur ad 
conceptionem partus, per id tempus adiguntur eo cotidie 
potum, ex eoque, quamvis sint alba, procreant aliis locis 
leucophaea, aliis locis pulla, aliis coracino colore. </s>
							<s id="N120B0">ita 
proprietas liquoris, cum inît in corpus, proseminat intinctam 
sui cuiusque generis qualitatem. </s>
							<s id="N120B3">igitur quod in campis 
Troianis proxime flumen armenta rufa et pecora leucophaea 
nascuntur, ideo id flumen Ilienses Xanthum appellavisse 
dicuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N120B6">
						<p id="N120B7" type="main">
							<s id="N120B9"> 
Etiamque inveniuntur aquae genera mortifera, quae 
per maleficum sucum terrae percurrentia recipiunt in se 
vim venenatam, uti fuisse dicitur Terracinae fons, qui 
vocabatur Neptunius, ex quo qui biberant inprudentes, 
vita privabantur; quapropter antiqui eum obstruxisse dicuntur. </s>
							<s id="N120BC">et Chrobsi Thracia lacus, ex quo non solum qui  
biberint, moriuntur, sed etiam qui laverint. </s>
							<s id="N120BF">item in Thessalia fons est profluens, ex quo fonte nec pecus ullum 
gustat nec bestiarum genus ullum propius accedit; ad 
quem fontem proxime est arbor florens purpureo colore. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N120C2">
						<p id="N120C3" type="main">
							<s id="N120C7"> 
Non minus in Macedonia quo loci sepultus est Euripides, 
dextra ac sinistra monumenti advenientes duo rivi concurrunt in unum, e quibus ad unum accumbentes viatores 
pransitare solent propter aquae bonitatem, ad rivum autem, 
qui est ex altera parte monumenti, nemo accedit, quod 
mortiferam aquam dicitur habere. </s>
							<s id="N120CA">item est in Arcadia 
Nonacris nominata terrae regio, quae habet in montibus 
ex saxo stillantes frigidissimos umores. </s>
							<s id="N120CD">haec autem aqua 
<foreign lang="grc">Στυγός ὕδωρ</foreign> nominatur, quam neque argenteum neque 
aeneum nec ferreum vas potest sustinere, sed dissilit et 
dissipatur. </s>
							<s id="N120D4">con­
							<pb xlink:href="048/01/257.jpg" ed="1567" pagenum="258"></pb>
							servare autem eam et continere nihil aliud 
potest nisi mulina ungula, qua etiam memoratur ab Antipatro in provinciam, ubi erat Alexander, per Iollam filium perlata esse et ab eo ea aqua regem esse necatum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N120D7">
						<p id="N120D8" type="main">
							<s id="N120DA"> 
Item Alpibus in Cottii regno est aqua, ex qua qui gustant, 
statim concidunt. </s>
							<s id="N120DD">agro autem Falisco via Campana in 
campo Corneto est lucus, in quo fons oritur, ibique avium 
et lacertarum reliquarumque serpentium ossa iacentia 
apparent. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N120E0" type="main">
							<s id="N120E2"> 
Item sunt nonnullae acidae venae fontium, uti Lyncesto et in Italia Velino, Campania Teano aliisque locis 
pluribus, quae hanc habent virtutem, uti calculos, in vesicis qui nascuntur in corporibus hominum, potionibus discutiant. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N120E5">
						<p id="N120E6" type="main">
							<s id="N120E8"> 
Fieri autem hoc naturaliter ideo videtur, quod acer 
et acidus sucus subest in ea terra, per quam egredientes  
venae intinguntur acritudine, et ita, cum in corpus inierunt, dissipant quae ex aquarum subsidentia in corporibus 
et concrescentia offenderunt. </s>
							<s id="N120EB">quare autem discutiantur ex 
acidis eae res, sic possumus animadvertere. </s>
							<s id="N120EE">ovum in aceto 
si diutius positum fuerit, cortex eius mollescet et dissolvetur. </s>
							<s id="N120F1">item plumbum, quod est lentissimum et gravissimum, si in vase conlocatum fuerit et in eo acetum suffusum, id autem opertum et oblitum erit, efficietur, uti plumbum dissolvatur et fiat cerussa. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N120F4">
						<p id="N120F5" type="main">
							<s id="N120F7"> 
Eisdem rationibus aes, quod etiam solidiore est natura, similiter curatum si 
fuerit, dissipabitur et fiet aerugo. </s>
							<s id="N120FA">item margarita. </s>
							<s id="N120FD">non 
minus saxa silicea, quae neque ferrum neque ignis potest 
per se dissolvere, cum ab igni sunt percalefacta, aceto 
sparso dissiliunt et dissolvuntur. </s>
							<s id="N12100">ergo cum has res ante 
oculos ita fieri videamus, ratiocinemur isdem rationibus 
ex acidis propter acritudinem suci etiam calculosos e 
natura rerum similiter posse curari. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12103">
						<p id="N12104" type="main">
							<s id="N12108"> 
Sunt autem etiam fontes uti vino mixti, quemadmodum 
est unus Paphlagoniae, ex quo eam aquam sine vino potantes fiunt temulenti. </s>
							<s id="N1210B">Aequiculis autem in Italia et in 
Alpibus natione Medullorum est genus aquae, quam qui bibunt, efficiuntur turgidis gutturibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1210E">
						<p id="N1210F" type="main">
							<s id="N12111"> 
Arcadia vero civitas est non ignota Clitor, in cuius agris est spelunca profluens aqua, e qua qui biberint, fiunt abstemii. </s>
							<s id="N12114">ad eum 
autem fontem epigramma est in lapide inscriptum hac sententia versibus graecis: eam non esse idoneam ad lavandum, sed etiam inimicam vitibus, quod apud eum fontem Melampus sacrificiis purgavisset rabiem Proeti filiarum restituissetque earum virginum mentes in pristinam sanitatem. </s>
							<s id="N12117">epigramma autem est id, quod est subscriptum: </s>
						</p>
						
						<p id="N1211B" type="main">
							<s id="N1211D"><foreign lang="grc">ἀγρότα, σὺν ποίμναις τὸ μεσημβρινὸν ἤν σε βαρύνῃ</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">δίψος ἀν&#039; ἐσχατιὰς Κλείτορος ἐρχόμενον</foreign>, 
<lb></lb><foreign lang="grc">ταῖς μὲν ἀπὸ κρήνης ἄρυσαι πόμα καὶ παρὰ νύμφαις</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">ὑδριάσιν στῆσον πᾶν τὸ σὸν αἰπόλιον·</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">ἀλλὰ σὺ μήτ&#039; ἐπὶ λουτρὰ βάλῃς χροί, μή σε καὶ αὔρη</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">πη</foreign>&lt;<foreign lang="grc">μή</foreign>&gt;<foreign lang="grc">νῃ</foreign> &lt;<foreign lang="grc">τερπνῆς</foreign>&gt; <foreign lang="grc">ἐντὸς ἐόντα μέθης·</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">φεῦγε δ&#039; ἐμὴν πηγὴν μισάμπελον, ἔνθα Μελάμπους</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">λυσάμενος λύσσης Προιτίδας ἀρτεμέας</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">πάντα καθαρμὸν ἔβαψεν ἀπόκρυφον,</foreign> &lt;<foreign lang="grc">εὖτ&#039; ἄρ&#039; ἀπ&#039; Ἄργους</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">οὔρεα τρηχείης ἤλυθεν Ἀρκαδίης</foreign>&gt;<foreign lang="grc">.</foreign> 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12168">
						<p id="N12169" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/258.jpg" ed="1567" pagenum="259"></pb>
							<s id="N1216B"> 
Item est in insula Cia fons, e quo qui inprudentes biberint, 
fiunt insipientes, et ibi est epigramma insculptum ea 
sententia: iucundam eam esse potionem fontis eius, sed 
qui biberit, saxeos habiturum sensus. </s>
							<s id="N1216E">sunt autem versus hi: </s>
						</p>
						<p id="N12171" type="main">
							<s id="N12173"><lb></lb><foreign lang="grc">ἡδεῖα ψυχροῦ πόματος λιβάς, ἣν ἀναβάλλει</foreign> 
<lb></lb>&lt;<foreign lang="grc">πηγή, ἀλλ&#039; ἄνοος</foreign>&gt; <foreign lang="grc">πέτρος ὁ τῆσδε πιών.</foreign> 
	      </s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12184">
						<p id="N12185" type="main">
							<s id="N12189"> 
Susis autem, in qua civitate est regnum Persarum, fonticulus est, ex quo qui biberint, amittunt dentes. </s>
							<s id="N1218C">item in 
eo est scriptum epigramma, quod significat hanc sententiam: egregiam esse aquam ad lavandum, sed ea si bibatur, excutere e radicibus dentes. </s>
							<s id="N1218F">et huius epigrammatos 
sunt versus graece: 
</s>
						</p>
						<p id="N12192" type="main">
							<s id="N12194"><foreign lang="grc">ὕδατα κρανάεντα βλέπεις, ξένε, τῶν ἄπο χερσὶν</foreign> 
<lb></lb><foreign lang="grc">λουτρὰ μὲν ἀνθρώποι</foreign>&lt;<foreign lang="grc">ς ἀβλαβῆ ἔστιν ἔχειν·</foreign>&gt; 
<lb></lb><foreign lang="grc">ἢν δὲ λάβῃς κοίλου βοτανήδεος ἀγλαὸν ὕδωρ</foreign> 
<lb></lb>&lt;<foreign lang="grc">ἄκρα μόνον δολιχοῦ χείλεος ἁψάμενος,</foreign>&gt; 
<lb></lb><foreign lang="grc">αὐτῆμαρ πριστῆρες ἐ</foreign>&lt;<foreign lang="grc">πὶ χθονὶ δαιτὸς ὀδόντες</foreign>&gt; 
<lb></lb><foreign lang="grc">πίπτουσιν, γενύων ὀρφανὰ θέντες ἕδη.</foreign>	     
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N121BC">
						<p id="N121BD" type="main">
							<s id="N121BF"> 
Sunt etiam nonnullis locis fontium proprietates, quae 
procreant qui ibi nascuntur egregiis vocibus ad cantandum, uti Tarso, Magnesiae, aliis eiusmodi regionibus. </s>
							<s id="N121C2">etiamque Zama est civitas Afrorum, cuius moenia rex Iuba 
duplici muro saepsit ibique regiam domum sibi constituit. </s>
							<s id="N121C5">ab ea milia passus <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end> est oppidum Ismuc, cuius 
agrorum regiones incredibili finitae sunt terminatione. </s>
							<s id="N121CE">cum esset enim Africa parens et nutrix ferarum bestiarum,  
maxime serpentium, in eius agris oppidi nulla nascitur, 
et si quando adlata ibi ponatur, statim moritur; neque id 
solum, sed etiam terra ex his locis si alio translata fuerit, 
et ibi. </s>
							<s id="N121D1">id genus terrae etiam Balearibus dicitur esse. </s>
							<s id="N121D4">sed aliam mirabiliorem virtutem ea habet terra, quam ego sic accepi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N121D7">
						<p id="N121D8" type="main">
							<s id="N121DA"> 
Gaius Iulius Masinissae filius, cuius erant 
totius oppidi agrorum possessiones, cum patre Caesare 
militavit. </s>
							<s id="N121DD">is hospitio meo est usus. </s>
							<s id="N121E0">ita cotidiano convictu necesse fuerat de philologia disputare. </s>
							<s id="N121E3">interim cum 
esset inter nos de aquae potestate et eius virtutibus sermo, 
exposuit esse in ea terra eiusmodi fontes, ut, qui ibi procrearentur, voces ad cantandum egregias haberent, ideoque 
semper transmarinos catlastros emere formosos et puellas 
maturas eosque coniungere, ut, qui nascerentur ex his, non 
solum voce egregia sed etiam forma essent non invenusta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N121E6">
						<p id="N121E7" type="main">
							<s id="N121E9"> 
Cum haec tanta varietas sit disparibus rebus natura 
distributa <gap></gap> quod humanum corpus est ex aliqua 
parte terrenum, in eo autem multa genera sunt umorum, 
uti sanguinis, lactis, sudoris, urinae, lacrimarum. </s>
							<s id="N121EE">ergo si 
in parva particula terreni tanta discrepantia invenitur 
saporum, non est mirandum, si tanta in magnitudine terrae 
innumerabiles sucorum reperientur varietates, per quarum 
venas aquae vis percurrens tincta pervenit ad fontium 
egressus, et ita ex eo dispares variique perficiuntur in 
propriis generibus fontes propter locorum discrepantiam 
et regionum qualitates terrarumque dissimiles proprietates. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N121F1">
						<p id="N121F2" type="main">
							<s id="N121F6"> 
Ex his autem rebus sunt nonnulla, quae ego per 
me perspexi, cetera in libris graecis scripta inveni, quorum scriptorum hi sunt auctores: Theophrastos, Timaeus, 
Posidonios, Hegesias, Herodotus, Aristides, Metrodorus, 
qui magna vigilantia et infinito studio locorum proprietates, 
regionum qualitates, aquarum virtutes ab inclinatione  
caeli ita esse distributas scriptis dedicaverunt. </s>
							<s id="N121F9">quorum 
secutus ingressus in hoc libro perscripsi quae satis esse 
putavi de aquae varietatibus, quo facilius ex his praescriptionibus eligant homines aquae fontes, quibus ad usum 
salientes possint ad civitates municipiaque perducere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N121FC">
						<p id="N121FD" type="main">
							<s id="N121FF"> 
Nulla enim ex omnibus rebus tantas habere videtur ad 
usum necessitates, quantas aqua, ideo quod omnium animalium natura, si frumenti fructu privata fuerit, arbustivo 
aut carne aut piscatu aut etiam qualibet ex his reliquis 
rebus escarum utendo poterit tueri vitam, sine aqua 
vero nec corpus animalium nec ulla cibi virtus potest 
nasci nec tueri nec parari. </s>
							<s id="N12202">quare magna diligentia industriaque quaerendi sunt et eligendi fontes ad humanae 
vitae salubritatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12205">
					<subchap2 id="N12206">
						<p id="N12207" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/259.jpg" ed="1567" pagenum="260"></pb>
							<s id="N12209"> 
Expertiones autem et probationes eorum sic sunt providendae. </s>
							<s id="N1220C">si erunt profluentes et aperti, antequam duci 
incipiantur, aspiciantur animoque advertantur, qua membratura sint qui circa eos fontes habitant homines; et 
si erunt corporibus valentibus, coloribus nitidis, cruribus 
non vitiosis, non lippis oculis, erunt probatissimi. </s>
							<s id="N1220F">item 
si fons novus fossus fuerit, et in vas corinthium sive alterius generis, quod erit ex aere bono, ea aqua sparsa 
maculam non fecerit, optima est. </s>
							<s id="N12212">itemque in aeneo si 
ea aqua defervefacta et postea requieta et defusa fuerit, 
neque in eius aenei fundo harena aut limus invenietur, ea aqua erit item probata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12215">
						<p id="N12216" type="main">
							<s id="N12218"> 
Item si legumina in vas cum ea aqua coniecta ad ignem posita celeriter percocta fuerint, indicabunt aquam esse bonam et salubrem. </s>
							<s id="N1221B">non 
etiam minus ipsa aqua, quae erit in fonte, si fuerit limpida et perlucida, quoque pervenerit aut profluxerit, muscus non nascetur neque iuncus, neque inquinatus ab 
aliquo inquinamento is locus fuerit, sed puram habuerit  
speciem, in&lt;dica&gt;bitur his signis esse tenuis et summa 
salubritate. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1221E">
					<subchap2 id="N1221F">
						<p id="N12220" type="main">
							<s id="N12222"> 
Nunc de perductionibus ad habitationes moeniaque, ut 
fieri oporteat, explicabo. </s>
							<s id="N12225">cuius ratio est prima perlibratio. </s>
							<s id="N12228">libratur autem dioptris aut libris aquariis aut chorobate, 
sed diligentius efficitur per chorobaten, quod dioptrae 
libraeque fallunt. </s>
							<s id="N1222B">chorobates autem est regula longa circiter pedum viginti. </s>
							<s id="N1222E">ea habet ancones in capitibus extremis aequali modo perfectos inque regulae capitibus ad 
normam coagmentatos, et inter regulam et ancones a 
cardinibus compacta transversaria, quae habent lineas ad 
perpendiculum recte descriptas pendentiaque ex regula perpendicula in singulis partibus singula, quae, cum regula est 
conlocata aeque, tangendo aeque ac pariter lineas descriptionis indicant libratam conlocationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12231">
						<p id="N12232" type="main">
							<s id="N12236"> 
Sin autem ventus interpellaverit et motionibus lineae non potuerint certam 
significationem facere, tunc habeat in superiore parte 
canalem longum pedes <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>, latum digitum, altum sesquidigitum, eoque aqua infundatur, et si aequaliter aqua 
canalis summa labra tanget, scietur esse libratum. </s>
							<s id="N1223F">item 
eo chorobate cum perlibratum ita fuerit, scietur, quantum habuerit fastigii. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12242">
						<p id="N12243" type="main">
							<s id="N12245"> 
Fortasse, qui Archimedis libros legit, 
dicet non posse fieri veram ex aqua librationem, quod 
ei placet aquam non esse libratam, sed sphaeroides habere 
schema et ibi habere centrum, quo loci habet orbis terrarum. </s>
							<s id="N12248">hoc autem, sive plana est aqua seu sphaeroides, 
necesse est, &lt;ad&gt; extrema capita dextra ac sinistra, cum 
librata regula erit, pariter sustinere regulam aquam; sin 
autem proclinatum habuerit regulae canalem, erit ex una  
parte, quae erit altior, non in summis labris aqua; necesse 
est enim, quocumque aqua sit infusa, in medio inflationem 
curvaturamque habere, sed capita dextra ac sinistra inter 
se librata esse. </s>
							<s id="N1224B">exemplar autem chorobati erit in extremo volumine descriptum. </s>
							<s id="N1224E">et si erit fastigium magnum, 
facilior erit decursus aquae; sin autem intervalla erunt 
lacunosa, substructionibus erit succurrendum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12251">
					<subchap2 id="N12252">
						<p id="N12253" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/260.jpg" ed="1567" pagenum="261"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/261.jpg" ed="1567" pagenum="262"></pb>
							<s id="N12255"> 
Ductus autem aquae fiunt generibus tribus: rivis per 
canales structiles, aut fistulis plumbeis, seu tubulis fictilibus. </s>
							<s id="N12258">quorum hae sunt rationes. </s>
							<s id="N1225B">si canalibus, ut structura fiat quam solidissima, solumque rivi libramenta habeat 
fastigata ne minus in centenos pedes sicilico. </s>
							<s id="N1225E">eaeque structurae confornicentur, ut minime sol aquam tangat. </s>
							<s id="N12261">cumque venerit ad moenia, efficiatur castellum et castello 
coniunctum ad recipiendam aquam triplex inmissarium, 
conlocenturque in castello tres fistulae aequaliter divisae 
intra receptacula coniuncta, uti, cum abundaverit ab extremis, in medium receptaculum redundet. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12264">
						<p id="N12265" type="main">
							<s id="N12267"> 
Ita in medio ponentur fistulae in omnes lacus et salientes, ex altero in 
balneas †vectigal quotannis populo praestent, ex quibus 
tertio in domus privatas, ne desit in publico, 
							<pb xlink:href="048/01/262.jpg" ed="1567" pagenum="263"></pb>
							non enim 
poterint avertere, cum habuerint a capitibus proprias ductiones. </s>
							<s id="N1226A">haec autem quare divisa constituerim, hae sunt 
causae, uti qui privatim ducent in domos vectigalibus tueantur per publicanos aquarum ductus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1226D">
						<p id="N1226E" type="main">
							<s id="N12270"> 
Sin autem medii montes erunt inter moenia et caput fontis, sic erit 
faciendum, uti specus fodiantur sub terra librenturque ad  
fastigium, quod supra scriptum est. </s>
							<s id="N12273">et si tofus erit aut 
saxum, in suo sibi canalis excidatur, sin autem terrenum 
aut harenosum erit, solum et parietes cum camara in specu 
struantur et ita perducatur. </s>
							<s id="N12276">puteique ita sint facti, uti 
inter duos sit actus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12279">
						<p id="N1227A" type="main">
							<s id="N1227E"> 
Sin autem fistulis plumbeis ducetur, primum castellum 
ad caput struatur, deinde ad copiam aquae lumen fistularum constituatur, eaeque fistulae &lt;e&gt; castello conlocentur ad castellum, quod erit in moenibus. </s>
							<s id="N12281">fistulae ne minus 
longae pedum denûm fundantur. </s>
							<s id="N12284">quae si centenariae erunt, 
pondus habeant in singulas pondo <emph type="smallcaps"></emph>MCC<emph.end type="italics"></emph.end>; si octogenariae, 
pondo <emph type="smallcaps"></emph>DCCCCLX<emph.end type="italics"></emph.end>; si quinquagenariae, pondo <emph type="smallcaps"></emph>DC<emph.end type="italics"></emph.end>; quadragenariae pondo <emph type="smallcaps"></emph>CCCCLXXX<emph.end type="italics"></emph.end>; tricenariae pondo <emph type="smallcaps"></emph>CLX<emph.end type="italics"></emph.end>; vicenariae 
pondo <emph type="smallcaps"></emph>CCXL<emph.end type="italics"></emph.end>; quinûm denûm pondo <emph type="smallcaps"></emph>CLXXX<emph.end type="italics"></emph.end>; denûm pondo 
<emph type="smallcaps"></emph>CXX<emph.end type="italics"></emph.end>; octonûm pondo <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end>; quinariae pondo <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end>. 
							<pb xlink:href="048/01/263.jpg" ed="1567" pagenum="264"></pb>
							e latitudine 
autem lamnarum, quot digitos habuerint, antequam in 
rotundationem flectantur, magnitudinum ita nomina concipiunt fistulae. </s>
							<s id="N122C3">namque quae lamna fuerit digitorum quinquaginta, cum fistula perficietur ex ea lamna, vocabitur quinquagenaria similiterque reliquae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N122C6">
						<p id="N122C7" type="main">
							<s id="N122C9"> 
Ea autem ductio, quae per fistulas plumbeas est futura, hanc habebit expeditionem. </s>
							<s id="N122CC">quodsi caput habeat libramenta ad moenia 
montesque medii non fuerint altiores, ut possint interpellare, sed intervalla, necesse est substruere ad libramenta, 
quemadmodum in rivis et canalibus. </s>
							<s id="N122CF">sin autem non longa 
erit circumitio, circumductionibus, sin autem valles erunt 
perpetuae, in declinato loco cursus dirigentur. </s>
							<s id="N122D2">cum venerint ad imum, non alte substruitur, ut sit libramentum 
quam longissimum; hoc autem erit venter, quod Graeci 
appellant <foreign lang="grc">Κοιλίαν</foreign>. deinde cum venerit adversus clivum, 
ex longo spatio ventris leniter tumescit, &lt;ut&gt; exprimatur  in altitudinem summi clivi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N122D9">
						<p id="N122DA" type="main">
							<s id="N122DC"> 
Quodsi non venter in vallibus factus fuerit nec substructum ad libram factum, sed geniculus erit, erumpet et dissolvet fistularum commissuras. </s>
							<s id="N122DF">etiam in ventre colliquiaria sunt facienda, per quae vis 
spiritus relaxetur. </s>
							<s id="N122E2">ita per fistulas plumbeas aquam qui 
ducent, his rationibus bellissime poterunt efficere, quod et 
decursus et circumductiones et ventres et expressus hac 
ratione possunt fieri, cum habebunt a capitibus ad moenia fastigii libramenta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N122E5">
						<p id="N122E6" type="main">
							<s id="N122E8"> 
Item inter actus ducentos non est inutile castella conlocari, ut, si quando vitium aliqui locus 
fecerit, non totum omneque opus contundatur et, in quibus locis sit factum, facilius inveniatur; sed ea castella 
neque in decursu neque in ventris planitia neque in expressionibus neque omnino in vallibus, sed in perpetua 
&lt;fiant&gt; aequalitate. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N122EB">
						<p id="N122EC" type="main">
							<s id="N122EE"> 
Sin autem minore sumptu voluerimus, sic est faciendum. </s>
							<s id="N122F1">tubuli crasso corio ne minus duorum digitorum fiant, 
sed ita hi tubuli ex una parte sint lingulati, ut alius in 
alium inire convenireque possint. </s>
							<s id="N122F4">coagmenta autem eorum 
calce viva ex oleo subacta sunt inlinienda, et in declinationibus libramenti ventris lapis est ex saxo rubro in ipso 
geniculo conlocandus isque perterebratus, uti ex decursu 
tubulus novissimus in lapide coagmentetur et primus [ex] 
librati ventris; ad eundem modum adversum clivum et 
novissimus librati ventris in cavo saxi rubri haereat et primus expressionis ad eundem modum coagmentetur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N122F7">
						<p id="N122F8" type="main">
							<s id="N122FC"> 
Ita librata planitia tubulorum ad decursus et expressiones 
non extolletur. </s>
							<s id="N122FF">namque vehemens spiritus in aquae ductione solet nasci, ita ut etiam saxa perrumpat, nisi primum 
leniter et parce a capite aqua inmittatur et in geniculis  
aut versuris alligationibus aut pondere saburra contineatur. </s>
							<s id="N12302">reliqua omnia uti fistulis plumbeis ita sunt conlocanda. </s>
							<s id="N12305">item cum primo aqua a capite inmittitur, ante favilla inmittetur, uti coagmenta, si qua sunt non satis oblita, favilla oblinantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12308">
						<p id="N12309" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/264.jpg" ed="1567" pagenum="265"></pb>
							<s id="N1230B"> 
habent autem tubulorum ductiones ea commoda. </s>
							<s id="N1230E">primum in opere quod si quod vitium factum fuerit, quilibet id potest reficere. </s>
							<s id="N12311">etiamque 
multo salubrior est ex tubulis aqua quam per fistulas, 
quod plumbum videtur esse ideo vitiosum, quod ex eo 
cerussa nascitur; haec autem dicitur esse nocens corporibus humanis. </s>
							<s id="N12314">ita quod ex eo procreatur, &lt;si&gt; id est vitiosum, non est dubium, quin ipsum quoque non sit salubre. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12317">
						<p id="N12318" type="main">
							<s id="N1231A"> 
Exemplar autem ab artificibus plumbariis possumus accipere, quod palloribus occupatos habent corporis colores. </s>
							<s id="N1231D">namque cum fundendo plumbum flatur, vapor ex eo insidens corporis artus et in diem exurens eripit ex membris eorum sanguinis virtutes. </s>
							<s id="N12320">itaque minime fistulis 
plumbeis aqua duci videtur, si volumus eam habere salubrem. </s>
							<s id="N12323">saporemque meliorem ex tubulis esse cotidianus 
potest indicare victus, quod omnes, et structas cum habeant 
vasorum argenteorum mensas, tamen propter saporis integritatem fictilibus utuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12326">
						<p id="N12327" type="main">
							<s id="N12329"> 
Sin autem fontes &lt;non sunt&gt;, unde ductiones aquarum 
faciamus, necesse est puteos fodere. </s>
							<s id="N1232C">in puteorum autem 
fossionibus non est contemnenda ratio, sed acuminibus 
sollertiaque magna naturales rerum rationes considerandae, 
quod habet multa variaque terra in se genera. </s>
							<s id="N1232F">est enim 
uti reliquae res ex quattuor principiis composita. </s>
							<s id="N12332">et 
primum est ipsa terrena habetque ex umore aquae fontes, 
item calores, unde etiam sulphur, alumen, bitumen nascitur, aerisque spiritus inmanes, qui, cum graves per intervenia fistulosa terrae perveniunt ad fossionem puteorum 
et ibi homines offendunt fodientes, vi naturali vaporis 
obturant eorum naribus spiritus animales; ita, qui non celerius inde effugiunt, ibi interimuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12335">
						<p id="N12336" type="main">
							<s id="N12338"> 
Hoc autem quibus rationibus caveatur, sic erit faciendum. </s>
							<s id="N1233B">lucerna accensa 
demittatur; quae si permanserit ardens, sine periculo descendetur. </s>
							<s id="N1233E">sin autem eripietur lumen a vi vaporis, tunc secundum puteum dextra ac sinistra defodiantur aestuaria; 
ita quemadmodum per nares spiritus ex aestu&lt;ariis&gt; dissipabuntur. </s>
							<s id="N12341">cum haec sic explicata fuerint et ad aquam 
erit perventum, tunc saepiatur as&lt;sa&gt; structura, ne obturentur venae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12344">
						<p id="N12345" type="main">
							<s id="N12349"> 
Sin autem loca dura erunt aut nimium venae penitus 
fuerint, tunc signinis operibus ex tectis aut superioribus 
locis excipiendae sunt copiae. </s>
							<s id="N1234C">in signinis autem operibus 
haec sunt facienda. </s>
							<s id="N1234F">uti harena primum purissima asperrimaque paretur, caementum de silice frangatur ne gravius 
quam librarium, calx quam vehementissima mortario mixta, 
ita ut quinque partes harenae ad duas respondeant. </s>
							<s id="N12352">eorum 
fossa ad libramentum altitudinis, quod est futurum, calcetur vectibus ligneis ferratis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12355">
						<p id="N12356" type="main">
							<s id="N12358"> 
Parietibus calcatis, in medio 
quod erit terrenum, exinaniatur ad libramentum infimum 
parietum. </s>
							<s id="N1235B">hoc exaequato solum calcetur ad crassitudinem, 
quae constituta fuerit. </s>
							<s id="N1235E">ea autem si duplicia aut triplicia 
facta fuerint, uti percolationibus transmutari possint, multo 
salubriorem et suaviorem aquae usum efficient; limus enim 
cum habuerit, quo subsidat, limpidior fiet et sine odoribus  
conservabit saporem. </s>
							<s id="N12361">si non, salem addi necesse erit et 
extenuari. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12364" type="main">
							<s id="N12366"> 
Quae potui de aquae virtute et varietate, quasque habeat 
utilitates quibusque rationibus ducatur et probetur, in 
hoc volumine posui; de gnomonicis vero rebus et horologiorum rationibus insequenti perscribam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N12369">
				
				<p id="N1236B" type="head">
					<pb xlink:href="048/01/265.jpg" ed="1567" pagenum="266"></pb>
					<pb xlink:href="048/01/266.jpg" ed="1567" pagenum="267"></pb>
					<s id="N1236D">LIBER NONUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N12370">
					<subchap2 id="N12371">
						<p id="N12372" type="main">
							<s id="N12374"> 
Nobilibus athletis, qui Olympia, Pythia, Isthmia, Nemea vicissent, Graecorum maiores ita magnos honores 
constituerunt, uti non modo in conventu stantes cum palma 
et corona ferant laudes, sed etiam, cum revertantur in 
suas civitates cum victoria, triumphantes quadrigis in 
moenia et in patrias invehantur e reque publica perpetua vita constitutis vectigalibus fruantur. </s>
							<s id="N12377">cum ergo id 
animadvertam, admiror, quid ita non scriptoribus eidem 
honores etiamque maiores sint tributi, qui infinitas utilitates aevo perpetuo omnibus gentibus praestant. </s>
							<s id="N1237A">id enim 
magis erat institui dignum, quod athletae sua corpora 
exercitationibus efficiunt fortiora, scriptores non solum 
suos sensus, sed etiam omnium, &lt;cum&gt; libris ad discendum et animos exacuendos praeparant praecepta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1237D">
						<p id="N1237E" type="main">
							<s id="N12382"> 
Quid enim Milo Crotoniates, quod fuit invictus, prodest hominibus aut ceteri, qui eo genere fuerunt victores, nisi quod, 
dum vixerunt ipsi, inter suos cives habuerunt nobilitatem. </s>
							<s id="N12385">Pythagorae vero praecepta, Democriti, Platonis, Aristotelis 
ceterorumque sapientium cotidiana perpetuis industriis 
culta non solum suis civibus, sed etiam omnibus gentibus 
recentes et floridos edunt fructus. </s>
							<s id="N12388">e quibus qui a teneris 
aetatibus doctrinarum abundantia satiantur, optimos habent sapientiae sensus, instituunt civitatibus humanitatis  
mores, aequa iura, leges, quibus absentibus nulla potest esse civitas incolumis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1238B">
						<p id="N1238C" type="main">
							<s id="N1238E"> 
Cum ergo tanta munera ab scriptorum prudentia privatim publiceque fuerint hominibus 
praeparata, non solum arbitror palmas et coronas his tribui oportere, sed etiam decerni triumphos et inter deorum 
sedes eos dedicandos iudicari. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12391" type="main">
							<s id="N12393"> 
Eorum autem cogitata utiliter hominibus ad vitam explicandam e pluribus singula paucorum uti exempla ponam, quae recognoscentes necessario his tribui honores oportere homines confitebuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12396">
						<p id="N12397" type="main">
							<s id="N12399"> 
Et primum Platonis e multis ratiocinationibus utilissimis unam, quemadmodum 
ab eo explicata sit, ponam. </s>
							<pb xlink:href="048/01/267.jpg" ed="1567" pagenum="268"></pb>
							<s id="N1239C">locus aut ager paribus lateribus si erit quadratus eumque oportuerit duplicare, quod 
opus fuerit genere numeri, quod multiplicationibus non 
invenitur, eo descriptionibus linearum emendatius reperitur. </s>
							<s id="N1239F">est autem eius rei haec demonstratio. </s>
							<s id="N123A2">quadratus locus, 
qui erit longus et latus pedes denos, efficit areae pedes c. </s>
							<s id="N123A5">si ergo opus fuerit eum duplicare id est pedum <emph type="smallcaps"></emph>CC<emph.end type="italics"></emph.end> item 
e paribus lateribus facere, quaerendum erit, quam magnum 
latus eius quadrati fiat, ut ex eo <emph type="smallcaps"></emph>CC<emph.end type="italics"></emph.end> pedes duplicationibus 
areae respondeant. </s>
							<s id="N123B4">id autem numero nemo potest invenire. </s>
							<s id="N123B7">namque si <emph type="smallcaps"></emph>XIIII<emph.end type="italics"></emph.end> constituentur, erunt multiplicati pedes <emph type="smallcaps"></emph>CXCVI<emph.end type="italics"></emph.end>, si <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end>, pedes <emph type="smallcaps"></emph>CCXXV<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N123D2">
						<p id="N123D3" type="main">
							<s id="N123D5"> 
Ergo quoniam id non explicatur numero, in eo quadrato, longo et lato pedes <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end> quod fuerit, 
linea ab angulo ad angulum diagonios perducatur, uti 
dividantur duo trigona aequa magnitudine, singula areae 
pedum quinquagenûm, ad eiusque lineae diagonalis longitudinem locus quadratus paribus lateribus describatur. </s>
							<s id="N123DE">ita 
quam magna duo trigona in minore quadrato quinquagenûm pedum linea diagonio fuerint designata, eadem 
magnitudine et eodem pedum numero quattuor in maiore  
erunt effecta. </s>
							<s id="N123E1">hac ratione duplicatio grammicis rationibus 
ab Platone, uti schema subscriptum est in ima pagina, 
explicata est. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N123E4">
						<p id="N123E5" type="main">
							<s id="N123E9"> 
Item Pythagoras normam sine artificis fabricationibus 
inventam ostendit, et quod magno labore fabri normam 
facientes vix ad verum perducere possunt, id rationibus 
et methodis emendatum ex eius praeceptis explicatur. </s>
							<s id="N123EC">namque si sumantur regulae tres, e quibus una sit pedes 
<emph type="smallcaps"></emph>III<emph.end type="italics"></emph.end>, altera pedes <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, tertia pedes <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>, eaeque regulae inter 
se compositae tangant alia aliam suis cacuminibus extremis 
schema habentes trigoni, deformabunt normam emendatam. </s>
							<s id="N12401">ad eas autem regularum singularum longitudines si singula 
quadrata paribus lateribus describantur, quod erit trium 
latus, areae habebit pedes <emph type="smallcaps"></emph>VIIII<emph.end type="italics"></emph.end>, quod <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, <emph type="smallcaps"></emph>XVI<emph.end type="italics"></emph.end>, quod <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end> erit, <emph type="smallcaps"></emph>XXV<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12422">
						<p id="N12423" type="main">
							<s id="N12425"> 
Ita quantum areae pedum numerum duo quadrata 
ex 
							<pb xlink:href="048/01/268.jpg" ed="1567" pagenum="269"></pb>
							tribus pedibus longitudinis laterum et quattuor efficiunt, 
aeque tantum numerum reddit id unum ex quinque descriptum. </s>
							<s id="N12428">id Pythagoras cum invenisset, non dubitans a 
Musis se in ea inventione monitum, maximas gratias agens 
hostias dicitur his immolavisse. </s>
							<s id="N1242B">ea autem ratio, quemadmodum in multis rebus et mensuris est utilis, etiam in 
aedificiis scalarum aedificationibus, uti temperatas habeant graduum librationes, est expedita. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1242E">
						<p id="N1242F" type="main">
							<s id="N12431"> 
Si enim altitudo contignationis ab summa coaxatione ad imum libramentum 
divisa fuerit in partes tres, erit earum quinque in scalis 
scaporum iusta longitudine inclinatio. &lt;quare&gt; quam magnae 
fuerint inter contignationem et imum libramentum altitudinis partes tres, quattuor a perpendiculo recedant et 
ibi conlocentur inferiores calces scaporum. </s>
							<s id="N12434">ita si erunt  
temperatae, &lt;libratae&gt; et graduum ipsarum scalarum erunt 
conlocationes. </s>
							<s id="N12437">item eius rei erit subscripta forma. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1243A">
						<p id="N1243B" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/269.jpg" ed="1567" pagenum="270"></pb>
							<s id="N1243D"> 
Archimedis vero cum multa miranda inventa et varia 
fuerint, ex omnibus etiam infinita sollertia id, quod exponam, videtur esse expressum. </s>
							<s id="N12440">nimirum Hiero enim Syracusis auctus regia potestate, rebus bene gestis cum 
auream coronam votivam diis inmortalibus in quodam 
fano constituisset ponendam, manupretio locavit faciendam 
et au­
							<pb xlink:href="048/01/270.jpg" ed="1567" pagenum="271"></pb>
							rum ad sacomam adpendit redemptori. </s>
							<s id="N12443">is ad tempus 
opus manu factum subtiliter regi adprobavit et ad sacomam pondus coronae visus est praestitisse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12446">
						<p id="N12447" type="main">
							<s id="N12449"> 
Posteaquam indicium est factum dempto auro tantundem argenti in id 
coronarium opus admixtum esse, indignatus Hiero se contemptum esse neque inveniens, qua ratione id furtum reprehenderet, rogavit Archimeden, uti in se sumeret sibi de 
eo cogitationem. </s>
							<s id="N1244C">tunc is, cum haberet eius rei curam, 
casu venit in balineum, ibique cum in solium descenderet, 
animadvertit, quantum corporis sui in eo insideret, tantum 
aquae extra solium effluere. </s>
							<s id="N1244F">idque cum eius rei rationem 
explicationis ostendisset, non est moratus, sed exsiluit 
gaudio motus de solio et nudus vadens domum &lt;uni&gt;versis 
significabat clara voce invenisse, quod quaereret; nam currens identidem graece clamabat <foreign lang="grc">εὕρηκα εὕρηκα</foreign>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12456">
						<p id="N12457" type="main">
							<s id="N1245B"> 
Tum vero ex eo inventionis ingressu duas fecisse dicitur massas 
aequo pondere, quo etiam fuerat corona, unam ex auro et 
alteram ex argento. </s>
							<s id="N1245E">cum ita fecisset, vas amplum ad 
summa labra implevit aquae, in quo demisit argenteam 
massam. </s>
							<s id="N12461">cuius quanta magnitudo in vasum depressa est, 
tantum aquae effluxit. </s>
							<s id="N12464">ita exempta massa quanto minus 
factum fuerat, refudit sextario mensus, ut eodem modo,  
quo prius fuerat, ad labra aequaretur. </s>
							<s id="N12467">ita ex eo invenit, 
quantum pondus argenti ad certam aquae mensuram responderet. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1246A">
						<p id="N1246B" type="main">
							<s id="N1246D"> 
Cum id expertus esset, tum auream massam 
similiter pleno vaso demisit et ea exempta, eadem ratione 
mensura addita invenit ex aquae numero sextantum minore, 
quanto minus magno corpore eodem pondere auri massa 
esset quam argenti. </s>
							<s id="N12470">postea vero repleto vaso in eadem 
aqua ipsa corona demissa invenit plus aquae defluxisse in 
corona quam in aurea eodem pondere massa, et ita ex eo, 
quod fuerat plus aquae in corona quam in massa, ratiocinatus reprehendit argenti in auro mixtionem et manifestum furtum redemptoris. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12473">
						<p id="N12474" type="main">
							<s id="N12476"> 
Transferatur mens ad Archytae Tarentini et Eratosthenis Cyrenaei cogitata; hi enim multa et grata a 
mathematicis rebus hominibus invenerunt. </s>
							<s id="N12479">itaque cum in 
ceteris inventionibus fuerint grati, in eius rei cogitationibus 
maxime sunt suspecti. </s>
							<s id="N1247C">alius enim alia ratione explicaverunt, quod Delo imperaverat responsis Apollo, uti arae 
eius, quantum haberent pedum quadratorum, id duplicarentur, et ita fore uti, qui essent in ea insula, tunc religione liberarentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1247F">
						<p id="N12480" type="main">
							<s id="N12482"> 
Itaque Archytas cylindrorum descriptionibus, Eratosthenes organica mesolabi ratione idem 
explicaverunt. </s>
							<pb xlink:href="048/01/271.jpg" ed="1567" pagenum="272"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/272.jpg" ed="1567" pagenum="273"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/273.jpg" ed="1567" pagenum="274"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/274.jpg" ed="1567" pagenum="275"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/275.jpg" ed="1567" pagenum="276"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/276.jpg" ed="1567" pagenum="277"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/277.jpg" ed="1567" pagenum="278"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/278.jpg" ed="1567" pagenum="279"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/279.jpg" ed="1567" pagenum="280"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/280.jpg" ed="1567" pagenum="281"></pb>
							<s id="N12485">cum haec sint tam magnis doctrinarum iucunditatibus animadversa et cogamur naturaliter inventionibus singularum rerum considerantes effectus moveri, 
multas res attendens admiror etiam Democriti de rerum 
natura volumina et eius commentarium, quod inscribitur  
<foreign lang="grc">Χειροκμήτων</foreign>, †in quo etiam utebatur anulo signaretur 
amolcie est expertus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1248C">
						<p id="N1248D" type="main">
							<s id="N1248F"> 
Ergo eorum virorum cogitata non solum ad mores 
corrigendos, sed etiam ad omnium utilitatem perpetuo sunt 
praeparata, athletarum autem nobilitates brevi spatio 
cum suis corporibus senescunt. </s>
							<s id="N12492">itaque neque cum maxime 
sunt florentes neque posteritati hi, quemadmodum sapientium cogitata hominum vitae, prodesse possunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12495">
						<p id="N12496" type="main">
							<s id="N1249A"> 
Cum vero neque moribus neque institutis scriptorum praestantibus 
tribuantur honores, ipsae [autem] per se mentes aeris altiora prospicientes memoriarum gradibus ad caelum elatae 
aevo inmortali non modo sententias sed etiam figuras 
eorum posteris cogunt esse notas. </s>
							<s id="N1249D">itaque, qui litterarum 
iucunditatibus instinctas habent mentes, non possunt non 
in suis pectoribus dedicatum habere, sicuti deorum, sic 
Ennii poetae simulacrum; Accii autem carminibus qui studiose delectantur, non modo verborum virtutes sed etiam 
figuram eius videntur secum habere praesentem [esse]. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N124A0">
						<p id="N124A1" type="main">
							<s id="N124A3"> 
Item plures post nostram memoriam nascentes cum Lucretio 
videbuntur velut coram de rerum natura disputare, de 
arte vero rhetorica cum Cicerone, multi posterorum cum 
Varrone conferent sermonem de lingua latina, non minus 
etiam plures philologi cum Graecorum sapientibus multa 
deliberantes secretos cum his videbuntur habere sermones, 
et ad summam sapientium scriptorum sententiae corporibus absentibus vetustate florentes cum insunt inter consilia et disputationes, maiores habent, quam praesentium sunt, auctoritates omnes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N124A6">
						<p id="N124A7" type="main">
							<s id="N124A9"> 
Itaque, Caesar, his auctoribus fretus sensibus eorum adhibitis et consiliis ea volumina 
conscripsi, et prioribus septem de aedificiis, octavo de aquis,  
in hoc de gnomonicis rationibus, quemadmodum de radiis 
solis in mundo sunt per umbras gnomonis inventae quibusque rationibus dilatentur aut contrahantur, explicabo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N124AC">
					<subchap2 id="N124AD">
						<p id="N124AE" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/281.jpg" ed="1567" pagenum="282"></pb>
							<s id="N124B0"> 
Ea autem sunt divina mente comparata habentque 
admirationem magnam considerantibus, quod umbra gnomonis aequinoctialis alia magnitudine est Athenis, alia 
Alexandriae, alia Romae, non eadem Placentiae ceterisque 
orbis terrarum locis. </s>
							<s id="N124B3">itaque longe aliter distant descriptiones horologiorum locorum mutationibus. </s>
							<s id="N124B6">umbrarum 
enim aequinoctialium magnitudinibus designantur analemmatorum formae, e quibus perficiuntur ad rationem locorum et umbrae gnomonum horarum descriptiones. <foreign lang="grc">ἀνάλημμα</foreign> est ratio conquisita solis cursu et umbrae crescentis 
ad brumam observatione inventa, e qua per rationes architectonicas circinique descriptiones est inventus effectus in mundo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N124BD">
						<p id="N124BE" type="main">
							<s id="N124C0"> 
Mundus autem est omnium naturae rerum conceptio summa caelumque sideribus et stellarum cursibus conformatum. </s>
							<s id="N124C3">id volvitur continenter circum terram atque mare per axis cardines extremos. </s>
							<pb xlink:href="048/01/282.jpg" ed="1567" pagenum="283"></pb>
							<s id="N124C6">namque in his 
locis naturalis potestas ita architectata est conlocavitque 
cardines tamquam centra, unum a terra inmani &lt;spatio&gt; 
in summo mundo ac post ipsas stellas septentrionum, 
alterum trans contra sub terra in meridianis partibus, ibique circum eos cardines orbiculos circum centra uti in 
torno perfecit, qui graece <foreign lang="grc">π́ολοι</foreign> nominantur, per quos 
pervolitat sempiterno caelum. </s>
							<s id="N124CD">ita media terra cum mari centri loco naturaliter est conlocata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N124D0">
						<p id="N124D1" type="main">
							<s id="N124D5"> 
His natura dispositis ita, uti septentrionali parte a terra excelsius habeat altitudinem centrum, in meridiana autem parte in inferioribus locis subiectum a terra obscuretur, tunc etiam per 
medium transversa et inclinata in meridiem [circuli de] 
lata zona <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> signis est conformata. </s>
							<s id="N124DE">eorum species stellis 
dispositis <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> partibus peraequatis exprimit depictam ab 
natura figurationem. </s>
							<pb xlink:href="048/01/283.jpg" ed="1567" pagenum="284"></pb>
							<s id="N124E7">itaque lucentia cum mundo reliquisque sideribus ornatu circum terram mareque pervolantia cursus perficiunt ad caeli rotunditatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N124EA">
						<p id="N124EB" type="main">
							<s id="N124ED"> 
Omnia autem visitata et invisitata temporum necessitate sunt constituta. </s>
							<s id="N124F0">ex quis sex signa numero supra terram cum caelo pervagantur, cetera sub terram subeuntia ab eius umbra obscurantur. </s>
							<s id="N124F3">sex autem ex his semper supra terram nituntur. </s>
							<s id="N124F6">quanta pars enim novissimi signi depressione coacta 
versatione subiens sub terram occultatur, tantundem eius 
contraria e conversationis necessitate suppressa rotatione 
circumacta trans locis patentibus ex obscuris egreditur ad 
lucem; namque vis una et necessitas utrimque simul orientem et occidentem perficit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N124F9">
						<p id="N124FA" type="main">
							<s id="N124FC"> 
Ea autem signa cum sint numero <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> partesque duodecumas singula possideant mundi 
versenturque ab oriente ad occidentem continenter, tunc 
per ea signa contrario cursu luna, stella Mercurii, Veneris, 
ipse sol itemque Martis et Iovis et Saturni ut per graduum 
ascensionem percurrentes alius alia circumitionis magnitudine ab occidente ad orientem in mundo pervagantur. </s>
							<pb xlink:href="048/01/284.jpg" ed="1567" pagenum="285"></pb>
							<s id="N12505">luna die octavo et vicesimo et amplius circiter hora caeli 
circumitionem percurrens, ex quo signo coeperit ire, ad id signum revertendo perficit lunarem mensem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12508">
						<p id="N12509" type="main">
							<s id="N1250B"> 
Sol autem signi spatium, quod est duodecuma pars mundi, mense 
vertente vadens transit; ita <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> mensibus <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> signorum 
intervalla pervagando cum redit ad id signum, unde coeperit, perficit spatium vertentis anni. </s>
							<s id="N1251A">ex eo, quem circulum 
luna terdecies in <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> mensibus percurrit, eum sol eisdem 
mensibus semel permetitur. </s>
							<pb xlink:href="048/01/285.jpg" ed="1567" pagenum="286"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/286.jpg" ed="1567" pagenum="287"></pb>
							<s id="N12523">Mercurii autem et Veneris 
stellae circa solis radios uti per centrum eum itineribus 
coronantes regressus retrorsus et retardationes faciunt, 
etiam stationibus propter eam circinationem morantur in spatiis signorum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12526">
						<p id="N12527" type="main">
							<s id="N12529"> 
Id autem ita esse maxime cognoscitur ex Veneris stella, quod ea, cum solem sequatur, post occasum eius apparens in caelo clarissimeque lucens vesperugo vocitatur, aliis autem temporibus eum antecurrens 
et oriens ante lucem lucifer appellatur. </s>
							<s id="N1252C">ex eoque nonnumquam plures dies in &lt;uno&gt; signo commorantur, alias celerius ingrediuntur in alterum signum. </s>
							<s id="N1252F">itaque quod non 
aeque peragunt numerum dierum in singulis signis, quantum sunt moratae prius, transiliendo celerioribus itineribus perficiunt iustum cursum. </s>
							<s id="N12532">ita efficitur, uti, quod demorentur in nonnullis signis, nihilominus, cum eripiant 
se ab necessitate morae, celeriter consequantur iustam circumitionem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12535">
						<p id="N12536" type="main">
							<s id="N1253A"> 
Iter autem in mundo Mercurii stella ita 
pervolitat, uti trecentesimo et sexagensimo die per signorum spatia currens perveniat ad id signum, ex quo priore 
circumlatione coepit facere cursum, et ita peraequatur 
eius iter, ut circiter tricenos dies in singulis signis habeat numeri rationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1253D">
						<p id="N1253E" type="main">
							<s id="N12540"> 
Veneris autem, cum est liberata ab inpeditione radiorum solis, <emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end> diebus percurrit signi spatium. </s>
							<s id="N12549">quod minus quadragenos dies in singulis signis patitur, 
cum stationem fecerit, restituit eam summam numeri in 
uno signo morata. </s>
							<s id="N1254C">ergo totam circinationem in caelo 
quadringentesimo et octogensimo et quinto die permensa  
iterum init signum, ex quo signo prius iter facere coepit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1254F">
						<p id="N12550" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/287.jpg" ed="1567" pagenum="288"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/288.jpg" ed="1567" pagenum="289"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/289.jpg" ed="1567" pagenum="290"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/290.jpg" ed="1567" pagenum="291"></pb>
							<s id="N12552"> 
Martis vero circiter sexcentesimo octogensimo tertio siderum spatia pervagando pervenit eo, ex quo initium faciendo cursum fecerat ante, et in quibus signis celerius 
percurrit, cum stationem fecit, explet dierum numeri rationem. </s>
							<s id="N12555">Iovis autem placidioribus gradibus scandens contra 
mundi versationem, circiter <emph type="smallcaps"></emph>CCCLX<emph.end type="italics"></emph.end> diebus singula signa 
permetitur, et consistit post annum <emph type="smallcaps"></emph>XI<emph.end type="italics"></emph.end> et dies <emph type="smallcaps"></emph>CCCXIII<emph.end type="italics"></emph.end> et 
redit in id signum, in quo ante <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> annos fuerat. </s>
							<s id="N12570">Saturni 
vero, mensibus undetriginta et amplius paucis diebus pervadens per signi spatium, anno nono et vicensimo et circiter diebus <emph type="smallcaps"></emph>CLX<emph.end type="italics"></emph.end>, in quo ante tricensimo fuerat anno, in 
id restituitur, ex eoque, quo minus ab extremo distat mundo, 
tanto maiorem circinationem rotae percurrendo tardior videtur esse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12579">
						<p id="N1257A" type="main">
							<s id="N1257C"> 
Ei autem, qui supra solis iter circinationes 
peragunt, maxime cum in trigono fuerint, quod is inierit, 
tum non progrediuntur, sed regressus facientes morantur, 
doneque [cum idem] sol de eo trigono in aliud signum 
transitionem fecerit. </s>
							<pb xlink:href="048/01/291.jpg" ed="1567" pagenum="292(291)"></pb>
							<s id="N1257F">id autem nonnullis sic fieri placet, 
quod aiunt solem, cum longius absit abstantia quadam, non 
lucidis itineribus errantia per ea sidera obscuritatis morationibus inpedire. </s>
							<s id="N12582">nobis vero id non videtur. </s>
							<s id="N12585">solis enim 
splendor perspicibilis et patens sine ullis obscurationibus 
est per omnem mundum, ut etiam nobis appareant, cum 
faciant eae stellae regressus et morationes. </s>
							<s id="N12588">ergo si tantis 
intervallis nostra species potest id animadvertere, quid 
ita divinitatibus splendoribusque astrorum iudicamus obscuritates obici posse? 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1258B">
						<p id="N1258C" type="main">
							<s id="N1258E"> 
Ergo potius ea ratio nobis constabit, quod, fervor quemadmodum omnes res evocat et  
ad se ducit, ut etiam fructus e terra surgentes in altitudinem per calorem videmus, non minus aquae vapores a 
fontibus ad nubes per arcus excitari, eadem ratione solis 
impetus vehemens radiis trigoni forma porrectis insequentes stellas ad se perducit et ante currentes veluti 
refrenando retinendoque non patitur progredi, sed ad se 
regredi in alterius trigoni signum [esse]. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12591">
						<p id="N12592" type="main">
							<s id="N12596"> 
Fortasse desiderabitur, quid ita sol quinto a se signo 
potius quam secundo aut tertio, quae sunt propiora, facit 
in his fervoribus retentiones. </s>
							<s id="N12599">ergo, quemadmodum id fieri 
videatur, exponam. </s>
							<s id="N1259C">eius radii in mundo uti trigoni paribus lateribus formae lineationibus extenduntur. </s>
							<s id="N1259F">id autem 
nec plus nec minus est ad quintum ab eo signo. </s>
							<s id="N125A2">igitur si 
radii per omnem mundum fusi circinationibus vagarentur 
neque extentionibus porrecti ad trigoni formam linearentur, propiora flagrarent. </s>
							<s id="N125A5">id autem etiam Euripides, Graecorum poeta, animadvertisse videtur. </s>
							<s id="N125A8">ait enim, quae longius a sole essent, haec vehementius ardere, propiora vero 
eum temperata habere. </s>
							<s id="N125AB">itaque scribit in fabula Phaethonte sic:  
	      </s>
						</p>
						<p id="N125AE" type="main">
							<s id="N125B0"> 
<foreign lang="grc">καίει τὰ πόρρω, τἄγγυθεν δ&#039; εὔκρατ&#039; ἔχει</foreign>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N125B7">
						<p id="N125B8" type="main">
							<s id="N125BA"> 
Si ergo res et ratio et testimonium poetae veteris id ostendit, 
non puto aliter oportere iudicari, nisi quemadmodum de 
ea re supra scriptum habemus. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N125BD" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/292.jpg" ed="1567" pagenum="293"></pb>
							<s id="N125BF"> 
Iovis autem inter Martis et Saturni circinationem currens maiorem quam Mars, minorem quam Saturnus pervolat cursum. </s>
							<s id="N125C2">item reliquae stellae, quo maiore absunt 
spatio ab extremo caelo proxumamque habent terrae circinationem, celerius &lt;pervagari&gt; videntur, quod quaecumque earum minorem circinationem peragens saepius subiens praeterit superiorem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N125C5">
						<p id="N125C6" type="main">
							<s id="N125C8"> 
Quemadmodum, si in rota, qua figuli utuntur, inpositae fuerint septem formicae canalesque 
totidem in rota facti sint circum centrum imo adcrescentes 
ad extremum, in quibus hae cogantur circinationem facere, 
verseturque rota in alteram partem, necesse erit eas contra 
rotae versationem nihilominus adversus itinera perficere, 
et quae proximum centrum habuerit, celerius pervagari, 
quaeque extremum orbem rotae peragat, etiamsi aeque 
celeriter ambulet, propter magnitudinem circinationis multo 
tardius perficere cursum: similiter astra nitentia contra 
mundi cursum suis itineribus perficiunt circumitum, sed 
caeli versatione redundationibus referuntur cotidiana temporis circumlatione. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N125CB">
						<p id="N125CC" type="main">
							<s id="N125D0"> 
Esse autem alias stellas temperatas, alias ferventes, 
etiamque frigidas haec esse causa videtur, quod omnis 
ignis in superiora loca habet scandentem flammam. </s>
							<s id="N125D3">ergo 
sol aethera, qui est supra se, radiis exurens efficit candentem, in quibus locis habet cursum Martis stella; itaque 
fervens ab ardore solis efficitur. </s>
							<s id="N125D6">Saturni autem, quod 
est proxima extremo mundo tangit&lt;que&gt; congelatas caeli 
regiones, vehementer est frigida. </s>
							<s id="N125D9">ex eo Iovis, cum inter 
utriusque circumitiones habeat cursum, a refrigeratione 
caloreque earum medio convenientes temperatissimosque 
habere videtur effectus. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N125DC" type="main">
							<s id="N125DE"> 
De zona <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> signorum et septem astrorum contrario 
opere ac cursu, quibus rationibus et numeris transeunt e 
signis in signa, et circumitum eorum, uti a praeceptoribus 
accepi, exposui; nunc de crescenti lumine lunae deminutioneque, uti traditum est nobis a maioribus, dicam.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N125E7">
					<subchap2 id="N125E8">
						<p id="N125E9" type="main">
							<s id="N125EB"> 
Berosus, qui ab Chaldaeorum civitate sive natione progressus in Asia etiam disciplinam Chaldaicam patefecit, 
ita est professus: pilam esse ex dimidia parte candentem, 
reliqua habere caeruleo colore. </s>
							<s id="N125EE">cum autem cursum itineris sui peragens subierit sub orbem solis, tunc eam 
radiis et impetu caloris corripi convertique candentem 
propter eius proprietatem luminis ad lumen. </s>
							<s id="N125F1">cum autem 
ea vocata ab solis orbi superiora spectent, tunc inferiorem 
partem eius, quod candens non sit, propter aeris similitudinem obscuram videri. </s>
							<s id="N125F4">cum ad perpendiculum ea sit 
ad eius radios, totum lumen ad superiorem speciem retineri, et tunc eam vocari primam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N125F7">
						<p id="N125F8" type="main">
							<s id="N125FA"> 
Cum 
							<pb xlink:href="048/01/293.jpg" ed="1567" pagenum="294"></pb>
							praeteriens vadat ad orientis caeli partes, relaxari ab impetu solis extremamque eius partem candentiae oppido quam tenui linea 
ad terram mittere splendorem, et ita ex eo eam secundam 
vocari. </s>
							<s id="N125FD">cotidiana autem versationis remissione tertiam, 
quartam in dies numerari. </s>
							<s id="N12600">septimo die, &lt;cum&gt; sol sit ad 
occidentem, luna autem inter orientem et occidentem medias caeli teneat regiones, quod dimidia parte caeli spatio 
distet a sole, item dimidiam candentiae conversam habere 
ad terram. </s>
							<s id="N12603">inter solem vero et lunam cum distet totum 
mundi spatium et lunae orienti sol trans contra sit ad 
occidentem, eam, quo longius absit, a radiis remissam 
<emph type="smallcaps"></emph>XIIII<emph.end type="italics"></emph.end> die plena rota totius orbis mittere splendorem, reliquosque dies decrescentia cotidiana ad perfectionem lunaris 
mensis versationibus et cursu a sole revocationibus subire 
sub rotam radiosque eius, et ita menstruas dierum efficere 
rationes.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1260C">
						<p id="N1260D" type="main">
							<s id="N1260F"> 
Uti autem Aristarchus Samius mathematicus vigore 
magno rationes varietatis disciplinis de eadem &lt;re&gt; reliquit, 
exponam. </s>
							<s id="N12612">non enim latet lunam &lt;non&gt; suum propriumque 
habere lumen, sed esse uti speculum et ab solis impetu 
recipere splendorem. </s>
							<s id="N12615">namque luna de septem astris circulum proximum terrae in cursibus minimum pervagatur. </s>
							<s id="N12618">ita quot mensibus sub rotam solis radiosque uno die, antequam praeterit, latens obscuratur. </s>
							<s id="N1261B">cum est cum sole, nova 
vocatur. </s>
							<s id="N1261E">postero autem die, quo numeratur secunda, praeteriens ab sole visitationem facit tenuem extremae rotundationis. </s>
							<s id="N12621">cum triduum recessit ab sole, crescit et plus 
inluminatur. </s>
							<s id="N12624">cotidie vero discedens cum pervenit ad diem 
septimum, distans a sole occidente circiter medias caeli 
regiones, dimidia lucet, et eius quae ad solem pars spectat, ea est inluminata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12627">
						<p id="N12628" type="main">
							<s id="N1262C"> 
Quarto autem decumo die, cum in diametro spatio totius mundi absit ab sole, perficitur plena 
et oritur, cum sol sit ad occidentem, ideo quod totum 
spatium mundi distans consistit contra et impetu solis 
totius orbis in se recipit splendorem. </s>
							<s id="N1262F">septumo decumo 
die cum sol oriatur, ea pressa est ad occidentem. </s>
							<s id="N12632">vicensimo et altero die cum sol est exortus, luna tenet circiter 
caeli medias regiones, et id quod spectat ad solem, id 
habet lucidum reliquis obscura. </s>
							<s id="N12635">item cotidie cursum faciendo circiter octavo et vicensimo die subit sub radios 
solis, et ita menstruas perficit rationes. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12638" type="main">
							<s id="N1263A"> 
Nunc, ut in singulis mensibus sol signa pervadens auget et minuit dierum et horarum spatia, dicam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1263D">
					<subchap2 id="N1263E">
						<p id="N1263F" type="main">
							<s id="N12641"> 
Namque cum  arietis signum iniit et partem octavam pervagatur, perficit aequinoctium vernum. </s>
							<s id="N12644">cum progreditur ad caudam 
tauri sidusque vergiliarum, e quibus eminet dimidia pars 
prior tauri, in maius spatium mundi quam dimidium procurrit procedens ad septentrionalem partem. </s>
							<s id="N12647">e tauro cum 
ingreditur in geminos exorientibus vergiliis, magis crescit 
supra terram et auget spatia dierum. </s>
							<s id="N1264A">deinde &lt;e&gt; geminis 
cum iniit ad cancrum, qui brevissimum tenet caeli spatium, cum pervenit in partem octavam, perficit solstitiale 
tempus, et peragens pervenit ad caput et pectus leonis, quod eae partes cancro sunt attributae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1264D">
						<p id="N1264E" type="main">
							<s id="N12650"> 
E pectore autem leonis et finibus cancri solis exitus percurrens reliquas 
partes leonis inminuit diei magnitudinem et circinationis 
reditque in geminorum aequalem cursum. </s>
							<s id="N12653">tunc vero a leone 
transiens in virginem progrediensque ad sinum vestis eius 
contrahit circinationem et aequat ad eam, quam taurus 
habet, cursus rationem. </s>
							<s id="N12656">e virgine autem progrediens per 
sinum, qui sinus librae partes habet primas, in librae 
parte <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end> perficit aequinoctium autumnale; qui cursus 
aequat eam circinationem, quae fuerat in arietis signo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1265F">
						<p id="N12660" type="main">
							<s id="N12662"> 
Scorpionem autem cum sol ingressus fuerit occidentibus 
vergiliis, minuit progrediens meridianas partes longitudines dierum. </s>
							<s id="N12665">e scorpione cum percurrendo init in 
sagittarium ad femina eius, contractiorem diurnum pervolat cursum. </s>
							<s id="N12668">cum autem incipit a feminibus sagittarii, 
quae pars est attributa capricorno, ad partem octavam, 
brevissimum caeli percurrit spatium. </s>
							<s id="N1266B">ex eo a brevitate 
diurna bruma ac dies brumales appellantur. </s>
							<s id="N1266E">e capricorno 
autem transiens in aquarium adauget et aequat sagittarii 
longitudine diei spatium. </s>
							<s id="N12671">ab aquario cum ingressus est  
in pisces 
							<pb xlink:href="048/01/294.jpg" ed="1567" pagenum="295"></pb>
							favonio flante, scorpionis comparat aequalem 
cursum. </s>
							<s id="N12674">ita sol ea signa circum pervagando certis temporibus auget aut minuit dierum et horarum spatia. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12677" type="main">
							<s id="N1267B"> 
Nunc de ceteris sideribus, quae sunt dextra ac sinistra 
zonam signorum meridiana septentrionalique parte mundi stellis disposita figurataque, dicam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1267E">
					<subchap2 id="N1267F">
						<p id="N12680" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/295.jpg" ed="1567" pagenum="296"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/296.jpg" ed="1567" pagenum="297"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/297.jpg" ed="1567" pagenum="298"></pb>
							<s id="N12682"> 
Namque septentrio, quem Graeci nominant <foreign lang="grc">ἄρκτον</foreign> sive <foreign lang="grc">ἑλίκην</foreign>, habet post se 
conlocatum custodem. </s>
							<s id="N1268D">ab eo non longe conformata est 
virgo, cuius supra umerum dextrum lucidissima stella 
nititur, quam nostri provindemiatorem, Graeci <foreign lang="grc">προτρυγητήν</foreign> 
vocant; candens autem magis spica eius est colorata. </s>
							<s id="N12694">item alia contra est stella media genuorum custodis arcti: qui arcturus dicitur est ibi dedicatus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12697">
						<p id="N12698" type="main">
							<s id="N1269A"> 
E regione capitis septentrionis transversus ad pedes geminorum auriga stat 
in summo cornu tauri—ita quae in summo cornu laevo 
est, aurigae pedis una tenet partem stella—et adplicantur 
aurigae manui haedi, capra laevo umero. </s>
							<s id="N1269D">
							<pb xlink:href="048/01/298.jpg" ed="1567" pagenum="299"></pb>
							tauri quidem et 
arietis insuper Perseus—dexterioribus subter currentis 
basem vergiliis, at sinisterioribus caput arietis—et manu 
dextra innitens Cassiepiae simulacro, laeva supra tauri tenet 
gorgoneum, ad summum caput subiciens Andromedae pedibus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N126A0">
						<p id="N126A1" type="main">
							<s id="N126A3"> 
Item pisces supra Andromedam ex aequis [ventris] 
ex aequisque sunt supra spinam equi, cuius ventris lucidissima stella finit ventrem equi et caput Andromedae. </s>
							<s id="N126A6">manus Andromedae dextra supra Cassiepiae simulacrum 
est constituta, laeva &lt;supra&gt; aquilonalem piscem. </s>
							<s id="N126A9">item  
aquarii supra equi caput est. </s>
							<s id="N126AC">equi ungulae attingunt 
aquarii &lt;e regione volucrem. </s>
							<s id="N126AF">inter Cepheum et Andromedae&gt; genua Cassiepia media est dedicata. </s>
							<s id="N126B2">capricorni 
supra in altitudinem aquila et delphinus. </s>
							<s id="N126B5">secundum eos 
est sagitta. </s>
							<s id="N126B8">ab ea autem &lt;non longe&gt; volucris, cuius 
pinna dextra Cephei manum attingit et sceptrum, laeva 
supra Cassiepiae innititur. </s>
							<s id="N126BB">sub avis cauda pedes equi sunt subiecti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N126BE">
						<p id="N126BF" type="main">
							<s id="N126C1"> 
Inde sagittarii, scorpionis, librae insuper 
serpens summo rostro coronam tangit. </s>
							<s id="N126C4">eum medium ophiuchos in manibus tenet serpentem, laevo pede calcans 
mediam frontem scorpionis. </s>
							<s id="N126C7">a parte ophiuchi capitis non 
longe positum est caput eius, qui dicitur nisus in genibus. </s>
							<s id="N126CA">eorum autem faciliores sunt capitum vertices ad cognoscendum, quod non obscuris stellis sunt conformati. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N126CD">
						<p id="N126CE" type="main">
							<s id="N126D2"> 
Pes ingeniculati adit fulcitve capitis tempus serpentis, cuius 
per vipereos flexus minor arctorum, qui septentriones dicuntur, inplicatur. </s>
							<s id="N126D5">delphinum contra volucris rostro est proposita lyra. </s>
							<s id="N126D8">inter umeros custodis et geniculati corona est 
ordinata. </s>
							<s id="N126DB">in septentrionali vero circulo duae positae sunt 
arctoe scapularum &lt;e regione&gt; dorsis inter se compositae 
et pectoribus aversae. </s>
							<s id="N126DE">e quibus minor <foreign lang="grc">κυνόσουρα</foreign>, maior 
<foreign lang="grc">ἑλίκη</foreign> a Graecis appellatur. </s>
							<s id="N126E9">earumque capita inter se dispicientia sunt constituta, caudae capitibus earum adversae 
contra dispositae figurantur; utrarumque enim superando eminent. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N126EC">
						<p id="N126ED" type="main">
							<s id="N126EF"> 
In summo per caudas earum [esse dicitur] item  
serpens est porrecta, e qua stella quae dicitur polus elucet 
contra caput maioris septentrionis; namque qua est proxume draconem, circum &lt;polum&gt; caput eius involvitur. </s>
							<s id="N126F2">ima 
vero circum cynosurae caput iniecta est flexu porrectaque 
proxime eius pedes. </s>
							<pb xlink:href="048/01/299.jpg" ed="1567" pagenum="300"></pb>
							<s id="N126F5">haec autem intorta replicataque se 
attollens reflectitur a capite minoris ad maiorem, circa 
rostrum et capitis tempus dextrum <gap></gap> item supra 
caudam minoris pedes sunt Cephei, ibique ad summum cacumen facientes stellae sunt trigonum paribus lateribus. </s>
							<s id="N126FA">insuper arietis signum septentrionis †autem minoris et 
Cassiepiae simulacri complures sunt stellae confusae. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N126FD" type="main">
							<s id="N126FF"> 
Quae sunt ad dextram orientis inter zonam signorum 
et septentrionum sidera in caelo disposita, dixi [esse]; 
nunc explicabo, quae ad sinistram orientis meridianisque 
partibus ab natura sunt distributa. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12702">
					<subchap2 id="N12703">
						<p id="N12704" type="main">
							<s id="N12706"> 
Primum sub capricorno subiectus piscis austrinus caudam prospiciens ceti. </s>
							<s id="N12709">ab eo ad sagittarium locus est 
inanis. </s>
							<s id="N1270C">turibulum sub scorpionis aculeo. </s>
							<s id="N1270F">centauri priores 
partes proximae sunt librae et scorpioni. </s>
							<s id="N12712">tenet in manibus 
simulacrum, id quod bestiam astrorum periti nominaverunt. </s>
							<pb xlink:href="048/01/300.jpg" ed="1567" pagenum="301"></pb>
							<s id="N12715">virginem et leonem et cancrum anguis porrigens agmen 
stellarum intortus succingit, regione cancri erigens rostrum, 
ad leonem medioque corpore sustinens craterem ad manumque virginis caudam subiciens. </s>
							<s id="N12718">in qua inest corvus; quae sunt autem supra scapulas, peraeque sunt lucentia 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1271B">
						<p id="N1271C" type="main">
							<s id="N1271E"> 
ad anguis inferius ventris. </s>
							<s id="N12721">sub caudam subiectus est centaurus. </s>
							<s id="N12724">iuxta 
cratera et leonem navis est, quae nominatur Argo, cuius 
prora obscuratur, sed malus et quae sunt circa gubernacula eminentia videntur, ipsaque navicula et puppis per  
summam caudam cani iungitur. </s>
							<s id="N12727">geminos autem minusculus 
canis sequitur contra anguis caput. </s>
							<s id="N1272A">maior item sequitur 
minorem. </s>
							<s id="N1272D">Orion vero transversus est subiectus, pressus 
ungula tauri, manu laeva &lt;pellem&gt; tenens, clavam altera ad geminos tollens. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12730">
						<p id="N12731" type="main">
							<s id="N12735"> 
Apud eius vero basim canis parvo intervallo insequens leporem. </s>
							<s id="N12738">arieti et piscibus cetus est 
subiectus, a cuius crista ordinate utrisque piscibus disposita est tenuis fusio stellarum, quae graece vocitantur 
<foreign lang="grc">ἁρπεδόναι</foreign>. magnoque intervallo introrsus pressus nodus 
serentium attingit summam ceti cristam [esse fuit]. per 
speciem stellarum flumen profluit, initium fontis capiens 
a laevo pede Orionis. </s>
							<s id="N1273F">quae vero ab aquario fundi memoratur aqua, profluit inter piscis austrini caput et caudam ceti. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12742">
						<p id="N12743" type="main">
							<s id="N12745"> 
Quae figurata conformataque sunt siderum in mundo 
simulacra, natura divinaque mente designata, ut Democrito physico placuit, exposui, sed tantum ea, quorum 
ortus et occasus possumus animadvertere et oculis contueri. </s>
							<s id="N12748">namque uti septentriones circum axis cardinem versantes non occidunt neque sub terram subeunt, sic circa 
meridianum cardinem, qui est propter inclinationem mundi 
subiectus terrae, sidera versabunda latentiaque non habent 
egressus orientis supra terram. </s>
							<s id="N1274B">itaque eorum figurationes 
propter obstantiam terrae non sunt notae. </s>
							<s id="N1274E">huius autem 
rei index est stella Canopi, quae his regionibus est ignota, 
renuntiant autem negotiatores, qui ad extremas Aegypti 
regiones proximasque ultimis finibus terrae terminationes 
fuerunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12751">
					<subchap2 id="N12752">
						<p id="N12753" type="main">
							<s id="N12755"> 
De mundi circa terram pervolitantia duodecimque signorum ex septentrionali meridianaque parte siderum  
dispositione, ut sit perspecta, docui. </s>
							<s id="N12758">namque ex ea mundi 
versatione et contrario solis per signa cursu gnomonumque aequinoctialibus umbris analemmatorum inveniuntur descriptiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1275B">
						<p id="N1275C" type="main">
							<s id="N1275E"> 
Cetera ex astrologia, quos effectus habeant signa <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>, stellae <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>, sol, luna ad humanae vitae rationem, Chaldaeorum ratiocinationibus est concedendum, quod propria est eorum genethlialogiae ratio, uti possint ante facta 
et futura ex ratiocinationibus astrorum explicare. </s>
							<s id="N1276D">eorum 
autem inventiones reliquerunt inque &lt;ea re&gt; sollertia acuminibusque fuerunt 
							<pb xlink:href="048/01/301.jpg" ed="1567" pagenum="302"></pb>
							magnis, qui ab ipsa natione Chaldaeorum 
profluxerunt. </s>
							<s id="N12770">primusque Berosus in insula et civitate Coo 
consedit ibique aperuit disciplinam, post ei studens Antipater iterumque Athenodorus, qui etiam non e nascentia 
sed ex conceptione genethlialogiae rationes explicatas reliquit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12773">
						<p id="N12774" type="main">
							<s id="N12776"> 
De naturalibus autem rebus Thales Milesius, Anaxagoras Clazomenius, Pythagoras Samius, Xenophanes 
Colophonius, Democritus Abderites rationes, quibus e rebus natura rerum gubernaretur quemadmodum quaeque 
effectus habeat, excogitatas reliquerunt. </s>
							<s id="N12779">quorum inventa 
secuti siderum &lt;ad ortus&gt; et occasus tempestatum significatus Eudoxus, Euctemon, Callippus, Meto, Philippus, 
Hipparchus, Aratus ceterique ex astrologia parapegmatorum disciplinis invenerunt et eas posteris explicatas reliquerunt. </s>
							<s id="N1277C">quorum scientiae sunt hominibus suspiciendae, 
quod tanta cura fuerunt, ut etiam videantur divina mente  
tempestatium significatus post futuros ante pronuntiare. </s>
							<s id="N1277F">quas ob res haec eorum curis studiisque sunt concedenda. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12782">
					<subchap2 id="N12783">
						<p id="N12784" type="main">
							<s id="N12788"> 
Nobis autem ab his separandae sunt rationes et explicandae menstruae dierum brevitates itemque dilatationes. </s>
							<pb xlink:href="048/01/302.jpg" ed="1567" pagenum="303"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/303.jpg" ed="1567" pagenum="304"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/304.jpg" ed="1567" pagenum="305"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/305.jpg" ed="1567" pagenum="306"></pb>
							<s id="N1278B">namque sol aequinoctiali tempore ariete libraque versando, quas e gnomone partes habet novem, eas umbrae 
facit <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end> in declinatione caeli, quae est Romae. </s>
							<s id="N12794">itemque 
Athenis quam magnae sunt gnomonis partes quattuor, 
umbrae sunt tres, ad <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end> Rhodo <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>, ad <emph type="smallcaps"></emph>XI<emph.end type="italics"></emph.end> Tarenti <emph type="smallcaps"></emph>IX<emph.end type="italics"></emph.end>, ad 
quinque &lt;Alexandriae&gt; tres, ceterisque omnibus locis aliae 
alio modo umbrae gnomonum aequinoctiales a natura rerum inveniuntur disparatae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N127AF">
						<p id="N127B0" type="main">
							<s id="N127B2"> 
Itaque in quibuscumque locis horologia erunt describenda, eo loci sumenda est 
aequinoctialis umbra, et si erunt quemadmodum Romae 
gnomonis partes novem, umbrae octo, linea describatur 
in planitia et e media <foreign lang="grc">πρὸς ὀρθᾶς</foreign> erigatur [ut sit ad normam] quae dicitur gnomon. </s>
							<s id="N127B9">et a linea, quae erit planities, in linea gnomonis circino novem spatia dimetiantur; et 
quo loco nonae partis signum fuerit, centrum constituatur, 
ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end>; et diducto circino ab eo centro ad lineam 
planitiae, ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>B<emph.end type="italics"></emph.end>, circinatio circuli describatur, quae dicitur meridiana.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N127C8">
						<p id="N127C9" type="main">
							<s id="N127CB"> 
Deinde ex novem partibus, quae sunt a planitia ad gnomonis centrum, <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end> sumantur et 
signentur in linea, quae est in planitia, ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end>. 
haec autem erit gnomonis aequinoctialis umbra. </s>
							<s id="N127DA">et ab eo 
signo et littera <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end> per centrum, ubi est littera <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end>, linea perducatur, ubi erit solis aequinoctialis radius. </s>
							<pb xlink:href="048/01/306.jpg" ed="1567" pagenum="307"></pb>
							<s id="N127E9">tunc a centro 
diducto circino ad lineam planitiae aequilatatio signetur, 
ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>E<emph.end type="italics"></emph.end> sinisteriore parte et <emph type="smallcaps"></emph>D<emph.end type="italics"></emph.end> ulteriore in extremis lineae circinationis. </s>
							<s id="N127F8">et per centrum perducendum, 
ut aequa duo hemicyclia sint divisa. </s>
							<s id="N127FB">haec autem linea a mathematicis dicitur horizon. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N127FE">
						<p id="N127FF" type="main">
							<s id="N12801"> 
Deinde circinationis totius sumenda pars est <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end>; et circini centrum conlocandum in 
linea circinationis, quo loci secat eam lineam aequinoctialis 
radius, ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>F<emph.end type="italics"></emph.end>; et signandum dextra sinistra, ubi 
sunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>G H<emph.end type="italics"></emph.end>. deinde ab his &lt;et per centrum&gt; lineae 
usque ad lineam planitiae perducendae sunt, ubi erunt 
litterae <emph type="smallcaps"></emph>I K<emph.end type="italics"></emph.end>. ita erit solis radius unus hibernus, alter aestivus. </s>
							<s id="N1281C">contra autem &lt;<emph type="smallcaps"></emph>E<emph.end type="italics"></emph.end>&gt; littera <emph type="smallcaps"></emph>D<emph.end type="italics"></emph.end> erit, qua secat circinationem linea, quae est traiecta per centrum, ubi &lt;est 
littera <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end>; et contra <emph type="smallcaps"></emph>G<emph.end type="italics"></emph.end>&gt; erunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>M<emph.end type="italics"></emph.end>; et contra <emph type="smallcaps"></emph>H<emph.end type="italics"></emph.end> 
litterae erunt <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end>; et contra <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>F<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end> erit littera <emph type="smallcaps"></emph>N<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1286D">
						<p id="N1286E" type="main">
							<s id="N12870"> 
Tunc perducendae sunt <foreign lang="grc">διαμέτρω</foreign> ab <emph type="smallcaps"></emph>G<emph.end type="italics"></emph.end> ad <emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end> et ab <emph type="smallcaps"></emph>H<emph.end type="italics"></emph.end> &lt;ad 
<emph type="smallcaps"></emph>M<emph.end type="italics"></emph.end>&gt;. quae erit superior, partis erit aestivae, inferior hibernae. </s>
							<pb xlink:href="048/01/307.jpg" ed="1567" pagenum="308"></pb>
							<s id="N1288F">eaeque <foreign lang="grc">διαμέτρω</foreign> sunt aeque mediae dividendae, 
ubi erunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>O<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>P<emph.end type="italics"></emph.end>, ibique centra signanda. </s>
							<s id="N128A2">et per 
ea signa et centrum <emph type="smallcaps"></emph>A<emph.end type="italics"></emph.end> lineae ad extrema lineae circinationis sunt perducendae, ubi erunt litterae <emph type="smallcaps"></emph>Q<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>R<emph.end type="italics"></emph.end>. haec 
erit linea <foreign lang="grc">πρὸς ὀρθᾶς</foreign> radio aequinoctiali. </s>
							<s id="N128BB">vocabitur autem 
haec linea mathematicis rationibus axon. </s>
							<s id="N128BE">et ab eisdem 
centris diducto circino ad extremas diametros describantur hemicyclia, quorum unum erit aestivum, alterum hibernum.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N128C1">
						<p id="N128C2" type="main">
							<s id="N128C6"> 
Deinde in quibus locis secant lineae paralleloe lineam 
eam quae dicitur horizon, in dexteriore parte erit littera 
<emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end>, in sinisteriore <emph type="smallcaps"></emph>T<emph.end type="italics"></emph.end>. et ab littera <emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end> ducatur linea parallelos 
axoni ad extremum &lt;dextrum&gt; hemicyclium, ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>; et ab <emph type="smallcaps"></emph>T<emph.end type="italics"></emph.end> ad sinistrum hemicyclium item parallelos 
linea ducatur ad litteram <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>. haec autem paralleloe lineae 
vocitantur †locothomus. </s>
							<s id="N128ED">et tum circini centrum conlocandum est eo loci, quo secat circinationem aequinoctialis 
radius, ubi erit littera <emph type="smallcaps"></emph>F<emph.end type="italics"></emph.end>; et diducendum ad eum locum, 
quo secat circinationem aestivus radius, ubi est littera <emph type="smallcaps"></emph>H<emph.end type="italics"></emph.end>. 
e centro aequinoctiali intervallo aestivo circinatio circuli 
menstrui agatur, qui menaeus dicitur. </s>
							<s id="N128FC">ita habebitur analemmatos deformatio. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N128FF">
						<p id="N12900" type="main">
							<s id="N12902"> 
Cum hoc ita sit descriptum et explicatum, sive per hibernas lineas sive per aestivas sive 
per aequinoctiales aut etiam per menstruas in subiectionibus rationes horarum erunt ex analemmatos describendae, 
subiciunturque in eo multae varietates et genera horologiorum et describuntur rationibus his artificiosis. </s>
							<s id="N12905">omnium 
autem figurarum descriptionumque earum effectus unus, 
uti dies aequinoctialis brumalisque itemque solstitialis in 
duodecim partes aequaliter sit divisus. </s>
							<s id="N12908">quas ob res non 
pigritia deterritus praetermisi, sed ne multa scribendo 
offendam, a quibusque inventa sunt genera descriptionesque horologiorum, exponam. </s>
							<s id="N1290B">neque enim nunc nova genera 
invenire possum nec aliena pro meis praedicanda videntur. </s>
							<s id="N1290E">itaque quae nobis tradita sunt et a quibus sint inventa, 
dicam.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12911">
					<subchap2 id="N12912">
						<p id="N12913" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/308.jpg" ed="1567" pagenum="309"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/309.jpg" ed="1567" pagenum="310"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/310.jpg" ed="1567" pagenum="311"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/311.jpg" ed="1567" pagenum="312"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/312.jpg" ed="1567" pagenum="313"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/313.jpg" ed="1567" pagenum="314"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/314.jpg" ed="1567" pagenum="315"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/315.jpg" ed="1567" pagenum="316"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/316.jpg" ed="1567" pagenum="317"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/317.jpg" ed="1567" pagenum="318"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/318.jpg" ed="1567" pagenum="319"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/319.jpg" ed="1567" pagenum="320"></pb>
							<s id="N12915"> 
Hemicyclium excavatum ex quadrato ad enclimaque 
succisum Berosus Chaldaeus dicitur invenisse; scaphen 
sive hemisphaerium Aristarchus Samius, idem etiam discum in planitia; arachnen Eudoxus astrologus, nonnulli 
dicunt Apollonium; plinthium sive lacunar, quod etiam 
in circo Flaminio est positum, Scopinas Syracusius; <foreign lang="grc">πρὸς 
τὰ ἱστορούμενα</foreign> Parmenion, <foreign lang="grc">πρὸς πᾶν κλῖμα</foreign> Theodosius 
et Andrias, Patrocles pelecinum, Dionysodorus conum, 
Apollonius pharetram, aliaque genera et qui supra scripti 
sunt et alii plures inventa reliquerunt, uti conarachnen, 
conicum plinthium, antiboreum. </s>
							<s id="N12920">item ex his generibus 
viatoria pensilia uti fierent, plures scripta reliquerunt. </s>
							<s id="N12923">ex 
quorum libris, si qui velit, subiectiones invenire poterit, 
dummodo sciat analemmatos descriptiones. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12926">
						<p id="N12927" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/320.jpg" ed="1567" pagenum="321"></pb>
							<s id="N12929"> 
Item sunt ex aqua conquisitae ab eisdem scriptoribus 
horologiorum rationes, primumque a Ctesibio Alexandrino, qui et vim spiritus naturalis pneumaticasque res 
invenit. </s>
							<s id="N1292C">sed uti fuerint ea exquisita, dignum studiosis 
agnoscere. </s>
							<s id="N1292F">Ctesibius enim fuerat Alexandriae natus patre 
tonsore. </s>
							<s id="N12932">is ingenio et industria magna praeter reliquos 
excellens dictus est artificiosis rebus se delectare. </s>
							<s id="N12935">namque cum voluisset in taberna sui patris speculum ita pendere, ut, cum duceretur susumque reduceretur, linea latens pondus deduceret, ita conlocavit machinationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12938">
						<p id="N12939" type="main">
							<s id="N1293B"> 
Canalem ligneum sub tigno fixit ibique trocleas conlocavit; per 
canalem lineam in angulum deduxit ibique tubulos struxit; 
in eos pilam plumbeam per lineam demittendam curavit.  
ita pondus cum decurrendo in angustias tubulorum premeret caeli crebritatem, vehementi decursu per fauces frequentiam caeli compressione solidatam extrudens in aerem 
patentem effusione acuti sonitus expresserat claritatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1293E">
						<p id="N1293F" type="main">
							<s id="N12943"> 
Ergo Ctesibius cum animadvertisset ex tractu caeli et expressionibus spiritus &lt;sonitus&gt; vocesque nasci, his principiis usus hydraulicas machinas primus instituit. </s>
							<s id="N12946">item 
aquarum expressiones automatopoetasque machinas multaque deliciarum genera, in his etiam horologiorum ex aqua 
comparationes explicuit. </s>
							<s id="N12949">primumque constituit cavum ex 
auro perfectum aut ex gemma terebrata; ea enim nec 
teruntur percussu aquae nec sordes recipiunt, ut obturentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1294C">
						<p id="N1294D" type="main">
							<s id="N1294F"> 
Namque aequaliter per id cavum influens aqua sublevat scaphium inversum, quod ab artificibus phellos sive 
tympanum dicitur. </s>
							<s id="N12952">in quo conlocata est regula &lt;iuxta&gt; 
versatile tympanum. </s>
							<s id="N12955">denticulis aequalibus sunt perfecta, 
qui denticuli alius alium inpellentes versationes modicas 
faciunt et motiones. </s>
							<s id="N12958">item aliae regulae aliaque tympana 
ad eundem modum dentata una motione coacta versando 
faciunt effectus varietatesque motionum, quibus moventur 
sigilla, vertuntur metae, calculi aut ova proiciuntur, bucinae canunt, reliquaque parerga. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1295B">
						<p id="N1295C" type="main">
							<s id="N1295E"> 
In his etiam aut in columna aut parastatica horae describuntur, quas sigillum egrediens 
ab imo virgula significat in diem totum. </s>
							<s id="N12961">quarum brevitates aut crescentias cuneorum adiectus aut exemptus in 
singulis diebus et mensibus perficere cogit. </s>
							<s id="N12964">praeclusiones 
aquarum ad temperandum ita sunt constitutae. </s>
							<s id="N12967">metae 
fiunt duae, una solida, una cava, ex torno ita perfectae, 
ut alia in aliam inire convenireque possit et eadem regula laxatio earum aut coartatio efficiat aut vehementem  
aut lenem in ea vasa aquae influentem cursum. </s>
							<s id="N1296A">ita his 
rationibus et machinatione ex aqua componuntur horologiorum ad hibernum usum conlocationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1296D">
						<p id="N1296E" type="main">
							<s id="N12970"> 
Sin autem cuneorum adiectionibus et detractionibus correptiones dierum 
aut crescentiae †ex cuneis non probabuntur fieri, quod 
cunei saepissime vitia faciunt, sic erit explicandum. </s>
							<s id="N12973">in 
columella horae ex analemmatos transverse describantur, 
menstruaeque lineae columella signentur. </s>
							<s id="N12976">eaque columna 
versatilis perficiatur, uti ad sigillum virgulamque, qua 
virgula egrediens sigillum ostendit horas, columna versando 
continenter suis cuiusque mensibus brevitates et crescentias 
faciat horarum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12979">
						<p id="N1297A" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/321.jpg" ed="1567" pagenum="322"></pb>
							<s id="N1297C"> 
Fiunt etiam alio genere horologia hiberna, quae anaphorica dicuntur perficiunturque rationibus his. </s>
							<s id="N1297F">horae disponuntur ex virgulis aeneis ex analemmatos descriptione 
ab centro dispositae in fronte; in ea circuli sunt circumdati menstrua spatia finientes. </s>
							<s id="N12982">post has virgulas tympanum, in quo descriptus et depictus est mundus signiferque 
circulus [descriptioque ex <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end> caelestium signorum fit 
figurata], cuius ex centro deformatio <gap></gap> unum maius, 
alterum minus. </s>
							<pb xlink:href="048/01/322.jpg" ed="1567" pagenum="323"></pb>
							<s id="N1298D">posteriori autem parte tympano medio 
axis versatilis est inclusus inque eo axi aenea mollis catena 
est involuta, ex qua pendet ex una parte phellos (sive 
tympanum), qui ab aqua sublevatur, altera aequo pondere phelli sacoma saburrale. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12990">
						<p id="N12991" type="main">
							<s id="N12995"> 
Ita quantum ab aqua phellos sublevatur, tantum saburrae pondus infra deducens versat 
axem, axis autem tympanum. </s>
							<s id="N12998">cuius tympani versatio 
alias efficit, uti maior pars circuli signiferi, alias minor in 
versationibus suis temporibus designet horarum proprietates. </s>
							<s id="N1299B">namque in singulis signis sui cuiusque mensis dierum 
numeri cava sunt perfecta, cuius bulla, quae solis imaginem horologiis tenere videtur, significat horarum spatia. </s>
							<s id="N1299E">ea translata ex terebratione in terebrationem mensis vertentis perficit cursum suum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N129A1">
						<p id="N129A2" type="main">
							<s id="N129A4"> 
Itaque quemadmodum sol per 
							<pb xlink:href="048/01/323.jpg" ed="1567" pagenum="324"></pb>
							siderum spatia vadens dilatat contrahitque dies et horas, 
sic bulla in horologiis ingrediens per puncta contra centri 
tympani versationem, cotidie cum transfertur aliis temporibus per latiora, aliis per angustiora spatia, menstruis 
finitionibus imagines efficit horarum et dierum. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N129A7" type="main">
							<s id="N129A9"> 
De administratione autem aquae, quemadmodum se temperet ad rationem, sic erit faciendum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N129AC">
						<p id="N129AD" type="main">
							<s id="N129AF"> 
Post frontem horologii intra conlocetur castellum in idque per fistulam 
saliat aqua et in imo habeat cavum. </s>
							<s id="N129B2">ad id autem adfixum sit ex aere tympanum habens foramen, per quod 
ex castello in id aqua influat. </s>
							<s id="N129B5">in eo autem minus tympanum includatur cardinibus ex torno masculo et femina 
inter se coartatis, ita uti minus tympanum quemadmodum 
epitonium in maiore circumagendo arte leniterque versetur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N129B8">
						<p id="N129B9" type="main">
							<s id="N129BB"> 
Maioris autem tympani labrum aequis intervallis <emph type="smallcaps"></emph>CCCLXV<emph.end type="italics"></emph.end> 
puncta habeat signata, minor vero orbiculus in extrema 
circinatione fixam habeat lingulam, cuius cacumen dirigat 
ad punctorum regiones, inque eo orbiculo temperatum sit 
foramen, quia in tympanum aqua influit per id et servat 
administrationem. </s>
							<s id="N129C4">cum autem in maioris tympani labro 
fuerint signorum caelestium deformationes, id autem sit 
inmotum et in summo habeat deformatum cancri signum, 
ad perpendiculum eius in imo capricorni, ad dextram 
spectantis librae, ad sinistram arietis signum, ceteraque 
inter eorum spatia designata sint, uti in caelo videntur: 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N129C7">
						<p id="N129C8" type="main">
							<s id="N129CC"> 
Igitur cum sol fuerit in capricorni, orbiculi lingula in  
maioris tympani parte ex capricorni cotidie singula puncta 
tangens, ad perpendiculum habens aquae currentis vehemens pondus, celeriter per orbiculi foramen id extrudit 
ad vasum excipiens eam. </s>
							<s id="N129CF">cum brevi spatio impletur, corripit et contrahit dierum spatia et horarum. </s>
							<s id="N129D2">cum autem 
cotidiana versatione minoris tympani lingula ingrediatur 
in aquarii puncta, discedens foramen a perpendiculo et 
aquae vehementi cursu cogitur tardius emittere salientem. </s>
							<s id="N129D5">ita quo minus celeri cursu vas excipit aquam, dilatat horarum spatia. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N129D8">
						<p id="N129D9" type="main">
							<s id="N129DB"> 
Aquarii vero pisciumque punctis uti gradibus scandens orbiculi foramen in ariete tangendo octavam 
partem aqua temperate salienti praestat aequinoctiales 
horas. </s>
							<s id="N129DE">ab ariete per tauri et geminorum spatia ad summa 
cancri puncta partis octa­
							<pb xlink:href="048/01/324.jpg" ed="1567" pagenum="325"></pb>
							vae foramen se tympani versationibus peragens et in altitudinem eo rediens viribus extenuatur, et ita tardius fluendo dilatat morando spatia 
et efficit horas in cancri signo solstitiales. </s>
							<s id="N129E1">a cancro cum 
proclinat et peragit per leonem et virginem ad librae 
partis octavae puncta revertendo et gradatim corripiendo 
spatia contrahit horas, et ita perveniens ad puncta librae aequinoctiales rursus reddit horas. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N129E4">
						<p id="N129E5" type="main">
							<s id="N129E7"> 
Per scorpionis vero spatia et sagittarii proclivius deprimens se foramen rediensque circumactione ad capricorni partem <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end>, restituit 
celeritate salientis brumales horarum 
							<pb xlink:href="048/01/325.jpg" ed="1567" pagenum="326"></pb>
							brevitates. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N129F0" type="main">
							<s id="N129F2"> 
Quae sunt in horologiorum descriptionibus rationes et 
apparatus, ut sint ad usum expeditiores, quam apertissime 
potui, perscripsi. </s>
							<s id="N129F5">restat nunc de machinationibus et de  
earum principiis ratiocinari. </s>
							<s id="N129F8">itaque de his, ut corpus emendatum architecturae perficiatur, insequenti volumine incipiam scribere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
			<chap id="N129FB">
				
				<p id="N129FD" type="head">
				<pb xlink:href="048/01/326.jpg" ed="1567" pagenum="327"></pb>
				<pb xlink:href="048/01/327.jpg" ed="1567" pagenum="328"></pb>
				<pb xlink:href="048/01/328.jpg" ed="1567" pagenum="329"></pb>
					<s id="N129FF">LIBER DECIMUS</s>
				</p>
				<subchap1 id="N12A02">
					<subchap2 id="N12A03">
						<p id="N12A04" type="main">
							<s id="N12A08"> 
Nobili Graecorum et ampla civitate Ephesi lex vetusta 
dicitur a maioribus dura condicione sed iure esse non 
iniquo constituta. </s>
							<s id="N12A0B">nam architectus, cum publicum opus 
curandum recipit, pollicetur, quanto sumptu id sit futurum. </s>
							<s id="N12A0E">tradita aestimatione magistratui bona eius obligantur, 
donec opus sit perfectum. </s>
							<s id="N12A11">absoluto autem, cum ad dictum 
inpensa respondit, decretis et honoribus ornatur. </s>
							<s id="N12A14">item si 
non amplius quam quarta ad aestimationem est adicienda, 
de publico praestatur, neque ulla poena tenetur. </s>
							<s id="N12A17">cum 
vero amplius quam quarta in opere consumitur, ex eius bonis ad perficiendum pecunia exigitur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12A1A">
						<p id="N12A1B" type="main">
							<s id="N12A1D"> 
Utinam dii inmortales fecissent, ea lex etiam <emph type="smallcaps"></emph>P<emph.end type="italics"></emph.end>. <emph type="smallcaps"></emph>R<emph.end type="italics"></emph.end>. non modo publicis 
sed etiam privatis aedificiis esset constituta! namque non 
sine poena grassarentur inperiti, sed qui summa doctrinarum subtilitate essent prudentes, sine dubitatione profiterentur architecturam, neque patres familiarum inducerentur ad infinitas sumptuum profusiones, ut et e bonis 
eicerentur, ipsique architecti poenae timore coacti diligentius modum inpensarum ratiocinantes explicarent, uti 
patres familiarum ad id, quod praeparavissent, seu paulo 
amplius adicientes, aedificia expedirent. </s>
							<s id="N12A2C">nam qui quadringenta ad opus possunt parare, si adicient centum, habendo 
spem perfectionis delectationibus tenentur; qui autem 
adiectione dimidia aut ampliore sumptu onerantur, amissa 
spe et inpensa abiecta, fractis rebus et animis desistere coguntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12A2F">
						<p id="N12A30" type="main">
							<s id="N12A32"> 
Nec solum id vitium in aedificiis, sed etiam in  
muneribus, quae a magistratibus foro gladiatorum scaenisque ludorum dantur, quibus nec mora neque expectatio 
conceditur, sed necessitas finito tempore perficere cogit, 
id est sedes spectaculorum velorumque inductiones et ea 
omnia, quae scaenicis moribus per machinationem ad 
spectationes populo comparantur. </s>
							<s id="N12A35">in his vero opus est 
prudentia diligens et ingenii doctissimi cogitata, quod 
nihil eorum perficitur sine machinatione studiorumque vario ac sollerti vigore. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12A38">
						<p id="N12A39" type="main">
							<s id="N12A3B"> 
Igitur quoniam haec ita sunt tradita et constituta, non videtur esse alienum, uti caute 
summaque diligentia, antequam instituantur opera, eorum 
expediantur rationes. </s>
							<s id="N12A3E">ergo quoniam neque lex neque 
morum institutio id potest cogere et quotannis et praetores et aediles ludorum causa machinationes praeparare 
debent, visum mihi est, imperator, non esse alienum, 
quoniam de aedificiis in prioribus voluminibus exposui, 
in hoc, quod finitionem summam corporis habet constitutam, quae sint principia machinarum, ordinata praeceptis 
explicare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12A41">
					<subchap2 id="N12A42">
						<p id="N12A43" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/329.jpg" ed="1567" pagenum="330"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/330.jpg" ed="1567" pagenum="331"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/331.jpg" ed="1567" pagenum="332"></pb>
							<s id="N12A45"> 
Machina est continens e materia coniunctio maximas 
ad onerum motus habens virtutes. </s>
							<s id="N12A48">ea movetur ex arte 
circulorum rotundationibus, quam Graeci <foreign lang="grc">κυκλικην̀ κίνησιν</foreign> 
appellant. </s>
							<s id="N12A4F">est autem unum genus scansorium, quod graece 
<foreign lang="grc">ἀκροβατικόν</foreign> dicitur; alterum spirabile, quod apud eos 
<foreign lang="grc">πνευματικόν</foreign> appellatur; tertium tractorium, id autem 
Graeci <foreign lang="grc">βαρουλκόν</foreign> vocitant. </s>
							<s id="N12A5E">scansorium autem &lt;est, cum&gt; 
machinae ita fuerint conlocatae, ut ad altitudinem tignis 
statutis et transversariis conligatis sine periculo scandatur [ad apparatus spectatione]; at spirabile, cum spiritus  
ex expressionibus inpulsus et plagae vocesque <foreign lang="grc">ὀργάνικως</foreign> exprimantur; 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12A65">
						<p id="N12A66" type="main">
							<s id="N12A6A"> 
tractorium vero, cum onera machinis pertrahuntur, ut ad altitudinem sublata conlocentur. </s>
							<pb xlink:href="048/01/332.jpg" ed="1567" pagenum="333"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/333.jpg" ed="1567" pagenum="334"></pb>
							<s id="N12A6D">scansoria ratio non arte sed audacia gloriatur; ea catenationibus et transversariis et plexis conligationibus et erismatorum 
fulturis continentur. </s>
							<s id="N12A70">quae autem spiritus potestate adsumit ingressus, elegantes artis subtilitatibus consequetur 
effectus. </s>
							<s id="N12A73">tractoria autem maiores et magnificentia plenas 
habet ad utilitatem opportunitates et in agendo cum prudentia summas virtutes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12A76">
						<p id="N12A77" type="main">
							<s id="N12A79"> 
Ex his sunt quae <foreign lang="grc">μηχανικώς</foreign>, 
alia <foreign lang="grc">ὀργάνικως</foreign> moventur. </s>
							<s id="N12A84">inter machinas et organa id 
videtur esse discrimen, quod machinae pluribus operis vel 
vi maiore coguntur effectus habere, uti ballistae torculariorumque prela; organa autem unius operae prudenti 
tactu perficiunt quod est propositum, uti scorpionis seu 
anisocyclorum versationes. </s>
							<s id="N12A87">ergo et organa et machinarum 
ratio ad usum sunt necessaria, sine quibus nulla res potest esse non inpedita. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12A8A">
						<p id="N12A8B" type="main">
							<s id="N12A8D"> 
Omnis autem est machinatio rerum 
natura procreata ac praeceptrice et magistra mundi versatione instituta. </s>
							<s id="N12A90">namque animadvertamus primum et 
aspiciamus continentem solis, lunae, quinque etiam stellarum natura <gap></gap> machinata versarentur, non habuissemus interdum lucem nec fructûm maturitates. </s>
							<s id="N12A95">cum 
ergo maiores haec ita esse animadvertissent, e rerum 
natura sumpserunt exempla et ea imitantes inducti rebus 
divinis commodas vitae perfecerunt explicationes. </s>
							<s id="N12A98">itaque 
comparaverunt, ut essent expeditiora, alia machinis et  
earum versationibus, nonnulla organis, et ita quae animadverterunt ad usum utilia esse studiis, artibus, institutis, gradatim augenda doctrinis curaverunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12A9B">
						<p id="N12A9C" type="main">
							<s id="N12A9E"> 
Attendamus enim primum inventum de necessitate, ut vestitus, quemadmodum telarum organicis administrationibus conexus 
staminis ad subtemen non modo corpora tegendo tueatur, 
sed etiam ornatus adiciat honestatem. </s>
							<s id="N12AA1">cibi vero non habuissemus abundantiam, nisi iuga et aratra bubus iumentisque omnibus essent inventa. </s>
							<s id="N12AA4">sucularumque et prelorum 
et vectium si non fuisset torculariis praeparatio, neque 
olei nitorem neque vitium fructum habere potuissemus ad 
iucunditatem, portationesque eorum non essent, nisi plostrorum seu serracorum per terram, navicularum per aquam inventae essent machinationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12AA7">
						<p id="N12AA8" type="main">
							<s id="N12AAA"> 
Trutinarum vero librarumque ponderibus examinatio reperta vindicat ab 
iniquitate iustis moribus vitam. </s>
							<s id="N12AAD">non minusque sunt innumerabili modo rationes machinationum, de quibus non 
necesse videtur disputare, quod non sunt &lt;ignotae sed&gt; 
ad manum cotidianae, ut sunt molae, folles fabrorum, 
raedae, cisia, torni ceteraque, quae communes ad usum 
consuetudinibus habent opportunitates. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12AB0" type="main">
							<s id="N12AB4"> 
Itaque incipiemus de îs, quae raro veniunt ad manus, ut nota sint, explicare. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12AB7">
					<subchap2 id="N12AB8">
						<p id="N12AB9" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/334.jpg" ed="1567" pagenum="335"></pb>
							<s id="N12ABB"> 
Primumque instituemus de îs, quae 
aedibus sacris ad operumque publicorum perfectionem necessitate comparantur. </s>
							<s id="N12ABE">quae fiunt ita. </s>
							<s id="N12AC1">tigna duo ad onerum magnitudinem ratione expediuntur. </s>
							<s id="N12AC4">a capite ea fibula 
coniuncta et in imo divaricata eriguntur, funibus in capitibus conlocatis et circa dispositis erecta retinentur. </s>
							<s id="N12AC7">alligatur in summo troclea, quem etiam nonnulli rechamum 
dicunt. </s>
							<s id="N12ACA">in trocleam induntur orbiculi &lt;<emph type="smallcaps"></emph>II<emph.end type="italics"></emph.end>&gt; per axiculos  
versationes habentes. </s>
							<s id="N12AD3">per orbiculum &lt;summum&gt; traicitur 
ductarius funis, deinde demittitur et traducitur circa orbiculum trocleae inferioris. </s>
							<s id="N12AD6">refertur autem ad orbiculum 
imum trocleae superioris et ita descendit ad inferiorem 
et in foramine eius religatur. </s>
							<s id="N12AD9">altera pars funis refertur inter imas machinae partes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12ADC">
						<p id="N12ADD" type="main">
							<s id="N12ADF"> 
In quadris autem tignorum posterioribus, quo loci sunt divaricata, figuntur chelonia, 
in quae coiciuntur sucularum capita, ut faciliter axes versentur. </s>
							<s id="N12AE2">eae suculae proxime capita habent foramina bina 
ita temperata, ut vectes in ea convenire possint. </s>
							<s id="N12AE5">ad rechamum autem imum ferrei forfices religantur, quorum dentes 
in saxa forata accommodantur. </s>
							<s id="N12AE8">cum autem funis habet 
caput ad suculam religatum et vectes ducentes eam versant, funis &lt;se&gt; involvendo circum suculam extenditur et 
ita sublevat onera ad altitudinem et operum conlocationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12AEB">
						<p id="N12AEC" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/335.jpg" ed="1567" pagenum="336"></pb>
							<s id="N12AEE"> 
Haec autem ratio machinationis, quod per tres orbiculos 
circumvolvitur, trispastos appellatur. </s>
							<s id="N12AF1">cum vero in ima 
troclea duo orbiculi, in superiore tres versantur, id pentaspaston dicitur. </s>
							<s id="N12AF4">sin autem maioribus oneribus erunt machinae comparandae, amplioribus tignorum longitudinibus 
et crassitudinibus erit utendum &lt;et&gt; eadem ratione in 
summo fibulationibus, in imo sucularum versationibus 
expediendum. </s>
							<s id="N12AF7">his explicatis antarii funes ante laxi conlocentur, retinacula super scapulas machinae longe disponantur, et si non erit, ubi religetur, pali resupinati defodiantur et circum fistucatione solidentur, quo funes alligentur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12AFA">
						<p id="N12AFB" type="main">
							<s id="N12AFD"> 
Troclea in summo capite machinae rudenti contineatur, 
et ex eo funis perducatur ad palum et quae est in palo 
trocleam inligata. </s>
							<s id="N12B00">circa eius orbiculum funis indatur et 
referatur ad eam trocleam, quae erit ad caput machinae  
religata. </s>
							<s id="N12B03">circum autem orbiculum ab summo traiectus 
funis descendat et redeat ad suculam, quae est in ima 
machina, ibique religetur. </s>
							<s id="N12B06">vectibus autem coacta &lt;cum&gt; 
sucula versabitur, eriget per se machinam sine periculo. </s>
							<pb xlink:href="048/01/336.jpg" ed="1567" pagenum="337"></pb>
							<s id="N12B09">ita circa dispositis funibus et retinaculis in palis haerentibus ampliore modo machina conlocabitur. </s>
							<s id="N12B0C">trocleae et 
ductarii funes, uti supra scriptum est, expediuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B0F">
						<p id="N12B10" type="main">
							<s id="N12B14"> 
Sin autem colossicotera amplitudinibus et ponderibus 
onera in operibus fuerint, non erit suculae committendum, 
sed quemadmodum sucula cheloniis retinetur, ita axis includatur habens in medio tympanum amplum, quod nonnulli rotam appellant, Graeci autem <foreign lang="grc">ἀμφίεσις</foreign>, alii <foreign lang="grc">περιθήκιον</foreign> vocant. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B1F">
						<p id="N12B20" type="main">
							<s id="N12B22"> 
In his autem machinis trocleae non eodem sed alio modo comparantur. </s>
							<s id="N12B25">habent enim et in imo et 
in summo duplices ordines orbiculorum. </s>
							<s id="N12B28">ita funis ductarius traicitur in inferioris trocleae foramen, uti aequalia 
duo capita sint funis, cum erit extensus, ibique secundum inferiorem trocleam resticula circumdata et contenta 
utraeque partes funis continentur, ut neque &lt;in dextram 
neque&gt; in sinistram partem possint prodire. </s>
							<s id="N12B2B">deinde capita 
funis referuntur in summa troclea ab exteriore parte et 
deiciuntur circa orbiculos imos et redeunt ad imum 
coiciunturque infimae trocleae ad orbiculos ex interiore 
parte et referuntur dextra sinistra &lt;et&gt; ad caput circa orbiculos summos redeunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B2E">
						<p id="N12B2F" type="main">
							<s id="N12B31"> 
Traiecti autem ab exteriore parte feruntur dextra sinistra tympanum in axe ibique, ut haereant, conligantur. </s>
							<s id="N12B34">tum autem circa tympanum involutus alter funis refertur ad ergatam, et is circumactus tympanum et axem <gap></gap> se involvendo pariter extendunt, et ita leniter levant onera sine periculo. </s>
							<s id="N12B39">quodsi  
maius tympanum conlocatum aut in medio aut in una 
parte extrema fuerit, sine ergata &lt;per&gt; calcantes homines 
expeditiores habere poterit operis effectus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B3C">
						<p id="N12B3D" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/337.jpg" ed="1567" pagenum="338"></pb>
							<s id="N12B3F"> 
Est autem aliud genus machinae satis artificiosum et 
ad usum celeritatis expeditum, sed in eo dare operam non 
possunt nisi periti. </s>
							<s id="N12B42">est enim tignum, quod erigitur et 
distenditur retinaculis quadrifariam. </s>
							<s id="N12B45">sub retinaculo chelonia duo figuntur, troclea funibus supra chelonia religatur, sub troclea regula longa circiter pedes duos, lata 
digitos sex, crassa quattuor supponitur. </s>
							<s id="N12B48">trocleae ternos 
ordines orbiculorum in latitudine habentes conlocantur. </s>
							<s id="N12B4B">ita tres ductarii funes in &lt;summa&gt; machina religantur. </s>
							<s id="N12B4E">deinde referuntur ad imam trocleam et traiciuntur ex interiore parte per eius orbiculos summos. </s>
							<s id="N12B51">deinde referuntur 
ad superiorem trocleam et traiciuntur ab exteriore parte 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B54">
						<p id="N12B55" type="main">
							<s id="N12B57"> 
Cum descenderint ad imum, ex interiore parte et per secundos orbiculos traducuntur in extremum et referuntur in 
							<pb xlink:href="048/01/338.jpg" ed="1567" pagenum="339"></pb>
							summum ad orbiculos secundos; traiecti redeunt ad imum et ab imo referuntur 
ad caput; traiecti per summos redeunt ad machinam imam. </s>
							<s id="N12B5A">in radice autem machinae conlocatur tertia troclea; eam 
autem Graeci <foreign lang="grc">ἐπάγοντα</foreign>, nostri artemonem appellant. </s>
							<s id="N12B61">ea 
troclea religatur ad [trocleae] radicem habens 
							<pb xlink:href="048/01/339.jpg" ed="1567" pagenum="340"></pb>
							orbiculos 
tres, per quos traiecti funes traduntur hominibus ad ducendum. </s>
							<s id="N12B64">ita tres ordines hominum ducentes sine ergata celeriter onus ad summum perducunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B67">
						<p id="N12B68" type="main">
							<s id="N12B6C"> 
Hoc genus machinae polyspaston appellatur, quod multis orbiculorum circumitionibus et facilitatem summam praestat et celeritatem. </s>
							<s id="N12B6F">una autem statutio tigni hanc habet utilitatem, quod ante  
quantum velit et dextra ac sinistra ab latere proclinando 
onus deponere potest. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12B72" type="main">
							<s id="N12B74"> 
Harum machinationum omnium, quae supra sunt scriptae, rationes non modo ad has res, sed etiam ad onerandas et exonerandas naves sunt paratae, aliae erectae, aliae planae in carchesiis versatilibus conlocatae. </s>
							<s id="N12B77">non 
minus sine tignorum erectionibus in plano etiam eadem 
ratione et temperatis funibus et trocleis subductiones navium efficiuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B7A">
						<p id="N12B7B" type="main">
							<s id="N12B7D"> 
Non est autem alienum etiam Chersiphronos ingeniosam rationem exponere. </s>
							<s id="N12B80">is enim scapos columnarum e 
lapidicinis cum deportare vellet Ephesi ad Dianae fanum, 
propter magnitudinem onerum et viarum campestrem 
mollitudinem non confisus carris, ne rotae devorarentur, 
sic est conatus. </s>
							<s id="N12B83">de materia trientali scapos quattuor, 
<gap></gap> duos transversarios interpositos, quanta longitudo 
scapi fuerat, complectit et compegit et ferreos cnodacas 
uti subscudes in capitibus scaporum inplumbavit et armillas 
in materia ad cnodacas circumdandos infixit; cnodaces 
autem in armillis inclusi liberam habuerunt versationem. </s>
							<s id="N12B88">iamiam ita, cum boves ducerent subiuncti, scapi versando in cnodacibus et armillis sine fine volvebantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B8B">
						<p id="N12B8C" type="main">
							<s id="N12B8E"> 
Cum autem scapos omnes ita vexerant et instabant epistyliorum vecturae, filius Chersiphronos Metagenes transtulit ex scaporum 
vectura etiam in epistyliorum deductione. </s>
							<s id="N12B91">fecit enim rotas 
circiter pedum duodenûm et epistyliorum capita in medias 
rotas inclusit; item bucculis ligneis capita religavit; eadem  
ratione cnodaces in capitibus armillis inclusit: ita cum 
trientes a bubus ducerentur, in armillis inclusi cnodaces 
versabant rotas, epistylia vero inclusa uti axes in rotis 
eadem ratione, qua scapi, sine mora ad opus pervenerunt. </s>
							<s id="N12B94">exemplar autem erit eius, quemadmodum in palaestris 
cylindri exaequant ambulationes. </s>
							<s id="N12B97">neque hoc potuisset 
fieri, nisi primum propinquitas esset—non enim plus sunt 
ab lapidicinis ad fanum milia passuum octo—nec ullus 
est clivus sed perpetuus campus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12B9A">
						<p id="N12B9B" type="main">
							<s id="N12B9D"> 
Nostra vero memoria cum colossici Apollinis in fano 
basis esset a vetustate diffracta, [et] metuentes, ne caderet 
ea statua et frangeretur, locaverunt ex eisdem lapidicinis 
basim excidendam. </s>
							<s id="N12BA0">conduxit quidam Paconius. </s>
							<s id="N12BA3">haec autem 
basis erat longa pedes duodecim, lata pedes <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>, alta 
pedes sex. </s>
							<pb xlink:href="048/01/340.jpg" ed="1567" pagenum="341"></pb>
							<s id="N12BAC">quam Paconius gloria fretus non uti Metagenes 
adportavit, sed eadem ratione alio genere constituit machinam facere. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12BAF">
						<p id="N12BB0" type="main">
							<s id="N12BB4"> 
Rotas enim circiter pedum <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end> fecit et in 
his rotis capita lapidis inclusit, deinde circa lapidem fusos 
sextantales ab rota ad rotam ad circinum compegit, ita 
uti fusus a fuso non distaret pedem [esse] unum. </s>
							<s id="N12BBD">deinde 
circa fusos funem involvit et bubus iunctis funem ducebant. </s>
							<s id="N12BC0">ita cum explicaretur, volvebat rotas, sed non poterat ad 
lineam via recta ducere, sed exibat in unam partem. </s>
							<s id="N12BC3">ita 
necesse erat rursus retroducere. </s>
							<s id="N12BC6">sic Paconius ducendo et 
reducendo pecuniam contricavit, ut ad solvendum non 
esset. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12BC9">
						<p id="N12BCA" type="main">
							<s id="N12BCC"> 
Pusillum extra progrediar et de his lapidicinis, quemadmodum sint inventae, exponam. </s>
							<s id="N12BCF">Pixodarus fuerat pastor. </s>
							<s id="N12BD2">is in his locis versabatur. </s>
							<s id="N12BD5">cum autem cives Ephesiorum 
cogitarent fanum Dianae ex marmore facere decernerentque, a Paro, Proconnenso, Heraclea, Thaso uti marmor 
peteretur, propulsis ovibus Pixodarus in eodem loco pecus 
pascebat, ibique duo arietes inter se concurrentes alius 
alium praeterierunt et impetu facto unus cornibus percussit saxum, ex quo crusta candidissimo colore fuerat 
deiecta. </s>
							<s id="N12BD8">ita Pixodarus dicitur oves in montibus reliquisse et crustam cursim Ephesum, cum maxime de ea re 
ageretur, detulisse. </s>
							<s id="N12BDB">ita statim honores decreverunt ei et 
nomen mutaverunt: pro Pixodaro Euangelus nominaretur. </s>
							<s id="N12BDE">hodieque quotmensibus magistratus in eum locum proficiscitur et ei sacrificium facit, et si non fecerit, poena 
tenetur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12BE1">
					<subchap2 id="N12BE2">
						<p id="N12BE3" type="main">
							<s id="N12BE5"> 
De tractoriis rationibus quae necessaria putavi, breviter 
exposui. </s>
							<s id="N12BE8">quorum motus et virtutes duae res diversae et inter 
se dissimiles &lt;efficiunt&gt;, ubi congruentes uti principia pariunt eos perfectus: una porrecti, quam Graeci <foreign lang="grc">εὐθεῖαν</foreign> vocitant, altera rotunditatis, quam Graeci <foreign lang="grc">κυκλωτην́</foreign> appellant. </s>
							<s id="N12BF3">sed vero neque sine rotunditate motus porrecti nec sine 
porrecto rotationis versationes onerum possunt facere levationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12BF6">
						<p id="N12BF7" type="main">
							<s id="N12BF9"> 
Id autem ut intellegatur, exponam. </s>
							<s id="N12BFC">inducuntur uti 
centra axiculi in orbiculos et in trocleis conlocantur, per 
quos orbiculos funis circumactus directis ductionibus et 
in sucula conlocatus vectium versationibus onerum facit 
egressus in altum. </s>
							<s id="N12BFF">cuius suculae cardines uti centra porrecti in cheloniis, foraminibusque eius vectes conclusi capitibus ad circinum circumactis torni ratione versando 
faciunt oneris elationes. </s>
							<s id="N12C02">quemadmodum etiam ferreus vectis 
cum est admotus ad onus, quod manuum multitudo non 
potest movere, supposita uti centro &lt;ultro&gt; citro porrecta 
pressione, quod Graeci <foreign lang="grc">ὑπομόχλιον</foreign> appellant, et lingua  
sub onus subdita, caput eius unius hominis viribus pressum id onus extollit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C09">
						<p id="N12C0A" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/341.jpg" ed="1567" pagenum="342"></pb>
							<s id="N12C0C"> 
Id autem &lt;eo facilius fit&gt;, quo brevior 
pars prior vectis ab ea pressione, quod est centrum, subit 
sub onus, et quo longius ab eo centro distans caput eius 
deducitur. </s>
							<s id="N12C0F">per id faciundo motus circinationis cogit pressionibus examinare paucis manibus oneris maximi pondus. </s>
							<s id="N12C12">item si sub onus vectis ferrei lingula subiecta fuerit neque eius caput pressione in imum, sed adversus in altitudinem extolletur, lingula fulta in areae solo habebit eam 
pro onere, oneris autem ipsius angulum pro pressione. </s>
							<s id="N12C15">ita 
non tam faciliter quam per oppressionem, sed adversus 
nihilominus pondus oneris erit excitatum. </s>
							<pb xlink:href="048/01/342.jpg" ed="1567" pagenum="343"></pb>
							<s id="N12C18">igitur si plus 
lingula vectis supra hypomochlion posita sub onus subierit 
et caput eius propius centrum pressiones habuerit, non 
poterit onus elevare, nisi, quemadmodum supra scriptum 
est, examinatio vectis longitudinis per caput neque &lt;in 
imum&gt; ductionibus fuerit facta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C1B">
						<p id="N12C1C" type="main">
							<s id="N12C20"> 
Id autem ex trutinis, quae staterae dicuntur, licet considerare. </s>
							<s id="N12C23">cum enim ansa propius caput, unde lancula 
pendet, ibi ut centrum est conlocata et aequipondium in 
alteram partem scapi, per puncta vagando quo longius 
paulatim ad extremum perducitur, paulo et inpari pondere amplissimam pensionem parem perficit per scapi 
librationem, et examinato longius ab centro recedens ista 
inbecillior aequipondii brevitas maiorem vim ponderis 
momento deducens sine vehementia molliter ab imo susum versum egredi cogit [futurum]. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C26">
						<p id="N12C27" type="main">
							<s id="N12C29"> 
Quemadmodum etiam navis onerariae maximae gubernator ansam gubernaculi tenens,  
qui <foreign lang="grc">οἴαξ</foreign> a Graecis appellatur, una manu momento per 
centrum ratione pressionibus aptis agitans, versat eam 
amplissimis et inmanibus mercis et penus ponderibus oneratam. </s>
							<pb xlink:href="048/01/343.jpg" ed="1567" pagenum="344"></pb>
							<s id="N12C30">eiusque vela cum sunt per altitudinem mediam 
mali pendentia, non potest habere navis celerem cursum, 
cum autem in summo cacumine antemnae subductae sunt, 
tunc vehementiore progreditur impetu, quod non proxime 
calcem mali, quod est loco centri, sed in summo longius et ab eo progressa recipiunt in se vela ventum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C33">
						<p id="N12C34" type="main">
							<s id="N12C36"> 
Itaque uti vectis sub onere subiectus, si per medium premitur, 
durior est neque incumbit, cum autem caput eius summum 
deducitur, faciliter onus extollit, similiter vela, cum sunt 
per medium temperata, minorem habent virtutem, quae 
autem in capite mali summo conlocantur discedentia 
longius a centro, non acriore sed eodem flatu, pressione 
cacuminis vehementius cogunt progredi navem. </s>
							<s id="N12C39">etiam 
remi circa scalmos strophis religati, cum manibus inpelluntur et reducuntur, extremis progredientibus a centro 
†parmis maris undis spumam inpulsu vehementi protrudunt porrectam navem, secante prora liquoris raritatem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C3C">
						<p id="N12C3D" type="main">
							<s id="N12C3F"> 
Onerum vero maxima pondera, cum feruntur a phalangariis hexaphoris et tetraphoris, examinantur per ipsa media centra 
phalangarum, uti diviso oneris solido pondere certa quadam divisionis ratione aequas partes collis singuli ferant 
operarii. </s>
							<s id="N12C42">mediae enim partes phalangarum, quibus lora 
tetraphororum invehuntur, clavis sunt finitae, ne labantur 
in unam partem. </s>
							<s id="N12C45">cum enim extra finem centri promoventur, premunt eum locum, ad quem propius accesserunt, 
quemadmodum in statera pondus, cum examine progreditur ad fines ponderationum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C48">
						<p id="N12C49" type="main">
							<s id="N12C4B"> 
Eadem ratione iumenta, cum  
iuga eorum subiugiis loris per medium temperantur, aequaliter trahunt onera. </s>
							<s id="N12C4E">cum autem inpares sunt eorum virtutes et unum plus valendo premit alterum, 
							<pb xlink:href="048/01/344.jpg" ed="1567" pagenum="345"></pb>
							loro traiecto fit una pars iugi longior, quae inbecilliori auxiliatur 
iumento. </s>
							<s id="N12C51">ita in phalangis et iugis cum in medio lora non 
sunt conlocata sed in una parte, qua progreditur lorum 
ab medio, unam breviorem, alteram efficit partem longiorem. </s>
							<s id="N12C54">ea ratione si per id centrum, quo loci perductum 
est lorum, utraque capita circumaguntur, longior pars ampliorem, brevior minorem agit circinationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C57">
						<p id="N12C58" type="main">
							<s id="N12C5C"> 
Quemadmodum vero minores rotae duriores et difficiliores habent motus, sic phalangae et iuga, in quibus partibus 
habent minora a centro ad capita intervalla, premunt 
duriter colla, qua autem longiora habent ab eodem centro 
spatia, levant oneribus et trahentes et ferentes. </s>
							<s id="N12C5F">cum haec 
ita ad centrum porrectionibus et circinationibus reciperent 
motus, tunc vero etiam plostra, raedae, tympana, rotae, 
cocleae, scorpiones, ballistae, prela ceteraeque machinae 
eisdem rationibus per porrectum centrum et rotationem 
circum versantem faciunt ad propositum effectus. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12C62">
					<subchap2 id="N12C63">
						<p id="N12C64" type="main">
							<s id="N12C66"> 
Nunc de organis, quae ad hauriendam aquam inventa 
sunt, quemadmodum variis generibus comparentur, exponam. </s>
							<s id="N12C69">et primum dicam de tympano. </s>
							<s id="N12C6C">id autem non 
alte tollit aquam, sed exhaurit expeditissime multitudinem 
magnam. </s>
							<s id="N12C6F">ad tornum aut circinum fabricatus &lt;axis,&gt; capitibus lamna ferratis, habens in medio circa se tympanum 
ex tabulis inter se coagmentatis, conlocatur in stipitibus 
habentibus in se sub capita axis ferreas lamminas. </s>
							<s id="N12C72">in eius  
tympani cavo interponuntur octo tabulae transversae tangentes axem et extremam tympani circumitionem, quae dividunt aequalia in tympano spatia. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C75">
						<p id="N12C76" type="main">
							<s id="N12C78"> 
Circa frontem eius figuntur tabulae, relictis semipedalibus aperturis ad aquam 
intra concipiendam. </s>
							<s id="N12C7B">item secundum axem columbaria 
fiunt excavata in singulis spatiis ex una parte. </s>
							<s id="N12C7E">id autem 
cum est navali ratione picatum, hominibus calcantibus 
versatur et hauriendo per aperturas, quae sunt in frontibus tympani, reddit per columbaria secundum axem supposito labro ligneo habente una secum coniunctum canalem. </s>
							<s id="N12C81">ita hortis ad inrigandum vel salinis ad temperandum praebetur aquae multitudo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C84">
						<p id="N12C85" type="main">
							<s id="N12C87"> 
Cum autem altius extollendum erit, eadem ratio communicabitur sic. </s>
							<s id="N12C8A">rota fiet circum axem 
eadem magnitudine, ut ad al­
							<pb xlink:href="048/01/345.jpg" ed="1567" pagenum="346"></pb>
							titudinem, quae opus fuerit, 
convenire possit. </s>
							<s id="N12C8D">circum extremum latus rotae figentur 
modioli quadrati pice et cera solidati. </s>
							<s id="N12C90">ita cum rota a calcantibus versabitur, modioli pleni ad summum elati rursus 
ad imum revertentes infundent in castellum ipsi per se quod extulerint. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12C93">
						<p id="N12C94" type="main">
							<s id="N12C96"> 
Sin autem magis altis locis erit praebendum, in eiusdem rotae axe involuta duplex ferrea 
catena demissaque ad imum libramentum conlocabitur, 
habens situlos pendentes aereos congiales. </s>
							<s id="N12C99">ita versatio 
rotae catenam in axem involvendo efferet situlos in summum, qui &lt;cum&gt; super axem pervehuntur, cogentur inverti et infundere in castellum aquae quod extulerint. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12C9C">
					<subchap2 id="N12C9D">
						<p id="N12C9E" type="main">
							<s id="N12CA2"> 
Fiunt etiam in fluminibus rotae eisdem rationibus, quibus supra scriptum est. </s>
							<s id="N12CA5">circa earum frontes adfiguntur 
pinnae, quae, cum percutiuntur ab impetu fluminis, cogunt 
progredientes versari rotam, et ita modiolis haurientes et 
in summum referentes sine operarum calcatura ipsius  
fluminis inpulsu versatae praestant, quod opus est ad 
usum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12CA8">
						<p id="N12CA9" type="main">
							<s id="N12CAB"> 
Eadem ratione etiam versantur hydraletae, in quibus 
eadem sunt omnia, praeterquam quod in uno capite axis 
tympanum dentatum est inclusum. </s>
							<s id="N12CAE">id autem ad perpendiculum conlocatum in cultrum versatur cum rota pariter. </s>
							<s id="N12CB1">secundum id tympanum maius &lt;minus&gt; item dentatum 
planum est conlocatum, quo continetur <gap></gap> ita dentes tympani eius, quod est in axe inclusum, inpellendo 
dentes tympani plani cogunt fieri molarum circinationem. </s>
							<s id="N12CB6">in qua machina inpendens infundibulum subministrat molis 
frumentum et eadem versatione subigitur farina. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12CB9">
					<subchap2 id="N12CBA">
						<p id="N12CBB" type="main">
							<s id="N12CBD"> 
Est autem etiam cocleae ratio, quae magnam vim haurit 
aquae, sed non tam alte tollit quam rota. </s>
							<s id="N12CC0">eius autem ratio 
sic expeditur. </s>
							<s id="N12CC3">tignum sumitur, cuius tigni quanta paratur 
pedum longitudo, tanta digitorum expeditur crassitudo. </s>
							<s id="N12CC6">id ad circinum rotundatur. </s>
							<s id="N12CC9">in capitibus circino dividentur 
circumitiones eorum tetrantibus et octantibus in partes 
octo, eaeque lineae ita conlocentur, ut plano posito tigno 
utriusque capitis ad libellam lineae inter se respondeant, 
et quam magna pars sit octava circinationis tigni, tam 
magna spatia decidantur in longitudinem. </s>
							<s id="N12CCC">item tigno 
plano conlocato lineae ab capite ad alterum caput perducantur ad libellam convenientes. </s>
							<s id="N12CCF">sic et in rotundatione 
et in longitudine aequalia spatia fient. </s>
							<s id="N12CD2">ita quo loci describuntur lineae, quae sunt in longitudinem spectantes, 
facient decusationes et in decusationibus finita puncta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12CD5">
						<p id="N12CD6" type="main">
							<s id="N12CD8"> 
His ita emendate descriptis sumitur salignea tenuis aut 
de vitice secta regula, quae uncta liquida pice figitur in  
primo decusis puncto. </s>
							<s id="N12CDB">deinde traicitur oblique ad insequentis longitudinis et circumitionis decusis, item ex ordine progrediens singula puncta praetereundo et circum 
involvendo conlocatur in singulis decusationibus, et ita 
pervenit et figitur ad eam lineam recedens a primo in 
octavum punctum, in qua prima pars est eius fixa. </s>
							<s id="N12CDE">eo 
modo quantum progreditur oblique spatium et per octo 
puncta, tantundem et longitudine procedit ad octavum 
punctum. </s>
							<s id="N12CE1">eadem ratione per omne spatium longitudinis 
et rotunditatis singulis decusationibus oblique fixae regulae per octo crassitudinis divisiones involutos faciunt canales et iustam cocleae naturalemque imitationem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12CE4">
						<p id="N12CE5" type="main">
							<s id="N12CE7"> 
Ita per id vestigium aliae super alias figuntur unctae pice 
liquida, et exaggerantur ad id, uti longitudinis octava pars 
fiat summa crassitudo. </s>
							<s id="N12CEA">supra eas circumdantur et figuntur 
tabulae, quae pertegant eam involutionem. </s>
							<s id="N12CED">tunc eae 
tabulae pice saturantur et lamminis ferreis conligantur, 
ut ab aquae vi ne dissolvantur. </s>
							<s id="N12CF0">capita tigni ferrea. </s>
							<s id="N12CF3">dextra 
autem ac sinistra cocleam tigna conlocantur in capitibus 
utraque parte habentia transversaria confixa. </s>
							<s id="N12CF6">in his foramina ferrea sunt inclusa inque ea inducuntur styli, et ita cocleae hominibus calcantibus faciunt versationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12CF9">
						<p id="N12CFA" type="main">
							<s id="N12CFE"> 
Erectio autem eius ad inclinationem sic erit conlocanda, uti, quemadmodum Pythagoricum trigonum orthogonium describitur, 
sic id habeat responsum, id est uti dividatur longitudo 
in partes <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>, earum trium extollatur caput cocleae; ita erit 
ab perpendiculo ad imas naris spatium earum partium <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>. 
qua ratione autem oporteat id esse, in extremo libro eius 
forma descripta est in ipso tempore. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12D0D" type="main">
							<s id="N12D0F"> 
Quae de materia fiunt organa ad hauriendam aquam, 
quibus rationibus perficiantur quibusque rebus motus recipientia praestent versationibus infinitas utilitates, ut essent notiora, quam apertissime potui, perscripta sunt in illo 
tempore. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12D12">
					<subchap2 id="N12D13">
						<p id="N12D14" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/346.jpg" ed="1567" pagenum="347"></pb>
							<s id="N12D16"> 
Insequitur nunc de Ctesibica machina, quae in 
altitudinem aquam educit, monstrare. </s>
							<s id="N12D19">ea fit ex aere. </s>
							<s id="N12D1C">cuius 
in radicibus modioli fiunt gemelli paulum distantes, habentes fistulas furcillae figura similiter cohaerentes, in 
medium catinum concurrentes. </s>
							<s id="N12D1F">in quo catino fiunt asses 
in superioribus naribus fistularum coagmentatione subtili 
conlocati, qui praeobturantes foramina narium non patiuntur &lt;redire&gt;, quod spiritu in catinum est expressum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D22">
						<p id="N12D23" type="main">
							<s id="N12D25"> 
Supra catinum paenula ut infundibulum inversum est 
attemperata et per fibulam cum catino cuneo traiecto 
continetur, ne vis inflationis aquae eam cogat elevari. </s>
							<s id="N12D28">insuper fistula, quae tuba dicitur, coagmentata in altitudine fit erecta. </s>
							<s id="N12D2B">modioli autem habent infra nares inferiores 
fistularum asses interpositos supra foramina eorum, quae sunt in fundis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D2E">
						<p id="N12D2F" type="main">
							<s id="N12D31"> 
Ita de supernis in modiolis emboli masculi 
torno politi et oleo subacti conclusique regulis et vectibus 
cum molientur qui erit aer ibi cum aqua, assibus obturantibus foramina cogent et trudent inflando pressionibus 
per fistularum nares aquam in catinum, e quo recipiens 
paenula spiritu exprimit per fistulam in altitudinem, et 
ita ex inferiore loco castello conlocato ad saliendum aqua 
subministratur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D34">
						<p id="N12D35" type="main">
							<s id="N12D39"> 
Nec tamen haec sola ratio Ctesibii fertur exquisita, 
sed etiam plures et variis generibus ab eo liquore pressionibus coactae spiritus efferre ab natura mutuatos 
effectus ostenduntur, uti merularum [quae motu] voces  
atque acrobatae bibentiaque et eadem moventia &lt;se&gt; sigilla 
ceteraque, quae delectationibus oculorum et aurium usu sensus eblandiantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D3C">
						<p id="N12D3D" type="main">
							<s id="N12D3F"> 
E quibus quae maxime utilia et necessaria iudicavi selegi, et in priore volumine de horologiis, 
in hoc de expressionibus aquae dicendum putavi. </s>
							<s id="N12D42">reliqua, 
quae non sunt ad necessitatem sed ad deliciarum voluptatem, qui cupidiores erunt eius subtilitatis, ex ipsius 
Ctesibii commentariis poterunt invenire. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12D45">
					<subchap2 id="N12D46">
						<p id="N12D47" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/347.jpg" ed="1567" pagenum="348"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/348.jpg" ed="1567" pagenum="349"></pb>
							<s id="N12D49"> 
De hydraulis autem, quas habeant ratiocinationes, quam 
brevissime proximeque attingere potero et scriptura consequi, non praetermittam. </s>
							<s id="N12D4C">de materia compacta basi, ara 
in ea ex aere fabricata conlocatur. </s>
							<s id="N12D4F">supra basim eriguntur 
regulae dextra ac sinistra scalari forma compactae, quibus includuntur aerei modioli, fundulis ambulatilibus ex 
torno subtiliter subactis habentibus fixos in medio ferreos 
ancones et verticulis cum vectibus coniunctos, pellibusque 
lanatis involutis. </s>
							<s id="N12D52">item in summa planitia foramina circiter digitorum ternûm. </s>
							<s id="N12D55">quibus foraminibus proxime in 
verticulis conlocati aerei delphini pendentia habent catenis cymbala ex ore infra foramina modiolorum calata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D58">
						<p id="N12D59" type="main">
							<s id="N12D5B"> 
Intra aram, quo loci aqua sustinetur, inest pnigeus uti infundibulum inversum, quem subter taxilli alti circiter digitorum 
ternûm suppositi librant spatium imum ima inter labra pnigeos et arae fundum. </s>
							<s id="N12D5E">supra autem cerviculam eius coagmentata arcula sustinet caput machinae, qui graece <foreign lang="grc">κανὼν 
μουσικός</foreign> appellatur. </s>
							<s id="N12D65">in cuius longitudine canales, si tetrachordos est, fiunt quattuor, si hexachordos, sex, si octo chordos, octo. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D68">
						<p id="N12D69" type="main">
							<s id="N12D6B"> 
Singulis autem canalibus singula epitonia 
sunt inclusa, manubriis ferreis conligata. </s>
							<s id="N12D6E">quae manubria, 
cum torquentur, ex arca patefaciunt nares in canales. </s>
							<s id="N12D71">ex 
canalibus autem canon habet ordinata in transverso foramina respondentia naribus, quae sunt in tabula summa, 
quae tabula graece <foreign lang="grc">πίναξ</foreign> dicitur. </s>
							<s id="N12D78">inter tabulam et canona regulae sunt interpositae ad eundem modum foratae 
et oleo subactae, ut faciliter inpellantur et rursus introrsus 
reducantur, quae obturant ea foramina plinthidesque appellantur. </s>
							<s id="N12D7B">quarum itus et reditus alias obturat alias aperit terebrationes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D7E">
						<p id="N12D7F" type="main">
							<s id="N12D83"> 
Haec regulae habent ferrea choragia fixa et 
iuncta cum pinnis, quarum pinnarum tactus motiones 
efficit regularum continenter. </s>
							<s id="N12D86">supra tabulam foramina&lt;que, per&gt; quae ex canalibus habent egressum spiritus, 
sunt anuli adglutinati, quibus lingulae omnium includuntur 
organorum. </s>
							<s id="N12D89">e modiolis autem fistulae sunt continentes 
coniunctae pnigeos cervicibus pertinentesque ad nares, 
quae sunt in arcula. </s>
							<s id="N12D8C">in quibus asses sunt ex torno subacti 
et ibi conlocati, &lt;ubi fistulae modiolis sunt coniunctae,&gt; 
qui, cum recepit arcula animam, spiritum non patientur obturantes foramina rursus redire. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D8F">
						<p id="N12D90" type="main">
							<s id="N12D92"> 
Ita cum vectes extolluntur, ancones deducunt fundos modiolorum ad imum 
delphinique, qui sunt in verticulis inclusi, calantes in eos 
cymbala, aere implent spatia modiolorum, atque ancones 
extollentes fundos intra modiolos vehementi pulsus crebritate et obturantes foramina cymbalis superiora, aera, 
qui est ibi inclusus, pressionibus coactum in fistulas cogunt, 
per quas in pnigea concurrit et per eius cervices in  
arcam. </s>
							<s id="N12D95">motione vero vectium vehementiore spiritus frequens compressus epitoniorum aperturis influit et replet animae canales. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12D98">
						<p id="N12D99" type="main">
							<s id="N12D9B"> 
Itaque cum pinnae manibus tactae propellunt et reducunt continen­
							<pb xlink:href="048/01/349.jpg" ed="1567" pagenum="350"></pb>
							ter regulas alternis obturando 
foramina alternis aperiundo, e musicis artibus multiplicibus modulorum varietatibus sonantes excitant voces. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12D9E" type="main">
							<s id="N12DA0"> 
Quantum potui niti, ut obscura res per scripturam 
dilucide pronuntiaretur, contendi, sed haec non est facilis 
ratio neque omnibus expedita ad intellegendum praeter 
eos, qui in his generibus habent exercitationem. </s>
							<s id="N12DA3">quodsi 
qui parum intellexerit ex scriptis, cum ipsam rem cognoscet, profecto inveniet curiose et subtiliter omnia ordinata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12DA6">
					<subchap2 id="N12DA7">
						<p id="N12DA8" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/350.jpg" ed="1567" pagenum="351"></pb>
							<pb xlink:href="048/01/351.jpg" ed="1567" pagenum="352"></pb>
							<s id="N12DAA"> 
Transfertur nunc cogitatio scripturae ad rationem non 
inutilem sed summa sollertia a maioribus traditam, qua 
in via raeda sedentes vel mari navigantes scire possimus, 
quot milia numero itineris fecerimus. </s>
							<s id="N12DAD">hoc autem erit sic. </s>
							<s id="N12DB0">rotae, quae erunt in raeda, sint latae per medium diametrum pedum quaternûm [et sextantes], ut, cum finitum 
locum habeat in se rota ab eoque incipiat progrediens in 
solo viae facere versationem, perveniendo ad eam finitionem, a qua coeperit versari, certum modum spatii habeat peractum pedes <emph type="smallcaps"></emph>XII S<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12DB9">
						<p id="N12DBA" type="main">
							<s id="N12DBE"> 
His ita praeparatis tunc in rotae modiolo ad partem interiorem tympanum stabiliter includatur habens extra frontem suae rotundationis extantem denticulum unum. </s>
							<s id="N12DC1">insuper autem ad capsum raedae loculamentum firmiter figatur habens tympanum versatile in 
cultro conlocatum et in axiculo conclusum, in cuius tympani fronte denticuli perficiantur aequaliter divisi numero 
quadringenti convenientes denticulo tympani inferioris. </s>
							<s id="N12DC4">praeterea superiori tympano ad latus figatur alter denticulus prominens extra dentes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12DC7">
						<p id="N12DC8" type="main">
							<s id="N12DCA"> 
Super autem &lt;tympanum&gt; 
planum eadem ratione dentatum inclusum in altero loculamento conlocetur, convenientibus dentibus denticulo, qui 
in secundi tympani latere fuerit fixus, in eoque tympano 
foramina fiant, quantum diurni itineris miliariorum numero 
cursus raedae possit exire. </s>
							<s id="N12DCD">minus plusve rem nihil inpedit. </s>
							<s id="N12DD0">et in his foraminibus omnibus calculi rotundi conlocentur, 
inque eius tympani theca, sive id loculamentum est, fiat 
foramen unum habens canaliculum, qua calculi, qui in eo 
tympano inpositi fuerint, cum ad eum locum venerint, in 
raedae capsum et vas aeneum, quod erit suppositum, singuli cadere possint. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12DD3">
						<p id="N12DD4" type="main">
							<s id="N12DD6"> 
Ita cum rota progrediens secum agat tympanum imum et denticulum eius singulis versationibus 
tympani superioris denticulos inpulsu cogat praeterire, 
efficiet, &lt;ut,&gt; cum <emph type="smallcaps"></emph>CCCC<emph.end type="italics"></emph.end> imum versatum fuerit, superius tympanum semel circumagatur et denticulus, qui est ad latus eius fixus, unum denticulum tympani plani producat. </s>
							<s id="N12DDF">cum 
ergo <emph type="smallcaps"></emph>CCCC<emph.end type="italics"></emph.end> versationibus imi tympani semel superius versabitur, progressus efficiet spatia pedum milia quinque 
id est passus mille. </s>
							<s id="N12DE8">ex eo quot calculi deciderint, sonando 
singula milia exisse monebunt. </s>
							<s id="N12DEB">numerus vero calculorum 
ex imo collectus summa diurni &lt;itineris&gt; miliariorum 
numerum indicabit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12DEE">
						<p id="N12DEF" type="main">
							<s id="N12DF1"> 
Navigationibus vero similiter paucis rebus commutatis 
eadem ratione &lt;eadem&gt; efficiuntur. </s>
							<s id="N12DF4">namque traicitur per latera parietum axis habens extra navem prominentia capita, 
in quae includuntur rotae diametro pedum quaternûm, 
extantes habentes circa frontes adfixas pinnas aquam tangentes. </s>
							<s id="N12DF7">item medius axis in media navi &lt;habet&gt; tympanum cum uno denticulo extanti extra suam rotunditatem. </s>
							<s id="N12DFA">ad eum locum conlocatur loculamentum habens inclusum 
in se tympanum, peraequatis dentibus <emph type="smallcaps"></emph>CCCC<emph.end type="italics"></emph.end> convenientibus 
denticulo tympani, quod est in axe inclusum, praeterea 
ad latus adfixum extantem extra rotunditatem alterum dentem unum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12E03">
						<p id="N12E04" type="main">
							<s id="N12E06"> 
Insuper in altero loculamento cum eo confixo 
inclusum tympanum planum ad eundem modum dentatum, 
quibus dentibus &lt;convenit&gt; denticulus, qui est ad latus fixus 
tympano, quod est in cultro conlocatum, ut eos dentes, 
qui sunt plani tympani, singulis versationibus singulos 
dens inpellendo in orbem planum tympanum verset. </s>
							<s id="N12E09">in 
plano autem tympano foramina fiant, in quibus foraminibus conlocabuntur calculi rotundi. </s>
							<s id="N12E0C">in theca eius tympani, 
sive loculamentum est, unum foramen excavetur habens 
canaliculum, qua calculus liberatus ab obstantia cum ceciderit in vas aereum, sonitu significet. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12E0F">
						<p id="N12E10" type="main">
							<s id="N12E14"> 
Ita navis cum habuerit impetum aut remorum aut ventorum flatu, pinnae, 
quae erunt in rotis, tangentes aquam adversam vehementi 
retrorsus inpulsu coactae versabunt rotas; eae autem involvendo se agent axem, axis vero tympanum, cuius dens 
circumactus singulis versationibus singulos secundi tympani dentes inpellendo modicas efficiet circumitiones. </s>
							<s id="N12E17">ita 
cum <emph type="smallcaps"></emph>CCCC<emph.end type="italics"></emph.end> ab pinnis rotae fuerint versatae, semel tympanum circumactum inpellet dente, qui est ad latus fixus, 
plani tympani dentem. </s>
							<s id="N12E20">igitur circumitio tympani plani 
quotienscumque ad foramen perducet calculos, emittet 
per canaliculum. </s>
							<s id="N12E23">ita et sonitu 
							<pb xlink:href="048/01/352.jpg" ed="1567" pagenum="353"></pb>
							et numero indicabit miliaria 
spatia navigationis. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12E26" type="main">
							<s id="N12E28"> 
Quae pacatis et sine metu temporibus ad utilitatem 
et delectationem paranda, quemadmodum debeant fieri, peregi [esse futurum]. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N12E2B">
					<subchap2 id="N12E2C">
						<p id="N12E2D" type="main">
							<s id="N12E2F"> 
Nunc vero quae ad praesidia periculi et necessitatem salutis sunt inventa, id est scorpionum et ballistarum rationes, quibus symmetriis comparari possint, exponam. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N12E32" type="main">
							<s id="N12E34"> 
Omnes proportiones eorum organorum ratiocinandorum 
&lt;sumuntur&gt; ex proposita sagittae longitudine, quam id organum mittere debet, eiusque nonae partis fit foraminis in capitulis magnitudo, per quae tenduntur nervi torti, qui bracchia continere debent. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12E37">
						<p id="N12E38" type="main">
							<s id="N12E3A"> 
Ipsûm tamen eorum foraminum capituli 
&lt;e magnitudine omnis&gt; deformatur altitudo et latitudo. </s>
							<s id="N12E3D">tabulae, quae sunt in summo et in imo capituli, peritretoe 
quae vocantur, fiant crassitudine unius foraminis, latitudine 
unius et eius dodrantis, in extremis foraminis unius et 
eius &lt;<emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end>&gt;. parastaticae dextra ac sinistra prae­
							<pb xlink:href="048/01/353.jpg" ed="1567" pagenum="354"></pb>
							ter cardines 
altae foraminum <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, crassae foraminum† quinum; cardines foraminis dimidia. &lt;a&gt; parastatica ad foramen spatium foraminis<arrow.to.target n="note1"></arrow.to.target>, a foramine ad medianam parastaticam 
item foraminis <arrow.to.target n="note2"></arrow.to.target>. latitudo parastados mediae unius foraminis et eius <emph type="smallcaps"></emph>&lt;T&gt;K<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo foraminis unius. 
</s>
						</p>
						<p id="N12E5A" type="foot">
							<s id="N12E5E"><foot.target id="foot.1"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: the letter &#039;s&#039; followed by the number &#039;9&#039; with a marcron</s>
						</p>
						<p id="N12E63" type="foot">
							<s id="N12E65"><foot.target id="foot.2"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by the number &#039;9&#039; with a marcron</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12E6A">
						<p id="N12E6B" type="main">
							<s id="N12E6D"> 
Intervallum, ubi sagitta conlocatur in media parastade, foraminis partis quartae. </s>
							<s id="N12E70">anguli quattuor, qui sunt circa, in lateribus 
et frontibus lamnis ferreis aut stylis aereis et clavis configantur. </s>
							<s id="N12E73">canaliculi, qui graece <foreign lang="grc">σῦριγξ</foreign> dicitur, longitudo 
foraminum <emph type="smallcaps"></emph>XVIIII<emph.end type="italics"></emph.end>. regularum, quas nonnulli bucculas appellant, quae dextra ac sinistra canalem figuntur, &lt;longitudo&gt; foraminum <emph type="smallcaps"></emph>XVIIII<emph.end type="italics"></emph.end>, altitudo foraminis unius et crassitudo. </s>
							<s id="N12E86">et adfiguntur regulae duae, in quas inditur sucula, 
habentes longitudinem foraminum trium, latitudinem dimidium foraminis. </s>
							<s id="N12E89">crassitudo bucculae, quae adfigitur 
(vocitatur scamillum seu, quemadmodum nonnulli, loculamentum) securiclatis cardinibus fixa, foraminis <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end>, altitudo 
foraminis <emph type="smallcaps"></emph>Sˉ<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note3"></arrow.to.target>. suculae longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>::<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note4"></arrow.to.target>, crassitudo suculae foraminis <emph type="smallcaps"></emph>VIIII<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
						<p id="N12EAA" type="foot">
							<s id="N12EAC"><foot.target id="foot.3"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: the letter &#039;s&#039; followed by a long macron</s>
						</p>
						<p id="N12EB1" type="foot">
							<s id="N12EB3"><foot.target id="foot.4"></foot.target>a symbol follows foraminum in the text; description: two colons side by side</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12EB8">
						<p id="N12EB9" type="main">
							<s id="N12EBD"> 
Epitoxidos longitudo foraminis <emph type="smallcaps"></emph>Sˉ<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note5"></arrow.to.target>, 
crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>:ˉ<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note6"></arrow.to.target>. item chelonii. </s>
							<s id="N12ED2">cheles, sive manucla dicitur, 
longitudo foraminum trium, latitudo et crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>S÷<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note7"></arrow.to.target>. 
canalis fundi longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>XVI<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo foraminis <arrow.to.target n="note8"></arrow.to.target>, altitudo <emph type="smallcaps"></emph>S÷<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note9"></arrow.to.target>. columellae basis in solo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>, 
latitudo in plinthide, in qua statuitur columella, foraminis 
<arrow.to.target n="note10"></arrow.to.target>, crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>FZ<emph.end type="italics"></emph.end>, columellae longitudo ad cardinem foraminum <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudo foraminis <emph type="smallcaps"></emph>S÷<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note11"></arrow.to.target>, crassitudo <arrow.to.target n="note12"></arrow.to.target>. eius 
capreoli tres, quorum longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>VIIII<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudo 
dimidium foraminis, crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>Z<emph.end type="italics"></emph.end>. cardines longitudinis 
foraminis; columellae capitis longitudo <emph type="smallcaps"></emph>ISK<emph.end type="italics"></emph.end>; antefixi latitudo foraminis <arrow.to.target n="note13"></arrow.to.target>, crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
						<p id="N12F30" type="foot">
							<s id="N12F32"><foot.target id="foot.5"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by a long macron</s>
						</p>
						<p id="N12F37" type="foot">
							<s id="N12F39"><foot.target id="foot.6"></foot.target>a symbol follows crassitudo in the text; description: the character &#039;:&#039; followed by a long macron</s>
						</p>
						<p id="N12F3E" type="foot">
							<s id="N12F40"><foot.target id="foot.7"></foot.target>a symbol follows crassitudo in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by two dots separated by a line</s>
						</p>
						<p id="N12F45" type="foot">
							<s id="N12F47"><foot.target id="foot.8"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a dotted outline of a circle</s>
						</p>
						<p id="N12F4C" type="foot">
							<s id="N12F50"><foot.target id="foot.9"></foot.target>a symbol follows altitudo in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by two dots separated by a line</s>
						</p>
						<p id="N12F55" type="foot">
							<s id="N12F57"><foot.target id="foot.10"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by a long macron above three dots</s>
						</p>
						<p id="N12F5C" type="foot">
							<s id="N12F5E"><foot.target id="foot.11"></foot.target>a symbol follows crassitudo in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by two dots separated by a line</s>
						</p>
						<p id="N12F63" type="foot">
							<s id="N12F65"><foot.target id="foot.12"></foot.target>a symbol follows crassitudo in the text; description: the letters &#039;CC&#039; underneath a macron, followed by the number &#039;9&#039;</s>
						</p>
						<p id="N12F6A" type="foot">
							<s id="N12F6C"><foot.target id="foot.13"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: an odd symbol followed by the letter &#039;S&#039; followed by the number &#039;9&#039; with a marcron</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12F71">
						<p id="N12F72" type="main">
							<s id="N12F76"> 
Posterior minor columna, quae graece dicitur <foreign lang="grc">ἀντίβασις</foreign>, foraminum <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudo 
foraminis <emph type="smallcaps"></emph>SI<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudinis <emph type="smallcaps"></emph>FZ<emph.end type="italics"></emph.end>. subiectio foraminum <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>, 
latitudinis et crassitudinis eiusdem, cuius minor columna 
illa. </s>
							<s id="N12F95">supra minorem columnam chelonium, sive pulvinus 
dicitur, foraminum <emph type="smallcaps"></emph>IIS<emph.end type="italics"></emph.end>, altitudinis <emph type="smallcaps"></emph>IIS<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudinis <emph type="smallcaps"></emph>SIˉ<emph.end type="italics"></emph.end> 
cherolabae sucularum foraminum <emph type="smallcaps"></emph>II Sˉ<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo foraminis <arrow.to.target n="note14"></arrow.to.target>, latitudo <emph type="smallcaps"></emph>IS<emph.end type="italics"></emph.end>. transversariis c 
	
	
	
um cardinibus longitudo foraminum <arrow.to.target n="note15"></arrow.to.target>, latitudo <emph type="smallcaps"></emph>IS<emph.end type="italics"></emph.end> et crassitudo. </s>
							<s id="N12FC4">bracchii longitudo [<emph type="smallcaps"></emph>IS<emph.end type="italics"></emph.end>] foraminum <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo ab radice foraminis 
<emph type="smallcaps"></emph>FZ<emph.end type="italics"></emph.end>, in summo foraminis <emph type="smallcaps"></emph>&lt;CC&gt;Z<emph.end type="italics"></emph.end>; curvaturae foraminis <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
						<p id="N12FE5" type="foot">
							<s id="N12FE7"><foot.target id="foot.14"></foot.target>a symbol follows foraminis  in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by &#039;II&#039; over which is a tilde</s>
						</p>
						<p id="N12FEC" type="foot">
							<s id="N12FEE"><foot.target id="foot.15"></foot.target>a symbol follows foraminum in the text; description: a dotted outline of a circle</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N12FF3">
						<p id="N12FF4" type="main">
							<s id="N12FF6"> 
Haec his proportionibus aut adiectionibus aut detractionibus comparantur. </s>
							<s id="N12FF9">nam si capitula altiora, quam erit latitudo, facta fuerint, quae anatona dicuntur, de bracchiis  
demetur, ut, quo mollior est tonus propter altitudinem 
capituli, bracchii brevitas faciat plagam vehementiorem. 
&lt;si&gt; minus altum capitulum fuerit, quod catatonum dicitur, propter vehementiam bracchia paulo longiora constituentur, uti facile ducantur. </s>
							<s id="N12FFC">namque quemadmodum 
vectis, cum est longitudine pedum quinque, quod onus 
<emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end> hominibus extollit, id, qui est <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>, duobus elevat, eodem 
modo bracchia, quo longiora sunt, mollius, quo breviora, 
durius ducuntur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1300B">
					<subchap2 id="N1300C">
						<p id="N1300D" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/354.jpg" ed="1567" pagenum="355"></pb>
							<s id="N1300F"> 
Catapultarum rationes, e quibus membris ex portionibus componantur, dixi. </s>
							<s id="N13012">ballistarum autem rationes variae sunt et differentes unius effectus causa comparatae. </s>
							<s id="N13015">aliae enim vectibus suculis, nonnullae polyspastis, aliae 
ergatis, quaedam etiam tympanorum torquentur rationibus. </s>
							<s id="N13018">sed tamen nulla ballista perficitur nisi ad propositam 
magnitudinem ponderis saxi, quod id organum mittere 
debet. </s>
							<s id="N1301B">igitur de ratione earum non est omnibus expeditum, 
nisi qui geometricis rationibus numeros et multiplicationes habent notas. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1301E">
						<p id="N1301F" type="main">
							<s id="N13023"> 
Nam quae fiunt in capitibus foramina, per 
quorum spatia contenduntur capillo maxime muliebri vel 
nervo funes, magnitudine ponderis lapidis, quem debet 
ea ballista mittere, ex ratione gravitatis proportiones 
sumuntur, quemadmodum catapultis de longitudinibus 
sagittarum. </s>
							<s id="N13026">itaque ut etiam qui geometricen non noverunt, 
habeant expeditum, ne in periculo bellico cogitationibus 
detineantur, quae ipse faciundo certa cognovi quaeque ex 
parte accepi a praeceptoribus, finita exponam, et quibus 
&lt;ponde&gt;ribus Graecorum pensiones ad modulos habeant rationem, ad eam ut etiam nostris ponderibus respondeant, tradam explicata. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13029">
						<p id="N1302A" type="main">
							<s id="N1302C"> 
Nam quae ballista duo pondo saxum mittere  
debet, foramen 
							<pb xlink:href="048/01/355.jpg" ed="1567" pagenum="356"></pb>
							erit in eius capitulo digitorum <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>; si pondo 
<emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, digitorum sex et <gap></gap> digitorum <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end>; decem pondo 
digitorum <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>; viginti pondo digitorum <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>; <emph type="smallcaps"></emph>XL<emph.end type="italics"></emph.end> pondo 
digitorum <emph type="smallcaps"></emph>XII SK<emph.end type="italics"></emph.end>; <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end> pondo digitorum <emph type="smallcaps"></emph>XIII<emph.end type="italics"></emph.end> et digiti octava 
parte; <emph type="smallcaps"></emph>LXXX<emph.end type="italics"></emph.end> pondo digitorum <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end>; <emph type="smallcaps"></emph>CXX<emph.end type="italics"></emph.end> pondo <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end> pedis et 
sesquidigiti; <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end> pedis <emph type="smallcaps"></emph>I9<emph.end type="italics"></emph.end>; <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>LXXX<emph.end type="italics"></emph.end> pedis et digitorum 
<emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>; <emph type="smallcaps"></emph>CC<emph.end type="italics"></emph.end> pondo pedis et digitorum <emph type="smallcaps"></emph>VI<emph.end type="italics"></emph.end>; <emph type="smallcaps"></emph>CC<emph.end type="italics"></emph.end> et <emph type="smallcaps"></emph>X<emph.end type="italics"></emph.end>&lt;<emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end> pondo&gt; pedis <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end> et digitorum <emph type="smallcaps"></emph>VII<emph.end type="italics"></emph.end>; <emph type="smallcaps"></emph>CCCLX<emph.end type="italics"></emph.end> <gap></gap> pedis <emph type="smallcaps"></emph>I S<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N130DB">
						<p id="N130DC" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/356.jpg" ed="1567" pagenum="357"></pb>
							<s id="N130DE"> 
Cum ergo foraminis magnitudo fuerit instituta, describatur 
scutula, quae graece <foreign lang="grc">περίτρητος</foreign> appellatur, cuius longitudo foraminum †vel, latitudo duo et sextae partis. </s>
							<s id="N130E5">dividatur medium lineae descriptae et, cum divisum erit, 
contrahantur extremae partes eius formae, ut obliquam 
deformationem habeat longitudinis sexta parte, latitudinis, 
ubi est versura, quarta parte. </s>
							<s id="N130E8">in qua parte autem est 
curvatura, in quibus procurrunt cacumina angulorum, eo 
foramina convertantur, et contractura latitudinis redeat 
introrsus sexta parte, foramen autem oblongius sit tanto, 
quantam epizygis habet crassitudinem. </s>
							<s id="N130EB">cum deformatum 
fuerit, circum levigatur, extremam ut habeat curvaturam molliter circumactam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N130EE">
						<p id="N130EF" type="main">
							<s id="N130F1"> 
Crassitudo eius foraminis <arrow.to.target n="note16"></arrow.to.target> constituatur. </s>
							<s id="N130F8">modioli foraminum duo, latitudo <emph type="smallcaps"></emph>IS9<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo praeterquam quod in foramine inditur foraminis <arrow.to.target n="note17"></arrow.to.target>, ad extremum autem latitudo foraminis <arrow.to.target n="note18"></arrow.to.target>. parastatarum longitudo foraminis <emph type="smallcaps"></emph>VSF<emph.end type="italics"></emph.end>; curvatura foraminis pars dimidia; 
crassitudo foraminis <arrow.to.target n="note19"></arrow.to.target> et partis <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end>. adicitur autem ad 
mediam latitudinem, quantum est prope foramen factum 
in descriptione, latitudine et crassitudine foraminis <emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>, altitudo parte <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
						<p id="N13125" type="foot">
							<s id="N13127"><foot.target id="foot.16"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a macron over the letters SI</s>
						</p>
						<p id="N1312C" type="foot">
							<s id="N13130"><foot.target id="foot.17"></foot.target>a symbol follows regulae in the text; description: the letter &#039;S&#039; followed by a  gamma</s>
						</p>
						<p id="N13135" type="foot">
							<s id="N13137"><foot.target id="foot.18"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: the letters &#039;II&#039; underneath a macron, followed by a macron</s>
						</p>
						<p id="N1313C" type="foot">
							<s id="N1313E"><foot.target id="foot.19"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a macron over the letters CC</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13143">
						<p id="N13144" type="main">
							<s id="N13146"> 
Regulae, quae est in mensa, longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>; latitudo et crassitudo dimidium foraminis. </s>
							<s id="N1314F">cardines <arrow.to.target n="note20"></arrow.to.target>, crassitudo foraminis <arrow.to.target n="note21"></arrow.to.target>. curvatura regulae <arrow.to.target n="note22"></arrow.to.target>. exterioris regulae latitudo et crassitudo tantundem; 
longitudo, quam dederit ipsa versura deformationis et 
parastaticae latitudo ad suam curvaturam <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>. superiores 
autem regulae aequales erunt inferioribus <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>. mensae transversarii foraminis <arrow.to.target n="note23"></arrow.to.target><emph type="smallcaps"></emph>k<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
						<p id="N13173" type="foot">
							<s id="N13175"><foot.target id="foot.20"></foot.target>a symbol follows cardines in the text; description: a macron over the letters II, followed by a Z</s>
						</p>
						<p id="N1317A" type="foot">
							<s id="N1317E"><foot.target id="foot.21"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a macron over the letters I99</s>
						</p>
						<p id="N13183" type="foot">
							<s id="N13185"><foot.target id="foot.22"></foot.target>a symbol follows regulae in the text; description: a gamma, followed by a &#039;C&#039; witha cedilla, followed by a K</s>
						</p>
						<p id="N1318A" type="foot">
							<s id="N1318C"><foot.target id="foot.23"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a macron over the letters CCC</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13191">
						<p id="N13192" type="main">
							<s id="N13194"> 
Climacidos scapi longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>XIII<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>IK<emph.end type="italics"></emph.end>, intervallûm mediûm latitudo foraminis et parte quarta, crassitudo pars <emph type="smallcaps"></emph>VIII K<emph.end type="italics"></emph.end>. climacidos superioris pars quae est proxima bracchiis, quae coniuncta est mensae, tota longitudine dividatur in partes 
<emph type="smallcaps"></emph>V<emph.end type="italics"></emph.end>. ex his dentur duae partes ei membro, quod Graeci 
<foreign lang="grc">χῆλην</foreign> vocant <arrow.to.target n="note24"></arrow.to.target> <arrow.to.target n="note25"></arrow.to.target>, crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>9<emph.end type="italics"></emph.end>, longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>III<emph.end type="italics"></emph.end> et semis <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>; extantia cheles foraminis <emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end>; †plentigomatos foraminis <arrow.to.target n="note26"></arrow.to.target> et sicilicus. </s>
							<s id="N131D7">quod autem est ad axona, 
quod appellatur frons transversarius, foraminum trium. 
</s>
						</p>
						<p id="N131DA" type="foot">
							<s id="N131DC"><foot.target id="foot.24"></foot.target>a symbol follows vocant in the text; description: a dotted outline of a circle&gt;</s>
						</p>
						<p id="N131E1" type="foot">
							<s id="N131E5"><foot.target id="foot.25"></foot.target>a symbol follows regulae in the text; description: a gamma</s>
						</p>
						<p id="N131EA" type="foot">
							<s id="N131EC"><foot.target id="foot.26"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a macron over the letters</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N131F1">
						<p id="N131F2" type="main">
							<s id="N131F4"> 
Interiorum regularum latitudo foraminis <arrow.to.target n="note27"></arrow.to.target>, crassitudo <arrow.to.target n="note28"></arrow.to.target>chelonii replum, quod est operimentum, securiculae 
includitur <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>. scaporum climacidos latitudo <arrow.to.target n="note29"></arrow.to.target>, crassitudo foraminis <emph type="smallcaps"></emph>XII K<emph.end type="italics"></emph.end>. crassitudo quadrati, quod est ad climacida, foraminis <emph type="smallcaps"></emph>FC<emph.end type="italics"></emph.end>, in extremis <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>, rotundi autem 
axis diametros aequaliter erit cheles, ad claviculas autem minus parte sexta decuma <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>. 
</s>
						</p>
						<p id="N13221" type="foot">
							<s id="N13223"><foot.target id="foot.27"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a macron over the letter gamma</s>
						</p>
						<p id="N13228" type="foot">
							<s id="N1322A"><foot.target id="foot.28"></foot.target>a symbol follows crassitudo in the text; description: a Chi followed by a kappa</s>
						</p>
						<p id="N1322F" type="foot">
							<s id="N13233"><foot.target id="foot.29"></foot.target>a symbol follows latitudo in the text; description: a double tilde followed by a &#039;C&#039; with a cedilla</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13238">
						<p id="N13239" type="main">
							<s id="N1323B"> 
Anteridon longitudo foraminum †eius, latitudo in imo foraminis <arrow.to.target n="note30"></arrow.to.target>, in summo crassitudo <arrow.to.target n="note31"></arrow.to.target>. basis, quae appellatur <foreign lang="grc">ἐσχάρα</foreign>, longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>::::<emph.end type="italics"></emph.end>, antibasis foraminum <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>, utriusque crassitudo et latitudo foraminis <arrow.to.target n="note32"></arrow.to.target>. compingitur autem dimidia altitudinis <emph type="smallcaps"></emph>K<emph.end type="italics"></emph.end>. columna, latitudo et crassitudo <emph type="smallcaps"></emph>IS<emph.end type="italics"></emph.end>. altitudo autem non habet foraminis proportionem, sed erit quod opus erit ad usum. </s>
							<s id="N13266">bracchii longitudo foraminum <emph type="smallcaps"></emph>VI<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo in radice foraminis, in extremis <emph type="smallcaps"></emph>F<emph.end type="italics"></emph.end>.  
	      </s>
						</p>
						<p id="N13275" type="foot">
							<s id="N13277"><foot.target id="foot.30"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: a macron over the letter gamma</s>
						</p>
						<p id="N1327C" type="foot">
							<s id="N1327E"><foot.target id="foot.31"></foot.target>a symbol follows regulae in the text; description: a gamma, followed by followed by a K</s>
						</p>
						<p id="N13283" type="foot">
							<s id="N13285"><foot.target id="foot.32"></foot.target>a symbol follows foraminis in the text; description: three dots above the three dot outline of a triangle</s>
						</p>
						<p id="N1328A" type="main">
							<s id="N1328E"> 
De ballistis et catapultis symmetrias, quas maxime expeditas putavi, exposui. </s>
							<s id="N13291">quemadmodum autem contentionibus eae temperentur e nervo capilloque tortis rudentibus, quantum comprehendere scriptis potuero, non praetermittam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N13294">
					<subchap2 id="N13295">
						<p id="N13296" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/357.jpg" ed="1567" pagenum="358"></pb>
							<s id="N13298"> 
Sumuntur tigna amplissima longitudine; supra 
figuntur chelonia, in quibus includuntur suculae. </s>
							<s id="N1329B">per media 
autem spatia tignorum insecantur &lt;et&gt; exciduntur formae, 
in quibus excisionibus includuntur capitula catapultarum, 
cuneisque distinentur, ne in contentionibus moveantur. </s>
							<s id="N1329E">tum vero modioli aerei in ea capitula includuntur et in 
eos cuneoli ferrei, quas <foreign lang="grc">ἐπιζυγίδας</foreign> Graeci vocant, conlo 
cantur.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N132A5">
						<p id="N132A6" type="main">
							<s id="N132A8"> 
deinde ansae rudentum induntur per foramina 
capitulorum, in alteram partem traiciuntur, deinde in suculas coiciuntur &lt;et&gt; involvuntur, uti vectibus per eas 
ext&lt;enti&gt; rudentes, cum manibus sunt tacti, aequalem 
utrique sonitus habeant responsum. </s>
							<s id="N132AB">tunc autem cuneis 
ad foramina concluduntur, ut non possint se remittere. </s>
							<s id="N132AE">ita traiecti in alteram partem eadem ratione vectibus per 
suculas extenduntur, donec aequaliter sonent. </s>
							<s id="N132B1">ita cuneorum conclusionibus ad sonitum musicis auditionibus catapultae temperantur. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N132B4" type="main">
							<s id="N132B6"> 
De his rebus quae potui dixi. </s>
							<s id="N132B9">restat mihi de oppugnatoriis rebus, quemadmodum machinationibus et duces victores et civitates defensae esse possint. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N132BC">
					<subchap2 id="N132BD">
						<p id="N132BE" type="main">
							<s id="N132C0"> 
Primum ad oppugnationes aries sic inventus memoratur esse. </s>
							<s id="N132C3">Carthaginienses ad Gadis oppugnandas castra posuerunt. </s>
							<s id="N132C6">cum 
autem castellum ante cepissent, id demoliri sunt conati. </s>
							<s id="N132C9">posteaquam non habuerunt ad demolitionem ferramenta, 
sumpserunt tignum idque manibus sustinentes capiteque  
eius summum murum continenter pulsantes summos lapidum ordines deiciebant, et ita gradatim ex ordine totam communitionem dissipaverunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N132CC">
						<p id="N132CD" type="main">
							<s id="N132D1"> 
Postea quidam faber Tyrius nomine Pephrasmenos hac ratione et inventione inductus 
malo statuto ex eo alterum transversum uti trutinam 
suspendit et reducendo et inpellendo vementibus plagis 
deiecit Gaditanorum murum. </s>
							<s id="N132D4">Geras autem Chalcedonius 
de materia primum basim subiectis rotis fecit supraque 
compegit arrectariis et iugis varas et in his suspendit 
arietem coriisque bubulis texit, uti tutiores essent, qui 
in ea machinatione ad pulsandum murum essent conlocati. </s>
							<s id="N132D7">is autem, quod tardos conatus habuerat, testudinem arietariam appellare coepit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N132DA">
						<p id="N132DB" type="main">
							<s id="N132DD"> 
His tunc primis gradibus positis ad id genus machinationis, postea cum Philippus, 
Amyntae filius, Byzantios oppugnaret, Polyidos Thettalos 
pluribus generibus et facilioribus explicavit, a quo receperunt doctrinam Diades et Charias, qui cum Alexandro 
militaverunt. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N132E0" type="main">
							<s id="N132E2"> 
Itaque Diades scriptis suis ostendit se invenisse turres 
ambulatorias, quas etiam dissolutas in exercitu circumferre solebat, praeterea terebram et ascendentem machinam, 
qua ad murum plano pede transitus esse posset, etiam corvum demolitorem, quem nonnulli gruem appellant. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N132E5">
						<p id="N132E6" type="main">
							<s id="N132E8"> 
Non minus utebatur ariete subrotato, cuius rationes scriptas 
reliquit. </s>
							<s id="N132EB">turrem autem minimam ait oportere fieri ne 
minus altam cubitorum <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudinem <emph type="smallcaps"></emph>XVII<emph.end type="italics"></emph.end>, contracturam 
autem summam imae partis quintam, arrectaria turris in 
imo dodrantalia, in summo semipedalia. </s>
							<s id="N132FA">fieri autem ait  
oportere eam turrem tabulatorum decem, singulis partibus in ea fenestratis. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N132FD">
						<p id="N132FE" type="main">
							<s id="N13300"> 
Maiorem vero turrem altam cubitorum <emph type="smallcaps"></emph>CXX<emph.end type="italics"></emph.end>, latam cubitorum <emph type="smallcaps"></emph>XXIII<emph.end type="italics"></emph.end> &lt;<emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end>&gt;, contracturam item quinta parte, arrectaria pedalia in imo, in summo sedigitalia. </s>
							<s id="N13315">hanc magnitudinem turris faciebat tabulatorum <emph type="smallcaps"></emph>XX<emph.end type="italics"></emph.end>, cum 
haberent singula tabulata circumitionem cubitorum ternûm. </s>
							<s id="N1331E">tegebat autem coriis crudis, ut ab omni plaga essent tutae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13321">
						<p id="N13322" type="main">
							<s id="N13326"> 
Testudinis arietariae comparatio eadem ratione 
perficiebatur. </s>
							<s id="N13329">habuerat autem intervallum cubitorum <emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end>, 
altitudinem praeter fastigium <emph type="smallcaps"></emph>XIII S<emph.end type="italics"></emph.end>, fastigii autem altitudo 
ab strato ad summum cubita <emph type="smallcaps"></emph>XVI<emph.end type="italics"></emph.end>. exibat autem in altum 
et supra medium tectum fastigium non minus cubita duo, 
et supra extollebatur turricula <emph type="smallcaps"></emph>III<emph.end type="italics"></emph.end> tabulatorum, inque 
tabulato summo statuebantur scorpiones et catapultae, inferioribus congerebatur aquae magna multitudo ad extinguendum, si qua vis ignis inmitteretur. </s>
							<s id="N13344">constituebatur 
autem in ea arietaria machina, quae graece dicitur <foreign lang="grc">κριοδόκις</foreign>, in qua conlocabatur torus perfectus in torno, in 
quo insuper constitutus aries rudentium ductionibus et 
reductionibus efficiebat magnos operis effectus. </s>
							<s id="N1334B">tegebatur autem is coriis crudis quemadmodum turris. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1334E">
						<p id="N1334F" type="main">
							<s id="N13351"> 
De terebra has explicuit scriptis rationes. </s>
							<s id="N13354">ipsam machinam uti testudinem in medio habentem conlocatum in orthostatis canalem, quemadmodum in catapultis aut ballistis fieri solet, 
longitudine cubitorum <emph type="smallcaps"></emph>L<emph.end type="italics"></emph.end>, altitudine cubiti, in quo constituebatur transversa sucula. </s>
							<s id="N1335D">in capite autem dextra ac 
sinistra trocleae duae, per quas movebatur quod inerat  
in eo canali capite ferrato tignum. </s>
							<s id="N13360">sub eo autem in ipso 
canali inclusi tori crebriter celeriores et vehementiores efficiebant eius motus. </s>
							<s id="N13363">supra autem tignum, quod inibi erat, 
arcus tegebantur ad canalem crebriter, uti sustinerent corium crudum, quo ea machina erat involuta. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13366">
						<p id="N13367" type="main">
							<s id="N13369"> 
De corace nihil putavi scribendum, quod animadverterest eam ma­
							<pb xlink:href="048/01/358.jpg" ed="1567" pagenum="359"></pb>
							chinam 
nullam habere virtutem. </s>
							<s id="N1336C">de accessu, quae <foreign lang="grc">ἐπιβάθρα</foreign> graece 
dicitur, et de marinis machinationibus, †quae per navium 
aditus habere posse scripsit, tantum pollicitum esse vehementer animadverti neque rationes eorum eum explicavisse. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N13373" type="main">
							<s id="N13375"> 
Quae sunt ab Diade de machinis scripta, quibus sint 
comparationibus, exposui. </s>
							<s id="N13378">nunc quemadmodum a praeceptoribus accepi et utilia mihi videntur, exponam. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1337B">
					<subchap2 id="N1337C">
						<p id="N1337D" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/359.jpg" ed="1567" pagenum="360"></pb>
							<s id="N1337F"> 
Testudo, quae ad congestionem fossarum paratur (eaque 
etiam accessus ad murum potest habere), sic erit facienda. </s>
							<s id="N13382">basis compingatur, quae graece <foreign lang="grc">ἐσχάρα</foreign> dicitur, quadrata 
habens quoqueversus latera singula pedum <emph type="smallcaps"></emph>XXI<emph.end type="italics"></emph.end> et transversaria <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end>. haec autem contineantur ab alteris duobus crassis <emph type="smallcaps"></emph>FS<emph.end type="italics"></emph.end>, latis <emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end>; distent autem transversaria inter se 
circiter pedes <emph type="smallcaps"></emph>III S<emph.end type="italics"></emph.end>. supponanturque in singulis intervallis 
eorum arbusculae, quae graece <foreign lang="grc">ἁμαξόποδες</foreign> dicuntur, in 
quibus versantur rotarum axes conclusi lamnis ferreis. </s>
							<s id="N133AB">eaeque arbusculae ita sint temperatae, ut habeant cardines et foramina, quo vectes traiecti versationes earum 
expediant, uti ante et post et ad dextrum seu sinistrum 
latus, sive oblique ad angulos opus fuerit, ad id per arbusculas versatis progredi possint. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N133AE">
						<p id="N133AF" type="main">
							<s id="N133B3"> 
Conlocentur autem insuper basim tigna duo in utramque partem proiecta 
pedes senos, quorum circa proiecturas figantur altera proiecta duo tigna ante frontes pedes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>, crassa et lata uti 
in basi sunt scripta. </s>
							<s id="N133BC">insuper hanc compactionem erigantur 
postes compactiles praeter cardines pedum <emph type="smallcaps"></emph>VIIII<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudine quoquoversus palmopedales, intervalla habentes inter se sesquipedis. </s>
							<s id="N133C5">ea concludantur superne intercardinatis 
trabibus. </s>
							<s id="N133C8">supra trabes conlocentur capreoli cardinibus 
alius in alium conclusi, in altitudine excitati pedes <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>. 
supra capreolos conlocetur quadratum tignum, quo capreoli coniungantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N133D1">
						<p id="N133D2" type="main">
							<s id="N133D4"> 
Ipsi autem laterariis circa fixis contineantur teganturque tabulis maxime palmeis, si non, ex cetera materia, quae maxime habere potest virtutem, praeter pinum aut alnum; haec enim sunt fragilia et faciliter recipiunt ignem. </s>
							<s id="N133D7">circum tabulata conlocentur crates ex tenuibus virgis creberrime textae maximeque recentibus. </s>
							<s id="N133DA">percrudis coriis duplicibus consutis, fartis alga aut paleis in aceto maceratis, circa tegatur machina tota. </s>
							<s id="N133DD">ita ab his reicientur plagae ballistarum et impetus incendiorum. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N133E0">
					<subchap2 id="N133E1">
						<p id="N133E2" type="main">
							<s id="N133E4"> 
Est autem et aliud genus testudinis, quod reliqua omnia 
habet, quemadmodum quae supra scripta sunt, praeter 
capreolos, sed habet circa pluteum et pinnas ex tabulis 
et superne subgrundas proclinatas, supraque tabulis et 
coriis firmiter fixis continentur. </s>
							<s id="N133E7">insuper vero argilla cum 
capillo subacta ad eam crassitudinem inducatur, ut ignis 
omnino non possit ei machinae nocere. </s>
							<s id="N133EA">possunt autem, si 
opus fuerit, eae machinae ex <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end> rotis esse, si ad loci 
naturam ita opus fuerit temperare. </s>
							<s id="N133F3">quae autem testudines 
ad fodiendum comparantur (<foreign lang="grc">ὀρυκτίδες</foreign> graece dicuntur), 
cetera omnia habent, uti supra scriptum est, frontes vero 
earum fiunt quemadmodum anguli trigoniorum, uti a muro 
tela cum in eas mittantur, non planis frontibus excipiant  
plagas sed ab lateribus labentes, sine periculoque fodientes, 
qui intus sunt, tueantur. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N133FA">
						<p id="N133FB" type="main">
							<s id="N133FD"> 
Non mihi etiam videtur esse alienum de testudine, 
quam Hegetor Byzantius fecit, quibus rationibus sit facta, 
exponere. </s>
							<s id="N13400">fuerat enim eius baseos longitudo pedum <emph type="smallcaps"></emph>LXIII<emph.end type="italics"></emph.end>, 
latitudo <emph type="smallcaps"></emph>XLII<emph.end type="italics"></emph.end>. arrectaria, quae supra compactionem erant 
quattuor conlocata, ex binis tignis fuerant compacta, in 
altitudinibus singula pedum <emph type="smallcaps"></emph>XXXVI<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudine palmopedali, latitudine sesquipedali. </s>
							<s id="N13415">basis eius habuerat rotas 
<emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>, quibus agebatur. </s>
							<s id="N1341E">fuerat autem earum altitudo pedum 
<emph type="smallcaps"></emph>VI S÷<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudo pedum <emph type="smallcaps"></emph>iii<emph.end type="italics"></emph.end>, ita fabricata triplici materia: 
alternis se contra subscudibus inter se coagmentatae lamnisque ferreis ex frigido ductis alligatae, 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1342D">
						<p id="N1342E" type="main">
							<s id="N13430"> 
Eae in arbusculis, sive amaxo­
							<pb xlink:href="048/01/360.jpg" ed="1567" pagenum="361"></pb>
							podes dicuntur, habuerant versationes. </s>
							<s id="N13433">ita supra transtrorum planitiem, quae supra basim fuerat, 
postes erant erecti pedes <emph type="smallcaps"></emph>XVIII<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note33"></arrow.to.target>, latitudine <emph type="smallcaps"></emph>S÷<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudine <emph type="smallcaps"></emph>FZ<emph.end type="italics"></emph.end>, distantes inter se <emph type="smallcaps"></emph>IS÷<emph.end type="italics"></emph.end>. supra eos trabes circumclusae continebant totam compactionem latae pede <emph type="smallcaps"></emph>I<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note34"></arrow.to.target>, crassae <emph type="smallcaps"></emph>S÷<emph.end type="italics"></emph.end>. supra eam capreoli extollebantur altitudine pedum <emph type="smallcaps"></emph>XII<emph.end type="italics"></emph.end>; supra capreolos tignum conlocatum coniungebat capreolorum compactiones. </s>
							<s id="N13466">item fixa habuerant lateraria in transverso, quibus insuper contabulatio circumdata contegebat inferiora. 
</s>
						</p>
						<p id="N13469" type="foot">
							<s id="N1346D"><foot.target id="foot.33"></foot.target>a symbol follows XVIII in the text; description: a macron with tow dots above and two dots below</s>
						</p>
						<p id="N13472" type="foot">
							<s id="N13474"><foot.target id="foot.34"></foot.target>a symbol follows I in the text; description: a tilde with two dots above and two dots below over</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13479">
						<p id="N1347A" type="main">
							<s id="N1347C"> 
Habuerat autem mediam contabulationem supra trabiculas, ubi scorpiones et catapultae conlocabantur. </s>
							<s id="N1347F">erigebantur et arrectaria duo compacta pedum <emph type="smallcaps"></emph>XXXXV<emph.end type="italics"></emph.end>, crassitudine sesquipedali, latitudine <foreign lang="grc">ΡΙΙ</foreign>, coniuncta 
capitibus transversario cardinato tigno et altero mediano  
inter duos scapos cardinato et lamnis ferreis religato. </s>
							<s id="N1348C">quo insuper conlocata erat alternis materies inter scapos 
et transversarium traiecta e cheloniis et anconibus firmiter 
inclusa. </s>
							<s id="N1348F">in ea materia fuerunt ex torno facti axiculi duo, e quibus funes alligati retinebant arietem. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13492">
						<p id="N13493" type="main">
							<s id="N13495"> 
Supra caput eorum, qui continebant arietem, conlocatum erat pluteum 
turriculae similitudine ornatum, uti sine periculo duo 
milites tuto stantes prospicere possent et renuntiare, quas 
res adversarii conarentur. </s>
							<s id="N13498">aries autem eius habuerat longitudinem pedum <emph type="smallcaps"></emph>CLXXX<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudine in imo palmopedali, 
crassitudine &lt;bi&gt;pedali, contracto capite in latitudine †pes, crassitudine <emph type="smallcaps"></emph>S<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note35"></arrow.to.target>. 
</s>
						</p>
						<p id="N134AA" type="foot">
							<s id="N134AC"><foot.target id="foot.35"></foot.target>a symbol follows S in the text; description: a tilde with one dot below</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N134B1">
						<p id="N134B2" type="main">
							<s id="N134B6"> 
Is autem aries habuerat de ferro duro rostrum, ita uti naves longae solent habere, et ex ipso rostro lamminae ferreae <emph type="smallcaps"></emph>IIII<emph.end type="italics"></emph.end> circiter pedum <emph type="smallcaps"></emph>XV<emph.end type="italics"></emph.end> fixae fuerant in materia. </s>
							<s id="N134C5">a capite autem ad imam calcem tigni contenti fuerunt funes <emph type="smallcaps"></emph>III<emph.end type="italics"></emph.end> crassitudine digitorum <emph type="smallcaps"></emph>VIII<emph.end type="italics"></emph.end>, ita religati, quemadmodum naves a puppi ad proram continentur, eique funes praecinctura e transversis erant religati habentes inter se palmipedalia spatia. </s>
							<s id="N134D4">insuper coriis crudis totus aries erat involutus. </s>
							<s id="N134D7">ex quibus autem funibus pendebat, eorum capita fuerunt ex ferro factae quadruplices catenae, et ipsae coriis crudis erant involutae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N134DA">
						<p id="N134DB" type="main">
							<s id="N134DD"> 
Item habuerat proiectura eius ex tabulis arcam compactam et confixam, in qua <gap></gap> rudentibus maioribus extentis, per quarum asperitates non labentibus pedibus faciliter ad murum perveniebatur. </s>
							<s id="N134E2">atque ea machina sex modis movebatur: progressu, &lt;regressu,&gt; item latere dextra et sinistra, porrectiones non minus in altitudinem extollebantur et in imum  inclinatione demittebantur. </s>
							<s id="N134E5">erigebatur autem machina in altitudinem ad disiciendum murum circiter pedes <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end>, item a latere dextra ac sinistra procurrendo praestringebat 
non minus pedes <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end>. gubernabant eam homines <emph type="smallcaps"></emph>C<emph.end type="italics"></emph.end> habentem pondus talentûm quattuor milium, quod fit <emph type="smallcaps"></emph>CCCC<emph.end type="italics"></emph.end><arrow.to.target n="note36"></arrow.to.target>; 
pondo. 
</s>
						</p>
						<p id="N13503" type="foot">
							<s id="N13505"><foot.target id="foot.36"></foot.target>a symbol follows CCCC in the text; description: LXXX with a macro above</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
				<subchap1 id="N1350A">
					<subchap2 id="N1350B">
						<p id="N1350C" type="main">
							<pb xlink:href="048/01/361.jpg" ed="1567" pagenum="362"></pb>
							<s id="N1350E"> 
De scorpionibus et catapultis et ballistis etiamque testudinibus et turribus, quae maxime mihi videbantur idonea et a quibus essent inventa et quemadmodum fieri deberent, explicui. </s>
							<s id="N13511">scalarum autem et carchesiorum et eorum, quorum rationes sunt inbecilliores, non necesse habui scribere. </s>
							<s id="N13514">haec etiam milites per se solent facere. </s>
							<s id="N13517">neque ea ipsa omnibus locis neque eisdem rationibus possunt utilia esse, quod differentes sunt munitiones munitionibus nationumque fortitudines. </s>
							<s id="N1351A">namque alia ratione ad audaces et temerarios, alia ad diligentes, aliter ad timidos machinationes debent comparari. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1351D">
						<p id="N1351E" type="main">
							<s id="N13520"> 
Itaque his praescriptionibus si qui attendere voluerit &lt;et&gt; ex varietate eorum eligendo 
in unam comparationem conferre, non indigebit auxiliis, 
sed quascumque res ex rationibus aut locis opus fuerit, 
sine dubitatione poterit explicare. </s>
							<s id="N13523">de repugnatoriis vero 
non est scriptis explicandum. </s>
							<s id="N13526">non enim ad nostra scripta 
hostes comparant res oppugnatorias, sed machinationes 
eorum ex tempore sollerti consiliorum celeritate sine machinis saepius evertuntur. </s>
							<s id="N13529">quod etiam Rhodiensibus memoratur usu venisse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1352C">
						<p id="N1352D" type="main">
							<s id="N13531"> 
Diognetus enim fuerat Rhodius architectus, et ei de publico quotannis certa merces pro artis 
dignitate tribuebatur ad honorem. </s>
							<s id="N13534">eo tempore quidam 
architectus ab Arado nomine Callias Rhodum cum venisset, 
acroasin fecit exemplarque protulit muri et supra id machinam in carchesio versatili constituit, quae helepolim 
ad moenia accedentem corripuit et transtulit intra murum. </s>
							<s id="N13537">hoc exemplar Rhodii cum vidissent, admirati ademerunt 
Diogneto, quod fuerat quotannis constitutum, et eum honorem ad Calliam transtulerunt. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1353A">
						<p id="N1353B" type="main">
							<s id="N1353D"> 
Interea rex Demetrius, qui propter animi pertinaciam Poliorcetes est appellatus, contra Rhodum bellum comparando Epimachum 
Atheniensem nobilem architectum secum adduxit. </s>
							<s id="N13540">is autem 
comparavit helepolim sumptibus inmanibus industria laboreque summo, cuius altitudo fuerat pedum <emph type="smallcaps"></emph>CXXXV<emph.end type="italics"></emph.end>, latitudo 
pedum <emph type="smallcaps"></emph>LX<emph.end type="italics"></emph.end>. ita eam ciliciis et coriis crudis confirmavit, ut 
posset pati plagam lapidis ballista inmissi pondo <emph type="smallcaps"></emph>CCCLX<emph.end type="italics"></emph.end>; 
ipsa autem machina fuerat milia pondo <emph type="smallcaps"></emph>CCCLX<emph.end type="italics"></emph.end>. cum autem 
Callias rogaretur ab Rhodiis, contra eam helepolim machinam pararet, ut illam, uti pollicitus erat, transferret intra murum, negavit posse. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1355B">
						<p id="N1355C" type="main">
							<s id="N1355E"> 
Non enim omnia eisdem rationibus agi possunt, sed sunt alia, quae exemplaribus 
non magnis similiter magna facta habent effectus; alia 
autem exemplaria non possunt habere, sed per se constituuntur; nonnulla vero sunt, quae in exemplaribus videntur veri similia, cum autem crescere coeperunt, dilabantur. </s>
							<s id="N13561">ut etiam possumus sic animum advertere. </s>
							<s id="N13564">terebratur 
terebra foramen semidigitale, digitale, sesquidigitale. </s>
							<s id="N13567">si 
eadem ratione voluerimus palmare facere, non habet explicationem, semipedale autem &lt;aut&gt; maius ne cogitandum quidem videtur omnino. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1356A">
						<p id="N1356B" type="main">
							<s id="N1356D"> 
Sic item in nonnullis exemplaribus  
videntur, quae admodum in minimis fieri videntur, absque 
eodem modo in maioribus. </s>
							<s id="N13570">ideo eodem modo Rhodii ea 
de ratione decepti iniuriam cum contumelia Diogneto 
fecerunt. </s>
							<s id="N13573">itaque posteaquam viderunt hostem pertinaciter 
infestum, machinationem ad capiendam urbem comparatam, 
periculum servitutis, vastitatem civitatis expectandam, procubuerunt Diogneto rogantes, ut auxiliaretur patriae. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13576">
						<p id="N13577" type="main">
							<s id="N13579"> 
Is primo negavit se facturum. </s>
							<s id="N1357C">posteaquam ingenuae virgines 
et ephebi cum 
							<pb xlink:href="048/01/362.jpg" ed="1567" pagenum="363"></pb>
							sacerdotibus venerunt ad deprecandum, 
tunc est pollicitus his legibus, uti, si eam machinam cepisset, sua esset. </s>
							<s id="N1357F">his ita constitutis, qua machina accessura 
erat, ea regione murum pertudit et iussit omnes publice 
et privatim quod quisque habuisset aquae, stercoris, luti 
per eam fenestram per canales progredientes effundere 
ante murum. </s>
							<s id="N13582">cum ibi magna vis aquae, luti, stercoris 
nocte profusa fuisset, postero die helepolis accedens, antequam adpropinquaret ad murum, in umido voragine facta 
consedit nec progredi nec egredi postea potuit. </s>
							<s id="N13585">itaque 
Demetrius, cum vidisset sapientia Diogneti se deceptum esse, cum classe sua discessit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13588">
						<p id="N13589" type="main">
							<s id="N1358D"> 
Tunc Rhodii Diogneti sollertia liberati bello publice gratias egerunt honoribusque 
omnibus eum et ornamentis exornaverunt. </s>
							<s id="N13590">Diognetus eam 
helepolim reduxit in urbem et in publico conlocavit et 
inscripsit &#039;Diognetus e manubiis id populo dedit munus&#039;. 
ita in repugnatoriis rebus non tantum machinae, sed etiam 
maxime consilia sunt comparanda. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N13593">
						<p id="N13594" type="main">
							<s id="N13596"> 
Non minus Chio cum supra naves sambucarum machinas hostes comparavissent, noctu Chii terram, harenam,  
lapides progesserunt in mare ante murum. </s>
							<s id="N13599">ita illi postero 
die cum accedere voluissent, naves supra aggerationem, 
quae fuerat sub aqua, sederunt nec ad murum accedere 
nec retrorsus se recipere potuerunt, sed ibi malleolis confixae incendio sunt conflagratae. </s>
							<s id="N1359C">Apollonia quoque cum 
circumsederetur et specus hostes fodiendo cogitarent sine 
suspicione intra moenia penetrare, id autem a speculatoribus esset Apolloniatibus renuntiatum, perturbati nuntio 
propter timorem consiliis indigentes animis deficiebant, 
quod neque tempus neque certum locum scire poterant, quo emersum facturi fuissent hostes. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N1359F">
						<p id="N135A0" type="main">
							<s id="N135A2"> 
Tum vero Trypho Alexandrinus ibi fuerat architectus. &lt;is&gt; intra murum plures specus designavit et fodiendo terram progrediebatur 
extra murum dumtaxat extra sagittae missionem et in 
omnibus vasa aenea suspendit. </s>
							<s id="N135A5">ex his in una fossura, quae 
contra hostium specus fuerat, vasa pendentia ad plagas 
ferramentorum sonare coeperunt. </s>
							<s id="N135A8">ita ex eo intellectum 
est, qua regione adversarii specus agentes intra penetrare 
cogitabant. </s>
							<s id="N135AB">sic lineatione cognita temperavit aenea aquae 
ferventis et picis de superne contra capita hostium et 
stercoris humani et harenae coctae candentis. </s>
							<s id="N135AE">dein noctu 
pertudit crebra foramina et per ea repente perfundendo qui in eo opere fuerunt hostes omnes necavit. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N135B1">
						<p id="N135B2" type="main">
							<s id="N135B4"> 
Item Massilia cum oppugnaretur et numero supra <emph type="smallcaps"></emph>XXX<emph.end type="italics"></emph.end> specus 
tum agerent, Massilitani suspicati totam quae fuerat ante 
murum fossam altiore fossura depresserunt. </s>
							<s id="N135BD">ita specus 
omnes exitus in fossam habuerunt. </s>
							<s id="N135C0">quibus autem locis 
fossa non potuerat fieri, intra murum barathrum amplissima  
longitudine et amplitudine uti piscinam fecerunt contra 
eum locum, qua specus agebantur, eamque e puteis et e 
portu impleverunt. </s>
							<s id="N135C3">itaque cum specus esset repente naribus apertis, vehemens aquae vis inmissa supplantavit fulturas, quique intra fuerunt, et ab aquae multitudine et ab ruina specus omnes sunt oppressi. 
</s>
						</p>
					</subchap2>
					<subchap2 id="N135C6">
						<p id="N135C7" type="main">
							<s id="N135C9"> 
Etiam cum agger ad murum contra eos compararetur et arboribus excisis eoque 
conlocatis locus operibus exaggeraretur, ballistis vectes 
ferreos candentes in id mittendo totam munitionem coegerunt conflagrare. </s>
							<s id="N135CC">testudo autem arietaria cum ad murum 
pulsandum accessisset, permiserunt laqueum et eo ariete 
constricto, per tympanum ergata circumagentes suspenso 
capite eius non sunt passi tangi murum. </s>
							<s id="N135CF">denique totam 
machinam malleolis candentibus et ballistarum plagis dissipaverunt. </s>
							<s id="N135D2">ita eae [victoriae civitatum] &lt;civitates&gt; non 
machinis, sed contra machinarum rationem architectorum 
sollertia sunt liberatae. 
	      </s>
						</p>
						<p id="N135D5" type="main">
							<s id="N135D9"> 
Quas potui de machinis expedire rationes pacis bellique temporibus et utilissimas putavi, in hoc volumine 
perfeci. </s>
							<s id="N135DC">in prioribus vero novem de singulis generibus et 
partibus comparavi, uti totum corpus omnia architecturae 
membra in decem voluminibus haberet explicata.  
</s>
						</p>
					</subchap2>
				</subchap1>
			</chap>
		</body>
		<back></back>
	</text>
</archimedes>